Upload
others
View
9
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN(RPP)
Satuan Pendidikan : SMP N 2 PATUKKelas/Semester : IX/2Mata Pelajaran : Bahasa JawaMateri Pokok : Cerita Wayang BharatayudaAlokasi Waktu : 8 x 40
A. Kompetensi Inti1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya2. Menghargai dan menghayati perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab,
peduli (toleransi, gotong royong), santun, percaya diri, dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan alam dalam jangkauan pergaulan dan keberadaannya
3. Memahami pengetahuan (faktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya terkait fenomena dan kejadian tampak mata
4. Mencoba, mengolah, dan menyaji dalam ranah konkret menggunakan, mengurai, merangkai, modifikasi, dan membuat) dan ranah abstrak (menulis, membaca, menghitung, menggambar, dan mengarang) sesuai dengan yang dipelajari di sekolah dan sumber lain yang sama dalam sudut pandang/teori
B. Kompetensi Dasar – Indikator Pencapaian Kompetensi
Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi
1. 1.3 Menghargai dan mensukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan Yang Maha Esa sebagai sarana menyampaikan informasi lisan dan tulis.
1. Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan yang Maha Esa sebagai sarana memahami informasi lisan dan tulis
2. Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa sebagai anugerah Tuhan yang Maha Esa untuk mengajarkan pendidikan karakter, adat, sopan santun berbahasa serta bertingkah laku yang menjalin sistem tat hubungan masyarakat Jawa
2. 3.5 Memiliki perilaku kreatif dan bertanggung jawab dan santun sebagai ciri khas keistimewaan Daerah Istimewa Yogyakarta
1. Memiliki perilaku kreatif dan bertanggung jawab dan santun sebagai ciri khas keistimewaan Daerah Istimewa Yogyakarta
3. 4.5 Memahami cerita wayang Mahabarata yang mengandung
1. Mendemonstrasikan antawecana wayang2. Mengartikan kata penting
ajaran moral 3. Menjawab pertanyaan isi bacaan4. Menyebutkan perlengkapan pertunjukan wayang kulit
4. 4.5 Menganalisa ajaran moral dalam cerita wayang Mahabarata
1. Meringkas cerita wayang2. Menyebutkan nama tokoh, nama negara, kasatriyan,garwa, putra, pusaka, ajian, dalam cerita wayang3. Menyebutkan ajaran moral dalam cerita wayang
C. Tujuan Pembelajaran1. Mendemonstrasikan antawecana wayang2. Mengartikan kata penting3. Menjawab pertanyaan isi bacaan4. Menyebutkan istilah dalam pertunjukan wayang kulit5. Meringkas cerita wayang6. Menyebutkan nama tokoh, nama negara, kasatriyan,garwa, putra, pusaka, ajian, dalam cerita
wayang7. Menyebutkan ajaran moral dalam cerita wayang
D. Materi Pembelajaran1. Materi Pembelajaran Reguler
Pengetahuan Mengartikan kata penting dalam bacaan Menjawab pertanyaan isi bacaan Menyebutkan istilah dalam pertunjukan wayang kulit Menyebutkan nama tokoh, nama negara, kasatriyan,garwa, putra, pusaka, ajian,
dalam cerita wayang
Keterampilan Mendemonstrasikan antawecana wayang Meringkas cerita wayang Menyebutkan ajaran moral dalam cerita wayang
2. Materi Pembelajaran Remedial Pengetahuan
Mengartikan kata penting dalam bacaan Menjawab pertanyaan isi bacaan Menyebutkan istilah dalam pertunjukan wayang kulit Menyebutkan nama tokoh, nama negara, kasatriyan,garwa, putra, pusaka, ajian,
dalam cerita wayang
Keterampilan Mendemonstrasikan antawecana wayang Meringkas cerita wayang Menyebutkan ajaran moral dalam cerita wayang
3. Materi Pembelajaran Pengayaan Pengetahuan
Mengartikan kata penting dalam bacaan Menjawab pertanyaan isi bacaan Menyebutkan istilah dalam pertunjukan wayang kulit Menyebutkan nama tokoh, nama negara, kasatriyan,garwa, putra, pusaka, ajian,
dalam cerita wayang
Keterampilan
Mendemonstrasikan antawecana wayang Meringkas cerita wayang Menyebutkan ajaran moral dalam cerita wayang
1) Coba antawecana utawa ginem antarane : Buyut Ijraka – Dewi Kunthi ing ngisor iki praktekna kayadene patrape dhalang yen pinuju nindakake kuwajiban!
Sumilake Pedhut Ekacakra
Ilustrasi Gambar : indonesiawayang.com
Buyut Ijraka ketiban urak kudu pasok pajeg marang Prabu Bakasura ing Ekacakra.
Tegese wong saomah iku salah siji kudu lila mati dadi pangane Prabu Bakasura. Tangise Buyut
Ijraka sakulawarga kapireng Dewi Kunthi. Dewi Kunthi sigra tumuju omah ngarep sawise
nggugah Bratasena.
Dwi Kunthi : “Kula nuwun, Ki Buyut. Daksawang kowe sakulawarga semune lagi padha
nandhang susah. Satemene apa ta sing njalari susahing atimu?”
Buyut Ijraka : “ O, Sang Dewi, prayoganipun jengandika boten sisah menggalih menapa-
menapa ingkang kedah kula sandhang.”
Dewi Kunthi : “Ki Buyut, yen ana wong wis nampani pitulungan liyan, ing mangka sing
nulungi lagi nandhang susah, lamun wong mau ora gelem melu ngrasakake,
ateges wong mau klebu golongane wong wuta ing budi. Mula saka iku
pratelaa, apa ta kang dadi susahing atimu?”
