You’ll Never Walk Alone

door Esmay Groot Koerkamp

You’ll Never Walk Alone is een lied geschreven door Richard Rogers en Oscar Hammerstein.

Het nummer is vaak gezongen door verschillende artiesten, waaronder Gerry & The Pacemakers en Lee Towers. Het is waarschijnlijk het bekendste voetballied ter wereld. Duizenden clubs over de hele wereld, van amateurclubs tot

profclubs, hebben zich het lied toegeëigend.

‘Wij blijven altijd achter deze club staan’ is de in You’ll Never Walk Alone verscholen boodschap.

1

2

INHOUDSOPGAVE

Deel 1 7

Inleiding 8

Deel 2 11

1 Soorten volksbuurten 12

2 Hooligans 18

2.1 Britse Hooligans 20

2.2 Hooligan zijn 31

2.3 Van volksbuurt naar straatcultuur 33

3 Mode beïnvloed door de straatcultuur 35

3.1 Arbeiders 39

3.2 Streetwear 41

4 Kunst beïnvloed door de straatcultuur 45

4.1 Ontstaan van Graffiti in Nederland 47

4.2 Graffiti-kunstenaars 51

3

4.3 Kunstenaars 57

5 Eigen werk 68

Deel 3 72

Conclusie 73

Literatuurlijst 75

4

5

6

DEEL 1

Hartsvriendin Mine en ik op school.

7

INLEIDING

Als kind zat ik op de rooms-katholieke basisschool Sint Lebuïnus in de wijk Keizerslanden; een volksbuurt in Deventer. Ik woonde slechts vijf minuutjes fietsen verderop in de Ziekenhuisbuurt. Qua afstand was het logisch dat ik naar deze school zou gaan. Maar qua opvoeding en leefomgeving was er een groot verschil. Ik ben altijd erg gefascineerd geweest door hoe anders sommige klasgenootjes leefden. Qua verwachtingen van het leven. Hoe je met elkaar om gaat. Hoe je jezelf presenteert en hoe je je tot elkaar verhoudt. Er waren vaak opstootjes, maar je kon ook op elkaar rekenen als het nodig was.

De klassen waren erg gemêleerd, kinderen kwamen uit allerlei lagen van de bevolking. Zowel qua religie, buurten, culturen en inkomen. Het was dan wel een rooms-katholieke school, maar de meeste kinderen waren islamitisch of atheïst. Tijdens het Suikerfeest zat je nog maar met de helft van de leerlingen in het lokaal.

In mijn werk spelen groepen een belangrijke rol: hoe verhouden zij zich tot elkaar? Wat wil een groep uitstralen en wat is hun gezamenlijke boodschap? Daarbij ben ik in mijn werk vaak bezig met trots en ego. Iets wat in volksbuurten vaak steviger vertegenwoordigd is dan in andere buurten.

Ik wil graag op zoek naar andere kunstenaars die ook met dit onderwerp bezig zijn. En kijken hoe ik dit zelf nog

8

meer in mijn werk zou kunnen verwerken. Ik wil deze scriptie gebruiken om mijn kennis over deze cultuur te verdiepen. Zodat ik in mijn tekeningen rijker kan maken met de opgedane kennis. 

Ik wil mij meer inlezen en meer begrijpen van de onderlinge verbanden. Meer weten over wat de cultuur inhoudt en welke subculturen er zijn en wat hen bezighoudt. Zodat ik in mijn tekeningen meer situaties, omgevingen, kleding, kapsels en lichaamshoudingen kan verwerken, die herkenbaar zijn in die cultuur.

Mijn scriptie onderwerp is: Wat is het karakteristieke van volksbuurten en de

straat?

Ik wil niet te diep in gaan op de maatschappelijke invulling van volksbuurten. Ik wil mij vooral richten op de cultuur in volksbuurten en hoe rijk en complex deze is. Ik wil dit doen aan de hand van kleding, films, fotografie, documentaires, tekeningen, schilderijen en muurschilderingen/graffiti.

9

10

DEEL 2

A.C.A.B. A.C.A.B. is de afkorting van de Engelse slogan

‘All Cops Are Bastards’. In plaats van de afkorting wordt ook de code 1312 gebruikt, naar

de positie van de letters in het alfabet.

De slogan en afkorting wordt gebruikt in verschillende jeugdculturen zoals bij

voetbalhooligans, punkers, skinheads en anarchisten. Ook zie je de afkorting in tatoeages

en gespoten met graffiti.

11

1 Soorten volksbuurten

Er zijn verschillende ideeën over wat een volksbuurt inhoudt en welke cultuur daar bij hoort. Dit komt mede doordat er zoveel verschillende volksbuurten bestaan. Met daarin weer veel verschillende mensen. Een volksbuurt is dus niet voor één uitleg vatbaar. Het zou ook geen recht doen aan de complexiteit en gelaagdheid van de straatcultuur.

Ik heb een artikel gevonden van jongerenwerker Frank van Strijen ‘De vier dimensies van straatcultuur’. Dit 1

artikel geeft duidelijk weer welke vormen van straatcultuur er bestaan. Aan de hand van dit artikel wil ik duidelijk maken waar ik mij op ga toeleggen.

Een samenvatting van het artikel ‘De vier dimensies van straatcultuur’ van Frank van Strijen:

Autochtone volksbuurt: - Gemeenschapszin: Wij-cultuur, er is vaak een sterke

gemeenschapszin aanwezig. Diverse groepen in dergelijke buurten functioneren veel sterker vanuit een wij-cultuur, dan vanuit een geïndividualiseerde cultuur die zo kenmerkend is voor de Nederlandse burgercultuur.

