D i YA N ET i S LER i BASKA N Lll31 1 ., 1

DERGISI DINi iLMi EDEBi MESLEKi AYLlK DERGi

.Cilt : XI . Sayı : 6 KASIM~ ARALIK 1972

SiZDEN ÖNCE GELENLERIN DURUMU SiZiN BAŞlNlZA GELMEDEN CENNETE GiRECEGiNiZi Mi ZANNETTiNiZ? PEY­GAMBER VE ONUNLA BERABER MÜ'­MiNLER: nAlLAH'IN YARDlMI NEZA­MAN?» DiYECEK KADAR DARLIGA VE ZORLUGA UGRAMI_ŞLAR VE SARSIL- . MIŞLARDI; ıvı BiLIN Ki. ALLAH'IN YAR· DIMI ŞÜPHESIZ YAKlNDlR.

· · (Bakara : -214)

İmtiyaz Salıibi ve Yazı İşierini _

Fiilen İdare Eden Sorumlu Müdür

M; SAİM YEPREM - . . . -

_ Diyanet İşleri Başkaıilığı

Derleme ve Yayın Müdürü

Emel Matbaacılık Sanayi Ltd. Şti. • Ankara

DUA

·-~_ ........ -- •' ·. ~- "

... ~ .: ~, . --

' ,_ :. :.".:.· ..

ve II

- ---------------

--- - .·

Osin.an -=c iLA CI Li ~ -~

· ,. :· ~ -·:Konia ·yükSeR·tsllim:(Ei.iSiitüsü

'. ~ · :: _ _. ·; ·: - ·_ -Ö~eif~ -~Y~~~~·:::.··: :~~---~:~ .:: .:~ .. . - . , •- -- . - .

VIII) Dnanın Adabı Ve Mahiyeti . _ _ :· :::: ~;:::::= :<.'::,o f:~·-:-""ı.; ... :-;; ..... -:._~-·., .... ,"'-·'_ .... ...:·_ ..• ~ .. ;;...:-·_-·-·-.-----_-------·- .• · ........ · ..• :· •..• _· .. -.-~:-;.,-:-':.''-----,-::.·:._:-

-~--~?~~; }~-~r1~~~~ F 4); :ki~~Pl~:d~: :Y?UI:Uz.. b~-):~oıi~ıyu. :iŞlefenie.r':9:I~tı~: ~1?-~~ dua ıle ilgili dıger mevzula:t ıçınde bu konuya· daha genış· yer verei:ılen de vardır. «Duada kalp huzurum1. te.şvi_~» (75) mühini roİ: oyuar:;_; '; '.:: -~: _ ~;;.1

«Rabbinize yalvara yaka~~:·:~li~~ dua edin. Şu bir __ ı-ia!J.kattfr -~i;~Allah haddini aşanlan sevmez» (76) ·:· ayetinde duanın genel ~O:fı,bi..tiZeı::iiı..d,.!:i.-·pWul­muştur. Ayette geçen haddi aşma tibirini 0?ir-1<.a~~ö1i:(giji,-_duiida~rteö.:~vüz edecekler» (77) badis-i şerifi ~çıklaillaktacfıi:- ·--·-- -- ~-~,.;:.: .. :· ... ;_---~;- ,_:-:.·

._ \... . !.-~:.-=· ···- -·-·:. • ·-· • -·-.

Gerçekten şartlarına uygun bir şekilde yapılan, «Allah .ile ktil arasııiaaki müşterek baslet duadırıı (78) mealindeki Kutsi :Hadis' -.de:JduaiiiiL;rAJ.laTi ile lru1 arasında bir bağ olduğuna işaret etmektedir. ·:::·_,.-,_<: ,,. ---:'c:_;;·;·':Fi~ ::;::.

; ·ı:'~···-: "~'"rf-;::·

:.o._,Ş;i;i:el}~şizJt~T -~!?'4e,}?,if~U~\İl <?ld~ğu gibi dtı<ıd.~ §a ,l~if u.sul-:J;i:~l~M~tır. Otiachr"'ol~ ·olriıa2:' 'şeyler'isi:enriie' ecem 'bi, dm'·ve'alılaka zıt.b'it ·ı;ITZüda da , '""'- . ''""'""" ,, ... --.'---;·--•:· ,-.• ;.; ... Y ..... c. _gl_ " .. ·.- ...... .-... -,., ........... _.-, ...... , .... ,·o-•· •.• büitinuliriiZ: <<Duac'ia'ltiyık oım.ay-an ·bir şey istemek;·IIıeseHi ba.dka'talep'e't" rnek, nübüvvet. mertebesi isternek veyahut mMii:Yet üı~n ş~yi~r ist-emel( i:ı'ıi'lıi dıiactfritec'ftv'üZJcüii'ifesfucİ~ndir»' --(79)' " -- - ':.· .>· ·_ ' : - '' ' : :::.; :.' ._ş.~_,-:r··:.~-:<·· .. :~:f~{~~ _F;~:: :;·}~F<~·:1~ .. I :-;·:.·-: -' .. :-:::~·,:1->: .<> :,: ~:-~ .. ::··.-_J-f: __ :~ .:, :~---·>~· . .-_.: ~f:::::~.:..:-. ,, ... PUJiımn _.şı,~~~:rı .. TI1ı,ı@.~)rtır, ~çe, kapanıktır. ·Fakat .. bu--- sırlar -ben~. bugun d:a]li c.Wi!aŞıJfii~alP:~ jjei;-al:iet:,· e~ ki. çağlara;lli- beri JSaid.e .. ve. dilzeİı, olar~ı(·gg: Ü~d},tJı/r:; W~~ :.~4~ i e.ct-entıi d]D~e. :gÖ~e-,Ş~~ . aıiT; .. Dua, bk Jm,~iijii .. -,k:~4e1e~~ ~A_?,~~nBI~· '8fP1~~-H&~~~~' ~e~R:~~ş, ,J:?.ii:;k~p~~n ~ar~ <S.Q) :.:-,> . : · .: . :· . ·c: ı:':, ;:,.., •r: :~·:':isı-am: Dini'ıi{:le<duanin,:.--a<labıriı- açiklayan bii çok-ayet ·ve -~J;iadis-'i~ şerif 'Va,rc?r~- ~İ!: fiJ!:tt

7e şöy~e, )Ju~_ur:. «Rab bini,_ içindeg ya_!y~~a.k; y~ ,k?Ik~--~

(fa-kat)'yüksek-olınayan ·bir se5İe sabah ve akşam an. Ganlferden olnia» (81} Bu ayette, dua esqasn:ı-9-a:,_~sek sesle. yalvarıp ya]{ann~·--iyi·_görjilu:ıe:c:ijği

(74) Ezk:ar, zikrin çoğuludur. ~-J\nmalar;- hatıriamalar tesbilıle belli. dualar_ı_ teÇ;ıİ' ~tıneler mfuıasma gelir. --·- ·- · · · - --' · - -

;•(75)--,el'Ezkar, ~- '356.,,,. ·", --, _ · - ------__ ·' -·- · ::: ·(76).eı-!raf,5i · __ ::·'--:~ .. .... , .. ·-~'~

(77) H!\k Dini Kur;aiı Dili, 'III, 2195. . - . -.. -- '(7Bf::. tı'Mıt: Hadisler, s. 2ı. - ' · ·· - '::.;;;;-- ·. -- - ·

(79) Hııkİ·İ>niEKut'an:ı:'iili, m,:::h95.' :, ·:J·.,-;,,".-. , __ . ;_,: .. -:.:-. ·;;::-- .. ---;-.:> ·' (~O).:.:Gı:ıılıdiiige::der::Religions' psychologie;: s;::SO;:<c·'~ • ___ -· c:.c--.~- _ · : .. , · .. :·.. :·~::::cc'.

