YAVUZ SULTAN SELÝM

Yavuz Sultan Selim

Editör:Fatih AKÇE

Görsel Yönetmen:Engin ÇÝFTÇÝ

Kapak:Sinan ÖZDEMÝR

Mizanpaj:Necmi TOPAL

ISBN: 975-278-130-6 Yayýn Numarasý: 387 Emniyet Mahallesi Huzur Sok:No: 5 34676Kýsýklý-Üsküdar/ÝstanbulTel : (0216) 318 60 11Faks : (0216) 318 74 21http://www.isikyayinlari.com

BASKI : ÇAÐLAYAN A.Þ.Sarnýç Yolu No: 7 35410Gaziemir/ÝzmirTel: (0232) 252 20 97/98

Copyright©

Bu eserin tüm yayýn haklarýIþýk Ltd. Þti.ne aittir.

Baský TarihiMart / 2005

5

ÝÇÝNDEKÝLER

Önsöz .......................................................................................7Yavuz Sultan Selim (1470-1520)................................................9Yavuz’u Daha Doðmadan BabasýÝkinci Bayezid’e Müjdeleyen Bir Derviþ ...................................13Kitap Okuyarak Sabahlayan Padiþah .......................................14Sekiz-Dokuz Yýllýk Saltanattan Ne Çýkar! ................................15Mahzun Padiþah......................................................................17Ayrýlýk Endiþesi, Kabrimde Kararsýz Eyler Beni .......................18Yavuz Sultan Selim ve Mimar Sinan ........................................19Þah - Mat ................................................................................21Ziya Efendi Köprüsü...............................................................22O, Evliyalýkta Makam ve Rütbe Sahibidir................................23Þah Ýsmail Üzerine Seferim Vardýr ...........................................25Geliyorum Ey Þöhretli Emir Ýsmail! ........................................27Ölümden Korkanlar Kýlýç Kuþanmaya Lâyýk Deðildir ..............29Þah Ýsmail Cevap Veriyor ........................................................30Miðfer Yerine Baþörtüsü ..........................................................31Zýrh Yerine Çarþaf Giymekten Vazgeç .....................................31Eðer Ýçinizde Mert Yoksa Ben Tek Baþýma Savaþýrým ...............33Asker Çadýra Tüfek Atýyor ......................................................35Ýstanbul’a Dönüþ ve Sorgulama ...............................................36Sultan Selim Hana Manevî Emir Var.......................................38Haram Yemeyen Ordu ............................................................42Asker Ocaðýna Parayla Girilmez ..............................................43Cebbar Dede...........................................................................45Enbiya Suresinde Haber Var....................................................47Hadimü’l Harameyn Eþ-Þerifeyn .............................................49Molla Þemseddin Mýsýr Yollarýnda Kitap Yazýyor.....................50

6

Devletli Sultanýmýz Acep Niçin Çölde Yaya Olarak Yürürler? .....52Mýsýr’ý Aldýk Fakat Yusuf ’u Kaybettik .....................................54Ýmdi Top Devridir ...................................................................55Lânet.......................................................................................57Kulaðýndaki Küpe....................................................................58Mýsýr’ýn Fethinden Sonra Ýstanbul’a Dönüþ .............................59Bir Destan Ýnsaný.....................................................................61Bir Devlet Ne Zaman Yýkýlýr?..................................................62Ýlim Adamýna Verdiði Deðer ve Molla Cemali (Zenbilli) .......64Yavuz ve Sýr.............................................................................67Yavuz Sultan Selim’in Dört Asýr Sonraki Türbedarýna Ýkramý......69Büyük Ýdealler.........................................................................70Yavuz Sultan Selim’in Adalet Anlayýþý ve Pirî Paþa ...................72Âlimlerin Çamuru Ýle Ýftihar Eden Koca Sultan.......................74Ahiretten Gayri Seferimiz Yoktur ............................................76Ölümüne Hem Kýlýcýn, Hem de Kalemin Aðladýðý Büyük Adam Yavuz Sultan Selim Han .....................................78Kaynaklar................................................................................80

ÖNSÖZ

Hâbil ve Kâbil’le baþlayan iyi kötü mücadelesi tarihinher döneminde yaþanmýþtýr. Taraflarýn meþru mazeretleriolsa bile tarih; zulümleri, katliamlarý, haksýzlýklarý kay-detmiþtir. Savaþýn meþruluðunun hangi durumlarda ge-çerli olduðunu ise en iyi Ýslâmiyet açýklamýþtýr.

Kur’an’da geçen “Fitne katilden beterdir.” prensibi çer-çevesinde savaþlarý ve temelde savaþa yol açan kargaþala-rý, düzensizlikleri, zulmü, bozgunculuðu önlemek için sa-vaþlar meþru sayýlmýþtýr. Savaþ mecbur kalýndýðýnda an-cak bir devletin belli prensipler çerçevesinde baþvurabile-ceði bir þeydir

Meþru çerçevede savaþýn olmasý durumunda daÝslâmiyet beynelmilel hukuk kaideleri va’z etmiþtir. Þöyleki ekili tarlalarý ve meyve bahçelerini çiðnemeyin, mabet-lerde yaþayan rahiplere, keþiþlere, kendilerini Allah’a ver-miþlere saygý gösterin ve onlarý incitmeyin. Sivilleri öl-dürmeyin. Kadýnlara karþý münasebetsiz davranmayýn vemaðluplarýn duygularýný yaralamayýn. Askerlerinizi yerli-lerin evlerinde barýndýrmaya kalkmayýn. Allah’tan kor-kun ve unutmayýn ki ölüm herhangi bir zamanda, savaþcephesinden binlerce mil uzakta bir yerde gelip sizi debulabilir. O hâlde daima ölüme karþý hazýr olun gibi emir-ler, tarihte hemen bütün Ýslâm devlet baþkanlarýnýn cep-heye gönderdikleri komutanlara hatýrlattýklarý prensiplerolarak tarihe geçmiþ ve aynen tatbik edilmiþtir.

7

Dünyanýn küçük bir köy hâlini aldýðý günümüzdegeçmiþteki anlaþmazlýklarý kan davasýna dönüþtürmeden,ibret alýp, gelecek nesillerin barýþ hâlinde yaþamasýna gay-ret göstermeliyiz.

Yavuz Sultan Selim Hanýn hayatýndan küçük bir kesitsunulan, elinizdeki esere bu zaviyeden bakarak oku-manýzý tavsiye ederiz.

8

YAVUZ SULTAN SELÝM (1470-1520)

Osmanlý Devleti’nin dokuzuncu padiþahý olan YavuzSultan Selim, babasý II. Bayezid’in þehzadeliði sýrasýnda,Amasya’da doðdu. Annesi Dulkadiroðlularý Beyi Alaü’d-Devle’nin kýzý Ayþe Hatundur. Yavuz’un çocukluðuAmasya’da geçti.

Babasý II. Bayezid 1481senesinde Fatih Sultan Meh-met’in ölümü üzerine tahta çýkýnca Yavuz da Osmanlý yö-netim geleneðine uygun olarak Trabzon Sancakbeyliðineatandý.

Yavuz, sancakbeyi olduðunda Trabzon, Osmanlý Dev-leti’nin doðu sýnýrýna yakýn bir yerdeydi ve Akkoyunlu-lar’ýn tehdidi altýndaydý. Maraþ-Malatya yöresinde ege-men olan Dulkadiroðullarý da Memlûkler tarafýndan Os-manlýlara karþý sürekli kýþkýrtýlýyordu. Yavuz, þehzadeliði-nin ilk 20 yýlýnda bu iki komþu devletin durumunu yakýn-dan takip etti.

Problemleri savaþ yoluyla çözmesi için babasýna baþ-vurduysa da, barýþçý bir padiþah olan II. Bayezid buna ya-naþmadý.

1503’te Akkoyunlular yýkýlýp Safevî egemenliði baþ-layýnca durum deðiþti. Safevîler’in Anadolu’da giriþtikle-ri Þiî propagandasý Yavuz’u endiþelendiriyordu. II. Baye-zid ise oðlunun uyarýlarýný pek ciddiye almýyordu.

Bunun üzerine Yavuz tahtý babasýndan devralma ha-zýrlýklarýna baþladý. Ýlk olarak oðlu Süleyman’ý (daha son-

9

ra Kanunî Sultan Süleyman) Ýstanbul’a yakýnlýðý dolayýsýy-la Bolu Sancakbeyliðine gönderdi.(1509); Yavuz’un aða-beyi Þehzade Ahmet buna karþý çýkýnca Süleyman kýsa birsüre sonra Kýrým’daki Kefe Sancakbeyliðine gönderildi.

Yavuz, II. Bayezid’in tahtý Þehzade Ahmet’e býrak-mak istediðini, Sadrazam Hadým Ali Paþanýn da bunudesteklediðini öðrenince 1510’da Kefe’ye giderek kayýnba-basý olan Kýrým Haný I. Mengli Giray’dan destek istedi.Mart 1511’de Kýrým askerleriyle Rumeli’ye geçen Yavuz,Edirne’ye doðru ilerlemeye baþladý. Devlet adamlarýnýnaraya girmesiyle çatýþma önlendi ve Yavuz’a SemendireSancakbeyliði verildi.

Kýsa bir süre sonra Anadolu’da Þah Kulu Baba Teke-li ayaklanmasýnýn çýkmasý ve kardeþi Korkut’un da tahtýele geçirmek amacýyla Manisa’da harekete geçmesi üzeri-ne Yavuz yeniden Edirne’ye yürüdü. Çorlu’ya kadar iler-leyen Yavuz’un birlikleri burada II. Bayezid’in ordusunayenilince Yavuz, Kýrým’a geçti.

Bu durumda Þehzade Ahmet ile Þehzade Korkut he-men harekete geçtiler. Amasya Sancakbeyi olan ÞehzadeAhmet Adapazarý’na kadar geldiyse de Ýstanbul’daki yeni-çerilerin Yavuz yanlýsý olduðunu öðrenince geri çekilmekzorunda kaldý.

Þehzade Ahmet’ten çekinen Korkut ise Ýstanbul’a gi-derek yeniçerilerin desteðini kazanmaya çalýþtý. Bu aradaKýrým’da daha güçlü bir ordu toplayan Yavuz, Ocak 1512’deTuna Irmaðýný geçerek Ýstanbul’a yöneldi. 19 Nisan’da Ýs-tanbul’a varan Yavuz, yeniçerilerin coþkun gösterileriylekarþýlandý ve II. Bayezid 24 Nisan’da tahtý Yavuz’a býraktý.

Yavuz Sultan Selim bu biçimde tahta çýkmýþ tek Os-manlý padiþahýdýr.

10

Yavuz Sultan Selim, hükümdarlýðýnýn ilk dönemlerindeAnadoludaki düzenin saðlanmasýna önem vermiþtir.

Böylece tahta tek baþýna egemen olan Yavuz, Osman-lý Devleti’nin batýdaki sýnýr komþularýyla ve denizlerdekirakibi Venedik ile barýþ antlaþmalarýný yenileyerek þehza-deliðinden beri üzerinde önemle durduðu Safevî sorunu-nu çözmeye yöneldi.

Safevîler güneydeki Memlûkler için de tehlike mey-dana getiriyorlardý. Yavuz; Memlûkler ile de anlaþarak1514’te Çaldýran seferini baþlattý Bu sefer sonunda Mem-lûkler’in Anadolu’daki bir uzantýsý durumunda olan Dul-kadiroðullarý’nýn Osmanlý denetimine girmesi Osmanlý-Memlûk iliþkilerini sertleþtirdi.

Yavuz Safevîler’den sonra Memlûkler’i de yenerekgüney sýnýrlarýný güvenceye almak istiyordu. Bu amaçla1516’da Memlûkler’in üzerine büyük bir sefere çýktý.

Osmanlý ordusu 24 Aðustos 1516’da Halep’in kuzeyin-deki Mercidabýk’ta Memlûk ordusunu aðýr bir yenilgiye uð-rattý. Memlûk Sultaný Kansu Gavri de savaþ alanýnda öldü.Suriye ve Filistin’i fetheden Yavuz, Kudüs’ü de aldýktan son-ra Mýsýr’a yöneldi. Yeni Memlûk Sultaný Tomanbay, Os-manlý ordusunu Kâhire yakýnlarýndaki Ridaniye’de karþýla-dý. Osmanlý ordusu Memlûkler’in hendeklerle çevirdiði,toplarla güçlendirdiði bu savaþ alanýný arkadan çevirerekdüþmaný þaþýrttý ve 22 Ocak 1517’deki Ridaniye Savaþý Os-manlý ordusunun zaferiyle sonuçlandý. Kâhire’ye giren Ya-vuz, Memluk Sultaný Tomanbay’ý idam ettirdi.

Böylece Memlûk saltanatýna son veren Yavuz Mýsýr’ýimtiyazlý (ayrýcalýklý) eyalet yaparak Osmanlý Devleti’nebaðladý. Yavuz’un Mýsýr seferinin önemli bir sonucu da Kâ-hire’de yaþayan Abbasî Halifesi III. Mütevekkil’i Ýstanbul’agetirerek halifeliði ve mukaddes emanetleri devralmasýdýr.

11

Yavuz 1518’de Ýstanbul’a döndükten sonra daha çokiç sorunlarla uðraþtý. Ýlki 1519’da baþ gösteren CelâlîAyaklanmasý’ný bastýrmaya çalýþtý. Donanmanýn güçlendi-rilmesine önem verdi. Bu hazýrlýðýn Ýstanbul-Ýskenderiyeyolunun güvenliðini saðlamak için yapýldýðý söylenir.

Bu arada uzun süre Edirne’de kalmasýnýn ve Anado-lu’dan yeni asker toplamasýnýn da bu kez Avrupa’ya yöne-lik bir seferin hazýrlýðýyla iliþkili olduðu tahmin edilmek-tedir. Ama Yavuz bunu gerçekleþtiremeden hastalandý veÝstanbul’dan Edirne’ye giderken Çorlu yakýnlarýnda öldü.Ölümü, Manisa Sancakbeyi olan oðlu Süleyman (KanunîSultan Süleyman) Ýstanbul’a gelinceye kadar gizlendi.

Kýsa süren hükümdarlýðý seferlerle dolu geçen YavuzSultan Selim, Osmanlý Devleti’nin doðu ve güney sýnýrla-rýný Anadolu’nun ötesine taþýmýþtýr. Mýsýr’ý fethetmesi deOsmanlýlar’a Kýzýldeniz yoluyla Hint Okyanusu’na açýl-ma imkânýný saðlamýþ ve Baharat Yolu denetim altýnaalýnmýþtýr. Yavuz Sultan Selim’in, Selimî mahlasýyla yazdý-ðý Farsça þiirleri de bir Divan’da toplanmýþtýr.

