Y. Doç. Dr. Vural SEVEN İzmir Gediz Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Ticaret Hukuku ABD Başkanı

KIYMETLİ EVRAK 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda en az

değişikliğe uğrayan bölüm kıymetli evrak kitabıdır.

Kıymetli evrak kitabı, Kanunun 645-849 uncu maddeleri arasında 205 maddeden oluşmaktadır.

Bu maddelerde yer alan hükümlerin çoğunun dili sadeleştirilmiş, yaklaşık on maddede ise yeni hükümlere yer verilmiştir.

Keşideci/Tanzim Eden = Düzenleyen Poliçe’de «keşideci» yerine «düzenleyen» (TTK m.

671/1/h),

Bono’da da «tanzim eden» yerine «düzenleyen» (TTK m. 776/1/g),

Çek’te de «keşideci» yerine «düzenleyen» (TTK m. 780/1/f), kelimesi kullanılmıştır.

Bu hükümlere göre, kambiyo senetlerinin hepsinde bir düzenleyene yer verilmiş ise de, bu kişilerin hukuki durumu her üç senette de birbirinden farklılık göstermektedir. Özellikle belirtmek gerekir ki; poliçe ve çekte düzenleyen (m. 730/1, 808 müracaat borçlusu iken, bonoda düzenleyen senedin asıl borçlusudur (m. 779/1, 698) ve poliçeyi kabul eden gibi sorumludur.

Sebepsiz Zenginleşme (I) TTK m. 732 Bu maddede sebepsiz zenginleşmeden doğan talep

için Yargıtay içtihatları dikkate alınarak bir yıllık zamanaşımı süresi öngörülmüştür (732/4).

Bununla birlikte; TTK m. 732/4 hükmü ile TBK m. 82/1 hükmü birbiriyle uyumlu değildir. Çünkü, Türk Borçlar Kanunu m. 82/1 sebepsiz zenginleşmeye ilişkin talepler açısından, eBK m. 66’dan farklı olarak, bir yıllık değil, iki yıllık zamanaşımı süresi öngörmüştür.

Diğer yandan, m. 732/1’de sebepsiz zenginleşmeye yol açan iki durum zikredilmişken, zamanaşımı sadece bir durum dikkate alınarak düzenlenmiştir.

Sebepsiz Zenginleşme (II) TTK m. 732 Bono hakkında uygulanacak poliçe

hükümlerini düzenleyen TTK m. 778/1/d’de, poliçeye ilişkin sebepsiz zenginleşme hükümlerine (m.732) açıkça atıf yapılarak, eTTK’da var olan bir eksiklik giderilmiş, uygulamada ortaya çıkan sorun çözülmüştür (Çek için bkz. m. 818/1/m).

Ayrıca, ispat yükü bakımdan açıklık getirilerek, ispat yükü sebepsiz zenginleşmediğini iddia eden (davalının) üzerinde bırakılmıştır (732/4 son cümle).

Kambiyo Senedinin Zıyaı Halinde Yetkili Mahkeme TTK m.757 (I)

TTK m. 757 de kambiyo senetlerinin zıyaı halinde, açılacak iptal davasında «ödeme yeri»nin yanında «hamilin yerleşim yeri» mahkemesi (ATM) de yetkili kılınmıştır (Kesin yetki kuralı).

Bu hüküm m. 778/1/ı atfı gereğince Bono’lar ve m. 818/1/s atfı gereğince Çek’ler hakkında da uygulanır.

Ayrıca bu hüküm, m. 831/2 son cümle atfı ile, varant ve makbuz senedi dışındaki emre yazılı senetler hakkında da uygulanma imkanına sahiptir. Bunun sonucu olarak «emre yazılı konişmento» hakkında da uygulanma imkanı olacaktır.

Ayrıca bkz. HMK m. 18/1, 382/2/e/6, 383, 384, 385.

Kambiyo Senedinin Zıyaı Halinde Yetkili Mahkeme TTK m.757 (II) Bu ekleme aşağıdaki hükümler dikkate alınmadan yapılmış

olduğundan, kambiyo senedinin ödeme yerinin yabancı bir ülkede olması halinde, Türkiye’de dava açılabilecek ancak, alınacak tedbirler, Türk hukukuna göre değil, yabancı hukuka göre belirlenecektir.

TTK m. 775/1’e göre, «Poliçenin kaybolması veya çalınması hâlinde alınacak tedbirleri, ödeme yerindeki hukuk belirler». Aynı hüküm TTK m. 778/1/j atfı ile Bono hakkında da uygulama imkanına sahiptir.