- Leven speelt meer op straat af. In veel volksbuurten wordt er meer op straat geleefd dan in andere wijken.

Artikel: ’De vier dimensies van straatcultuur’ van Frank van Strijen. Te 1

vinden op: www.jeugdenzo.nl 12

- Gezamenlijk ‘underdog, survival’ gevoel: in veel volksbuurten is de sociale en economische positie van de mensen lager dan gemiddeld. Dit resulteert vaak in een gezamenlijk gedragen gevoel achtergesteld te worden door de rest van de maatschappij. Deze underdog-gevoelens vertalen zich met name in een kritische en negatieve houding tegenover de overheid en de maatschappij.

- Hiërarchische opbouw: Vaak drukken één of enkele buurtbewoners een sterke stempel op het leven in en beslissingen van de wijk of buurt. In tegenstelling tot andere buurten waar dit vaak democratisch word opgelost. Dit zie je bijvoorbeeld ook in het RTL4 programma ‘Rondkomen in de Schilderswijk’. 2

- Individu en groep zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en de loyaliteit aan de groep is in grote mate aanwezig.

Allochtone culturen: De Nederlandse cultuur is anders dan de aanwezige allochtone culturen: Marokkaans, Turks, Antilliaans en Surinaams. - Buiten leven: Er zijn diverse culturen waarin de

functie van de woning totaal anders is als binnen de Nederlandse burgercultuur. In de Nederlandse burgercultuur functioneert de woning primair als plek om te leven. Tevens is het de ontmoetingsplek voor sociale contacten. In de mediterrane- en tropische landen waar de buitentemperatuur hoger is, is een heel

Televisie serie: ‘Rondkomen in de schilderswijk’. (RTL4)2

13

andere cultuur ontstaan. Hier is de functie van het huis veel meer die van een slaapvertrek. Het sociale leven speelt zich af buiten op straat.

- Er wordt veel meer als collectief gedacht in plaats van als individu. De relatie tot de persoon betekent vaak een relatie tot de grote groep.

- Straattaal: Straattaal is een gevolg van interactie tussen autochtone- en allochtone jongeren. Hierdoor ontstaat een mengeling van Marokkaans-Arabisch, Papiaments, Surinaams en Engels.

- Eergevoel versus eerlijkheid: Binnen de Nederlandse burgercultuur is eerlijkheid een belangrijke norm. Binnen andere culturen word dit anders beleefd en wordt ons gedrag vaak als lomp ervaren. Met name de wat meer islamitisch georiënteerde culturen hechten veel meer waarden aan het begrip eergevoel dan eerlijkheid.

Gangcultuur: De gangcultuur is ontstaan als een reactie op discriminatie en onderdrukking van de Afro-Amerikaanse bevolking. De beweging richtte zich op verkrijging van sociale- en burgerrechten voor de zwarte minderheid in het land, waarbij geweld een aanvaardbaar middel kon zijn.

Dit zie je bijvoorbeeld in de documentaire ‘Crips, Strapped ’n Strong’. Crips is een bende die oorspronkelijk uit Californie (Verenigde Staten) komt, maar tegenwoordig

14

ook in Nederland vertegenwoordigd is. Crips staat voor: Community Revolution In Progress. 3

- Bij veel leden van gangs leeft het idee dat hun handelen niet onrechtvaardig is, omdat er nog steeds een rekening vanuit het verleden openstaat.

- De groep is eigenlijk het enige wat echt belangrijk is. Loyaliteit is de code.

- Masculiene cultuur: mannelijke normen en waarden, als prestatiedrang en vergeldingsdrang voeren de boventoon.

- Er is altijd onderscheid tussen de gang en de rest van de maatschappij. Er zijn veel jongeren in de straatcultuur die structureel het gevoel hebben dat de rest van de maatschappij tegen hen is.

- Survivors mentaliteit: dit leidt vaak tot tal van problemen. Met deze mentaliteit leef je vrijwel alleen in het moment en zie je geen oorzaak-gevolg. Keuzes die in het hier en nu discipline eisen en pas op lange termijn positieve gevolgen hebben zijn lastig te maken.

- Loyaliteit aan het postcode gebied en de buurt. Dit zie je bijvoorbeeld ook bij hooligans. Een positief effect van dit kenmerk is dat de grenzen op basis van etnische afkomst vervagen.

Documentaire: ‘CRIPS, Strapped ’n Strong’, uitgezonden door BNN op 3

NPO3. (9 september 2009). Geproduceerd door Joost van der Valk & Mags Gavan. Terug te vinden op Youtube. 15

Hedendaagse Nederlandse straatcultuur: Deze cultuur is doorgedrongen in alle sociale lagen van de maatschappij en overstijgt bovendien alle etnische afkomst. Zolang ze maar van hetzelfde postcode gebied zijn. - Subculturen bestuiven elkaar. - Intrinsieke straatcultuur: jongeren die tot deze vorm

van straatcultuur behoren, beleven deze cultuur daadwerkelijk van binnen uit. Vaak gaat dit op een dusdanig sterke wijze dat alles en iedereen voor deze beleving moet wijken. Zelfs als dit de eigen ontwikkeling in gevaar brengt. Criminaliteit en excessief gedrag komt veel in deze groep voor. Het is de levensstijl uit de gangcultuur.

