CMYK

Botim i shoqatave mjedisore “Ekolëvizja” Nr. 112, viti i katërt i botimit, 11 JANAR 2010 Çmimi: 40 LEKË

www. ekolevizja. org

TELEFON I GJELBER 04 2234 851CILI ESHTE MENDIMI JUAJ PER MBETJET URBANE DHERICIKLIMIN E TYRE NE TIRANE DHE ZONEN KU JETONI?

Na informoni dhe kërkoni informacion në telefonin e gjelbër.JU MIREPRESIM

Nga 29 nëntor deri në 3 dhjetor, shoqata kulturore gjermano-shqiptare “RobertShëartz” organizoi një workshop me temë :Nga e drejta mjedisore te vetedija mjedisore.Morën pjesë e referuan Wolfgang Stoppel, Mynih, Sebastian Mielke, Augsburg, të dyekspërtë të njohur ligjorë gjermanë, Xhemal Mato, drejtor ekzekutiv i Grupimit “Ekolevizja”, koordinator i workshopit, Ardian Klosi, drejtor ekzekutiv i shoqatës “RobertShwartz” etj.

Përmbytjet ndodhën dhe nuk është hera e parë. Kësaj radhe, veçnatyrës u shtua dhe shkarkimi i detyruar i ujrave të kaskadës sëhidrocentraleve të Drinit. Veç dëmit të madh njerëzor dhe ekonomik,kjo solli edhe një dëmtim të madh të mjedisit, i cili do të kërkojë kohë,burime njerëzore e financiare të tjera për ta sjellë, të paktën, nëgjendjen që ishte.

REVOLUCIONI i CO2Nga Xhemal MATO

Kopenhagen, 20 dhjetor2009

Ishte pikërisht CO2 që përherë të parë në historinë botërorebashkoi në Kopenhagen tëDanimarkës, drejtuesit e 192vëndeve të Botës, dhe me shumese kaq përfaqësues tëshoqatave, të gjithë me një sfidëtë përbashket: Të ulin sasinë elëshimit të CO2 në atmosferë.Duket e çuditëshme që gazi CO2,një gaz i zakonshëm i planetitTokë, do të arrinte nje ditë tërrezikonte tërë planetin dhe teshkaktojë nje lëvizja kaq tëmadhe shkencore, politike,ekonomike e sociale sa që pongjason me një revolucionbotëror të njerëzimit, të ngjashëmme revolucionin industrial tëpara 200 vjetësh.

NGA E DREJTA MJEDISORE TE VETEDIJAMJEDISORE

Nga Wolfgang STOPPELTranzicioni ekonomik i shfaqur me anë të

lëvizjeve anarkike, është karakterizuar ngaqëndrimi agresiv i individëve ndaj mjedisit.Vështirësi të shumta dhe varfëria ekonomikeka çuar në veprime të shumta që ka dëmtuarrëndë mjedisin. Pjesa më e madhe e lidershipittë vendit i ka dhënë prioritet politikës aktualedhe interesave të momentit, e shkaktuarndoshta nga mungesa e njohurive përndikimin mjedisor të veprimtarive industriale,e shkaktuar ndoshta nga përshtypja e kaqshumë problemeve të tjera ekonomike dhesociale.

LIGJI SHQIPTAR IMJEDISIT NE RRUGEN

DREJT AARHUS-it

Mungesa e edukimit mjedisor të popullsisë në përgjithësi, dheudhëheqësve të vendit në mënyrë të veçantë, përcakton cilësinë epakënaqshme në aspektin mjedisor. Ka shumë shembuj për aktivitetet edështuar për shkak të paaftësisë së autoriteteve.Sikurse ndodh rëndom në Shqipëri, investitorët privatë në bashkëpunimme politikanët vendas i mbajnë të fshehura projekte si teci i Vlores nëfazën e tyre fillestare prej opinionit publik, dhe po kështu veprimtarët emjedisit hyjnë në skenë me vonesë për të organizuar kundërshtiminqytetar dhe penguar ndërtimin e këtyre veprave.

Në Fshatin Karkavec të Komunës sëQukësit në Librazhd nga rrëshqitja e tokësjanë shkatëruar tre shtëpi të cilat janë tëpapbanueshme dhe tre të tjera në rrezik sidhe dy që janë afër zonës së rrëshqitjes.Banorët e familjeve janë evakuarpërfundimisht duke larguar të gjithaorienditë e familjes si dhe bagëtitë. Banorëtfajësojnë firmën e cila punon në aksinrrugor Qukës –Qafë Plloce, ku janë shkulurtë gjithë pemët dhe druret e mbjellë.

RRESHQITJE TOKE NELIBRAZHD

PERËNDIA ME DUART E MIA

Lexo fq. 4

Lexo fq. 2

Lexo fq. 10

Lexo fq. 4Lexo fq. 2

2

SAMITI I KOPENHAGENITNË FOKUS TË POLITIKAVE

MJEDISORE TË SHQIPËRISË

28 Dhjetor 2009 “Të jemi institucioni lider në

Shqipëri, për të programuarpunën në kuadër të samitit tëKopenhagenit” tha Ministri iMjedisit, z. Fatmir Mediu, gjatënjë takimi që pati me stafin eMinistrisë gjatë ditëve tëfundvitit. “Analiza e hollësishme,që do të bëhet nga specialistettanë që morën pjesë në këtë samit,do të jetë material pune, ku do tënxirren gjithë detyrimet dheaktivitete që burojnë për çdodrejtori a sektorë të ministrisësonë, në kuadër të Ndryshimeve

Klimaterike”. Shqipëria u përfaqësua në

samitin e Kopenhagenit nënivelin më të lartë : Kryeministri iShqipërisë z. Sali Berisha, MinistriMediu, specialistë të fushës,përfaqësues të organizatavejofitimprurëse dhe përfaqësues tëmediave. Diten e enjte, me 17dhjetor, Kryeministri, ne fjalën etij në këtë samit, ku moren pjesë190 kryetarët e gjithë shteteve tëbotës, deklaroi se: “Do tashndërronte Shqipërinë në njëeksportuese të energjisë sëgjelbër”.

Z. Mediu tha në këtë takim seekspertet e fushës së energjisëmendojnë se është epërshtatshme adaptimi iekonomisë tonë me një nivelkonsumi energjetik të ulet, ndajnjë klime të ndryshuar me mëshumë nxehtësi, me pak reshjedhe me shume erë dukeparashikuar masa dhe investimenë infrastrukture alternative tëprodhimit të energjise, si energjiadiellore dhe ajo e erës. Ai shtoi sesituata e paraqitur nëKopenhagen, si shkak indryshimeve klimaterike ishtealarmante.

Në një situatë të tillë, ku ështëbërë e qartë se burimet janë tëkufizuara dhe se përdorimimaksimal i tyre ka pasoja tëdëmshme mbi planetin, pasishkakton ngrohjen e tij,shkencëtarë, ekonomistë, qeveri,biznese dhe aktore të shoqërisëcivile po kërkojnë zgjidhje nëenergjitë e rinovueshme dhe nëmodele ekonomike që nukpromovojnë shfrytëziminmaksimal te burimeve.

të pabanueshme si dhe mjaftsipërfaqe toke dhe pemëshfrutore, ku banorët për gjithe këtëtragjedi fajësojnë firmën e cilapunon në këtë aks rrugor, ku sipastyre janë shkulur të gjithë pemëtdhe druret e mbjellë për të mbëjtursipërfaqen e tokës.

Sipas Prefektit të Qarkut tëElbasanit Shefqet Deliallisi:”Popunohet në mënyrë intensive përverifikimin e gjithckaje dhe mbasi

pamë situatën në vend do te jënëspecilaistët ata që do te vlerësojëndëmin dhe më pas mbasi tëkompletohet dosja do të bëhetkompesimi”.

Por banorët këmbëngulinakoma më shume sepse i gjithedëmi dhe sipërfaqja e dëmtuar si

dhe pemtaria kanë dale jashtëpërdorimit duke qënë se firma ecila mbasi shkatëroi pemët duhejtë bënte edhe muret mbajtëse.Gjithashtu banorët thonë që do tahedhim firmën në gjyq për dëmtimtë pronës dhe, sipasinformacionëve të brendshme,komuna kë bërë dhe letër neMinistrine e Transporteve dheDrejtorinë e Përgjithëshme tërrugëve për punën jo serioze tëfirmës.

Prof. Dr. Skënder SALA,Departamenti i Gjeografisë,Fakultetit Histori-Filologji,Universiteti i Tiranës

“Shpesh është udhëhequr ngafitimi i shpejtë ekonomik, dukeprerë bimësinë natyrore, dukekeqpërdorur tokën bujqësore,duke hapur rrugë dhe kanale etj,pa e njohur dhe vlerësuar rrezikunnga rrëshqitjet.

Përvoja e vëndeve të zhvilluaranë tregon qartë se para se tëveprojmë mbi mjedisin, duhet tëparashikojmë ekuilibrin natyror qëprishim, dëmet e mundshme ndajtij dhe njeriut.

Nëse një gjë e tillë do të ishtebërë edhe tek ne, atëherë, banorëtsot nuk do të kishin shqetësimet edëmet serioze nga rrëshqitjet etokës.”

Gazeta “Ekolëvizja”,nr. 106, tetor 2009

NDESHKOHET PESHKIMI IPALIGJSHEM E HIDHETRASAT NE LIQENIN E OHRIT

23 Dhjetor 2009 Inspektorati i Peshkimit në

Ministrinë e Mjedisit, ka vazhduaraksionin për ndalimin e peshkimitne periudhen e shumimit. Nëliqenin e Ohrit, ky inspektoriat ka

sekuestruar mjetet të peshkimit sidhe rrjeta të peshkatarëve qe janekapur duke peshkuar. Per vitin2009 jane mbi 50 shkelje ne fushene peshkimit dhe krahassubjekteve te palicensuara kashkelje te ligjit dhe nga subjektete licensuara.

Ministri i Mjedisit, z. F. Mediu,pati edhe nje takim me homologunMaqedonas, Ministrin e Mjedisitz. Nexhati Jakupi.

Ky takim i organizuar ne Oher,e me pas ne Pogradec, pati siqellim hedhjen e rasatit ne Liqenine Pogradecit, me qellim shumimine koranit dhe ruajtjes se tij. Gjateketij takimi dypalesh u diskutua

ne unifikimin e legjislacionit te dyvendeve, qe do jete objekt i njëkonference të përbashkët përproblemet e peshkimit në rajon.Rishikimi i një strukture që merrenme menaxhimin e ujrave dhepeshkimit, ishte një tjetër ndalesëe diskutimit të dy ministrave.

Sipas Z. Mediu, studimet në

Ministri Mediu ka theksuar se “studimet në liqenin eOhrit kanë arritur në përfundimin se ngrohja globalepo kercenon edhe Ohrin, ndaj ne duhet të marrimmasat emergjente për të pasur cdo situatë nën

kontroll”.

Nje ditë mbas rrëshqitjes sësipërfaqes së tokës si rezultat ireshjeve të vazhdueshme, ka qënëdhe dëbora e cila kë filluar të bierëdhe të përkeqësoje situaten ekëtyre familjeve. Në FshatinKarkavec të Komunës së Qukësitnë Librazhd, ku ka një zhvendosjeshume të mëdhe të sipërfaqes sëtokës dhe ku janë bërë të

papabanueshme disa shtëpi,menjëherë në mënyrë urgjente nëvendngjarje ka qënë një ekip ngaPrefektura Qarkut të Elbasanit menë krye Prefektin e Elbasanit,Kryetarin e Qarkut, Deputeti iZonës si dhe një grupspecialistësh nga Qarku dhe tëpushteti lokal.

Nga situata e deritanishme ngarrëshqitja e tokës janë shkatëruartre shtëpi të cilat janë tëpapbanueshme dhe tre të tjera nërrezik si dhe dy që janë afër zonëssë rrëshqitjes. Banorët e trefamiljeve janë evakuarpërfundimisht duke larguar tëgjitha orienditë e familjes si dhebagëtitë.

Përfaqësuesit e Qarkut me anëtë një komisioni pë bëjnëverifikimet për situatën, po bëjnëmatjet dhe vlerësimin e dëmit përshtepitë dhe sipërfaqen e dëmtuarpër tu kompesuar nga shteti.Sipas banorëve situata është tepëre rënde dhe madje rrëshqitjet kanëfilluar që më 28 dhjetor të vitit tëkaluar, ndërkohë që dhe firmës qëpunon në aksin rrugor Qukës –Qafë Plloce ja kemi ngriturproblemin që kur ka filluar që nëgusht të vitit të kaluar, por nuk nakanë ndëgjuar. Sipas ShaheDashballa, duke qare me lot në sy,ku të tre djemtë e saj janë pa shtëpithotë së në këtë tokë ku jetojmëneve kemi 100 vjet, dhe nuk ështëshembur toka, por firma shkatërroigjithcka, mbasi shkuli pemët dhegjithe akaciet, plepat dhe shelgjetshirat bënë që të shembet e nevetë mbetemi në diell.

Ndërsa Xhevahir Dashballathotë që neve jemi rritur jetimë qëtë vegjël mbasi babai na ka lënëfëmijë. Unë jam robtuar gjithe jetënmadje kam fjetur në Greqi jashtëpër 15 vjet për të ndërtuar dhepërsëri duhet të jetoj pa shtëpi.

Ndërkohë që specialistët popunojnë për nxjerrjen ekonkluzuioneve se cili ka qënëshkaku u rrëshaitjes së sipërfaqessë tokës ku dhe shtëpitë janë bërë

këtë liqen kanë arritur nëpërfundimin se, ngrohja globalepo kercenon edhe Ohrin, ndaj neduhet të marrim masat emergjente

për të pasur cdo situatë nënkontroll.

NJE ORE MËSIMI AKTIVNË MBROJTJE TË MJEDISIT

22 Dhjetor 2009“Mjedisi është një nga çështjet

më të rëndësishmet që lidhet mejetën tonë të përditshme- u shprehsot Ministri i Mjedisit, Pyjeve dheAdministrimit të Ujërave, z. FatmirMediu, gjatë një orë mësimoreaktive, të zhvilluar në ambjentet eMinistrisë, me nxënësit e shkollës9 vjeçare “Hasan Vogli” nëTiranë.

Shkas për ardhjen e këtyrenxënësve ishte temë mësimore“Sa na dhëmb ne mjedisi”.Mesazhi që ata donin të përcillninishte se e gjithë shoqëria jonëështë veprues dhe pësuesnjëkohësisht në mjedisin kujetojmë.

Ministri Mediu, ndër të tjeratha se: “Po të shikojmë brendashtëpisë, të gjithë së bashkupërkujdesemi të kemi ambjente samë të pastra e sa më komode, porjo rrallë shohim që sa dalim ngadera e shtëpisë kemi probleme meatë që është mjedisi publik, qëështë mjedisi ynë i përbashkët.Zoti e ka bekuar Shqipërinë dhe ika dhënë çdo gjë që ne prekim medorë dhe mund ta shohim dheështë mirë të mendojmë në mënyrëtë drejtë për të sotmen, por dhepër të ardhmen, për veten dhe përbrezat që vijnë më pas. ”

Gjithashtu Ministri theksoi se“Po punohet në bashkëpunim meambasadën holandeze dhe

UNICEF për edukimin mjedisor nëarsimin e ciklit të ulët, projekti“CLEEN”, një nga projektet që kapasur si element të vetin dhesensibilizimin e moshave të reja përtë qenë aktivë në ruajtjen e mjedisitduke ndikuar dhe në familjet ekomunitet për të kryer veprime tëdrejta në raport me mjedisin”.