(-::·: (81-)::i:lıArlif, 205. - --'-'~•:-:c.',••'< :,::::.-.. ,-_ ~::.:::cc.

açıklanmalda beraber, duan!ll vakti de belirtilmiş qlu-yör-. .Bağı,rarak; dua et­meyi nehyeden ay eti açıklaması . yönünden şu hadisi de zikredelim:.

!._.. '· ·'.:..'.".· :_: . ; .:. .. ::ı·:; .. ~_::.- .. -.·"- _·:~ ._; ·:·:'~·,!·~:;:::':.;."'·- :_.:: __ :-·_) ·:;'L.: ;,_:_:~·:-·-. :;:~·-

Ebfr Mtise1 Eş'ari (r.a.) den şöyle dediği rivayet edUrniştir. Biz.Rasfılul­lah (s.a.) ile beraber (seferde) bulunurduk da vadi :üierlride 'ycik'Sgıdikç~ se­simiiHnuta.ddan ziyade yükseierek: tehlil eve tekbir ·ederdik.•.Bunıin"üZerine N ebi (s.a.): «Ey nas, canımza acıyıh; :sesinizi yükseltmeyinj şüphe8iz;:ne··sa• ğın çağınyqr, ne, de._.gaibe, pağırıyorsunuz~ Dua e~tiği:Q.iz. Q .• (Allah).mt$.akkak ki sizinİe beraberdiı=. Hem ·o; 'seslı:ıizi çok -iyi işitir: ö,c siz~ (tıZak. de!iii) çok yakındır» (82) buyurdu. ,----- ';·· ·· ----.,_-., ,., ... · .: .·_:.·. •

·; ·-- - ••• :·: • :-· c •• __ ,.__ -::- , __ :: <..:. ' .. _·· ··: ·.... ' ' -:.:..: :-·:_-.. ,: ~ . -, ~_·<:~ ::: . Dua zoraki bir durüni değildir. Ta.ma:mei'ı bir gönül işidir; Hıii:ıgi Clinde

cilUrsa ·o linin A1hıh'ııi.rızasllii :Kazafimak' 'İÇm ~lapılir? Dua'da:· ztidam~f ~olmadığı için onun yerini sevgi almıştır. «Dua etmek için sadece ceht ile·:;Allahfa_ 'yO: nelip kı;ı.J.I;ı.ffii. Q~I).a bağlarnak)&,:z;ımqır~;:B.tı :c~ht,_.,?:kıl, ve p_kir, yoluyla ,cleğil, sevgi hissiyle olmalıdır». (83) . · · · · · ·· · · · · · · ·

~ -- .-_,. ·-.J'";".' ·.- ,"' -·--· "' _.·.:: ::.:.--. _.--·:.:--·· ~---

Umumiyetle ·nuada Uyuiniası -.Gereken Hususlar -ıo-,,,~,: ; •.. , ... ; ~- •: ·- -~· ;::;_

1) TazarrUJİalfude-;bul~~k:'." .-.•.:• ·: ··· 7 ; ~-:-. ... - :: .. · ,._, ·. . : -· ;..·· •-.:.: ;:_;c:;.·:-: __ -;·~::-.::·- .... -. ;;:·:,-

2)- .. •Saygılı har.eket etmek..... ,:; . _ . ,,, . ·::>.-c:'-

3) Sessiz ve gizli olarak.duada--buluomalı::,:.". · it:;;.",: •;:--.-' .. :·--. .;::'• ;;_o,;

· 4) .Bağırıp _çağırarak dua yapmak sı1retiyl.e· riyaycı. ~-"P.~aına)(, _(84} . . .. ' . . . .. .. --~ .. ~-:--: ... _, .. ,, __ . .:. ~ ..... ·..:;. .. - . ~

--••~ Yukilnd~(sıralanan şartlara uygun··olarak,Yapılan. bii" :duada. Şu- özellikler ıriüş~ede -edilir::. · -' .. · '· · ·· _,:, :: .:.- .. ;_:.~ •: -,;·\--:~:·:.• .,,·"~;;_.;.:;ı

·· : __ :_ :~ --~. ·; ::·. -~<-· :_:·-:r::;--:'':-~ :::-·'h~::.i.S. ~ i':.,_::':: .. .-~::<:::-; 1) Hürmet. ' . ~ . . ; .. :;: .:i ·.- ".-

2) İtaat. ·:·:-· , : __ , _·n ;:.-. ::.:. ':·.,·~.-.. : ~:-'J-,.:'".::·.~

. 3) :Şevg~~- _. . ... . ,_., -:;-: :·,_-:'·\' .. , .• _ ... •::•,-.."; Müslümanlar için,· Hz. Peygamber. (s.a:)in- dua .esnasınqa,:takınçlığı ta:\w';

lar, bilhassa· duanın adabını tesbit etnıı~k ba~irnın4aı:;ı. ınWtıimd.ir.~ l~tıWann başlıcalarım şöyle sıralayabiliriz : ;;·Lo· :; .:.; .. ::: :. '/ ~";·.: _,,,

1) Acele-Etmemek:: __ ,---, ._ .. :•_..: ::;ç .... :- , __ . ;.-.• ..-;, , .. >:;··,•: .• :•\'''

!<Ebı1.Hüreyre (r.a< d~n :dvaye.t edildiğine: gi)reJ~~sfılullah (~.a.). .şöy~e bu­yurmuştur: «Sizden her hangi biriİlizin duası isticru. eciiırne.di,k.Çe. k§lbul. qlı.ı.: niJ.l'. İnsan (acele eder de) «Dua ettim de kabul olı.ınmadı» 'i:ı'er •. (SS) · · ·

'. -- . - .. · . .,--· . :._,,~ '. '. -:-~: . ' ::: ::':."··.:_:_;· -~--·.:· ._ .. _.,.

2) Elleri Kaldırmak : ·, ·. · ::,·':::,·.<i: · ·.:;·; ... ,. ~/;.

Xahya, p. Said-,ve Şerik'ten •rivayet :edildiğine_ gör.e Eneıı'ten ,(r.a.). şunu işittiklerini söylemişlerdir: «Peygamb~r (s.a.) dua ecİerken.;eJ].eril:ii 0.,4~r.et:~ kaldırdı.ki koltuk .altındaki beyazlığı gördüm» (86) · · · · ' · · ·

', ' • • ;- •-- ' • '• • ·. ' • •• -•• •" : ( '•;"-: ;-=.~ '• ;w, •-,7.• •; ~~ ;;.,'- ~-~---

(82) Tecrit ter., VIII, 421. Ayni manayı ifade eden hadisler için bkz .. Buhari, Sahihu'l· Buha.ri, İst., 1315; Müslim, Sahihu'l-Müslim, Mısır, 1955; IV,. 2076.,_., .•.•,· -.

(83). Dua, '5. 24:· . --. . ·. ' ·;,-~:-··· "'·' '(84) Hak·DinLKur'an. Dili; Il.' 2194.: -- ., ·· · ::: , ,~ ··.-~--.,_ .. , -:.··.

(85) Sahihu'l•Buhari,-' VII,-- 153; Sahihu'l-Mü~lim, • IV-, 2095; ·Tecrit,- ter., XII,. 373; İbnu Mace, Sünen hm. Mace, II, 227. de gaflet \<e lehviyyatla meşgul olan. kalbın duası-

. ·nın kabul· olunmıyacağı zikredilir. · ·.: .. :.·.' '··'•· .. , .. .. (86) Sahihu'l-Buhfu:i, .VII, 153; Tecrit ter~, III, 402,·, de Peygamber·:(s.a.) :·Efendimizin . : <·.' -Yağinur .. : DUaı;ı' nda. ellerini:'· kaldırdığı rivayeti · varaıt. ·Hz •. :·:Peygamber.' ( s.a;)in dua

.;;: ' '-: ederken ellerini .kiıldırdığıha.: dair. hadişleri HAfız- el•Münzir 'milstakil. bir. cüz halin-de toplamıştır. Selamet Yollan, IV, 451. .i.',o .. ,;;,-:.:. ;;,~·-,,,-,\ i-,::;;: i.,,_;,: (Ht

3) Kibleye -Yönelmek :

Hz. P~ygamber (s:a.)· Efendimiz dua ederkeİ{ kıble'ye yöıieılı:dl. -(87)" :_

4) --- Elle;ri yliie Sürme,k: -

,::-:Yine Hz; Peygamber (s.a.) Efendimizin duadan s9nra ellerlı;ıL ~e sürdüğü- (88) d~ tesbit edilmiş durumdadır.

