İyi Yönetişim,

Kaliteli Yaşam

Dr. Yılmaz Argüden

Kasım 2014

Yaşam Kalitesi

Bireylerde olduğu gibi, ülkelerde de yaşam kalitesini geliştirebilmenin en temel unsurlarından biri toplumsal

sağlık düzeyini geliştirecek politikalar oluşturmaktır.

Eğitim Dostluklar Zenginlik İtibar X X X X

0 0 0 0 1

Sağlık =

Yaşam kalitesi için en önemli gereklilik sağlıktır.

Gelişmiş

Ülkeler

199

0

200

0

200

6

ABD 75 77 78

Almanya 75 78 80

Arjantin 72 74 75

Danimarka 75 77 79

Fransa 77 79 81

Güney Kore 72 76 79

Hollanda 77 78 80

İngiltere 76 78 79

İspanya 77 79 81

İsveç 70 80 81

İtalya 77 79 81

Japonya 79 81 83

Kanada 77 79 81

Portekiz 74 77 79

• Türkiye’de ortalama yaşam süresi 65 (1990), 70

(2000) ve 73 (2006) olarak tespit edilmiştir.

• Bu zaman aralığı için Türkiye ortalama yaşam

süresi en fazla artan ülkeler arasında yer

almıştır.

Yaşam kalitesi ve ortalama yaşam süresi artıyor .

80

58,1

46,3

20

Roma

İmparatorluğu ABD

1910

ABD

1930

Gelişmiş

Ülkeler

2006

Gelişmekte

Olan Ülkeler

199

0

200

0

200

6

Brezilya 67 70 72

Çin 68 71 73

Endonezya 60 66 68

Güney Afrika 63 58 51

Hindistan 58 61 63

Meksika 70 73 74

Mısır 62 66 68

Pakistan 58 61 63

Polonya 71 74 75

Rusya 69 65 66

Sudan 58 59 60

Tayland 69 70 72

Venezuella 72 73 74

68

Kaynak: World Health Organization (WHO)

İtalya

Polonya

Almanya

Fransa

Hollanda

Danimarka

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1,1

1,2

1,3

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050

Bağımlılık Oranı (Dependency Ratio)

Nüfus Oranı ((0-14) + (60+)) / (15-59)

Gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfus artıyor

Kaynak: World Population Prospects (2004 Update)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

1960 1970 1980 1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005

• Sağlık harcamalarının GSMH içi

payları tüm gelişmiş ülkelerde

hızla artmaktadır.

• Araştırmalara göre gelecek 40

yıl içinde birçok ülkede sağlık

harcamalarının GSMH’nın

%5-7’si kadar daha artması

beklenmektedir.

• Türkiye için yapılan tahminler

ise, sağlık harcamalarının 40 yıl

içinde bugünkü harcama

düzeyinin yaklaşık üç katına

çıkması beklenmektedir.

Gelişmiş ülkeler gelirlerinin %10’luk kısmını sağlık

harcamalarına ayırıyorlar

Kaynak: VFA, EFPIA, OECD

Sağlık Harcamalarının

GSMH içi Payı (%)

ABD

Fransa

Almanya

İtalya

Japonya

İngiltere

İspanya

Türkiye

Ar-ge çalışmalarına ayırılan kaynaklar artıyor

2 2 3 3 4 4 5 6 7 7 810

1213 14

1517

1921 22

26

30 31

34

3940

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004

• Global anlamda yapılan ar-ge

yatırımları her yıl artmaktadır.

• Son yıllarda sayısal performansı

düşmüş olmakla birlikte her yıl

ortalama 30 yeni molekül

bulunmaktadır.

• Sadece yeni ilaç bulmak konusuna

odaklanmış, diğer konularında

faaliyet göstermek istemeyen, bir

veya birkaç ürünü geliştirmeye

odaklanmış, 1500’e yakın

bioteknoloji şirketi faaliyet

göstermektedir.

• Büyük ilaç şirketleri, bioteknoloji

şirketlerinin geliştirdikleri ürünlerin

haklarını alarak, kaynak

sağlamaktadırlar.

