Lütfen Dikkat!...

Gül yağı, parfüm ve kozmetik sanayinin yanında

antibakteriyel ve antioksidan özelliği nedeniyle ilaç

sanayinde ve likör, pasta, sakız, reçel vb. ürünlerde katkı

maddesi olarak da gıda sanayinde kullanılmaktadır.

Türkiye yılda ortalama 1,5 ton gülyağı ve 4 ton kadarda gül

konkreti üretimi ile dünya gülyağı üretiminin yaklaşık %

50’sini karşılamaktadır.

Yayın No: 45 Yayın Tarihi: 15.11.2011

Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü

Yağ Gülü

Yetiştiriciliği Rafet SARIBAŞ, Hasan ASLANCAN

Yağ Gülü Yetiştiriciliği

Sayfa 2

Giriş

Gül, süs bitkisi, kesme çiçek ve yağ gülü olarak yetiştirilen önemli bir kültür

bitkisidir. Yağ gülü taze çiçekleri için yetiştirilir. Çalı formunda ve dikenli olup, 2

m.’ye kadar boylanabilir (Şekil 1).

Parfüm ve kozmetik sanayinin en önemli hammaddelerinden biri gül yağıdır.

Bu iki sektör dışında antibakteriyel ve antioksidan özellikleriyle ilaç sanayinde ve

likör, pasta, sakız, reçel ve katkı maddesi vb. olarak da gıda sanayinde

kullanılmaktadır.

Türkiye yılda ortalama 1,5 ton gülyağı ve 4 ton kadarda gül konkreti üretimi

ile dünya gülyağı üretiminin yaklaşık % 50’sini karşılamaktadır. Üretilen gül

yağının tamamına yakını ihraç edilmektedir.

İklim ve Toprak İsteği

Yağ gülü ılıman iklim bitkisidir. Ancak özellikle çiçeklenme dönemi kurak

geçen ve ilkbahar erken ve geç donlarının yaşandığı bölgeler yağ gülü

yetiştiriciliği için uygun değildir. Gül bahçeleri güneye bakan, hafif meyilli araziler

Şekil 1. Gül Bahçesi

Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü

Sayfa 3

üzerine, soğuk ve sert esen rüzgârlara kapalı olacak şekilde tesis edilmelidir. Yağ

gülü yeterli organik maddeye sahip, kumlu-tınlı topraklarda iyi gelişme gösterse

de toprak yönünden çok fazla seçiciliği olmayan bir bitkidir. Kireçli ve süzek

topraklarda da iyi gelişme gösterir.

Bahçe Tesisi

Yağ gülü bitkileri vegetatif bir üretme yöntemi olan çelikle üretilir. Bu amaçla

7–12 yaşlarında verimi azalmış gül bahçelerinden alınan çelikler kullanılır. Bahçe

tesisi kurulmadan önce arazi sonbaharda derin olarak işlenmeli ve yüzeyi

düzeltilmelidir. Daha sonra 3 m sıra arası mesafede iki kulaklı çizi pulluğu ile 40–

50 cm derinliğinde dikim arkları açılır. Kasım-Aralık ayları içerisinde açılan dikim

arklarına yaşlı bahçelerden elde edilen ortalama 50–100 cm uzunluğundaki

çelikler yatırılır ve üzeri çiftlik gübresi ile karıştırılmış toprakla kapatılarak

güzelce sıkıştırılır. Bu şekilde

köklendirilen bitkiler mevcut

yerlerinde büyütülerek yağ gülü

üretimi gerçekleştirilir. Bunun

yanında köklenen bitkiler aynı

yılın sonbaharında tüplenerek bir

sonraki yıl tüplü, aşısız yağ gülü

fidanı olarak bahçe tesisinde

kullanılabilir. Bir dekar gül bahçesi

tesis etmek için ortalama 350–

450 kg gül çeliği kullanmak

gerekir. Son yıllarda yağ gülü

yetiştiriciliğinde, doku kültürü ile

üretim, aşıyla üretim ve anaç kullanımı ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır (Şekil 2).