12

YAVUZ’U DAHA DOÐMADAN BABASIÝKÝNCÝ BAYEZÝD’E MÜJDELEYEN BÝR DERVÝÞ

Celal-Zade Koca Niþancý “Mecasir-i Selim Han” ad-

lý eserinde Yavuz’un doðumu ile ilgili bir hâdiseyi, Ýbni

Kemal Paþa’dan dinlediðini anlatýrken, önce Ýbni Kemal

Paþa için þu sýfatý kullanýr:

“Ferid-i ulûm ve vahid-i rüsum idiler.”

Daha sonra da þöyle devam eder:

“Ýkinci Bayezid Amasya’da veliaht iken, Selim’in do-

ðumundan bir gün önce, sarayýn kapýsýna bir derviþ gelip

þöyle demiþ:

“Bugün bu sarayda bir erkek çocuðu doðacaktýr. Be-

deninde yedi mübarek ben olacaktýr. O benler sayýsýnca

kimseye galip gelecektir.

Selim Han doðunca bedeninde yedi ben bulunmuþ ve

þu kimselere galip gelmiþtir:

1. Babasý 2. Bayezid Han,

2. Kardeþi Þehzade Ahmet,

3. Kardeþi Þehzade Korkut ,

4. Safevî Hükümdarý Þah Ýsmail,

5. Dulkadiroðullarý Sultaný Alaüddevle,

6. Mýsýr-Memluklu Sultaný Kansu Gori (Gavri),

7. Memluklu Sultaný Tomanbay.

13

KÝTAP OKUYARAK SABAHLAYAN PADÝÞAH

Güçlü ve kalýcý bir devlet olabilmenin ancak saðlamîlmi temellerle mümkün olabileceðine inanan Yavuz Sul-tan Selim Han, milyonlarca kilometrekarelik bir devletiidare etmesine raðmen bazen sekiz saate varan kitap mü-talâalarýnda bulunurdu.

Þehzadeliðini geçirdiði Trabzon’da davasýnýn þuurunavarmýþ bir ciddiyet ve samimiyetle kendini hazýrlayan gençSelim’in, en önemli zamanýný kitaplarý alýrdý. Bazý geceler kü-tüphanesinde sabahlar, okumaktan gözlerine kan otururdu.

Genç Þehzade, sanat ve ilim cephesi kadar devletiidare etme mevzuunda da geçmiþin tecrübelerinden fay-dalanacaðý eserlere raðbet ediyordu. Bilhassa Ebül Ne-cip’in, Selahaddin Eyyubî’ye takdim edilen “Tedbir-iMemleket ve Esrar-ý Saltanat” isimli kitabý gibi hüküm-darlýk günleri için lâzým olacak eserleri dikkate alýr veçevresindeki ilim adamlarýyla da mütalâasýný yapardý.

Mýsýr seferine giderken bir deve yükü kitabý da ya-nýnda götürmesi, Yavuz Sultan Selim’in kitap okumaya nekadar önem verdiðinin bir göstergesidir.

14

SEKÝZ-DOKUZ YILLIKSALTANATTAN NE ÇIKAR!

Beylerbeyliðinden emekli olan Bali Paþa, HasanCan’a þöyle anlatmýþ: Yavuz Sultan Selim, babasý ile görü-þüp, biraz asker alarak memleketin tehlike sezilen yerle-rine gidecekti. Bazý vezirlerin fesadý ve çekememezliðin-den, Edirne yakýnlarýnda Uðraþ köyü denen yerde YavuzSultan Selim ile babasý arasýnda anlaþmazlýk çýktý. Yavuz,babasý ile kavgaya girmeyip tekrar sancaðý olan Trabzon’aKýrým üzerinden geri döndü.

Ferhat Paþa, Ahmet Paþa ve Sultanýmýzýn bazý dostla-rý ile gemide beraberdik. Bu hezimet ve vezirlerin yaptýðýfena iþlerden dolayý üzülmüþtük. Kendi kendimize þöylediyorduk: ‘Saadetli Beyimiz Selim, babasýndan sonra Os-manlý tahtýna otursa, yeni bir dönem baþlasa, her birimizmuradýmýza ersek, Padiþah’ýn kuvveti þerleri defetmeyekâfi gelse, Doðu’yu ve Batý’yý fethetsek.’

Bunlarý dinleyen Yavuz, biraz sonra bize döndü vededi ki: ‘Hey dertliler! Saltanat, saltanat deyip durursu-nuz, 8-9 yýl sürecek saltanattan ne faide beklersiniz? Ýþteistediðiniz verildi.’

Böylece Yavuz, kendi saltanatýnýn 8-9 yýl süreceðini,daha tahta geçmeden sezmiþti.

Ferhat Paþa devamla der ki: ‘Gemiden çýkýp Kýrým ser-hatine yanaþtýk. Kýrým Haný Mengli Giray karþý gelip dur-dular, istediler ki Selim, onun ayaðýna varsýn. Bunu sezen

15

Selim derhâl at baþýn çekip durdu. Han, düþüncesinden do-layý utanýp Selim’in ayaðýna geldi. Aralarýndaki sohbet esna-sýnda Han dedi ki: ‘Bu hezimetten ve vezirlerin Sultan Ah-met’e meylinden üzülmeyiniz. Eðer isterseniz Tatar leþkeri-ni (askerini) size koþayým varýnýz hakkýnýz olan tahta sahipçýkýnýz.’ Sultan kabul göstermeyip demiþler ki: ‘Biz dünyaarzusu ve padiþahlýk sevdasý ile o tarafa varmamýþ idik. Ba-bamýz devamlý hasta olduðundan memleket idaresini vezir-lerin eline býrakmýþtýr. Bu sebepten din ve devlet düþmanla-rý her taraftan baþ kaldýrmýþ ve memlekette Celâlîler ve zor-balar türemiþtir. Diðer kardeþlerimiz kendi rahatlarýný dü-þünmekten baþka bir þey ile meþgul deðildirler. Bu sebeptenOsmanlý hanedanýný ve halkýmýzý korumak için kendimizitehlikeye atmýþtýk. Varýp babamýzýn elini öpüp ziyaret ede-lim hem de biraz asker alýp düþmaný yurdumuzdan atalýmistemiþtik. Devlet adamlarý buna destek olmadýklarý gibi,taç ve taht hýrsý ile geldiler diye babamýz ile aramýza girdi-ler. Allah’ýn takdiri ne ise o olur.

16

MAHZUN PADÝÞAH

Yavuz, malûm ve meþhur celadetine raðmen, çok has-sas ve ince ruhlu bir insandý. Devletin varlýðýnýn devamýiçin ortadan kaldýrmaya mecbur kaldýðý kardeþi Korkut’un tabutunun altýna girmiþ ve:

“Ey kardeþim! Ne sen böyle yapsa idin, ne de benböyle yapma mecburiyetinde kalsaydým!” diyerek aðlamýþtýr.

Þehzade Korkut’un, Piyale adýndaki sadýk adamýna: “Seni, büyük bir fazilet olan sadakatin sebebiyle, af-

fediyorum! Bu sadakatinin mükâfatý olarak da seni istedi-ðin makama tayin edeyim. Ýstersen vezirim ol!” teklifin-de bulundu.

O da teþekkür etti ve sadakatini katmerleyerek;“Sultaným, bundan sonra benim vazifem Þehzade

Korkut’ un türbedarý olmaktýr!” dedi. Bu yaþanan tablo, halktan Sultana kadar bütün bir

milletin ahlakî seviyesini göstermeye kâfidir! Yavuz, babasýný da, yýlda iki milyon akçe tahsisatla

Gümülcine’ye büyük bir hürmet göstererek yolcu etti.Onu faytona bindirdi. Kendisi de yanýnda yürüyerek II.Bayezid Haný uðurladý. Vefat edince de, cenazesini Ýstan-bul’a getirtip, Bayezid Camii’nin önüne bir türbe yaptýra-rak oraya defnettirdi.

17

AYRILIK ENDÝÞESÝ, KABRÝMDE KARARSIZ EYLER BENÝ

Sünnî akidenin ve Osmanlý Türklüðünün mehip veceladetli hakaný Sultan Selim, devrinin kudretli ve lirikbir þairidir.

Osmanlý sarayýnda Sultan Ýkinci Murat ile baþlayanþair hükümdar ve þehzadeler serisi içinde Yavuz, þüphesizki siyasî ve askerî hayatýnýn þerefi gibi, edebiyat alanýndada deðerini kabul ettirmiþ bir þair olarak göze çarpar.

Farsça þiirler yazan Yavuz, bu dile ne kadar hâkimolduðunu göstermiþtir. Bunun yanýnda Türkçe yazdýðý þi-irler de vardýr. Þu güzel þiir onundur:

“Merdum-i dideme bilmem ne füsun etti felek,Giryemi kýldý füzun, eþkimi hun etti felek,Þîrler (Aslanlar) bile pençe-i kahrýmdan olurken lerzân (titreme),Beni bir gözleri ahuya zebun etti felek.Milletinin ayrýlýða gayrýlýða düþmesinden, birlik ve

dirliðinin bozulmasýndan endiþe etmiþ ve bunu þu dört-lükle veciz bir þekilde ifade etmiþtir.

Ýhtilâf ü tefrika endiþesi,Kuþe-i kabrimde hatta bîkarar eyler beni;Ýttihatken savlet-i adâyý def ’e çaremiz,Ýttihat etmezse millet, daðýdar eyler beni ...”Hayatý boyunca hedef ve gayesini bu þiirleriyle ifade

etmiþtir.

18

YAVUZ SULTAN SELÝM VE MÝMAR SÝNAN

Yavuz Sultan Selim Han buyurdu ki: “Bu yýl devþir-meler, Rumeli’den deðil, Anadolu’dan devþirile!”

Sultanlar Sultaný ferman edince, anýnda yerine geti-rilmeliydi.

“Yaya-Baþýlar” kafile kafile devþirmeleri, Kayseri’dentopladýlar. Dersaâdet’e yolladýlar.

Bunlar, saraylara taksim edildiler. Bir kýsmý TopkapýSarayýna, bir kýsmý Edirne Sarayýna, öbür kýsmý da At Mey-danýndaki Ýbrahim Paþa Sarayýna gönderildiler. Tahsil veterbiye görecekler, yüzerlik, elliþerlik gruplar hâlinde Sa-raydan “çýkma” olacaklardý. Yeniçeri adýyla ulûfe (ücret)alacak, kabiliyetlerine göre görevlendirileceklerdi.

Kayserili Sinan da çocukluðundan beri “imara” he-vesliydi. Memleket baðlarýnda, bahçelerinde bile su yol-larý, kemerler yapmayý becermiþti.

At Meydanýndaki sarayda, devrin usta mimarlarýnýtanýdý. Onlarýn maiyetinde han, çeþme ve türbe inþaatla-rýnda çalýþtý. Artýk ustalarý da, onu tanýmaya baþladýlar.

Koca Yavuz’la, Çaldýran seferinde bulundu. Zaferdenzafere koþtular. Ordu-u Hümâyûn’un, büyük bir debdebeile Tebriz’e giriþini gördü. Acem tarzýnýn mübalaðalý gü-zellikleri, Sinan’ý hayrete düþürdü.

Ýki yýl sonra Yavuz Selim Han Hazretleri, genç Sinan’ayeni ufuklar açtý. Ridâniye galibi Osmanlý ordusu, Kâhi-re’ye giriyordu. Sinan bu þehrin abidelerini, hayranlýkla sey-

19

retti. Kölemenlerin muazzam camileri, Arap tarzýnýn “hen-dese” geometrik güzellikleri yanýnda; firavun ehramlarý ge-nellikle “mütekebbir” idiler. Günlerce dolaþtý, tetkik etti.

“Halife-i rûy-i zemin”, 1520’de vefat ettiler. “Ben O’nundevþirmesiyim.” diyen Mimar Sinan, þu beytini söyledi:

“Edip rýhlet, kodu baðý cihaný Gülistaný cinân ola mekâný.”

20

ÞAH - MAT

Bir gün Yavuz Sultan Selim, adamlarýný alýp kýyafet de-ðiþtirerek Tebriz’e gider, orada satranç þampiyonu olan veher gelenle satranç oynamayý çok seven Þah Ýsmail’le oyu-na tutuþur. Oyun çok zor geçer ve Þah Ýsmail mata doðrugider. Bu esnada bey kýlýðýnda biri peyda olur ve þöyle der:

“Oturuyor iki hanÝyi ki yapmýyor bir kan”Yavuz’u tanýyan bu þahsýn ifadesi Þah Ýsmail’i þüphelen-

dirir. Yavuz sýrrýnýn açýða çýkmasýndan endiþe eder ve ken-disini ele vermemesi için adama þu beyit ile cevap verir:

“Ya Baðdat’a vali Ya Mýsýr’a sultan”Oyun biter Þah Ýsmail mat olur. Yavuz, derhâl oradan

ayrýlýr. Yenilen Þah Ýsmail, bu hasmýnýn kim olduðunu öð-renmeyi çok ister. Yavuz olduðunu öðrenir, aratýr fakat elegeçiremez. Yavuz, memleketine döndükten sonra adamlarýona okuduðu beytin manasýný sorarlar, o da der ki: “Ada-ma beni ele vermemesini rica ettim. Bunun karþýlýðý olarakda ona ileride, fethettiðimde Ya Baðdat Valiliðini veya Mý-sýr’ýn sultanlýðýný vaat ettim.” der.

21

ZÝYA EFENDÝ KÖPRÜSÜ

Ziya Efendi, Yavuz Sultan Selim devrinde yaþamýþ ev-liyadandýr. Anlatýlana göre:

Yavuz Sultan Selim, Þah Ýsmail ile savaþmak için1514’te doðuya giderken Konya-Karaman-Ayrancý yolu-nu takip etmiþtir. Ordu, Ayrancý civarýna geldiðinde, de-reden geçmek için köprü ararlar ve Ziya Efendi’nin köp-rüsüne gelirler.

Ziya Efendi ordunun geçmesine izin vermez. Durumpadiþaha bildirildiðinde, Yavuz kýzarak “Geçme namertköprüsünden seller alýrsa alsýn beni” der. Askerlerin dere-den geçmesini emreder. Ordu sudan geçerken iki kiþi boðu-larak ölür. Daha sonra ölenlerin casus olduðu anlaþýlýr. Zi-ya Efendi, Yavuz’un huzuruna çýkarak, bu nedenle orduyuköprüden geçirmediðini beyan eder ve Yavuz’a bir ibrik he-diye eder. Yavuz Sultan Selim, Çaldýran’a vardýðýnda abdestalýrken ibriðin üzerinde þu satýrlar gözüne iliþir:

Akþamki iþini sabaha býrak iþ olur,Akþamki iþini sabaha býrakma iþ olur.Bu sözün manasýný kavrayan Yavuz Sultan Selim sa-

vaþa derhâl baþlayarak büyük bir zafer kazanýr.

