“Yeni” Emperyalizm: Mülksüzlesme Yoluyla Birikim

5/10/2018 “Yeni” Emperyalizm: Mülksüzlesme Yoluyla Birikim - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/yeni-emperyalizm-mulksuzlesme-yoluyla-birikim 1/26

1 Bu makalenin çevirisi, So-

cialist Register dergisinin2004 say›s›n›n çevirisiçal›flmas› çerçevesindeyap›lm›flt›r. Sosyalist Ça-l›flma Grubu adl› grubu-muzun ortak çal›flmas›olan bu kitap çok yak›ndayay›mlanacakt›r. Sosya-list Çal›flma Grubu’ndanarkadafllara ve çevirinin

son halini gözden geçirenMustafa Bay›rba¤’a çokteflekkür ederim. [ç.n.]

2 Socialist Register 2004 ;2003 Merlin Press:Londra, ss:63-87.

3 H. Lefebvre, The Survival

of Capitalism: Reproduc-

tion of the Relations of

Production , St Martin’sPress. New York: 1976.

4 1970’lerden 1980’lerekadarki bu makalelerinpek ço¤u flu kitapta yeni-den yay›mlanm›flt›r. Da-vid Harvey, Spaces of

Capital: Towards a Criti-

cal Geography , NewYork: Routledge 2001.Benzer muhakeme tarz›flu eserde de bulunabilir.Harvey, The Limits to Ca-

pital , Oxford: Basil Black-well, 1982 (yeni bask›s›London: Verso, 1999)

5 Benim kendi kuramsalgörüflüm ayr›nt›l› bir fle-kilde Harvey, Limits , 6.ve 7. bölümler.

“Yeni” Emperyalizm:Mülksüzleflme Yoluyla Birikim1

Dav id Harvey 2

Çeviren: Evren Mehmet Dinçer

KKapitalizmin, kaç›n›lmaz çöküflü hakk›nda hem sa¤c›-lar›n hem de solcular›n yapt›¤› korkunç tahminlerera¤men pek çok kriz ve yeniden düzenleme karfl›s›n-

da bu kadar uzun süre hayatta kalmas› ayd›nlat›lmas› gere-ken gizemli bir konudur. Lefebvre, bir keresinde, ünlü biryorumunda çözümü buldu¤unu düflünmüfl, kapitalizmin me-kan üretimi yoluyla hayatta kald›¤›n› söylemiflti; ancak bu-

nun tam olarak nas›l olaca¤›n› aç›klamam›flt›.3 Hem Leninhem de Luxemburg, farkl› sebeplerden hareketle ve farkl› fle-kilde ak›l yürüterek emperyalizmi yani belirli bir tür mekanüretim biçimini bu açmaz›n cevab› olarak düflündüler, ancakher ikisi de bu çözümün kendi onmaz çeliflkileri dolay›s›ylasonlu oldu¤unu iddia ettiler.

1970’lerde bu soruna bak›fl›m “mekansal-zamansal sabit-ler”in [spatio-temporal fixes] sermaye birikiminin içsel çelifl-

kileri üzerindeki rolünü de¤erlendirmekti.4 Bu önerme an-cak, kuramsal olarak Marx’›n kar oranlar›n›n azalmas› fleklin-de anlafl›lan, kapitalizmin yayg›n afl›r› birikim krizleri yarat-ma e¤ilimi ile iliflkili oldu¤unda anlaml› oluyordu. 5 Bu türkrizler sermaye ve emek gücü art›¤›n›n toplumsal olarak kul-lan›fll› ifller için, herhangi bir araç taraf›ndan karl› bir biçim-de bir araya getirilememesi fleklinde anlafl›lmal›d›r. E¤er ser-mayenin ve emek gücünün tüm sistem çap›ndaki devalüas-

yonlar› (hatta y›k›mlar›) sürmezse, bu fazlay› emmek için bafl-ka yollar bulunmal›d›r. Co¤rafi yay›lma ve mekansal yenidenörgütlenme böyle bir seçenek sa¤lar. Ancak bu da zamansalsabitlemelerden ay›rt edilemez, çünkü co¤rafi yay›lma ço¤uzaman uzun dönemli fiziksel ve toplumsal altyap› yat›r›mlar›-

Praksis 11 | Sayfa: 23-48



n› (örne¤in ulafl›m ve iletiflim a¤lar›, e¤itim ve araflt›rma gibi) ge-rekli k›lar ve bunlar›n destekledikleri üretken faaliyetler arac›l›-¤›yla de¤erlerini amorti etmeleri y›llar al›r.

Küresel kapitalizm 1970’lerden bu yana kronik ve uzun süre-li bir afl›r› birikim sorunu yaflamakta. Brenner’in bu konuda or-taya koydu¤u ampirik malzemeyi genel olarak ikna edici buluyo-rum.6 Ancak ben, uluslararas› kapitalizmin bu y›llardaki iniflli ç›-k›fll› grafi¤ini, orta vadede dahi afl›r› birikim sorunuyla bafl ede-meyerek baflar›s›z olmufl geçici mekansal-zamansal sabitlemelerdizisi olarak yorumluyorum. Gowan’›n iddia etti¤i gibi, ABD’ninküresel kapitalizm içinde hegemonik konumunu korumas›, bu

tür bir iniflli ç›k›fll›l›¤›n düzenlenmesi ile mümkündü.7

ABD tara-f›ndan askeri güçle desteklenen aç›k emperyalizme yak›n zaman-lardaki bu belirgin geçifl, daha önce baflka yerleri (1980’lerde ve1990’lar›n bafl›nda Latin Amerika’y›, ve hatta daha ciddi bir bi-çimde 1997’de Do¤u ve Uzak Do¤u Asya’y› bitiren, ard›ndanRusya ve Latin Amerika’n›n ço¤u bölgesine s›çrayan krizlerde ol-du¤u gibi) vuran devalüasyon nöbetlerinin aksine, ülkedeki cid-di durgunluk ve genifl çapl› devalüasyon tehdidinden önce, ABDhegemonyas›n›n zay›flamas› olarak görülebilir. Ancak flunu daeklemek isterim ki sürdürülebilir bir temelde, geniflletilmifl yeni-den üretim yoluyla birikime gidilemeyifli mülksüzleflme yoluylabirikim yönündeki çabalardaki art›flla paralellik göstermifltir.8 Budurum, sonda söyleyece¤im gibi, baz›lar›n›n “yeni emperyalizm”dedikleri fleyin temel özelli¤idir.9

Mekansal -Zamansal Sab i t leme ve Çel iflk i le r i

Mekansal-zamansal sabitleme yoluyla afl›r› birikim krizininçözümü fikrinin temeli oldukça basittir. Verili bir bölgesel sistemiçinde afl›r› birikim, art›k emek (artan iflsizlik) ve art›k sermayeanlam›na gelir (bunlar, pazardaki meta y›¤›nlar›n›n herhangi birkay›p olmadan kullan›lamayaca¤›, at›l üretim kapasitesi ve/veyaüretken ve karl› yat›r›m olana¤› oluflturamayacak para sermayesifazlas› olarak düflünülebilir). Bu tür art›klar flu flekillerde emile-bilir: (a) mevcut afl›r› sermayenin, dolafl›ma daha makul bir gele-cekte tekrar girmesi için uzun dönemli sermaye projeleri veyasosyal harcamalara (e¤itim ve araflt›rma gibi) yat›r›m yapma yo-luyla zamansal bir yer de¤ifltirme. (b) herhangi baflka bir yerdeyeni pazarlar, yeni üretim kapasiteleri, yeni kaynaklar, toplumsalolanaklar ve emek olanaklar› açmak yoluyla mekansal yer de¤ifl-tirmeler. (c) (a) ile (b)’nin bir bileflimi.

6 R. Brenner, The Bo-

om and the Bubble :The US in the WorldEconomy, London:Verso, 2002. Bren-ner’in afl›r› birikim

kuram› benimkindençok farkl› ama yinede ampirik kan›tlar›-n› oldukça kullan›fll›ve ço¤u konuda ik-na edici buluyorum.

7 P. Gowan, The Glo-

bal Gamble: Was-

hington’s Bid for

World Dominance ,London: Verso,1999.

8 Bu konu k›sa bir yaz›-da tart›flacak kadark›sa bir konu olma-d›¤› için, daha ayr›n-t›l› fleyleri ilerki birçal›flmada ele al-mak üzere flematikve basitlefltirilmiflbir yolda devamedece¤im. D. Har-vey, The New Impe-

rialism, Oxford: Ox-ford University

Press.9 “yeni emperyalizm”

konusu solcular ta-raf›ndan tart›fl›lm›fl-t›r: L. Panitch, ‘TheNew Imperial Sta-te’, New Left Revi-

ew , 11(1), 2000;ayr›ca bkz: P. Go-wan, L. Panitch veM. Shaw, ‘The Sta-te, Globalization

and the New Imperi-alism: A Round Tab-le Discussion’, His-

torical Materialism,9, 2001. Di¤er ilgiçekici yorumlar için:J. Petras ve J. Velt-meyer, Globalization

Unmasked: Imperi-

alism in the 21st

Century , London:Zed Books, 2001;R. Went, ‘Globaliza-

tion in the Perspec-tive of Imperialism’,Science and Soci-

ety , 66(4), 2002-3;S. Amin, ‘Imperi-alism and Globaliza-tion’, Monthly Revi-

ew , 53(2), 2001;

24 David Harvey



Yap›l› bir çevreyle ilifltirilmifl, ba¤›ms›z bir tür sabit bir ser-mayeden bahsediyorsak (a) ile (b)’nin bileflimi özellikle önemliolmaktad›r. Bu [belli bir] zaman ve mekanda devam edecek üre-

tim ve tüketim için gerekli fiziksel altyap›lar› (endüstriyel park-lardan liman ve havaalanlar›na, tafl›ma ve iletiflim sistemlerindensu ve kanalizasyon yap›lar›na, iskana, hastanelere ve okullara ka-dar) sa¤lar. Aç›k ki, bu yat›r›mlar ekonominin küçük bir dilimide¤ildir, özellikle h›zl› co¤rafi geniflleme ve yo¤unlaflma dönem-lerinde çok büyük oranda sermaye ve eme¤i emebilme yetisinesahiptir.

Sermaye ve emek art›¤›n›n bu tür yat›r›mlara yeniden da¤›t›-

m›, finansal ve/veya devlet kurumlar›n›n arac›l›¤›n› gerektirir. Bukurumlar kredi sa¤lama gücüne sahiptir. Mevcut tüketimden al›-n›p gelecek-merkezli projelere tahsis edilebilecek; mesela otoyolyap›m›nda veya e¤itimde kullan›lmak üzere; ve böylece ekonomiyeniden canland›r›larak (belki de ö¤retmenler ve otoyol iflçileritaraf›ndan tüketilecek olan gömlek ve ayakkab› gibi metalar›n ta-lebindeki fazlay› azaltarak bu sa¤lan›r) bir miktar “hayali serma-ye” yarat›l›r.10 E¤er yap›l› bir çevreye veya toplumsal geliflmeyeyap›lan harcamalar›n üretken oldu¤u (yani sonraki daha verimlisermaye birikimi biçimlerinden daha kolaylaflt›r›c› oldu¤u) kan›t-lan›rsa, o zaman hayali de¤erler, (ya do¤rudan borcun tasfiyesiyoluyla ya da dolayl› olarak, mesela daha yüksek vergi gelirleri iledevletin borcunu ödemesi biçiminde) amorti edilecektir. fiayetböyle olmazsa, de¤erlerin yap›l› çevrede veya e¤itim alan›nda afl›-r› birikimiyle birlikte, bu aktifler (iskan, dükkanlar, endüstriyelparklar, havaalanlar› vs.) devalüasyona aç›k hale gelir veya devle-tin fiziksel ve toplumsal altyap›ya olan borçlar›n›n ödenmesindezorluklar ortaya ç›kar (devletin mali krizi).

Bu tür yat›r›mlar›n kapitalizmi istikrara kavuflturmakta ve is-tikrars›zlaflt›rmakta oynad›¤› rol önemli olmufltur. Örne¤in,1973’teki krizin bafllang›ç noktas› mal piyasalar›n›n dünya çap›n-daki çöküflü olmufltu (Almanya’daki Herstatt Bankas›’yla baflla-yan ABD’deki Franklin National ile devam eden bir süreç), bun-lar› 1975’te New York City’deki ciddi iflaslar izledi (sosyal har-camalar›n vergi gelirlerini aflmas›n›n klasik bir örne¤i); Japon-ya’da 10 y›l sürecek olan durgunlu¤un bafllang›c› topraktaki,mallardaki ve di¤er aktiflerin fiyatlar›ndaki spekülatif balonunpatlamas›yd› ve bu tüm bankac›l›k sistemini tehlikeye soktu; As-ya’daki 1997 krizi, Tayland ve Endonezya’daki tafl›nmaz [pro-perty] balonlar›n›n patlamas›yla [bafllad›]; ve ABD ve Britanya

muhafazakar ve li-beral perspektiflerinserildi¤i çal›flmalariçin: M. Ignatieff,‘The Burden’, New

York Times Magazi-

ne , January 5th,2003 ve R. Cooper,‘The New Liberal Im-perialism’, The Ob-

server , April 7,2002.

10 Marx’›n “ba¤›ms›ztürden sabit serma-ye” ve “hayali ser-maye” kavramlar› s›-ras›yla Harvey, Li-

mits , 8 ve 10. bö-

lümlerde tart›fl›lm›fl-t›r. Co¤rafi önemleri-ne ise Harvey, Spa-

ces , 15. bölümde(Kapitalizmin Jeopo-liti¤i) de¤inilmifltir.P Fix teriminin ilkanlam› sabit, sabit-lemektir. Ancak bu-rada, Harvey terimi,kimi yerlerde serma-yenin afl›r› birikimkrizlerinin çözümü

anlam›nda kullan›l-m›flt›r. Bu yüzdenmetinde yazar›n buanlamda kulland›¤›yerlerde fix kelimesi“çözüm” ile karfl›-lanm›flt›r. [ç.n.]