Ac!-fıbıpa uymak suretiyle yapılan bir duada şti hususl~ bulunur :, :- :; . -· --··. . . -- :: . ·_ : - . . - . - ' . .

1) Allah'ın tazim ve azametine sığınma. _ _ _ 4) ÇJQııahl<ınn affı i_çirı yaşlı gö:z;lerle O'na yalvani}a. _ _ _ , _ _ _ _

_- -c~ L_R~~tiyle her şeyi jh;ıta eden Allah'a d~ya ve ahlrei:" için 'dileklt? r.imizi s~ma. - ,_ _. · · --

• ,._ i

_;. -4) - Allah'ın Iutuf ve İİimetlerine şüküi ile dileklel:iınizi tamalnlartıa. -- -.-

Dua derfuıi bir haldir. Zahirde görülen bir takım hareket- ve -_ · Şekillıir ODUR derılniliğini zedelemez. Hadd-i zatında -dua; -iuh' ve bedenle-; ·yai}i in­sanın bütün varlığı ile oliır. (89) Dua say~ş_inc).~ kaza.nılaı;t ililhi :inuhapbet hali, ruhun gerçek manada yükselmesi neticesinde eiCıe ediılı-:-:rilia AIİah'a yönelme iradesi, ilahi bir ilham ve samirniyet -iavrıdır.'- Samiini :bif -dua; her hali dua olanların halini kazanrriakla elde edilir.- - : - --- - , 2: _ : ~ -

Bir ba1ill-rıa- ciiıa ıiaıiiii kazaıiabilrriek ilillii- bir Iutuf sayesiıidt-i ilıünikün ohii: Onun içüıdir ki «İnsan istemekle dua meydcm<), gelmezı~_- d~pJl1}ş_tk: Bu kanaatte olanlara göre, dua halinin meydana gelmesi, yani -l:ı~zat -:<l~aı;pn kendisini Allah'ın istemiş olması lazrmdır. Dua, rUhi bir çalışp:;ıcı,, _dahili bir egzersiz sonunda elde edilen bir haldir, kazanılan tavırdır. ·- - - -" · -- '

. . ı·· .-. f• ·: • .-

Gerçek manası ile dua, (90) içten nasıl geliyorsa, sun'ilikİereJ,.jestJere, feryat ve figanlara, bir takım fonnüllere uymak mecburiyetind~h -:i:i~fsi :sıyı­rarak ,ruhuıi- olanca: samimiyeti ile bir deriini zevk havası iÇinde·: yaptlabi­lir, En beiiğ, en rrianalı bir dua, -«Ya Rab, hıizurundayım ,halini sanan'ntlum» (91) sözleri ile yapılan duadır. -- - co

Şuurlu olarak yapılan bir duada şu haller tezahür- eder:--:,- -: ;._ ·,_

- 1)- :Her' Şeyirt· yaratam- ·ve bileni liuzüi:ıinda btılunduğutnuru ·ve~liiçliği-riıizi itiraf etıhek. ' · - ,, · - --' .- ---

2) Mıi~ak, ~an§:cia' -hiç· bii- Şeye malik biıluiımadığll:riıiı -~~ d.iilitia' keİı:ili-sine muhtaç olduğumuzu dile getirmek. . -' ,: ' -- - - - ' -~

- ·. 3) Her -Şeyi 01iıdiü:ı :isteineye, O'miiı hidaYetiİii' dilemeye :futiyacıhıiZ ol­diiğıiriu söyle'ı:İı:ek; · · .t. · · · - · · · - : · , - - ''- :: :; :::::o:;

4) Böyle olmasma rağmen, O'ndan neyi nasıl istec!-i~imi_zi_ J:!iÜfıini~i/ (37) Sahihu'l-Bubaıi, VII, 154. · ... _ (BS) el-EzkAr, s. 355. ·cRasulul!ah (s.a.) dua ederken el!eıini uzattığı zaman' onları yü·

züne sürmedikçe geri çevirmezdi. Bunun hikmeti Allah'ın ralınıeti el!ere ·.isabet: edin­ce onu en şerefli ve: ilcrama en lı'iyık uzuv olan yüze. de teşmil etmenin uygun;olma· sıdır»- Selılınet Y cil!arı; IV, 451. - -

(39) cBir dua gayet tabii olarak başka hiç bir· şeye benzemaz. Onun -hususiyeti i:ını'ina __ •: - inüteveccihtir• .Gruhdzüge der. Religionspsychologie, s .. SO. : --.·:_:- : _ ::-- .-_ ----- _

' ...

3611

(90). -•En. haldki .duada, dua. edenin hayatını :yeniden mihraka: getirmek.işi:görülür. Tı'i .. o.kiıi:ıSe-i!Ahi sevgide ve·:i!ahi sevginin şahsiyeti.-onda. durs~::Dua:ve İbadet, s. 16.

(!ll) Hak Dini Kur'an Dili, I, 665. ··' -- · · -, - - -, -- -- __

: OSMAN '.'CİI.aCI

5) . A1lalı'~ bıınc;:ı şııyısız: niınet Vt::·lutfm:ıa -~filrŞ~: layİk ku)._ .olm~dığı_mızı da itİJ:'af etmek.· . . :. ~· :· _;, . -o r.;- ., , , .• • . •· : ,; "r

Yukarıda teferruatı ile zikrettiğimiz dua .halleri, .-başlıca şu iki -m~ hu­susun gerçekleşmesini temin gayesini güder :

... ·-. __ -. -~-- :~ --- . -- -~~----·-~.:- :..::

1) Ruhun Allah'a _doğru yükselmesi, yapi Allah ile ir.t.ibat.. . .. ... . . - ._ .. . ...... , .. -·- .... - - ---~ ........... ,...,. ,.: 2) Allah'tari; arzu ve dilekleri hal diliyle istemek. Bütün bunlardan sonra Şiiyle bir si.ı'afhatıra gel~bilir:'· 'İiua e~nasiı:id~ na­

sır bir tavır takiiıılacaktır? Dua ·halleri- mutlak ·olarak.'· takyit: edilmiş mi­dir? (92) -::_;:

Bu ve buna benzer suallere İslam açıs~dan~~_'{ap ye:riı.:sek, hayq· diyece­ğiz. Çünkü islam inancına görE< kainattaki bütij.n yarlıJDar.AUah.'J'ı..<lua,,yani ibadet etmektedirler. Kur'an"i' Keri:ı:i:ı;de bi.ı hususa ;temas ecieı:i: .. hi:üteaddid ayetler vardır~- -- - .. ,... .. ·· .. : ... :;;· -· -_-_. ;·.: :.· ~-:-c--:~

Bir Müslümanın en mühim ibadefi Niım~zdrr.::.}.fam~zda d~-·baŞflEa'~'ifÇ'Z tüklin ·göze. çarpmaktadır: • · ' · ----:::---- ·. , ~-:··;./•;\'·

ı) Kiiilln (ayaıtia.Citırıiiak). · · · .'<:;::. :.- · :-:::.2-,:;~i=·· 2) Rüku' (eğilmek). ...,:::!··:· '··.' . :·-:-:•!:·:::~.:: :::r;;;c.

3) Secde (yere kap~iimak). ·. ·· j.