NGA MINISTRIA E MJEDISIT RRESHQITJE TOKE NE LIBRAZHDNga Agim BLLOSHMI

3

Përmbytjet ndodhën dhe nukështë hera e parë. Kësaj radhe, veçnatyrës u shtua dhe shkarkimi idetyruar i ujrave të kaskadës sëhidrocentraleve të Drinit. Veçdëmit të madh njerëzor dheekonomik, kjo solli edhe njëdëmtim të madh të mjedisit, i cilido të kërkojë kohë, burimenjerëzore e financiare të tjera përta sjellë, të paktën, në gjendjenqë ishte.

Vërtet, është koha që tëgjëndën zgjidhjet dhe të merrenmasa emergjente për të shpëtuar,në radhë të parë jetën e njerëzve epastaj shtëpitë dhe ekonominë etyre, të mbjellat e bagëtinë dhe përmjedisin e përmbytur.

Ultësirë veriperëndimore evendit njihet për probleme të tilla,por dhe për sasinë vjetore tërreshjeve. Këto njihen ngashtetarët e aq më tepër ngaspecialistët që duhet të jenë nëinstitucionet shkencore eshtetërore. Por çfarë ka ngjarë?Stuhi ka patur e do të ketë. Shi karënë e do të bjerë prapë. Por dikurkato përmbytje nuk ndodhnin :

argjinatura si ajo që vizitoikryeministri në lumin e Matit,ndërtoheshin, por dhemirëmbaheshin.

SPECIALISTET Rreth një muaj më parë, z.

Farudin HOXHA, nga KomitetiKombëtar i Digave të Mëdha, nënjë takim për problemet dhezgjidhjet e mundëshme për liqenine Tiranës dhe digën e tij u shpreh:

Sipas ligjit është organi iKëshillit të Ministrave që merretme kontrollin e sigurisë së digavenë gjithë Shqipërinë. Me ligj ne

vetëm bëjmë monitorimin,kontrollin, dhe i raportojmëKëshillit të Ministrave Digat dheliqenet nuk mund të ekzistojnë ponuk u mirëmbajtën e po nuk ukontrolluan. Për ne diga është sinjë njeri. Në veprat e mëdha, pasika nje tërmet apo diçka tjetër,njerezit përgjegjës duhet tëshkojnë dhe të shikojnë digënnëse ka një dëmtim apo çarje, sendryshe ajo digë po pesoi gjë do tërrëzohet përtokë.

A është bërë kjo gjë?

Siç del nga një intervistë editëve të fundit me specialistin eportave të hidrocentraleve të

kaskadës së Drinit, z. Dhimitër Çiçi,pothuaj në të njëjtën kohë, parady muajsh, edhe ai ka ofruarpërvojën e tij në Ministrinë eEnergjetikës, por nuk ju morparasysh. Z. Çiçi thotë se në 20vjet nuk është bërë asnjë kontrolle proces mirëmbajtjeje. Dhe kur uhap, u mbyll se u bllokua që nëkatër metrat e para.

Zoti Luigj Pjetri, ish drejtori iDivizionit të Prodhimit pranëKESH thotë : “gjatë kësaj koheështë bërë një shkelje e rregullores.Është lejuar rritja e kuotave tënivelit bazë mbi atë të që kapërcaktuar kjo rregullore për këtëperiudhë”.

Thoma Meksi, inxhinjeri inderuar, shprehet. ”Një situatë etillë është parashikuar sepse përkëtë arsye janë bërë edhe portat.Portat e Fierzës janë në gjendje tëshkarkojnë deri në 1500 m3 ujë nësekondë. Ka ndodhur në vitin 1981që ka shkarkuar 1500 m3 ujë nësekondë. Ndërsa për momentin pobëhen shkarkime shumë larg kësajshifre dhe është hapur vetëm njëportë dhe jo plotësisht. Në kohënkur janë ndërtuar këto diga Fierzadhe Komani, fshatrat përreth janëspostuar dhe janë bërë kanale dheinfrastrukturë për derdhjet. Mendërtimet informale vend e pavend, fshatrat tani janë ndërtuaredhe në zona ku ju kanoset rrezik.”.

Perëndia me duart e mia

SHTETI Kryeministri u shpreh “Kjo

është vërtet një fatkeqësinatyrore. Ky lëshim është përshkak të sigurisë kombëtare. ”. Ky“prag katastrofe “, siç e quajti, navjen nga perëndia. Po ashtu navjen edhe nga ngrohja globale !?Ai u shpreh se “E vërteta ështëse problemet e ndryshimit tëklimës sjellin gjëra shumë tëpaparashikuara dhe dallga efuqishme nuk ka goditur vetëmTalen, por ka goditur në të gjithëbregdetin, kështu që duhet të jenigjithnjë të mobilizuar”.

Ministri i Energjitikës, Prifti ushpreh: “Situata në Fierzë patirritje me 3 metër më shumë ngaajo që thotë rregullorja. Kane

qenë vetëm 10 ditë që kanë sjelleprurje të menjëhershme, dukerenduar situatën. ” Ai ka shtuarse portat e shkarkimit kanëprobleme por situata është nënkontroll.

Z. M. Stojku, drejtor i KESHtha : “Ka qenë nata e 25 dhjetoritkur niveli i prurjeve ka qenë 1350metra kub në sekondë dhe ne ekemi pasur të pamundur për të

hapur portat shkarkuese tëkaskadës së Drinit. Për tëvendosur mbi hapjen e portaveduhet të mblidhet komisioni imenaxhimit dhe atë ditë, por përshkak të festës, ka qenë pothuajsee pamundur”.

Presidenti i Republikës, z.Bamir Topi, u shpreh se “ duhett’u referohem specialistëve,institucioneve që merren me këtëproblem, pra gjërat të realizohennë kohë kur dihen gjërat se si dotë vijnë”.

Tridhjetë vite më parë, në 1979,kur një pjesë e fshatrave pranëShkodrës u rrafshuan nga tërmeti,Oboti, sot i humbur në ujë, ishtenga fshatrat më të dëmtuar. Shtetii athershëm vendosi që fshati tëzhvendosej në një kodër aty pranëduke i lënë shtëpitë e vjetra nëmëshirë të lumit. Por pas viteve90-të, lëvizja pa kriter e popullsisësolli rikthimin e tyre në fshatin ebjetër, gjë që, u bë pothuaj në tëgjithë zonat e ulta të vendit

Fshatrat me ndërtimet informale pa kontroll dhe pastudim, tani janë vazhdimisht te kercenuara nga

keto.

Sipas ligjit është organi i Këshillit të Ministrave qëmerret me kontrollin e sigurisë së digave në gjithë

Shqipërinë.

Megjithë se ka rregulla dhe norma për mirëmbajtjendhe kontrollin e digave, në 20 vjet nuk është bërë

asnjë kontroll e proces mirëmbajtjeje.

4

Duke filluar në vitet 70-të tëshekullit të kaluar, njerëzit nëvendet perëndimore filluan tëmësonin një fjalë të re dhe kuptimine saj, ajo ishte fjala “mjedis” dhenatyrisht “mbrojtje e mjedisit”. Kjoishte një eksperiencë e re përnjerëzit, sepse deri atëherë fjalëtkyçe ishin “rritje ekonomike” ose“rritje e prodhimit”. Por krizaekonomike e asaj kohe tregoi sekjo rritje mund të realizohej vetëmduke dëmtuar vazhdimisht mjedisindhe natyrën. Pra, njerëzit filluan tëri-mendonin dhe të kuptonin seburimet natyrore nuk janë tëpafundme dhe te riprodhueshme.Ky ishte fillimi i aktiviteteve nëmbarë botën për të mbrojturmjedisin dhe natyrën. Që nga ajokohë mbi 1200 akte ligjorendërkombëtare, që kanë të bëjnëme mjedisin dhe natyrën janëmiratuar nga komunitetindërkombëtar dhe gjithashtu KEka miratuar mbi 300 direktiva dherregullore në këtë fushë të interesit.

Tani të reflektojmë situatën nëShqipëri në atë kohë. Sistemi politikishte një parti-rregull ose më mirëtë thuash një diktaturë e disave - eashtu quajtur - familjet “e mira”,dhe klanet. Edhe pse vendi kishtenjë pasuri të caktuar të burimevenatyrore si bakër, krom,hidrocentrale dhe hydroenergji aika vuajtur nga shfrytëzimi i klasës

udhëheqëse politike. Qëllimikryesor për qeverinë ishte zbatimiplanit nga progresi industrial,transformimi i natyrës dhebujqësisë së përparuar, pa marrëparasysh pasojat. Shteti ishtepërgjegjës për nivelet e prodhimitqë duhet të arriheshin me çdokusht, por ai ishte gjithashtupërgjegjës për mjedisin, që ishteanashkaluar, sepse pasojat nukjanë vërejtur menjëherë. Interesi përmjedisin, edhe pse i pranuar nëparim, nuk ishte kurrë një prioritet- edhe për shkak të mungesës së

ndërmarrjeve private, shteti ishtendotësi më i madh që nuk kujdesejpër dëmet e shkaktuara përshembull nga zhvillimi i industrisëmetalurgjike në Rubik dheveçanërisht në Elbasan, industriae PVC-së në Vlorë, rafinimi i naftësnë Ballsh dhe gjithë aktivitetet etjera të gjera ekonomike-prodhuese që u bënë burimet endotjes së mjedisit shqiptar.

Megjithatë tashmë në vitin 1973Shqipëria miratoi aktin e parë ligjorpër mbrojtjen e mjedisit! Ky ligj ka10 artikuj dhe ngriti mbrojtjen emjedisit si një detyrim ligjor tështetit - por vetëm në rastin kurndikimi në mjedis u bë një rrezikkonkret për shëndetin e njeriut aponatyrën. Përveç mungesës sëzbatimit të ligjit (askush nuk u ndjepërgjegjës!) ky ligj ishte tepërjospecifik dhe i papërshtatshëm përtë luajtur ndonjë rol në praktikë. Pra,dëmtimi i mjedisit ka vazhduar, pornga ana tjetër gjendja e mjedisit nëpërgjithësi në Shqipëri nuk ishte aqe keqe sa duket. Pjesë të mëdha tënatyrës ishin ende relativisht tëpaprekura dhe vecanërisht nëshumë zona ushtarake ku aksesiishte i ndaluar, fauna dhe flora ishinkryesisht në gjëndje të mirë. Porprapëseprapë, mjedisi ishte njëproblem i madh kur sistemi totalitaru shkatërrua dhe u kthye në njëkatastrofë politike dhe ekonomikenë fund të viteve tetëdhjetë.

Pra, është e kuptueshme që nëditët e para të procesit të tanishëmtë transformimit politik, mjedisiduhet të bëhet një çështjerelativisht e rëndësishme politike.Por në krahasim me problemet eshumta ekonomike dhe sociale tëvendit ndonjëherë mjedisi ështëkonsideruar më shumë një luks. Mëe rëndësishme ishte të ndërtohejsa më shpejt që ishte e mundur njështet ligjor, një rend të ri juridik, njëadministratë publike funksionaledhe një gjyqësor funksional. Ishtekoha e ndërtimit të ashtu quajturafuqizim institucionesh - duke krijuarnjë shtet të ri nga lart me ndihmën eqindra ekspertëve të huaj që erdhënnë vend për të mbështetur

ndërtimin e rendit demokratik.Sigurisht edhe shtetet perëndimoredërgojnë gjithashtu ekspertë dhekëshilltarë për mjedisin dhelegjislacionin mjedisor dhe këtaekspertë bën një punë mjaft të mirëpër shembull në hartimin e ligjit. Por,për fat të keq ata nuk dinin asgjëpër Shqipërinë dhe ata ishin tëinteresuar vetëm për të transferuaridetë dhe planet e tyre për njëShqipëri të re duke mos marrëparasysh tiparet speciale dhenevojat reale të vendit.

Pra, gjatë viteve të para të

transformimit ne kishim situatën eçuditshme që ekspertët ndërtojnënjë legjislacion shumë modern nëbazë të standardevendërkombëtare, por kjo mënyrë ere ligjore mbeti vetëm në letër dhe

nuk kishte efekt në praktikë, sepseqytetarët nuk e kanë pranuar atë -përveç faktit se ata nuk ishin tëinformuar dhe se ata kishinprobleme të tjera: kujtoni kolapsine dytë e vendit në fillim të viteve

nëntëdhjetë, kur njerëzitshkatërruan pjesën tjetër të aseteveshtetërore ose kujtoni luftën civilepas çështjeve të piramidave kurpjesë kryesore të vendit ishin jashtëkontrollit qeveritar për muaj dhepjesërisht për vjet!

Në fillim të vitit 1991 u themeluaKomiteti i Mbrojtjes së Mjedisit (mëvonë Ministria e Mjedisit) brendaMinistrisë së Shëndetësisë, por kyKomitet kishte pak autoritet dhefuqi reale. Financuar nga BankaBotërore dhe Fondi MonetarNdërkombëtar është hartuar njëPlan Veprimi Kombëtar i Mjedisitbazuar mbi një studim të strategjisësë mjedisit në Shqipëri. Dhe si njënga shtetet e para anëtare Shqipëriau bashkua dhe nënshkroikonventën e Espoo (që erdhi nëfuqi 1997) tashmë në 1991! Njëmoment historic ishte ligji i ri mbiMbrojtjen e Mjedisit i cili u miratuanga Parlamenti në Janar 1993. Kyligj miratonte standardet mjedisorebazuar në ligjin ndërkombëtar dheka shtruar themelet për një zhvillimshoqëror dhe ekonomik në çështjete mjedisit me qëllim : - parandalimindhe reduktimin e ndotjes së ujit, ajritdhe tokës;- Ruajtja e

shumëllojshmërisë biologjike;-Shfrytëzimi racional i burimevenatyrore;- Restaurimi ekologjik itokës së dëmtuar nga aktivitetetnjerëzore.

Importimi i mbeturinave të

rrezikshme ishte i ndaluar paspërvojave të këqija në të kaluarën. .Dispozita të tjera rregulluandhënien e lejeve mjedisore përaktivitetet që prekin mjedisin apoqë përdorin burime natyrore dhe

kapituj të veçantë u kushtohenmonitorimit të mjedisit, sanksionevepër shkarkimin e ndotjes, masaveadministrative dhe zbatimin etraktateve ndërkombëtare. Por mëtë rëndësishme ishin dy çështjet:prezantimi i vlerësimit të ndikimitmjedisor dhe fillimi i një pjesëmarrjetë publikut në çështjet e mjedisit!Pra, ligji njohu jo vetëm të drejtën e

informacionit për mjedisin, por edhetë drejtën “për të ndikuar nëvendim-marrjen mjedisore” dhe për“të marrë pjesë në procesin epërcaktimit të rezultateve tëVlerësimit të Ndikimit në Mjedis”.

Por me gjithë këtë edhe të gjithaaktivitetet e qëllimshme (shembuj

të tjerë në këtë periudhë ishte njëligj për mbrojtjen e natyrës në 1994dhe ligjet mbi administrimin embeturinave dhe burimeve të ujitnë 1996) dhe zbatimin e të gjithakëtyre ligjeve të reja mbeten pikamë e dobët si në të kaluarën. Pjesamë e madhe e lidershipit të vendit idha akoma prioritet politikësaktuale dhe interesave të momentit,e shkaktuar ndoshta nga mungesae njohurive për ndikimin mjedisortë veprimtarive industriale, eshkaktuar ndoshta nga përshtypjae kaq shumë problemeve të tjeraekonomike dhe sociale. Dhe mosharroni mungesa e edukimitmjedisor në popullsi në përgjithësi,dhe udhëheqësit e vendit nëmënyrë të veçantë, cfarë përcaktoncilësinë e pakënaqshme në aspektin

mjedisor. Pra midis ligjeve të rejadhe realitetit të jetës ishte njëhendek i madh!