Buyut Ijraka : “Ndadosna kawuningana Sang dewi. Dusun Kakregan utawi Manahilan mriki,
kalebet wewengkon negari Ekacakra. Ingkang ngasta pusaraning praja, ratu
denawa, jejulukipun Prabu Bakasura. Prabu Bakasura menika karem mundhut
punjungan sekul gurih setunggal grobag, dalah tiyang setunggal ingkang
lumados saben dinten minangka dhaharanipun. Dene ingkang kajibah pasok
punjunganipun, inggih sedaya kawula ing laladan Ekacakra sajajahanipun
sarana giliran. Dhuh, Sang Dewi, dinten enjang menika kula kadhawahan urak
kedah pasok pajeg dhateng Prabu Bakasura. Giliging tekad, kula sabrayat
nedya pasrah jiwa raga dhateng Prabu Bakasura supados dipunmangsa
sesarengan.”
Dewi Kunthi : “Ki Buyut, tumindakmu kang kaya mangkono mau, padha karo kowe sabrayat
mati nglalu. Ing mangka mati nglalu iku dadi sirikaning agama, lan suksmane
ora tinampa ing Gusti sing gawe urip. Wis, Ki Buyut, kowe aja susahatimu.
Kowe tetepa ngayomi bojo lan anak-anakmu. Rilakna perkara iki
daksangkule.”
Buyut Ijraka : “Dhuh, Sang Dewi. Jengandika menika tamu kula ingkang kedah kula
mulyakaken. Mendah gujengipun jagad menawi kula ngantos ngurbanaken
tamu kangge kawilujenganipun kula sakulawarga. Awoning awon menawi
tiyang ngantos ngurbanaken tamu. Sampun temtu ing akhiratipun boten badhe
pikantuk pangapunten ing Gusti, lan salaminipun badhe dumunung ing naraka
jahanam.
Dewi Kunthi : “Ki Buyut, aku duwe anak lima lanang kabeh. Sing dakkanthi iki jenenge
Bratasena. Bratasena iki kajaba sentosa dhadha bahune, uga digdaya. Mula
yen Prabu Bakasura sing angkara murka iku tandhing yuda karo anakku, ora
bakal nganti suruping surya Prabu Bakasura bakal sirna saka lumahing jagad.
Mung wae piwelingku, samangsa Prabu Bakasura tekaning pati, kowe aja
wara-wara marang sapa wae!”
“Sena, wakilana Buyut Ijraka saanak bojone. Tuntasna perkara iki. Padhangna
jagad Ekacakra sarana kasantosanmu.”
Gancaring carita, ing dina candhake, Raden Bratasena budhal makili kulawargane Buyut
Ijraka marang negara Ekacakra. Grobag isi sega gurih lan ingkung pitik lima, digeret Bratasena.
Buyut Ijraka lumaku ing ngarep, dadi pituduh dalan. Pungkasane, Raden Bratasena gelut rame
karo Prabu Bakasura. Jumbuh karo unine sesanti “Sura dira jayaningrat lebur dening pangastuti”, Bratasena kasil nyirnakake Prabu Bakasura.
Ing sapatine Prabu Bakasura, kahanan negara Ekacakra padhang sumilak, tata titi
tentrem. Dina patine Prabu Bakasura dianggep dina agung, dina suci tumuruning kanugrahan
uwal saka rasa giris lan miris, mula dina mau dimulyakake wong akeh ing laladan Ekacakra.
(Djaka Lodang. No. 15, 8 September 2001; kaowahi sawetara)
2) Negesi tembungTembung kang katulis miring kandel ing ngisor iki golekana tegese ana ing bausastra utawa rembugen karo bapak-ibu guru!
1. Urak = giliran2. Sigra = tumuli, enggal-enggal, age-age3. Pratelaa = kandhaa, omonga4. Kawuningana = sumurupa, weruha, ngertia
Wewengkon = laladan, rangkah, kukuban, wilayah, daerah5. Ngasta pusaraning praja = nyekel paprentahan
Denawa = yaksa, raseksa, wil, diyu, danuja, buta, gandarwaJejulukipun = jenenge, araneKatrangan : ana ing basa pedhalangan kanggo “nyebut jeneng” iku beda-beda trap-trapane.Satriya = kekasih, wewangi (Kekasihku Raden Janaka = Jenengku raden Janaka)Dewa = bebisik (Bebisik Sang Hyang Narada = Jenenge sang Hyang Narada)Pandhita = peparapButa = praceka
Ratu = jejuluk6. Kajibah = kawajiban
Punjungan = paweweh panganan saka reh-rehan7. Giliging tekad = bundering tekad, gemblenging tekad, wis mateng rembuge/tekade8. Sangkul = pikul9. Wara-wara = kandha-kandha10. Jumbuh = rujuk, nunggal karep
Sesanti = semboyan = ukara kang isine pepuji utawa donga, tekad kang kuwat, pangarep-arep utawa pituduh kanggo tuntunan urip ing bebrayan. Kadhangkala sesanti iku tinemu ing paribasan, nanging ora mesthi sesanti awujud paribasan.