- Cosmetische straatcultuur: de cultuur die normen en waarden verandert. Denk hierbij aan het denken in een wij-cultuur in plaats van een ik-cultuur; een andere beleving van eergevoel ten opzichte van eerlijkheid.

Volksculturen zijn dus divers. Het is gelaagd en je komt met meer mensen van verschillende culturen in aanraking. Ook is de herkomst van belang en is trots een belangrijk aspect.

Ik wil mij op bepaalde kenmerken van de volkscultuur richten. Ik ga dit op een positieve manier doen. Ik wil daarmee het gedrag niet goedkeuren, maar aangeven dat het niet uit het niets komt. Mensen uit volksbuurten en de straatcultuur worden vaak als dom afgespiegeld in de media. Maar vaak is er sprake van een groter verhaal achter het afgewezen gedrag. 16

Dit las ik bijvoorbeeld in het artikel ‘Waarom arme mensen domme dingen doen’ in de Correspondent van Rutger Bregman. Hij schrijft hierin dat armoede vaak bestreden 4

wordt door uit te gaan van zelfredzaamheid en talent. De volkse mensen moeten zelf uit de moeilijke situaties zien te komen, door cursussen te volgen. Doen zij dit niet dan worden zij gekort op hun uitkering.

Eldar Shafir (psycholoog) zegt echter: ‘Schaarste heeft invloed op je geestelijk vermogen. Mensen handelen anders bij een gevoel van gebrek. Mensen die schaarste ervaren, zijn goed in het managen van kortetermijnproblemen. Ze zijn gefocust op het directe gebrek. Zo verdwijnt het langetermijnperspectief. Je hebt minder aandacht voor dingen die je eigenlijk ook belangrijk vindt. Ze nemen geen domme beslissingen omdat ze dom zijn, maar omdat ze in een context leven waarin iedereen domme beslissingen zou nemen.’

Bandbreedte: Wat eten we vanavond? Waarvan betaal ik het schoolgeld? Hoe haal ik het einde van de week? Zulke vragen nemen iets cruciaals in beslag, namelijk bandbreedte. Je gedachten zijn altijd ergens anders, het kost moeite om jezelf in de hand te houden, je bent afwezig en raakt snel van streek. En dat elke dag. Zo leidt schaarste tot onverstandige beslissingen.

Artikel: ’Waarom arme mensen domme dingen doen’ van Rutger 4

Bregman, in de Correspondent. 17

2 Hooligans

Over de herkomst van het woord ‘Hooligan’ is veel te vinden, maar geen zekerheid. Er zijn wel 5 verhalen over hoe dit woord is ontstaan. De meest gehanteerde 5

verklaring is dat de naam ‘Hooligan’ is afgeleid van het verhaal over Patrick Hooligan.

Dit is uitvoerig verwoord door Clarence Rook. In 1899 publiceerde Rook een stuk over de Londense straatjeugd onder de titel ‘The hooligan nights'. In het tweede hoofdstuk, getiteld ‘Concerning hooligans’, schrijft hij: 6

,,Nog maar een paar jaar geleden bewoog zich een man genaamd Patrick Hooligan onder de mensen, die hij beroofde en zo nu en dan in elkaar timmerde. Dat hij geleefd heeft, is zo zeker als dat Boeddha en Mohammed geleefd hebben. [...] Hij woonde in Irish Court en werkte bij verscheidene tenten daar in de buurt als uitsmijter. Hij was bovendien meer dan goed voor zijn aandeel in het jatwerk. [...] Op een keer kreeg hij mot met een agent; hij maakte hem koud en gooide het lijk in een vuilniskar. Ze grepen hem en hij kreeg levenslang. Maar toen hij nog niet lang in de gevangenis zat, moest hij naar het ziekenhuis, en daar is hij gestorven. Deze loopbaan is op

Artikel: ‘Waarom heten hooligans hooligans?’ van Paul Onkenhout. In: 5

De Volkskrant. (3 juni 2000)

Artikel: ‘Hooligans, waar komt het woord hooligan vandaan?’ van 6

Ewoud Sanders. In: Het NRC. (23 juni 2006) 18

zich niet veel bijzonders. Maar de man moet een krachtige, fascinerende, schilderachtige figuur zijn geweest, waardoor hij tot een type is uitgegroeid. Ongetwijfeld was het de combinatie van behendigheid en kracht, een uitzonderlijke mate van bandeloosheid en een volslagen gebrek aan scrupules, die hem boven de massa deed uitsteken. Als individu mag hij dan door legendevorming aan het oog zijn onttrokken, hij heeft geleefd, hij is gestorven en hij heeft enorm school gemaakt. Hij heeft een cultus gevestigd.”

Er is een groot verschil tussen voetbalvandalisme en hooliganisme. Hooliganisme is geweld dat plaatsvindt in het kader van sportwedstri jden, vooral bi j voetbalwedstrijden. Hooliganisme is meestal niet toevallig en juist structureel van aard. Het gaat hierbij om geweld bedrijven omwille van het geweld. Zo wordt bijvoorbeeld door hooligans rond de wedstrijd afgesproken ergens te vechten tegen de tegenstander. Voetbalvandalisme is het gewelddadige gedrag dat bij supporters opleeft na bijvoorbeeld: een beslissing van de scheidsrechter, gedrag van een speler van de tegenpartij etc. dat grote opwinding op de tribune teweegbrengt. Deze emoties leiden meestal niet tot zwaar gewelddadig gedrag. 7

Artikel: ‘Hooligans, voetbalsupporters en vandalisme’ van André 7

Dierick. Op website: www.sport.infonu.nl/voetbal. (1 maart 2013) 19

2.1 Britse hooligans

Voetbal hooligans ontstonden in Engeland en de cultuur is later verder Europa ingetrokken. Het bestond in Engeland al vanaf 1880, als lokale voetbalclubs tegen elkaar moesten spelen. 8

De Mods 9 10

De mods waren de Engelse reactie op de Amerikaanse rockers en rebellen uit de jaren vijftig. Belangrijke 11

elementen van de mod subcultuur waren: een sterk modebewustzijn, een voorkeur voor muziek als soul, Jamaicaanse ska, Britse beatmuziek en rhythm-and-blues. Bands als Small Faces, The Kinks, The Spencer Davis Group en The Who waren populair.