25“Yeni” Emperyalizm: Mülksüzleflme Yoluyla Birikim



ekonomilerinin temel destekleri olan emlak piyasas›na, 2001 y›l›-n›n ortalar›ndan itibaren tüm di¤er sektörlerdeki genel durgun-lu¤un bafllamas›yla sürekli bir spekülatif bir güç hakim olmufltu.

1998’den bu yana Çinlilerin ekonomileri büyüyor ve art›k emek-leri zaten muazzam büyük olan Three Georges Dam gibi yap›la-r› gölgede b›rakacak (8500 mil yeni demiryolu, süper otoyollar vekentleflme projeleri; suyun yönünü Yangtze Irma¤›’ndan Sar› Ir-ma¤a çevirecek dev mühendislik iflleri, yeni havaalanlar› vs.)borç-finansman› yat›r›mlar› olan dev mega projelerle emiyorlar.Bu, bence, Brenner’inki de dahil olmak üzere birçok sermaye bi-rikimi modelinin ya göz ard› etti¤i ya da ikinci derecede önemliy-

mifl gibi davrand›¤› bir fleydir.Ancak sabit ( fixP) teriminin ikili bir anlam› var. Toplam ser-mayenin belli bir oran› göreli uzun bir dönem için (ekonomik vefiziksel ömrüne ba¤l› olarak) baz› fiziksel biçimlerde kelimenintam anlam›yla sabitlenir. Sosyal harcamalar›n, ayn› zamanda, ye-relleflti¤i [territorialized] ve devlet taahhütleriyle co¤rafi olarakhareketsizleflti¤i yönünde bir anlay›fl var. (Ancak ileride sosyalaltyap›y›, de¤erlendirmenin d›fl›na alaca¤›m çünkü o zaman mev-zu daha karmafl›k olacak ve aç›klayabilmek için daha genifl yergerekecek). Baz› sabit sermaye co¤rafi olarak hareketlidir (örne-¤in kolayca sökülüp baflka yere götürülebilen makineler) ancakgeri kalan topra¤a o kadar sabitlenmifltir ki yok edilmeden ora-dan tafl›namaz. Uçaklar hareketlidir ancak havaalanlar› de¤ildir.

Öte yandan mekansal-zamansal ‘sabitleme’, zamansal gecik-me ya da co¤rafi geniflleme yoluyla oluflan kapitalist krizlerin çö-zümü için kullan›lan bir metafordur. Mekan›n üretimi, tamam›y-la yeni bölgesel ifl bölümlerinin örgütlenmesinde, yeni ve dahaucuz kaynak komplekslerinin, yeni dinamik sermaye birikimimekanlar›n›n aç›lmas›nda ve önceden varolan toplumsal oluflum-lara kapitalist toplumsal iliflkiler ve kurumsal düzenlemeler (ör-ne¤in sözleflme kurallar› ve özel mülkiyet düzenlemeleri) taraf›n-dan nüfuz edilmesinde, mevcut sermaye ve emek fazlas›n›n emil-mesinde çeflitli yollar sa¤lar. Ancak bu tür co¤rafi yay›lmalar, ye-niden örgütlenmeler ve yeniden yap›lanmalar s›kl›kla mekandasabitlenmifl ancak gerçekleflmemifl de¤erleri tehdit eder. Mekanasabitlenmifl afl›r› büyüklükteki sermaye baflka bir yerde mekansalsabit aray›fl›na do¤ru hareketlenir. New York flehrini oluflturansabit aktiflerin de¤eri eskiden de bugün de önemsiz de¤ildir ve1975’te bunlar›n tümden devalüasyona u¤ramalar› tehdidi (veflimdi 2003’te) pek çoklar› taraf›ndan gelece¤in kapitalizmine

26 David Harvey



karfl› temel tehdit olarak alg›lanm›flt›r. E¤er sermaye d›flar› gider-se arkas›nda bir harabe b›rak›r (1970’ler ve 1980’lerde Pitts-burgh ve Sheffield gibi kapitalizmin kalbi olan bölgelerde hatta

Bombay gibi baflka bölgelerde de yaflanan sanayisizleflme bu du-rumu aç›klar). E¤er afl›r› birikmifl sermaye k›p›rdamaz ya da k›-p›rdayamazsa do¤rudan de¤eri düflecektir. Genelde tercih etti-¤im gibi bu süreci özetleyen cümle fludur: sermaye zorunlu ola-rak belli bir noktada, daha ileri bir noktada yok etmek üzere ken-disine benzer fiziksel bir alan yarat›r; bu zamanla co¤rafi yay›lmave zamansal yer de¤ifltirmeyle düzenli olarak e¤ilimli oldu¤u afl›-r› birikim krizlerine çözüm olarak buldu¤u fleydir. Bu kapitaliz-

min, toplumsal ve fiziksel alan›n›n evriminin üzerine yazd›¤› ya-rat›c› y›k›m›n›n tarihidir (tüm çevresel ve toplumsal kötü sonuç-lar›yla birlikte).

Daha genel olarak mekansal-zamansal dönüflümlerin dina-mikleri içinden baflka bir dizi çeliflki daha do¤ar. E¤er verili biralan içinde (mesela ulus devlet) emek gücü ve sermaye fazlas›varsa ve co¤rafi düzenlemeler ya da sosyal harcamalar yoluylaiçeride emilemiyorsa o zaman kar realizasyonlar› için yeni yerlerbulmal›d›rlar, yoksa de¤erleri düfler. Bu bir çok flekilde olabilir.Meta art›¤› için baflka bir yerde pazar bulunabilir. Ancak art›¤›ngönderilece¤i yerlerin alt›n ya da para (örne¤in dolar) rezervleri-nin ya da de¤iflime sokulabilir meta gibi ödeme araçlar›n›n olma-s› gerekir. Meta fazlas› d›flar› gönderilir ve para veya meta gerigelir. Afl›r› birikim sorunu ancak k›sa dönemde sav›labilir; ve ar-t›k nadiren metadan paraya ya da baflka meta biçimlerine dönüfl-türülebilir. Gerçi ikinci durumda, art›k daha ucuz hammadde yada baflka bir girdiye dönüflürse (ki genelde olan budur), ülkede-ki kar oran› üzerindeki azalma bask›s›n› geçici bir süre için din-direbilir. E¤er söz konusu ülkelerin rezervleri ya da takas edebi-lecek mallar› yoksa, ya bulmal› (19. yüzy›lda Britanya’n›n Hindis-tan’› zorlayarak Çin ile afyon ticaretine girmesini ve Çin alt›n›n›nHindistan ile ticaret yoluyla temellükünü sa¤lamas› gibi) ya da oülkeye kredi verilmeli veya yard›m edilmelidir. ‹kinci durumdaülkeye içeride [art›¤›n oldu¤u ülkede] üretilmifl meta fazlas›n›geri sat›n almas› için borç para verilir ya da hibe edilir. Britanya-l›lar bunu 19. yüzy›lda Arjantin’le yapt›lar; ve 1990’lar boyunca

Japon ticaret fazlalar› büyük oranda, Japon mallar›n›n sat›n al›n-d›¤› bir tüketimcili¤i desteklemek için Amerikal›lara borç verile-rek emildi. Aç›k ki, bu türden pazar ve kredi ifllemleri en az›ndank›sa vadede, afl›r› birikim sorunlar›n› giderebilir. Bir memlekette-




ki art›¤›n baflka memleketteki arz eksikli¤i ile efllefltirilebilece¤ieflitsiz co¤rafi geliflme koflullar›nda bu yöntemler çok iyi ifller.Ancak kredi sistemine s›k s›k baflvurmak ayn› anda ülkeleri hem

teflvik edecek hem de zay›flatabilecek olan spekülatif ve hayalisermaye ak›fl›na karfl› savunmas›z k›lar; hatta son y›llarda oldu¤ugibi baz› k›r›lgan ülkelerde vahfli devalüasyonlar›n yap›lmas›n›zorunlu hale getirir.

Sermayenin ihrac›, özellikle emek gücünün ihrac› ile beraberoldu¤unda biraz daha farkl› ve kendine özgü fleyler olur; ve etki-leri daha uzun dönemde ortaya ç›kar. Bu durumda, sermaye faz-las› (genellikle para) ve emek herhangi baflka bir yere, yeni bir

yerde sermaye birikimini hareketlendirmek amac›yla gönderilir.19. yüzy›lda Britanya’daki art›k ABD’ye ve Güney Afrika, Avust-ralya ve Kanada gibi di¤er göçmen kolonilerine gitmifl, ve bumemleketlerde Britanya mallar›na talep yaratan, birikim amaçl›yeni ve dinamik merkezler yaratm›flt›r. Kapitalizmin bu yenimemleketlerde olgunlaflmas›, yani bu ülkelerde afl›r› sermaye bi-rikiminin oluflmas›, uzun y›llar alaca¤› için merkez ülke kayda de-¤er bir dönem bu süreçten kar etmeyi düflünebilir. Bu durumözellikle baflka yerdeki mal talebinin, gelecekteki sermaye biriki-mi için gerekli olan temel ö¤elere yani demiryollar› ve barajlar gi-bi sabit fiziksel altyap› ö¤elerine oldu¤unda ortaya ç›kar. Ancakbu uzun dönemli yat›r›mlarda geri dönüfl oran›, yap›l› bir çevre-de, sonuç olarak al›c› ülkedeki güçlü bir birikim dinami¤inin ev-rimine ba¤l›d›r. Britanya, Arjantin’e 19. yüzy›l›n son bölümü bo-yunca bu flekilde borç verdi. ABD, Marshall Plan› yoluyla Avru-pa’ya (özellikle Almanya’ya) ve Japonya’ya [yard›m etti] çünküABD aç›kça gördü ki kendi ekonomik güvenli¤i (So¤uk Savafltandolay› oluflan iflin askeri yönünü bir yana b›rak›rsak) bu yerlerdeyap›lacak kapitalist faaliyetin bir biçimde hareketli bir flekilde ye-niden canlan›fl›na ba¤l›yd›.

Çeliflkiler ortaya ç›kt› çünkü sermaye birikiminin yeni dina-mik mekanlar›, en sonunda art›k üretir ve bu art›¤› co¤rafi yay›l-mayla emmek zorundad›r. Japonya ve Almanya 1960’lardan iti-baren ABD sermayesine rakip oldular; bu az çok ABD’nin Bri-tanya sermayesini yenmesi (ve Britanya ‹mparatorlu¤u’nun çök-mesine neden olmas›) ve yirminci yüzy›lda öne geçmesine benzi-yor Her zaman belirtmek gerekir ki içeride güçlü bir geliflme,mekansal-zamansal sabitler aray›fl›na dönüflür. Japonya 1960’larboyunca önce ticaretle sonra da önce Avrupa ve ABD’ye, dahayak›n zamanlarda da Do¤u ve Güney Do¤u Asya’ya (hem do¤ru-

28 David Harvey



dan hem de portföy fleklinde) dev yat›r›mlarla ve son olarak dad›flar› borç verme (özellikle ABD’ye) biçimindeki sermaye ihraç-lar›yla bunu yapt›. Güney Kore, 1980’lerde aniden d›fla döndü,

onu 90’larda Tayvan izledi. Her iki örnekte de ihraç edilen sade-ce sermaye de¤ildi, ayn› zamanda tüm dünyada hizmetlerin çokuluslu sermayeye tafleronlaflt›r›lmas› gibi en vahfli emek yönetimpratikleri de ihraç ediliyordu (Orta Amerika’da, Afrika’da veGüney ile Do¤u Asya’n›n geri kalan bölgelerinde). Hatta kapita-list geliflmenin yeni baflar›l› yüzleri de böylece, kendilerini afl›r› bi-rikmifl sermayeleri için mekansal-zamansal sabitleme ihtiyac› için-de buldular. Güney Kore, Singapur, Tayvan ve hatta flimdi Çin gi-

bi baz› ülkelerin net al›c› konumlar›ndan net ihracatç› konumunageçifllerinin bu h›z›, önceki dönemlerin daha yavafl ritimli özelli¤i-ne oranla oldukça flafl›rt›c›d›r. Ancak buna ilaveten bu baflar›l› ül-keler kendi mekansal-zamansal çözümlerinin geri tepmelerine ça-bucak ayak uydurmak zorundad›rlar. Çin; Japonya, Kore ve Tay-van’dan do¤rudan d›fl yat›r›m biçiminde gelen art›¤› emerek, üre-timin bir çok aya¤›nda ve ihracatta hemen onlar›n yerini al›yor(özellikle katma de¤eri düflük ve emek yo¤un türden ifllerde [bugörülüyor], ancak hemen katma de¤eri yüksek mallara da kay›-yor). Brenner’in anlatt›¤› genelleflmifl afl›r› kapasite bu yolla kade-meli ve ço¤alan bir dizi mekansal-zamansal sabite dönüflebilir. Buifl özellikle Güney ve Do¤u Asya üzerinden yap›l›r ancak LatinAmerika içinde baz› ülkeler–Brezilya, Meksika ve bir ölçüde fiili-ve flimdilerde Do¤u Avrupa’n›n bir k›sm› buna eklenebilir. Gücü,senyoraj gücü sunan dolar›n güvenli küresel rezerv para olmas›-n›n oynad›¤› büyük bir rol var ve bu ABD’nin son y›llarda afl›r› ar-tan borçlulu¤unun ilginç bir ani de¤ifliklikle, büyük oranda Do¤uve Güney Do¤u Asya’dan (ve baflka yerlerden de elbette) gelensermaye fazlas›n› nas›l emdi¤ini aç›klar.11

Yine de sonuçta güçlü afl›r› birikim ak›mlar›na ra¤men, dün-ya ölçe¤inde çoklu dinamik birikim merkezleri aras›nda, ulusla-raras› rekabetin artarak fliddetli bir biçimde ortaya ç›kt›¤›n› gö-rüyoruz. Uzun dönemde hepsi birden baflar›l› olamayacaklar›için ya en zay›f olanlar yenilecek ve ciddi krizler ve devalüasyon-lar yaflayacaklar; ya da jeopolitik karfl›laflmalar ticaret savafllar›,nakit savafllar› ve hatta askeri olarak karfl› karfl›ya gelmeler flekli-ne bürünecek (yirminci yüzy›lda kapitalist güçler aras›ndakidünya savafllar› türünden). Bu durumda ihraç edilecek olan, de-valüasyon ve y›k›md›r (ABD finansal kurumlar›n›n 1997-98 y›lla-r›ndaki Do¤u ve Güney Do¤u Asya ziyaretinde oldu¤u gibi) ve

11 Senyoraj›n önemiflurada tart›fl›l›yor:G. Carchedi, ‘Impe-rialism, Dollarizati-on and the Euro’,Socialist Register

2002, London: Mer-lin Press, 2002.




mekansal-zamansal çözüm daha u¤ursuz (kötülük saçan) bir bi-çim alacakt›r. Yine de bu sürecin gerçekte nas›l olaca¤›n› daha iyianlamak için birkaç fley daha söylemek gerekiyor.