Materi Pertemuan 3 & 4
Ing ngisor iki ana crita wayang cacahe loro kanthi ngrembug : Adipati Karna lan Raden Abimanyu pilihen salah siji bae, wacanen batin tokoh wayang kasebut, sawise rampung anggonmu maca nuli garapen :
1. Ngringkes carita 2. Nulisake jeneng-jeneng tokoh wayang kang ana ing crita3. Nulisake jeneng negara/Kasatriyan, garwa, putra, pusaka, ajian, lan liya-liyane
kang ana sambung rapete karo crita4. Nulisake piwulang becik kang pantes ditiru5. Nulisake tumindak kang ora pantes ditiru
Adipati Karna
Adipati Karna utawa Basukarna iku ratu ing Ngawangga (Awangga), negara cilik kebawah negara Astina. Dasanamané : Basukarna, Basusena, Bismanthaka, iya Suryatmaja utawa Suryaputra kang mengku teges putrané Bathara Surya.Garwané asma Dèwi Surtikanti, putriné Prabu Salya ratu ing Mandaraka. Dèwi Surtikanthi iku mbakyuné Dèwi Banowati (garwané Prabu Duryudana), mula ing padhalangan Prabu Duryudana yèn ngaturi Prabu Karna, "Kaka Prabu Karna" utawa "Kaka Adipati Karna".
Adipati Karna iku sedulur Janaka kang tunggal ibu nanging séjé rama. Ramané Adipati Karna iku aran Bethara Surya, déné yèn ramané Janaka iku Pandhu Déwanata, ibuné padha-padha Dèwi Kunthi.Patuladhan saka dhèwèké nalika ana perang Baratayuda Adipati Karna iki ora mbéla marang prajurit Pandhawa, nanging sabiyantu marang prajurit Ngastina, jalaran dhèwèké kepéngin males budi kabecikan marang raja ing Ngastina iya Sang Prabu Duryudana.
Duk rikala semana Adipati Karna lunga saka praja disiya-siya déning ibuné, malah kelakon dilarung ing Bengawan Swilu gangga, sawusé ngancik diwasa arep mèlu mupu sayembara panah waé ora olèh, dupèh dudu putrané raja, rikala iku banget lingsemé lan lara atiné adhipati Karna, ing wektu iku uga Duryudana banjur maringi tanah perdikan ing Angga lan ngiras pantes diepèk dadi putra angkaté raja ing Ngastina mau. Ing sajroné ati adhipati Karna aprasetya, "Iya seksènana bumi langit saisiné mbésuk kapan kelakoné aku bakal mbéla marang wong kang bisa paring dalaning kamulyan uripku iki".
Karna pancèn putrané Bathara Surya lan Dèwi Kunthi, mula Karna iku klebu drajating Wasu, yakuwi manungsa setengah déwa. Mula ora mokal yèn Karna kasinungan kadigdayan kang linuwih. Prigel ulah warastra (jemparing) prasasat timbang karo keprigelané Arjuna. Kejaba panah Kuntawijayadanu (Kunta Druwasa), pusakané Karna wujud keris aran Kiai Kaladete (yèn ing padhalangan gagrak Sala sinebut Kiai Jalak). Aji-ajiné Karna yaiku aji Kalalupa (bisa ngetokaké buta akèh banget), lan Naracabala (bisa ngetokaké gegaman manéka warna).
Tembung Karna kuwi dhéwé sejatiné nduwéni teges kuping, amarga lairé seka kuping. Critané mangkéné: nalika Dèwi Kunthi isih kenya naté meguru marang resi Druwasa kang sekti. Karo sang resi Druwasa, Dèwi Kunthi diparingi mantra panggendhaming déwa aran Adityahredaya iya Punta Wekasing Rasa Tunggal Sabda Tanpa Lawanan, kang dayané yèn diwateg bakal nekakaké déwa sing lagi sela. Welingé sang resi, Dèwi Kunthi ora éntuk ngrapal mantra kuwi sembarangan, yèn perlu temenan waé. Amarga péngén ngerti kasiaté mantra kuwi sawijining dina Dèwi Kunthi ngrapal mantra saka sang resi. Kabeneran Déwa sing lagi sela yaiku Bhatara Surya kang nguwasani srengéngé. Kocap kacarita Bhatara Surya seneng karo
Kunthi. Nalika ngerti yèn Dèwi Kunthi anggarbini banjur Bhatara Surya mbudidaya supaya jabang bayi bisa lahir tanpa liwat guwa garba. Kanthi kasektenané Bhatara Surya, si jabang bayi bisa dilairké saka kuping utawa karna. Mula banjur diparingi asma Karna. (Basukarna).
Bayi Karna nuli diwadhahi kendhaga, banjur dikelekaké ing bengawan Gangga. Ing tembé bayi Karna ditemu déning kusir Adhirata.Nanging miturut crita padhalangan jabang bayi Karna dadi putra angkaté Prabu Radeya ratu ing Pethapralaya. Sawisé diwasa Karna bisa jumeneng ratu ing Awangga, amarga bisa ngalahaké Prabu Karnamandra (Kala Karna), ratu ing negara iki. Patihé Karna asmané Patih Adimanggala (Surahadimanggala).Ana ing ngastina, Karna dadi senapatine perang. Dadi bebetenge negara ngastina. Ya Karna iki kang tansah dadi urub-urub dumadine prang Bharatayuda. Amarga yen ora diojok-ojoki Prabu Duryudana ora bakal wani perang mungsuh Pandhawa.