Ka in atta. ı:İıevciıt -~Üin ~ansız varhklar; bitkiler v(hayvaruar<:İa"bk MÜslü­manın namazındaki bu üç hali mevcuttı.ir: ··cemMat:·'dec:liği:i):ili. dağİar.:: Iö.yıilii halini, hayvanlar rüku' halini ,bitkiler ::ve: ağaçl?r- da- s~c<.I~--J:ı~l~~- ·:.devamlı olarak 'icra etmektedirler. Sayısız ayet ve hadis-~ şerif de, her varlığ~ kendi diliyle Allah'ı andığını açıklaınaktadır. (93) - :.,' -... :.:;--·: ""· ••i:.- :.

Bütün malıltıkatın ııa{iliıi -il~ -Ya~-a~alı:,-iii~ :şÜk:r~tÜğ{ lıi/:riaili~ri~}· yar~ tık­lariri 'en efdali olan ihsan y ai-atan' ma dı.ia ve ştik.retmekteri 'rl:efsirıi' nasıl hariç tutabilir? ·;:,,;,,,,: ·

İslfuri.İn böyle olmasına karşılık Mfısevilik:-ve' Rıristiyanlıkta>du;ı;: esn~sın­da muayyeıi tavirlar takınmak,- geleneksel bazı şartlara riayet etmek.:v:;b; gibi mecbwiyetler vardır ..

~- • • • • • - • • • • _1 • .~ı :;- .• •. ' .... •. • ' •

Müslümanlar için duadaki serbestli~ ifai:le etmesi riakı:rii:ınoan şu ayeti de. zikreôeiim( «Onlar (o salim aıur sahipleri ·öyle'insanlardır~ki)··ayakta'ik.en, otıırurken, yanları üstüiıde (yatar) ikeiı: (94)' (hep) Allah'r:hatırlayıp ahatlar~ ve göklerin yerin yaratılıŞını inceden ineeye düşünü:rler, (jplal-i,filq; ,ederler) Ey Rabbimiz s~n; ,bunları bÖştffi.a yaratnıadın~ · $eı:ı (bundan) ::pak .Y.e·. ~~~,~; zehsin .. Bizi ateşin azabınd~ kı:ıruıı)9:Ş) le:::. : :: ~ :- . • :. . . .. . 1:. •. ,,,r·:

(92) cDuA ta~lan .. sözünde~ vücudu'rt· iÇ- kt~~iyla iliılli~ yiru dahni diıiılarİ ıiiıliıriz. ·iŞi· tebilenin duası sözlerinden vücut hareketlerine refakat eden dua anlaşılır .. Bazan dua ile ilgili olarak dış hareketler anlaşılır. Bunlar için sadec~· ·'elli; 'Çökme,. ·e~iım'e; kol­ları kaldırma.· v.b. ·gibi dua· ·ıavırliırı nievzu.ubahistir:·· Fakat:: biz.' buna·:·" daha. geniş manada önem veriyoruz. O halde denebilir .ki dua esnasında . vücudun bütün hare­·k:et!eri · ve·. şekilleri . dua· taviiru . ilade 'e·der;' ':b!c i'Gebetsgaberdeiı;- del'- -Völker und das Christentum, s. 9. . . . ·' -- · '::.-n::

(93}, eYeeli gök yer ve bunlann içinde bulunan (melek, cinler-insan)lar-.. O?nu .. te:;bih .(ve tetızih) eder(ler),;·.Hiç ·bir··şey'·hariç •'değil,'.hepsi- O'na hamd;,,,e· ·ıesbili: eder; .·Fakat siz onJann tesbihini iyi anlaınazsınız. O, hakikaten halimdir,· gerÇektim yarlığayı· cıc:l.ır;. el-İsra, 44. "' ;: .. --.>· .. • ·;.,_:, ~~-· , ;~,-,

(94) c Yani bütün halleri ile• Celiileyn. .ı:< . . !D~ .. :re 7 :-:·::·:o .. (95) Al-i hı.ır4n, 191. '~· ,,:.< ,_..,~, :cr~>:.: i , ...

36t

'Bu ayetten açıkÇa anlaşılacağı ·üzere bir Müslüman bütüıi haileriyle Al­lah'a dua, yani ibadet etmek durumundadır. Demek oluyor ki İslam'da dua:

1) Her zaman ve~ het yerde (96) yapılabilif.

2) Dua uzun, kısa, sesli veya içten yapllılbilir .... .. :· - . .

3) Formüle edilmiş bir şekilde. dua etmek zarureti yoktur. . ' - -· . . ·. - . . . - . . .

_, . Mahiyetine. göre dualı;ır şu kısırnlara ayrılabilir : . .. . _

... 1):, Allah'ıiı.-esma>ve· sıfatını matluba muvafık bir şekilde sıralayan du­alar. .· ··•· . _ ..

,. ·ır Zillet ve :zaturet ifade eden dualar.

~- ,3r .:Bütün ihtiyaçlan birden arzeden dualar, . ~ . .:- - . ' - ~ .

«Bu üç mertebeyi birden ihtiva eden dua gayet makbuldür ki· bu hal peygru,nberler~ dualannda .g?@ijr» (97) . . .

Yukanda da temas ettiğimiz gibi dua için tesbit edilmiş her hangi biı: yeknesak hal mevcut değildir. Şu aşağıya sıralayacağırp.ız Il1addel~r bu hu-susu açıklamak için kafidir : · · · · · · · ·

1) Duanın en basit şekli el ve dudaklarla olanı_dır.

·L.·. 2) Duada tasavvurlar da bulunur .. Tasavvur duygulanma. için kaynaktır. Bu tarz ciua, birinci şeklin taniamlayıcısıdır. · · ·

- 3} Zihni derin düşünme şeklinde olur. ~ ~ . . .

-- · ·4) Kalp ve irade ile 'aıur: · . 5) Ruhun Allah'a .teveccühünün bir neticesidir. - :'. _:. - .· . - . . . . . .

:. - _ 6) Duanın dalıa yüksek şekli,, huzur içinde· hareketsiz ve · düşüncesiz olanı dır.

: .. ·7) ·· En yüksek dua şekli, dua edenin aradan çekilmesiyle .yapılan duada tez§.hür eder; Böyle bir durumda dua edeniıı bütün varlığını Allah kaplamıştır.

. . . .

. IX) D u a n ı n K a b u J . Ş a r t I a r ı V a k i t I e ri · Ye r 1 er i · ,. ... ; .:: - ·. . .. · ' . :· . . . - : . . . '._ ~ . - .- . - . . ·::- . .

··· Bir hadis-i şerifte Hz; Peygamber (s.a.) Efendimiz şöyle buyurur: «Mu­hakkak ki Aİlah ısrar ile dua eden kulunu sever» (98) ..

. _- ~u hadisten İlk bakış'ta ~aşılıin mfuıa, kulun Allah'ına israr ile dileğini si:liiiı:lasıdrr. Tabii olarak ısı:arla dileği sunmada g~nlün . Allah'tan• gayrısı ile meşgul olınaması ineselesi en fazla · üzerinde durulması gereken bir husus olmalıdır. Duçı.ı;ıın R:abulü içi!l gerekli şartlardan bir diğeri de

··. · i) ' Acele etmemek; . - ·-· " . . - . : . :: · 2) '«Dua ettim kabul olunmadı» dememek (99) tir ..

; İı:prun-~. Gai§.li de daha mufassal olarak duanın kabulü için şu şartlan sıralamaktadır:

-. . : ; . (96): :.Kalp ile zikir bütün hallerde devam edebilir• 1<uşeyrl, ·:':'< · .. ': :siz;·m;_ 168.

362

(97) İslAm Ansiklopedisi, III, 651. (98) Tecrit ter., XII, 361. (99} Tecrit ter., XII, 374.

~

Risa.Je-i Kuşeyrlyye, tarih·

.. ..

- ·ı)- Şerefli gün ve vakit.gözetmek: · . - "

2) :, Şerefli. ve mübarek hal gÔzefuıek. ··· · 3) ;Kıbley~ riıiiteveccih ol~ d~a. etm~k.