Omdat de mods vervoer nodig hadden maar hun kleding niet onder het vet en de olie mocht komwn, reden mods vaak op scooters. Die werden dan vaak voorzien van accessoires zoals spiegels en allerlei lampen.

Artikel: ‘When did football hooliganism start?’ van Sean Ingle en Mark 8

Hodgkinson. In: The Guardian. (13 december 2001)

Kort filmpje: ‘Quadrophenia We Mods’. Te vinden op Youtube.9

Videoclip: ‘The High Numbers - Zoot Suit’. Te vinden op Youtube.10

Artikel: ‘Dresscode voor rechtse kaalkoppen’ van Karel Michiels. In: De 11

Standaard. (19 februari 2005) 20

Een groep Mods op scooters met parka’s aan:

Mods droegen vaak parka's om hun nette kleding te beschermen. Parka’s zijn vaak legergroene half lange jassen.

Hoewel er grote verschillen waren met Groot-Brittannië had men in Nederland een subcultuur van groepen nozems die deden denken aan de Mods. In plaats van de scooter reed men op een Puch-bromfiets, droeg men suède schoenen van het merk Clarks en ook parka's. De muziekkeuze was wel hetzelfde, hoewel ska in Nederland niet echt populair was.

Rond 1966 ontstond er een klif tussen de wat zachtere mods, zij die niet vochten en meer bezig waren met de

21

laatste en duurdere kledingtrends. En de hardere mods, die je kon herkennen aan hun kortere haar en meer werkkleding gerichte outfits. Deze hardere mods veranderden in Skinheads rond 1968. Lang haar is niet handig bij banen in de industrie en ook niet bij het vechten. Ook was het een reactie op de hippie-cultuur, waarvan de aanhangers juist erg lang haar hadden.

Skinheads 12

De eerste skinheads waren Britse arbeidersjongeren die zich in de jaren 60 afzetten tegen middenklasse verschijnselen zoals flowerpower. Ze woonden vaak in arbeiderswijken en waren trots op hun "working class"

Film: ‘This is England’ van Shane Meadows. (2006)12

22

roots. Jonge arbeiders die naar voetbalwedstrijden gingen en tegen de tegenstander vochten om hun eigen voetbalclub te steunen.

Ze woonden vaak in arme wijken van grote steden waar zij kennismaakten met de muziek die Jamaicaanse immigranten meebrachten, zoals ska en reggae. Ook het kale hoofd van skinheads kent zijn oorsprong in Jamaicaanse jeugdbendes (de zogenaamde Rude Boys); zij schoren hun hoofd eveneens kaal. De benaming skinhead werd voor het eerst gebruikt door de zwarte ska-band Symarip.

De hoofdpersonages van de film ‘This is England’

23

Skinheads waren de eerste subcultuur hooligans. Ze waren te herkennen aan hun kale koppen, kisten, hoge broeken, bretels en geruite bloesjes of shirts. En ondanks hun tegenwoordige reputatie, waren het van oudsher geen racisten. Het was juist gekleurd en blank samen, ze droegen ook veel zwart en witte kleding met dat idee er achter. Ze waren goed te herkennen door hun kleding en waren ook veel bezig met het dragen van de juiste kleding.

Skinheads dragen vaak shirts, polo-shirts of overhemden met lange of korte mouwen van merken als: Ben Sherman, Fred Perry, Brutus of Everlast. Tot bovenaan dicht geknoopt. Of witte shirts zonder opdruk of met een skinhead gerelateerd onderwerp. Harrington bomberjacks met binnenin de ruit, spijkerjassen (soms met bleek spetters, om het een camouflagepatroon te geven). Spijkerbroeken zijn expres met hoogwater gedragen zodat de sokken er onder te zien zijn. Veel traditionele skinheads dragen bretels. In verschillende kleuren. Soms hangt dit af van de regio, maar het heeft verschillende betekenissen in verschillende periodes gehad. Veel skinheads dragen Dr. Martens kisten of originele legerkisten. Sjaals en accessoires met het paisley patroon, van origine Perzisch of Indiaans. 13

Toen eind jaren 70 de punk opkwam ontstond niet veel later een tweede golf skinheads. Om zich te onderscheiden van punkers kwamen de skinheads met hun eigen muziek: Oi! of streetpunk. Teksten van Oi!

Website voor skinhead kleding: www.pirate69streetwear.com 13

24

bands gingen veelal over kameraadschap, working class & voetbal.

Eind jaren zeventig raakte Engeland in een economische crisis en als gevolg hiervan ontstonden extreemrechtse partijen zoals British National Party en National Front. Deze gingen leden werven in de klassen die het meeste werden aangetast door de crisis, de zogenaamde 'working class'. Omdat hier veel jonge beïnvloedbare skinheads tussen zaten, kreeg al snel de hele scene een extreemrechts stempel.