Ing perang Bharatayudha, Karna mbélani Kurawa. Satria iki ngerti yèn sejatiné Kurawa kang salah. Nanging dhèwèké ngugemi jejer ing satriya kudu mbela sapa wong sing mbiyèn mbela dhèwèké. Ing perang kuwi, Karna bisa maténi Gathotkaca nganggo pusaka Kuntawijayandanu. Dhèwèké uga méh maténi Arjuna. Nanging panahé luput amarga Prabu Salya nyendhal jarané. Salya nalika iku dadi kusiré Karna, kang sejatiné mantuné dhéwé. Déné Arjuna dikusiri déning Kresna. Lakon iki kondhang kanthi irah-irahan Karna Tandhing amarga Arjuna uga macak kaya Karna. Ing kéné, Karna mati kena panahé Arjuna, kyai Pasopati. Patine Karna ing perang Bharatayuda dadi jalaran sirnane ambeg angkara budi candhala kang sinandhang Prabu Duryudana sakadang. Dadi ora ketang sakuku ireng bebasane, Karna melu andhil sirnane angkara murka ing jagad raya.
Adipati Karna iku salah sijining tokoh wayang sing kalebu antagonis ning bisa diarani simpatik. Dhèwèké bisa kaanggep anti hero. Kaya déné Kumbakarna, Adipati Karna asring dadi panutan ing perkara nasionalisme. Watake karna kang netepi janjine, ingalem dening KGPAA Sri Mangkunagara IV ing Serat Tripama pada 5 lan 6 mangkene :5. Wonten malih kinarya palupi,
Suryaputra narpati Ngawangga, lan Pandhawa tur kadange, len yayah tunggil ibu, suwita mring Sri Kurupati, aneng nagri Ngastina, kinarya gul agul,manggala golonganing prang,Bratayuda ingadegken senapati, ngalaga ing Kurawa.
6. Den mungsuhken kadange pribadi,aprang tandhing lan Sang Dananjaya, Sri Karna suka manahe,dene sira pikantuk, marga denya arsa males sih,ira Sang Duryudana,marmanta kalangkung,denya ngetok kasudiran, aprang rame Karna mati jinemparing, sumbaga wirotama.
E. Metode PembelajaranTanya jawab, diskusi, penugasan, latihan
F. Media PembelajaranPower point, Tokoh wayang, LCD
G. Sumber BelajarAssartini , Sujarno. 2016. Handayani IX. Klaten : Radhita Bhuana.Yuwono. 2007. Pepak Basa Jawa. Semarang: Aneka IlmuPengalaman peserta didik dan guruSdwijosusastro.wordpress.com
H. Kegiatan PembelajaranPertemuan Pertamaa. Kegiatan Pendahuluan (10 menit)
1) Guru memberi salam,` Siswa merespon salam dari guru2) Guru menunjuk salah satu siswa memimpin doa.3) Guru memberi informasi tentang materi yang akan disampaikan, siswa menerima
informasi dari guru4) Guru menyampaikan informasi tentang kompetensi dasar dan capaian
pembelajaran materi hari ini.5) Guru menampilkan dan memperkenalkan tokoh-tokoh wayang Mahabarata,
peserta didik memperhatikan
b. Kegiatan Inti (60 menit)
Kegiatan Guru Siswa
Mengamati Menayangkan gambar tokoh wayang Bharatayuda Lakon .
“Sumilake Pedhut Ekacakra”
Siswa membangun konteks pembelajaran dengan sikap peduli dan santun, siswa mengamati gambar tokoh wayang lakon “Sumilake Pedhut Ekacakra” (Kunthi, Buyut Ijraka, Bratasena, Prabu Bhaka, dsb)
Menanya Guru memberi kesempatan kepada siswa yang lain untuk menjawab pertanyaan arti kata sukar yang ditanyakan .
Guru memberikan penjelasan terhadap kata sukar yang belum dapat terjawab oleh siswa
Siswa bertanya tentang nama gambar tokoh wayang yang ditayangkan.
Siswa bertanya arti kata-kata sukar dalam teks cerita “Sumilake Pedhut Ekacakra”
Mengumpulkan informasi
Guru memberi kesempatan kepada siswa untuk membuka kamus/ bau sastra jawa
Siswa berdiskusi mencari makna kata
Siswa menuliskan arti kata sukar di buku tulis
Mengasosiasi Guru memberi kesempatan kepada kelompok siswa untuk berlatih antawecana .
Kelompok siswa berlatih membaca antawecana teks wayang “Sumilake Pedhut Ekacakra” sesuai dengan karakter masing-masing tokoh wayang
Mengkomunikasikan Guru menunjuk kelompok siswa untuk maju di depan kelas mendemonstrasikan antawecana yang dipelajarinya
Kelompok Siswa mendemonstrasikan antawecana didepan kelas
Kelompok siswa lain menanggapi performent temannya.
c. Kegiatan Penutup (10 menit)1) Guru bersama peserta didik menyimpulkan kegiatan pembelajaran dengan percaya diri.2) Bersama guru, peserta didik mengidentifikasi hambatan-hambatan yang dialami saat
memahami cerita wayang dengan jujur.3) Peserta didik menyimak informasi mengenai rencana tindak lanjut pembelajaran
berikutnya dengan tanggung jawab.
Pertemuan Keduaa. Kegiatan Pendahuluan (10 menit)
1) Guru memberi salam, Siswa merespon salam dari guru2) Guru menunjuk salah satu Siswa memimpin doa, salah satu Siswa memimpin doa3) Guru memberi informasi tentang materi yang akan disampaikan, Siswa menerima
informasi dari guru4) Guru menyampaikan informasi tentang kompetensi dasar dan capaian pembelajaran materi
hari ini, Siswa menerima informasi yang disampaikan guru5) Guru mengingatkan kembali materi sebelumnya
b. Kegiatan Inti (60 menit)Kegiatan Guru Siswa
Mengamati.