4) Dua ederken sesini hafifletmek. 5) Duada seci ve katiye yapmamak. . .~

6) Duada tevazu ve huŞli_ iiaiiride bıiitınıriaı<.- -- + ; •

7) Müstecap ölacağllia irianarak dua etmek. 8) Duada•ialebiiıf:üÇ ·aefa t~krar etmek (100) ~) . ~Duaya · All8lı'iiı adiyla :başlamak.

10) Nedamet ve tevbe. ed-erek duada bulunmak

- ·-' .- .

. -- ,- ;::, ~ '. . .·:·.

~~ .. . . .

(101) :.· --~-.. -_ ::: -··· .

Denebilir ki,. Gazali'nfiı. tes bii: ettiği bu şartlar efradını Ç~ı, ~- _ a~arııJ.ı maıll bir dua için liiZuinludur. Ve bu şartlara riayet edilerek yapilaJ1 bi.r duanın da::ka~ul olacağına· irianılı:r; Kaldı ki Allah'a dua içirl ·icaikıinC'dleı'in boş dönd~eyece~ini vadeden ayet ve hadisler vaı:dir.: (102) < .,.. <· :

Kabulü kuvvetle umulan bir düada, yerine getirllm"e.si'·ıntitlak-rtazttn Üe qı;ıkılan şartlar şöylece sıralanabilir : · ; - ·· - .. · ··

1) Yalnız Allah'a teveccüh etmek. (103}" ·:· : - . ··- · ·

1.): :Duada rUhi bir haz duymak. ' · · ..... / .. -

3) Teslimiyet ve vecd halinde olmak. ...•. 3."'(~::-._

.: ." . ~4) Dileğini boyun .. bükerek arzet1J1ek.- c

... ,. Her ne kadar dua için «her 'yerde: yapılabilir» demiŞseklie,c dul:iniiFRa" bul u için tercih edilecek yerler ve zamanlari ayri ca:· incelefuemiz-; yukaridaki hükmü nakzedecek değildir. Nasıl iyinin daha iyisi varsa, güzelin dahii.güzeli] mükemmelin de daha mükemmeli vardır. İşte dua: için -tercihc edilecek:btızı yerler ve vakitler bu mükeı:mı:ieliyet havasıiçinde -diişfu~eliclir; ~' •: . ·" .

··· Kalabalık şehirlerin gürültü ve curcunalarırida sükurteÜe dtia edebii~te'M bir meke bulmak irisana iç huzuru temin edeceği ·için i:ıe kıidaf:rİıühimdir: İşte bundan dolayıdır ki, böyle gürültülü Şelıirleriri· sakinleri ·''Kısa· bit:·inüai deLiçin de olsa, astide, her türlü huzursuzluktan uzak, :sığınaÇ,aJ{, bir ni~lceyi şiddetle ararlar. .. . · • ..

·.·«Dua; ·alışkanlık haline· gelmek şartı ile bre~tere. t~s1r eder.: o :lial~e/:Sık sik' ·citia/etrriek lazrmdır. Epiktet, <<Nefes aldığiİı gibi sık sık Alliili'! dü$ü?'» der. Sabahtan dua edip de, güriüri geri kaları kısniılıi barbıirci{' geçiiniek; manasız ve saçmadır. Bir anlık dP,şiin_ce · ye:ya zilıni: münacaatlar~ ins.~-ı,:ıi Al­lah huzurunda tutabil.ir.» (104) · · • _ · · . ·::.· -. .-- ·~--- o·o·:•.:;;

(100) Duada :ızimle bir şey . isternek ge~ektiğinii' cAllah'ıin ·'iliıe~s-~iı' ver;, :deemniii: öoğru olmayacağını açıklayan hadis-i şerif ·fiÇfin bkz. ··sahihu'İ-Bubarl, VII;. 153. •:_ ·:- .-.,

(101) İhyau Ulfuni'd-Din, Mısır, tarihsiz, I, 304. _ .· ~-"· .... (102) Bir ilahi hadiste şöyle buyurulur: •Allah buyurdu ki kulum .. bana tiki · elini•. kaldınr

· ·. dua ederse, beri o elleri ınağfiretsiz 'niddetıiıekten' haya ·ederim. 'Meliüke; «Ey· bizim ilillıınıız, o ıuağfirete ehil de@! dir• dediler. Allah buyurdu kiL -•Ben .takyaya da ehi· Iim, ma~rete de. Sizi işhat ederim ki ben onu mağfiret_.ettimıi •Hak·.Dint;Kur'an Dili,' VII, .5469. .. .. .. .. . . : · .. ,~ .... ': ... .. . _ ..

(103) •Dua ve ibadetin hıllis olması iki esasa dayanır:: a) · Allah'ın '«Baila ·.dua edin• em­rine imtisal olunması, b) İstekierin )'alniz·· Allah'tan isteıiniesi•::.Selamet. Ycllan, IV, 449. .. . . . :.: . .: ~ :<:-:ô•.: · :· ...

(104) Dua, s. 154. , ... · .• -.-:::·::: •. •.: :;

Dua yeri neresi olursa olsuıı, Allah yalnız -iç huzuruna kavuşan; duadan manevi haz duyan insanın duasına muka,bele eder, onunla konuşur. İç huzu­ru uzvi ve zihni durumumuzla sıkı sıkıya ilgilidir. İçinde bulunduğumuz. mu­lıitin de, uzvi durumumuza mllsbet veya . menfi şekildeki tesirleri inkar edilemez.

Duanın kabul vakitleri 1) Kadir Gecesi. 2) Arefe günü. 3) Ramazan.

4) Cuma gecesi. (105)

5) Cuma günü. 6) : Cuina saati.

. 7J . Gece ya~ı~ı. 8) Gecenin ilk yansı .. ·

9) .·_Gece~ ikinci yansı .. 10) Seher vakti.

ll) Namaz için ezan okunduğunda:. 12) Ezan ve ikamet arasında. (106) 13) Cephede.

. 14) Harp esnasında ..

15) Namazdan sonra.

16) Kur'an-ı Kerim okunduktan sonra.

17) İmaının vele'd-Dallin sözün­den.sonra .

18) Zemzem suyu içildiğiııde .. · 19) Horoz öttüğünde.

· · 20) Ölüm anında. · 21) MüSlümanlar zikir içiiı toplan~

dıklannda.

22) Yağmur

da. ('107) yağmaya başladığın-

Bir başka kaynak (108) dualarm kabul olduğU· geceleri sayarken Recep ayırun.--ilk gecesi; Şaban ayının· yı;ı.nsındaki. gece,. Ram_~aJ?., bayraını: .. gecesi ye Kurban bayramı: .geceJeriııi de.· gz. Peygamber -(s.a.)çlen n~l.deı:r ;zilqı;ıt_. mektedir.<. · ·· ,.~... ·· ·.,··. ··. .. ::,.·_-

.Her gecede duaniİi kabul olduğu bir saatiri bulundiığtiıİa ' işaret eden hadiste «Cabir. (r.a:) den, Peygamber (s.a.) her gecede duan:İil.kabtil olaca~ ğı bir saat vardır ki, her hangi bir müslüman ona rastlar da dünya ve ahire· te dair Allah'tan hayır dilerse muhakkak Allah dileğini yerine getirir. Bu Iıal her gec('!_d,e _yardır» buyurulmaktadır. (109). ·

· ... Hz. Peygamber (s.a.) her gecede ·duanın kabul olunacağı bfr saatin mev­cudiyetini haber vermiş olmasına rağmen, makbuliyette üstüriıük · derecesi konusunda da şu hadis nakledilmektedir: «Bir kimse Rasıllulla,h (s,a.)a «Da­ha çok gecenin hangi bölümünde· dua kabul edilir?» diye sordu. Peygamberi~ miz : «Gecenin son kısmı» diye .cevap verdi. (110) · · ·

Bii: 'gün .·Hz. Ali (i·.a:), Peygamberiin.iZe gelerek elde ettiği ilmin : sabit . kalması için ne s&ylemesi gerektiğini sordu. Rasıiiılllah (s.a.) da: «Cuma ge­cesinin son üçte birinde dualann kabul olduğu bir saat vardır. O zaman dua et, duan:kabul olur »buyurdular. (lll) Diğer bir hadis, Müslüman için say-

(105) · el-EzkAr, s. 154. · -~ · (106) Muhyi'd-Din Nevevi, · Riyazü's-Sfılihin, (ter. H. Hüsnü Erdem, ·K. Burslan), Ank.,

. 1954, II; 419. · ' · : · (107) Hısnü'l-Hasin, 10.