Veel skinheads hadden echter niks met politiek en zetten zich hier tegen af. De scene had volgens hen niks met politiek te maken. Toch bleef het extreemrechtse stempel, mede door de vele media-aandacht. Tegenwoordig noemen skinheads die niets met racisme te maken willen hebben zichzelf: Sharp Skinheads: SkinHeads Against Racial Prejudice

25

Foto’s van verschillende gabbers in het boek: ‘Exactitudes’ van Arie Versluis en Ellie Uyttenbroek. (2004)

In Nederland hebben de Gabbers uit de negentiger jaren veel van de skinhead overgenomen, alhoewel een skinhead het daar totaal niet mee eens zou zijn. Binnen de gabber stroming lag de nadruk vooral op feestvieren. Naast het uiterlijk zijn er zo goed als geen overeenkomsten. Sommige skinheads zien de gabbers dan ook als een tegenhanger.

Wél hebben gabbers veel op met gemeenschapszin. Ze uiten zich nadrukkelijk als een groep. Het is een trend die is ontstaan vanuit volksbuurten en overgenomen werd door de burgercultuur. 26

De outfits van de skinheads begon op een gegeven moment op te vallen, ook bij de politie. De politie kon ze er zo makkelijk uithalen. Dat was natuurlijk niet de bedoeling, zo verdween deze stijl weer een beetje onder de hooligans.

De Casuals 14 15

Casual is een van oorsprong Britse subcultuur van het voetbalhooliganisme, die aan het eind van de jaren zeventig ontstond. De casuals wijken af van het beeld dat men meestal van hooligans heeft. Dat was ook precies de bedoeling.

Waar je bij hooligans brede mannen verwacht met tattoos en kale koppen of matten in de nek. Zijn de casuals heel net uitziende jonge mannen met dure merkkleding en

Artikel: ‘Casuals’. Website: www.bbc.co.uk/britishstylegenius 14

Documentaire: ‘Hooligan’ van Ian Stuttard. (20 augustus 1985)15

27

sportkleding. Juist met shirts en overhemden met kraagjes en nette kapsels. Gekleurde Adidas schoenen en tengere posturen. Net als bij de skinheads zijn casuals niet racistisch.

De casuals lijken heel erg op de oorspronkelijke mods. Het was ook een kleine stap van mod naar casual. Sommige mods werden ook maar casual, omdat je anders door casuals in elkaar werd geslagen. De casual stijl is op een heel organische manier ontstaan. Tegenwoordig kan zo’n subcultuur haast niet meer ontstaan, omdat trends elkaar te snel volgen. De casual cultuur heeft voldoende tijd gehad om te kunnen groeien.16

Korte documentaire: ‘Casuals: The last subculture in English Football’ 16

van Copa90, youtube voetbalkanaal. Te vinden op Youtube. 28

De subcultuur 'casual' begon te ontstaan toen Engelse voetbalclubs, zoals Nottingham Forest, West Ham United, Liverpool en Everton, steeds meer Europese tripjes maakten, daarbij gevolgd door hun supporters. De supporters gingen terug naar Engeland met dure Italiaanse of Franse merkkleding, niet zelden gestolen uit winkels na ongeregeldheden.

Hierdoor gingen veel supporters merkkleding en de duurdere sportmerken dragen zoals: Stone Island, C.P. Company, Armani, Fils, Henri Lloyd, Lacoste, Fred Perry, Paul & Shark, Aquascutum, Björn Borg, Burberry, Hacket, Tommy Hilfiger en Adidas. Op deze manier was het een stuk makkelijker om de politie te omzeilen en je kon zo makkelijk bij tegenstander infiltreren aangezien er geen clubkleuren meer werden gedragen. Rond die tijd was de politie vooral op zoek naar skinheads die in bomberjacks en Dr. Martens kisten liepen, en besteedde zij geen aandacht aan supporters die in dure merkkleding rondliepen. 17

In de jaren negentig bloeide de subcultuur weer flink op, maar het beeld eromheen was wel iets veranderd. Veel voetballiefhebbers droegen de casualkleding nu als een soort uniform om zichzelf te onderscheiden van de "gewone" supporters. Dit is niet onopgemerkt gebleven bij de politie. Ze halen nu de Casuals er even makkelijk uit als eerder de Skinheads. Daarom halen veel Casuals het Stone Island merkje van hun mouw af, zodat ze minder

Website voor casual kleding: www.casualclothing.dk 17

29

herkenbaar zijn. Namaakkleding wordt vaak, vooral bij Engelse clubs, niet getolereerd.

Tegenwoordig zijn er nog steeds Casuals maar dat heeft niets meer met hooliganisme te maken.

30

2.2 Hooligan zijn

Wat ik mooi vind aan hooligans is dat het gaat over kameraadschap. Het brengt veel eigenschappen die ik in hoofdstuk 1 beschrijf samen: gemeenschapszin, een masculiene cultuur. Hooligan zijn is voor veel hooligans een manier van leven, voetbal en vechten, ze identificeren zich er mee. Een cultuur met heel veel regels en een hiërarchische opbouw.

Hooligans zijn heel erg trouw aan hun club en gaan daar heel ver in. Als iemand je club dus belachelijk maakt of voor een andere club is dan is dat een reden om ruzie te maken. Een hooligan is de hele week bezig met zijn club en maakt tripjes naar uitwedstrijden en samenkomsten met andere hooligans. Het is heel logisch om te vechten met de tegenstander, want ‘dat doe je toch voor je club’. Het heeft te maken met trots.