Tranzicioni ekonomik i asajkohe ishte shfaqur me anë tëlëvizjeve anarkike, të cilat ishinkarakterizuar nga qëndrimi agresivi individëve ndaj mjedisit. Vështirësitë shumta dhe varfëria ekonomikeka çuar në veprime të shumta që ka

dëmtuar rëndë mjedisin: prerja epyjeve, gjuetia e pakontrolluar dhepeshkimit me eksploziv etj vazhdoi,pa respektuar asnjë rregullore,favorizuar nga mungesa e autoritetittë shtetit dhe me vështirësi të mëdhaekonomike, vendi ishte dukeshkuar përmes.

NGA E DREJTA MJEDISORE TLIGJI SHQIPTAR I MJEDISIT NE RRUGEN DREJT AARHUS-it

Nga Wolfgang STOPPEL,ekspert ligjor.

Gjatë viteve të para të transformimit ne kishimsituatën e çuditshme që ekspertët ndërtojnë një

legjislacion shumë modern në bazë të standardevendërkombëtare, por kjo mënyrë e re ligjore mbetivetëm në letër dhe nuk kishte efekt në praktikë

Mungesa e edukimit mjedisor të popullsisë nëpërgjithësi, dhe udhëheqësve të vendit në mënyrëtë veçantë, përcakton cilësinë e pakënaqshme në

aspektin mjedisor.

5

Pra, fauna dhe flora ishtedëmtuar më shumë se kurrë. Njëtjetër aspekt ishte mungesa einfrastrukturës në zonat e mëdhaurbane, veçanërisht ne periferi,pas lëvizjeve të pakontrolluarademografike. Ndotja urbane ishtebërë një shqetësim i madh përshumë qytete. Vecanërishtmbeturinat e ngurta urbanepërbënin një rrezik serioz përshëndetin në shumë qytete.Cilësia e ajrit në qytete upërkeqësua, kjo shkaktuar ngamakinat, pluhurat e ndërtimit apogazrat helmues të djegies sëmbeturinave.

Gjithashtu kompanitë e reja tëthemeluara ishin një kërcënimpotencial për mjedisin në Shqipëri.Në fillim të periudhës sëtranzicionit nuk është ushtruarasnjë kontroll mbi themelimin ekompanive të reja. Këto firma,zakonisht të vogla apo të mesme,shpesh i fillonin veprimtaritë pamarrë në konsideratë mbrojtjen emjedisit, apo edhe më keq,aktiviteti i tyre kryesor ndonjëherëishte pikërisht shfrytëzimi i zonavenatyrore të Shqipërisë. Dëmet tëtjera mjedisore kanë rezultuar ngamungesa e planifikimit të trajtimittë ujërave të zeza dhe lehtësiravemoderne të menaxhimit tëmbeturinave. Disa hot spoteindustriale si fabrika e shkrirjes sëbakrit në qytetin e Laçit, ose nëVlorë fabrika e PVC-ve kishinshkaktuar ndikime të ashpra mbigjendjen shëndetësore deri në atëpikë sa ishte bërë e domosdoshmeevakuimi i banorëve! Industria enaftës ishte gjithashtu dukeshkaktuar probleme të mëdhamjedisore në vend.

Duke parë situatën aktuale tëmbrojtjes së mjedisit gjërat kanëndryshuar me të vërtetë nga dyngjarje të jashtëzakonshme:Kushtetuta e re të vitit 1998 dhedisa marrëveshjeve me KEvecanërisht marrëveshja estabilizim asocimit e cila unënshkrua në vitin 2008.

Arritjet më të mëdha janë dyartikuj mbi mjedisin nëKushtetutën e re, konkretishtnenet 56 dhe 59. Këto nenepërcaktojnë qartë: “të drejtën përt’u informuar mbi gjëndjen emjedisit dhe mbrojtjen e tij” (art.56) si dhe detyrimin e shtetit për tësiguruar: “një mjedis tëshëndetshëm dhe ekologjikisht tëpërshtatshëm për brezat etanishëm dhe të ardhshëm”, sidhe” shfrytëzimin racional tëpyjeve, ujërave, kullotave dheburimeve të tjera natyrore mbibazën e parimit të zhvillimit tëqëndrueshëm “(neni 59). Këtoartikuj nuk janë vetëm obligimet eshtetit dhe organeve të tij, por iujapin qytetarëve një kërkesëkonkrete dhe të drejtpërdrejtë dhetë drejtën për të zbatuar interesate tyre kundër pushtetit shtetëror.

Dhe për më tepër: këto artikuj ihapin rrugën gjykatave dhevecanërisht gjykatës kushtetuese.

Marrëveshjet me KE-nësigurojnë gjithashtu detyrimin eShqipërisë për të përafruarlegjislacionin kombëtar me atë tëBashkimit Evropian. Vecanërisht.neni 108 i SAA-së (i ratifikuar meligjin No. 9590 dt. 27-7-2006) ka njëreferencë të drejtpërdrejtë me ligjete mjedisit dhe detyron organet eshtetit për të provuar rregullinekzistues ligjor në përputhje mekonventat dhe marrëveshjetndërkombëtare dhe për të hartuarakte të reja ligjore dhe nën- ligjorembi çështjet e mjedisit që janë nëpërputhje me politikat e BashkimitEuropian mbi mjedisin. Dukendjekur këto detyrime të cilatgjithashtu janë përmendur edhe nëdetaje në një rregullore të Këshillittë Ministrave (VKM No. 463 e 5-7-2006) dhe si rezultat i aktivitetevenë fjalë Shqipëria ka miratuar njëpaketë të madhe të ligjeve mbiçështjet mjedisore gjatë viteve tëfundit kështu që sot ekziston njëlegjislacion shumë modern nëfushën e mjedisit. Në faqen einternetit të Ministrisë shqiptarepër Mjedisit ka një listë me mbi 100akte normative që kanë të bëjnëme mjedisin dhe natyrën përshembull:Ligji nr 8897 mbi ndotjene ajrit të dt. 16-5-2002;Ligji nr 8905mbi mbrojtjen e mjedisit detar ngandotja i dt. 6-6-2002;Ligji nr 8906mbi mbrojtjen e natyrës së dt. 6-6-2002 (zëvendësohet me Ligjin nr.10. 006 të dt. 23-10-2008);Ligji nr8934 mbi mbrojtjen e mjedisit të 5-9-2002;Ligji nr 8990 mbi vlerësimine ndikimit mjedisor të dt. 31-1-2003;Ligji nr 9010 për administrimine mbeturinave të ngurta të dt. 13-2-2003;Ligji nr 9103 për mbrojtjene rrjedhjeve ujore ndërkufitar të 10-7-2003;Ligji nr 9108 për substancakimike dhe përgatitje e dt. 17-7-2003;Ligji nr 9115 për trajtiminmjedisor të ujërave të zeza të dt.24-7-2003;Ligji nr 9537 përtrajtimin e mbeturinave tërrezikshme të dt. 18-5-2006;Ligji nr9587 për mbrojtjen ebiodiversitetit të 20-7-2007;Ligjinr 9700 për mbrojtjen e mjedisitnga ndotja ndërkufitare i dt. 26-3-2007 (konventa ESPOO!);Ligji nr9774 për mbrojtjen nga zhurma idt. 17-7-2007;Ligji nr 9867 mbitregtinë ndërkombëtare të llojevetë rrezikuara i dt. 31-1-2008(CITES).

Në fushën e mbrojtjes sënatyrës dhe ruajtjes së peisazhitka ligje plotësuese

- për zonat e mbrojtura të vitit2002; për pyjet dhe shërbimetpyjore 2005;shërbimet përmbrojtjen e bimëve 2005; përkullotat dhe livadhet 2007;përmbrojtjen e tokës bujqësore 2004dhe gjithashtu për mbrojtjen efaunës së egër dhe gjuetisë, mbipeshkimin dhe akuakulturën, etj.

Nga 29 nëntor deri në 3 dhjetor, shoqata kulturore gjermano-shqiptare “Robert Shwartz” organizoi një workshop me temë :Nga e drejta mjedisore te vetedija mjedisore. Morën pjesë e referuan Wolfgang Stoppel, Mynih, Sebastian Mielke, Augsburg, të

dy ekspërtë të njohur ligjorë gjermanë, Xhemal Mato, drejtor ekzekutiv i Grupimit “ Ekolevizja”, koordinator i workshopit,Ardian Klosi, drejtor ekzekutiv i shoqatës “Robert Shwartz” etj...

Një çështje e së drejtës së mjedisit,në një vend të pazhvilluar si i yni,ngjan krejt e pazakontë, gati si njëshaka, për të lehtësuar ditën.Ngjarja zhvillohet në një fshat tëkomunës Bushat, të Qarkut tëShkodrës. Disa banorë të fshatitRranza të Bushatit u shqetësuannga ushtrimi i një veprimtarie përmbarështrimin e derrave, farepranë shtëpive të tyre të banimit. Duket si një çështje luksi, por erae keqe e emetuar në ajër jua kishtebërë të padurueshme jetesënbanorëve të fshatit, të cilët ishinvënë para alternativës, ose tëluftonin kundër këtij cënimi, osetë dorëzoheshin duke shiturshtëpitë dhe duke u larguarpërgjithmonë nga fshati. Padia e ngritur nga ata ka filluar ebazuar në një institut juridik klasiktë mbrojtjes së pronësisë, pra sinjë padi mohuese (actionegatoria) e parashikuar nga neni302, i Kodit Civil, ku thuhet se:“Pronari ka të drejtë të kërkojë ngacilido që e cënon në pronësinë etij, por pa u zhveshur nga

posedimi, të pushojë cënimin dhetë mos e përsërisë këtë në tëardhmen, dhe, kur është rasti tëshpërblejë dëmet që mund t’i ketëshkaktuar. ” Mirëpo nëse gjatë procesitgjyqësor të shqyrtimit të një padieklasike mohuese është në barrën e

provës të paditësit të provojëcënimin e shkaktuar, bie fjala:lagështirën në mur, pakësimin edritës, etj, gjë që provohet dhe meaktin e ekspertimit të ekspertitpërkatës, në rastin konkretvështirësia ishte më e madhë, pasiera e keqe nuk faktohet lehtësisht,

Në fund të vitit 2004 ndërkolegë aktivë në çështjet emjedisit dhe në media u bënë tënjohura planet e qeverisë sëatëhershme socialiste nënkryeministrin Fatos Nano për tëngritur anë bregut në veri tëqytetit Vlorë një të ashtuquajturPark Energjitik. Njëri ngaelementet e këtij parku, një TECme kapacitet 125 MW njihej pak ashumë si projekt, por e re tani ishteqë veç tij ishin parashikuar tëndërtoheshin edhe të paktën triTEC-e të tjera, me kapacitete qëherë thuheshin se do të kapnin 400MW e herë mbi 1000 MW. Tëgjitha do të viheshin në shërbimtë terminalit të AMBOs, njëprojekt naftësjellësi që do tëkalonte prej Detit të Zi nëpërBullgari, Maqedoni e Shqipëri përtë përfunduar në Vlorë. Veç këtyredihej koncesioni që i ishte dhënëkompanisë italiane La Petroliferanë maj të vitit 2004 për të ngriturportin e saj të karburanteve po nëkëtë zonë në një sipërfaqe prej 16hektarësh. Të gjitha do të ishinelemente të Parkut të ardhshëmEnergjitik, i cili sipas vendimit tëqeverisë Nano të shkurtit 2003 dotë përfshinte një sipërfaqe tëpërgjithshme prej 550 hektarësh,pikërisht aty ku sot ngrihej një pylle një plazh i virgjër, në zonën

E TE VETEDIJA MJEDISORE

ALEANCA E VLORES, HISTORI TAMIME ?historike-arkeologjike të Triportit,por që përfshinte edhe territorin eish-fabrikës së dikurshme të PVC-së një nga hot-spotet më tërrezikshme të vendit me mbeturinat

e saj të shllamit me zhivë – epikërisht këto mbeturina tëpapastruara ishin një ngaargumentet ku mbështetej ideja ekthimit të një bregdeti ranor në parkenergjitik.

Sikurse ndodh rëndom nëShqipëri por edhe në shumë vendetë tjera të botës, investitorët privatënë bashkëpunim me politikanëtvendas i mbajnë të fshehuraprojekte të tilla në fazën e tyrefillestare prej opinionit publik, dhepo kështu veprimtarët e mjedisit

hyjnë në skenë me vonesë për tëorganizuar kundërshtimin qytetardhe penguar ndërtimin e këtyreveprave. Në elementet e parkutenergjitik dy ishin veprat e

miratuara tashmë nga qeveriashqiptare, TEC-i dhe porti iPetroliferës, i pari madje kishtemiratimin e Bankës Botërore, e cilakishte financuar studimin për tëdhe të dy bankave të tjera BEI dheBERZH, të cilat do të siguroninkreditimin në një shumë tëpërgjithshme prej 120 milionëdollarës, e kishte kaluar bile edhefazën e thirrjes së publikut përinformimim sadoqë në një mënyrëkrejt formale dhe manipulative.

(Vijon ne faqen 7)

Nga Ardian KLOSI

BANORËT KUNDËR STALLËS SË DERRAVENga ushtrimi i të drejtës së publikut bazuar në Konventën

e AARHUS-itNga avokate Blerte KRAJA nuk fotografohet, nuk përshkruhet,

nuk lë gjurmë, etj. Atëherë nëprocesin e të provuarit paditësit, -veç tjerave, - provuan paraGjykatës që kjo veprimtari përmbarështrimin e derrave kishtefilluar dhe vijonte në kundërshtim

me një tërësi ligjesh në fuqi, qërregullojnë marrëdhëniet nëndërtim, si dhe me mjedisin.Pikërisht këto ligje në fuqi ishinstandarti minimum, që çdo aktivitetme ndikim në mjedis të mosshkaktojë shqetësim tek të tretët.

(vijon ne faqen 9)

6

Si instrument i së drejtës “sëbutë” ndërkombëtare të mjedisit,Konventa Aarhus është zbatuar nëShqipëri në mënyrë risore dhe menjëfarë suksesi të kufizuar.

Aleanca Qytetare për Mbrojtjene Gjirit të Vlorës (AQMGJV oseAleanca), si një shoqatë vendorejo-qeveritare, u vu në krye duke iparaqitur Komitetit têPërputhshmërisë në Gjenevëkomunikimin e pare të përcjellëndonjëherë nga një vend i EvropësJuglindore, përfshirë edhe Greqinë.

Komunikimi i Parë i AleancësMe të vërtetë, Aleanca e paraqiti

Komunikimin Nr. ACCC/C/2005/12me date 26 prill 2005 duke ngriturprobleme të mos-zbatimit të Neneve3. 2; 6. 2 e 7 të Konventës Aarhusndaj qeverisë shqiptare si Palë eInteresuar.