Hegel, Hukuk Felsefesinin ‹lkeleri’nde burjuva toplumununiçsel diyalekti¤inin, nas›l bir kutupta zenginli¤in afl›r› birikimineve öbür kutupta yoksullar y›¤›n›na yol açt›¤›n›; d›fl ticaretle vekolonyal/emperyal faaliyetlerle bu sorunlara çözümler bulmayaçal›flt›¤›n› anlat›r. Toplumsal eflitsizlik ve istikrars›zl›k sorunlar›-na içsel geri da¤›t›m mekanizmalar› yoluyla çare bulunabilece¤idüflüncesini reddeder.12 Cecil Rhodes’tan yapt›¤› al›nt›da Lenin,d›flar›daki kolonyalizm ve emperyalizmin içeride iç savafl› önle-

menin tek yolu oldu¤unu söyler.13

S›n›rlar› belirlenmifl toplum-sal oluflum içindeki s›n›f iliflkileri ve mücadeleleri, baflka yerlerdemekansal-zamansal çözüm arama güdüsünü harekete geçirmek-tedir.

Bu noktada 19. yüzy›l›n sonundan bir kan›t dikkate de¤er.“Radikal Joe” olarak bilinen Joseph Chamberlain, Birming-ham’›n liberal üreticileri ile çok yak›ndan iliflkiliydi ve bafllardaemperyalizme, örne¤in 1850’lerdeki Afgan Savafl›’na karfl›yd›.Kendisini, kendi flehri Birmingham’daki üretim ve tüketim içingerekli toplumsal ve fiziksel altyap›y› sa¤layacak e¤itim reformuve gelifltirme konular›na adam›flt›. Onun düflüncesine göre buuzun dönemde geri dönecek olan art›k için üretken bir d›fla aç›-lan kap› sa¤layacakt›. Liberal muhafazakar hareket içindekiönemli bir figür olarak, Britanya’da s›n›f mücadelesinin art›fl e¤i-liminde oldu¤unu gördü ve 1885’te yapt›¤› ünlü bir konuflmas›n-da zengin s›n›flar› mülk sahipleri olarak yaln›zca kendi bireyselhaklar› peflinde koflmak yerine topluma karfl› sorumluluklar›n›nfark›na varmalar› ça¤r›s›n› yapt› (yani az say›daki zenginin yaflamkoflullar›n› iyilefltirmek ve ulusal ç›karlar çerçevesinde toplumsalve fiziksel altyap› yat›r›mlar› yapmak için). Zengin s›n›flar tara-f›ndan ç›kar›lan velvelede sözünü geri almas› istendi ve o andansonra emperyalizmin en ateflli savunucular›ndan biri oldu, sonolarak Britanya’y› felakete sürükleyen Boer Savafl›’nda SömürgeBakan› olarak görev ald›. O zamanlar bu kariyeri paylaflan pekçok kifli vard›. 1860’larda Fransa’da, e¤itim baflta olmak üzereiçerideki reformun ateflli destekçilerinden biri olan Jules Ferry,1871 Paris Komünü’nden sonra (Fransa’y› 1954 Dien Bien-Phuyenilgisiyle sonuçlanan Güneydo¤u Asya batakl›¤›na sokan) sö-mürgecili¤in avukatl›¤›na soyundu; Crispi, ‹talya’n›n güneyinde-ki toprak sorununu Afrika’y› sömürgelefltirerek çözmeyi düflün-

12 G. W. Hegel, ThePhilosophy of Right,New York: OxfordUniversity Press,1967.

13 V. I. Lenin, ‘Imperi-

alism: The HighestStage of Capita-lism’, in Selected

Works , Volume 1,Moscow: ProgressPublishers.

30 David Harvey



dü; ve hatta ABD’de Theodore Roosevelt, içeride reformlar uy-gulamaktansa emperyal politikalar› destekledi.14

Bütün bu durumlarda, emperyalizmin liberal biçimine dönüfl

(ve bu görüfl kendisini ilerleme ideolojisi ve uygarlaflt›rma misyo-nu ile tan›mlam›flt›) mutlak ekonomik zorunluluklar›n sonucude¤il burjuvan›n siyasal olarak herhangi bir s›n›f ayr›cal›¤›ndanvazgeçmek istemeyiflinin sonucuydu; böylece içerideki afl›r› biri-kimin toplumsal reformlar yoluyla emilmesi olas›l›¤›n› engelli-yorlard›. Sermaye sahiplerinin herhangi geri da¤›t›c› bir politika-ya ya da içeride toplumsal iyileflmeye fliddetle karfl› ç›kmalar›,ABD’de bugün oldu¤u gibi, ülkeyi ekonomik sorunlar›n›n çö-

zümlerini sadece d›flar›da aramas› yönündeki tek seçenekle baflbafla b›rak›yor. ‹çerideki bu türden s›n›f politikalar› pek çok Av-rupa gücünü 1884’ten 1945’e kadar sorunlar›n çözümünü d›flar›-da aramaya zorlad› ve bu Avrupa emperyalizmine daha sonra al-d›¤› biçimlerinin özgül renklerini verdi. Pek çok liberal hatta ra-dikal sima, o y›llarda gururlu emperyalistlere dönüfltüler; iflçi s›-n›f› hareketinin ço¤u, emperyal projeleri kendi durumlar›n›n iyi-li¤i için çok önemli oldu¤u gerekçesiyle desteklemek konusundaikna edildiler. Ancak bu burjuva ç›karlar›n›n do¤rudan devletpolitikalar›n›, ideolojik ayg›tlar› ve askeri gücü yönetmesini ge-rektirdi. Bu yüzden Arendt bu Avrupa-merkezci emperyalizmitam benim düflündü¤üm gibi “kapitalizmin son aflamas› yerine(Lenin’in ortaya koydu¤u gibi) burjuvazinin siyasal egemenli¤in-deki ilk aflama” olarak yorumlar.15 Bu fikri sonuç bölümünde ye-niden de¤erlendirece¤im.

Son makalelerinden birinde Henderson, 1997-98 krizinde,paralar›n›n devalüasyonu hariç her ikisi de krizden görece yara-s›z ç›kabilmifl olan Tayvan ve Singapur ile, neredeyse tam bir ik-tisadi ve siyasi y›k›m yaflam›fl olan Tayland ve Endonezya aras›n-daki farklar›n, devlet politikalar› ve finansal politikalardaki fark-lara dönüfltü¤ünü gösteriyor.16 Bafltaki ülkeler devletin güçlükontrolü ile mal piyasalar›na gelen spekülatif ak›fllardan yal›t›l-m›flt› ve finans piyasalar›n› kontrol etmifllerdi ancak ikinci grupülkeler bunu yapmam›fllard›. Bu tür farklar aç›kça çok etkili ol-du. Arac› kurumlar›n ald›¤› biçimler, sermaye birikiminin dina-miklerini üretmifl ayn› zamanda da bu dinamiklerin ürünleri ol-mufltur.

Aç›k ki bir yanda devlet, devlet üstü güçler ve finansal güçleraras› iliflkilerdeki bütün kargafla örüntüsü ve öte yanda sermayebirikiminin (üretim ve seçici devalüasyonlar yoluyla) daha genel

14 Pek çok kapitalistdevletin s›n›f mücade-lelerine cevaben, si-yasi-iktisadi sorunlar›-n›n çözümlerini içeri-de aramalar›ndan d›-

flar›da aramalar›nado¤ru radikal dönüflü-mün tüm ortak tarihi,çok az bilinen ancakoldukça etkileyici birseçkide anlat›lm›flt›r:C.-A. Julien, J. Bruhat,C. Bourgin, M. Cro-uzet ve P. Renouvin,Les Politiques D’Ex-

pansion Imperialiste ,Paris: Presses Uni-

versitaires de France,1949. Ferry, Cham-berlain, Roosevelt,Crispi ve di¤erlerininöykülerinin tümü kar-fl›laflt›rmal› ve ayr›nt›l›bir biçimde aktar›l-m›flt›r.

la flu al›nt›ya bakal›m:‘Emperyalist yay›l-ma ilginç bir tür eko-nomik kriz taraf›n-dan, sermayenin

afl›r› üretiminden ve“afl›r› miktarda” pa-ran›n ortaya ç›kma-s›, bunun sonucun-da afl›r› birikim veparan›n ulusal s›n›r-lar içinde üretici ya-t›r›mlara dönüfleme-mesi taraf›ndanatefllenmifltir. ‹lkkez yat›r›m gücü pa-ran›n yat›r›m›na im-

kan vermedi, ancakgücün ihrac›n› uysalbir flekilde paran›nihrac› izledi, çünküuzak ülkelerdeki de-netlenmeyen yat›-r›mlar toplumun ge-nifl k›s›mlar›n› ku-marbazlara dönüfl-türmekle, tüm kapi-talist ekonomiyi üre-tim sisteminden fi-nansal spekülasyon

sistemine dönüfltür-mekle ve son olaraküretim karlar›n›n ye-rine arac› karlar›n›[commission ] getir-mekle tehdit ediyor-du. Emperyalist dö-nemin hemen ard›n-




dinamikleri, eflitsiz co¤rafi geliflme ve 1973’ten bu yana emperya-list politika olarak adland›r›lan dönemin en belirgin ve en karma-fl›k ö¤eleri olmufltur.17 Bence Gowan, 1973 sonras›nda uluslara-

ras› kapitalizmin radikal bir biçimde yeniden yap›lan›fl›n›, ABDtaraf›ndan Avrupa, Japonya ve daha sonra da Do¤u ve GüneyDo¤u Asya’ya karfl› dünya ekonomisindeki hegemonik konumu-nun devam›n› sa¤lamak için oynad›¤› bir dizi kumar olarak gör-mekte hakl›.18 Bu kumar 1973’teki krizde Nixon’›n, yüksek pet-rol fiyatlar› ve finansal deregülasyon çifte stratejisi izlemesi ilebafllad›. ABD bankalar›na, Körfez bölgesinde birikmifl olan mu-azzam orandaki petro-dolarlar› de¤erlendirmek için ayr›cal›kl›

yetkiler verildi. ABD’de yeniden üslenen bu finansal faaliyet veABD’nin içindeki finansal sektörün deregüle edilmesi NewYork’un kendi yerel [local ] ekonomik krizinden kurtulmas›nayard›m etti. IMF gibi küresel finans kurumlar›n› kontrol eden vepek çok zay›f yabanc› ekonomileri kredi manipülasyonlar› veborç yönetimi gibi yollarla denetleyen güçlü bir Wall Stre-et/ABD Hazinesi finansal rejimi19 yarat›ld›. Gowan’›n iddia etti-¤i gibi bu finansal ve parasal rejim, müteakip ABD yönetimleritaraf›ndan “hem neo-liberal yerel [domestic ] dönüflümlerle iliflki-lendirilmifl hem de küreselleflme sürecine do¤ru yönlendirilebile-cek ekonomiye dönük devlet prati¤inin güçlü bir arac› olarak”kullan›ld›. Rejim krizlerle geniflledi. “IMF riskleri al›r; ABD ban-kalar›n›n kaybetmemesini ve sermayenin yerelleflmifl [localized ]krizlerden Wall Street’in gücünü artt›racak baflka yerlere akaca-¤›n› garanti eder, ülkeler yap›sal uyum politikalar› vs. ile kontrolsürecinin d›fl›na itilir...”.20 Bunun etkisi aç›k pazarlar› sermaye vefinans ak›fl› için zorlamak amac›yla (bugün bunu yapmak içinIMF’ye üye olmak gerekiyor) Amerikan ekonomik gücünü müm-kün oldu¤u kadar müttefikle d›flar›ya yans›tmak ve öteki neo-li-beral koflullar› (DTÖ’ye kat›lmak gibi) dünyan›n geri kalan›nakabul ettirmekti.