Guru menayangkan teks cerita wayang lakon melalui LCD
Guru memperhatikan proses kegiatan membaca siswa (penilaian sikap)
Siswa mengamati teks cerita wayang
Siswa membaca teks cerita wayang
Menanya: Guru memberikan kesempatan siswa untuk menjawab pertanyaan bacaan
Siswa bertanya jawab tentang isi teks cerita wayang Bharatayuda
Mengumpulkan informasi
Mengamati dan membimbing proses diskusi tentang isi teks Bharatayuda
Berdiskusi membahas isi teks cerita wayang Bharatayuda
Mengasosiasi Memberi umpan (pancingan) untuk menemukan pokok-pokok pikiran pada tiap-tiap alenia pada wacana cerita Bhratayuda
Membimbing penyusunan kalimat para peserta didik dalam menulis cerita
Berlatih menulis pokok-pokok isi cerita wayang Bharatayuda.
Berlatih menyusun pokok-pokok isi cerita menjadi rangkaian cerita Bharatayuda dengan menggunakan bahasanya sendiri.
Mengkomunikasikan Guru menunjuk siswa untuk maju menuliskan pokok-pokok pikiran pada tiap-tiap alenia pada wacana cerita Bharatayuda.
Siswa menuliskan pokok-pokok pikiran pada tiap-tiap alenia pada wacana cerita Bharatayuda ke depan kelas.
Siswa menanggapi hasil pekerjaan temannya.
c. Kegiatan Penutup (10 menit)1) Guru bersama peserta didik menyimpulkan kegiatan pembelajaran dengan percaya diri.2) Bersama guru, peserta didik mengidentifikasi hambatan-hambatan yang dialami saat
memahami cerita wayang dengan jujur.3) Peserta didik menyimak informasi mengenai rencana tindak lanjut pembelajaran
berikutnya dengan tanggung jawab. Pertemuan Ketiga. a Kegiatan Pendahuluan (10 menit)
1) Guru memberi salam, Peserta didik merespon salam dari guru2) Guru menunjuk salah satu peserta didik memimpin doa, salah satu peserta didik
memimpin doa
3) Guru memberi informasi tentang materi yang akan disampaikan, Peserta didik menerima informasi dari guru
4) Guru menyampaikan informasi tentang kompetensi dasar dan capaian pembelajaran materi hari ini, peserta didk menerima informasi yang disampaikan guru
5) Guru mengingatkan kembali materi sebelumnya6) Guru menayangkan gambar tokoh wayang bharatayuda (misal: Adipati Karno)
b. Kegiatan Inti (60 menit)Kegiatan Guru Siswa
Mengamati . Guru menayangkan teks cerita wayang lakon melalui LCD
Guru memperhatikan proses kegiatan membaca siswa (penilaian sikap)
Siswa mengamati teks cerita wayang Siswa membaca teks cerita wayang
Menanya Guru memberi kesempatan siswa untuk menanyakan hal-hal yang berhubungan dengan tokoh wayang yang dibahas
Siswa menanyakan hal-hal yang berhubungan dengan tokoh wayang yang disajikan dalam tayangan LCD
Mengumpulkan Informasi
Guru mengarahkan siswa untuk berdiskusi menemukan kalimat
Siswa berdiskusi mencari kalimat inti dalam pokok cerita Bharatayuda
Mengasosiasi Membimbing peyusunan kalimat menjadi ringkasan cerita lakon Bharatayuda dengan menggunakan bahasanya sendiri.
Berlatih menyusun kalimat menjadi ringkasan cerita wayang Bharatayuda dengan menggunakan bahasanya sendiri.
Mengkomunikasikan Mengarahkan siswa dalam mengungkapkan ringkasan cerita wayang Bharatayuda dengan menggunakan bahasanya sendiri.
Salah satu kelompok mengungkapkan ringkasan cerita wayang lakon Bharatayuda secara tulis dengan menggunakan bahasanya sendiri.
c. Kegiatan Penutup (10 menit)1) Guru bersama peserta didik menyimpulkan kegiatan pembelajaran dengan percaya diri.2) Bersama guru, peserta didik mengidentifikasi hambatan-hambatan yang dialami saat
memahami cerita wayang dengan jujur.3) Peserta didik menyimak informasi mengenai rencana tindak lanjut pembelajaran
berikutnya dengan tanggung jawab.
Pertemuan Keempata. Kegiatan Pendahuluan (10 menit)
1) Guru memberi salam, Peserta didik merespon salam dari guru2) Guru menunjuk salah satu peserta didik memimpin doa, salah satu peserta didik
memimpin doa3) Guru memberi informasi tentang materi yang akan disampaikan, Peserta didik
menerima informasi dari guru4) Guru menyampaikan informasi tentang kompetensi dasar dan capaian pembelajaran
materi hari ini, peserta didk menerima informasi yang disampaikan guru5) Guru mengingatkan kembali materi sebelumnya
b. Kegiatan Inti (60 menit)Kegiatan Guru Siswa
Mengamati Mengamati isi cerita wayang Bharatayuda yang dibuat pada pertemuan sebelumnya.
Menyimak isi teks cerita wayang Bharatayuda pada pertemuan sebelumnya.