Përgjithësisht, çështja lidhej mefaktin se administrata nuk kishtesiguruar “në një faze të hershme,atëherë kur të gjitha opsionet ishintë hapura” pjesëmarrjen e publikutnë hartimin e “planeve oseprogrameve” për ngritjen e një parkutë madh industrial-energjitik nërajonin e Plazhit të Treportit. Dihetse vendi i projektit ndodhet nëbregdetin ranor të Adriatikut rreth

(Vijon nga faqja 5) Të gjitha këto ligje kombëtare

qëndrojnë në kontekstin e shumëmarrëveshjeve ndërkombëtare tëratifikuara, për shembull: Konventa

e Barcelonës për Mbrojtjen kundërNdotjes në Detin Mesdhe e 1976(rat. më 24-3-1990);Konventa Espoombi VNM-në në një kontekstndërkufitar të vitit 1991 (rat. më dt.4-10-1991);Konventa e Bazelit përmbeturinat e rrezikshme e vitit 1989(rat. 13-5-1997); Konventa e Bernëspër Ruajtjen e Jetës së egërEvropiane dhe Habitateve Natyroree 1979 (rat. 2-3-1998);Konventa eVjenës për Mbrojtjen e Shtresës sëOzon-it të vitit 1985 (rat. 10-3-1999); Konventa Ndërkombëtare eMbrojtjes së Bimëve (IPPC) e vitit1951 (10-5-1999); Konventa eAarhusit për akses ndajinformacionit të 2000 (rat. 26-10-2000); Konventa për mbrojtjen emjedisit detar dhe të rajonevebregdetare mesdhetare e vitit 1995(rat 16-11-2000); Konventa eUashington mbi TregtinëNdërkombëtare të Specieve tëRrezikuara të Faunës dhe Florës evitit 1973 (rat. 6-3-2003); Protokollii Kiotos mbi ndryshimet klimatikee 1997 (rat. 16-12-2004); KonventaMbi Ndotjen Afatgjatë të AjritNdërkufitar e 1979 (rat. 6-10-2005);Konventa Ndërkombëtare përParandalimin e Ndotjes nga Anijet e1973 (rat. 27-7-2006).

NGA E DREJTA MJEDISOREMENDIME PER ZBATIMIN E KONVENTES SE AARHUSIT DHE LEVIZJEN MJEDISORE NE SHQIPERI

5 km në veri të qytetit të Vlorës dhemë pak se 1 km nga laguna embrojtur e Nartës.

Pas më shumë se dy vjetëshmbledhje informacioni edokumentesh dhe diskutimesh,Komiteti i Përputhshmërisë i

Konventës Aarhus në Gjenevëshpalli Vendimin e tij Përfundimtarme date 15 qershor 2007 dhe deklaroise administrata shqiptare nuk kishtevepruar në përputhje me Nenin 3;Nenin 6. 3, 6. 4, dhe 6. 8; si dhe Nenin7 të Konventës.

Administratës iu përcollënrekomandimet përkatëse, zbatimi i tëcilave do të ndiqet nëpërmjetraportimeve të rregullta vjetore.

Ky vendim ishte fitore e madhepër një OJQ shqiptare si dhe përlëvizjen mjedisore në vend. Pasi

kishte pare se kërkesat e saj ishininjoruar brenda vendit, përfshirëedhe premtimin e administrates përmbajtjen e referendumit vendor, ishehera e pare që një grupim vullnetarvendas kishte arritur që të paraqisteme sukses dhe në mënyrë serioze e

të besueshme një çështje para njëtrupe quasi-gjyqësore mjedisorendërkombëtare.

Kjo arritje nuk ishte e rastit. Tëbashkuar rreth Aleancës Qytetare,populli i Vlorës kishte grumbulluarmë shumë se 14, 000 nënshkrime përmbajtjen e referendumit vendor;kishte patur shumë takime mepolitikanë të qendrës dhe të rrethit;dhe u ishte drejtuar zyrtarishtBankës Botërore, KomisionitEvropian dhe institucioneve të tjerandërkombëtare, e kështu me rradhë.

1. Ankesat para InstitucioneveFinanciare Ndërkombëtare

Duke patur parasysh se një prejprojekteve në Gjirin e Vlorës, mëkonkretisht TEC-i përkatës,financohej nga tre bankandërkombëtare të zhvillimit, Aleancaparaqiti tri ankesa paralele tekmekanizmat përkatëse të kontrollit tëbrendshëm, dhe më konkretisht tek:

(i) Paneli i Inspektimeve iBankës Botërore;

(ii) Mekanizmi i Kontrollit tëBrendshëm të Pavarur i BERZH-it[MKBP];

(iii) Administrata e BankësEvropiane të Investimeve (BEI) dheOmbudsman-i i BE-së.

Aleanca paraqiti një Kërkesë përInspektim tek Banka Botërore me

datë 30 prill 2007. Pas mëse dy vjethetimesh, në Tetor 2009 Panel iInspektimeve botoi raportin e vet.Edhe pse i nxjerrë pas ndërtimit tëTEC-it [i cili vërtet u ndërtua pormbetet jo-operacional], raporti i gjetitë bazuara shumicës sëshqetësimeve të ngritura ngaAleanca, duke gjetur shkelje tëmëdha të politikave dhe rregullorevetë brendshme të Bankës.

Po ashtu, raporti i mekanizmit tëKontrollit të Brendshëm të Pavarurtë BERZH-it ishte i pari që mbërritinë nivelin e Shqyrtimit të PërputhjesLigjore. Megjithatë, dhe ndryshenga rasti i Bankës Botërore, e gjithëprocedura u krye nga dy punonjësnë Londër, të cilët asnjëherë nuk evizituan vendin e objektit. Po ashtu,standardi i “shkeljes materiale” izgjedhur gabimisht nga MKBP nëfakt kishte të bënte memosmarrëveshje ujore midisshtetesh dhe kësisoj nuk duhejzbatuar për faktet dhe rrethanat eGJirit të Vlorës, të cilat kishin të bëninvetëm me ujëra të brendshme. Mësë fundi, Aleanca ndeshi vështirësinë kontaktet me Bankën Evropianetë Investimeve. Nga vetë natyra evet si një institucion mjaft i mbyllur,BEI u shfaq si organizmi më i vështirëdhe jo-bashkëpunues në krahasimme të tjerët.

(vijon ne faqen 10)

Nga Agron ALIBALI

LIGJI SHQIPTAR I MJEDISIT NE RRUGEN DREJT AARHUS-it Të gjitha këto traktate

ndërkombëtare mund të kenë njëndikim të drejtpërdrejtë tek rendikombëtar ligjor sepse për shkak tëart. 122 të Kushtetutës Shqiptare “njëmarrëveshje ndërkombëtare eratifikuar me ligj ka përparësi mbi

ligjet e vendit që janë të papajtueshmeme atë”. Kjo do të thotë se në rastetkur ligji kombëtar ka mangësira

marrëveshja ndërkombëtare ështëdrejtpërdrejtë e zbatueshme si pjesëe sistemit të brendshëm juridik.

E fundit por jo më pak erëndësishme, kjo kornizë ligjore ështëadministruar dhe zbatohet nga shumëprej agjencive shtetërore, organevedhe institucioneve sic përmenden nëLigjin për mbrojtjen e mjedisit.Organet të tilla janë Ministria eMjedisit, Agjencitë Rajonale tëMjedisit, Inspektorati i Mjedisit,njësitë përgjegjëse për çështjet emjedisit pranë autoriteteve qendroredhe lokale, si edhe organizmat ndër-ministrore, të miratuara nga Këshilli iMinistrave për të ndjekur çështje tërëndësishme mjedisore. Por kjo nuktë gjitha, sistemi institucional përmbrojtjen dhe menaxhimin e mjedisitpërmban edhe shumë borde të tjera,

komitete, komisione, këshillat,agjencitë kombëtare etj. Dhe sigurishtvendi ka një plan të veprimit përmjedisin dhe një Program Kombëtartë Monitorimit. Dhe ekziston njësistem kombëtar i informacionitmjedisor dhe një regjistr i ndotësave -kështu që për shkak të rrjetit ligjordhe institucional duket e pamundurqë Shqipëria të ketë ende problemetë mjedisit. Por ne të gjithë e dimë senuk është ky realiteti. Pra, ku ështëproblemi, çfarë shkoi keq?

Para së gjithash është një çështjee bërjes së ligjit (ka shumë kontradikta

në rendin e ri juridik në detaje përshkak të mungesës së kontrollit tëmjaftueshëm nga parlamenti) dhe tëzbatimit të ligjit. Edhe pse përmendurnë kornizën e re ligjore, duket shumë

e impresive autoritetet publike kanëprobleme të zbatojnë këtë rend ligjornë praktikë. Shumë shpesh ata edhenuk i dinë dispozitat e tyre ose atanuk janë të gatshëm apo të aftë për tëpërmbushur detyrimet e tyre nga

ligjet. Edhe rrjeti i madh në mjedisnuk është një garantues për zbatimine rendit të ri juridik, sepse është njëpërvojë e zakonshme, që, kur kaq

shumë institucione janë kompetentepër diçka, në fund dhe në praktikëaskush nuk ndihet përgjegjës kurnevojitet një autoritet kompetent përt’iu përgjigjur pyetjeve apo për tëmarrë pjesë në një procedurëkonkrete!

Ka shumë shembuj përaktivitetet e dështuar për shkak tëpaaftësisë së autoriteteve. Programetkanë filluar me shumë entuziazëm dhedisa kohë më vonë ju nuk dëgjoni asgjënë lidhje me rezultatet apozhvillimet. Pra, po në lidhje mendalimin e pesticideve me bazëkloruresh bazuar në rekomandimet eBE-së?Po përsa i përket qendrës për

prodhim më të pastër e cila u ngrit në2005, dhe projekti që ka filluar tëzhvillojë programe trajnimi për futjene prodhimit të pastër veçanërisht nëndërmarrjet e vogla dhe të mesme përtë reduktuar prodhimin e mbeturinave

në burim? Po përsa i përket projektittë PNUD-it i vitit 2004 në përgatitjene një Plani Kombëtar Zbatimi tëPOP-ve sipas Konventës së

përmendur të Stokholm? Disamonitorime janë bërë tek metalet erënda dhe pesticidet me bazëkloruresh në ujërat bregdetare sipasKonventës së Barcelonës – por a karezultate? Po përsa i përket VNM-së (EIA) dhe pjesëmarrjes publike nëprojektet e mëdha industriale tëviteve të fundit i cili duket të ketë njëndikim të rëndësishëm në mjedis, përshembull Porto Romano dhe parkuindustrial pranë Durrësit apoterminali dhe TEC afër Vlorës?

Të gjitha këto probleme në fushëne zbatimit të ligjit janë efekte tipiketë masave të ndërtimit tëinstitucioneve. Ekspertët e huajkrijuan një shtet të ri të ligjor dhe njërendit të ri juridik, por ata harruan tëndërtonin një shoqëri civile si njëpartnere ndaj fuqisë së re të shtetit!

Pra, rendi i ri ligjor nuk ështëpranuar nga publiku dhe ajo mbetetthjesht një letër-ligj pa përforcim dhezbatim efektiv. Vecanërisht në fushëne mjedisit që është një zonë klasikepër aktivitetet e shoqërisë civile këtomangësi u bënë të qarta kur publiku iinteresuar fillon të kërkojë të drejtate tij për informacion dhe pjesëmarrje.

Po, përsa i përket rolit të publikutnë çështjet mjedisore për shkak tëligjit?

Nga Wolfgang STOPPEL,ekspert ligjor.

Ka shumë shembuj për aktivitetet e dështuar përshkak të paaftësisë së autoriteteve.

Tranzicioni ekonomik i shfaqur me anë të lëvizjeveanarkike, është karakterizuar nga qëndrimi agresiv iindividëve ndaj mjedisit. Vështirësi të shumta dhevarfëria ekonomike ka çuar në veprime të shumta

që ka dëmtuar rëndë mjedisin.

Ekspertët e huaj bënë një punë mjaft të mirë përshembull në hartimin e ligjit. Por, për fat të keq ata

nuk dinin asgjë për Shqipërinë dhe ata ishin tëinteresuar vetëm për të transferuar idetë dhe

planet e tyre për një Shqipëri të re duke mos marrëparasysh tiparet speciale dhe nevojat reale të

vendit.

7

(vijon nga faqja 5) Sikurse ndodh rëndom në

Shqipëri por edhe në shumëvende të tjera të botës,investitorët privatë nëbashkëpunim me politikanëtvendas i mbajnë të fshehuraprojekte të tilla në fazën e tyrefillestare prej opinionit publik, dhepo kështu veprimtarët e mjedisithyjnë në skenë me vonesë për të

organizuar kundërshtimin qytetardhe penguar ndërtimin e këtyreveprave. Në elementet e parkutenergjitik dy ishin veprat emiratuara tashmë nga qeveriashqiptare, TEC-i dhe porti iPetroliferës, i pari madje kishtemiratimin e Bankës Botërore, e cilakishte financuar studimin për tëdhe të dy bankave të tjera BEI dheBERZH, të cilat do të siguroninkreditimin në një shumë tëpërgjithshme prej 120 milionëdollarës, e kishte kaluar bile edhefazën e thirrjes së publikut përinformimim sadoqë në një mënyrëkrejt formale dhe manipulative.

Megjithëkëtë veprimtarë tëmjedisit nga Tirana si Sazan Guri,Lavdosh Feruni, Xhemal Mato,nënshkruesi etj. në bashkëpunimme qytetarë të angazhuar vlonjatësi Aleksandër Mita, PetritLevendi, Gani Mezini etj. arritënnë fillim të vitit 2005 që tëorganizohen dhe të zgjojnëopinionin publik në Vlorë përrrezikshmërinë që paraqisninvepra të tilla me bazë hidro-karburesh, sikur të ndërtoheshinanë një Gjiri me natyrë të mbyllur,i cili me bukuritë dhe resurset e

veta dukej që tani sikur kishtemarrë për drejtim kryesorzhvillimin e turizmit. Kështu ukrijua Aleanca për Mbrojtjen eGjirit të Vlorës, e cila bëri mbledhjedhe takime të shumta, organizoigjatë gjithë vitit 2005 mitingje edemonstrata në qendër të Vlorës,marshime e protesta paqësore nëzonën e Pyllit të Sodës ku

E TE VETEDIJA MJEDISOREALEANCA E VLORES, HISTORI TAMIME ?

parashikohej ndërtimi, u bënëtakime me përfaqësues tëqeverisë, të KESH-it e sidomos tëBankës Botërore, u hartuan letratë shumta për institucione tërëndësishme europiane ebotërore. Si rrjedhim i këtyreprotestave, filloi të ndihej edhepërkrahje nga politikanë tëveçantë; udhëheqësi iatëhershëm i opozitës Sali Berishashpalli se, sikur të vinte në

pushtet, do t’i kërkonte BB tëzhvendosej në brendësi të venditvendi i zgjedhur për ndërtimin eTEC-it. Në raportin e komisionittë BE për Shqipërinë për vitin 2005thuhet që „The selected site ofthe planned thermal power plantin Vlorë has led të concernsregarding environmental impactsand economic viability, andshould be reconsidered“ – prashpreheshin hapur dyshimet përdëmtimin e mjedisit dhemosrentabilitetin ekonomik tëTEC-it. Por përfaqësuesit eqeverisë, të ministrisë sëEnergjitikës, e sidomospërfaqësuesit e Bankës Botëroreu treguan të prerë në gjithë takimete tyre me drejtuesit e Aleancës, qëplani i ndërtimit të TEC-it nuk mundtë ndryshohej. Me ardhjen nëpushtet të Partisë Demokratike nështator 2005, kryeministri i riBerisha, për të mbajtur disipremtimin elektoral, shpalli se dotë anulonte parkun energjitik tëish-kryeministrit Nano, por seTEC-i do të ndërtohej në vendine parashikuar, pasi ishte meteknologji moderne, nuk ndosteetj. U ngrit ndërkohë në nëntor-

dhjetor një komision qeveritar qëzhvilloi tri takime me përfaqësuestë AQMGJV. Qëllimi ishte tëtregonte që qeveria është e hapurdhe e respekton mendimin eshoqërisë civile, pra për tërimediuar mungesën etransparencës në planet fillestare.