22

O, EVLÝYALIKTA MAKAM VE RÜTBE SAHÝBÝDÝR

Yavuz, Þah Ýsmail üzerine sefere çýkýp doðuya doðruharekete geçtiðinde, Safevî Devleti’nin baþþehri Tebriz’deevliyadan Molla Kemalettin Erdebilî Hazretleri bulunu-yordu. Erdebilî Hazretleri, o günlerde, bir ikindi namazýnýkýldýrdýktan sonra sevdikleri ile sohbete baþladý. SohbetteHasan Can ve babasý Hafýz Mehmet Efendi de bulunuyor-du. Kemaleddin Efendi, bir ara Hafýz Mehmet Efendiye veoðlu Hasan Can’a bakarak:

- Allah Teala sizi bu büyük belâdan koruyacaktýr.Çünkü sizler hafýz-ý Kur’an olup, Hakkýn kelâmýný lâyýkolduðu þekilde korumaktasýnýz, buyurdu. Bunun üzerineHafýz Mehmet Efendi:

- Efendim! Osmanlý Sultaný bu ülkeye ayak basmaküzeredir. Bu iþin sonu nereye varacak, diye sorunca, Ke-maleddin Erdebilî Hazretleri:

- Bu gelen Sultan öyle bir zattýr ki, kendiliðinden bu-ralara gelmez. Bu bedbahtý cezalandýrmak için Allah tara-fýndan görevlendirilmiþ görürüz. Bütün evliyanýn ruhlarýonunladýr. Kendisi dahi evliyalýkta rütbe ve makam sahi-bidir, diye cevap verdi.

Hafýz Mehmet Efendi:- Cezalandýrmak için gelir, buyurduðunuzdan anlaþý-

lýyor ki, gelen Sultan, Þah’ý tepeleyip maðlup edecektir,dedi. Bunun üzerine Kemaleddin Efendi Hazretleri:

23

- Allah Teala daha iyisini bilir ki, büyük bir bozgunvar; fakat Þah Ýsmail canýný kurtaracaktýr, buyurdu.

Sultan, Ýran seferi dönüþünde bir sohbet esnasýndader ki: “Biz hiçbir yana sefer etmedik ki, sýrf kendi görüþve kararýmýz ile ola. Maneviyat âleminden görevlendiril-meden, bir sefere yönelmiþ deðiliz. O zaman Hasan Can,Þeyh Kemaleddin Erdebilî’nin, babasý Hafýz Mehmet’eTebriz’de anlattýklarýný anlatmýþ.

24

ÞAH ÝSMAÝL ÜZERÝNE SEFERÝM VARDIR

Þah Ýsmail, Mýsýr Sultaný’na elçiler göndermiþ, Os-manlýlara karþý birlikte hareket etme teklifinde bulun-muþtu. Bir yandan da Osmanlý topraklarý içinde Þiîlikpropagandasýný yoðun bir þekilde devam ettiriyordu.

Yavuz, Ýran üzerine sefere çýkmaya kararlýydý.Bundan sonra Yavuz, aða, kethüda, bölük aðasý ve

odabaþlarýný bir araya topladý. Onlara Ýran hükümdarýÞah Ýsmail’in niyetini ayrýntýlý olarak açýkladý. Tedbiralýnmazsa devletin büyük bir felâkete uðrayabileceðinianlattý ve konuþmasýný þu cümleyle tamamladý:

“Þah Ýsmail üzerine seferim vardýr!”Geleneklere göre, toplantýya katýlanlarýn bu kararý

onaylamasý gerekirdi. Bir tanesinin bile olumlu cevapvermesi yeterli sayýlýyor ve padiþahýn kararý onaylanmýþoluyordu. Fakat toplantýya katýlanlar susuyordu. Yavuzbir daha tekrarladý:

“Þah Ýsmail üzerine seferim vardýr!”Yine cevap verilmemesi, Ýran’a savaþ istemeyen dev-

let adamlarý arasýnda yeniçeri baþlarýnýn da bulunduðunu,onlarýn da kandýrýldýðýný belli ediyordu. Ancak padiþahda kararýnda ýsrarlý idi. Üçüncü defa ayný cümleyi söyle-di. Bunun üzerine, adý Abdullah olan bir oda kethüdasýpadiþaha þu cevabý verdi:

25

“Padiþahým, ne durursun. Allah uðrunu açýk ve kýlýcý-ný keskin etsin. Biz gittiðin yere gider, kaldýðýn yerde ka-lýrýz. Ferman padiþahýmýzýndýr.”

Yavuz istediði cevabý almýþtý. Bu mert kethüdayaSelanik Sancakbeyliðini bahþettiðini bildirdi ve derhâl se-fer hazýrlýklarýna baþlanmasýný emretti.

26

GELÝYORUM EY ÞÖHRETLÝ EMÝR ÝSMAÝL!

1514 yýlýnýn 19 Martýnda Edirne’den yola çýkan Ya-vuz, 20 Nisan’da Üsküdar’a geçti. 23 Nisan’da da Malte-pe’den hareket edildi; Ýzmit’e gelindiði zaman, ordu için-de Þah Ýsmail’in bir casusu yakalandý. Yavuz Selim bunuSafevî hükümdarýna mektup göndermek için iyi bir fýrsatsaydý. Çünkü mektubu kendi adamlarý ile gönderirse, buadamlarý Þah’ýn öldürtmesinden çekiniyordu.

“Ben ki Osmanlýlarýn hükümdarý, gazilerin serdarý,kahramanlarýn efendisi, iman düþmanlarýný yýkan, zorba-larýn korkusu, kibirli ve zalim hükümdarlarýn önünde dizçöktükleri Bayezid oðlu Muzaffer Sultan Selim Haným. Senki Safevîler’in þöhretli Ýsmailisin. Sana þöyle hitap ediyo-rum ki, insanlara tevdi edilen iþler sebepsiz deðildir. Bun-larda insan ruhunun nüfuz edilmez sýrlarý vardýr. Ýnsan,ilâhî buyruklara baðlý olmalý ve din yolundan ayrýlmama-lýdýr. Sultanlarýn adalet üzere bulunmalarý, zulümden sa-kýnmalarý gerekir...”

Dedikten sonra Þah Ýsmail’in kötü yolda olduðunu,inançlarýn saflýðýný bozduðunu, Müslümanlara baský ka-pýlarýný açtýðýný söylüyor, sapýklýðý yýkmak için savaþaca-ðýný belirtiyor ve þöyle devam ediyordu;

“Hidayet yolunda olanlara selâm!”Bu bir meydan okuma, bir savaþ ilânýydý; Mektubun

gönderilmesinden sonra yoluna devam eden Yavuz,

27

Mevlâna’nýn türbesini ziyaret etti. Sivas’a gelince 40.000kiþilik ordusunu burada býraktý. Geride muhtemel isyanlarýbastýrma ve orduya yiyecek gönderme iþini yapacaklardý.

100 bin kiþilik seçme birlikleriyle ilerlemeye devam etti.Öte yandan Þah Ýsmail, Osmanlý ordusunun geçeceði

yerlerde barýnaklarý yýkýyor, ekinleri ve tahýl ambarlarýnýyakýyordu. Fakat öncü veya çekiliyorsa artçý kuvvetlerinerastlanmýyor, izi bile bulunamýyordu.

Yavuz’un gönderdiði mektuba cevap gelmemiþti. Bu-nun üzerine Yavuz ikinci bir mektup yazmaya karar verdi.

28

ÖLÜMDEN KORKANLARKILIÇ KUÞANMAYA LÂYIK DEÐÝLDÝR

Yavuz Selim, Þah Ýsmail’e gönderdiði ikinci mektup-ta onunla yine alay etmiþ, ayrýca ona hediye olarak hýrka,asa, misvak, kuþak gibi þeyh kýyafetini oluþturan eþyalargöndermiþti. Böylece Þah Ýsmail’in bir þeyh ailesindengeldiði, þah torunu olmadýðý anlatýlmýþ oluyordu.

Erzincan’a gelince Þah’a üçüncü bir mektup gönder-di. Ýlk iki mektup Farsça yazýlmýþtý. Onlarýn bir özeti olanbu mektup ise Türkçe idi. Bu mektubunda ayrýca þunlarýda söylüyordu:

“Kýlýcý, belâlara göðüs germesini bilenler kullanmalý-dýr. Serverlik sevdasýnda olanlar, kýlýç ve teberden kork-mazlar. Devlet gelinini, ancak sararmadan, kýlýç dudakla-rýný öpebilenler kucaklayabilir. Karanlýkta rahat arayanla-ra er denilmesi hatadýr. Ölümden korkanlar ata binmeyeve kýlýç kuþanmaya lâyýk deðildir.”

29

ÞAH ÝSMAÝL CEVAP VERÝYOR

Osmanlý ordusu 18 Temmuz 1514’de Yassý Çimen ci-varýnda karargâh kurmuþtu. Bu sýrada Þah Ýsmail’in elçi-leri, Yavuz Selim’in üç mektubunun cevabýný getirdiler.Elçilik heyetinin baþkaný Þah Kulu, padiþaha mektuplabirlikte bir de altýn kutu verdi. Bu kutunun içinde afyondolu bir hokka vardý.

Þah Ýsmail, edibane ve kuvvetli bir ifade ile yazýlmýþcevap mektubunda, Yavuz Selim’in kendisine savaþ ilânetmesinin sebeplerini anlamadýðýný söylüyor, bir padiþahayakýþmayan o mektuplarý her hâlde afyon yutmuþ kâtip-lerin yazdýðýný, altýn kutudaki afyon hokkasýný onlar içingönderdiðini belirtiyordu. Kendisinin bu mektubu Ýsfa-han’da bir av sýrasýnda yazdýðýný, bu dostça cevabýn padi-þah tarafýndan iyi karþýlanmamasý durumunda, Yavuz’unüzerine ordusuyla yürüyeceðini de bildiriyordu.

30

MÝÐFER YERÝNE BAÞÖRTÜSÜ,ZIRH YERÝNE ÇARÞAF GÝYMEKTEN VAZGEÇ

Þah Ýsmail’in mektubu Yavuz Sultan Selim’i çok öfke-lendirdi. Derhâl hýzlý bir yürüyüþle orduyu harekete ge-çirdi. Fakat düþmana rastlanmýyordu. Buna karþýlýk uðra-nýlan yerler tahrip edilmiþ, erzak depolarý yakýlmýþtý. Or-dunun aç kalma ihtimali baþ gösterdi. Yeniçeriler, söylen-meye, geri dönme arzusunda olduklarýný duyurmaya baþ-ladýlar. Bu fikre yavaþ yavaþ vezirler de katýlýyordu.

Nihayet bir gün, Yavuz Selim’in çocukluk arkadaþý Ka-raman Beylerbeyi Hemdem Paþa, vezirlerin teþviki ile hu-zura çýktý; ýssýz ve harap olmuþ memleketlerde ordunun da-ha fazla ilerlemesinin büyük tehlike doðuracaðýný söyledi.

Þah Ýsmail’den meydan okuyan bir cevap aldýktan son-ra Yavuz’u kararýndan hiç kimse caydýramazdý. Kararýnakarþý gelenler, en yakýnlarý bile olsa, en aðýr cezaya çarptýrý-lýrlardý. Nitekim, Hemdem Paþanýn derhâl idamýný emrettive onun yerine Zeynel Paþayý Karaman Beylerbeyliðine ta-yin etti. Bundan sonra ordu tekrar yola koyuldu ve Yavuz,Þah Ýsmail’e Türkçe olarak dördüncü mektubunu yazdý. Bumektubunda özetle þunlarý söylüyordu: “Ýsmail Bahadýr,sen benim ülkemin sýnýrlarý üzerinde görünmekle, banameydan okudun; iþte geldim! Haftalarca yürümekte oldu-ðum hâlde ne senden, ne de askerinden bir eser yok! Ölümüsün yoksa sað mýsýn, bilemem! Hile ve entrikadan baþkabir þey bilmez misin? Eðer korkuyorsan bir tabip çaðýr ki se-

31

ni tedavi etsin. Seni çok korkutmamak için askerlerimdenkýrk binini Sivas’ta býraktým. Düþman hakkýnda iþte bu ka-dar yüksek ruhluluk gösterilir. Lâkin kendini gizlemekte de-vam edecek olursan erkek sayýlmazsýn. Öðütlerimi iyi din-le! Miðfer yerine kadýn baþörtüsü, zýrh yerine çarþaf giyerekhükmetmek arzusundan vazgeç!”

Yavuz, mektubunda, sözünü ettiði kadýn giyecekleri-ni Þah Ýsmail’e armaðan olarak göndermiþti.

32

EÐER ÝÇÝNÝZDE MERT YOKSABEN TEK BAÞIMA SAVAÞIRIM

Yavuz Selim, bugünkü Aðrý ilimizin Molla Süleymanköyüne gelindiðinde orduya iki gün istirahat verdi. Bura-da Gürcistan Prensi Mirza Can Bey Hanýn gönderdiði el-çiler geldi. Elçiler, 300 deve ile orduya yiyecek de getir-miþlerdi. Yanlarýnda, Zulkadriye hareketinde Ýranlýlarýneline düþtükten sonra firar eden Þehsuvaroðlu Ali Beyiniki oðlu da vardý.

Ýstirahat sýrasýnda, Ýran Þahýnýn ülke içlerine çekilmiþolduðu, bu yüzden Þah ordusunun Ýran içlerine kadar ta-kip edileceði söylentisi çýktý. Aylardan beri yol yürüyenve çok yorgun olan yeniçerilerin bu söylentiden sonramoralleri bozuldu ve baþkaldýrdýlar. Boþ yere yol almaktanusandýklarýný, geri dönmek istediklerini söylediler. Hatta Ya-vuz’un çadýrý civarýnda toplanarak ok atmaya baþladýlar.

Onlarý bazý subaylarýn, hatta vezirlerin kýþkýrttýðý bel-liydi. Durum tehlikeli görünüyordu. Bunca zaman hazýr-lýk yaparak, bunca yol aldýktan sonra geri dönmek padi-þahýn bütün otoritesini sarsabilirdi.