Menanya Guru memberi kesempatan siswa untuk bertanya tentang unsur cerita (nama dasanama tokoh, kasatriyan, nama pusaka, nama aji-aji, dsb)
Siswa menanyakan unsur cerita
Mengumpulkan Informasi
Guru memberi contoh amanat cerita
Siswa menemukan amanat cerita wayang Bharatayuda
Mengasosiasi Membimbing untuk menganalisi dan menemukan amanat (piwulang becik) dan perbuatan buruk (yang tidak pantas untuk ditiru) dalam cerita wayang Bharatayuda
Menganalisis dan menemukan amanat (piwulang becik) dan perbuatan buruk (yang tidak pantas untuk ditiru) dalam cerita wayang Bharatayuda
Mengkomunikasikan Mengarahkan siswa dalam mengungkapkan dan menanggapi amanat (piwulang becik) dalam cerita Bharatayuda.
Sebagai penengah atau penyimpul materi.
Siswa mengungkapkan dan menanggapi amanat (piwulang becik) dalam cerita Bharatayuda
c. Kegiatan Penutup (10 menit)1) Guru bersama peserta didik menyimpulkan kegiatan pembelajaran dengan percaya diri.2) Bersama guru, peserta didik mengidentifikasi hambatan-hambatan yang dialami saat
memahami cerita wayang dengan jujur.3) Peserta didik menyimak informasi mengenai rencana tindak lanjut pembelajaran
berikutnya dengan tanggung jawab.
E. Penilaian Pembelajaran, Remedial dan PengayaanMetode dan Bentuk Instrumen
Metode Bentuk PenilaianSikap Spritual Lembar angketSikap Sosial Lembar observasiTest unjuk kerja Lembar penilaian Unjuk kerjaTes tertulis Uraian
1. Penilaian Sikap Spiritual a. Teknik Penilaian : Penilaian Dirib. Bentuk Instrumen : Lembar Penilaian Diric. Kisi-Kisi :
No Sikap / Nilai Butir instrument1. Selalu menjalankan ibadah tepat
waktuLampiran 1
2. Bersyukur atas nikmat dan karunia Tuhan Yang Maha Esa
Penilaian Sikap Spiritual (Penilaian diri)
Instrumen Observasi:
Digunakan untuk menilai sikap spiritual peserta didik, pada indikator: Mengagumi keanekaragaman makhluk hidup sebagai kesempurnaan makhluk ciptaan Tuhan.
Petunjuk:1. Isilah lembar angket di bawah ini berdasarkan sikap yang Kalian dapatkan.2. Berikan tanda check list pada alternative jawaban
Lembar Angket Penilaian Sikap Spiritual
No PernyataanAlternative
jawabanSS S KS TS
1. Belajar tentang cerita wayang dapat menambah keyakinan saya akan kebesaran Tuhan Yang Maha Esa sehingga saya akan selalu beribadah tepat waktu
2 Saya merasa bersyukur kepada Tuhan Yang Maha Esa bahwa ternyata manusia diciptakan sebagai makhluk yang paling sempurna dari pada makhluk yang lain
3 Saya dapat merasakan manfaat mempelajari cerita sehingga dapat meningkatkan keimanan saya terhadapNYA
4 Saya menyadari akan kebesaran Tuhan Yang Maha Esa dalam menciptakan makhluk hidup yang beranekaragam
5 Saya menjadi lebih taqwa kepada Tuhan Yang Maha Esa setelah belajar cerita wayang ternyata manusia sangat membutuhkan bantuan orang lain
Kriteria Penskoran 1. Sangat setuju (SS) : 4 2. Setuju (S) 3 3. Kurang setuju (KS) 2 4. Tidak setuju (TS) 1
PEDOMAN PENILAIAN
SKOR NILAI
SKOR NILAI
SKOR NILAI SKOR NILAI
1 0,2 6 1,2 11 2,2 16 3,2
2 0,4 7 1,4 12 2,4 17 3,4
3 0,6 8 1,5 13 2,6 18 3,6
4 0,8 9 1,8 14 2,8 19 3,8
5 1 10 2 15 3 20 4
2. Penilaian Sikap Sosiala. Teknik Penilaian : Observasib. Bentuk Instrumen : Lembar Observasic. Kisi-kisi
No. Nilai / Sikap Butir instrument
1. Rasa ingin tahu Lampiran 22. Teliti3. Hati-hati4. Tanggung jawab
3. Penilaian Sikap Saat diskusia. Teknik Penilaian : Kinerjab. Bentuk Instrumen : Lembar Observasic. Kisi-kisi
No
Aspek yang
dinilaiIndikator Skor dan Kriteria
1 Sikap selama kegiatan diskusi
Perilaku yang ditunjukkan pada saat berlangsung kegiatan diskusi kelas
1. Tidak tekun dan kurang antusias
2. Kurang tekun dan kurang antusias
3. Cukup tekun tetapi
kurang antusias4. Cukup tekun dan
Antusias mengikuti diskusi
5. Tekun dan antusias mengikuti diskusi
2 Mengajukan pertanyaan
Dapat mengajukan pendapat dengan baik
1. Pasip2. Kurang aktif3. Cukup aktif4. Aktif5. Sangat aktif
3 Menjawab pertanyaan
Dapat menjawab pertanyaan dengan benar
1. Pasip2. Kurang aktip3. Cukup aktif4. Aktif5. Sangat aktif
4 Menerima pendapat orang lain
Menerima pendapat orang lain (tidak mau menang sendiri)
1. Tidak toleran dan melecehkan
2. Tidak toleran3. Cukup toleran4. Toleran5. Sangat toleran
PEDOMAN PENILAIANSkor total : 20Nilai maksium : 100
TABEL SKOR
SKOR NILAI
SKOR NILAI
SKOR NILAI
SKOR NILAI
1 5 6 30 11 55 16 80
2 10 7 35 12 60 17 85
3 15 8 40 13 65 18 90
4 20 9 45 14 70 19 95
5 25 10 50 15 75 20 100