Në maj të vitit 2005 Aleancakishte bërë ankimimin e parë

pranë Komisionit tëPërputhshmërisë me Konventëne Aarhusit në Gjenevë. 4 herë uparaqitën para këtij komisioni nëvitet 2005-2007 përfaqësues tëAleancës; por për komunikimin

dhe vlerësimet e këtij institucionigjeni një pasqyrë më të plotë nëartikullin e avokatit Agron Alibali.Të vazhdojmë njëherë historinë enjë lëvizjeje.

Në vjeshtë të vitit 2005AQMGJV dorëzoi pranëKomisionit Qendror Zgjedhor 14.000 firma nga qytetarë vlonjatëdhe të bashkive Qendër e Orikum,më tepër sesa ishin të nevojshme,në bazë të Kushtetutës, përorganizimin e një referendumivendor me për të vendosur mbipyetjen, nëse pranojnë qytetarëttë ndërtohet parku energjitik megjithë elementet e tij, TEC,Petrolifera etj. Kërkesa u pranua sie rregullt, po kështu u pranuarregullshmëria e formularëve tëplotësuar. Mirëpo me vendim tëdatës 26 nëntor KQZ, paargumentim, thjesht me arsyetimite mosmbërritjes së shumicës sëthjeshtë (votuan 2 anëtarë të KQZpro e 2 kundër) refuzoi kërkesën eAQMGJV për mbajtjen ereferendumit vendor.

Po aq pak sa ç’hoqi dorë ngandërtimi i TEC-it në Triport, po kaqnuk u tërhoq qeveria e re shqiptarenga koncesioni që i kishte bërëqeveria e mëparshme e FatosNanos kompanisë La Petrolifera –sadoqë në atë kohë, në maj 2004,grupi parlamentar i PD pati dalënga salla në mënyrëdemonstrative për të demonstruarprotestën ndaj asaj marrëveshjeje.Ndodhi vetëm njëfarë vonese nënënshkrimin e lejeve tënevojshme, por pas një seancegjyqësore formale në Gjykatën eArbitrazhit në Paris, ku firmaitaliane kishte paditur qeverinëshqiptare për vonesat eshkaktuara dhe ku përfaqësuesi iqeverisë shqiptare nuk uprononcua fare, fillimi i punimeveu përshpejtua.

Më 4 prill 2007 ish-ministri iEkonomisë dhe Energjitikës GencRuli nënshkroi me përfaqësuesinekompanisë italiane GuidoOttolenghi faljen e sipërfaqes prej

16, 8 ha kompanisë italiane përndërtimin në fjalë kundrejt shumëssimbolike prej 1 euro.

Këto veprime të qeverisëshqiptare dhe qëndrimiintranzigjent i bankave kredituese

për TEC-in në njëfarë mënyrë elodhën lëvizjen qytetare. Megjithënjë numër mitingjesh e protestashpaqësore, në Vlorë dhe në Tiranëpërgjatë viteve 2006 e 2007, nëpopullsi po krijohej dalëngadalëpërshtypja se asgjë nuk mund t’ipengonte planet industriale përbregdetin e Vlorës.

Këto rrethana bënë që nëvjeshtë të vitit 2007 të ndryshontedisi taktika e rezistencës qytetaredhe të ndërrohej grupi drejtues nëudhëheqje të Aleancës. Në nëntortë atij viti përfaqësuesi shqiptar ifirmës Petrolifera u sulmua gjatë njëbisede në universitetin e Vlorës mevezë e kanoçe me naftë nga

studentë protestues. Imazhet që upërhapën brenda ditës në gjithëShqipërinë lanë të kuptonin përkëdo se protesta në Vlorë ishte mëserioze sesa disa tubime paqësoreekologjistësh. Pasuan demonstratae marshime të tjera, derisa në fundtë muajit dhjetor protestuesit eAleancës bllokuan rrugën ngakalonin makinat që punonin nëngritjen e portit të Petroliferës. Pasgati dy javësh, më 7 janar forcat epolicisë larguan me dhunëprotestuesit dhe keqtrajtuanpërfaqësues të tyre në drejtoritë epolicisë.

Pas tubimesh dhe aksionesh tëtjera kundërshtuese dhebllokimesh simbolike rrugësh, më2 prill 2008 u arrestuan 4 ngadrejtuesit kryesorë të Aleancës nëVlorë. Ata u mbajtën për disa javënë paraburgim, u lanë më pas nëgjendje të lirë, por me procesegjyqësore të cilat deri më sot nukjanë mbyllur.

Ndërkohë vazhduan pa e

penguar ritmin e punëve nga këtoprotesta ndërtimi i kantiereve tëPetroliferës dhe të TEC-it.Mënjanimi i çdolloj dialogu,deklaratat e kryeministrit se ishinkapërcyer kundërshtimet e disaantiglobalistëve marksistë-leninistë, përçarjet e brendshmenë kryesimin e Aleancës, etja përprofilim dhe e-mailomania e disatipave të rregjur në këto punë, porsidomos lodhja dhe mungesa eçdolloj suporti material përballëkompanive të mëdha që krijoninpërditë fakte, bënë që tëdobësohej dhe fashitej rezistencadhe që në popullatë të krijohejmendimi se lëvizja qytetare ështëtepër e pafuqishme për të penguarvepra të mëdha ose vepra me bazëhidrokarburesh, sado tërrezikshme të jenë këto për tëardhmen e një ekosistemi tëmbyllur siç është ai i Gjirit tëVlorës.

Nga kjo histori e shkurtër eAQMGJV mund të nxirren këtopërfundime:

- Për herë të parë u krijua dhe urrit në Shqipëri një lëvizje, mepjesëmarrje të gjerë popullore, ecila kërkonte mbrojtjen e mjedisitdhe të shëndetit të njerëzve në njëplan afatgjatë.

- Duke qenë që kjo lëvizje ishtenjë bashkim vullnetarambientalistësh, intelektualësh,biznesmenësh vendas estudentësh, asaj i mungontesuporti dhe financimi i fuqishëmqë nevojitej për të përballur planee projekte me vlera prej qindramilionë dollarësh, të cilat kishin

në anën e tyre pothuajse të gjithëpolitikanët shqiptarë, të kampit tëmajtë dhe të kampit të djathtë. Kjodhe lodhja e lëvizjes bënë që nëfund të fundit, një pjesë eprojekteve të mos pengoheshindot dhe bregdeti në veri të Vlorëst’i jepej, me sa duketpërfundimisht, industrive tëndryshme, më pak ose më shumëndotëse.

- Por më anë tjetër, mund tëthuhet se u penguanpërfundimisht planet fillestarepër të ngritur në Vlorë njëmegapark energjitik, me TEC-enafte e qymyri – ajo që po ngrihettashmë në Porto Romano tëDurrësit. Vlora krijoi një vetëdijeqytetare që i pengoi dhe do t’ipengojë edhe në të ardhmenplane të tilla aq të rrezikshme përvetë zhvillimin ekonomik, nëradhë të parë turizmin. Dhe kjoështë pa dyshim meritë e lëvizjesqytetare-mjedisore që gjeti përzëdhënëse të vet AQMGJV.

Nga Ardian KLOSI

Në raportin e komisionit të BE për Shqipërinë përvitin 2005 shpreheshin hapur dyshimet për dëmtimine mjedisit dhe mosrentabilitetin ekonomik të TEC-it

te Vlores.

Sikurse ndodh rëndom në Shqipëri, investitorëtprivatë në bashkëpunim me politikanët vendas i

mbajnë të fshehura projekte të tilla në fazën e tyrefillestare prej opinionit publik, dhe po kështu

veprimtarët e mjedisit hyjnë në skenë me vonesëpër të organizuar kundërshtimin qytetar dhe

penguar ndërtimin e këtyre veprave.

8

I. Background i Konventëssë Aarhus-it-it

Konventa e Aarhus-it-it, titullii plotë i të cilës është Konventapër akses ndaj Informacionit,Pjesëmarrjes Publike në VendimMarrje dhe Aksesit ndaj Drejtësisënë Çështjet e Mjedisit, është njëmarrëveshje ndërkombëtare enënshkruar dhe ratifikuar ngarreth 40 shtete dhe KomunitetiEuropian. Ajo u hartua nëndrejtimin e Komisionit Ekonomiktë Kombeve të Bashkuara përEvropën (UNECE), u nënshkruamë 25 qershor 1998 në qytetindanez të Aarhus-it-it gjatëKonferencës së Katërt Ministrorenë procesin “Mjedisi përEvropën” dhe hyri në fuqi në 30Tetor 2001.

Nga emri i saj dikush mund tësupozojë se përmbajtja e Aarhus-it-it është e kufizuar në çështjet emjedisit, i cili është një supozim ivërtetë dhe i gabuar në të njëjtënkohë. i vërtetë, sepse dokumentetdispozitat kanë të bëjnë vetëm meçështjet që kanë lidhje memjedisin.

I gabuar, sepse tema ekonventës shkon në thelb tëmarrëdhënieve mes popullit dheqeverisë. Konventa Aarhus-itmund të jetë e kufizuar në çështjetmjedisore por gjithashtu mund tëshihet edhe si një marrëveshje nëlidhje me përgjegjshmërinë,transparencën dhe përgjegjësinëe qeverisë.

Një sistem ligjor i një vendi aposhteti duhet të pranohet ngashoqëria e saj civile. Statutetligjore, vendimet gjyqësore apomungesa e pranimit të standarteveligjore nuk do të zbatohen.Megjithatë rregullimi i ligjit mundte themelohet edhe nëpërmjetpranimit të statutit ligjor dhevendimeve të gjyqësorit. Njësistem ligjor funksional stabilizonshoqërinë si një pranim i tërë isistemit ligjor dhe duhet të nxitetpër të stabilizuar vetë shoqërinënë tërësi. Kjo është pjesa kuKonventa Aarhus-it hyn në lojë.

Duke inkurajuar qytetarët tëbëjnë thirrje për të drejtat e tyredhe të përfshihen në legjislativ sidhe në pranimin e procesit tëvendim-marrjes të statuteve ligjore

dhe vendimet gjyqësore mund tëpromovohen. Aarhus-it jep tëdrejtën për t’u informuar dhe përtë marrë pjesë në vendimmarrje kurbëhet fjalë për çështjet mjedisore,përkrahur nga aksesi i dhënies sëdispozitave drejtësisë në qoftë setë drejtat e përmendur më sipërjanë duke u shkelur. Kjo do të çojënë një shoqëri më të qëndrueshmedhe duke respektuar sundimin eligjit për shkak të pjesëmarrjesdhe informimit.

Nga kjo pikëpamje, KonventaAarhus-it është një instrument irëndësishëm për të promovuarpranimin e vendimeve të marranga dega gjyqësore apoekzekutive. Duke patur këtë nëmendje, ne do të shkojmë nëdetaje dhe do të shohim se çfarëpohon Konventa Aarhus-it.

II. Konventa Aarhus-it në njëguackë

Në këtë seksion, do tëpërcaktojmë përmbajtjen eKonventës së Aarhus-it-itpërpara se të flasim më pas përzbatimin në nivel evropian.Konventa e Aarhus-it-bazohet nëtre shtylla kryesore: Së pari, aksesindaj informacionit, së dyti,pjesëmarrja e publikut në vendim-marrje dhe së treti, aksesi nëdrejtësi.

Ne do të theksojmë këtoshtylla njëra pas tjetrës dukefilluar me aksesin ndajinformacionit.

1. Aksesi ndaj Informacionit Përkufizimi i informacionit

përfshin çdo informacion meshkrim, vizual, elektronik i dëgjuarapo ndonjë formë materiali mbigjendjen e elementeve të mjedisit,faktorët që ndikojnë tek elementetose gjëndjen e shëndetit të njeriutdhe sigurinë ose kushtet e jetësnjerëzore duke qenë se ata mundtë ndikohen nga gjendja eelementeve.

Ky përkufizim shumë i gjerëdhe i hapur ndaj informacionitilustron qëllimin e konventës përtë mbuluar çdo pjesë tëinformacionit (edhe nga distanca)lidhur me gjëndjen e mjedisit.Aksesi në drejtësi duhet të jepetpa një interes për t’u deklaruardhe në formën e kërkuar.

Megjithatë, kërkesa mund tërefuzohet, nëse autoriteti publik

në fjalë nuk mban informacionin,kërkesa e pohuar është haptazi epaarsyeshme ose kërkesa kalidhje me komunikimin ebrendshëm, duke marrë parasyshinteresin publik shërbyer ngazbulimi. Një kërkesë mund tërefuzohet më tej, nëse zbulimi dotë ndikojë negativisht nëmarrëdhëniet ndërkombëtare, nëmbrojtjen kombëtare, sigurinëpublike, kursit të drejtësisë apokonfidencialitetit të infor-macioneve komerciale dheindustriale, ku të mbrojtura ngaligji kombëtar (megjithatë, tëdhënat përkatëse mbi emetimetduhen të bëhen publike).

Kufizimet mbi aksesin nëinformacion në lidhje me çështjetmjedisore mund të imponohen,nëse kundërshton efektetnegative mbi të drejtat e pronës

intelektuale, konfidencialitetin etë dhënave personale (tëparashikuara sipas ligjitkombëtar) ose mjedis në të cilëninformacioni duhet të dyshuar.

Përjashtimi nga lista e tëdrejtës për akses ndajinformacionit ul seriozishtqellimin e vendimeve rast pas rastitë përkufizimit të drejtimit mbi atëse si një pjesë e vecantë e

informacionit është e mbuluar nganjë prej përjashtimeve dhe përkëtë arsye nuk është epranueshme për publikim.

Konventa Aarhus megjithatëka ofruar një rregull interpretimivetë. Bazat për refuzim do tëinterpretohen në një mënyrë tëkufizuar. In dubio pro libertate përtë folur kështu. Konventa eAarhus nuk kërkon vetëm aksesnë informacionin bazuar nëkërkesat por angazhon paltët tëmbledhin, përditësojnë dheshpërndajnë informa-cionin eduhur. Autoritetet publike tëpalëve, pra duhet të luajnë një rolaktiv me ngritjen e sistemeveefektive dhe transparente për tëinformuar publikun (shih neni 5 iKonventës).

2. Pjesëmarrja publike nevendim-marrje

Pjesëmarrja e publikut nëvendim-marrje mund të ndahet nëtri pjesë: Pjesëmarrja e publikut nëvendimet e aktiviteteve të veçanta(neni 6 dhe aneksi 1 i Konventës),pjesëmarrja e publikut në lidhje meplanet, programet dhe politikat(neni 7 i kon-ventës) dhepjesëmarrja e publikut gjatëpërgatitjes së rregulloreveekzekutive dhe / ose instrumentet

NGA E DREJTA MJEDISORE normative detyruese nëpërgjithësi të zbatueshmeligjërisht (neni 8 i Konventës).

Pjesëmarrja më e përshtatshmepër Organizatat Jo-Qeveritare(OJF) si dhe për individët mundtë jenë pjesëmarrja publike nëmarrjen e vendimeve përaktivitete të veçanta, tëparashikuara në nenin 6 dhe nëaneks-in 1 të konventës. Lista eak-tiviteteve të Aneks 1 të nenit 6aplikohet për, p. sh. rafineri-të enaftës, instalimet ki-mike përdjegie të mbeturinave tërrezikshme, impiantet industrialeose tubacionet).

Për këto aktivitete pjesëmarrjapublike sipas nenit 6 është idetyrueshëm. Megjithatë, neni 6mund të zbatohet për aktivitete tëcilat nuk janë të listuara nëaneksin I, por mund të kenë efektetë domethënëse në mjedis, të cilatduhet të jenë të përcaktuara rastpas rasti. Pastaj përsëri, edhe nëqoftë se një aktivitet i veçantë dotë mbulohet nga shtojca I dheprandaj shkon nën dispozitat enenit 6, mund të bëhenpërjashtime në bazë rast-pas rastinëse çështjet e mbrojtjeskombëtare janë në rrezik.