İlaç Şirketleri Ar-ge harcamaları

(milyar USD)

Ar-ge Harcamalarının Ciro İçi Payı (ABD)

(%)

Kaynak: The Congress of the United States O Congressional Budget Office

Sağlık politikalarının oluşturulmasında önerilen yaklaşımlar: İyi Yönetişim

Hataları

düzeltmek değil,

baştan önlemek

Bilgi paylaşım

altyapıları

oluşturmak

Rasyonel

bireysel

kararlara olanak

sağlamak

Gelişme ile

rekabet gücü

birlikte artar

Performansı

iyileştirmek için

ölçmek

Sıfır hata

düzeyinde ideal

kalite

Veriyi bilgiye

dönüştürmek ve

karar için

kullanmak

İyi yönetişim, insanoğlunun yaşam kalitesini geliştirmenin ve kurumların sürdürülebilirliklerini sağlamanın anahtarıdır

7

YAŞAM KALİTESİ

Çok farklı boyutları olan

Tanımı ve ölçülmesi güç

Zaman göre değişen

Kişiye göre değişen

Göreceli ve öznel

• İnsanların birey ve topluluk

olarak özlemlerini gerçekleştirebilmeleri

• Her zaman daha iyiyi arama güdüsü

Mekana göre değişen

İnsanoğlu özlemlerini gerçekleştirebilmek ve yaşam ile ilgili riskleri yönetmek için kurumlar kurarak organize olmuştur.

8

İNSAN

KAMU KURUMLARI

SİVİL TOPLUM

KURUMLARI

ÖZEL KURUMLAR

KURUMLAR + YÖNETSEL HAK ve SORUMLULUKLAR

- Ortak karar alma ve uygulama - Çıkarları dile getirme

- Yükümlülükleri karşılama - Çatışmaları çözümleme için

kullanılan mekanizma süreç ve kurumlardır.

YÖNETİŞİM

Faaliyetleri yürütmek amacı ile kullanılan politik, ekonomik ve

yönetsel iradedir.

Her alanda (küresel sorunlara çözüm, ülke refahını artırma, şirket sürdürülebilirliği vb.) iyi yönetişimin rolü artıyor

9

KAMU KURUMLARI o Sadece öncelikler üzerinde

değil, aynı zamanda süreçlerde de iyi yönetişim

o 21.yy’da toplumsal kitlelerin kararlara katılım isteği ile yeni bir katılımcı demokrasi şekli oluşuyor, STK’lar toplumsal kararlarda seçilmişler ile birlikte rol alıyor

o Katılımcılığın özendirilmesi, tutarlılık, şeffaflık, hesap verebilirlik, kararların ve uygulamaların adil ve etkin olması

SİVİL TOPLUM KURUMLARI

o Uyulacak standartların belirlenmesi, kararlara dayanak olacak bilgilerin toplanıp yayılması, çözümler üretilmesi ve katılımcı demokrasinin hayata geçirilmesi konularında hem zorlayıcı hem yardımcı

o Rollerinin seçilmişlerin yerini almak değil, katılımcı bir anlayış ile onları desteklemek ve iyileştirmek için sorgulamak olduğu unutulmamalı

ÖZEL SEKTÖR

o Şirketlerin sorumlulukları, hissedarlarına kâr üretmenin ötesine geçiyor ve sürdürülebilir bir dünya için kaynakların etkin kullanılması önem kazanıyor

o Paydaşlarına güven sağlayabilen kurumlar, tüm değer zincirinde daha çok kaynağı harekete geçirip vizyonları doğrultusunda yönlendirerek, başarıya daha kolay ulaşabiliyorlar ve sürdürülebilirliği sağlayabiliyorlar

İyi yönetişim bir kurallar dizisi değil, bir kültürdür

10

o Yönetişim, sadece karar

vericileri değil, tüm paydaşları kapsar

o Karar verenlerin yetkilerini kötüye kullanmalarının önlenmesini değil, yetkilerini sağduyulu, adil ve değer yaratacak şekilde kullanmalarını sağlar

o Kurum içinde yedi ilkenin yansıtılmasını gerektirir

ŞEFFAFLIK

ADİLLİK

TUTARLILIK SORUMLULUK

KATILIMCILIK

HESAP VEREBİLİRLİK

ETKİLİLİK

İyi yönetişim ilkeleri

11

HESAP VEREBİLİRLİK

Tüm yöneticilerde (paydaşlara) değer yaratmaya yönelik çalışmalarda, tüm seviyelerde hesap verme/raporlama ve yapılan işlerin değerlendirilmesi yaklaşımının benimsenmesi

Kaynak kullanımında etkinlik ve sorumluluk bilincinin gelişmesi sağlanır

NEDİR? NASIL KATKI SAĞLAR?