In de documentaire ‘Hooligan’ van Ian Stuttard, praten de hooligans ook alsof het iets is wat hun overmeesterd. Het gevoel van wij tegen hen. Het vechten, de spreekkoren, het elkaar uitdagen. Het voelt voor hooligans als een familie, een groep aan mannen die onvoorwaardelijk voor elkaar klaar staan, op een dierlijke manier. Samen beschermen zij hun territorium als er hooligans van andere clubs binnendringen.

Fan zijn van je club is vaak iets waar je van jongs af aan mee wordt opgevoed. Je hele familie is voor de plaatselijke club, je vader en opa hebben al jaren een seizoenskaart. 31

Automatisch ben jij ook voor die club en je vrienden en mensen om je heen ook. Je draagt er een bepaalde trots mee. Het is iets wat al jaren door je familie wordt meegedragen, alsof het een deel is van jezelf.

Als hooligan weet je zeker dat er altijd iemand achter je staat. Het maakt niet uit of je goed kan vechten, het gaat meer om loyaliteit naar je club en de hooligans met je. Het maakt niet uit wie en wat voor iemand de tegenstander is. Je weet gewoon dat ‘hij jou haat en jij haat hem’.

Ik ben het niet eens met het geweld en de standpunten van hooligans. Ik wil alleen aangeven dat de normen en waarden die ik in hoofdstuk 1 behandel bij hooligans sterk vertegenwoordigd zijn.

32

2.3 Van volksbuurt naar straatcultuur

Zoals je bijvoorbeeld bij de hooligans ziet is dat een trend vaak organisch ontstaat. Iemand begint met een bepaalde stijl en dat word gevolgd. Hoe zoiets precies begint kan ik niet zeggen. Dat zou een geheel nieuwe scriptie kunnen zijn. Ik denk dat deze trends niet perse ontstaan uit gevoel voor mode of kunst, vaak ook gewoon als praktisch. Dit maakt de trends ook juist ijzersterk. Het zijn dingen die ontstaan omdat het handig is, bijvoorbeeld om de politie te ontlopen.

Ik denk dat de trends zo snel ontstaan in volksbuurten omdat er veel gemeenschapszin is. Men volgt elkaar en vormt ook graag een groep. Daarnaast is het een samenkomst van veel verschillende culturen. Dus meer kans op een samenkomst van verschillende dingen die samen goed werken. Er is sprake van een cosmetische straatcultuur.

De straat vormt zijn eigen podium. Trends hebben tijd om te aarden en opgenomen te worden. Dit zie je bij de kledingstijlen van hooligans, het zijn dingen die heel organisch ontstaan en langzaam van voetbalclub naar voetbalclub gaan. Zo ook bij graffiti, het begint als onkruid. Een tag of piece op een bepaalde plek tot op een gegeven moment heel de stad “dicht” geverfd is.

33

Op een gegeven moment kun je er niet meer om heen en wordt het onderdeel van de straatcultuur. Dan is het van de volkscultuur naar de burgercultuur overgeslagen.

Het gekke is dat de straatcultuur op dat moment niet meer zoveel met volksbuurten te maken heeft. Vaak ontstaat de straatcultuur door degene die in een volksbuurt woont maar zich daar lost van probeert te maken. Vaak op een creatieve manier. Het is vaak een beweging die trots is op waar hij/zij vandaan komt, maar tegelijkertijd op zoek is naar meer of naar iets anders.

34

3 Mode beïnvloed door de straatcultuur

De volksbuurt waarin mijn school stond was een autochtone buurt. Men kent elkaar en woont soms met grote gezinnen in arbeiderswoningen.

Wat mij vooral verbaasde was dat in de relatief kleine woningen vaak wel grote meubels stonden, een grote televisie, een grote hond. Speelgoed waar ik al maanden om aan het zeuren was. Ik vond het juist luxueus. Een betegelde kleine achtertuin, maar dan wel een trampoline van schutting naar schutting.

Dat wat belangrijk is, dat waar waarde aan wordt gehecht waren anderen dingen dan bij mij thuis. Dit zie je ook aan de kleding die gedragen wordt. Het gaat meer om de merken.

Algemeen: Vooral jongeren hechten meer waarde aan merken. Waarbij er per groep natuurlijk ook weer verschillen zijn. En per groep ook favorieten. Dit is om een bepaalde status aan te geven of om aan te geven bij welke groep je hoort.

Kijk bijvoorbeeld naar de korte film van Sam de Jong ‘Marc Jacobs’ : Hierin word een Marokkaans jongetje uit 18

Amsterdam gevolgd. Hij gaat binnenkort met zijn vader op vakantie naar Marokko. Voor dat hij gaat wil hij nog

Korte film: ‘Marc Jacobs’ van Sam de Jong. Geproduceerd door VICE.18

35

een Marc Jacobs zonnebril regelen. Zijn vrienden vinden dat hij een Ray Ban moet halen, want iedereen heeft een Ray Ban. Toch koopt hij een neppe veel te grote Marc Jacobs. Uiteindelijk gaat de vakantie niet door, omdat zijn vader hem laat zitten. Hij verbergt zijn tranen achter de Marc Jacobs zonnebril.