Keza, TTK m. 822/1/h’ye göre, «Çekin kaybedilmesi veya çalınması hâlinde alınacak tedbirler» çekin ödeneceği ülke hukukuna göre belirlenir.

Faiz Kambiyo senedinin ödenmemesi halinde, başvurma

(müracaat) hakkı kapsamında talep edilecek faize ilişkin eTTK’daki 637/2, 638/2 ve 722/2’deki «yüzde on hesabıyla faizi» ibaresi yerine «işleyecek faizi» ibaresi getirilmiştir (TTK m. 725/1/b, 726/1/b ve 810/1/b). Ayrıca bkz. eTTK m. 690/1 ve 730/1 b.13; TTK m. 778/1/d ve 818/1/l.

Bu değişiklik ile uygulamada YHGK kararı ile çözümlenen faiz sorununa kanuni temel getirilmiştir. Bu düzenlemeye göre, ilgili maddelerde faiz oranı belirtilmediğinden 3095 sayılı Kanun hükümleri gereğince ticari işlere uygulanan faiz oranı (Avans) talep edilecektir (3095 sayılı Kanun m. 1 ve 2, TTK m. 3, ayrıca bkz. Çek Kanunu m. 6).

Tevdi; Noter yerine Banka TTK m. 712 (I)

Kambiyo senetlerinden doğan borç, para borcu olmasına rağmen, borçlar hukuku kurallarının aksine, alacaklının yerleşim yerinde değil borçlunun yerleşim yerinde ifa edilir (Bkz. BK m. 73/1/1, TBK m. 89/1/1, TTK m. 708 ve 755/1, HMK m. 10). Çünkü, kambiyo senetleri tedavül kabiliyeti olan senetlerden olduğundan alacaklının değişme ihtimali yüksek iken borçlu sabittir.

Bu düzenlemelerin sonucu olarak, kambiyo borçlusunun borcunu ifa edebilmesi için alacaklının ibrazda bulunması gerekir. Alacaklı bunu yapmadığı taktirde borçlu, gideri ve riski hamile olmak üzere senet bedelini «Banka» ya tevdi ederek borcundan kurtulabilir.

Tevdi; Noter yerine Banka TTK m. 712 (II) Aynı düzenleme TTK m. 778/1/c ve i atfı ile

«Bono» içinde geçerlidir.

Çekler de ise, kural olarak düzenleyen muhatap (Banka) nezdinde ibraz süresi içinde karşılık bulundurmak zorunda olduğundan ayrıca tevdi’e ihtiyaç yoktur (m. 782/1, 783 ve 799). Bu nedenle de çeklerle ilgili atıf maddesi olan m. 818’de m. 712’ye atıf yoktur.

Düzenleyenden (Keşideci) Talep Edilebilecek Çek Tazminatı TTK m. 783/3; % 10

TTK m. 783/3, 6762 sayılı TTK’nun m. 695/3 hükmünde yer alan çek tazminatı tutarını, yüzde beşten yüzde ona çıkartmıştır.

Bu hüküm kapsamında hamilin düzenleyenden (keşideciden) ayrıca ödenmeyen çek bedelinin yüzde onu oranında çek tazminatı talep edeceği açıktır

İbraz Süreleri Çekte Yazılı Olan Düzenleme Tarihinin Ertesi Günü Başlar TTK m. 796/3

eTTK m. 708/4 süre; «çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten» başlatılırken m. 729’da ise, «…müddetler hesap edilirken bunların başladığı gün sayılmaz» ibaresi yer alıyordu. TTK m. 796/3’de yapılan düzenleme ile eTTK m. 708/4 ve 729 arasındaki çelişki giderilmiştir.

TK m. 796 f.3 ‘de getirilen değişiklikle “Birinci ve ikinci fıkralarda yazılı süreler, çekte yazılı olan düzenleme tarihinin ertesi günü başlar. ” şeklinde düzenleme yapılmıştır. Böylece sürelerin başlamasında eTTK m. 729 hükmü tercih edilmiş, m. 708/4 ile 729’un karşılığı olan TTK m. 796/3 ile 817 uyumlu hale gelmiştir.

Çek’te Zamanaşımı 6 ay yerine 3 yıl TTK m. 814, eTTK m. 726 Çek’te her iki kanundaki zamanaşımıyla ilgili

maddelerde 6273 sayılı ve 31.01.2012 tarihli «Çek Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun»un 7 ve 8. maddeleriyle değişiklik yapılmış ve zamanaşımı süresi altı aydan üç yıla çıkarılmıştır (Resmi Gazete S. 28193 (Mükerrer) T. 3 Şubat 2012).