(108) Celfılu"d-Din es-Suyiıtı, Silıamü'l-İsabe fi Kenzi'd-Deavati'l,Müstecabe, · (ter. Meh· met · Zihiıi ·İst., 1969, s ... l4·--: ·- ~

(109) Riyılzü's-Sıllihln, ll,' 344;· el,Ezkar, .es; 93; · · (110) SihAhü'l-lsabe, s. 14. (111) Sahihu't-Tirmizi, XIII, 75.

354

OSMAN. C1I:,ACI

C!ıklanmızın haricinde. duanın kab,ul olacağı_ üç E!-YTI.z~am -zikretme~tedir: ;;"GökyÜZÜ kapılimnıri.aÇık olduğu 'ufbru vardir, ·hu' zaiıiarihirda dua· ediniz; ezan okunur iken, yağmur yağar iken, harp edilir iken» (112) · '· · ·. ·

. - ' .

Duanın kabul olduğu yerlere geliİıee, liç yer var ki oralarda kulun yaptığı dua reddolunmaz:

1) Bir kimse çölde kendisini Allah'tan başka bir gören olırüıdığı yerde bulunduğunda.

2) Bir kimse bir toplulukla düşman karşısında bulunup da· yanındakiler kaçıp. yanlızca direndiğinde.

· · 3f -Bir :kimse ·geC:eriiiı: sömmda ııyaıiıp kalktığırida. ( 113)

Dua için kabul yerleri : 1) Kabe göründüğünde.

· 2) Evin içinde. 3) Zemzem kuyusu yanında .

7) Cenırell:ire taş atılır iken. 8) Peygamberlerin •kabirleri

şında.

ba-

. 4) . Safa :ve Merve tepelerinde. . S) . Hacta say esnasmda. .

9) Salili kinıselerin· kabirieri ba­şında. (114)

6) Arafat, M~ de life, ve Mma'da. · . .

•·· Duası reddolunmayanlar : 1) Oruçlu :

Hz. ömer (r.a.)in oğlu Abdullah'ın ri_;~yetlııe görePeygamber (s.a.) bu­yurdu ki: «Üruçlunun iftar anında_ reddölunmayan duası vardır» (llS)

2) Zayıf:

Sa'd b. Ebi Vakkas(ın oğlu Musab)dan riv~yet olunduğ,una göre Musab demiştir ki, babam Sa'd diğer aslıaba kıyas-en kendisinde bir inıtiyaz tasav­vur ederdi; Çünkü Sa'd Şecaatli idi; zengin idi. Bunun üzerine Rasülullah (s.a.) «Siz ancak zayıflarınızın sayesinÇte man,sür. ve merzuk olursunuz» bu-

' . ,. /. j <ı "'" -,., /. yurdu. (116) Bir başka hadiş (117)._ « ~ 4.:Y}. {;; ::i; J j>.'l » sözleriyle

dua edenin duasının kabul olacağını açıklamaktadır.

3) Hasta :

·Ömer b.· Hattap (r.a.)tan rivayet edildiğille göre Rasulullah. (s.a.) . şöyle buyurmuştu: «Bir Iıastanın yanına girdiğin zaman duasını iste. Çünkü has­tanın duası meleklerin duası gibidir;» (118) ·

. . . . Ebu Hüreyi"e (r.a~)den rivayet" edildiğille göre üç_ kimsenin rluası muhak-

kak kabul olur: ·· · · · · · . · · · . · ·

1) · Mazliımun. . ...

2) Yolcunun. · :. . . ~. .. ...

3) Anne ve babanın. (119}-

(lU) SihAıııü'l-lsAbe, s. 13. (113) SibAınü'l-tsAbe, ıı. 17. (114) Hısnü'l-Hasin, 11 a. (115) Aınellerin Fazileti, s. 74.

. . • (116) Tecrit . ter., -Vlil,. 379; _Riyfızü'~:S~ilıin. I, 312, · (ii?)· Hısnü'l-Hasiİı, 12 a ..

·. (lıil) siMi:iıü.·i-lsabe, s.· 8 .• ·. (119) SihAıııü'l-İsabe, s. s.

- -· ..

365

· ··>~:sir·başk~·liadiste duas·ı kabul olanlar beşe çık~nlmakta ve şöyl~ sıra-iaiirtiiiktadır·; ··· :._. ' · ·-- · · · ' < . , . · - : · ·. · · '- ·

..

__ l)_ ~lılrı;ı.l.Jll, ~ulümden ~tulunGaya kadarki duası .. . ,. ···-ır > H:aclnirl, -h~ciai1 döriüiı~e:Ye. kadarki ·duası. · · ·

---~- .:-~) :}:Iaı:bf! gide$:1~arp dönüşüne · kadarkiduası; · . _. 4) Hastanın, iyi oluncaya kadarki duası.

·• :SL- Erke)s:_kardeşin, erkek kardeşi için duası: (120).

Bir diğer hadis, adaletli hükümdarın duasını da,. reddolunri:ıayan dı,ıalaf­dan saymaktadır (121'). Butılahiı diŞinda· da ·duası kabul olanlar vardi~· :

1) ... Zor duı-mnda bulunan. -d 2):~.-.A~,ui,~~;- .:. : _,, · .·

3) Misafir. (122) . ' . . .

-:>d bu~'trin k~bıil olıiİıup ()~unmaması Allah ile ~kul arasıİıda'·olduği.ı için (12~) bu hususta filanca ~ kimsenii:ı · duası mutlak kabu:İ ·oitir diye keslı:t" bir hu­küm verilemez. Duaları kabul edecek yalnıi Allah'tır. Biice · günahkar gibi görünen bir insan, belki yaptığı bir iyilik veya hayırdan dolaYı' mağfurdur.

Peygamberlerin müstecap duaları : . · · -~,·c ır·-Ad~qi:(a.s.) in)eybe_tÇi_ıi Ölan'dtıası ... __ · · ·· ·· · ···•

2) -Nuh -(~:s.) un kavr;;inhı -İı~lhl:Ciçiıı olan duası'. . ... JC <::.: ,:

_.. 3) Musa _(a.s .. ) pın Firavun'un. helılki için olan duası.. ·-·: ":' '"4) ·fs~' ( a.s~) \i iri' • maide ( so~a,) 'iÇiiı ohil1 duası: . · . . , ...... i:.~ ::s). H;. Mulla~ed .(s.a.) lıı ~hlr~tte üm~eti iç~ olan şefaat c1ı,ıası,:_dı4) . -- X{ 'U 1.C a ri dı T e s i r 1' e t f . :ı . -· • . : .. . .... · ·.: ' - ._,. :

- · '•nhanın tesirlerini iki bölümde inceleyebiliriz :c ı) Maddi. . .. - .. :- . ..