Siç u përmend në fillimKonventa Aarhus është dizenjuarpër të inkurajuar qytetarët dhegrupet e veçantë të interesit përtë luajtur një rol aktiv në procesine vendim-marrjes dhe duke bërëkështu, forcon shoqërinë civile.Nuk është e habitshme qëKonventa Aarhus përmbandispozita të veçanta për OJQ-të.Neni 2 Nuk 5 i kon-ventëspërcakton të ashtuquajturënshqetësim publik si promovimi IOJF-ve për mbrojtjen e mjedisitdhe përmbushja e cdo kërkesësipas ligjit kombëtar për t’u mira-tuar si një OJF.

(vijon ne numrin e ardhshem)

KONVENTA E AARHUS-IT-it DHE BASHKIMI EUROPIANNga Sebastian K. MIELKE,

Studiues asc. në InstitutinPublik të Ligjit dhe Fakultetin eDrejtësisë në Universitetin e

Augsburg, Gjermani.

9

B/ Në fushën e mbrojtjes sëmjedisit:

6/ Leja e ndërtimit dhe lejamjedisore janë dhënë nëkundërshtim me nenin 26, të ligjitnr. 8934, datë 5. 9. 2002 “Përmbrojtjen e mjedisit”, pra kamunguar një vlerësim i ndikimit nëmjedis, për këtë veprimtari, para setë merrej miratimi i lejes sëndërtimit. Në rastin konkret kyprojekt për “Kompleks blegtoral”ka filluar punë pa u diskutuar aspakme banorët e zonës (publikun), tëcilët janë palë e interesuar dhe tëprekur nga zhvillimi i kësajveprimtarie me ndikim në mjedis.Pra mjafton që këtij subjekti i ështëdhënë leja e ndërtimit dhe lejamjedisore pa një procestransparent të diskutimit mepublikun, bën që këto dy akte tëjenë nul dhe vetë veprimtaria eushtruar bazuar në to haptazi e

kundraligjshme. 7/ Fillimi i veprimtarisë së

mbarështrimit të derrave duhej t’iparaprinte një procesi të thelluartë vlerësimit të ndikimit në mjediskonform nenit 4, pika 3, të ligjit nr.8990, datë 23. 1. 2003 “Përvlerësimin e ndikimit në mjedis”.Në rastin konkret megjithëseveprimtaria e mbarështrimit tëderrave listohet në shtojcën 1“Veprimtari që i nënshtrohenprocesit të thelluar të vlerësimit tëndikimit në mjedis”, të ligjit tësipërcituar, ku në pikën 35, të sajparashikohet shprehimisht se:“Impiantet për rritjen intensive të… derrave me më shumë se: …b)500 derra;” përsëri në lejimin dhefillimin e kësaj veprimtarie janëshkelur një tërësi nenesh të këtijligji dhe pikërisht: neni 4/3, neni9, neni 12, neni 19, neni 20,neni 21.

8/ Leja e ndërtimit, ajomjedisore dhe vetë

ushtrimi i kësaj veprimtarie bienndesh me vendimin nr. 435, datë12. 09. 2002, të Këshillit të

E TE VETEDIJA MJEDISOREBANORËT KUNDËR STALLËS SË DERRAVE

Nga ushtrimi i të drejtës së publikut bazuar në Konventëne AARHUS-itNga avokate Blerte KRAJA

Po cilat ishin disa nga shkeljetligjore, që evokuan paditësit gjatëkëtij procesi gjyqësor:

A/ Në fushën e marrëdhënievenë ndërtim:

1/ Leja e ndërtimit ështe dhënëpa patur kurrëfarë studimiurbanistik rajonal dhe mjedisor, nëkundërshtim flagrant kjo mekërkesat e neneve 4 dhe 5 të ligjit

nr. 8405, datë 17. 9. 1998 “Përurbanistikën”, të ndryshuar.

2/ Leja e ndërtimit është dhënëmbi tokë “Arë”, në kundërshtimflagrant me nenin 6, ligjit nr. 8405,datë 17. 9. 1998 “Për urbanistikën”,të ndryshuar.

3/ Dhënia e lejes së ndërtimitpër stallë derrash bie ndesh poashtu me pikën 108, të Rregulloressë Urbanistikës, të miratuar mevendimin nr. 722, datë 19. 11. 1998,të Këshillit të Ministrave. Pra nëkëtë rast nuk ishte respektuar zonambrojtëse sanitare, e cila nëushtrimin e veprimtarisë sëmbarështrimit të derrave nuk duhettë jetë më e vogël se 7002, ngashtëpitë e banimit.

4/ Gjithashtu po kjo lejendërtimi është dhënë nëkundërshtim flagrant me pikën 53,të vendimit nr. 722, datë 19. 11.1998, të Këshillit të Ministrave “Përmiratimin e rregullores sëurbanistikës”, pasi atyparashikohet si domosdoshmëri,që në planimetrinë e sheshit tëndërtimit duhet të përcaktohenqartë të gjitha rrjetet inxhinierike,që furnizojnë objektin, që do tëndërtohet (kanalizim, ujësjellës,elektrik, telefoni, mkz, etj. ) dhemiratimin e tyre nga ndërmarrjetpërkatëse. Në rastin konkret dukeu dhënë leje ndërtimi mbi tokë“arë”, pra të pashndërruar në“truall”, aty s’kishte asnjë rrjetinxhinierik, prandaj efektet endotjes shumëfishoheshin.

5/ Leja e ndërtimit është dhënëpa patur paraprakisht leje higjeno–sanitare, në kundërshtim menenin 12, të ligjit nr. 7643, datë 2.12. 1992 “Për inspektoriatin sanitarshtetëror”.

(vijon nga faqja 5)

Ministrave “Për miratimin enormave të shkarkimeve në ajër”,ku ndër të tjera në pikën 6. 2, tëlidhjes së këtij vendimiparashikohet shprehimisht se: “. .. . Komplekset me zënie mesatare

vjetore ndërmjet 180 dhe 499 kokëgjedhë, 500-4999 kokë derra dhembi 1000-49 999 kokë shpendëduhet të konsiderohen burimemesatare ndotje... Substancat meerë nuk duhet të përmbahen nëajrin e shkarkuar në përqëndrimeqë do të përbënin shqetësime përbanorët. ”

C/ Nën dritën e Konventës sëAarhusit:

Konkretisht në nenin 6 të kësajKonvente parashikohet seveprimtaria e rritjes së derraveështë ndër ato për të cilat kërkohetpjesmarrja e publikut nëvendimmarrje. (Neni 6, pika 1,shkronja “a” në lidhje me pikën 15,të ankesit- ku thuhet- impiantet përrritjen intensive të shpendëve dhederrave që kanë më shumë se:. . . .b) 2000 vende për prodhim derrash(mbi 30 kg). . ) Duke qënë se nëkëtë nen parashikohet e gjithë

procedura sesi informohetpubliku, sesi i jepet mundësia tëmarrë pjesë në vendimmarrje dhe

sesi vendimmarrja vetëdeterminohet nga mendimi ipublikut na rezulton se kjoveprimtari është lejuar të fillojë pau njoftuar publiku, pa iu marrëmendim në vendimmarrje, pra krejt

në shkelje të këtij neni. Duke qënëse në burimet e së drejtës tek ne,marrëveshjet ndërkombëtare tëratifikuara me ligj janë në hierarkipara ligjeve (neni 116, shkronja“b”, të Kushtetutës) dhe kanëepërsi mbi ligjet e vendit, kur nukpajtohen me to (neni 122, pika 2, tëKushtetutës), atëherë zbatimi i

kësaj procedure të parashikuar nëKonventë ka qënë i detyrueshëmpër Ministrinë e Mjedisit dhe përkomunën vetë.

Ne jemi sot para një gjendjefakti. Kur ka filluar ky procesgjyqësor cënimi vinte nga njëstallë derrash me një kapacitet prej1000 krerësh, ndërsa gjatë procesitcënimi u shumëfishua, pasi tashmëështë ngritur edhe një stallë tjetërme një kapacitet prej 1000 derrashtë tjerë.

Vetë fakti se Konventa eAarhusit parashikon shprehimishtveprimtarinë e rritjes së derrave, sinjë veprimtari për të cilën duhet siconditio sine qua non mendimi ipublikut në vendimmarrje, atëherënuk ka si të provohet më tej cënimi.Paditësit as janë informuar, as uështë marrë mendim para se tëmerrej vendim për këtë veprimtari,pra gjithçka është kryer fshehtasdhe në kundërshtim meprocedurën e parashikuar nëKonventë.

Megjithatë edhe sikur të ishtee kundërta, që procedura të ishtendjekur në rregull, përsëri kjoKonventë garanton të drejtën përt’iu drejtuar Gjykatës kur

cënohesh nga kjo veprimtari. Epikërisht në nenin 9, pika 3, tëKonventës së Aarhusitparashikohet ndër të tjera se : « …çdo palë do të sigurojë që nërastet kur anëtarët e publikutplotësojnë kriteret, nëse ka të tillanë ligjin kombëtar, ata kanë tëdrejtë për t’iu drejtuarprocedurave administrative osegjyqësore për të mos pranuarveprimet apo neglizhimet ngapersonat privatë dhe autoritetetpublike, të cilat janë në kundërshtimme klauzolat e legjislacionit të vetkombëtar në lidhje me mjedisin. »Pikërisht padia ka qënë në këtëfrymë, pasi paditësit nuk janëpajtuar me këto akte tëkundraligjshme të autoritetevepërkatëse, të cilat i kanë cënuardrejtpërsëdrejti duke dëmtuarkësisoj mjedisin dhe cilësinë e jetës,pranë shtëpive të tyre.

Në vend të përfundimit. . . Banorët kërkuan në mënyrë

alternative para Gjykatës sëApelit Shkodër:pushimin ecënimit nga veprimtaria ekompleksit blegtoral përmbarështrimin e derrave tëshoqërisë “ZAB” shpk,mospërsëritjen e tij në tëardhmen, duke urdhëruar prishjen

e këtij kompleksi osepushimin ecënimit nga veprimtaria ekompleksit blegtoral përmbarështrimin e derrave tëshoqërisë “ZAB” shpk, dukeurdhëruar ndalimin e kësajveprimtarie për këtë qëllim në këtëkompleks dhe mospërsëritjen e sajnë të ardhmen.

Gjykata e Apelit Shkodër pranoialternativën e dytë, por në kohënqë banorët prisnin ekzekutimin evendimit të Gjykatës, vetë kjoGjykatë e pezulloi atë, për shkakse të paditurit (gjyqhumbësit)kishin ushtruar rekurs në Gjykatëne Lartë.

Ka kaluar një vit nga kjo fitoree banorëve për një çështje të sëdrejtës së mjedisit, e megjithatëai vendim ka mbetur i pezulluar,për shkak se Gjykata e Lartë endenuk ka kthyer një përgjigje, nësee ka pranuar (kaluar për gjykim)rekursin e të paditurve apo kavendosur mospranimin e tij. Kjovonesë në procedurat gjyqësoreka shkaktuar mërzi të mëtejshmetek banorët e Rranzave tëBushatit, duke shfletësuar kësisojdhe fitoren e bujshme ligjore tëtyre.

Leja e ndërtimit ishte dhënë pa patur kurrëfarëstudimi urbanistik rajonal dhe mjedisor

Duke qënë se në burimet e së drejtës tek ne,marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara me ligj, si

Konventa e AARHUS-it, kanë epërsi mbi ligjet evendit, kur nuk pajtohen me to (neni 122, pika 2, tëKushtetutës), atëherë zbatimi i kësaj procedure tëparashikuar në Konventë ka qënë i detyrueshëm për

Ministrinë e Mjedisit dhe për komunën vetë.

10

NGA E DREJTA MJEDISORE TE VETEDIJA MJEDISORE

1. Komunikimi i Tretë iAleancës

Pasi nuk arriti të të sigurojënuvelin e pritur të bashkëpunimitdhe duke patur parasysh se BEI,

si një institucion i BE-së, mund tënxirrej përgjegjës nëpërmjetmekanizmave të KonventësAarhus, Aleanca vendosi nëmënyrë risore të paraqesë njëkomunikim të ngjashëm, kësajrradhe kundrejt BEI-së, por dukeu mbështetur në të njejtën tërësifaktesh.

Si rrjedhim, me 14 gusht 2007Aleanca paraqiti KomunikiminACCC/2C/007/21 [Komunikimi iTretë i Aleancës]. Në tëpretendohej ndër të tjera se:

“BE, nëpërmjet BEI-së, ështënë mos-përputhje me Nenin 6 tëKonventës sepse ajo kishtefinancuar ndërtimin e TEC-it têVlorës.

Aleanca pretendonte seprojekti nuk ishte zbatuar nëpërputhje me kërkesat epjesëmarrjes së publikut tëparashikuara në legjislacionin ebrendshëm dhe ato të KonventësAarhus, ku ishin pale edheShqipëria, edhe BE-ja. Aleancaparaqiti argumentoi, gjithashtu,se BEI kishte të drejtat dhedetyrimet e veta sipas KonventësAarhus meqë ishte një organizemjuridik brenda BE-së”.

Ky Komunikim paraqiste nëpërgjithësi mjaft vështirësi porfillimisht mbetej problempranueshmëria e tij. Pasikomunikimi u konsiderua“paraprakisht” i pranueshëm me30 nëntor 2007, beteja u zhvendostek thelbi i tij.

Diskutimi u përqëndrua tekKontrata Financiare dhe tekMarrëveshja e Garancisë midisHuamarrësit dhe BEI-së. Aleancasugjeroi se BEI kishte shkelurnenet e pjesëmarrjes së publikuttë Konventës që lidheshin melejet dhe liçencat, të cilat ishinpjesë integrale e KontratësFinanciare dhe të Marrëveshjes

së Garancisë.Komiteti, megjithatë, e pa

problemin në një këndvështrimmë të ngushtë duke deklaruar selejet dhe liçencat ishin përgjegjësivetëm e autoriteteve tëbrendshme, dhe kësisoj nuk gjetishkelje të Konventës nga ana eBEI-së apo BE –së.

Sigurisht, Aleanca ishte e

ndërgjegjshme se kjo betejë evështirë dhe e pabarabartëzhvillohej midis një OJQ-je tëvogël dhe që vinte nga një vendjo anëtar i BE-së me njëkundërshtar mjaft të fuqishëmdhe me ndikim. Me të vërtetë, nukishte aspak e lehtë që një OJQ evogël nga Evropa Juglindore t’ikundëvihej një bankendërkombëtare zhvillimi dhe njëinstitucioni të BE-së sikurse ishteBEI-ja.

Përveç kësaj, Aleanca ishteplotësisht e ndërgjegjshme se BE-ja ishte ndër kontribuesitkryesorë financiarë tëSekretariatit të KonvnetësAarhus dhe, me anë të fuqisë sëvet të stërmadhe në bllokun evotave, ajo kishte ndikimthemelor, dhe madje vendimtar, nëproceduren e zgjedhjes sëanëtarëve të Komitetit tëPërputhshmërisë.

Pa dashur kurrsesi tënënkuptonte se Komitetit tëPërputhshmërisë i mungontepavarësia, Aleanca mbajtiparasysh se ky ishte një rast i artëpër Komitetin që të siguronte qëdhe një bankë ndërkombëtarezhvillimi të zbatontee normat eKonventës.