Bu sistem hakk›nda tart›fl›lacak iki ana nokta var. ‹lk olarakflunu söyleyebiliriz, metalar›n serbest ticareti s›kça dünyay› ser-best ve aç›k rekabete açmak fleklinde resmedildi. Ancak bu öner-me Lenin’in çok önce gösterdi¤i gibi tekelci ya da oligopolik güç-ler (ister üretim ister tüketim alan›nda olsun) göz önüne al›nd›-¤›nda yanl›flt›r. ABD örne¤in, di¤er uluslar› kendi isteklerine ra-z› edebilmek için tekrar tekrar dev ABD pazar›na ulafl›m›n engel-lenmesi silah›n› kullanm›flt›r. Bu tür bir yaklafl›ma en yeni (ve ka-ba) örnek ABD Ticaret Temsilcisi Robert Zoellick’in Lula’ya,

dan gelen on y›lda,1870’lerde, efli gö-rülmemifl bir üçka-¤›tç›l›¤a, finansalskandallara ve bor-sada oynanan ku-

marlara tan›k olun-du.’ (s.15)

15 H. Arendt, Imperi-alism, New York:Harcourt Brace,1968. Arendt’in ondokuzuncu yüzy›lda-ki durumu çözümle-yifli ile bizim bugün-kü durumumuz ara-s›nda tüyler ürperti-ci benzerlikler var-

d›r. Mese16 J. Henderson,“Uneven Crisis: Ins-titutional Foundati-ons of East AsianEconomic Turmoil”,Economy and Soci-

ety , 28(3), 1999.17 Brenner, The Bo-

om’da bu kargafla-n›n en genel ve sen-tetik muhasebesiniyapmaya kalk›fl›r.

Do¤u Asya’daki eri-me için bkz: R Wadeve F. Veneroso,“The Asian Crisis:The High Debt Mo-del versus the WallStreet-Treasury-IMF Complex”, New Left

Review , 228, 1998;Henderson, “Une-ven Crisis”; C. John-son, Blowback: The

Costs and Consequ- ences of American

Empire , New York:Henry Holt, 2000,bölüm 9; Historical

Materialism dergisi-nin özel say›s›, 8,2001, “Focus onEast Asia after theCrisis” (özellikle P.Burkett ve M. Hart-Landsberg, “Crisisand Recovery in

East Asia: The Li-mits of CapitalistDevelopment”).

18 Gowan, Global

Gamble .19 Bunu için pek çok

isim önerildi. Go-wan, Dolar Wall

32 David Harvey



Brezilya’n›n yeni seçilmifl ‹flçi Partili Baflkan›’na, ABD’nin ser-best piyasa kurallar›na uymazsan kendini ‘Antartika’ya ihracatyapar’ halde bulabilirsin, demesiydi.21 Tayvan ve Singapur

ABD’nin Amerika pazar›n› kapama tehdidi yüzünden DTÖ’yegirmeye ve böylece finans piyasalar›n› spekülatif sermayeye aç-maya mecbur b›rak›ld›lar. Güney Kore, ABD Hazinesinin ›srar›ile, 1998’de IMF yard›m›n› alabilmek için ayn› koflullar› kabulezorland›. ABD flimdi, yoksul ülkelere ‘challenge grants’ (zorluk-la mücadele ba¤›fl›) olarak önerdi¤i d›fl yard›ma bir de finansalkurumsal uygunluk koflullar›n› eklemeyi planl›yor. Üretim tara-f›nda, genelde merkez kapitalist bölgelerde konumlanm›fl olan

oligopoller, etkin bir biçimde tohumlar›n, gübrenin, elektroni-¤in, bilgisayar yaz›l›m›n›n, ecza ürünlerinin, petrol ürünlerinin vedaha fazlas›n›n üretimini kontrol etmekteler. Bu koflullar alt›nda,yeni pazar açmak yeni rekabet alan› açm›yor fakat sadece tekelcigüçlerin yol açt›¤› toplumsal, ekolojik, iktisadi ve siyasi sonuçla-r› ço¤altmas› yolunda f›rsatlar yarat›yor. D›fl ticaretin üçte ikisi-nin büyük ulus-ötesi flirketlerin kendi içinde ya da birbirleri ara-s›nda gerçekleflti¤i gerçe¤i bu durumu gösteriyor. Görünüflteyard›msever amaçlar› olan Yeflil Devrimde bile, ço¤u yorumcu-nun kat›ld›¤› gibi, artan tar›msal üretim tar›m sektöründe kaydade¤er zenginlik yo¤unlaflmas› ile paralellik gösterdi ve Güney veGüneydo¤u Asya çap›nda tekelleflmifl girdilere yönelik daha faz-la ba¤›ml›l›k yaratt›. ABD tütün flirketlerinin Çin pazar›na girifliflirketlerin ABD pazar›ndaki kay›plar›n› telafi etmek amac›ylatezgahland› ve bu önümüzdeki birkaç on y›lda Çin’de kesinliklekamu sa¤l›¤› krizine yol açacak. Tüm bu aç›lardan bak›ld›¤›nda,neo-liberalizmin tekelleflmeden ya da oligopolik yap›lar içinde s›-n›rl› rekabetten ziyade aç›k rekabeti ye¤ledi¤i iddialar›n›n sahte-karl›k oldu¤u ve piyasa serbestisi fetiflizmi taraf›ndan maskelen-di¤i ortaya ç›k›yor. Serbest ticaret adil ticaret anlam›na gelmiyor.

Ayr›ca, baz› serbest ticaret yanl›lar›n›n dahi kabul etti¤i gibi,metalar›n serbest ticareti ile finans sermayesinin hareketinin ser-bestli¤i aras›nda çok büyük bir fark vard›r.22 Bu hemen ard›ndanne çeflit piyasa serbestisi hakk›nda tart›flt›¤›m›z sorusunu günde-me getiriyor. Bhagwati gibileri fliddetle metalarda serbest ticare-ti savunuyorlar ancak bunun finansal ak›fllar için iyi oldu¤u dü-flüncesine direniyorlar. Buradaki zorluk fludur. Bir yandan krediak›fllar› üretken yat›r›m için, sermayenin bir üretim çizgisindendi¤erine aktar›lmas› için zaruridir. Ayn› zamanda konut yap›m›gibi tüketim ihtiyaçlar›n›n, mekansal olarak parçalanm›fl, bir ta-

Street Rejimi deme-yi tercih ediyor an-cak ben Wade ve Ve-neroso taraf›ndan“The Asian Cri-sis”de önerilen Wall-

Street-Hazine-IMF kompleksi demeyitercih ediyorum.

20 Gowan, Global Gamb-le, sayfa. 23, 35.

21 Editorial, The Bu-

enos Aires Herald ,31 Aral›k, 2002,s:4.

22 J. Bhagwati, “TheCapital Myth: TheDifference Between

Trade in WidgetsABD Dollars”, Fore-

ign Affairs , 77(3),1998, s:7-12.




rafta art›¤›n öbür tarafta aç›¤›n oldu¤u dünyada potansiyel ola-rak üretim faaliyetleri ile dengeli bir iliflki kurmas› yolundaönemli bir rol oynarlar. Tüm bu aç›lardan finansal sistem, devlet

kar›fls›n kar›flmas›n, eflitsiz co¤rafi geliflim yoluyla elde edilen ser-maye birikimi dinamiklerini koordine etmek için çok önemlidir.Fakat finans kapital, paran›n de¤eri, mal piyasalar›, borç ve ben-zeri konularda spekülasyon yoluyla para kazanmak gibi pek çoküretken olmayan faaliyette de bulunmaktad›r. Büyük mebla¤larbu tip amaçlar için kullan›ld›¤›nda, aç›k sermaye pazarlar› baz›-lar›n›n spekülatif faaliyetleri için araçlar haline geliyor. Bu türfleyleri 1990’larda hem ‘dot.com’* hem de borsa ‘balonlar›’ flek-

linde gördük. Bunlar, yat›r›m fonlar› gibi trilyonlarca dolara sa-hip Endonezya’y› ve hatta Güney Kore’yi ekonomik altyap›lar›nave güçlerine bakmaks›z›n zorlay›p iflasa sürükleyebilecek kadaretkilidirler. Wall Street’te olan pek çok fleyin üretim faaliyetleri-ne yat›r›m olana¤› sa¤lamak ile hiçbir ilgisi yok. Bu faaliyetler ta-mamen spekülatif (bu yüzden bu kapitalizm ‘kumarhane’, ‘yokedici’ ve hatta ‘akbaba’ s›fatlar›yla niteleniyor ve Uzun VadeliSermaye Yönetimi felaketinin 2.3 milyon dolara ihtiyaç duymas›bize bu spekülasyonlar›n her an ters yönde iflleyebilece¤ini gös-teriyor). Yine de bu faaliyetlerin, sermaye birikiminin genel dina-mikleri üzerinde derin etkileri var. Hepsinin ötesinde bu, ötekimerkez ülkelerin finans piyasalar› (Tokyo, Londra, Frankfurt)dahil olmak üzere siyasal-iktisadi gücün yeniden ABD’de odak-lanmas›na yarad›.

Bu durumun nas›l oldu¤u, merkez ülkelerdeki bask›n s›n›f uzlafl›mlar›n›n nereye vard›¤›yla, uluslararas› düzenlemeleri (ör-ne¤in 1990’lar›n ortas›ndaki Washington Konsensüsü yerine1997-1998’den sonra getirilen yeni uluslararas› finansal yap›y›)tart›fl›rkenki güç dengeleri ile ve sermaye fazlas› konusunda bas-k›n olan taraflar›n kulland›klar› politik-ekonomik stratejilerle il-gilidir. ABD içinde “Wall Street-Hazine-IMF” kompleksinin or-taya ç›k›fl›, küresel kurumlar› kontrol edebilmesiyle, finansal vedevlet a¤lar› ile bu dev finansal gücü tüm dünyaya yans›tabilme-siyle son y›llarda küresel kapitalizmin dinamiklerinde belirleyicive sorunlu bir rol oynad›. Ancak bu güç merkezi sadece flu an ifl-ledi¤i gibi iflleyebilir, çünkü dünyan›n geri kalan› bir a¤la birbiri-ne ba¤lanm›fl, baflar›l› bir flekilde kenetlenmifl finansal ve yöne-timsel kurumlar›n (ulus üstü kurumlar dahil olmak üzere) yap›-sallaflm›fl çerçevesi ile birlefltirilmifl durumda. Bu sebeple G7 ül-kelerinin merkez bankalar› ile, baz› tikel sorunlarla u¤raflabilmek

* fazla fliflirilmifl inter-net flirketleri [ç.n.]

Küçük say›daki büyükyat›r›mc›lar için ku-rulmufl esnek yat›-r›m flirketleri. Genel-

de büyük riskler ala-rak vurgunlar yapanflirketler için kullan›-l›yor. [ç.n.]

34 David Harvey



için tasarlanm›fl çeflitli uluslararas› birleflmeler (DTÖ dikkateal›nd›¤›nda daha kal›c›, para stratejileri dikkate al›nd›¤›nda dahageçici anlaflmalardan bahsediyorum) aras›ndaki iflbirliklerinin

önemi ortaya ç›kar.23

Ve e¤er pazar›n gücü, belli amaçlara ulafl-makta ve aksi ö¤eleri veya ‘haydut devletleri’ hizaya getirmekteyetersiz kal›r ise, yenilmez ABD askeri gücü (gizli ya da sakl›) so-runu çözmeye her zaman haz›rd›r.

Bu karmafl›k kurumsal düzenlemeler olas› tüm kapitalist dün-yalarda geniflletilmifl yeniden üretimi (büyümeyi) destekleyecekve sürdürecek bir donan›ma sahip olmal›d›r. Ancak diplomasi vedevlet gücü taraf›ndan desteklenen finans kapital müdahalesi s›k-

l›kla baflka araçlar taraf›ndan birikime dönüflebilir. Devlet güçle-ri ve finans kapitalin y›k›c› yönleri aras›ndaki kutsal olmayan birittifak, üretici yat›r›mlara yönelmek yerine aktiflerin devalüasyo-nu ve aktiflere el konulmas› gibi konulara kendini adam›fl ‘akba-ba kapitalizm’in keskin yönünü oluflturur. fiimdi soru flu: birikimveya devalüasyon amaçl› ‘baflka araçlar’› nas›l yorumlamal›y›z?

Mülksüz leflme Yoluy la Bi r ik im

Sermaye Birikimi ’nde Luxemburg, kapitalist sermaye biriki-minin iki tarafl›l›¤›na odaklan›r:

[bu taraflardan] Bir tanesi, mal piyasas› ve art›k de¤erin üre-tildi¤i yerler –fabrika, maden, tar›msal alan- ile ilgilidir. Bu göz-le bak›ld›¤›nda birikim, en önemli safhas› olan kapitalist ile üc-retli emekçi aras›ndaki de¤iflim ile birlikte, tamamen ekonomikbir süreçtir...Burada, her anlamda bar›fl, mülk ve eflitlik biçimselolarak hüküm sürmektedir ve mülkiyet hakk›n›n, birikim yoluy-la öteki insanlar›n ellerinden mülklerinin nas›l al›nd›¤›n›; metade¤ifliminin nas›l sömürüye ve eflitli¤in nas›l s›n›f iktidar›na dö-nüfltü¤ünü aç›¤a ç›karmak için keskin bilimsel çözümlemenin di-yalekti¤i gerekli olmufltur. Sermaye birikiminin öteki yönü isekendisini uluslararas› ortamda göstermeye bafllayan, kapitalizmile kapitalist olmayan üretim biçimleri aras›ndaki iliflkiyle ilgili-dir. Bask›n yöntemleri sömürgeci politikalar, uluslararas› borçsistemi –ç›karlar politikas› alan›- ve savaflt›r. Kuvvet, hile, bask›,ya¤malama hiç gizlemeye çal›flmadan aç›kça uygulanm›fl yöntem-lerdir, ve bu siyasal fliddet dü¤ümü ve iktidar mücadeleleri için-de ekonomik sürecin kat› yasalar›n› keflfetmek çaba gerektirir.