-~. : . -_-_,_, ~- ·- -· :~-

2) Manevi. , , : , _

_ ._ )) .Maddi tesirlerden. ~asteğdiğ~ rn~~.organiznu,ıya olaıı etJdl:ı;:ridir. -UzV.i :bir .h_astalığın:iyi,_olma_sını al"Zl:liaYan ,kimse, eğer ciua ~trne alışka,n;lığ:ıpa sahipse müsbet neticeler elde eder. Du@lil sayİ~mayac::lill< k?ciar çok_qlqp~:~!?' s~rt~rLarasmda hp, umfuniyetle psiko-fizyolojik mahiyette. olanlarmı_.~esbit e-derek dünya efkar:ı umilııiiyesii:ıe 'sı.ttıin.aktadıt. . . . . .. .. " ! ' "' ' : ...

:._··. ,,,,.: .-· .... ::.

Uygun şartlar altmda yapılan dua müsbet netice verir, Bıımu~la:_ bı;:r.aber modern insan nazarmda dua, hükmünü doldurmuş batı! bir itikat, lüzıimsuz ve faydasız bir alışkanlık, bakiyyesi telakki edilebilir, Tabii bü lıuküin, b'ir kı­sım modern insan nazarında böyledir. Halbuki asrııriızlil:_-~n biiyü_k:k_eşf!:olan

• i ,. '.·

(UO) Sihftmü'l-İsabe, s. 7. ',j .. . . ; ' . :ı.

· · (!2J.) Sihftmü'l-İs11be, s. 5. .. . · , :-;,

366.

(122) . HıSııü'l-HaSiİı. ll . b. • . i.:. ' :. 1 • • . ' • . • • • . - .

{123) cKulum vasıtaya dua vaktinden · b!ışkasında · miıhtaç · o labilirse de dua: vaktinde be· nimle onun arasında vasıta yoktur. Ben ona öyle · karlblm.• El-Bakara, i is6: tiyeti de buna işaret eder. Hak Dini Kur'an Dili, I, 666. ·· · : · · ':

(124) Tecrit ter., XII, 362. . - · · - -

Ay Yolculuğu'nda bile insan; oraya ayak basar- basmaz dua: etmekle işli baş­larmştır. Demek ki dua eski bir ıilışkanlık olarak telakkiedilmiyecektir. Ha­kikat olan şudur ki, · duanın tesirlerinden tamamiyle tizak yaşamaktaYıZ. Buna da sebep duaıp.n az yapılışı, yani nadir oluşudur.- Halbuki iYi· düŞü­nürsek «Dua adeta infilaki bir tesire sahiptir. Bu yolla kanser, böbrek ilti­hapları, ülser, deri, akciğer, kemik ve karın zarı veremi gibi hastalıkların süratle iyileştikleri görülmüştür. Hadise hemen tamamiyle aynı şekilde vuku bulmaktadır. Evvvela büyük bir ızdırap, .sonra iyi olduğunu hissetmek .. -. Bir kaç saniye, en fazla bir kaç saat içinde arızalar kaybolrriakta ve anofomik yaralar kapa:i:ıi:ılaktdır.» (125) · -

Denebilir ki, hemen her devirde duamn tedavi üzerindeki- tesirieririden bahsedilmiştir. Zan1anımızda da dua ile tedavi yapıJan yerlerde· Aiıah;a ni­yaz ve tazarru neticesinde elde edilen şifalardan memnUn olanlar ·az değil­dir .. «Alelade. bir su olmasına rağmen, Efes'te Meryem Ana, Evi _deniJeıi _yer­deki :_su, H:p::istiyanJarca -bill1al'!s_a Katolik- mukaddes telakki edilmek~e.. !çı:ıı;ıe şifa vereceğille inamlmaktadır» (126). Dua sayesinde bir çok hastalıkJai_ın

iyi edildiğille asrımızdaki en iyi misallerinden biri Fransa'daki Lourdes de-nilen şifa yurdudur. ·- - - - -

·::: 2) Manevi tesirlerine gelince, bima 'ruhi tesirler · de diyebiliriz.- Gözle görülmeyen bu tesiiier, ·müşaİıadeler neticesi tesbit edilmiŞtir. -

. Bir nevi zihni ve uzvi istihale diyebileceğimiz dua sayesinde, sanki şuu­rı:iıi · derıniikıerlııden bir ışık parlamaktadır. İnsan kendini- olduğu· gibi görür. Böylece de nefsinde mevcut olan hırs, gurur :ve· egoizm duygularını yakinen tanımak suretiyle ahlaki vazifeleri yapmaya nefsini. _hazırlar, Gerek fildr ve ger~k. zihin. itibariyle tevazCı sahibi olur. _Böylece de rUhi bir sükiına. kavu­şur. Asabi han~ketlerini frenler. Ölüm karşısında metin olur. Hastalık.~ i.z­dırap ve en sevdiği 'ınsanları kaybetmeyi tahammülle karşıiar.

;,Dı:iamn insanı. eğitim, öğretim ve irsiyetle elde edilen- dimaği seviyenin _üstüne çıkardığı da görülmektedir. Allah ile olan bu temas, onların sulh ve şükılna garkediyor, yüzlerinde huzur ve neşe okunuyor.» (127) -

· ··-·• Dua, sinir sistemini kuvvetlendiren ve --uz\ri kuvvetler arasında muvaze­ne temin eden bir unsurdur. «Dua, kalitesine, şiddet ve kuvvetine tekerrÜrü­ne göre. ruh ve beden üzerinde tesir yapar. ,Duaı,ıın frakansını ve belli ölçüler iÇiıide şiddetiiii iaıiıinak kolaydıi-.» (128) · · · - · - - _, _

.. _-Duanın manevi tesirleri adeta gözle görülür. Elle tutulur derecede hisse­diıınektedir. «Ne kadar garip göriliiürse· ·görÜnsün, bir hiikikat _ ·aıat~k ka­bule mecbuiuz ki, her kim kapı çalsa, kapı ona açılır· ve_eğer·:isters_e' içet~ alıriır.» (129) . . . - .. .... )

(ı25) Dua, s. 31. . .- , -. . , (126) «BU suyun yapılan tahlili her hangi bir sudan farklı . olmachğinı, mikroplu haSta·

lardan bulaşmış mikroplar da ihtiva ettil!ini göstermesine ra!!men, aıaım, propagan· da ile devam etmekte ve telkinİe b uralardan ··şifa · aranı:niıktadır» Doç. Dr. · Hikmet Tanyu, Ankara ve Çevresinde Adak ve Adak _rerleri, Ank;, 1967, s .. 258. _ - _

(127) Dua, s. 30.

(128) Dua, s. 29.

(129) Dua, s. 30.

'' ·, ~' )..~ -::.

367

- Bir bakıma dua, rUhi alemdeki esrarlı sonsuzlukla .bizim aramızda irti­~~tı .Ş_ağlay~~bu:.y~ş}üı:4ll-~ -l?~a,: İpş:~nı ;\Qalı~a. yakl-aşt~;an, ve A.IIah'~: kalbe g!:ı;ı:n.e_şin~ vesilı;: _ qlan l?ir _ hal dir. _ O ;kağaİ: kj dua _etmek normal gelişmemiz içj~ _df? za:piri- görülı:p,üş,t!Jr.

': : Duaİıiı:i rria_nevı tesirleriili ·şÖyle özetleyebiliriz . . . . . ' . ' ·- .. . . . . .

. ... .. -· .

· · -1)'' Ruhu tasfiye ve' takviye eder. 'J 2) :; Ruha emmyet . ve hıizur verir.

:c:__ ir . M.ıi~eri: s~sıl~ ve lirnidini kaybedeniere umit balışeder. 4) Ahlakı yükseltir.

;:;_,,_c,s) ,; Şa.hsiy~ıJ::küvvetlendii-ir. ·::. ,'6tN~f~~ ghv~n sağlar.. · .. •• • : ·•· ._!r; .•. ----. ·--- ... -. ... • .. -

-··:::,-, «Dua,·- insarta- keder ve · ·ızdiraplara dayanma kuvveti, ümit· kapılarnil funit efriıeye;:nıantıld motifler olmadığı ·:halde dahi tutttirtıp, felaketler ara-sıtıda'tlimdik ayakta tuta:r:ıı (130) ·' .'' . . .