TUTARLILIK

Misyon, Vizyon doğrultusunda hareket etmek, karar almada temel politika ve prensipleri korumak

İşbirliği kurulan tarafla ilişkiler sağlam temelli olarak gelişir, faaliyetlerin sürekliliği garanti altına alınır, verimlilik sağlanır, yaratılan değer artar, tüm faaliyetlerde tutarlılık sağlanır

SORUMLULUK

Kişiden, sisteme ve tüm kuruma uzanan sorumlulukları sahiplenme ve yerine getirme anlayışı geliştirmek ve bu yönde temel politika ve prensipleri korumak

Kişi ve kuruma duyulan saygı ve güveni artırır. Sorumluluklarını zamanında ve doğru şekilde yerine getiren kurumlar tüm paydaşlarına karşı güçlü konumda olurlar

ADİL OLMAK

Sistemler ve uygulamalarda tüm paydaşların beklentilerini gözeterek kurguyu oluşturmak, uygulamalarda kişiye göre değil sisteme göre karar vermek yönünde kültürü oluşturmak

Sistem ve kural temelli işleyişi benimsemek, tüm paydaşlar gözünde güveni artırır

İyi yönetişim ilkeleri

12

KATILIMCILIK

Bilginin ve faaliyetlerin oluşturulması ve gerçekleştirilmesinde paydaşların katılım ve desteğini sağlamak, buna yönelik ortam geliştirmek

Değer yaratma, bilinç oluşturma, sahiplenme ve sürekliliği sağlar, kurumda bilgi ve deneyimi derinleştirir

NEDİR? NASIL KATKI SAĞLAR?

ETKİLİLİLİK

Başarı ve sonuç odaklı yaklaşımla kaynakların doğru yönlendirilmesi, doğru alanların seçilmesi, performans hedeflerinin doğru belirlenmesi

Kurum faaliyetlerinde ana hedeflere, doğru hedef kitleye, doğru yöntemlerle yaklaşımın belirlenmesi sağlanır. Az kaynak ile maksimum etkililik yaratılır

İyi yönetişim güveni, dolayısıyla itibarı oluşturan en önemli unsurdur

SAYGI

Liderlik

Performans

Ürün Hizmet

Kalitesi

Yenilikçilik

Çalışma

Ortamı

Yönetişim

Sosyal

Sorumluluk

GÜVEN

ALGI HAYRANLIK

Yenilikçilik

Fortune Dergisi kriterleri (1984 yılından bugüne kullanılan)

İTİBARI OLUŞTURAN UNSURLAR

• İyi yönetişim, itibar

yönetiminin güvencesidir.

• Kurumun, insan ve mali

sermayeyi çekmesine, etkin

çalışmasına ve böylece ait

olduğu toplumun

değerlerine saygı

gösterirken uzun dönemde

hedef kitlesine yönelik

değer yaratmasına imkan

sağlar.

İyi yönetişim kurallarla değil, davranışlar ile sağlanır

14

• Kurallar önemlidir ancak iyi yönetişimin temel ilkelerinin ruhunu anlamaksızın, sadece otoritelerce oluşturulan kurallara uyum için atılan adımların yönetim kalitesini geliştirmesini beklemek gerçekçi değildir. İyi yönetişim bir kültürdür, bir iklimdir, bir davranışlar bütünüdür.

• İyi yönetişim, itibar yönetiminin güvencesidir. Kurumun, insan

ve mali sermayeyi çekmesine, etkin çalışmasına ve böylece ait

olduğu toplumun değerlerine saygı gösterirken uzun dönemde

hedef kitlesine yönelik değer yaratmasına imkan sağlar.

Sağlık ihtiyaçlarının ve mali yükünün bireysel ve ulusal olarak artması uygulamalarda verimliliğin artırılmasını getirmektedir.

15

Sağlık Harcamalarının

Artması

Bilimsel Gelişmeler

Ortalama Yaşam Süresinin

Uzaması

Yaşlı Nüfusun Artması

• Kritik olan harcamaları artırmak değil, daha verimli çözümlerle sağlıklı yaşam sürelerini artırmak olmalıdır

• Verimlilik teknik uygulamalar ile sağlanabileceği ölçüde, iyi yönetişim ilkelerinin devreye alınması ile de sağlanabilir.