NA = Jumlah perolehan skor ------------------------------- X 100 Skor maksimum
4. Penilaian Keterampilana. Teknik Penilaian : Unjuk kerja/Performent praktik
antawecanab. Bentuk Instrumen : Penugasanc. Kisi-kisi :
Kisi-kisi unjuk kerja:
No
Aspek yang dinilai
Indikator Skor dan Kriteria
1 Wicara/ vocal/pengucapan
Menerapkan aspek wicara dalam membaca
1. Sangat kurang2. Kurang3. Cukup4. Baik5. Sangat baik
2 Wirama/ Naik turunnya suara/ tinggi rendahnya suara
Menerapkan aspek wirama dalam membaca
1. Sangat kurang2. Kurang3. Cukup4. Baik5. Sangat baik
3 Wirasa/ekspresi/penjiwaan
Menerapkan aspek wirasa dalam membaca
1. Sangat kurang2. Kurang3. Cukup4. Baik5. Sangat baik
4 Wiraga/gerak/obah mosiking perangane awak
Menerapkan aspek wiraga dalam membaca
1. Sangat kurang2. Kurang3. Cukup4. Baik5. Sangat baik
5 Busana Memakai atau mengenakan pakaiaan yang sopan sesuai dengan unggah-ungguh
1. Sangat kurang rapi
2. Kurang rapi3. Cukup rapi4. Rapi5. Sangat rapi
Skor maksimal 20
Lembar Penilaian Praktik analisis gambar tokoh wayang
Nama/ Kelompok : .......................................Kelas : .......................................Materi Pokok : Cerita wayang Bharatayuda
No Aspek PenilaianSkor
1 2 3 4A. Penyajian1 Menanya/Menjawab2 Argumentasi3 Bahan Tayang/DisplayB Laporan1 Isi Laporan2 Penggunaan Bahasa3 Estetika
Jumlah skor
Pedoman Penskoran (rubrik) :
No Aspek Penskoran1 Menanya/
MenjawabSkor 4, apabila selalu menjawab/menanyaSkor 3, apabila sering menjawab/menanyaSkor 2, apabila kadang-kadang menjawab/menanyaSkor 1, apabila tidak pernah menjawab/menanya.
2 Argumentasi Skor 4, apabila materi/jawaban benar, rasional, dan jelas.Skor 3, apabila materi/jawaban benar, rasional, dan tidak jelasSkor 2, apabila materi/jawaban benar, tidak rasional, dan tidak jelasSkor 1, apabila materi/jawaban tidak benar, tidak rasional, dan tidak jelas
3 Bahan tayang
Skor 4, apabila sistematis, kreatif, menarik, mudah dibacaSkor 3, apabila sistematis, kreatif, tidak menarik, mudaah dibacaSkor 2, apabila sistematis, tidak kreatif, tidak menarik, mudah dibacaSkor 1, apabila tidak sistematis, tidak kreatif, tidak menarik, tidak mudah dibaca
4 Isi laporan Skor 4, apabila isi laporan benar, rasional, dan sistematika lengkapSkor 3, apabila isi laporan benar, rasional, dan sistematika tidak lengkapSkor 2, apabila isi laporan benar, tidak rasional, dan sistematika tidak lengkapSkor 1, apabila isi laporan tidak benar, tidak rasional, dan sistematika tidak lengkap
5 Penggunaan bahasa
Skor 4, apabila menggunakan bahasa dan penulisan sesuai EYD, serta mudah dipahamiSkor 3, apabila menggunakan bahasa dan penulisan sesuai EYD, namun tidak mudah dipahamiSkor 2, apabila menggunakan bahasa seuai EYD, namun penulisan tidak sesuai EYD dan tidak mudah dipahamiSkor 1, apabila menggunakan bahasa dan penulisan tidak sesuai EYD dan tidak mudah dipahami
6 Estetika Skor 4, apabila kreatif, rapi, dan menarikSkor 3, apabila kreatif, rapi, dan kurang menarikSkor 2, apabila kreatif, kurang rapi, dan kurang menarikSkor 1, apabila kurang kreatif, kurang rapi, dan kurang menarik
PEDOMAN PENILAIANSkor total : 20Nilai maksium : 100
PEDOMAN PENILAIANTABEL SKOR
SKOR NILAI
SKOR NILAI
SKOR NILAI
SKOR NILAI
1 5 6 30 11 55 16 80
2 10 7 35 12 60 17 85
3 15 8 40 13 65 18 90
4 20 9 45 14 70 19 95
5 25 10 50 15 75 20 100
NA = Jumlah perolehan skor ------------------------------- X 100 Skor maksimum
5. Penil aian Pengetahuan a. Teknik Penilaian : Tertulisb. Bentuk Instrumen : Pilihan gandac. Kisi-kisi :
No Indicator Butir Instrumen
123
4
5
Mengartikan kata pentingMenjawab pertanyaan isi bacaanMenyebutkan perlengkapan pertunjukan wayang kulitMenyebutkan nama tokoh, nama negara, kasatriyan,garwa, putra, pusaka, ajian, dalam cerita wayangMenyebutkan ajaran moral dalam cerita wayang
Soal pilihan ganda
Instrumen soal1. Buyut Ijraka ketiban urak kudu pasok pajeg marang Prabu Bakasura. Urak,
tegesipun ....a. Pajeg c. Giliranb. Cadhong d. Gaweyan
2. Sinten ingkang ngasta pusaraning praja negari Ekacakra ......Prabu Bhakaa. Jejuluk c. Bebisikb. Peparab d. Nama
3. Dewi Kunthi : “Ki Buyut, yen ana wong wis nampani pitulungan liyan, ing mangka sing nulungi lagi nandhang susah, lamun wong mau ora gelem melu ngrasakake, ateges wong mau klebu golongane wong wuta ing budi. Mula saka iku pratelaa, apa ta kang dadi susahing atimu?”