' .

-· x:r')---nü-~---~~ tba.det MÜnaseb:eti

Dua. ve. ibadetin lugat ve ıstılah manalarını açıklaçlık. kanaatindeyiz. Şim­cÜ s.{ra: d'ı.'İ~ ve ibadet. arasinciakl münasebe~m inceienmeşine gelmiş biıl_llil-maktadır. . . . . · · ' ' · · · - · ;; ;_. i.::~·. :.~t!;:., _- . . . ' __ ,_ - ' ' ·- . ·.i Şüphe,s~ .. bu;iki mefhum, birbirine girift, daha doğrusu birbirinden ayrıl-ması imkılilsız bir .·bÜtÜn gibidir. - . . . . . . . . . . '-··. ~ .- .. : . '"'~·-" --~-· . . .. ·-.

·. 'Milce_riet mantri:ia 'd.üşiliiiil,ürse dua, istekl~rilnizi Alİah'a· duyurmanın eiı 'irilik~n:iıilel. vasıtasiair. Kul, Y aratanıridan dileklerini,' dilinin döndüğü, aklı­Iıın·yettiği·kadari ile ister. Bu isteYişte samimi olduğtı:ve kalbini her türlü vesvese ve ş§.1beden uzak tıittuğtı nisbette arzularına: kawşad:ığı inancını _da .t~ş_ır. Böyle 4~9-_njildüğü. takdirde dı.ıa, bir. ihtiyaç. olarak karşımıza çıkar.

:: . 'tbadet isifbit: vazifecİir: Allah'ın, kİıllarından istediği kulluk görevini,; ta­yin edilmiş zamanlarda yerine getirriıekiir; Bu; isteğe bağlı değildir. Bci.nda qir .. n~vi ın~cbtiriyet varçim Nlah'a karşı olan .kulluk görevi ancak ibadetler-le-ödenebilir~ . _ . ·· · ·

· · :· '-; :H~r -'jj~j,(ıfuıe: gB~e tes b if ec:lilniiş ibadetler va~dır ve her dinin İneİı~u:&ıi, bu ibadetleri yapınakla yükümlüdür. · ·

.- · ':Bk de bunun dışında," h_~r dinde nıuaYi~n ibadetlerle yetinmeyen züht ve takVa sahibi seçıqll kiŞller vardır:- Dua;nôrm.al bütün insanlar içfu :Al­Iili'tan dilekte- ou1ı.inni.ayan· bir vasıta: aıaugti hata~, bıi seÇkin kişileriii --zi­kir ve evrat dediğimiz takva yolunun vasıtalarma sık sık müracaat ettik­leri görülür. Zikir ve evrat da başlı başına bir inceleme konusu olduğundan burada ona temas etmedik. · · · :::.- :: .. ·_.. . . --~ . -: .. :..-..... : .. · ·:·· _ _._ -.. · .. : ~._.:•_. . ~-·-.--~-,;. ... ---~~'XII)" K ~fz 8-- _Ka d'''e~r 'v·e· D ri' a --- --- ·· - ·· -;, '

.-:.-:<..:.::. :.· . ~--. -.:.:;..;-..;.: .. :.':.;.::.· ... ·.: . . -: ;-·,.:;.:.~- --~ . ~--- ._.: . -

Kaza 've kaaer iSiarn'da Çok'·münakaŞa 'edilntiş• bir konudur. Anlaşılması güç olduğıı için de, çeşitli görüş sahipleri çıkmıştır.

(130) VasiyctnAme, s. 32.

OSMAN CiLACI

Kaza ve kader meselesi daha çok imana taallllk ettiği için üzerinde niü­nakaşa yapılmaksızın olduğu gibi kabulü gerekir. Çünkü müİıakaşalar şüphe doğurmakta ve inançların sarsılmasına yol açmaktadır. Onun içindir ki Pey­gamoerimiz, (s.a.) kaza ve .kader mevzuunda münakaşayı yasaklamıştır.

_ BiZ bürada kaza ve kader mevzuunda yapılan münakaşalan nakledecek dbğiliz. Sadece kaza ve kader karşısında duanın nasıl telil.k:ki edildiğille te­nüış· edeceğiz. Bunun için de her iki terimi tarif etmekle söze başlayacağız .

. , ; -Kader; lügatte, «İnamlnıası islami iman eseslarından olmak üzere her t:fuiil- işlere dair Allah'ın ezeli hükiinı ve takdiridir» Kaza ise, «Olacağı ezel­~e· CenalH Hak tarafıİldan takdir olunan şeylerin vukua gelmesidir.;>

:: . Kader, Allah'ın ezeli hüküm ve takdiri, kaza da o takdir olunan. şeyle-r:~n zamani gelince vulru bulması olduğuna göre, dua bu' takdir ve. viıkua gelnıede ne :derece müessir olabilir? «Derler ki kaderler sabık, kazalar mü­tel?:addimdir, dualar bwm ne tezyit eder, ne de tenkis. O halde duamn fay­da,sı :ne?» (131). Bunlara karşı denir ki, insanın dua etmesi, daha: açık bir !fade· ile. duaya . inanması malum ise, o dua her halde yapılacalctırÇ Bu hu­-susta' şüpheye düşerek bunu değiştirmeye çalışmak, cebir ve kaderden bah­s~tmek ise manasızdır. Duadan maksat bildirme değil, kulluğu gösterme- ,­dir. Gaye bu olduğuna göre- kaza ve kadere rıza göstererek Allah'a ·duada bu­li.ı;rn:İiak O'Ii@ kudretini her şeyin üstünde tutarak tazim etmek demektir. «Hak Süphanehu allemülguy(ıptur. Gözlerin hain bakışıni, s:inelerin gizli tUt­tuğu riiyetled bilir. O halde duaya ne hacet?>> (132).

. '

Ezelde duaya bağlı olarak takdir edilen . şeylerin dua suretiyle vukua gelmesi icabeder. ~Makam-ı Sıddikin en yükseği Allah'ın kazasına rıza değil rıif? Dua ise nefsin muradını Allah'ın muradına tercih ve hisse-i beşeriyeti taleb-ü iltimas demek olduğuna nazaran buna münafi olmaz ını? (133).

. • Kaza ve kader. bahsinde çokça münakaşa yapmış ve· bu sebepten bazı isiiniei-le · tesmiye edilmiş grupların bu mevzudaki 'görüşlerini birer ciinıle ile de olsa nakletmek faydasız olmayacaktır:

a) Kade:riyecilere göre, kul fiilinin halikıdır. İnsanı yapan da yıkan da kendisidir. Duaya Mcet yoktur. (134)

! . .

_ b) Cebriye (icabiyeci)lere göre, bu alemdeki hadiseler, kadim bir mü­eşsf.ı' kudretin eseridir. Bu kudretin ezelde varlığının gerektirdiği şey ola­c~~tir, gerektirmediği şey olmayacaktır .. Her şey ezelde yazılmıştır, duanuı tesiri ·yoktur. (135) ·

c) _ Mulıakkiklere göre ise dua, her türlü İstekierin Allah'ın iradesine terkedilmesidir. (13i5) .... d) Sofilere güre dua, bir şey isternek manasma alınacak olursa ancak daha ziyaçle şer'i mükellefiyetlerle meşgul bulunan silikler için bahis mev-iuu olabilir. (137) · · -

(131) :Hak Dini Kur'an Dili, ı, 662. (132) Hak Diıii Kur'an Dili, I, 663. (133) Hak Dini Kur'an Dili, I, 663. (134) M. Rahmi Balaban, İlim Ahlak· İman, Ank., 1950, s. 65. (135) M. Rahmi Balaban, İlim Ahlak lmıın, Ank:., 1950, ,s. 65. (136) !sl!lın Ansiklopedisi, III, 650 vd. (137) hl!Un Anslklopedisi, III, 650 vd.

369