ADİLLİK

ETKİLİLİK

HESAP VEREBİLİRLİK

KATILIMCILIK

SORUMLULUK

ŞEFFAFLIK

TUTARLILIK

Rasyonel bireysel kararlara olanak sağlamak

Bilgi paylaşım altyapıları oluşturmak

Sıfır hata düzeyinde ideal kalite

(1) Performansı iyileştirmek için ölçmek (2) Veriyi bilgiye dönüştürmek ve karar için kullanmak

Sağlık Sektörü ve İyi Yönetişim İlkeleri

Hataları düzeltmek değil, baştan önlemek

Ölçülmeyen performans geliştirilemez

17

• Doktor sayısı • Hemşire sayısı • Yatak sayısı • Sağlık harcamaları

• Ortalama yaşam süresi • Yaşam kalitesi • Bulaşıcı hastalık düzeyi • Çocuk ölüm oranları

• Müdahale başarı oranları

• Hasta iyileşme süresi

• Tedavi sonrası yaşam kalitesi

• Yatak doluluk oranları

• Doktor başına ameliyat sayısı

• Sağlık politikalarının takibi ve iyi uygulama örnekleri ile karşılaştırılması gereklidir

• Performans ölçümünde göstergelerin seçiminde veri toplanabilirliği, veri kalitesi, sonuç etkililiği vb. konular ele alınmalıdır

SAĞLIK SEKTÖRÜ

PERFORMANSI

GİRDİ GÖSTERGELER

KLİNİK GÖSTERGELER

ÇIKTI GÖSTERGELER

YÖNETSEL GÖSTERGELER

18

• Değer yaratmanın yolu fiziksel varlıklardan çok, bilgi kaynaklarını etkin kullanmaktan geçiyor. Verilerin bilgiye dönüştürülmesi ve karar için kullanılması.

• Sağlık sektöründeki önemli teknolojik gelişmelere rağmen tıp hizmetinin verildiği birçok

kurumda sağlık bilgileri dijital olarak saklanmıyor. Oysa tıpta teşhis, tıp bilimi kadar istatistik bilimine de hakim olmayı gerektiren ve bu nedenle de kişisel veriler kadar toplumsal istatistiklere de kolayca ulaşmanın önem taşıdığı bir konudur.

• Ülkemizde kaç insan «hangi aşıları ne zaman olduğunu», «hangi hastalıkları hangi zaman

dilimleri içerisinde geçirdiğini» ve «bu hastalıkları sırasında teşhis için kullanılan laboratuvar ve görüntüleme sonuçlarını» istendiğinde bir hekime sunabilir? • Bireylerin sağlık bilgilerinin ve geçmişlerinin merkezi bir kayıt sisteminde tutulması • Sağlık hizmeti veren kurumların performansları hakkındaki bilgiye kolay ulaşılması • Tedavi sürecinin etkinliğinin izlenmesi

• Bilgilerin kolayca sunulamadığı bir durumda hem teşhis kalitesi, hem de uygulanabilecek tedavilerin etkinliği düşüyor.

• Birçok kez aynı bilgilerin edinilebilmesi için yapılan ölçümler maliyetleri artırıyor.

Verinin bilgiye dönüştürülmesi ve karar için kullanılması değer yaratır

19

• Sağlık harcamalarında karar vericilerle (doktor, hasta veya hasta yakınları), maliyeti üstlenenlerin (sigorta şirketleri, devlet) farklı olmasından kaynaklanan çıkar çatışmalarını en aza indirebilecek teşvik mekanizmalarının kurulması gereklidir.

• Maliyetin bir kısmının hastalar yüklenmesi • Ekonomik çözümler üreten doktorların teşvik edilmesi

• Bu yaklaşım kararların daha rasyonel verilmesinin yanında, yenilikçiliği özendirmesi açısından da önem taşımaktadır.

Bireysel kararlara olanak sağlamak, rasyonel karar alma sürecine katkı sağlar

20

• Kaynakların kısıtlı olması ve talebin artması tedavi noktasına gelmeden koruyucu önlemlerin alınmasını gerekli kılmaktadır.

• Önleyici yaklaşımlar bireysel maliyeti de düşürerek, sonradan iyileştirmek için

harcanan kaynakların karşılanamayacak düzeylere çıkmasını önleyebilir. • Sadece teşhis ve tedaviye ilişkin göstergelerin değil, aynı zamanda koruyucu

hekimlik gibi önleyici yaklaşımlara ilişkin göstergelerin de takip edilmesi toplumsal sağlık düzeyini geliştirmek açısından kritik öneme sahiptir.

• ABD’de sağlık harcamaları 1,5 trilyon USD seviyesindedir. Mevcut durumda

koruyucu hekimlik (wellness) sektörü 200 milyar ciroya sahiptir ve yakın gelecekte 1 trilyon USD’lik bir hacme ulaşması beklenmektedir.

Hataları düzeltmek yerine baştan önlemek, en etkin yöntemdir

Bilgiyi standartlaştırmak ve paylaşmak sorunların çözülmesini hızlandırır

21

• Kişisel sağlık bilgilerini ortak bir standartta, paylaşılabilir bir sistemde saklayabilecek bir e-sağlık sistemi.