Cesur olduðu kadar soðukkanlý da olan Yavuz, çadýrýn-dan çýktý, atýna atladý ve isyancý askerlerin ortasýna girerekonlara, atalarýndan gelen hitabet kudretiyle þöyle dedi:

“Be hey asker kýyafetli korkaklar! Maiyetimde, yiðitlikve kahramanlýk göstereceðinize böyle mi hareket edersiniz!Askerde itaat emre karþý gelmek midir? Çoluk çocuðunu,

33

karýsýnýn kucaðýný, savaþ meydanýna tercih edenler, geriyedönsünler, onlara izin veriyorum. Ben buraya geri dönmekiçin gelmedim, meþakkatlere, zahmetlere göðüs germedennasýl zafer kazanýlýr. Asýl hedefimize bu kadar yaklaþmýþiken, rezil bir þekilde geri dönmek yiðitliðe, mertliðe yakýþýrmý? Ölümden korkanlar geri dönsünler. Bizi isteyip yolu-muzda can ve baþ feda edecek yiðitler ölümden korkmazlar.Ýçinizde er yoksa ben tek baþýma savaþýrým.”

Yavuz bu sözlerini bitirir bitirmez, atýnýn baþýný Ýranyönüne çevirmiþ ve ilerlemiþti. Bu konuþmasýyla askeriutandýrmýþ, isyaný yatýþtýrmýþ, morallerini yükseltmiþti.

Bu sýrada haberciler Þah Ýsmail’in Çaldýran ovasýnadoðru geldiðini bildirdiler. Düþmanla nihayet karþýlaþýla-caðý anlaþýlmýþtý. Yavuz, hareket emrini verince bir tek ye-niçeri, Türk sancaðýnýn gölgesinden ayrýlmadý. Ordu, birbütün hâlinde, kararlýlýkla, Ýran ordusunun üzerine doð-ru ilerledi. Yapýlan savaþta Yavuz Sultan Selim ve ordusubüyük bir zafer kazandý.

34

ASKER ÇADIRA TÜFEK ATIYOR

Hasan Can anlatýyor: Yavuz Sultan Selim, benimle birsohbetinde, çadýrýndaki bazý yama ve delikleri göstererek:‘Bu delikleri görür müsün ve neden olduðunu bilir misin?’diye sordu. Benim aklýma bir þey gelmedi, sonra dedi ki:‘Ýran seferine karþý çýkan densizler nice kez yolumuz üzeri-ne durdular ve heybeleri üzerine çarýklar çevirip bozgundanlâf urdular.’ Düþman yok, biz boþuna giderüz.’ dediler. Bizise aldýrmayýp dizginleri baþka yöne çevirdik. Onlar damecburen arkamýzdan geldiler. En sonunda bir gece yýldýr-mak kastý ile otaða tüfek attýlar, iþte bu delikler o haddinibilmezlerin iþidir. Azerbaycan’da kýþlamayý önlemek de, on-larýn iþbirliði ve divan üyelerinin fesadýdýr. Bu taþkýnlýktansonra yeniçerilerin ileri gelenlerini toplayýp, þöyle hitap et-tim: Muradýnýz bu itaatsizliðe devam etmekse, haber verinnefsimi hükümetten hal’ edeyim. Ben bu saltanatý yalnýz Ýs-lâm’a hizmet için pederimden devir aldým. Âlemin ýslahýuðruna kardeþlerim ve kardeþ oðullarýmý feda eyledim. Biatteklif ettim kabul ettiniz. Ben uykularýmý, rahat ve huzuru-mu terk ile dinimin kuvvetlenip yayýlmasýna uðraþýyorum.Eðer Ýslâm’ý diriltmek muradýnýz deðil ise, benim de salta-natta kalmaya asla hevesim yoktur, dedim.

35

ÝSTANBUL’A DÖNÜÞ VE SORGULAMA

Þiî Safevî Devleti’nin, Osmanlýlar ve genelde Ýslâmdünyasý için bir daha tehlike teþkil etmeyecek þekilde be-linin bükülmesi ve Anadolu birliðinin en önemli halkala-rýndan olan Dulkadir Beyliði’nin alýnmasý gibi parlak ba-þarýlardan sonra Sultan Selim, 11 Temmuz 1515’te Ýstan-bul’a döndü. Böylece Ýran seferi 1 yýl 2,5 ay sürmüþtü.

Bu uzun ve zorlu sefer sýrasýnda yeniçerilerin defalar-ca isyana teþebbüs ettikleri görülmüþtür.

Padiþahýn otaðýný kurþunlayýp, tehditkâr ifadelerle onadil uzatýyor, böylece, Yavuz’un kafasýndaki büyük projeleringerçekleþmesini engellemek istiyorlardý. Bu karýþýklýklarý çý-karan yeniçerilerin arkasýnda bir kýsým kýþkýrtýcýlar vardý.

Bunlarýn bir kýsmý Yavuz tarafýndan biliniyor veyakuvvetle tahmin olunuyordu. Zaten Dulkadiroðlu AhmetPaþa gibi bazýlarý daha önce cezalandýrýlmýþtý. Ýstanbul’adöndükten 1,5 ay sonra Sultan Selim, bu isyanlarýn kýþ-kýrtýcýlarýný açýða çýkarmak için tahkikata baþladý. Vezir-ler ayrý ayrý sorgulandý; bazýlarý tutuklandý. Daha sonrayeniçeri ocaðý askerleri sorgulandý.

Yavuz bunlara: “Bana doðruyu söylemezseniz salta-nattan çekileceðim!” dedi. Bunlar, “Cümlemiz mücrimiz!Devletlü Hünkârýmýzdan affýmýzý dileriz.” dedilerse desorgulamayý devam ettirdi. Nihayet Kapý Kethüdasý Ah-met Aða bazý açýklamalarda bulundu, bunun sözlerinebirkaç yeniçeri de þahitlik etti.

36

Bu zatýn ifþaatýyla, meþhur edebiyat adamý ve âlimiKazasker Tacizade Cafer Çelebi, Ýkinci Vezir Ýskender Pa-þa ve ocak halkýndan Sekbanbaþý Balyemez OsmanAða’nýn askeri kýþkýrttýklarý belirlendi. Tacizade, sefer es-nasýnda Yavuz’un çok yakýnýnda bulunmuþ olup, Þah’agönderilen mektuplar onun kaleminden çýkmýþtý. Ýsken-der Paþa ve Osman Aða önce çaðrýlarak sorgulandý, dahasonra Tacizade huzura çaðrýldý.

Ýlmiye sýnýfýndan birinin idamý için fetvaya ihtiyaçduyan Yavuz, bu fetvayý bizzat Tacizade’den aldý. Sorgu-lama esnasýnda ona “Ýslâm askerini itaatsizlik ve isyanateþvik edenin cezasý nedir?” diye sordu. Bunun üzerineTacizade “Eðer sabit olursa cezasý idamdýr.” diye cevapverdi. Bunun üzerine Yavuz “Senin fesadýn bence gereksabýkan, gerekse lâhikan sabittir ve kendin hakkýndakifetvaný kendin verdin!” diyerek bu zatýn boynunu vurdur-du. (18 Aðustos 1515)

37

SULTAN SELÝM HAN’A MANEVÎ EMÝR VAR

Yine Hasan Can, Mýsýr seferine çýkmadan önce padi-þahýn durumunu ve Kapuaðasý Hasan Aðanýn gördüðü rü-yayý þöyle anlatýr: “Mekâný cennet olsun, merhum padi-þah çok geceler kitap mütalâa eder, uyumazlardý. Bazenbana okutup kendileri dinler bazen de dünya hâllerinedair konuþurlardý. Bir gece, yataðýmda uyuya kalmýþým.Sabah namazýný kýldýktan sonra hizmetlerine koþtum.

- Þimdi ne rüya gördüysen beyan eyle, buyurdular.- Arz etmeye deðecek bir rüya görmedim, diye cevap

verdim. Tekrar buyurdular ki:- Bu ne sözdür? Bir geceyi tamamen uyku ile geçire-

sin de, bir olay görmeyesin. Herhâlde görülmüþtür... Baþka mevzudan biraz konuþtuktan sonra tekrar ba-

na dönerek:- Boþ söyleme. Herhâlde bu gece bir olay görülmüþ-

tür. Söyle, gizleme, dedi.Her ne kadar düþündümse de görmüþ olabileceðim bir

þey hatýrýma gelmedi. Ýþe yarar bir þey görmediðime yeminettim. Sultan, mübarek baþýný sallayýp hayret gösterdiler. Bende, “Sebebi ne olabilir?” diye hayret ettim. Hemen sonrakapuaðasýnýn dairesine bir iþ için beni gönderdiler. Orayavardýðýmda gördüm ki, Hazinedar Baþý Mehmet Aða, Kiler-ci baþý, Saray Aðasý ve Kapý Aðasý Hasan Aða âdetleri üzeri-ne otururlar. Ama Kapý Aðasý Hasan Aða düþünceli ve þaþkýnbir vaziyette, baþýný öne eðmiþ, gözleri yaþlý olarak oturuyor-

38

du. Bu zat esasýnda, sessiz, salih, geceleri teheccüd namazýkýlan biriydi. Ama bu hâli evvelki hâllerine benzemiyordu.Bir yakýnýnýn vefat etmiþ olduðunu zannettim.

- Aða hazretleri kalbiniz gamlý gözünüz yaþlý görü-nür. Sebebi ne ola, dediðimde;

- Hayýr, bir þey yok, diye gizlemesi üzerine, Hazinedar Baþý:- Kardeþ, aðaya bugün bir vaka olmuþ da o uykunun

sarhoþluðundandýr, dedi.Bunun üzerine:- Allah için haber verin, devletli padiþahýmýz elbette

vaka görmüþsündür, söyle diye bu bendelerini aciz ettiler.Her hâlde zorlamalarý asýlsýz deðildir, iyi armaðandýr, an-latýnýz, dedim. Rüyayý nakletmesi için aðayý sýkýþtýrdým.Utanma hissi aðýr basan bir þahýs olduðundan anlatmak-tan kaçýndý ve:

- Benim gibi yüzü kara günahkârýn ne rüyasý olur kiPadiþah huzurunda anlatmaya deðsin, kerem edin bana buteklifte bulunmayýn, dedi. Biz sýkýþtýrmaya, o da vazgeçir-mek için yalvarmaya devam etti. Nihayet Mehmet Aða:

- Nice söylemezsin, bize anlattýðýnda buna memur ol-duðunu naklettin. Gizlemesi ihanet olmaz mý, deyince,Aða sýrrýnýn mührünü açýp anlattý:

- Bu gece rüyamda gördüm ki, eþiðinde oturduðumuzbu kapýyý hýzlý hýzlý çaldýlar ve “Ne haber var?” diye ileribaktým, vardým; kapu, dýþarýsý görünecek fakat bir adamsýðmayacak kadar az açýlmýþ. Dýþarýsý, tayla sanlý (ucu sar-kýtýlmýþ sarýklý) nuranî kimselerle dolu, elleri bayraklý vesilâhlý mükemmel þahýslar, kapýnýn dibinde ise elleri san-caklý dört nuranî kimse durur, kapýyý vuranýn elinde Pa-diþahýn Ak sancaðý var. Bana dedi ki:

- Bilir misin neye gelmiþiz? Ben de:

39

- Buyurun, dedim. Dedi ki: - Bu gördüðün kimseler Resûlullah’ýn (s.a.s.) ashabýdýr.

Bizi Hazret-i Resûlullah gönderip Selim Hana selâm etti vebuyurdu ki: Kalkýp gelsin ki, Haremeyn hizmeti ona verildi.Gördüðün dört kiþiden, bu Ebu Bekr-i Sýddýk, bu Ömer’ül -Faruk, bu Osman-ý Zinnureyn’dir. Seninle konuþan ben ise,Ali bin Ebi Talip’im. Var, Selim Han’a söyle, dedi ve naza-rýmdan gaip oldular. Ben dehþetle kendimden geçip tere bat-mýþ ve sabaha kadar baygýn yatýp kalmýþým. Çocuklar, tehec-cüd zamanýnda mutat üzere kalkmadýðýmý hastalýða yormuþ-lar ve sabah namazý vakti geçeceði zaman gelip beni uyar-mak için yapýþmýþlar, görmüþler ki suya düþmüþ gibi ýslak ya-tarým. Elbise deðiþtirmek için yenilerini getirip o aralýk, be-ni uyandýrmýþlar. Aklým baþýma gelince aceleyle kalkýp na-maza yetiþtim. Ama tamamen sükûna eremedim.

Aða, bunlarý anlatýrken aðlýyordu. Padiþah’ýn buyur-duðu hizmeti nakledip derhâl huzurlarýna gittiðimde, ohizmeti sual etmeyip tekrar rüyadan bahis açarak:

- Þu senin bu gece sabaha dek uyuyup bir vaka gör-mediðin bana tuhaf gelir. Hemen söyle yatýp uyudun mu?

Dedim ki:- Padiþahým, vakayý bu Hasan kulunuz (Hasan Can)

görmediyse bir Hasan kulunuz (Kapuðasý Hasan Aða)görmüþ. Emriniz olursa arz edeceðim.

Buyurdular ki:- Söyle görelim... Ben de hâdisenin tamamýný naklettim. Ben anlattýkça

mübarek çehreleri kýzarmaða baþladý ve mübarek gözle-rinden yaþ geldi. Bitirince buyurdular ki:

- Derd-mendin safa-yý meþrebi (zavallýnýn týynetindesafiyeti) varmýþ, sen onu bize methettikçe “Bir kimseyi

40

ibadet eder görürsün, hemen veli sanýrsýn.” diye seni ala-ya alýrdýk, boþuna methetmezmiþsin... ve devamla:

- Biz sana demez miyiz ki, biz bir tarafa memur olma-dan hareket etmemiþizdir. Atalarýmýz velâyetten behremend-ler idi. (velilikten nasip sahibiydiler), kerametleri vardýr,içlerinde biz onlara benzemedik... Diyerek kendileriniküçük göstermeye çalýþtýlar. Ondan sonra Arap Seferi ha-zýrlýklarýna baþladýlar.

Sultan Selim Han, bu manevî emri alýnca, Hicaz vebütün Arabistan’ý alma niyetinin Peygamber Efendimiz(s.a.s.) tarafýndan da tasdik edildiðini anlamýþtýr.

41

HARAM YEMEYEN ORDU

Osmanlý ordusu Mýsýr seferine gidiyordu. Üsküdar’danhareket eden orduya ilk mola Gebze yakýnlarýnda verildi. Or-dunun geçtiði yollar baðlýk bahçelik idi. Asmalar salkým sal-kým olgun üzümlerle, elma aðaçlarý kýrmýzý elmalarla doluy-du. Yavuz Sultan Selim Han: “Acaba askerim, sahibinden izin-siz üzüm ve elma koparýp yer mi?” diye kendi kendine dü-þüncelere daldý. Bir müddet bu düþüncelerle tereddüt içindekaldýktan sonra, yeniçeri aðasýný huzuruna çaðýrdý ve: “Aða!Fermanýmýzdýr. Bütün yeniçerilerin, sipahi ve askerlerin hey-beleri yoklansýn. Heybesinden bir elma veya üzüm salkýmý çý-kan asker, derhâl huzuruma getirilsin!” diye emretti.