Aleanca gjithashtu ngultekëmbë që për fakte dherrethanave të njëjta Komitetit iPërputhshmërisë nuk mund tëmerrte dy vendime të ndryshme:nga njera anë të gjente shkeljenga qeveria shqiptare, dhe ngaana tjetër të mos gjente asnjëshkelje prej BEI-së.

Aleanca iu përmbajt mendimitse nuk ishte as në frymën dhe asnë gërmën e Konventës që tëkonkludohej se FINANCIMI i njëshkeljeje të Konventës NUKpërbënte shkelje të saj.

E pra vendimi i Komitetit të

Përputhshmërisë sugjerontepikërisht këtë zgjidhje qartazi tëpakuptimtë.

Aleanca vazhdoi ta inkurajojëKomitetin që të zhvillonte njëtjetër séance dëgjimore, tashqyrtonte sërish çështjen, dhetë ftonte opinione amicus curiaeedhe nga OJQ ose organizata tëtjera mjedisore.

Duke sjellë një tjetër argumenttë ri, Aleanca sugjeroi me mjaftrespekt tërheqjen vullnetare tëraportuesit të çështjes, i cili ishtenjë profesor i njohur nga Austria,sepse shtetësia e tij – si vendanëtar i BE-së – mund të krijontepërshtypjen e dukjes sënjëanshmërisë ndërkohë që në njëçështje të tillë – ku vetë BE-jaishte pale – do të ishte më ipërshtatshëm një raportues nganjë vend jo-anëtar i BE-së.

Komiteti i Përputhshmërisënuk mori parasysh asnjë prejargumenteve materiale oseprocedurale dhe vijoi më tutje meshpalljen e Vendimit Përfundimtar.

Aleanca tashmë po shikonmundësinë e një përdorimi tjetërrisor të Konventës Aarhus dukee paraqitur çështjen për shqyrtimnë vëmendje të drejtpërdrejtë tëTakimit të Palëve, që është organimë i lartë i Konventës.

Gjithsesi, edhe pse nukpajtohet me dy prej vendimeve tëtij, Aleanca ruan respektin më tëmadh për Komitetin ePërputhshmërisë dhe ekonsideron atë si një instrumentthemelor në praktikën e sotme tësë drejtës ndërkombëtare tëmjedisit.

2. Komunikimi i Dytë iAleancës

Aleanca pati mendimin se,ndofta përveç problemeve tëngritura më sipër, këtu mund tëndodhemi para një simptome të“lodhjes prej OJQ-ve”. Në këtëdrejtim, Aleanca vërejti se, duke umbështetur në vendimin efavorshëm tek Komunikimi ACCC/C/2005/12 [Kominikimi i parë iAleancës], ajo mendoi tëshfrytëzonte strategjikishtKonventën Aarhus për tëanalizuar aspektet e shkeljeve tëkësaj Konvente në lidhje meprojektin La Petrolifera në Gjirin eVlorës.

Si rrjedhim, Aleanca me 15korrik 2008 paraqiti KomunikiminACCC/C/2008/25, dukeparashtruar se “kur shqyrtoiKomunikimin ACCC/C/2005/12,Komiteti nuk arriti tê marrë vendimtë posaçëm në lidhje me

procedurën vendim-marrëse [përprojektin La Petrolifera] për shkaktë mungesës së informacionit dhesepse problemet e ngritura nëlidhje me këtë proces vendim-marrës dukeshin shumë tëngjashme me ato të TEC-it tëVlorës”.

Për fat të keq, Komiteti iPërputhshmërisë vendosi të mose ndjekë këtë çështje pasi, sipastij, “problemet e ngritura nëkomunikim u shqyrtuan mëpërpara në komunikimin ACCC/C/2005/12, dhe pra do tëshqyrtoheshin nga administratashqiptare gjatë fazes së zbatimit tërekomandimeve të Komitetit tëparaqitura në lidhje me atëkomunikimi [ECE/MP. PP/C. 1/2008/4)”.

Duke qenë kjo ndofta një ndërshfaqet e para të simptomës së“lodhjes prej OJQ-ve”, pasmendimit tone Komiteti humbi njërast tjetër për të siguruarpërputhshmërinë me KonventënAarhus gjatë një momenti vërtetëkritik të ecurisë së një projekti mendikim tejet të ndjeshëm mjedisornë rajonin e UNECE-s (www.unece. org).

Me të vërtetë, projekti tejet ikundërshtuar La Petrolifera, pasmendimit tonë, jo vetëm që

përmbante shkelje flagrante tëKonventës Aarhus ngaadministrata dhe, ku mund tëgjindej edhe përgjegjësia e palësitaliane për shkak të trysnisë sëmadhe diplomatike që qeveriaitaliane ushtroi në favor tëkompanisê italiane, por ai ngrintenjë varg problemesh serioze në

lidhje me Kushtetutën dhe ligjet evendit.

Mund të shtojmë vetëm se, sipasojë e kundërshtimit të gjallëpublik të shprehur me anë të njënumri të madh komentesh drejtuaradministrates së BERZH-it, kjo e

fundit vendosi të mos miratojë njëkredi të rëndësishme përkompaninë italiane me pretekstinzyrtar “për arësye teknike”.

3. PërfundimePavarësisht nga pamundësia

për të siguruar mbrojtjen e Gjirit tëVlorës dhe ruajtjen e tij edhe përbrezat e ardhshëm, përpjekjet eAleancës Qytetare për t’i arriturqëllimet e saj me instrumentejuridike të ofruara nga e drejtamjedisore ndërkombëtare dhe ngamekanizma të tjera të së drejtësndërkombëtare të zhvillimit,përbëjnë një konitrbut veçanërishttë rëndësishëm ndaj lëvizjes sëOJQ-ve në Evropë dhe për rritjene ndërgjegjes mjedisore në vend.

Aleanca Qytetare përMbrojtjen e Gjirit të Vlorësvendosi gurë të rëndësishëmthemeli në ndërgjegjen mjedesorenë Shqipëri. Ajo grumbulloi rreth14, 000 nënshkrime, duke u bërëkësisoj e para OJQ që u përpoq tëmbante një referendum vendor përçështje mjedisore në vend; qyshnga viti 2005 ajo ishte e para nëmbarë Ballkanin që arriti të përdorëme sukses dhe në mënyrë risoreKonventën Aarhus; ajo ishte epara që lidhi çështje të ruajtjes sëtrashëgimisë kulturore dhepërkujtimit të ngjarjeve historikeme përpjekjet e saj për mbrojtjen emjedisit; ajo ishte e para qëparaqiti, pa sukses, ankesa përndjekje penale të zyrtarëve qëkishin shkelur ligjet mjedisore; ajoishte e para që ngriti probleme tëshkeljeve të rregulloreve dhepolitikave të tyre ndajinstitucioneve financiarendërkombëtare; ajo ishte e para qëparaqiti ankesa administrative nëbazë të Kodit Administrativ tëvendit, edhe pse mangesitë ligjorenuk mundësuan vijimin e tyre.

Nëpërmjet pavarësisë dheqasjes jo-politike të saj, AleancaQytetare e Vlorës tërhoqimbështetje dhe krijoi besim tekpjesë të rëndësishme të opinionit

publik vendas. Ndofta ajo mundtë kishte arritur më nëpërmjetangazhimit edhe të Gjykatës sëRrethit të Vlorës në betejat e saj,por ndofta kjo do të jetë njëçështje për t’u ndjekur në tëardhmen e afërt.

Projekti tejet i kundërshtuar La Petrolifera,përmbante shkelje flagrante të Konventës Aarhus,

ku mund të gjindej edhe përgjegjësia e palësitaliane për shkak të trysnisë së madhe diplomatikeqë qeveria italiane ushtroi në favor të kompanisê,por ai ngrinte një varg problemesh serioze në lidhje

me Kushtetutën dhe ligjet e vendit.

MENDIME PER ZBATIMIN E KONVENTES SE AARHUSIT DHE LEVIZJEN MJEDISORE NE SHQIPERINga Agron ALIBALI

(vijon nga faqja 6)

11

Kopenhagen, 20 dhjetor 2009 Duket e çuditëshme që gazi

CO2, një gaz i zakonshëm i planetitTokë, do të arrinte nje ditë tërrezikonte tërë planetin, dhe bashkëme të dhe njerëzimin vetëm sepsesasia e tij u shtua në atmosferë nënjë pë rqindje të vogël. Dhe po kaqe cuditëshme duket, që CO2 teshkaktojë nje lëvizja kaq të madhe

shkencore, politike, ekonomike esociale sa që po ngjason me njërevolucion botëror të njerëzimit, tëngjashëm me revolucioninindustrial të para 200 vjetësh.

Ishte pikërisht CO2 që për herëtë parë në historinë botërorebashkoi në Kopenhagen tëDanimarkës, drejtuesit e 192vëndeve të Botës, dhe me shumese kaq përfaqësues të shoqatave,të gjithë me një sfidë të përbashket:Të ulin sasinë e lëshimit të CO2 nëatmosferë Për 10 ditë rresht,Kopenhageni u bë kryeqytetibotëror i mjedisit, ndersa qendra kuu zhvilluan punimet, Bella Center ukthye në arenen më të madheboterore të diskutimeve politike,ekonomike, shkencore dhe tëlevizjeve mjedisore. Dhjetë dite meKonferenca shkencore, me fjalimepolitikanësh, me kritika dheduartrokitje, me interesa lokale dheinteresa globale, me angazhime tëqeveritarëve dhe demostrimekritike të shoqatave.

Në këtë vorbull planetare permjedisin qellova dhe unë së bashkume ambientalistin e njohur SazanGuri. Prania jone në Samitin eKopenhagenit u realizua ne saje tëidese se zj. Gulden Turkoz-Cosslett,Drejtoresha e PNUDIT-Tirane qëfinancoi udhetimin tone dhembeshtetjes nga ana e Ministrisese Mjedisit dhe personalisht te z. F.Mehdiu per të përfshirë nëdelegacionin qeveritarë që do tëmerrte pjëse në Samitin eKopenhagenit dhe pjestarë tëshoqërisë civile. Por nuk mund tëlëmë pa falenderuar mbeshtetjenmjaftë dashamirëse të ambasadorittë ambasadës Daneze në Tiranë, z.Karsten Jansen, i cili, ndonëse ishimjashtë çdo mundesie kohore për të

Mihallaq QIRJO, Drejtor përShqipërinë, REC :

Përshëndetje kolegë tëEkolevizjes, Urimet më të mira përVitin e Ri 2010!

Viti që lamë pas do të kujtohetpër përpjekjet individuale të shumëprej nesh, të grupimeve të

ndryshme si Ekolëvizja, apo edhetë forumeve ndërkombëtare siKopenhageni: të gjitha për njëmjedis më të mire. Të paktën, zërimë i fortë ndihmoi përndërgjegjësimin se mjedisikërkon ndryshimin e sjelljessonë në jetën dhe punën epërditshme. Uroj që Viti i Ri të mundtë bëjë realitet disa nga dëshirattona të parealizuara për të qënë mëshumë “të gjelbër”.

Mehmet METAJ,

ALBAFOREST. Urime dhe suksese Gazetës

“Ekolëvizja”- 2010 ! Kam kënaqësine ti uroj

suksese Gazetës “Ekolëvizja”në“Shekullin e Gjelbër” !

Gazeta “Ekolëvizja” është bërëtashmë i vetmi “ushqim” dheinformacion periodik publik përmjedisin dhe problemet mjedisorenë Shqipëri. Ajo pas një pervoje erruge të gjatë përpjekjesh na jepinformacion në një kendvshtrim mëtë gjerë dhe në një semantikë tëgjerë publike adreson ato problemeqë preokupojnë më shumë njerëzitdhe kohën tonë me aq shumëshqetesisme mjedisore, në këtëshekull që po quhet “Shekulli iGjelbër” apo “Ekonomia e Gjelbër”!, ku dhe Shqipëria, ndonëse njëvend i vogël dhe pa shumëpërgjegjësi për emetimet e CO2 dhengrohjen globale (ndonëse emetonrreth 8 mln tonë CO2/vit), i kërkohettë rishikojë politikat e saj mjedisoredhe tërë sistemin e qeverisjes sëvendit, duke i dhënë prioritetorientimit të gjelbër. Urime.

Bashkim SHYLE, Presidenti Shoqates Mjedisore“Ekologjisti”, Durres

Në emër të shoqatës mjedisore“Ekologjisti” Durrës, ju uroj Judhe gjithë stafit tuaj tëmrekullueshëm GEZUAR Vitin e RI 2010, shëndet, mbarësi në jetë elumturi në familjet tuaja.

Qofte për të gjithë GrupiminEKOLEVIZJA viti më i gjelbër.Nëpermjet gazetës EKOLEVIZJAuroj dhe gjithë shoqatat mjedisore,kudo që janë, anë e mbanëShqipërisë, që viti 2010 të jetë samë i begatë.

Prof. Dr. Flamur TARTARI Instituti i Mjekësisë dhe

Ambientit i uron të gjithëpersonelit të Gazetës dhe grupimitEKOLEVIZJA, urimet më të mirapër ju në veçanti me rastin e

merrë vizat për në Danimarkë, jovetëm që e mundesoi këtë brendaafatit por duke qënë mjaftë ipërgatitur dhe mjaftë i interesuar përproblemet mjedisore në Shqipëri,na ftoi në zyrën e tij ku, për rreth 2orë, diskutuam mbi mjedisin dhezhvillimin ne Shqipëri dhe Botë.

Në Bella Center të Kopen-hagenit, ne jetuam atmosferën mëtë pasur mjedisore që mund të jetë

organizuar ndonjeherë në botë. Treditët të fundit ku nga mengjezi derinë të gdhire të ditës tjeter, punohejjo vetëm nga punonjesit e Qendrespor dhe nga politikanët dhedrejtuesit e tërë vendeve të botës.Përse kaq shumë ? Sepse të gjithëkishin ardhur me një zotim: “Duhettë veprojmë ”, “Duhet të firmosimnjë marrë veshje”. Këtë detyrim tëkryetarëve te shteteve pjesmarres,jua përmendëte kudo qyteti iKopenhagenit si dhe vetë qendragjigande “Bella center” kuzhvilloheshin punimet. Nëpërrrugët e qytetit, në stacionet eautobuzave apo metrot e trenave,brenda vetë trenave, kudo flitej për

vendimmarrje “seal the deal”(firmosni marrëveshjen”), “Hopen-hagen”, (qyteti i shpreses”), ”Thinkgreen” (mendo gjelber), “Ne jemiketu per të vendosur”…

Dhe liderat e botës

përgjigjeshin: ”Nuk ka kohë tëhumbasim. Ne duhet të zgjedhimveprimin ndaj mosveprimit”(Obama, President i SHBA). “Njëveprim është më i vlefshëm se sanjë duzinë programesh”. (UenJiabao, Kryeministri Kinez),“Nevoja për veprim nga ana jonëtani është më e lartë se kurrë ”(Kryeministri i Hindisë ), ”Taniështë koha të jemi të bashkuar nëveprim, në veprim të përbashkët”(Ban Ki Moon), “Nuk ka vlerë tëthemi “Ne bëmë më të mirën emundëshme”, ne duhet të arrijmëtë bëjmë atë që është edomosdoshme” (Gordon Brawn,UK). ”Bota pret ndryshime nga ne.Le te veprojme së bashku” (Merkel,Gjermani)

Të gjithë kërkonin veprim,veprim për të ndaluar pasojat që povijnë nga ndryshimi i klimës,përgjegjësi për jetën e sotme tënjerëzimit dhe aq më shumë përbrezat që po vijnë. Nëpër korridoretmes sallave, shoqatat mjedisoredemonstronin kërkesat e tyre teqarta: “Ne nuk lëvizim këtej, tërënatën pa arritur marrëveshjen”

Ky insistim i të gjithëvezbulonte atë që s’po thuhej:Vështirë sinë për të unifikuarqëndrimin e përbashkët mesvendeve me ndryshime të mëdhanë nivelin e zhvillimit ekonomik, nëlëshimin e CO2, në mentalitete dhenë ndërgjegjësim. Këto fjalimeparathanë përfundimin eKopenhagenit pa një dokument tëfirmosur brenda ditëve te takimit,ndonëse përpjekjet vazhduan derinë orët e mëngjesit pas ditës finale.Dështim? Nga pikëpamja e asaj qëishte premtuar, ndonëse në linjëeuforike, po, Kopenhagën ishtemosarritje. Por pas ndjekjes sëgjithë llojeve të aktiviteteve që uzhvilluan përgjatë 10 ditëve nëKopenhagën është se takimi iKopenhagenit do te ngelet nëhistori si një gur kilometrik ku trenii njerëzimit mori energji të reja dhefilloi të lëvizë më shpejtë dhe më isigurt drejt nje rruge të vendosurqarte jo vetë m për të përballuar

katastrofë n e planetit nga ngrohjaglobale, por pë r të ndryshuarmënyren e zhvillimit. Treni izhvillimit të të gjelbër është nisurdhe shumë shpejt do të paiset dheme kartën ligjore të lëvizjes së tij.