Bakım, Sulama ve Gübreleme

Yeni tesis edilmiş bir gül bahçesinde en önemli bakım işlemi ilkbahar

aylarında köklenerek toprak yüzeyine çıkan gül bitkilerini yabancı otlardan

Şekil 2. Yağ Gülü Yetiştiriciliğinde Bahçe Tesisi

Yağ Gülü Yetiştiriciliği

Sayfa 4

kurtarmaktır. Bu amaçla ilk çıkış döneminde yeni köklenmiş olan bitkilerin

köklerine zarar vermemek için yabancı ot mücadelesi elle yapılır (Şekil 3).

Yabancı ot mücadelesine bitkiler belirli bir boya ve kök yapısına ulaşana

kadar genellikle 2–3 defa olmak üzere bu şekilde devam edilir. Bitkilerin

kuvvetlendiği ileriki dönemlerde yabancı ot mücadelesi çapa ile yapılır ve

çapalama işlemiyle birlikte aynı zamanda bitki kök boğazları da doldurulur.

Boğaz doldurma işlemi bitki gelişimini hızlandırarak daha hızlı bir büyüme

sağladığı için son derece büyük bir önem arz eder. Verim çağındaki gül

bahçelerinde özellikle hasat dönemi öncesinde tüm sıra arası ve sıra üzerindeki

yabancı otların temizlenmesi, gül hasadını kolaylaştırır ve bitki gelişimini olumlu

yönde etkiler.

Yağ gülü bitkileri susuz koşullarda rahatlıkla yetiştirilebilirse de, dekara çiçek

verimi düşük kalmaktadır. Sulama yaparak dekara çiçek verimini artırmak

mümkündür. Ancak sulu koşullarda gül verimi artarken gül yağı randımanı

azalmaktadır.

Şekil 3. Yeni Kurulmuş Gül Bahçesinde Yabancı Ot Temizliği

Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü

Sayfa 5

Kaliteli ve yüksek verim alabilmek için gül bahçelerinin düzenli olarak

gübrelenmesi gerekir. Yapılacak gübreleme yaprak ve toprak analiz sonuçlarına

göre belirlenmelidir. Bölgemiz şartlarında dekara ortalama 8–10 kg N, 9–12

kg P2O5 gübrelemesi yeterli olmaktadır. Salma sulama yapılan bahçelerde genel

olarak geç sonbahar ve erken ilkbahar döneminde kompoze gübreler

gübrelemede kullanılabilir. Damla sulama yapılan bahçelerde ise fertigasyon ile

bitkinin ihtiyacı olan gübreyi her zaman vermek mümkündür.

Budama

Yağ gülü yetiştiriciliğinde 3 farklı budama uygulanır. Bunlardan birincisi

“çırpma budama” olarak tabir edilen budama şekli olup, bitkilerin o yılki

sürgünlerinin ortalama 5–8 göz bırakılarak kesilmesi ve bu şekilde bir toplama

tablasının oluşturulmasını esas alır. Her ne kadar çırpma budamada ortalama 5–

8 göz bırakılması esas ise de pratikte bu standardı yakalamak çok zordur. Çırpma

budama, bitkilerin kış dinleme sezonunda ve bitkiler uyanmadan önce Şubat-

Mart ayları içerisinde çit budama makası kullanılarak yapılabilir. Bir diğer budama

şekli “kuru ayıklama” dır. Kuru ayıklama, her yıl düzenli olarak bitkilerin kış

dinlenme sezonunda kurumuş ve kırılmış dallarının bitkiden uzaklaştırılması

işlemidir. Son budama şekli ise yaşlanarak verimden düşmüş gül bahçelerinde

uygulanır. “Gençleştirme budaması” olarak tabir edilen bu budama yönteminde,

yaşlı bitkilerin kök boğazları bir çapa yardımıyla açılır ve bitkiler toprağın 5–10 cm

altından budama makası ile kesilir. Budama artıkları araziden uzaklaştırıldıktan

sonra çapa ile açılan kısımlar tekrar kapatılır. Gençleştirme budaması sonucu

ortaya çıkan bitki parçaları yeni bahçelerin tesis edilmesinde kullanılır ya da

yakılarak araziden uzaklaştırılır.