Ditzelfde zie je in de film ‘Prins’ van dezelfde regisseur. 19

Macht en status zijn belangrijk. Merken die je vooral bij Marokkaanse jongeren ziet zijn: Dolce & Gabbana, Gucci, Replay, Armani en Zanotti. Denk ook aan nektasjes (Louis Vuitton) en strakke petjes. Het moet er verzorgd uit zien. Broek, schoenen en accessoires van een (namaak) merk en de rest kopen bij H&M. De haren goed bijgewerkt, strak opgeschoren. 20

Bij de Hollandse jeugd in volksbuurten ligt dit weer anders. Hier zie je meer trainingspakken, voetbalshirtjes, en glitters. Denk bijvoorbeeld aan Roy Donders , waarbij 21

glitter en diamantjes een belangrijke rol speelt. Nike Air Max BW classics, sport sokken, trainingsbroeken (Nike, Adidas), Ed Hardy en tribal tattoos. Alhoewel dat tegenwoordig wel een beetje gedateerd is en doet denken

Film: ‘Prins’ van Sam de Jong. Geproduceerd door VICE.19

Interview: ‘Salaheddine vraagt Marokkanen over merkkleding’ van 20

Salaheddine. (Youtube)

Televisie-serie: ‘Roy Donders, de stylist van het Zuiden’. (RTL5)21

36

aan de serie en film New Kids of aan de Chavs in 22 23

Engeland. Je zal er nog wel wat van zien, maar ook hier wordt nu vooral H&M en Primark gedragen net als in de burgercultuur.

Petje en haarstrik met de Burberry-ruit

De grote duurdere merken zijn niet altijd blij met deze groep kopers. Kijk bijvoorbeeld naar de Burberry-ruit. Het meest gekopieerde stukje stof ter wereld. Burberry kelderde van het symbool van luxe naar het stereotype

Televisie-serie en film: ‘New Kids’ 3 seizoenen en de films ‘New Kids 22

Turbo’ (2010) en ‘New Kids Nitro’ (2011).

Fragment uit docu: ‘Rise of the Chav’, te vinden op Youtube. Deel uit 23

de documentaire ‘History of Now: The Story of the Noughties’. (BBC) 37

embleem voor voetbalhooligans. Dat komt omdat de print op allerlei willekeurige producten eindigde: van telefoonhoesjes tot bierviltjes.

Hierover heeft fotograaf Toby Leigh een boek gemaakt. Hij besloot om de afgelopen tien jaar neppe Burberry-producten vast te leggen: rolstoelen, verjaardagstaarten, tattoos, winkelkarretjes, versnellingspoken tot complete appartementsgebouwen. 24

Een hooligangroep noemde zich zelfs de "The Burberry Boys". Het dragen van Burberry werd onderdeel van een grotere trend waarin hooligans hun clubkleuren verruilden voor designermerken en dure sportkleding. Op die manier vielen ze minder op bij de politie en konden ze zich makkelijker mengen in de pubs van de tegenstander. De pubs reageerden hier snel op door samen met de politie een lijst van verboden kleding op te stellen. Burberry werd samen met merken als Stone Island, Lacoste, Aquascutum en Henri Lloyd officieel verbannen uit een hoop pubs. Hierover in hoofdstuk 4 meer. 25

Boek: ‘Berberry’ van Toby Leigh. Uitgegeven door Ditto Press24

Artikel: ‘De burberry-hype door de jaren heen’ van Maya Oppenheim. 25

(i-D, VICE) 38

3.1 Arbeiders

Maar het werkt ook andersom. Er zijn veel merken die van oorsprong voor de arbeider werden gemaakt, voor de volkse mensen, die tegenwoordig door iedereen worden gedragen.

Door slogans van populaire merken als ‘Just do it’ (Nike), ‘Impossible is nothing ’ (Adidas) en ‘Work in progress’ (Carhartt) kun je zien dat de maakbaarheid van je leven belangrijk is tegenwoordig. Vechten voor dat wat je wilt en je dromen bereiken. Mede doordat er tegenwoordig zoveel keuzes zijn en daarmee ook mogelijkheden om je droom te bereiken.

Kleding die vroeger voor arbeiders werd gemaakt zodat zij er goed in konden werken. Van stevige materialen die goed vies konden worden en niet meteen stuk gingen, worden tegenwoordig gedragen als populaire kleding. Dit zie je vooral bij het merk Carhartt.

Carhartt Toen het merk Carhartt in 1889 in Detroit (Verenigde Staten) op de markt kwam, werd het oorspronkelijk gemaakt voor spoorwerkers, aangezien zij sterke en warme kleding nodig hadden. Door de jaren heen werd Carhartt steeds meer gewild ook als gewone kleding. Deze stijging in populariteit is vooral te danken aan de kwaliteit, de duurzaamheid en de bestendigheid tegen water, vuur en schuring, die werd verkregen door de hoog technologische materialen die werden gebruikt voor de 39

kledingstukken. In de jaren 90 werd Carhartt als modieus merk gezien in de hiphop en skate cultuur. 26

Stone Island In 1982 werd het Italiaanse merk Stone Island opgericht door Massimo Osti (1944-2005). Het merk was oorspronkelijk gekoppeld aan het merk C.P. Company. Voor bepaalde tijd droegen sommige stukken van dit merk hetzelfde logo op de arm. De echte lancering van Stone Island kwam in 1983.

Massimo hield erg van de zee en zeilen. Mede daarom zijn ambitie om kleding te maken waarbij niet het comfort maar de kwaliteit van de stof op de eerste plaats stond. De ontwerpers deden intensief onderzoek naar materialen. Er werd gebruik gemaakt van zogenaamde techno fibers en uiteindelijk is het Stone Island gelukt om de fibers zo te ontwikkelen dat alleen de NASA ze voorgaat. Midden 1980 werd het merk bekend voor het "breiwerk" en in het bijzonder de jackets, deze konden niet scheuren, niet kreuken, ze konden gewoon niet kapot. 27

Ook word en werd Stone Island door veel hooligans gedragen. Hierover in hoofdstuk 4 meer.