Birikimin bu iki yönü, birbirine ‘organik olarak ba¤l›d›r’ ve‘kapitalizmin tarihsel seyri[nin] ancak bu ikisi bir araya getirile-rek anlafl›labilir’ oldu¤unu savlamaktad›r’24

23 Gowan, Global

Gamble ’da ve Bren-ner, The Boom’dabirbirlerine gönder-me yapmadan ilginçbir flekilde paralel

aç›klamalar getiri-yorlar.

24 R. Luxemburg, The

Accumulation of Ca-

pital , New York:Monthly ReviewPress, 1968, ss.452-3. Luxemburgaç›klamas›n› afl›r›birikim kuramlar›n-dan (karl› faaliyet f›r-satlar›n›n eksikli¤i)

farkl› içermelere sa-hip olan tüketim az-l›¤› (efektif talebindüflüklü¤ü) kuram›üzerine oturtuyor;ben bunu kullanaca-¤›m. Mülksüzleflmeyoluyla birikim kav-ram›n›n tam aç›kla-mas› ve afl›r› birikimile iliflkisi Harvey,The New Imperi-

alism adl› kitab›n

üçüncü bölümündeverilmifltir.




Marx’›n genel sermaye birikimi kuram›, klasik siyasal-iktisat-ç›larla çak›flan ve ilkel birikim süreçlerini d›fllayan belirli temelkabuller üzerine kurulmufltur. Bu kabuller flunlard›r: özel mülki-

yetin kurumsal düzenlemeleri ile serbestçe iflleyen rekabetçi pi-yasalar, hukuki bireycilik, sözleflme özgürlü¤ü ve hem paran›ndolafl›m arac› ve de¤er stoku olarak sa¤laml›¤›n› güvenlik alt›naalan hem de uygun hukuk ve yürütme yap›lar›n› garanti eden‘kolaylaflt›r›c›’ devlet. Meta üreticisi ve tüccar› olarak kapitalistinrolü çoktan belirlenmifltir ve emek gücü genelde kendi de¤erin-de de¤ifl-tokufl edilen bir meta olmufltur. ‘‹lkel’ veya ‘ilk’ birikimçoktan oluflmufltur ve flimdi kapal› bir ekonomi içinde, “bar›fl,

mülkiyet ve eflitlik” koflullar› alt›nda birikim, geniflletilmifl yeni-den üretim yoluyla ifllemektedir (her ne kadar canl› eme¤in sö-mürüsü yoluyla gerçekleflse dahi). Bu kabuller bizim, klasik siya-sal-iktisatç›lar›n liberal projesi veya günümüzde neo-klasik ikti-satç›lar›n neo-liberal projelerinin gerçekleflmesi halinde nelerolaca¤›n› görmemizi sa¤lar. Marx’›n diyalektik yönteminin par-lakl›¤›, liberal ve neo-liberallerin amentüsü olan pazar özgürlefl-mesinin herkesin daha zengin oldu¤u, uyumlu devleti yaratmaya-ca¤›n› göstermesidir. Bunun yerine bu özgürleflme, neo-liberaliz-min son otuz y›l›ndaki küresel e¤iliminde gördü¤ümüz gibi, da-ha büyük ölçekte toplumsal eflitsizlik yaratacakt›r; özellikle Bri-tanya ve ABD gibi bu tür bir siyasal çizgiye daha fazla yaklaflanülkeler içindedir. Yine Marx’›n tahmin etti¤i gibi, bu durum da-ha ciddi ve artan oranda istikrars›zl›k yaratacak ve bugün bizimtan›k oldu¤umuz türden kronik afl›r› birikim krizleriyle [bu so-runlar] doru¤a ulaflacakt›r.

Bu kabullerin dezavantaj›; y›rt›c›l›k, sahtekarl›k ve fliddet üze-rine kurulu olan birikimi art›k geçerli olmayan bir ‘ilk aflama’ ileiliflkilendirmesi veya Luxemburg’da oldu¤u gibi bir flekilde ‘ka-pitalist sistemin d›fl›nda’ oldu¤unu söylemesidir. Sermaye biriki-minin uzun tarihsel co¤rafyas› içinde ‘ilkel’ ve ‘ilk’ birikimin y›-k›c› pratiklerinin devaml›l›¤› ve sürekli rolünün genel bir yenidende¤erlendirilmesi bir çok yorumcunun yak›n zamanda gözlemle-di¤i gibi çok gereklidir.25 Devam eden süreci ‘ilkel’ ya da ‘ilk’ di-ye adland›rmak tuhaf göründü¤ü için, takip eden bölümde bu te-rimlerin yerine ‘mülksüzleflme yoluyla birikim’ kavram›n› kulla-naca¤›m.

Marx’›n ilkel birikim tan›m›na daha yak›ndan bakarsak, dahagenifl süreçlerin etkili oldu¤unu görürüz. Bunun içinde metalafl-ma, topra¤›n özellefltirilmesi ve köylü nüfuslar›n güç kullanarak

25 M. Perelman, The

Invent›on of Capita-

lism: Cllasical Politi-

cal Economy and

the Secret History

of Primitive Accumu-

lation , Durham: Du-ke University Press,2000. ayr›ca The

Commoner ’da yeniçitlemeler üzerineve ilkel birikimin ta-mamen tarihsel mioldu¤u yoksa de-vam eden bir süreçmi oldu¤u konular›üzerine çok geniflbir tart›flma vard›r

(www.thecommo-ner.org). DeAngelis(h t tp ://homepa -ges.uel.ac.uk/M.DeAngelis/PRIMAC-CA.htm) adl› adres-te iyi bir özet yap›-yor.

36 David Harvey



d›flar› at›lmas›; çeflitli mülkiyet haklar› biçimlerinin –genel, ortak,devlet vs.- d›fllay›c› özel mülkiyet iliflkilerine dönüflmesi; genelhaklar›n bast›r›lmas›; emek gücünün metalaflmas› ve alternatif,

yerli üretim ve tüketim biçimlerinin bast›r›lmas›; kolonyal, neo-kolonyal ve emperyal süreçlerle do¤al kaynaklar, de¤iflim ve ver-gilendirmenin, özellikle topra¤›n parasallaflmas› dahil olmak üze-re de¤erlere [assets] el konulmas› [appropriation]; köle ticareti;tefecilik, borç sistemi ve son olarak kredi sistemi gibi pek çok fleyvard›r. Devlet, fliddeti tekellefltirmesiyle ve yasal olarak tan›mlan-mas›yla, hem bu süreçleri desteklemek ve ön ayak olmak konu-sunda çok önemli rol oynar hem de Marx’›n iddia etti¤i ve Bra-

udel’in onaylad›¤› gibi kapitalist geliflmeye geçiflte büyük bir iflle-vi vard›r; devlet Britanya’da büyük oranda bu dönüflümleri des-tekledi, Fransa’da zay›f da olsa destekledi ve yak›n zamana kadarÇin’de büyük ölçüde devletin konumu olumsuzdu.26 Çin örne-¤inde oldu¤u gibi ilkel birikime do¤ru son geçifl gösteriyor ki,devletin bu rolü devam eden bir konu ve bu yöndeki kan›tlar çokgüçlü; özellikle devlet politikalar›n›n, sermaye birikiminin hemyo¤unlu¤unun hem de yeni biçimlerinin belirlemesinde kilit roloynad›¤› (Singapur’u düflünün) Do¤u ve Güneydo¤u Asya’da[bu çok aç›k]. Sermaye birikiminin son aflamalar›nda “kalk›nma-c› devletin” oynad›¤› rol bu sebeple yo¤un bir incelemenin nes-nesi oldu.27 Bunun uzun bir suredir böyle oldu¤unun anlafl›lma-s› için yaln›zca Bismarck’›n Almanyas›’na ya da Meiji Japonya-s›’na bakmak yeterlidir.

Marx’›n belirtti¤i tüm özellikler kapitalizmin tarihsel co¤raf-yas› içinde güçlü bir flekilde varolmaya devam ettiler. Baz›lar› bu-gün geçmiflte oldu¤undan daha önemli roller oynuyorlar. Lenin,Hilferding ve Luxemburg’un belirttikleri gibi kredi sistemi ve fi-nans kapital y›k›m, sahtekarl›k ve h›rs›zl›¤›n temel araçlar› oldu-lar. Bunlar: hisse senedi art›r›mlar›; ponzi flemalar›; enflasyon yo-luyla (art›k yap›sal hale getirilmifl) varl›klar›n yok edilmesi ifllemi,flirket birleflmeleri ve edinme [acquisition] yollar›yla aktiflerin so-yulmas›; ileri kapitalist ülkelerde dahi, genifl halk kitlelerininborçlar›n›n miktar›n› artt›rmak suretiyle borç kölelerine indir-genmesi; kurumsal sahtekarl›klardan bahsetmeye gerek dahiyok, kredi ve tahvil manipülasyonlar› ile mülksüzleflme (emekli-lik fonlar›n›n sald›r›ya u¤ramas› ve, hisse senedi ve flirket batma-lar› ile de¤erlerinin yok edilmesi) gibi fleylerdir. Tüm bunlar ça¤-dafl kapitalizmin temel özellikleridir. Enron’un batmas›, bir sürüinsan› geçimleri ve emeklilik haklar›n› ellerinden almak suretiyle

26 K. Marx, Capital ,Volume 1, NewYork: InternationalPublishers, 1967,Bölüm 8; F. Bra-udel, Afterthoughts

on Material Civilliza-

tion and Capitalism,Baltimore: JohnsHopkins UniversityPress, 1977.

27 Wade ve Veneroso,‘The Asian Crisis’,s. 7’de flu tan›m› iz-liyorlar: “yüksek ha-ne içi harcamalar,art› yüksek flirketeait borç/öz kaynak-

de¤erleri, art› ban-ka-flirket-devlet iflbirli¤i, art› ulusal en-düstriyel strateji, ar-t› uluslararas› reka-bet ortam›na ba¤l›olarak yat›r›m tefl-vikleri eflittir kalk›n-mac› devlet.’ Klasikçal›flma için: C.Johnson, MITI and

the Japanese Mirac-

le: The Growth of In-

dustr›al Policy ,1925-1975, Stan-ford: Stanford Uni-versity Press, 1982;Devlet politikalar›-n›n relative rateleriüzerine ampirik etki-leri flu eserde iyibelgelenmifltir: M.Webber ve D. Rigby,The Golden Age Illu-

sion: Rethinking

Post-war Capita- lism, New York: Gu-ilford Press, 1996.




mülksüzlefltirdi. Ancak tüm bunlar›n ötesinde, son zamanlardayat›r›m fonlar› ve di¤er büyük finans kapital kurumlar› taraf›n-dan sürdürülen mülksüzleflme yoluyla birikimin b›çak a¤z› biçi-

mini alan spekülatif sald›r›ya bakmam›z gerekir. Yat›r›m fonlar›,Güneydo¤u Asya’da likidite krizi yaratarak karl› ifl kollar›n› ifla-sa zorlad›. Bu ifl kollar› yok pahas›na merkez ülkelerdeki serma-ye art›klar› taraf›ndan sat›n al›nd›, böylece Wade ve Venero-so’nun dedi¤i gibi ‘aktifler son elli y›ld›r dünyan›n her hangi bafl-ka bir yerinde olmad›¤› kadar bar›flç› yollar kullan›larak içteki[domestic ] sahiplerden (yani Güneydo¤u Asya’dan) d›flar›ya, ya-banc› sahiplere (yani ABD, Japonya ve Avrupa’ya) aktar›ld›.’28

Tamamen yeni mülksüzleflme yoluyla birikim mekanizmalar›da aç›ld›. DTÖ müzakerelerinde (TRIPS anlaflmas› diye adland›-r›lan) fikri mülkiyet haklar›na yap›lan vurgu, genetik malzemele-rin, tohum plazmalar›n›n, ve her türden di¤er ürünlerin patentve lisanslar›n›n al›nma yollar›n› gösteriyor, ve bunlar flimdi, çev-resel yönetim pratikleri bu ürünlerin gelifltirilmesinde temel roloynam›fl bütün kitlelere karfl› kullan›labilir. Biyo-eflk›yal›k cofl-mufl durumda ve dünyan›n genetik kaynaklar›ndaki hammaddestokunu az say›daki çokuluslu flirketin kar› için talan ediyor. Kü-resel çevresel müfltereklerin (hava, su, toprak gibi) h›zla artan tü-ketimi ve sermaye-yo¤un tar›msal üretim biçimlerinin bir flekildedo¤an›n tamam›n› metalaflt›rmas› artan do¤al ortam bozulmala-r›na neden oluyor. Kültürel formlar›n, tarihlerin ve entelektüelyarat›c›l›¤›n metalaflmas› toptan mülksüzleflmeyi flart kofluyor, ör-ne¤in müzik endüstrisi kültür ve yarat›c›l›¤›n köklerini sömürmeve içermesi ile ünlüdür. Bugüne kadar kamu mülkü olmufl fleyle-rin özellefltirilmesi ve flirketlefltirilmesi (örne¤in üniversiteler)–suyun ve dünyay› temizlemifl di¤er kamusal yararlar› olan fleyle-rin özellefltirme dalgas›na kapt›r›lmas›ndan bahsetmiyorum bile-yeni dalga bir ‘toplumsal müfltereklerin çitlenmesi’ olarak karfl›-m›za ç›k›yor. Geçmiflte de, devletin gücü s›kça halk›n iradesinibile yok sayarak bu süreçleri zorlamak yönünde kullan›lm›flt›. Yi-ne geçmiflte oldu¤u gibi, bu mülksüzleflme süreçleri genifl çaptadireniflleri k›flk›rt›yor ve bu flimdi küreselleflme karfl›t› adl› hare-ketin çekirde¤ini oluflturuyor.29 Geçmiflte s›n›f mücadeleleri ilekazan›lan ortak mülkiyet haklar›n›n (emeklilik ya da refah harca-malar› haklar›, veya ulusal sa¤l›k hizmeti gibi) özel alana dönme-si neo-liberal ortodoksluk ad›na yürütülen tüm mülksüzleflmepolitikalar›n›n en dikkat çekici yan›d›r. Bush yönetimin sosyalgüvenlik sistemini özellefltirmesi (ve emeklili¤i borsan›n afl›r›l›k-

28 Wade ve Veneroso,‘The Asian Crisis’.

29 Direniflin boyutlar›flu eserlerde tart›fl›l-m›flt›r. B. Gills, ed.,Globalization and

the Politics of Resis-

tance , New York:Palgrave, 2000; J.Brecher ve T. Cos-tello, Global Village

or Global Pillage?