Bu nedenle 3 Şubat 2012’den sonra ibraz edilmiş ve ödemenin yapılmadığı TTK m. 808, eTTK 720’ye göre usulüne uygun tespit edilmiş çeklerde süre 3 yıla çıkmıştır.

Ayrıca bkz, 6763 sayılı Kanun m. 2 ve 6103 sayılı Kanun m. 6.

Emre Yazılı Senet = BONO Bu Her Zaman Böyle midir?

TTK m. 776’da yapılan düzenleme ile eTTK m. 688’deki Bono kelimesi ile eş değer olarak kullanılan «emre muharrer senet» yerine «emre yazılı senet» ibaresi kabul edilmiştir.

Yapılan bu değişiklik kelimenin güncelleştirilmesi amacıyla yapılmış ise de, yapılan bu değişikliğin farklı sonuçlara yol açabileceği düşünülmemiştir. Şöyle ki ;

Hak sahibini tespiti şekline göre kıymetli evrak üç gruba ayrılmaktadır. Bunlar;

1. Nama Yazılı Senet (TTK m. 654 vd.)

2. Hamiline Yazılı Senet (TTK m. 658 vd.)

3. Emre Yazılı Senet (TTK m. 824 vd.)

Emre Yazılı Senet = Bono İfade edildiği üzere «emre yazılı senet» terimi aynı zamanda

bir grubu ifade etmektedir. Kelime anlamları aynı olduğundan eTTK bu ayrımı ortaya koyabilmek için m. 688’de «emre muharrer senet» ibaresi kullanılırken, 736’da ise «emre yazılı senet» ibaresi kullanılmıştır (Ayrıca bkz m. 1474).

Açıkça «bono» kelimesi kullanılmadan düzenlenen senetlerin TTK m. 830 ve 831/1 hükümleri dikkate alındığında, «emre yazılı ödeme vaadi» olarak kabul edilmesi mümkün hale gelmiştir.

TTK m. 830/1 «Senet metninde bono olarak gösterilmemekle beraber, açıkça emre yazılı olarak düzenlenmiş olan ve bonoda aranılan diğer unsurları da içeren ödeme vaatleri, bono hükmündedir» SORUN NERDE?

Emre Yazılı Senet = Bono Ancak?

TTK m. 830/2, «İcra ve İflas Kanununun, çekler, poliçeler ve emre yazılı senetlerden bonoların takibine ilişkin hükümleri, emre yazılı olarak düzenlenmiş bulunan ödeme vaatlerine uygulanmaz.»

SONUÇ

TTK m. 830/1’e göre, «Bono» kelimesi yerine «emre yazılı senet» ibaresini kullanarak da aynı sonuca ulaşabilirsiniz. Ancak, bono kelimesini kullanmadığınız taktirde elinizdeki senetle İİK’nun kambiyo senetlerine tanımış olduğu, bir bakıma imtiyazlı takip yolunu kullanma hakkını kaybetmekle karşılaşma ihtimaliniz yüksektir .

1 Temmuzdan itibaren kırtasiyecilerde satılan matbu senetlerde «emre muharrer» ibaresi yazılı olduğundan

bunları kullanmak sorun yaratabilir !!!

TTK m. 831/2 MAKBUZ SENEDİ ile VARANTI HARİÇ TUTARAK

BU SENETLERİN İPTALİNE HANGİ HÜKÜMLERİN UYGULANACAĞINA

İLİŞKİN eTTK m. 743/1 ile 761 ARASINDAKİ ÇELİŞKİYİ

GİDERMİŞTİR. Ayrıca bkz. TTK m. 849

TAŞIMA SENEDİ KIYMETLİ EVRAK

OLMAKTAN ÇIKARILMIŞTIR Karşılaştırma İçin Bkz. eTTK m.743/1, 768 vd.

ve TTK m. 831/2, 856 vd.

TTK m. 831/3’de İç Atıf Hatası Yapılmıştır.

eTTK m. 743 hükmünün karşılığı olan , TTK m. 831’e 1. fıkra yeni olarak eklenmiş eTTK m. 743’deki mevcut 1 ve 2. fıkralar ise TTK m. 831’de 2 ve 3. fıkralar olarak yer almıştır.

Ancak, ikiden üçe çıkan bu fıkra sayısı ve yeni fıkranın birinci fıkra olması dikkate alınmayarak, TTK m. 831/3’de ikinci fıkraya yapılması gereken atıf birinci fıkraya yapılmıştır.

Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 21