Yeniçeri aðasý, derhâl harekete geçerek, saatlerce as-kerlerin heybelerini araþtýrdý. Sultan Selim Hanýn huzu-runa çýkarak:

“Hünkârým! Askerlerin heybelerini araþtýrdýk, içerisin-de üzüm veya elma bulamadýk. Asmalarý ve elma aðaçlarýnýinceledik, koparýlma izlerine rastlayamadýk.” dedi. Bu ha-bere Sultan çok sevindi. Üzerindeki aðýrlýk ve zihnindekidüþünce kalkmýþtý. Sonra ellerini açarak:

“Allahým sana sonsuz hamd ve senalar ederim. Banaharam yemeyen bir ordu ihsan eyledin.” dedi.

Sonra da yeniçeri aðasýna: “Aða! Haram yiyen bir or-du ile beldelerin fethi mümkün olmaz.” dedi.

42

ASKER OCAÐINA PARAYLA GÝRÝLMEZ

Yavuz, askere çok dikkat eder, hak etmeyenlerin as-ker olmasýna kesinlikle izin vermezdi. Koçi Bey Risale-si’nde bu konuda bize bir örnek sunmaktadýr:

Yavuz Sultan Selim, Mýsýr seferinde, para sýkýntýsýnadüþüldüðünden, defterdara bir bezirgândan (tacirden) 60bin filuri borç al masýna müsaade etmiþ. Daha sonra ver-giler toplandýðýnda parasýný iade için bezirgâný huzurunaistetmiþ ve parasýný takdim etmiþ. O zaman bezirgân sözebaþlayýp þöyle demiþ:

“Sayenizde malým ve menalim hadden aþkýndýr vedünyada bir oðlumdan baþka kimsem yoktur. Borç verdi-ðim 60 bin filuri devletin olsun, yeter ki oðluma devlet-ipadiþahîde iki akçe cebecilik ihsan olunsun.”

Bunun üzerine bezirgâna ve bunu getiren devlet rica-line þiddetle kýzan Sultan þöyle dedi:

“Yüce ecdadýmýn ruhu için hepinizi katlederim. Lâkinâlem halkýna, Yavuz Sultan Selim bir bezirgânýn malýna tamaedip de onu katletmiþ ve yine bîgünah kendi vezirlerine kýy-mýþ diye þayi olur, ondan korkarým. Yoksa hepinizi kýlýcýmayem ederim. Derhâl bezirgânýn malýný verip gönderin vebundan sonra da böyle bir þeye tevessül etmeyin. Ýçinizdenher kim benim temiz ve eðitilmiþ asker kullarýma yabancýsokmaya kalkarsa, dünyadan ahirete imansýz gidip cehen-nem ateþinden kurtulmasýn.” demiþtir.

43

Aradan yüz yýl bile geçmeden ne yazýk ki orduyacambazlar, þaklabanlar, soytarýlar dolmuþ ve zaferden za-fere koþan ve düþmaný kahreden ordu artýk eski günleri-ni mumla aratýr hâle gelmiþtir. Ocaða alýnan her ehil ol-mayan kiþi sanki bir virüs olmuþ ve bütün sistemi alt üstetmiþtir. Sonrasý malûm...

44

CEBBAR DEDE

Yavuz Sultan Selim, Mýsýr seferine çýktýðýnda Misis’egelir.

Cebbar Dede koyunlarýyla Cebeli Nur daðlarýnýn etek-lerinde yaþarken, Misis halký Cebbar Dedeyi, koyunlarýekinleri yiyor diye Yavuz Sultan Selim’e þikâyet ederler.Yavuz Selim, Cebbar Dedenin ifadesini almak üzere iki at-lý salar. O vakitler Cebbar Dede, Ceyhan Nehri kenarýndaharman dövmektedir. Atlýlar varýr, selâm verirler;

- Padiþahýn emri var, sizi ister. Bizimle geleceksiniz,derler.

Cebbar Dede;- Siz gidin ben gelirim, der. Askerin biri;- Olmaz... Bizimle beraber geleceksin, der.Cebbar Dede tekrar;- Siz gidin, ben gelirim, der. O sýrada yazýn kavurucu sýcaðýnda bunalan askerin biri;- Baba suyun yok mu?, diye sorar.Cebbar Dede yerdeki kalburu alýr Ceyhan Nehri’ne

daldýrýp çýkartýr. Suyun kalburdan akmadýðýný gören as-kerler þaþýrýrlar. Alýp suyu içerler.

Fazla ýsrar etmezler ve Misis’e dönerler. Cebbar De-de de geyiðine biner, eline asasýný alýr ve yola çýkar. Atlý-lardan önce Misis’e varýr. Gelen iki atlý, kendilerinden

45

önce gelen Cebbar Dedeyi görünce þaþýrýr. Onu padiþahýnhuzuruna çýkarýrlar. Huzurda, Cebbar Dedeye köylülerinkendisinden þikâyetçi olduklarý söylenir.

Cebbar Dede:- Benim koyunlarým baþkasýnýn malýný, haramý ye-

mez, der.Doðruluðunu ispat için gidip koyunlarý alýr gelir. Bir

ekin tarlasýnýn içine býrakýr. Koyunlar ekinlerin içinde otyer, ekin yemezler. Bunun üzerine Yavuz Selim, CebbarDedenin iyi bir zat olduðuna inanýr ve onu serbest býrakýr.

46

ENBÝYA SURESÝNDE HABER VAR

Yine Hasan Can’ýn Mýsýr seferinde anlattýðý þu olayda çok ibret vericidir. Yavuz Sultan Selim, Þam’a vardýðýndameþhur Ümeyye Camii’ne gidip orada bulunan Þeyh Mu-hammed Bedahþî’yi ziyaret eder ve ondan dua rica eder.Bunun üzerine Þeyh der ki:

- Siz Allah’ýn lütfu ile gözdesiniz. Müslümanlarýndestekçisi ve koruyanýsýnýz. Sizin duanýz kabul olur. Bizduayý sizden bekleriz. Fakat Padiþah tekrar rica eder veþeyh de ona zaferleri için dua eder. Sonra Þam halkýnýtoplayýp onlara der ki:

- Ey Þam halký, bu Sultan’ý Allah’ýn bize göndermesionun bize bir rahmetidir, lütfudur. Sizi zalimlerin elindenbu kurtardý. Ne mutlu size ki Allah, O’nu size sultan etti.Sakýn ha sakýn onun idaresinden ayrýlmayasýnýz. Benimdua ve selâmýmý o yüce Padiþah’a iletesiniz.

Sonra þeyh, bir de vasiyetname ve dua yazdýrmýþ,mühürleyip Sultan’a vermelerini söylemiþ ve ruhunu tes-lim etmiþ. Emanet, Sultan’ýn eline yetiþmiþ ve Sultan çoküzülmüþtür.

Baþka bir rivayette ise Selim Han, bir gün ona:“Otsuz, susuz ve çok sýcak bir çölü geçerek, Mýsýr’a

varabilmek mümkün olacak mýdýr, diye düþünüyorum.Bu mevzuda bildiðiniz bir þey var mýdýr?” diye sordu. Omübarek zat:

47

“Sizin Mýsýr’ý fethedeceðinize, Kur’an-ý Kerim’in En-biya Suresinde iþaret edilmektedir. Allah Tealâ, bu ayetteþöyle buyurmaktadýr: ‘Velekad ketebna fi’z-Zebur-i minba’di’z-zikr-i enne’l-arda yerisüha ibadiya’s-salihune;Ayetin yüce meali: Andolsun Zikir’den sonra Zebur’dada: ‘Yeryüzüne iyi kullarým varis olacaklardýr.’ diye yaz-mýþtýk.’ (Enbiya Suresi/105) Tefsir âlimleri, ‘Ayette geçen“Zikir” kelimesi, tercih edilen görüþe göre Tevrat’týr.’ de-miþlerdir. Bu ayette geçen “Ve lekad” lafzý, ebced hesabýile 140 olur ki, bu da sizin adýnýza iþaret etmektedir.Ayette geçen “arz” kelimesinden murad Mýsýr’dýr. “Zi-kir” lafzý da, ebced hesabýyla 920 (1517) eder. Bu tarih isezat-ý âlilerinizin zamanýna týpatýp uymaktadýr. Mýsýr, sizinzamanýnýzda fetholunacaktýr. Hiç durmayýp Mýsýr üzeri-ne yürüyünüz.” dedi.

48

HADÝMÜ’L HARAMEYN EÞ-ÞERÝFEYN

Yavuz Sultan Selim, Haleb Ulu Camii’nde Cuma na-mazýný eda ederken hatip, Mekke ve Medine’nin hâkimimanasýna gelen “Hâkimu’l-Haremeyn eþ-Þerifeyn” ünva-nýyla hitab edince o, yerinden kalkýp bu lâkabýn yerine“Hadimu’l-Haremeyn eþ-Þerifeyn” (Haremeyn’in hiz-metkârý) kelimelerini telâffuzla kendisine bu ünvanýn ve-rilmesini istemiþti.

Hatipin ayný sözleri tekrarlamasý üzerine çok sevinenYavuz Sultan Selim, l000 dukadan daha fazla deðeri olankaftanýný çýkarýp hatibe giydirecek ve üzerinde namaz kýl-dýðý halýyý kaldýrýp topraða secde edecektir.

Böylece o, Ýslâm tarihinde diyanetperverliðinin nekadar üstün olduðunu gösterdiði gibi, Hz. Peygamber’in(s.a.s.), Þair Ka’b b. Züheyr’in kasidesine (Kaside-i bürde)karþý bürdesini (hýrka) vermesini örnek alarak böyle birharekette bulunmuþtur.

Bu hareket tarzý, Selim’in Ýslâm’a ve Resûlullah’a nekadar baðlý olduðunun en belið ve açýk numunesidir kibu, Osmanoðullarýnýn en karakteristik vasfýný teþkil eder.Yavuz için kullanýlan bu ünvan, kendisinden sonra gelenbütün Osmanlý hükümdarlarý için de kullanýlan önemlibir lâkap olmuþtur.

49

MOLLA ÞEMSEDDÝN MISIR YOLLARINDA KÝTAP YAZIYOR

Mýsýr Seferi’nde yollar çok amansýz, susuz ve ýssýzdý.O koca Sultan ellerini kaldýrýr dua ederdi ve çoðu kez eli-ni indirmeden bereketli yaðmurlar çölü sular, o zafer or-dusunun geçiþini ve su teminini kolaylaþtýrýrdý. O kýzgýnçöllerde yollarýn zorluðu ve su teminindeki güçlükler ya-nýnda, çöldeki bedevîlerin gece baskýný da dayanýlmazhâlde idi. Onlar askere yanaþamazlardý, fakat halka gibiordunun etrafýný çevirip uzaktan yürür, her fýrsatta anibaskýnlar yapar, ne bulurlarsa talan ederlerdi. Bir gecePadiþah’ýn lâzým olan eþyalarýný taþýyan develerden birigeride kalmýþ ve taþýdýðý eþyalar bedevîler tarafýndan ta-lan edilmiþti. Bu talan edilen eþyalar arasýnda Padiþah’ýnyolda okuduðu bir sandýk kitap da vardý. Bunlarýn içinde,meþhur kitaplardan biri de, Tarih-i Vassaf idi. Sultan bukitabý çok severdi. Fýrsat buldukça bu kitabý okurdu. Onüshanýn hattý da çok güzeldi. Padiþah bunlarýn kaybýnaçok üzüldü. Hocalarý Halimî Çelebi’den o kitabýn tekraryazýlmasýný rica etti. O da saray hocasý Molla Þem-seddin’e bunu ýsmarladý. Molla Þemseddin’in hattý çokhýzlý idi. On günde bir Mushaf-ý Þerif (Kur’an-ý Kerîm) ve8-9 günde bir Hafýz Divaný yazardý. Bu kitap için de 25gün mühlet istemiþ, kimse beni meþgul etmesin diye dekendisini bir odaya kapatmýþ. Fakat bir gün bakmýþlar kianiden yanýnda bir adam peyda olmuþ, korkarak kim ol-duðunu sormuþ, o da:

50

- Korkma, biz de senin gibi bir adamýz, seni ziyaretegeldik, demiþ.

Bu kimsenin gayb âleminden geldiðini anlayan Mol-la Þemseddin ona:

- Arap âlemi tamamen Osmanlýlarýn eline geçecekmi, diye sormuþ, bunun üzerine hazret demiþ ki:

- Selim Han bu hizmete memur olup gelmiþtir. Hare-meyn hizmeti ona ve onun nesline görev olarak verildi.

- Fethi ve ele geçiriliþi kolay olmaz mý? Þimdi Müslü-man idareciler arasýnda Allah’ýn sevip koruduðu, Osman-lýlardýr. Selim Han ise ermiþler halkasýnýn dýþýnda deðil-dir. Sahib-i tabakadýr.

Molla Þemseddin ile bu þahýs arasýnda daha bazý ko-nuþmalar geçer ve þahýs bir süre sonra gözden kaybolur.

51

DEVLETLÝ SULTANIMIZ ACEP NÝÇÝNÇÖLDE YAYA OLARAK YÜRÜRLER?

Mýsýr seferi sýrasýnda, Sina Çölüne girmekte tereddütgösteren askerlerine kesin hareket emrini veren Yavuz,hiç beklemeden atý Karaduman’ý uçsuz bucaksýz çöl deni-zine sürdü. Arkasýndan da koca Osmanlý ordusu, düðünegider gibi, alevli Sina Çölü’ne daldý. Kum fýrtýnalarý etra-fý kasýp kavuruyordu. Gündüzleri dayanýlamayacak kadarsýcak, geceleri ise dondurucu soðuktu. Ordu bu þekildeyol almaya devam ederek çölü yarýladý. Herkes suyunuidareli kullanýyor, teyemmüm yapýlarak namaz kýlýnýyor-du. Bir ara Yavuz Sultan Selim Hazretleri, birdenbire atýKaraduman’dan yere atladý. Onu gören baþta Vezir-iazam Sinan Paþa olmak üzere Anadolu Beylerbeyi veRumeli Beylerbeyi de atlarýndan indiler, bütün komutan-lar, sipahiler, süvariler de yaya yürümeye baþladýlar. Ko-ca Osmanlý ordusu, piyade bir ordu hâline dönmüþtü.