Economic Reconst-

ruction from the

Bottom Up , Boston:South End Press,1994. direnifl konu-sunda taze bir reh-

ber için W. Bello,Deglobalization: Ide-

as for a New World

Economy , London:Zed Books, 2002.Afla¤›dan küresel-leflme fikrinin en öz-lü bir biçimde ifadeedilifli için R. Falk,Predatory Globaliza-

tion: A Critique ,Cambridge: PolityPress, 2000

38 David Harvey



lar›na tabi k›lmas›) bu duruma aç›k bir örnektir. Hiç flüphe yokki küreselleflme karfl›t› hareketin içinde vurgu, son zamanlardakaybedilen müfltereklerin yeniden elde edilmesi temas›na odak-

lanmakta ve devletin sermaye ile ortakm›fl gibi davranmas›na sal-d›r›lmaktad›r.Kapitalizm yamyams›, y›k›c› ve sahtekar pratikleri içsellefltiri-

yor. Ancak, Luxemburg’un ikna edici bir biçimde söyledi¤i gibi‘fliddet dü¤ümü, iktidar mücadeleleri içinde ekonomik sürecinkat› yasalar›n› belirlemek zordur.’ Mülksüzleflme yoluyla birikimpek çok farkl› yolla gerçekleflebilir ve de¤iflmez bir kural› yoktur,süreç hem ar›zi hem de gelifligüzel flekillenmektedir. Yine de

hangi tarihsel süreç olursa olsun karfl›m›za ç›kar; geniflletilmifl ye-niden üretim içinde afl›r› birikim krizleri oldu¤unda veya devalü-asyonun tek ç›k›fl yolu oldu¤u dönemlerde. Mesela Arendt’in id-dia etti¤i gibi 19. yüzy›l›n Britanya’s›, 60’lar ve 70’lerin bunal›m›yeni bir emperyalizm biçimine sebep oldular; bunun içinde bur-

juvalar ‘s›radan h›rs›zl›¤›n ilk günah›n›n, yüzy›llar önce “ilkel ser-maye birikimi”ni (Marx) olanakl› k›ld›¤›n› ve tüm ileriki birikimibafllatt›¤›n› ve sonunda birikimin motoru olmas›n diye anidendurdu¤unu ilk kez’ fark ettiler.30 Bu bizi yeniden mekansal-za-mansal sabitlemelere do¤ru yönelifl, devlet güçleri, mülksüzlefl-me yoluyla birikim ve günümüz emperyalizminin biçimleri ara-s›ndaki iliflkiye getiriyor.

S›kl›kla belli yerel [territorial ] ya da bölgesel [regional ] bi-çimlerde düzenlenen ve genelde hegemonik merkezler taraf›n-dan hakim olunan kapitalist toplumsal oluflumlar, kendi afl›r› bi-rikim sorunu için mekansal-zamansal sabit aray›fl› içinde olan ya-r›-emperyalist pratiklerle uzun y›llard›r iliflki içinde olmufllard›r.Yine de Arendt’in, 1884-1945 aras›ndaki Avrupa-merkezci em-peryalizm döneminin burjuvazinin küresel siyasi iktidar›na ilkdarbe oluflturdu¤una dair iddias›n› ciddiye al›rsak bu süreçlerintarihsel co¤rafyas›n› dönemlefltirmeye gidebiliriz. Tek tek ulusdevletler, afl›r› birikim ve kendi içlerindeki s›n›f mücadeleleri so-runlar› ile bafla ç›kabilmek için kendi emperyalist projelerine gi-rifltiler. Bafllang›çta Britanya hegemonyas› ile istikrara kavuflan vedünya pazar›nda metalar›n ve sermayenin serbest dolafl›m› etra-f›nda kurulan ilk sistem, yüzy›l›n bafl›nda çöktü ve büyük güçleraras›nda, artarak d›fla kapanan sistemler içinde otarfli aray›fl› bi-çimindeki jeopolitik çat›flmalara dönüfltü. Sonuç büyük orandaLenin’in öngördü¤ü gibi iki dünya savafl› oldu. Dünyan›n gerikalan pek çok bölgesi kaynak amac›yla ya¤maland› (sadece Ja-

30 Arendt, Imperi-alism, s.28.




ponya’n›n Tayvan’da yapt›klar› ve Britanya’n›n Güney Afri-ka’daki Witwaterstrand bölgesinde yapt›klar›na bakmak yeterli);umut edilen mülksüzleflme yoluyla birikimin amac›, 1930’larda

s›n›r›na gelen, geniflletilmifl yeniden üretim yoluyla sürdürüleme-yen kapitalizmin kronik sorununa çare bulmakt›.Bu sistem 1945’te ABD taraf›ndan de¤ifltirildi. Yeni sistemle

ABD, tüm büyük kapitalist güçler aras›nda, her bir taraf için deölümcül olacak savafllardan kaç›nmay› ve 1930’larda bela olmuflafl›r› birikim sorununa ortak, ak›lc› çözümler bulmay› sa¤layacakküresel bir anlaflma kurmay› hedefliyordu. Bunun olabilmesi içinmerkez bölgelerdeki entegre kapitalizmin (bu yüzden ABD Av-

rupa Birli¤i’ne do¤ru hamleleri destekledi) ve yo¤unlaflman›nfaydalar› paylafl›lmal›yd›, ve sistemin planl› bir flekilde co¤rafi ya-y›l›m›yla ilgilenilmeliydi (ABD bu yüzden de-kolonizasyon ve‘kalk›nmac›l›k’›n dünyan›n geri kalan›n›n genel bir hedef olmas›konusunda ›srar ediyordu). Küresel burjuva iktidar›n›n bu ikinciaflamas› büyük oranda So¤uk Savafl›n olumsall›¤›yla birlikte gidi-yordu. Bu tek kapitalist süper güç olarak ABD’nin askeri ve eko-nomik liderli¤ini zorunlu k›ld›. Etkisi, ekonomik olmaktan çoksiyasi ve askeri zorunluluklar›n görünmesiyle birlikte hegemonikABD “süper emperyalizmi”nin kurulmas› fleklinde oldu.ABD’nin kendisi d›fl pazarlara, hatta girdilere çok ba¤›ml› de¤il-di. Kendi pazar›n› d›flar›ya açmaya bile gücü yetebildi ve böylecedevletler aras› otoyollar, büyüyen banliyöler, ve Güneyi ile Bat›-s›n›n geliflmesi gibi içerdeki mekansal-zamansal sabitlemelerle1960’lar boyunca Almanya ve Japonya’da oluflmaya bafllayan ar-t›k kapasitesinin bir k›sm›n› emebildi. Tüm kapitalist dünyadageniflletilmifl yeniden üretim ile güçlü bir büyüme yafland›. Mülk-süzleflme yoluyla birikim göreceli olarak azald›, hatta sermayefazlas› olan Japonya ve Bat› Almanya gibi ülkeler geliflmekte olanpost-kolonyal pazarlar›n kontrolü için rekabet de dahil olmaküzere artarak d›fl pazar aray›fl›na ihtiyaç duydular.31 Sermaye ih-rac›ndaki s›k› denetim (metadakinin aksine) büyük oranda Avru-pa içinde uyguland› ve Do¤u Asya’ya sermaye ithali s›n›rl› tutul-du. Tek tek ulus devletler içinde geniflletilmifl yeniden üretimüzerindeki s›n›f mücadelelerinin nas›l olaca¤› ve bundan kimle-rin faydalanaca¤› denetim alt›na al›nd›. Temel jeopolitik mücade-leler ya So¤uk Savafl sebebiyle (Sovyetler taraf›ndan kurulan öte-ki imparatorlukla) ya da Avrupa güçlerinin sömürgelerinden(Suez’in Britanya ve Fransa taraf›ndan iflgalini ABD’nin destek-lemeyiflinin sembolik bir önemi vard›) çekilmekteki gönülsüzlük-

31 En aç›k flu eserdeifade edilmifltir. P.Armstrong, A. Glynve J. Harrison, Capi-

talism Since World

War II: The Making

and Break up of the

Great Boom, Ox-ford: Basil Black-well, 1991.

40 David Harvey



lerinden kaynaklanan eski mücadelelerdi (say›ca bunlar ABD’yitepkisel post-kolonyal rejimleri desteklemeye iten So¤uk Savaflpolitikalar›ndan daha fazla idiler). Merkeze sürekli itaat etmenin

mekansal-zamansal durumuna kilitli kalman›n yaratt›¤› artanh›nç sonuçta ba¤›ml›l›k karfl›t› ve ulusal özgürleflme hareketleri-ni ateflledi. Üçüncü dünya sosyalizmi modernleflmeyi istedi an-cak tamamen farkl› bir s›n›f ve siyaset düzleminde.

Bu sistem 1970 civar›nda çöktü. Fazla ABD dolarlar› dünyapazarlar›n› istila ettikçe sermayeyi kontrol etmek zorlafl›yordu.ABD’nin Vietnam Savafl›’n›n ortas›nda hem askeri hem de eko-nomik gücü elinde bulundurmaya kalk›flmas›n›n sonucunda or-

taya ç›kan enflasyonist bask›lar, merkez ülkelerdeki s›n›f müca-delelerinin düzeyi karl›l›¤› sarsmaya bafllay›nca iyice a¤›rlaflt›. Ozaman ABD, Almanya ve Japonya’dan gelen ekonomik tehditle-ri gö¤üsleyebilmek için yeni uluslararas› finansal kurumsal dü-zenlemeler ile ekonomik gücün, Wall Street’in merkez oldu¤u fi-nans kapital sistemin bir kar›fl›m› üzerine kurulu baflka bir sistemkurmak istedi. Nixon yönetimi ile Suudiler aras›nda yap›lan giz-li anlaflma ile petrol fiyatlar› 1973’te tavana vurdu ve bu Avrupave Japonya ekonomilerine, o zaman Orta Do¤u petrollerine da-ha az ba¤›ml› olan ABD’ye verdi¤i zarardan daha fazla zarar ver-di.32 ABD bankalar› petro-dolarlar› dünya ekonomisine yenidendolafl›ma sokma ayr›cal›¤›n› elde ettiler. Üretim alan›nda tehditedilen ABD, karfl›l›¤› finans alan›nda hegemonya kurarak verdi.Ancak bu sistemin verimli bir flekilde çal›flabilmesi için geneldepiyasalar›n tikelde sermaye piyasalar›n›n uluslararas› ticarete aç›l-mas›n›n zorlanmas› gerekiyordu –IMF gibi uluslararas› araçlar›nkullan›m›yla desteklenen, sert ABD bask›s› gerektiren yavafl birsüreç ve yeni ekonomik ortodoksi fleklindeki neo-liberalizme eflitderecede sert bir ba¤l›l›k. Bu ayn› zamanda güç ve ç›kar dengele-rinin, burjuvazi içinde üretim faaliyetlerinden finans kapital ku-rumlar›na kaymas›n› zorunlu k›ld›. Bu geniflletilmifl yeniden üre-tim içinde iflçi s›n›f› hareketlerinin gücüyle sald›r› için, do¤rudanüretime disiplinli bir gözetim uygulayarak ya da dolayl› olarak hertür sermaye biçimi için daha büyük co¤rafi hareketlilik olana¤› ta-n›narak, kullan›labilirdi. Dolay›s›yla finans kapital küresel burju-va iktidar›n›n üçüncü aflamas›nda merkezi öneme sahipti.

Bu sistem daha geçici ve y›k›c›yd›, ve geniflletilmifl yenidenüretim alan›ndaki zorluklara panzehir olmas› için, genelde IMFtaraf›ndan yönetilen yap›sal uyum politikalar› fleklinde bir sürümülksüzleflme yoluyla birikim nöbeti (krizi anlam›nda) yafland›.

