mgr inż. Dobrawa Matylla

Oddział Higieny Pracy

Wojewódzkiej Stacji Saniatrono-Epidemiologicznej

w Poznaniu

Chemikalia w produkcji spożywczej

Przemysł spożywczy jest sektorem, w którym chemia odgrywa ogromną rolę.

Substancje i mieszaniny chemiczne są stosowane w wielu procesach produkcji

i przetwórstwa żywności, takich jak m. in.:

• suszenie i chłodzenie (np. gazy),

• pasteryzacja,

• czyszczenie i dezynfekcja (np. suchy lód, środki do dezynfekcji )

• mycie (środki chemiczne do mycia instalacji oraz obiegów zamkniętych

mających kontakt z żywnością).

Mają one kluczowe znaczenie dla zachowania wysokiej jakości produktów.

Innym zastosowaniem chemikaliów w przemyśle spożywczym jest produkcja

opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością (food contact).

Do opakowań tych należą różnego rodzaju folie, pojemniki,

pudełka, sztućce i wiele innych.

Dodatkowo w przemyśle spożywczym

wykorzystuje się środki chemiczne do:

• mycia maszyn i urządzeń - pianowego i bez piany

(np. produkty biobójcze, środki myjące na bazie chloru)

• mycia ręcznego oraz konserwacji maszyn i urządzeń (np. detergenty

przeznaczone do urządzeń do kontaktu z żywnością, oleje przeznaczone

do konserwacji maszyn i urządzeń, zabezpieczające przed korozją)

• mycia rąk (np. środki do dezynfekcji)

• mycia i dezynfekcji pojazdów

• oczyszczania ścieków z produkcji (np. tabletki solne, środki koagulujące) –

głównie ważne w przetwórstwie mięsnym, gdzie do ścieków mogą przedostać

się chorobotwórcze czynniki biologiczne

Substancje i mieszaniny chemiczne

– regulacje prawne

Polskie •Kodeks Pracy (Dz. U. z 2018 poz. 108 ze zm.)

•Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. z 2018 poz. 143)

•Ustawa z dnia 13 września 2002r. o produktach biobójczych (Dz. U. z 2018 poz. 122)

Substancje i mieszaniny chemiczne – regulacje prawne

Wspólnotowe

• Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE

Rozporządzenie weszło w życie z dniem 1 czerwca 2007 r.

Rozporządzenie w całości będzie obowiązywało od czerwca 2018 r. • Rozporządzenie Komisji (UE) nr 830/2015 z dnia 28 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH)

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (CLP)

Rozporządzenie CLP było wdrażane w dwóch etapach:

najpierw dla substancji wymagających przeklasyfikowania zgodnie z CLP, po przeklasyfikowaniu substancji zaczął się proces przeklasyfikowania mieszanin

Na dzień dzisiejszy (już po okresach przejściowych) wszystkie substancje

(od dnia 1 czerwca 2012 r.) i mieszaniny (od dnia 1 czerwca 2017 r.) muszą być

klasyfikowane, oznakowane i pakowane zgodnie z CLP

Źródło: Biuro ds. Substancji Chemicznych w Łodzi

ECHA - https://echa.europa.eu/pl/

Źródło: Biuro ds. Substancji Chemicznych w Łodzi

ECHA - https://echa.europa.eu/pl/

Czytajmy etykiety !!!

Etykiety pomagają zidentyfikować, które chemikalia są

niebezpieczne i w jaki sposób mogą zagrozić zdrowiu.

Dowiadujemy się z nich także jak bezpiecznie przechowywać

i obchodzić się z niebezpiecznymi substancjami.

Etykiety produktów zawierających niebezpieczne chemikalia

wskazują zagrożenia fizyczne oraz zagrożenia dla zdrowia

i środowiska związane z użytkowaniem danego produktu.

Są na nich także wyszczególnione środki ostrożności, które należy

podjąć, aby bezpiecznie obchodzić się z produktem.

Na całym świecie używa się takiego samego oznakowania,

więc zapoznanie się z etykietami jest konieczne

niezależnie od miejsca pracy.

Uwaga! Na etykietach lub opakowaniach żadnej substancji ani mieszaniny nie mogą być zamieszczone zwroty takie jak „nietoksyczny”, „nieszkodliwy”, „niezanieczyszczający”, „ekologiczny” ani jakiekolwiek inne zwroty wskazujące, że dana substancja lub mieszanina nie stwarza zagrożenia, ani jakiekolwiek zwroty niezgodne z klasyfikacją.

Obowiązki pracodawcy dotyczące stosowania substancji chemicznych i ich mieszanin

Kodeks pracy w art. 221 § 1. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin

nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację.

§ 2. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny

niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej

zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart

charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym

działaniem, pożarem lub wybuchem.

§3. Stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji

stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie jest dopuszczalne

pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich

zdrowia i życia.

§ 4. Zasady klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin pod względem

zagrożeń dla zdrowia lub życia, wykaz substancji chemicznych niebezpiecznych,

wymagania dotyczące kart charakterystyki oraz sposób ich oznakowania określają

odrębne przepisy

Karty charakterystyki

Osoba wprowadzająca do obrotu na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej substancje

lub mieszaniny stwarzające zagrożenie jest

obowiązana do bezpłatnego udostępnienia ich

odbiorcy karty charakterystyki takiej

substancji lub mieszaniny, najpóźniej w dniu

ich pierwszej dostawy.