Hasat ve İşleme

Yağ gülü bitkisinde hasat, Mayıs ayı içerisinde başlar ve Haziran ayının son

haftasına kadar süren yaklaşık 40 günlük çiçeklenme döneminde yapılır. Gül

çiçeklerinin düzenli olarak her gün sabahın erken saatlerinde toplanması gerekir.

Gün içerisindeki toplanma zamanı geciktikçe gül yağı verimi düşer. Çünkü yağ

Yağ Gülü Yetiştiriciliği

Sayfa 6

gülü bitkisi “diurnal varyabilite” (bitkideki etken maddenin günlük hatta saatlik

değişimini ifade eden bir terimdir) gösterir (Şekil 4).

Sabahın erken saatlerinde toplanan gül çiçeklerinin mümkün olabilecek en

kısa sürede işlemeye alınması gerekir. Aksi taktirde işleme süresi geciktikçe gül

yağı miktar ve kalitesinde önemli ölçüde azalma ve bozulma meydana gelir.

Bir gül bahçesinden ortalama susuz koşullarda 350–500 kg/da, sulu

koşullarda 900–1000 kg/da verim elde edilir.

Gül çiçeklerinden farklı yöntemlerle gül yağı çıkarmak mümkündür. İnce gül

yağı elde edilmesinde kullanılan yöntem, su veya buhar distilasyonu yöntemidir.

Bunun dışında gül konkreti (katı gül yağı) ve absolüt üretimi için organik

çözücüler (hekzan, kloroform, petrol eteri, etil alkol vb.) kullanılır. 1 kg gül yağı

Şekil 4. Yağ gülü hasadı

Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü

Sayfa 7

elde etmek için yaklaşık 3500–4000 kg. 1 kg gül konkreti üretmek için ise 350–

400 kg. taze gül çiçeği kullanılır (Şekil 5).

Gül yağı eldesi dışında gül çiçekleri farklı işleme yöntemleriyle gıda sanayinde

(gül lokumu, gül çayı, gül reçeli vb.), hediyelik eşya sanayinde (tespih vb.) ve

kurutulmuş gül olarak da değerlendirilmektedir.

Hastalık ve Zararlılar

Yağ gülü bahçelerinde en fazla yaprak biti, kırmızı örümcek, koşnil, gül filiz

burgusu, gül filiz arısı, kabuklu bit, gül gal böceği ve gül hortumlu böceği zarar

yapar. Hastalık olarak ise en fazla gül pası ve gül küllemesi görülür. Hastalık ve

zararlılarla mücadelede dikkat edilmesi gereken en önemli husus ilaçlama

zamanı ve ilaçlama dozudur. Bu husus gerek mücadele etkinliği açısından,

Şekil 5. Gülyağı çıkarılması

Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü

gerekse insan sağlığı açısından

son derece büyük önem arz

eder. Son yıllarda yüksek dozda

ve yanlış zamanda yapılan

ilaçlamalardan dolayı ilaç kalıntı

miktarları yüksek bulunmuş, bu

durum tamamına yakını ihraç

edilen gül yağı ticaretini olum-

suz etkilemiştir. Bu sebeple

hastalık ve zararlılarla mücade-

lede ilaçlama dozuna ve zamanı-

na dikkat etmek gerekir. Müm-

kün olduğunca çiçeklenme

döneminde ilaçlama yapılma-

malıdır. Çiçeklenme dönemi

öncesinde yapılacak ilaçlama-

larda ya kontak etkili ilaçlar

kullanılmalı, ya da sistemik

ilaçların kullanılması zorunlu ise

etki süresi çiçek açma

zamanından önce sona eren

ilaçlar tercih edilmelidir.

Telefon: 0 246 313 24 20 - 21

Faks: 0 246 313 24 25

E-posta: marim@marim.gov.tr

İnternet : www.marim.gov.tr

Adres

Kızılçubuk Mah. 2. Sok. No: 46

32500 Eğirdir / Isparta

Şekil 6. Başlıca Yağ gülü hastalık ve zararlıları