32 Gowan, GlobalGamble, ss.21-22’de Nixon ile Su-udiler aras›ndakiba¤daflman›n kan›t-lar›n› al›nt›lar.




1980’lerdeki Latin Amerika gibi baz› örneklerde oldu¤u gibi, eko-nomilerin tamam› sald›r›ya u¤rad› ve tüm aktifler ABD finans ser-mayesi taraf›ndan topland›. Yat›r›m fonlar›n›n 1997’de Tayland ve

Endonezya nakitlerine, IMF taraf›ndan istenen vahfli deflasyonistpolitikalarla desteklenen sald›r›s›, yaflayabilecek flirketlerin dahi if-las etmesine, Do¤u ve Güney Do¤u Asya’da elde edilmifl kayda de-¤er toplumsal ve iktisadi geliflmenin tersine dönmesine neden ol-du. Sonuçta milyonlarca insan iflsiz kald› ve fakirleflti. Kriz ayn› za-manda Wall Street’in gücünü onaylayarak ve ABD’deki müreffehgruplar›n servetlerine inan›lmaz bir patlama yaratarak dolara do¤-ru uçuflu ateflledi. S›n›f mücadeleleri IMF kaynakl› yap›sal uyum,

finans sermayesinin y›k›c› faaliyetleri ve özellefltirme yoluyla hakla-r›n kayb› gibi konular etraf›nda bir araya geldi.Borç krizleri her ülkenin kendi içindeki toplumsal üretim

iliflkilerinin yeniden örgütlemesinde kullan›labilir, mesela d›flsermayenin gelmesini sa¤lamak için. Ulusal düzeydeki [domes-

tic ] finansal rejimler, ulusal ürün piyasalar› ve geliflen ulusalfirmalar bu yolla Amerikal›, Japon veya Avrupa flirketleri tara-f›ndan ele geçiriliyorlar. Merkez bölgelerdeki düflük karlarböylece, d›flar›da kazan›lm›fl olan daha yüksek karlardan payalarak destekleniyor. Mülksüzleflme yoluyla birikim küreselsistem içinde giderek daha fazla merkezi özellik haline geliyor(özellefltirme en kilit araçlardan biri). Bu duruma direnifl deayn› flekilde, kapitalizm ve emperyalizm karfl›t› hareketleriniçinde daha merkezi bir yer tutuyor.33 Ancak Wall Street-Ha-zine kompleksi üzerinde kurulmufl bu sistem Tokyo, Londra,Frankfurt ve pek çok di¤er finans merkezleriyle birlikte çok ta-rafl› bir yöne sahip. Bu, her birinin temeli bir ulus devlete da-yanan ama emperyalizmin daha erken aflamalar›nda akla dahigelmeyecek flekilde tüm dünyaya yay›lan (Lenin’in anlatt›¤›türden ulus devletlerle yak›n ba¤lar› olan tröstler ve karteller)ulus ötesi özellik tafl›yan kapitalist flirketlerin ortaya ç›k›fl›yla il-gilidir. Bu dünya, muazzam güçlü Hazine Sekreterli¤i ve Ro-bert Rubin ile, Clinton’un Beyaz Saray›’n›n merkezileflmifl çoktarafl›l›k (1990’lar›n ortas›nda Washington Konsensüs diye ad-land›r›lan) ile yönetmeyi amaçlayarak, Wall Street’in speküla-tör taraf›ndan çekip ç›kard›¤› dünyad›r. K›sa bir süre için Le-nin yan›lm›fl Kautsky –tüm büyük kapitalist güçlerin kendiaralar›nda ifl birli¤i sa¤lad›klar› bar›fl temelli bir ultra-emperya-lizm düflüncesi- do¤ru söylüyor gibi; bugün G7 diye bilinenkümeleflme taraf›ndan sembolize edilen ve “yeni uluslararas›

33 Soldaki insanlar IMF

karfl›t› ayaklanmala-

r›n ve mülksüzleflme-

ye karfl› di¤er hare-

ketlerin önemini kav-

ramakta geç kald›,bunun sebebi genifl-

letilmifl yeniden üre-

tim siyaseti ile iliflkili

olmas›d›r (bir çok aç›-

dan hala bu siyaset

yürütülmektedir). Wal-

ton’›n, IMF karfl›t›

ayaklanmalar›n örün-

tüsü hakk›nda yapt›¤›

öncü çal›flma geriye

bak›ld›¤›nda göze

çarpmaktad›r. Bkz. J.Walton, Reluctant Re-

bels: Compertaive

Studies on Revoluti-

on and Underdeve-

lopment , New York:

Columbia University

Press, 1984. Ancak

say›s›z mülksüzlefl-

me karfl›t› hareketin

hangilerinin gerici ve

herhangi bir sosyalist

anlamda modernlefl-

me karfl›t› oldu¤u;

hangilerinin ilerici ya

da en az›ndan her-

hangi bir birliktelikle

ilerici bir tarafa yön-

lendirilebilir oldu¤u-

nun belirlenmesi ko-

nusunda çok fazla

karmafl›k çözümleme

yap›ld›¤› da do¤rudur.

Gramsci’nin güneysorununu çözümledi-

¤i öncü çal›flmas› bu

türden bir çal›flmad›r.

Petras, Hardt ve Neg-

ri’yi elefltirdi¤i metin-

de bu noktay› vurgula-

m›flt›r. Bkz. J. Petras,

‘A Rose by Any Other

Name? The Fragran-

ce of Imperialism’,

The Journal of Pe-

asant Studies , 29(2),2002. toprak refor-

muna karfl› savaflan

müreffeh köylülerle

geçinmek için sava-

flan topraks›z köylüler

ayn› de¤ildir.

42 David Harvey



finansal mimari” diye adland›r›lan, ABD liderli¤inde bir hege-monya mümkün gibi görünebilir.34

Ancak bu sistem, flimdi çok büyük zorluklar yafl›yor. Sert inifl

ç›k›fllar ve iktidar çat›flmalar›n›n parçalanmas›, Luxemburg’undaha önceden belirtti¤i gibi, tüm sis ve aynan›n (özellikle finanssektöründekiler) arkas›nda iflleyen ekonominin ac›mas›z yasalar›-n›n fark›na var›lmas›n› zorlaflt›r›yor. Ama 1997-98 krizinin gös-terdi¤i gibi art›k üretme kapasitesinin temel merkezi Do¤u veGüneydo¤u Asya’d›r (böylece ABD bu bölgeyi devalüasyonuntemel hedefi olarak seçmifltir), ve Do¤u ve Güneydo¤u Asya’n›nbaz› bölgelerinde kapitalizmin h›zl› toparlanmas› genel afl›r› biri-

kim sorununu tekrar dünya meselelerinin ön s›ralar›na tafl›d›.35

Bu yeni mekansal-zamansal sabit biçimlerinin nas›l örgütlenece-¤i (Çin’de örne¤in), veya yeni bir devalüasyon darbesine kiminmaruz kalaca¤› sorular›n› gündeme getiriyor. ABD içinde on y›lkadar hayret verici (hatta irrasyonel) bollu¤un ard›ndan birikendurgunluk gösteriyor ki ABD bu duruma ba¤›fl›kl› olmayabilir.‹stikrars›zl›¤›n temel yanl›fl çizgisi, ABD’nin ödemeler dengesin-deki ani bozulmalarda yat›yor. Brenner’in yazd›¤› gibi, 1990’lar-da ‘dünya ekonomisini yönlendiren ithalat patlamas› ABD’ye,denizafl›r› mal sahiplerine tarihte efli görülmemifl yükümlülükle-re yol açan rekor derecede ticaret ve hesap aç›klar› getirdi’ ve‘ABD ekonomisini sermaye kaç›fl› ve dolar›n çöküflüne karfl› ta-rihte efli görülmemifl biçimde k›r›lgan yapt›.’36 Ancak bu k›r›l-ganl›k her iki tarafta da yafland›. E¤er ABD pazar› çökerse, bupazar› kendi afl›r› üretim kapasitelerini aktaracak pazar olarakgören ekonomiler de çökecektir. Japonya ve Tayvan gibi ülkele-rin büyük bankac›lar›n›n ABD aç›klar›n› kapatmak için borç ver-mekte bu kadar gönüllü olmalar›n›n as›l nedeni kendi öz-ç›kar-lar›d›r. Böylece kendi mallar›n›n pazar› olan ABD’de tüketimci-li¤e kaynak oluflturuyorlard›. fiimdi kendilerini ABD’nin savaflgiriflimlerini desteklerken dahi bulabilirler.

Fakat ABD’nin hegemonya ve hakimiyeti bir kez daha tehditalt›nda ve bu sefer tehlike daha ciddi görünüyor. E¤er Arrig-hi’nin izinden gitti¤i Braudel hakl›ysa, ve güçlü bir finanslaflmadalgas› egemenli¤in bir hegemonik güçten di¤erine geçiflini bil-diriyorsa, o zaman ABD’nin finanslaflmaya do¤ru 1970’lerdekidönüflü, kendi kendini y›kan tarihsel bir örnek oluflturacak.37

Hem dahili hem de harici aç›klar süresiz olarak denetim d›fl›ndadalgalanmaya devam edemez ve baflta Asya’dakiler olmak üzeredi¤er ülkelerin günlük 2.3 milyar dolarl›k cari bedele kaynak sa¤-

34 P. Anderson, ‘Inter-nationalism: A Brevi-ary’, New Left Revi-

ew , 14, 2002,s.20’de ‘Kautsky’ningörüflü gibi bir fleyin’

nas›l geçmekte oldu-¤unu ve Robert Ke-ohane gibi liberal ku-ramc›lar›n dahi buba¤lant›y› gösterdi¤i-ni iflaret ediyor. Yeniuluslararas› finansalmimari için bkz. S.Soedberg, ‘The NewInternational Financi-al Architecture: Im-posed Leadership

and “Emerging Mar-kets”’, Socialist Re-

gister 2002 , Lon-don: Merlin, 2002.

35 Bkz: Burkett veHart-Landsberg, ‘Cri-sis and Recovery’.

36 Brenner, The Boom,s.3

37 G. Arrighi ve B. Sil-ver, eds., Chaos

and Governance in

the Modern World

System, Minneapo-lis: University of Minnesota Press,1999, ss.31-33.




lamak konusundaki istekleri bitmez tükenmez de¤ildir. ABDekonomisinin makro-ekonomik koflullar›n› sergileyecek her han-gi bir ülke çoktan fliddetli bir tasarrufa ve IMF taraf›ndan uygu-

lanacak olan yap›sal uyum süreçlerine yönelirdi. Fakat Gowan’›nbelirtti¤i gibi: ‘Washington’un dolar›n fiyat›n› manipüle etme ka-pasitesi ve Wall Street’in uluslararas› finansal egemenli¤indenfaydalanabilmesi, ABD otoritelerinin, di¤er ülkelerin yapmak zo-runda olduklar›n› yapmaktan kaç›nmalar›n›, ödemeler dengesiniizleyebilmesini, yüksek seviyedeki iç tasarruf ve yat›r›m› garanti-ye almas›n›, kamu ve özel borçlanmalar›n seviyesini takip edebil-mesini, içerideki üretim sektörünün kuvvetli bir flekilde geliflimi-

ni sa¤lama almak için içeride etkin bir finansal arac›l›k sistemikurabilmesini sa¤l›yor.’ ABD ekonomisinin ‘tüm bu yükümlü-lüklerden kaç›fl yolu vard›’ ve ‘sonuçta ciddi bir flekilde bozul-mufl ve istikrars›zlaflm›flt›r’.38 Ayr›ca, yeni ABD-merkezli emper-yalizmin ay›r›c› özelli¤i olan pefl pefle gelen mülksüzleflme yoluy-la birikim dalgalar›, herhangi bir yerde patlayacak direnifli veh›nc› ateflliyor, bunlar sadece dünya çap›nda aktif bir küresellefl-me karfl›t› bir hareket (geniflletilmifl yeniden üretim sürecindekis›n›f mücadelelerinden epey farkl› bir biçimde) de¤il ayn› zaman-da özellikle Asya’daki (Güney Kore, örne¤in) ve hatta Avru-pa’daki, bafllarda esnek olan ikinci derece güçlerin, ABD hege-monyas›na karfl› belirgin bir direniflini de üretiyor.

ABD’nin seçenekleri s›n›rl›; kendi s›n›rlar› içinde büyük mik-tarlarda zenginli¤in geri da¤›t›m› yolunu seçerek mevcut emper-yalizm fleklinden cayabilir, ve art›¤› içerideki zamansal çözümleryoluyla (kamusal e¤itim ve yafll›l›k sigortalar› iyi bafllang›ç nokta-lar› olabilir) emme yollar› arayabilir. Üretimi yeniden canland›ra-cak bir sanayi projesi de ifle yarayabilir. Ancak bu daha fazla ma-li aç›k ya da daha yüksek vergilendirme ve kuvvetli devlet yön-lendirmesi gerektirir ve bu burjuvazinin, Chamberlain’in günüolay›nda oldu¤u gibi kesinlikle reddedece¤i bir fleydir; böyle birpaket önerisi olan her hangi bir politikac› kapitalist bas›n veonun ideologlar› taraf›ndan alafla¤› edilecek ve paran›n gücü kar-fl›s›nda seçimleri kaybedecektir. Yine de ironik bir biçimdeABD’de ve kapitalizmin di¤er merkez ülkelerinde (özellikle Av-rupa’dakilerde) neo-liberalizme karfl› politikalar ve devlet harca-malar› ile sosyal harcamalar›n›n önünü açmak Bat› kapitalizminikendi içsel y›k›c› e¤ilimlerinden koruman›n tek yolu olabilir.

IMF’nin di¤er ülkelerde uygulad›¤› türden öz-disiplinle des-teklenen sert politikalar› ABD için denemek siyasal olarak daha

38 Gowan, Global

Gamble , s.123

44 David Harvey



ölümcül olabilir. Bu yöndeki her hangi harici bir kalk›flma (ser-maye kaç›fl› ve dolar›n çöküflü gibi örne¤in) kesinlikle ABD’ninsiyasal, ekonomik ve hatta askeri aç›dan vahfli tepkisiyle karfl›la-

flacakt›r. ABD’nin, Do¤u Asya’n›n ola¤anüstü büyümesini bar›fl-ç› bir biçimde kabul etmesi ve buna uyum göstermesini ve Arrig-hi’nin dedi¤i gibi, bunu Asya’n›n küresel gücün yeni hegemonikmerkezi olmas›na do¤ru büyük bir de¤iflim olarak onaylamas›n›hayal etmek çok zor.39 ABD’nin sessizce ve uysal bir biçimde bu-na raz› olmas› ihtimal dahilinde de¤il. Ne olursa olsun bu, Do¤uAsya kapitalizminin ABD pazar›na ba¤›ml›l›ktan kendi içinde birpazar yaratarak kurtulmas› –çoktan baz› iflaretler ortaya ç›km›flt›r-

fleklindeki, bir yeniden örgütlenmeyi gerektirecektir. Bu, Çiniçindeki dev modernleflme projelerinin –ABD’nin içeride 1950 ve1960’larda yapt›¤› mekansal-zamansal çözümlerin dahili bir çefli-di- Japonya, Tayvan ve Güney Kore’den sermaye fazlalar›n›n çe-kilmesinde, dolay›s›yla ABD’ye giden ak›fl› azaltmas›nda kritik birrol oynayabilece¤i bir noktad›r. Örne¤in Tayvan bugün, Çin’eKuzey Amerika’ya yapt›¤›ndan daha fazla ihracat yap›yor. Netice-de ABD’ye akan fonlar›n azalmas› felaketle sonuçlanabilir.