Padiþah, çok saygýlý bir þekilde önüne bakarak yürü-yordu. Bütün vezirler, kumandanlar ve askerler merak için-de kalmýþlardý. Her zaman olduðu gibi yine Hasan Can’amüracaat ettiler. O da olup bitenlerin ne olduðunu anlaya-mamýþtý. Öðrenmek için Selim Han’ýn yanýna yaklaþtý ve:

- Hayýrdýr, inþallah Sultaným! Bütün ordu merak ey-ler. ‘Devletli Padiþahýmýz acep niçin yaya yürürler?’ diye-rek telâþ ederler, dedi. Bu dünyayý iki cihangire az görenbüyük Sultan þöyle fýsýldadý:

52

- Ýki cihanýn sultaný Peygamber Efendimiz (s.a.s.) önü-müzde yaya yürürlerken biz nasýl at üzerinde olabilirizHasan Can!

Bir müddet bu þekilde giden Selim Han, tekrar atýnabinince diðerleri de atlarýna bindiler. Osmanlý ordusu, buþekilde çölde yol almaya devam etti ve kimseye nasip ol-mayan çölü geçme þerefi bu büyük cihangire nasip oldu.Böylece Mýsýr seferinde manen desteklendiðini gösterdi.

53

MISIR’I ALDIK FAKAT YUSUF’U KAYBETTÝK

Yavuz Sultan Selim Han, bir vatan ve iman borcu bil-diði prensiplerinin tehlikeye düþmesine razý olmadýðýiçin, bu prensipleri tehlikeye sokan kimseleri en aðýr þe-kilde cezalandýrmaktan kaçýnmamýþtýr; fakat diðer yan-dan, hükümdar olarak verdiði ceza kararlarý için, insanolarak da gözyaþý döküp üzülmüþtür.

Þu olay da onun kadirbilirliðine ve gerçeði sahtedenayýrt eden ileri ve derin görüþüne bir örnektir:

Osmanlý ordularý, þecaat ve bahadýrlýkta eþi bulun-maz Memlûk ordularýný ezip Mýsýr’ý fethetmek üzereiken, artýk tek kurtuluþ yolunun padiþahý bertaraf etmek(öldürmek) olduðuna karar veren Memlûklar, birkaç fe-daî ile Osmanlý saflarýný yarýp Otað-ý Hümayun’a (Padi-þahýn çadýrýna) hücum ettiler. O sýrada içeride üç büyükadam vardý. Vezir-i azam Sinan Paþa, Ramazan OðluMahmut Bey ve Antep Valisi Yunus Bey. Üçünü de öldür-düler, o sýrada padiþah, orduyu gözden geçirmek için dý-þarýda bulunuyordu. Hâdiseyi haber aldýðý zaman:

“Mýsýr’ý aldýk ama Yusuf’u da aldýrýp Mýsýr’ý kendimize“Beytü’l-Ahzan” (Üzüntü ve keder evi) kýldýk.” diyerek derinbir teessür göstermiþtir. Vezir-i azam Sinan Paþanýn adý “YusufSinan”dý. Zarif padiþah, o derece kederli anýnda bile, YusufPeygamber’in Mýsýr’a vezir oluþu hâdisesini telmih ederek ko-nuþmuþ, Yusuf ’unu kaybeden Yakup’un içinde yýllar yýlý ýz-dýrap çektiði hüzünlü kalbiyle süslemeyi de unutmamýþtýr.

54

ÝMDÝ TOP DEVRÝDÝR

Yavuz Sultan Selim, Mýsýr’ý aldýðý zaman esir kuman-danlardan Kurtbay’ý huzuruna getirtti. Kurtbay’a:

“Baka Kurtbay, þecaat ve cesaretine cidden hayran ol-dum. Sinanýma ve orduma yaptýðýný da biliyorum. Lâkinimdi senin þecaat ve cesaretin neye yaradý? Akýbet memle-ketinizi kaybettiniz. O bahadýrâne saldýrýþlar ne oldu? Olþecaat kandedur?” dedi.

Kurtbay:“Hünkârým! Allah’a þükür, þecaat ve cesaretim baki-

dir. Lâkin memleketimizi siz kendi bahadýrlýðýnýz ve þeca-atinizle almadýnýz. Bize ne yaptý ise ölüm saçan o menfurtoplarýnýz yaptý. Onlar memleketimizin kaybýna sebep ol-du.” dedikten sonra þöyle ilâve etti:

“Sultan Kansu zamanýnda bir Berberî, Venedik’tentop getirdi. Mýsýr hükümetine satmak istedi. Fakat rical-idevlet, Peygamber Efendimizin: (s.a.s.)

“Kýlýç ve ok kullanýnýz.” emr-i þerifine mugayir göre-rek bu toplarý almadý. O zaman o Berberî zat:

“Yaþayan görecektir ki, bu memleket, bu toplara sa-hip olan bir millet tarafýndan elinizden alýnacaktýr!” diyebaðýrmýþtý. Tesadüf olunur ki Berberî haklý imiþ, dedi. Ozaman Yavuz Sultan Selim: “Kudret ve kuvvet Cenab-ýHakkýndýr, amenna. Kur’an ve sünnete bu kadar baðlýiken neden Resûlullah Efendimizin (s.a.s.): “Silâha aynýsilâhla mukabele ediniz.” mealindeki emr-i þerifini yerine

55

getirmediniz? Hazret-i Peygamber’den (s.a.s.) bu yana900 sene geçti. O zaman kýlýç ve ok devri idi. Ýmdi topdevridir.” dedi.

Ýþte, tarihin kuru bir lâf kalabalýðýndan ibaret olma-dýðýna güzel bir örnek. Her iki taraf da ayný insanýn sözü-ne göre hareket ediyor fakat ufuklar çok farklý. Bugün di-ðer devletlere göre durumumuzu düþündüðümüzde ne ya-zýk ki bizim de Yavuz’un yakaladýðý ufkun çok gerisindekaldýðýmýz görülecektir. Ýbret almadýkça tarih okumanýnkuru bilgi almaktan baþka hiçbir iþe yaramayacaðýaþikârdýr.

56

LÂNET

Yavuz Sultan Selim, Mercidabýk zaferini kazanmýþ,

Halep’i, Þam’ý ve Suriye’yi fethetmiþti. Bu sýrada maddî

sýkýntý hasýl oldu. Defterdar bu sýkýntýnýn halli için Padi-

þah’a bir teklif tezkeresi yazdý:

“Hazine-i Hümayun’daki akçe darlýðýný gidermek

için bugün bir fýrsat zuhur etmiþtir. Þam’daki zengin Çer-

kez ümerasýndan biri vefat etmiþtir. Müteveffa (ölen zat)

altý aylýk bir oðlan çocuðu ile külliyetli miktarda bir meb-

lað býrakmýþtýr. Çocuðun katli, meblaðýn hazine için zap-

tý hususunda ferman Padiþahýmýndýr.” demiþtir. Bu satýr-

larý okuyan Yavuz Sultan Selim, mektubun altýna:

“Benim Defterdarým! Biz buralara kadar halkýn malý-

ný müsadere etmek için deðil, ülkeler almak, halký rahat

ve huzura kavuþturmak için geldik.” diye yazdýktan sonra:

“Müteveffaya rahmet,

Malýna bereket,

Oðluna afiyet,

Gammaza da lânet”

diye ilâve etmiþtir. Defterdar, böyle bir cevap ile kur-

tulduðuna, baþýný kaybetmediðine þükretmiþtir.

Bu olay Osmanlý’da gaza ve cihadýn ne için yapýldýðý-

na çok güzel bir misal teþkil etmektedir.

57

KULAÐINDAKÝ KÜPE

Yavuz’a atfedilen resimlerde, kulaðýnda küpe vardýr.

Bunu halk çeþitli þekillerde yorumlamaktadýr. Bir kýsmýna

göre Türklerde erkekler kulaklarýna küpe takmaktadýrlar.

Bu ayný zamanda gençlik ve yiðitlik alâmetidir. “Varol kü-

peli, yiðit, helâl olsun küpeli oðlan” gibi tabirler halk ef-

sanelerinde ve masallarýnda eksik deðildir.

Diðer bir rivayet ise; Selim, Ýran’ý veya Mýsýr’ý fethet-

tiðinde oralarda kulaklarý küpeli insanlarla karþýlaþmýþtýr.

Bunun üzerine etrafýndakilerden bunlarýn kim olduðunu

sormuþ, onlar da “esirler” (kullar, köleler) olduðunu söy-

lemiþtir. Bunu duyan koca Sultan Yavuz Selim:

Ben de Allah’ýn bir kulu, kölesi ve arzularýmýn esiri-

yim, diyerek, bu olaydan sonra kulaklarýna küpe takmýþtýr.

58

MISIR’IN FETHÝNDEN SONRAÝSTANBUL’A DÖNÜÞ

1516-1517 yýllarýnda yapýlan Mýsýr seferinde Ýbn Kemalde Yavuz’un yanýndan hiç ayrýlmayanlar arasýnda yer almýþtýr.Ýbn Kemal, sefer esnasýnda eser telif etmiþ, dinî görevleri ye-rine getirmiþ, sohbetlerde bulunmuþ ve idarî görevler üstlen-miþtir. Sultan Selim, onun gönül okþayan sohbetlerine hay-randý. Zaman zaman at baþý yürüyüp onunla sohbet ederdi.

Askerler ve yüksek rütbeli idareciler, Mýsýr’ýn havasý-na ve sýcaðýna dayanamayýp Anadolu’nun, özellikle de Ýs-tanbul’un suyunu havasýný durmadan aralarýnda konuþupözlemlerini gidermeye çalýþýrlardý. Ýstiyorlardý ki bir günbir yetkili bu duygularýný Sultan’a iletsin. Ama kimse bu-na cesaret edemiyordu. Söylediklerine bakýlacak olursabunu ancak Kemal Paþazade yapabilirdi. Ona bu konuyuaçtýlar. O da kabul etti.

Bir gün Sultan ile sohbet ederlerken Sultan:“Ýlde neler konuþuluyor, ne gibi haberler var?” diye

sordu, Ýbn Kemal bunu fýrsat bilip derhâl konuyu ele al-dý ve þöyle dedi;

“Sultaným! Askerlerin, Nil nehrinden davarlarýný su-luyorlardý, o askerlerden birinin þu türküyü söylediðiniduydum:

“Nemiz kaldý bizim mülk-i Arap’ta?Nice biz dururuz Þam ve Haleb’de? Cihan halký kamu ayþ’u -tarabda.

59

Gel ahi gidelim Rum illerine!Yavuz bunu, askerlerinin Anadolu’yu özlediklerine

yorarak:“Artýk burada kalmaya gerek kalmadý, hemen hazýr-

lýklara giriþilsin, göçelim.” dedi ve kýsa zamanda da hare-kete geçtiler. Yolculuk devam ederken Yavuz, yine Paþaza-de’ye þöyle dedi:

“Tokatlý Molla Lütfi Efendi hocanýz imiþ. Bu zat, il-mi irfaný yüksek deðerli ve dört baþý mamur bir ilim ada-mý iken katledilmesine ne sebep oldu?” diye sordu.

Ýbn Kemal Paþa: “Hasedi akran belâsýna uðradý. Tam bir âlim, kâmil,

müteheccid, salih ve dindar bir kiþi iken, düþmaný çoða-lýp kin güttüler ve katline sebep oldular.” dedi.

Sultan duyduklarýna çok üzüldü ve tekrar sordu:“Molla Lütfi, ilminin ve vakarýnýn yanýnda þaka yap-

mayý çok seven biri imiþ. Bazen öyle þakalar yaparmýþ ki,iþitenler þaka deðil, gerçek sanýrlarmýþ. Siz de üstadýnýzgibi öyle þakalar yapmaz mýsýnýz ki, iþitenler þaka deðilgerçek sansýnlar.” dedi.

Ýbn Kemal hemen þu cevabý verdi: “Biz geçen gün sý-ramýzý savdýk, þimdi sýra Padiþahýmýz Hazretlerindedir.”

Bunu duyan Yavuz Sultan Selim uzun uzun düþün-dükten sonra þöyle dedi;

“Yoksa o geçen ki gün yeniçeriler aðzýndan söylenenkýta da öyle bir þaka olmasýn.” dedi.

Ýbn Kemal: “Evet, doðrusu Padiþahýmýzýn buyurduk-larý gibidir.” dedi. Bu esprisi çok hoþuna giden Padiþah,Ýbn Kemal’e hayli ihsanda bulundu.

60

BÝR DESTAN ÝNSANI

Yavuz apayrý bir destan insanýdýr. O, Ýslâm birliðinitemin maksadýyla gittiði muharebelerin birinden dönü-yordu. Bu arada Ýstanbul’da halk, günlerdir onu istikbaledebilmenin heyecanýyla yollara dökülmüþ bekliyordu.O, bunu haber alýnca, Ýstanbul’a gece yarýsýnda baþka biryoldan giriyor ve gizlice Topkapý’ya ulaþýyordu.

Bir pençede dünyanýn ödünü koparan ve kükrediðizaman ormana velvele salan bu adama bak ki, gece olupda, Rabbiyle münasebete geçince, tepeden týrnaða birabid ve zahid kesiliyor. Sanki þimdi o herkesi tir tir titre-ten hükümdar deðil de bir Tavus b. Keysan veya bir Üvey-si’l-Karnîdir. Bu hâl ve bu vaziyet çok az insana nasip ol-muþ bir payedir. Onun içindir ki bu insanlar, adý sahabe-den ve tabiînden sonra anýlmasý gereken insanlardýr.

61

BÝR DEVLET NE ZAMAN YIKILIR?

Yavuz Selim Han, Ýslâm ülkelerini fethettikten sonra,bir gün Vezir-i azam Pirî Paþayý çaðýrýr:

“Pirî lalam! Allah’ýn izni ve yardýmýyla Mýsýr’ý fetheyle-dik. “Hadimü’l-Haremeyn” unvaný ile muazzez olduk. Hergittiðimiz taraflarda fetihler nasip oldu. Emrimize muhale-fet edecek kimse kalmadý. Bu durumda devletin zevali (yý-kýlmasý) ihtimali var mýdýr?” diye sorar. Vezir Pirî Paþa dacevabýnda: “Yüce cedlerinizin (atalarýnýzýn) koyduklarý ka-nun ve kaideler icra olundukça bu devletin zevali muhal-dir.” der ve þöyle devam eder:

“Evlâtlarýnýzýn hilâfeti zamanýnda akýlsýz vezir-i azamtayin olunur, rüþvet kapýlarý açýlarak mansýplar (makam-lar) ehline verilmez, devlet iþlerinde kadýnlarýn hükmüyürürse, o zaman bu devletin yýkýlmasý kaçýnýlmaz olur.”diye ilâve eder. Bunun üzerine düþünceye dalan YavuzSultan Selim Han:

“Allah’ým! Bizi koru!” duasýný yapar ve Pirî Paþaya ih-sanlarda bulunur. Þehzadeliðinden itibaren ve özelliklede sultanlýðý zamanýnda at üstünden inmeyen Yavuz Sul-tan Selim Han, ömrünün çok az bir kýsmýný Ýstanbul’dakisarayýnda geçirmiþtir.