• Hastaların sağlık geçmişi, alerjileri, kan grubu gibi önemli bilgilere acil durumlarda görevli personel tarafından ulaşılabilmesi birçok hayatın kurtulmasına yardımcı olabilir.

• Hastalar kendileri ile ilgili teşhise temel olan bilgileri istedikleri başka doktorlarla da kolayca paylaşarak ikinci bir görüş alabilirler.

• İlaç firmaları belli rahatsızlıkları olanlara / belli ilaçları kullananlara gerektiğinde kolaylıkla ulaşarak olası sağlık sorunlarını oluşmadan engelleyebilirler.

• Kurulabilecek altyapılar • Devlet / araştırmacılar / doktorlar / araştırma kurumları / iletişim firmaları /

eczaneler / sağlık kurumları / sağlık organizasyonları / ödeme kurumları ve sağlık sektöründeki diğer paydaşların bilgi ve kaynak paylaşımı

• Bireylerin sağlık bilgilerinin ve geçmişlerinin tutulduğu merkezi bir kayıt sisteminde (hastanın rızası ile farklı sağlık kurumlarınca erişilebilir)

• Ancak bu konudaki gizliliğe özenle uyulması bu tip bir sistemin çok iyi denetlenmesini gerektiriyor. Bu nedenle, e-sağlık sisteminin kamusal bir konudur.

22

• Örneklerde ortak nokta, 1. alternatifin 6 sigma, 2. alternatifin ise 4 sigma seviyesindeki kalite düzeyini ifade etmesidir.

• Şirketlerde birçok faaliyette gerçekleşen hata oranları 4 sigma seviyesinin çok üstündedir, ancak sağlıkta 6 sigma seviyesinin altında bir performans düşünülemez.

Günde yaklaşık 1000 uçağın indiği büyük bir havalimanında

her yıl bir uçağın inişte kazaya uğraması kabul edilebilir bir

risk midir?

her gün beş uçağın inişte kazaya uğraması kabul edilebilir bir risk midir?

Günde 50 ameliyatın yapıldığı bir hastanede

on altı yılda sadece bir kez ameliyatta hastanın içinde yabancı madde unutulması

kabul edilebilir mi?

her üç günde bir aynı hatanın yapılması kabul edilebilir mi?

Annelerin 3 yaşına gelene kadar çocuklarını günde

ortalama 5 kez kucağına aldığı varsayımıyla, üçer çocuklu 100 ailenin yaşadığı bir mahallede

3 yaşına gelene kadar sadece beş kez çocuğun annesinin kucağından yere düşmesi

kabul edilebilir mi?

her çocuğun her ay bir kez annesinin kucağından yere düşmesi kabul edilebilir mi?

Süreçteki değişimlerin kaynağını izleyip ortadan kaldırarak kalite seviyesini 6 sigma seviyesine çıkarmak

Gelişmenin hızlı olduğu yerde rekabet gücü artışı da hızlı olur

• Türkiye’nin sağlık harcamaları en hızlı artacak ülkeler arasında olması, ülkemizde

yapılacak sağlık yatırımlarının sadece ülke içindeki talebe değil, aynı zamanda

bölgedeki talebe de en iyi şekilde cevap verebilmesinin temeli olabilir.

26 31 33 36 37 42 48 54 59 63

90 87 93 100 111 118 121 120 118 117

35 42 46

49 49

48 47 46 46 45

2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

25 28 30 33 35 38 41 43 46 48

151

225

%50

%88

80+

65-79

60-64

Bakım

Kadrosu

(milyon kişi)

Avrupa

Ülkeleri

Yaşlı Nüfus

(milyon kişi)

(*) 1 kişi 60- 79 yaşları arasında 10 kişiye bakabilir, 1 kişi 80+ yaşında 2 kişiye bakabilir.

Sağlık ve İyi Yönetişim İlkeleri

24

ADİLLİK

TUTARLILIK

ŞEFFAFLIK

ETKİLİLİK

Performansı iyileştirmek için ölçmek Veriyi bilgiye dönüştürmek ve karar için kullanmak

Sıfır hata düzeyinde ideal kalite

Rasyonel bireysel kararlara olanak sağlamak

Hataları düzeltmek değil, baştan önlemek

Bilgi paylaşım altyapıları oluşturmak

.

25

TEŞEKKÜRLER

Dr. Yılmaz ARGÜDEN

ARGE Danışmanlık A.S www.arge.com