REVOLUCIONI i CO2Nga Xhemal MATO

Nga dy pjesmarresit e shoqatave mjedisore shqiptare ne Samitin eKopenhagenit, Xhemal Mato dhe Sazan Guri, bene disa takime perrritjen e bashkepunimit rajonal te shoqatave mjedisore, meperfaqesues te shoqatave te tjera mjedisore, te pranishme ne Samit sidhe me drejtues te shteteve fqinje. Ne nje bisede me z. Papandreu ai ushpreh se eshte mjafte i prirur per te forcuar bashkepunimin perproblemet mjedisore nderkufitare dhe te perbashketa midis Greqisedhe Shqiperise. Per kete problem ai kishte qene dhe ne takimin ePrespes me Ministrin e Mjedisit, Z. Mehdiu. Por, “une- u shpreh Z.Papandreu, jam per te zhvilluar me tej edhe bashkepunimin midisshoqatave mjedisore per problemet rajonale mjedisore”

Bashke ne protesten e nje shoqate mjedisore brenda mjedisevete Bella Center te Kopenhagenit. Ata i benin thirrje drejtuesve tetere botes qe mos ta linin Kopenhagenin pa firmosur marreveshjenper mbrojtjen ndaj ngrohjes globale

Krishtelindjeve dhe të Vitit teë Ri2010, vit që duhet të na gjejë mëaktiv dhe më shumë suksese nëmbrojtjen e ambientit të vendit dhemë shumë bashkëpunim.

Prof. Dr. Sherif LUSHAJEkolevizja, një gazetë që sot

qarkullon në shtypin e shkruarshqiptar. Edhe pse në vitin e katërttë botimit, përsëri ëshëte bërë edashur për lexuesin sepse nëpermbajtjen e saj shkruhet për njëçështje të madhe që ka lidhje mecilësine e mjedisit dhe të jetës tënjerëzve. Eshte një nga gazetat, tëcilen unë e lexoj më shumë e medëshirë e interes.

Ne jemi dëshmitarë që kjogazetë, në çdo numër ka trajtuar me

forcë problemet mjedisore,problemet e mbetjeve urbane, ajritdhe ujit. Në fokus të saj qëndronpubliku, kërkesa për pjesemarrje nëprocesin e vendimarrjes, mbahenqendrime për interesa kombëtarendaj ndërtimit të objekteve qëcënojne mjedisin edhe psekundërshtimi për to ka qënë iveshtiëre.

Si paradë kaluan gjate këtij vitishkrimet për mjedisin, puna meshkollat për mbetjet e riciklueshme,ngrohja globale dhe biodiversiteti,nevaja për përmirësimin e plazheveturistike, liqenin e Tiranës,edukimin mjedisor, mjedisi dheglobalizmi etj. Gjitheçka për tëgjithe, gjithçka për komunitetin.

I urojme stafit të gazetës dhegrupimit “Ekolëvizja” gëzuar vitine ri 2010.

Urojmë që gazeta të bëhet edhemë e rëndësishme dhe e njohur nëspektrin e shtypit shqiptar.

Z. Abdulla DIKUTe dashur miq të grupimit

“Ekolëvizja”!Ju uroj Gëzuar Krishtlindjet dhe

Vitin e Ri 2010!

Muharrem GOCI, KlubiEkologjik Kruje

Stafit te Gazetës dhe grupimit“Ekolëvizja”.

Me Rastin e vitit të ri 2010,Klubi Ekologjik Krujë, një nga

shoqatat themeluese të Grupimitdhe gazetës “Ekolëvizja”, si evetmja gazetë mjedisore në vendintonë, numri i pare i të cilës doli nëJanar 2004 dhe duke iu referuarpunës ëse bërë në vite, rolit që kaluajtur për zhvillimin dhe mbrojtjene mjedisit, i urojmë një vit të mbarë,për të rritur më tej lëvizjenekologjike në Shqipëri.

Edlira F. MULLATë dashur miq, doja t’ju uroja

të gjithëve Gëzuar Krishtlindjendhe Vitin e Ri 2010 !!!Gjithë tëmirat.

URIME NGA KOLEGEE BASHKEPUNTORE

12

CMYK

Adresa e redaksisë: Ish- klinika qeveritare, shkalla 3, kati IV, TiranëTel. ; 04 234 851, Cel. ; 068 21 82081 e-mail: ekolevizja@yahoo. com

TIRAZHI: 600 KOPJE

EDITORI – Xhemal MATOKRYEREDAKTOR – Agim DALIPI

S T

A F

I

GRUPIMI “EKOLËVIZJA”• Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror,

Shkodër - Fatbardh Sokoli• Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror, Tirane

- Pranvera Bekteshi• Shoqata Kombëtare progresi pyjor – Tirane, Liljana Shehu• Albaforest, Tirane, Mehmet Meta• Qendra Eden, Tirane - Merita Mansaku• Klubi Ekologjik, Krujë - Muharrem Goci• Lilium Albanicum, Librazhd- Ferit Hysa• Masmedia dhe Mjedisi - Xhemal Mato• Qendra Kombëtare e Lëvizjes Ambjentaliste, Tiranë - Haziz

Marku• Klubi Ekologjik, Elbasan - Ahmet Mehmeti• Instituti i Studimeve të Ambjentit, Tiranë - Agron Deliu• Laguna e Kaltër, Orikum - Skënder Mejdiaj• Klubi Ekologjik, Librazhd - Naim Disani• Forumi për integrimin social, ekonomik e kulturor,

Gjirokastër – Luan Pogaçi

• Shoqata Pylli i Blertë - Buçimas, Pogradec - RuzhdiHymetllari

• Milieukontakt International, Tiranë – Valbona MAZREKU• Shoqata e Përmakulturës, Tiranë - Edlira Mulla• Klubi Ekologjik, Tiranë - Fatos Xhemalaj• G&G Group, Tiranë - Sazan Guri• AULEDA, Vlorë• Shoqata Mjedisi Ekologjik dhe Turistik Lura, Lurë - Ismail

Hysa• Federata e gjuetarëve sportivë të Shqipërisë, Tiranë –

Themi Perri• Qendra e konsulencës veterinare dhe sigurisë ushqimore,

Tirane – Gani Moka• Klubi Ekologjik, Maliq – Myzafer Gjiriti• Shoqata “Natyra për njeriun”, Durrës – Fali Ndreka• Instituti Kombëtar për Studime dhe Kërkime të Mjeksisë dhe

Mjedisit “Fillonid Durrachieni” – Flamur Tartari• Shoqata “Adriatiku”, Vlorë – Petrit Dërvishi

KY NUMËR I GAZETES EKOLEVIZJASPONSORIZOHET NGA PROGRAMI:

"FORCIMI I SHOQERISE CIVILE SHQIPTAREPER NJE MJEDISI ME TE MIRE", MBESHTETURNGA AMBASADA HOLLANDEZE NE SHQIPERI

• Shoqata “Miqtë e Thethit”, Shkodër– Dedë Nika• Shoqata "PASS”, Majlinda Lleshi• Shoqata “Nënujsat” Ened Mato• Shoqata “Vazhdon” Gazmend Koduzi• Shoqata "EKOLOGJISTI "- Durres, president Bashkim Shyle.• EKOMJEDISI, Durres, Presidente Magda CARA• Shoqata e Mbrojtjes së Peizazheve Natyrore në Shqipëri,

Skënder Sala• Agjensia Joniane e Mjedisit, Medias dhe Informacionit,

Shkëlqim Hajno• Instituti për Mirëqënie dhe Mjedis, Tiranë, Drejtor Ekzekutiv, z.

Ali Lusha• Fondacioni: “Instituti i Kërkimeve të Bioteknologji”, Agron

LAMKO• Qendra e Studimit të Burimeve Natyrore, Sherif LUSHAJ• Instituti i Politikave Mjedisore, Edvin Pacara

Metani është rreth 20 herë më i fuqishëm sedyoksidi i karbonit në “kapjen’ e ngrohjes diellore, pranë efektin serrë. Rezultatet vijnë nga matjet në veri të Një grup australian prej gjashtë

vetësh të Shoqatës për Ruajtjen edetrave (Sea ShepherdConservation Society’s) kanërrezikuar jetën e kanë humbur anijen

e tyre në detrat e Antarktikut, pranëgjirit të Komonuellthit. Çdo vit nëjug të Australisë anijet,përgjithësisht japoneze, gjuajnëbalenat, herë brenda e herë jashtëligjeve dhe janë në qendër tëvëmendjes së ambientalistëve dheshoqatave humanitare nëmbrojtjen e kafshëve.

Sea Shepherd ka njoftuar dheka shpërndarë dhe foto e video ngapërplasja e katamaranit të tyre Ady

KANADA Në muajt e nxehtë të verës,

Kanadaja harxhon sasi të mëdhaenergjie për të mbajtur qytetet tëfreskët. Por tani një kompanikanadeze po ofron një alternativëekologjikisht miqësore, duke

shfrytëzuar ujin e liqeneve tëthella. Ky sistem i ri, i zhvilluarnga kompania Enwave, quhet‘ftohje nga thellësia e liqenit’ dheshpenzon 75 përqind më pakenergji elektrike se sa sisteme tëngjashme të ajrit të kondicionuar.

Duke përdorur rezervat eftohta ujore të Liqenit Ontario,janë vënë në përdorim tubacione

METANI DHE NGROHJA GLOBALERusisë, të kryera nga Universiteti i Alaskës përllogari të WWF. Në këtë zonë është studjuarçlirimi i metanit në dy dekadat e fundit dhe meekspedita të shumta në Oqeanin Arktik. Atotregojnë një rritjen më të madhe të regjistruarndonjëherë.

Arktiku dhe zonat e ftohta të Siberisë, në bazëtë studimeve shërbejnë si një rezervuar gjigant isi të karbonit (CO2 )dhe metanit, i ruajturpërgjithësisht si hidrat kompakt gazi të ngurta.Por këto zona, duke ju nënshtruar gjithnjë e mëtepër ngrohjes janë duke çliruar sasi më të mëdhatë metanit në det dhe në atmosferë dheshkencëtarët mendojnë se ky fenomen,përqëndrime më të larta në atmosphere të metanit,do të përshpejtojë ngrohjen globale.

Sipas një raporti të NOAA, administrata përoqeaneve dhe atmosferës në SHBA, në zonatarktike, në periudhën 2000-2007 temperatura eajrit ishte një mesatare prej 4ºC më e lartë se gjatë1970-1999. Kjo është rritja më e shpejtë nëtemperaturën e një zone të planetit. Këtë evërtetoi edhe shkrirja, për herë të parë nëhistorinë e njerëzimit, e detrave rreth Arktikut,duke u bërë edhe të lundueshme. Profesor OrjanGustafsson nga Universiteti i Stokholmit, Suedi,ka njoftuar se metani i matur në atmosferë rrethrajonit është 100 herë më i larta se sa niveletnormale, dhe në disa raste 1. 000 herë më i lartë.

AKSIDENT NE PERPJEKJET KUNDERGJUETISE SE BALENAVE

Gil me anijen japoneze të gjuetisësë balenave Shonan Maru.Ekuipazhi dhe anija e tyre (njëtrimaran futurist super i shpejtë, indërtuar me fibra karboni me një

kosto prej 5 milion dollarësh ) ështëshpëtuar nga një tjetër anije.Pjestarët e shoqatës i kanë hedhurgranata kimike me erë të rëndëjaponezëve dhe janë munduar tipengojnë në gjuetinë e tyre.

Ky aksident është pothuaj injëllojtë me atë që, po kjo anijegjigante, vitin e kaluar, bëri me njëanije dhe një gomone tëveprimtarëve të GreenPeace dhe nënë njëjtat ujra.

Shkurt nga botatë mëdha për të pompuar ujin engrirë përreth Torontos, dukefurnizuar kështu me ajër tëkondicionuar natyral ndërtesatzyrtare të qytetit. Ftohja ngathellësia e liqenit kursenshfrytëzimin e mbi 61 megavatëshenergji elektrike dhe si rrjedhojëpakëson me 79 mijë ton çlirimin edyoksidit të karbonit çdo vit.Kështu, sistemi kanadez katërhequr vemendjen e shumëqyteteve të tjera nëpër botë.

JAPONI Llogaritet se në stinën e dimrit

në Japoni bie reth 90 miliard tondëborë, që mund të përdoret nëmuajt e verës, kur duhen sasi tëmadhe ajri të kondicionuar për tëpërballuar aktivitetet epërditëshme në temperatuat elarta. Me një projekt novatorbëhet i mundur akumulimi i të

ftohtit të dimrit për t’u përdorurnë muajt e nxehtë të verës. Në këtësistem dëbora që bie në dimërmund të depozitohet në ‘dhoma’të izoluara.

Duke përdorur një sasi tëvogël elektriciteti, ky sistem i ri ajritë kondicionuar përdor borën eftohtë për të qarkulluar ajrin e

freskët të lagësht. Sistemi ështëduke u përdorur në fermatindustriale ku rreth 500 ton dëborëi mban drithërat dhe prodhime tëtjera bujqësore në temperaturakonstante.

Ky projekt që është në fazat epara të zhvillimit, është njëalternativë mjaft efikase përvendet me rreshje të mëdhadëbore që të kursejnë milionadollarë nga kostoja e energjisëdhe të mbajë të ulët çlirimin e gazitkarbonik.

SHBA Një koalicion i kompanive të

naftës, prodhuesve të makinavedhe motorëve, si tregu ikarburantit ka kërkuar ngaadministrata Obama për të futurnë treg një përzierje të benzinësme rtanol (biokarburant). Poragjensia EPA (e mbrojtjes sëMjedisit) ka deklaruar se tëdhënat e testimit të deritanishëm

janë të pamjaftueshme. Por, sipasanalistëve, agjensia ka qëllim, nëzbatim të planit mjedisor tëpresidentit Obama, ta rrisë niveline etanolit nga 10% që ështëkërkuar nga industria në 15%.

Benzina e miratuar do tëndihmonte absorbimin e rritjesvjetore në furnizimin me etanolinqë ka filluar të prodhohet, por dhe

në uljen e importit të naftës ku,SHBA është tregu më i madh nëbotë. Kjo do të ndikonte dhe nëuljen e pasojave të krizës sënaftës që filloi në vitin 2008.