Karta charakterystyki powinna być:

• napisana językiem prostym i zrozumiałym (w j. polskim) • zawierać jednoznaczne i zwięzłe stwierdzenia • zawierać 16 obowiązkowych punktów, kolejność punktów powinna być taka jak w rozporządzeniu • zawierać wszystkie niezbędne dane o zagrożeniach • istnieje możliwość dostarczania karty charakterystyki na nośnikach elektronicznych jak również drogą elektroniczną (odbiorca winien jednak posiadać skrzynkę pocztową)

Podsumowując:

Czy pracodawca posiada aktualny spis stosowanych substancji stwarzających

zagrożenie lub mieszanin stwarzających zagrożenie?

Czy dla każdej posiadanej/stosowanej substancji stwarzającej zagrożenie

lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie istnieje karta charakterystyki?

Czy stosowane substancje chemiczne i/lub ich mieszaniny są oznakowane

w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację?

Oznakowanie i magazynowanie

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie

Pojemniki i zbiorniki stosowane do przechowywania substancji lub mieszanin zaklasyfikowanych, zgodnie z przepisami CLP jako stwarzające zagrożenie ze względu na zagrożenie dla zdrowia lub ze względu na właściwości fizyczne oraz pojemniki i zbiorniki służące do pracy z tymi substancjami lub mieszaninami, widoczne rurociągi zawierające takie substancje lub mieszaniny lub służące do ich transportowania oznakowuje się piktogramami określającymi rodzaj zagrożenia zgodnie z załącznikiem V do rozporządzenia nr 1272/2008.

Uwaga!

Niedopuszczalne jest przechowywanie

materiałów niebezpiecznych w pojemnikach

i opakowaniach służących do środków

spożywczych.

Magazyny, w których są składowane różnorodne substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie, mogą być oznakowane za pomocą znaku ostrzegawczego „ogólny znak ostrzegawczy – ostrzeżenie o niebezpieczeństwie”, określonego w załączniku do rozporządzenia MZ z dnia 25 sierpnia 2015 r.

Ogólny znak ostrzegawczy

Sposób magazynowania substancji i mieszanin chemicznych

• Zamknięta szafa, pomieszczenie

• Oznakowanie

• Wentylacja

• Magazynowanie według właściwości opisanych w pkt. 7 karty charakterystyki

• Jeżeli następuje przelewanie środków – dostosowane miejsce do pracy

(stół, dostęp do wody bieżącej wentylacja – sposób zabezpieczenia zależy

od przelewanych środków)

Pkt 7.2 Warunki bezpiecznego magazynowania, łącznie z informacjami

dotyczącymi wszelkich wzajemnych niezgodności

Przykład:

Przechowywać tylko w oryginalnych, szczelnych opakowaniach w suchym,

chłodnym i dobrze wentylowanym miejscu. Unikać bezpośredniego

nasłonecznienia. Chronić przed źródłami ciepła i ognia. Ograniczyć dostęp osób

postronnych. Przewidzieć szczelną podłogę odporną na kwasy. Trzymać oddzielnie

od środków redukujących i materiałów palnych. Używać odpowiednich pojemników

zapobiegających skażeniu środowiska. Nie przechowywać w pobliżu żywności

i napojów.

Magazynowanie Szczegółowe informacje dodatkowe dotyczące bezpiecznego procesu magazynowania substancji i mieszanin chemicznych – art. 93-99 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, ze zm.).

Zgodnie z § 103. 1. rozporządzenia sprawie ogólnych przepisów Bezpieczeństwa

i higieny pracy - jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo

oblania pracowników środkami żrącymi lub zapalenia odzieży na pracowniku -

nie dalej niż 20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane są te

procesy, powinny być zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice

bezpieczeństwa) do obmycia całego ciała oraz oddzielne natryski (prysznice)

do przemywania oczu.

Podsumowując:

Czy substancje, mieszaniny są przechowywane

w miejscach i opakowaniach do tego przeznaczonych, odpowiednio

oznakowanych i zabezpieczonych?

Czy sposób przechowywania substancji chemicznych i/lub ich mieszanin jest

zgodny z zasadami zawartymi w karcie charakterystyki?

Czy pomieszczenia, urządzenia, w których stosuje się / przechowuje się

substancje chemiczne i/lub ich mieszaniny są odpowiednie do ich właściwości?

Czy w magazynach niebezpiecznych substancji chemicznych i/lub ich mieszanin

są wywieszone instrukcje określające ich sposób składowania, pakowania,

załadunku i transportu?

Czy z treścią tych instrukcji zapoznani są pracownicy zatrudnieni przy tych

pracach?

Czy stan techniczny opakowań zawierających substancje chemiczne i/lub ich mieszaniny uniemożliwia wydostanie się zawartości opakowania na zewnątrz podczas normalnego użytkowania? Czy pojemniki i opakowania substancji/mieszanin chemicznych nie mają cech opakowań służących do środków spożywczych?

Dziękuję za uwagę