Tarihte kurulan her devlet doðar, büyür, geliþir ve deölür. Bu son elbette kaçýnýlmazdýr. Ölüm kaçýnýlmaz ol-makla birlikte geciktirmek, hayatta kalma süresini uzatmak

62

da o devletin yöneticisinden halkýna kadar bütün bir top-lumun elindedir. Ne yazýk ki Pirî Paþa’nýn dedikleri bir birgerçek olmuþ ve Osmanlý Devleti de miadýný dolduraraktarih sayfalarý arasýndaki yerini almýþtýr. Ýbret alýndýðý müd-detçe tarih tekerrür etmeyecektir.

63

ÝLÝM ADAMINA VERDÝÐÝ DEÐER VEMOLLA CEMALÝ (ZENBÝLLÝ)

Tarihin “Yavuz” dediði Sultan Birinci Selim, gerçek-ten de yavuzdu. Ama bu yanardað gibi ateþ saçan hüküm-darýn da, yanýnda boynunu büktüðü, elini öptüðü, nazýnýçektiði, buyruðunu tuttuðu kimseler vardý. Padiþah, bukaya gibi eðilmek bilmeyen bükülmez manialarý aþýp geç-mek istese de, yerlerinden kýmýldatýp sarsamaz ve tosla-dýkça geri püsküren kendi olurdu.

Meselâ hususî hayatýnda zarif, nazik ve uysal bir kimseolan Molla Cemali (Zenbilli), padiþahýn karþýsýnda haþin vealabildiðine sertti. Bu, korku bilmeyen gözü pek adam, o eleavuca gelmez hükümdar, bir kale metaneti ile nasýl da onunitidal ve ölçüleriyle bir muvazene bulabilmiþti? Bulmuþtu.Zira padiþah, doðruluða, celadete, ihlasa, feragate, tedbireve ileri görüþe meftun ve hayran bir insandý. Derine iþle-yen zekâsý, isabetli görüþü, intikal sürati ile etrafýný teþkiledenlerin iç künyelerini tespit edip hükmünü verecek birferasete sahipti. Onun için, çeyrek asýr fetva makamýnýnfýrsat ve imkânlarý içinde, yalnýz baþkalarý için yaþamýþ,baþkalarý için didinmiþ ve eteðine dünya kirlerinden birzerre sýçratmamýþ bir Molla Cemali, istediði kadar ileri gi-debilir ve hükümdarýný dilediði gibi hizaya çekebilirdi.

Uzun yýllar, bir dünya devletinin þeyhülislâmý olduðuhâlde, kibirsiz, debdebesiz, sade ve mütevazý tutumunumuhafaza eden bu âlim kiþi, bazý zamanlar padiþaha öyle

64

çýkýþlar yapardý ki, tahammül etmek için ancak gerçekle-rin eþiðine baþ koyan bir Sultan Selim olmak gerekti.

Anlatacaðýmýz hâdise bizlere adalet daðýtanlar iledevleti idare edenlerin münasebet ve konumlarýnýn hakký-ný vermede hangi ölçüler içinde olmalarý gerektiðini çokiyi anlatmaktadýr. Vaka þöyle cereyan eder:

Ýstanbul’da yaþayan azýnlýklar -Rum, Ermeni, Yahudi-zaman zaman karýþýklýk çýkarýyorlardý. Buna çok kýzanYavuz; “Ya karýþýklýk çýkarmasýnlar yahut da hepsi top-raklarýmý terketsinler.” diye emretti.

Durumu devrin en büyük âlimlerinden ÞeyhülislâmZenbilli Ali Efendi’ye bildirdiler. Ali Efendi, Yavuz’a gitti.

Padiþahým, dedi, “Duydum ki azýnlýklarý topraklarý-nýzdan çýkarmayý istermiþsiniz.”

Yavuz hâlâ çok kýzgýndý. Þimþek döken gözlerini Þey-hülislâma çevirdi:

“Evet, ne olmuþ!”Þeyhülislâm Zenbilli Ali Cemali Efendi, düþündüðü-

nü açýkça söylemekten hiçbir zaman çekinmezdi. Ya-vuz’un öfkesinden de korkmazdý:

“Bu dinimize aykýrýdýr!” dedi. “Çünkü, dinimizdezorlama yoktur. Dedeniz cennetmekân Fatih Sultan Meh-met Han Hazretleri de bu hükme uymuþtur. Hem dininhükmüne, hem dedenizin töresine uymak zorundasýnýz.”

Yavuz’un öfkesi daha beter kabardý:“Ali Efendi, Ali Efendi! Bakýyoruz da sen devlet iþle-

rine de karýþmaya baþladýn. Bu yolun sonu nereye varýrbilir misin?”

Zenbilli hiç çekinmeden þu cevabý verdi:“Nereye varýrsa varsýn, ömrüm bitmedikçe canýmý al-

maya kimsenin gücü yetmez. Senin ahiret iþlerine bak-

65

mak boynumun borcu olduðuna göre, ahirette hesabýnýveremeyeceðin iþlerden seni korumak da boynumun bor-cudur. Bu iþe kalkýþýrsan hal’ine (tahttan indirilmene)fetva veririm.”

Yavuz bu söz üzerine yumuþadý ve emrini geri aldýr-dýðýný bildirerek Zenbilli’ye teþekkür etti.

66

YAVUZ VE SIR

Yavuz devlet sýrlarýnýn korunmasýna çok dikkat ederdi.Vezir-i azamdan baþka kimsenin bu sýrlara vâkýf olmasýný is-temezdi. Mýsýr seferinden sonra yine Osmanlý için tehlikebelirmiþti. Avrupa ile barýþ yapan Sultan’ýn azmi, tekrar Ýranüzerine idi. Bunu devlet adamlarýnýn bilmesi gerekirdi. Budurumda Padiþah bir gün Vezir-i azam Pirî Paþayý çaðýrtýp:

- Seferim vardýr, sefer hazýrlýklarý görülsün, dedi. Pirî Paþa seferin Anadolu’ya mý Rumeli’ye mi olacaðý-

ný soramadý. Padiþah’ýn kýzarak “Sizler ki vezirlersiniz han-gi tarafa sefer lâzým geldiðini bilmezsiniz, peki o makamdaniçin oturursunuz?” demesinden çekindi. Fakat Padiþah’ýncüce olan bir nedimine mektup yazýp öðrenmesini istedi.Cüce olan nedim de bir fýrsatýný bulup seferin nereye oldu-ðunu sordu. Bundan kuþkulanan Sultan, bunu nedime ki-min söylediðini sorunca, Pirî Paþadan çýktýðýný öðrendi.Ona dedi ki: “Ben sana þimdi seferin yönünü söylesem, sende Vezir-i azam’a haber versen, o da buna inansa! Eyvah,Osmanlý saltanatý sizin gibilere kaldý ha!”

Yavuz bunun ardýndan vezirine bir mektup yazdý vededi ki: “Bire Kara Türk, bir nedimim var idi, bize çokgördün. Seferin ne tarafa olduðunu sorarsan, Ýran’adýr.Tedbir ve tedarik üzere olasýn. Yoksa senin dahi baþýný böy-le iderim.” Mektubu okuyan Pirî Paþa’nýn aklý baþýndan gitti.

67

Bu Pirî Paþa’ya çok büyük bir ders olmuþtu. Bir gün PirîPaþa ikindi vaktinde Sultan ile bir konuyu görüþmeye girmiþve uzun müddet orada kalmýþtý. Ertesi gün vezir Mesih Pa-þa, Pirî Paþa’ya: “Divanda dün ne söyleþtiniz?” diye sordu-ðunda Pirî Paþa onun isteðini reddedip, Sultan’dan onun az-lini istemiþ. Bu devlet sýrrýna vâkýf olmaya çalýþan vezir, ara-cýlarýn ricasý ile azilden zorlukla kurtulmuþtur.

68

YAVUZ SULTAN SELÝMÝN DÖRT ASIR SONRAKÝ TÜRBEDARINA ÝKRAMI

Sultan II. Abdülhamit devrinde, Sultan Selim Hanýntürbesinde görev yapan bir türbedar oldukça fakir, fakirolduðu kadar da iyi niyetli ve temiz kalpli bir kimse idi.Bu türbedar, Yavuz’un büyük bir veli olduðunu öðrenmiþ-ti. Fakat yýllardýr bu türbede görev yaptýðý hâlde, hiçbirkerametini görmemiþti.

Bir gün kabre karþý durup, Yavuz Selim Hana hitaben:“Sultaným, evliyadan bir kimse olduðunu duydum.

Yýllardan beri türbedarlýðýný yapýyorum hâlâ yoksullukiçindeyim.” dedi. Sultan Selim Han, o gece, zamanýn sul-taný Sultan II. Abdülhamit Hana rüyada görünerek duru-mu bildirdi. Sultan Abdülhamit Han o türbedarý sarayýnaçaðýrarak türbedeki durumlarý sordu. Türbedar da bir günevvelki söylediklerini hatýrlayarak, Abdülhamit Hanýnhâdiseden haberdar olduðunu sezdi ve söylediklerini tek-rar etti. Bunun üzerine Sultan Abdülhamit Han, o türbe-dara ihsanlarda bulundu, türbedarlýk maaþýný da artýrdý.

69

BÜYÜK ÝDEALLER

Zeki ve güçlü komutan Yavuz Sultan Selim Han, 10Eylül 1517’de Kâhire’den Ýstanbul’a dönerken: “Gönülister ki, Afrika’nýn kuzeyinden Endülüs’e çýkayým ve son-ra Balkanlar üzerinden tekrar Ýstanbul’a döneyim!” diye-rek doyumsuz fetih arzusunu ortaya koymuþ oluyordu.

Buna ilâveten Mýsýr seferinden sonra Hindistan veUzakdoðu Müslümanlarýyla da alâkadar olmaya baþlayanYavuz, Sadrazam Pirî Mehmet Paþayý yanýna çaðýrmýþ vesonradan açýlmýþ bulunan Süveyþ Kanalý’nýn bulunduðuyeri iþaretle: “Buradan Akdeniz’i Kýzýldeniz’e baðlar vederyadan Hindistan’a girerim!” demiþtir.

Bununla Portekizlilerin Hindistan’daki Müslümanla-ra yaptýklarý zulme mâni olmak niyetini sergileyen Yavuz,bu yolda çeþitli hazýrlýklar da yapmýþtýr. Hatta Pirî Paþa ta-rafýndan fetih için lüzumlu olan toplar dahi dökülmüþtür.

Cihangir Padiþah, bir gün yeryüzünün geniþliðini me-rak etmiþti. O’na bir dünya haritasý getirdiler. Hayret veküçümseyerek baktý ve: “Bir hükümdar için eh, neyse!Ama iki hükümdar için az!” dedi Bu manzara, Yavuz’unmaðrurluðunu deðil, ruhunda taþýdýðý cihat aþkýnýn haþ-metli þahlanýþýný ifade eder.

Þair Yahya Kemal, O’nun bu doyumsuz cihat arzusunu:Sultan Selim-i Evvel’i râm etmeyip ecel;Fethetmeliydi âlemi Þan-ý Muhammedî!mýsralarý ile ebedîleþtirmiþtir.

70

Büyük cengâver Hünkâr, Osmanlý topraðýný, bugünküTürkiye’nin tam beþ katý artýrarak, 4.182.000 km²’ye çýkar-dý. Mýsýr ve Arabistan yarýmadasý Osmanlý hâkimiyetinegeçti. Hint Okyanusu’na kadar inildi. Kuzey Afrika hâkimi-yeti ile Osmanlý hududu Atlas Okyanusu’na dayandýrýldý.Hicaz ve Ortadoðu ülkeleri Osmanlý hizmetine açýldý.Mübarek ve mukaddes emanetler, Ýstanbul’a getirilerek Ýs-tanbul, þeref ve izzet kazandý. Bunlar, Topkapý Sarayý’ndamahsus bir hücreye konularak burada yirmi dört saat kesin-tisiz Kur’an-ý Kerim okunmasý için kýrk hafýz tayin edildi.Ýlk Kur’an-ý Kerim’i okuyan da Yavuz’un kendisi oldu

Þayet ömrü vefa edip de, ihtirasla gönül koyduðu ikin-ci Ýran seferini de açýp Þah Ýsmail’i ortadan kaldýrmýþ olsay-dý, artýk ecel gününü bekleyen hastalar gibi, Hint ve Mave-raünnehir devletlerini de, tasavvur ettiði birlik içinde topla-yacak, belki bütün Asya’yý ayný bayrak altýnda birleþtirecekti.

Yavuz’u diðer cihangirlerden ayýran baþlýca vasýf, hiç-bir kuvvet tarafýndan elinden alýnmayacak kadar þiddetlebaðlý bulunduðu bir prensibin tahakkuku etrafýnda, haya-týný tüketmiþ olmasýdýr. Eðer Sultan Selim’in saltanat ha-yatýný bir bütün olarak ele alýrsak, onu tahrik eden sebe-bin ne ikbal, ne ihtiþam, ne de devlet hýrsý olduðu görü-lür. Aksine alayiþten, gösteriþten, debdebe ve þatafattanuzak sade hayatýný, bütün samimiyeti ve cömertliði ile va-tan ve din uðruna tahsis etmiþtir.

Yoksa babasýnýn otuz yýllýk saltanatý içinde her biri bi-rer hükümdar kesilmiþ devlet adamlarý ve arkalarýnda ordu-larý bulunan beþ altý þehzadenin rekabeti ile âdeta tehlikeninkucaðýna itilmiþ memleketi elinden tutup selâmete çekmek,ancak hayatýný küçümseyen ve müþkülleri yenen böyle birdehþet salýcý idarecinin kârý olabilirdi.