Ve bu ba¤lamda, ABD içindeki siyasal düzenin baz› unsurla-r›n›n, aç›k bir mutlak güç olarak esnek askeri kuvveti ellerindekalm›fl tek fley olarak gördüklerini, ‹mparatorluktan aç›kça bir si-yasi seçenekmifl gibi bahsettiklerini (muhtemelen dünyan›n gerikalan›ndan vergi temellük edebilmek için) ve küresel ekonomiiçindeki iktidar de¤iflimi tehdidine cevap verebilmek için petrolarz›n› kontrol etmeye çal›flt›klar›n› görüyoruz. ABD’nin Irak veVenezüella petrolleri üzerinde daha çok denetim kurma çabalar›–Irak’ta demokrasi kurma iddias› ile, Venezüella’da hükümetidüflürerek- çok anlaml›. 1973’teki pisliklerin yeniden temsili sözkonusu çünkü Avrupa ve Japonya, Do¤u ve Güneydo¤u Asya, veson zamanlarda Çin de dahil olmak üzere pek çok ülke ABD’yeoranla o zaman oldu¤undan daha fazla Körfez petrolüne ba¤›m-l›lar. E¤er Amerikan mühendisleri Chavez’i ve Saddam’› alafla¤›edebilirse, e¤er Amerika bu otoriter yönetimin de¤iflen çölleriüzerine kurulu, difline kadar silahlanm›fl Suudi rejimini yenidenbiçimlendirebilir ya da istikrara kavuflturabilirlerse (ve Usamebin Ladin’in temel projesi olan radikal ‹slam’›n eline düflmektehlikesinden koruyabilirse), Irak’tan ‹ran’a kontrolünü sürdüre-bilirse ve Hazar havzas›ndaki petrol rezervi ile iliflkili olarak Tür-kiye ve Özbekistan’da stratejik varl›¤›n› sa¤lamlaflt›rabilirse; o za-man ABD küresel petrol muslu¤unu s›k› kontrolü sayesinde kü-

39 Arrighi herhangi ciddid›flsal bir mücadeleyigöz önüne alm›yor,ancak o ve arkadafl-lar› ABD ‘nin, ‘yüzy›lönce Britanya’n›n,

gerileyen hegemon-yas›n› sömürgeci ta-hakküme dönüfltür-me gücünden çok da-ha fazla güce sahipoldu¤unu’ belirtiyor-lar. E¤er sistem nihaiolarak çökerse, bubüyük ölçüdeABD’nin uyum ve dü-zenlemelere gösterdi-¤i direnç yüzünden

olacak. Ve bunun ter-sine, ABD’nin Do¤uAsya bölgesinin yük-selen ekonomik gü-cüne uyumu ve bunauygun olarak kendi-nin düzenlemesi, ye-ni dünya düzenine y›-k›c› olmayan bir geçifliçin hayati derecedeönemli bir kofluludur.Bkz. Arrighi ve Silver,Chaos and Governan-

ce , ss.288-289.




resel ekonomi üzerindeki etkin denetimin sürmesini ve kendi he-gemonik konumunun önümüzdeki elli y›l boyunca korunmas›n›ümit edebilir.40

Bu tür bir stratejinin tehlikeleri ortada. Sadece Avrupa ve As-ya’dan de¤il Rusya’dan dahi yak›n zamanda diflli direnifller ç›ka-bilir. ABD’nin Irak iflgaline, özellikle Irak petrolünün sömürüsüile yak›ndan iliflkili olan Fransa ve Rusya’n›n Birleflmifl Millet-ler’deki gönülsüz onay› önemli bir nokta. Ve Avrupal›lar dahaçok tüm büyük kapitalist güçlerin sözde eflit bir tabanda ifl birli-¤i yapt›¤› Kautsky’ci ultra-emperyalizm fikrine yak›nlar. Süreklimilitarizasyon ve küresel bar›fl› tehdit edecek türden bir macera-

c›l›k üzerine kurulu istikrars›z ABD hegemonyas› dünyan›n gerikalan› için pek de çekici bir manzara de¤il. Bu Avrupa modelinindaha ilerici oldu¤unu söylemek de¤ildir. E¤er Blair’in dan›flman›Robert Cooper’a inanacak olursak 19. yüzy›l›n uygar, barbar vevahfli devletleri aras›ndaki ayr›m›n›n post-modern, modern vepre-modern devletler k›l›¤›nda yeniden ortaya ç›kt›¤›n› görüyo-ruz; post-modernler ademi merkezci, uygarlaflm›fl davran›fl›n ko-ruyucular›; tüm dünyada insanlar› do¤rudan ya da dolayl› araçlar-la evrensel (Bat›l› ya da burjuva fleklinde okunabilir) norm ve in-sani (kapitalist diye okunabilir) pratiklere boyun e¤dirme görevi-ni üstlenmifllerdir.41 Bu ayn› John Stuart Mill gibi 19. yüzy›l libe-rallerinin Hindistan’›n vesayet alt›nda tutuluflunu ve bir yandaniçeride temsili yönetimin ilkelerini överken di¤er yandan d›flar›-dan vergi temellükünü savunmak için kulland›klar› yoldur. Ge-niflletilmifl yeniden üretim yoluyla sa¤lanabilecek sürdürülebilirbir birikimin yeniden canlanma imkan› olmad›¤› durumlarda, bi-rikim h›z›n›n düflmesini engellemek için tüm dünyada mülksüz-leflme yoluyla birikim politikalar›n›n derinlefltirilmesi gerekir.

Bu alternatif emperyalizm biçimi, mülksüzleflme yoluyla biri-kim sürecini yaflam›fl ve son birkaç on y›ld›r kapitalizmin y›k›c›yönleriyle yüzleflmek zorunda kalm›fl dünya nüfusunun büyükço¤unlu¤u için pek kabul edilebilir bir fley olmayacak. Coopergibilerinin önerdi¤i liberal aldatmaca bundan çok çekmifl olanpostkolonyal yazarlara çok tan›d›kt›r.42 Ve ABD’nin, küresel te-rörizme karfl› olas› tek cevap oldu¤unu giderek daha fazla önesürdü¤ü yaygarac› militarizmi sadece tehlikelerle dolu de¤ildir(‘önleyici vurufl’ gibi tehlikeli örnekler de dahil olmak üzere); in-sanlar ayn› zamanda bunun giderek tehdit edilmifl bir hegemon-yan›n küresel sistem içinde tutmay› sa¤lamak için kullanmaya ça-l›flt›¤› bir maske oldu¤unun fark›na var›yorlar.

40 M. Klare, Resource

Wars: The New

Landscape of Glo-

bal Conflict , NewYork: Henry Holt,2002.41 Cooper,

‘New Liberal Imperi-alism’.

41 Cooper, ‘New Libe-ral Imperialism’.

42 U. Mehta, Libera-

lism and Empire ,Chicago: ChicagoUniversity Press,1999. Buradakielefltiri Cooper’›nifadeleriyle karfl›lafl-t›r›ld›¤›nda tama-

men üstündür...

46 David Harvey



Ancak belki de en ilginç soru ABD’nin kendi içindeki tepki-nin ne olaca¤›d›r. Bu noktada Hannah Arendt bir kez daha aç›k-lay›c› bir önermede bulunuyor: d›flar›daki emperyalizm içeride

etkin bir bask› hatta tiranl›k olmadan uzun süre sürdürülemez.43

‹çerideki demokratik kurumlara verilen zarar çok önemli (Fran-s›zlar›n Cezayir ba¤›ms›zl›k mücadelesinde ö¤rendikleri gibi).ABD içindeki popüler gelenek sömürgecilik ve emperyalizm kar-fl›t›d›r; ancak son birkaç on y›lda, toptan yan›lsama de¤ilse deABD’nin dünya meselelerindeki emperyal rolünü maskeleyen ve-ya en az›ndan politikalar›n›n büyük insani niyetler u¤runa yap›l-d›¤› izlenimini veren çok ciddi bir hokkabazl›k haline gelmifltir.

ABD halk›n›n ise uzun dönemli askerileflmifl bir imparatorlu¤adönüflmeyi destekleyip desteklemeyece¤i pek aç›k de¤ildir (Viet-nam savafl›na verdi¤i destek bittikten sonra). Ne de uzun süre ül-kedeki sivil özgürlüklerin, haklar›n ve genel anlamda özgürlükle-rin kayb› fleklindeki bir faturay› ödemeyi kabul edeceklerdir.E¤er bu imparatorluk ‹nsan Haklar› Beyannamesi’nin y›rt›p at›l-mas›n› gerektirirse, o zaman bu mübadelenin kolayca kabul edi-lece¤i çok aç›k de¤ildir. Ancak sorunun öteki taraf› geniflletilmiflyeniden üretim ile sürdürülebilir bir birikimin yeniden canlan›fl›diye bir fleyin olmay›fl› ve s›n›rl› mülksüzleflme yoluyla birikimolanaklar›yla ABD’nin, Japonya’y› son on y›lda görece de¤ersizbir noktaya sürükleyen deflasyonal depresyona düflecek olmas›-d›r. Ve e¤er gerçekten dolardan ciddi bir kaç›fl olursa, o zamanat›l sermaye ve eme¤in tamamen spekülatif olan amaçlar›n aksi-ne toplumsal olarak faydal› amaçlara aktar›lmas› ve ulusun top-lumsal ve fiziksel altyap›s›n›n tamamen yeniden düzenlenece¤ibir yere odaklanan, zenginli¤in ve varl›¤›n geri da¤›t›m›nda tama-men farkl› politikalar uygulanmad›kça (burjuvazinin mutlak kor-kuyla izleyece¤i bir manzara) tasarruf [politikalar›] daha yo¤unolmak zorunda olacakt›r.

Bu yüzden yeni emperyalizmin alaca¤› flekil ve biçim zorla elkoymalara aç›k olacak. Kesin olan tek fley küresel sistemin ifllemefleklindeki büyük bir dönüflümün tam ortas›nda oldu¤umuz vesistemi etkileyip, dengesini kolayca bozabilecek çok çeflitli kuv-vetlerin var oldu¤udur. Mülksüzleflme yoluyla birikim ve genifl-letilmifl yeniden üretim aras›ndaki denge çoktan birincisi yönün-de bozuldu ve bu e¤ilim giderek daha da derinleflti¤inden ve bu-nu yeni emperyalizm denen fleyin belirleyici noktas› olarak gör-mekten baflka bir fley pek mümkün de¤il (bu yeni emperyalizmve imparatorlu¤a duyulan gereksinimin ve büyük ideolojik önem




hakk›ndaki aç›k iddialar›n temel noktas›d›r). Asya taraf›ndan tu-tulan ekonomik yörüngenin anahtar oldu¤unu biliyoruz, ancakaskeri üstünlük hala ABD’nin elinde. Arrighi’nin belirtti¤i gibi

bu benzersiz bir konumdur ve Irak’ta, genel durgunluk koflulla-r› alt›nda bu gücün, dünya düzeyinde jeopolitik olarak nas›l dav-ranaca¤›n›n ilk aflamas›n› görüyor olabiliriz. Hegemonyas›n› sa-vafl-sonras› dönemde üretim, finans ve askeri güç üzerine oturtanAmerika Birleflik Devletleri üretimdeki üstünlü¤ünü 1970’tensonra kaybetti ve bugün finans üstünlü¤ünü de kaybediyor ola-bilir ve bu durumda elinde yaln›z askeri üstünlü¤ü kal›yor. Buyüzden yeni emperyalizmin nas›l flekillenece¤inin hayati derece-

de önemli belirleyeni ABD içindeki olaylar olacakt›r. Ve bunailaveten, derinleflen mülksüzleflme yoluyla birikime karfl› kuvvet-li bir muhalefet toplan›yor. Ancak bu durumun tetikledi¤i s›n›f mücadelelerinin biçimi, geniflletilmifl yeniden üretim içinde (da-ha sessiz de olsa devam eden), geleneksel olarak sosyalizmin ge-lece¤inin üzerine infla edilece¤i varsay›lan klasik proletarya mü-cadelelerinden radikal biçimde farkl›d›r. De¤iflik mücadele hat-lar› etraf›nda oluflmaya bafllayan birliktelikleri beslemek çokönemli; çünkü bunlar›n içinde paran›n gücünü, borsa de¤erleri-ni ve küresel ekonominin farkl›laflm›fl mekanlar›nda, hangi yollaolursa olsun, her zaman az say›da afl›r› yo¤unlaflm›fl s›ra d›fl› zen-ginlik odaklar› [mekanlar›] üreten kesintisiz sermaye birikiminiyüceltmeyen, eflitsiz co¤rafi geliflmenin yarat›c› biçimleriyle top-lumsal mutluluk ve insani amaçlar› birlefltirecek olan tamamenfarkl›, emperyalist olmayan küreselleflme biçiminin yüz hatlar›n›nayr›m›na varabiliriz. Bu an [moment ] inifl ç›k›fl ve belirsizliklerledolu olabilir; ancak bu ayn› zamanda beklenmedik ve olas›l›kla-ra aç›k bir an oldu¤u anlam›na gelir.n

48 David Harvey

Documents

“Yeni” Emperyalizm: Mülksüzlesme Yoluyla Birikim