Ngendikane Dewi Kunthi iki ngemu piwulang......a. Kudu seneng tetulungb. Nduweni sipat welas asih marang sapadha-padhac. Melu ngrasakake susahing wong liyad. Melu bela rasa luwih-luwih marang wong kang wis tau nulungi awake dhewe
4. Sinten ingkang sagah nggentosi Buyut Ijraka dados mangsanipun Prabu Bhaka?a. Dewi Kunthi c. Arjunab. Bratasena d. Puntadewa
5. Buyut Ijraka : Dhuh, Sang Dewi. Jengandika menika tamu kula ingkang kedah kula mulyakaken. Mendah gujengipun jagad menawi kula ngantos ngurbanaken tamu kangge kawilujenganipun kula sakulawarga. Awoning awon menawi tiyang ngantos ngurbanaken tamu. Sampun temtu ing akhiratipun boten badhe pikantuk pangapunten ing Gusti, lan salaminipun badhe dumunung ing naraka jahanam.Pratelan ingkang boten trep kaliyan aturipun Buyut Ijraka, inggih menika .....a. Kita kedah mulyakaken tamub. Kita boten pareng ngorbanaken tamu c. Sasae-saenipun tiyang menawi tiyang wau ngurbanaken tamud. Tiyang ingkang ngurbanaken tamu badhe langgeng mlebet naraka jahanam
6. Grobag isi sega gurih lan ingkung pitik lima, digeret Bratasena. Grobag menika tetumpakan tradhisional ingkang dipungeret ....a. Menda utawi lembu c. Lembu utawi maesab. Maesa utawi kuda d. Kuda utawi gajah
7. Ki dhalang lenggah sila tumpang, jempol sukunipun njepit ...... astanipun nyepengi cempurit ringgit.a. Blencong c. Keprakb. Cempala d. eblek
8. .......menika pinangka pralambanging jagad gumelara. Kelir c. Blencong
b. Ringgit d. keprak9. Wau dalu kula ningali ringgit wacucal wonten ing Sasana Hinggil Dwi Abad ......Kresna
Duta.a. Judulipun c. Irah-irahanipunb. Criyosipun d. Lampahanipun
10. Lagu kedaling swara siji-sijine wayang diarani .....a. Sabetan c. Antawecanab. Janturan d. Suluk
11. Asmanipun dhalang saking tlatah Ngayogjakarta inggih menika....a. Ki Manteb Sudarsana c. Ki Anom Surotob. Ki Seno Nugroho d. Ki Enthus Suksmana
12. Perangipun Raden Arjuna mengsah buta cakil wonten ing pagelaran ringgit kawastanan.....a. Perang Kembang c. Perang gagalb. Kapalan d. Goro-goro
13. “Bumi gonjang-ganjing, langit kelap-kelap, katon lir kincanging alis, lsp......”Ukara menika wonten ing pagelaran ringgit kawastanan ....a. Sabetan c. Janturanb. Antawecana d. Suluk
14. Adipati karna menika sejatosipun putranipun .....a. Dewi Kunthi c. Dewi Srikandhib. Dewi Banuwati d. Dewi Surtikanthi
15. Adipati Karna nggadhahi pusaka ampuh nama ....a. Pasopati c. Cakra Baskarab. Kunta Wijayadanu d. Gada Rujak Polo
16. Adipati Karna menika nata ing negari ....a. Awangga c. Astinab. Mandaraka d. Mandura
17. Watak saenipun Prabu Karna ingkang pantes dipuntulad inggih menika .....a. Mbelani Prabu Duryudanab. Nedya males kasaenanipun Prabu Duryudana ingkang sampun maringi kamuktenc. Tresna asih dhateng para kadang Pandhawad. Tansah mituhu dhateng ibu Kunthi
18. Ing perang Bharatayuda Adipati Karna mengsah Arjuna, wonten ing cariyos ringgit purwa menika dados lampahan .....a. Karna Tandhing c. Karna Mbalelab. Ranjapan d. Karna Duta
19. Kaprawiranipun Adipati Karno dipunalem dening Sri Mangkunagara wonten ing Serat ....a. Wedhatama c. Wulangrehb. Tripama d. Bharatayuda
20. ................dados kusiripun Adipati Karno ing perang Bharatayuda.a. Prabu Kresna c. Prabu Duryudanab. Prabu Salya d. Prabu Baladewa
Pembelajaran Remedial
Aktivitas kegiatan pembelajaran remedial, yang dapat berupa: pembelajaran ulang, bimbingan perorangan, belajar kelompok atau tutor sebaya dengan merumuskan kegiatan pembelajaran yang sesuai dengan karakteristik peserta didik, alokasi waktu, sarana dan media pembelajaran. Pembelajaran Pengayaan
Kegiatan pembelajaran pengayaan dirumuskan sesuai dengan karakteristik peserta didik, alokasi waktu, sarana dan media pembelajaran.
----------------------------
Mengetahui Patuk, 4 Januari 2019
Kepala Sekolah Guru Mata Pelajaran
Dalno Legowo, M.Pd. Drs. Sujarno
NIP. 19650328 198602 1 003 NIP. 196601201994031007