71

YAVUZ SULTAN SELÝM’ÝN ADALETANLAYIÞI VE PÝRÎ PAÞA

Pirî Paþa, Yavuz Sultan Selim Hanýn sadrazamý idi.1519 yýlýnýn Ocak ayýnda Yavuz Sultan Selim, Pirî Paþayaþöyle bir emir vermiþti:

“Vezirim! Devlet iþlerinde hiçbir suretle tembellik veumursamazlýk istemem. Bunu yapanlar hiçbir zaman elim-den kurtulamazlar. Dünya ve ahiretin azabý ve günahý on-larýn boynuna olur. Allah’tan korkmak gerekir. Zalimle-rin elinden mazlumlarý daima kurtarmalýdýr. Bilin ki, heran Allah’ýn gözetimi altýndayýz. Onun her þeyi bilip gör-düðünden emin olmalýsýnýz. Buna göre de hiçbir zamangaflet uykusuna dalmamak gerekir. Bu bakýmdan uyanýkolun. Bilin ki, benim her an sizi kontrol eden adamlarýmvardýr. Senin ve görevini yapmayanlarýn durumlarýný ko-laylýkla öðrenirim. Kazaskerlerime ve diðer vezirlerimebu emrimi göster ki; onlar da bilsinler, doðru yoldan þaþ-masýnlar. Yoksa elimden kurtulamazlar. Sen de onlarýnher davranýþýný dikkatle izle ki, yanlýþlýða düþmesinler.Yurdumda zerre kadar zulmün yapýlmasýna iznim yoktur.Bunu böyle bilesin vesselâm.”

Pirî Paþa, Padiþahýn bu emrinden endiþelendi.Bir gün Padiþahýn huzurundayken, sözü bu emirna-

meye getirip korkusunu yarý þaka yarý ciddî þöyle ifade et-ti: “Hünkârým, eninde sonunda bir bahane ile beni öldü-receksin. Bari bir gün evvel bu olsa da endiþeden kurtul-

72

sam!” Yavuz, Paþa’nýn bu sözlerine bir hayli güldüktensonra, þöyle dedi:

“Benim de burasý hatýrýmdaydý. Lâkin yerine koya-cak bir kafa bulamadým ki, sadrazamlýðý ona vereyim.Yoksa seni istediðine ulaþtýrmak kolaydýr.”

Pirî Paþa o günden sonra, hem canýný, hem de Padi-þahýn kendisine beslediði sevgiyi ve güveni korumak içindaha çok çalýþtý.

73

ÂLÝMLERÝN ÇAMURU ÝLE ÝFTÝHAR EDEN KOCA SULTAN

Ýbni Kemal, asýl adýyla Kemal Paþazade Ahmet Þem-seddin, Kanunî Sultan Süleyman devri þeyhülislâmlarýn-dan ve on altýncý asrýn þöhretli âlimlerindendir. Tokat’tadoðmuþtur. Doðduðu yýl belli deðildir. Kemal PaþazadeSüleyman Bey’in oðludur. Büyük babasýna nispetle ÝbniKemal diye meþhur olmuþtur.

Ahmet Þemseddin, gençliðinde babasý gibi sipahi aske-ri idi ve II. Bayezid döneminde birçok savaþlarda bulunmuþ-dur. O, bilim adamlarýnýn emirlere bile üstün tutulduðunugörerek genç iken mesleðini deðiþtirip eðitimini ilerletmiþti.Arapça ve Farsça öðrendi. Önce müderris oldu. Þöhreti art-tý, sonra Edirne Kadýsý ve Rumeli Kazaskeri oldu.

Yavuz Sultan Selim onu çok sever, savaþlarda kendi-siyle birlikte bulundururdu. Kanunî Sultan Süleyman dakendisine saygý göstermiþtir. Kanunî döneminde 1525’teþeyhülislâm oldu ve ölümüne kadar bu makamda kaldý.Ona “Müftiyü’s-Sakaleyn” unvaný verildi.

Ýbni Kemal, hak ve adaleti sever, doðruluk ve fazilettenayrýlmazdý. Padiþahýn saygý ve sevgisini kazanacak kadar bü-yük bir insandý. O, Türk tarihinin örnek bir insanýdýr. 1533yýlýnda öldü. Mezarý Edirnekapý dýþarýsýnda Mahmut Çele-bi zaviyesindedir. Ýbni Kemal, büyük bir din bilgini olduðukadar deðerli bir tarihçi ve kudretli bir þairdi. Kitap ve risa-

74

le þeklinde üç yüz kadar eser yazdýðý rivayet olunur. ÝdrisiBitlisî’nin Heþt Behiþt adlý eserini Türkçe’ye çevirmiþti. Sa-di’nin Gülistan’ýna benzer Nigaristan adlý Farsça bir eseryazmýþ, bir Osmanlý tarihi ile Mohaç Muharebesi’ne dairbir risale meydana getirmiþti. Yusuf ve Züleyha adlý eserle,tamamlanmamýþ bir Kur’an tefsiri ve dinî kitaplara birçokhaþiye ve þerhleri vardýr.

Sultan Selim, bütün hiddet ve þiddetine raðmen kadirþi-nas bir zat olup, fikrini açýkça söyleyenin mütalâasýný, kendifikrine uymasa bile dinler ve uygun görürse onu yapardý.

Devrin büyük âlimlerinden Kemal Paþazade (Ýbni Ke-mal) Mýsýr seferinden birlikte dönerken, atýnýn ayaðýndansýçrayan çamur Yavuz’un kaftanýný kirletmiþ, buna çok üzü-len Ýbni Kemal Padiþah’tan özür dilemiþti. Haþmetli Padiþah:

“Âlimlerin atýnýn ayaðýndan sýçrayan çamurla bile ifti-har ederiz. Bizim için bu bir þereftir. Bu çamurlu kaftanýböyle alýp saklayýn. Öldüðümde, vesile-i gufran olarak (afvesilesi olarak) tabutumun üzerine örtülsün.” deme asale-tini göstermiþti. Yavuz biliyordu ki etrafýnda kendisine yolgösterecek, istifade edebilecekleri zatlar oldukça devletindevamýný saðlamak mümkün olacaktýr. O, her zaman içinilim adamlarýna saygý göstermiþ ve onlara ihsanlarda bulu-narak koruyup kollamýþtýr.

75

AHÝRETTEN GAYRÝ SEFERÝMÝZ YOKTUR

Siyasî çabalarý ile Haçlý ordusunu durdurmayý plan-layan Yavuz Sultan Selim, öteden beri Avrupa’ya karþý gi-riþeceði bir sefer için büyük bir donanmaya ihtiyaç oldu-ðunu biliyordu.

Bu sebeple o, askerî faaliyetlerine hýz vermekten gerikalmýyordu. Bu maksatla Haliç’te daha önce Bizans tersa-nesi olarak kullanýlan yerde, Fatih Sultan Mehmed’in inþaettirmiþ olduðu eski tersaneyi Kâðýthane’ye kadar geniþle-terek 300 kadar inþaat tezgâhýný (Göz) ihtiva edecek birþekilde büyütmüþtü. Böyle sýký bir çalýþma sonunda Ýstan-bul ve Çanakkale’de 250 gemiden oluþan bir donanma,savaþa hazýr hâle gelmiþti.

Anadolu’da ise birçok topla takviye edilmiþ 60 bin-den fazla asker toplanmýþtý. Hiç kimsenin nereye yapýla-caðýný bilemediði bu seferin Hristiyan bir devlet için ol-duðu zanný uyanmýþtý.

Bu hazýrlýklar, belki de Roma’da gerçekleþtirilmeyeçalýþýlan Haçlý seferini karþýlamak için yapýlýyordu. Vezir-ler ise “Þu Akdeniz, sadece Devlet-i Âliye’ye bir mersâ (li-man) olabilir.” demek suretiyle Padiþah’ý, Rodos’un fethi-ne teþvik ediyorlardý.

O, Fatih Sultan Mehmet zamanýnda olduðu gibi kötübir netice ile karþýlaþmamak için daha fazla hazýrlýk yapýl-masýný vezirlerine ihtar ederek:

76

“Benim muradým bir kisver (memleket, ülke) almak-týr. Siz beni, bir hýrsýz kalesi almaya tergib edersiz.” der.

Bununla beraber bu sefer için kaç aylýk tedarik gör-dünüz diye sorduðunda Pirî Paþa: “Dört aylýk” diye cevapverir. O, bunun kifayet etmeyeceðini söyleyerek fikriniaçýklamak suretiyle kale muhasaralarýndan hoþlanmadýðý-ný, meydan muharebelerinin sonuçlarýnýn daha büyük vemeþakkatlerinin daha az olduðunu anlatmýþtýr. Daha son-ra ise âdeta keramet sahibi gibi “Bizim þimdiden gerü se-fer-i ahiretten gayri seferümüz yoktur.” demiþti.

Bu, birbirinden parlak ve büyük zaferler kazanan birinsanýn, bunlarý aþacak bir sefer yapamayacaðý ve tarihte-ki azametinin gölgeleneceði ihtimalini düþünmesidir ki,Sultan’ýn, sorumluluk hususunda dahi þahikaya ulaþtýðýnýgösteren bir delildir. Gerçekten de o, yapýlan sefer hazýr-lýklarý hakkýnda ilgililerden bilgi alýp dört aylýk barutunbulunduðunu öðrenince bunu yetersiz görmüþ ve HocaSadeddin’in ifadesiyle “bu gûna tedâbir-i vâhiye ile bensefer itmem ve kimse sözü ile yola gitmem ve bil-cümlebize sefer yok, meðer sefer-i ahiret” demek suretiyle, ar-týk maddî ve dünyevî seferler için deðil, manevî ve ahiretyolculuðuna hazýrlanýp Allah’ýna kavuþmak üzere oldu-ðunu, etrafýndakilere bildirmek ister gibiydi.

77

ÖLÜMÜNE HEM KILICIN HEM DE KALEMÝN AÐLADIÐI BÜYÜK ADAM YAVUZ SULTAN SELÝM HAN

Dokuzuncu padiþah olarak 24 Nisan 1412 Cumarte-si günü kýrk iki yaþýnda tahta çýkan Yavuz Sultan SelimHan, sekiz sene, dört ay, yirmi sekiz günlük bir saltanat-tan sonra 21/22 Eylül 1520 Cuma/Cumartesi gecesi elliyaþýnda iken vefat etmiþtir.

Saltanatý boyunca, Ý’lay-ý kelimetullah uðrunda devamlýgaza peþinde koþan Yavuz, 1520 yýlýnýn 18 Temmuz günü se-fer için Ýstanbul’dan Edirne’ye hareket ederken hasta idi.Meþhur nedimi Hasan Can’ýn rivayetine göre, hareketindenbirkaç gün evvel omuzlarý arasýnda bir acý hisseden Yavuz,Hasan Can’a: “Sýrtýmda bir þey durur. Acep diken mi girmiþola?” diyerek ýstýrabýný söylemiþ ve Padiþahý muayene edenHasan Can, Yavuz’un iki omuzu arasýnda, derinliðine iþle-mekte olan hafifçe kýzarmýþ bir çýban baþý görmüþtür.

“Efendimiz, sýrtýnýzda henüz ham olan bir çýban var, bu-nu zedelemek caiz deðildir. Bir münasip merhem koymakgerek. Emir buyurunuz, cerrahlara haber vereyim.” diyenHasan Can’a, Yavuz’un verdiði: “Biz çelebi deðiliz ki, bir çý-ban için cerrahlara müracaat edelim.” cevabýný vermiþtir.

Böylece çýbana müdahale edilmemiþ ve bir gün, YavuzSultan Selim Han, hamama giderek olgunlaþmayan o çýbanýiyice sýktýrmak suretiyle zedelemiþ. Bu hâdiseden sonra da ýs-týrabý birdenbire artmýþtýr. Bilâhare olayý nedimine anlatan ve:

78

“Hasan Can, sözünle amel etmedik amma, kendümü-zü telef ettik.” deyip çýbanýn macerasýný anlatýnca HasanCan “Neredeyse aklým baþýmdan gidiyordu!” diyecektir.

Yavuz, müthiþ ýstýrabýna raðmen, yeni bir sefere ha-zýrlanmaktan da geri durmamýþtýr. Hareketinden birmüddet evvel, vezir-i azamý büyük devlet adamý PirîMehmet Paþayý Edirne’ye göndermiþ ve kendisi de hastaolmasýna raðmen, hiç kimseyi dinlemeyerek ata binip, or-dusunun baþýnda Ýstanbul’dan Edirne’ye hareket etmiþtir!

Yolda ýstýrabý gittikçe artan Yavuz, Çorlu’nun Muratlýnahiyesine baðlý Sýrt Köyü yakýnlarýnda iyice hastalanmýþ veburada ordugâh kurarak iki aya yakýn bir zaman kalmýþtýr.

Yavuz Sultan Selim Hanýn hastalýðý boyunca yanýn-dan hiç ayrýlmayan sadýk nedimi Hasan Can, Padiþahýnrahatsýzlýðýnýn seyrini oðlu Hace-i Sultanî Þeyhülislâm Sa-deddin Efendiye aynen anlatmýþ ve Hoca Sadeddin Efen-di, “Selim Namesi”ne Hasan Can’ýn anlattýklarýný tefer-ruatýyla yazmýþtýr. Bu yazýlanlara göre, Yavuz Sultan Se-lim Han, hastalýðýnýn günbegün artmasý üzerine, son ve-zir-i azamý muhterem Pirî Mehmet Paþayý Edirne’den SýrtKöyü’ne çaðýrtmýþ ve vezir-i azamýna:

“Cümlenizden ziyadesiyle ikdam beklerim. Asker ev-lâtlarým hastalýðýmdan katiyen haberdar olmamalýdýr. Bu-rada konaklayýþýmýzýn, Anadolu canibinden gelecek aske-re intizar için olduðu söylensin, yarýndan tezi yok, tevzi-i menasýb ve terfi-i meratip yapýlmasýný irade ederim. As-ker evlâtlarýma ihsan daðýtýlsýn, asar-ý sürur gösterilmesiiçin yeniçeri teþvik edilsin, düþmanlarýmýz yataða düþtü-ðümüze zinhar muttali olmasýn. Gayri þimdilik söyleye-cek sözüm yok!” diyerek son emrini vermiþ ve bu vaka-dan birkaç gün sonra vefat etmiþtir.

79

KAYNAKLAR

- Büyük Veli Y. Sultan Selim, Rahmi Serin, 1. Baský

- Semiha Ayverdi, Türk Tarihinde Osmanlý Asýrlarý

- Prof. Dr. Ahmet Uður, Yavuz Sultan Selim’in Siyasî

ve Askerî Hayatý, MEB Yayýnlarý

- Ýslâm Ansiklopedisi

- Büyük Türk Zaferleri, Tercüman Gazetesi Yayýnlarý

- Osmanlý Ansiklopedisi, Ýz yayýncýlýk

- Türk Ansiklopedisi, Meb Yayýnlarý

- Tahsin Ünal. Osmanlýlarda Fazilet Mücadelesi

- Vehbi Vakkasoðlu, Osmanlý Ýnsaný

- Mustafa Müftüoðlu, Yalan Söyleyen Tarih Utansýn

- www.kultur.gov.tr

80