Artikel: Carhartt History, op www.carhartt.com26

Artikel: Stone Island the brand, op www.stoneisland.com 27

40

3.2 Streetwear

Zoals ik al eerder schreef zijn veel merken die voor arbeiders bedoeld waren om in te werken, of als sportkleding later verworden tot hippe merken. Dit gebeurde vaak op een hele organische manier. De merkkleding werd niet gemaakt met het oog op schoonheid maar op comfort en praktijk. En juist daardoor heel stabiel in kwaliteit.

Naast de merken die voor arbeiders werden gemaakt, waren er ook steeds meer mensen die legerkleding als gewone kleding gingen dragen. Bijvoorbeeld alleen de jas, de broek, of de legerkisten. Ook bij deze materialen zie je dat ze wat stoers uitstralen en sterk van materiaal zijn.

Door deze kwaliteit werden ze op een gegeven moment opgepikt en gebruikt in videoclips vooral in de hiphop cultuur. Onder andere in videoclips van Wu-Tang Clan, Mobb deep en Gangstarr. Streetwear bestaat altijd uit 28

casual, comfortabele kledingstukken zoals broeken, tshirts, petjes en sneakers. Juist dat wat door merken voor arbeiders en sporten word gemaakt.

Bij streetwear maakt het logo op een trui, shirt, schoen etc. al een heel verschil. Door dat logo sta je ergens voor. Je steunt een bepaalde groep en je laat merken dat je tot een bepaalde groep hoort. Je draagt hier een soort trots mee. Zoals de mede-eigenaar van The Hundreds, Bobby

Videoclip: Mobb deep - survival of the fittest. (Youtube)28

41

Hundreds, zegt: ‘Streatwear, more than any other industry or scene, is overrun with ego.’ Streetwear word gedragen 29

door alle volkslagen. Ongeacht welke etniciteit je hebt.

Supreme Supreme is een skaters platform en winkel ontstaan in New York in 1994. Het logo is erg bekend en alleen het logo maakt iets al hip. Dit komt mede doordat Supreme vaak samenwerkt met kunstenaars en graffiti artiesten. Of kunst zetten op skateboard-decks, met het logo er dan weer groot overheen. Zo werkte zij bijvoorbeeld samen met Rammellzee, Damien Hirst en Jean Michel Basquiat. 30

Supreme is ook vooral een hype, het word gedragen door veel bekende mensen. Terry Richardson is een bekende fashion fotograaf die vaak sterren half naakt fotografeert met Supreme kleding aan. 31

Artikel: ‘The 50 Greatest Streetwear Brands’ geschreven door Bobby 29

Hundreds. Op: www.uk.complex.com

Artikel: Supreme About, op www.supremenewyork.com 30

Website: www.terryrichardson.com, bekijk ook zijn Diary te vinden op 31

zijn website. 42

Patta 32 33 34

Patta is in Nederland het grootste streetwear platform. Die tegelijkertijd ook veel met de hiphop cultuur bezig is. De honger naar succes, het zelf doen en het ondenkbare mogelijk willen maken, maken Patta tegenwoordig zo’n groot succes. Een beetje zoals de slogans van Nike en Adidas ook klinken: ‘Just do it’ en ‘Impossible is nothing’. Kunstenaars als Piet Parra en Vincent van de Waal werken nauw samen met Patta. Patta werkt als een team, zij zien elkaar ook als een groep en presenteren zich zelf ook zo. Net zoals je ziet in volksbuurten, gemeenschapszin.

Artikel: Patta About, op www.patta.nl 32

Interview: ‘My way: Gee Schmidt, co-owner of street fashion brand 33

Patta’ (Youtube)

Interview: ‘Inside Patta: Story Behind The Store’ (Youtube)34

43

Bonne Reijn 35 36

Bonne Reijn is een jonge stylist in Amsterdam. Die veel streetwear fotoshoots aankleedt. Ook heeft hij zijn eigen kledingmerk: Bonne Suits. Hier maakt hij de ‘Poor Man Suits’ voor. Pakken voor mannen en vrouwen, unisex. In verschillende kleuren van stevige materialen. Een beetje zoals het ook voor de arbeiders vroeger werd gedaan. Daarbij fotografeert hij jong en aanstormend Amsterdam in zijn pakken. Ook hierbij heel erg als groep, gemeenschapszin.

Ook heeft hij zijn kleding laten beschilderen door kunstenaar Theo Wesselo.

Artikel: ‘Bonne Reijn maakt pakken’, op www.menandstyle.nl 35

Artikel: ‘Bonne Reijn maakt blauwe en rode pakken en opent webshop 36

(ja, ja, ja, ja), op www.menandstyle.nl 44

4 Kunst beïnvloed door de straatcultuur

Er worden vaak kunstprojecten gedaan in volksbuurten, vaak met het idee de buurt op te vrolijken en samen te brengen. Ik weet niet zeker of de buurten daar ook echt op zitten te wachten.

Dit zie je bijvoorbeeld in de aflevering ‘De Tuindorpers’ van ‘De Hokjesman’. De Tuindorpers zijn een besloten 37

gemeenschap in Amsterdam-Noord. Ze zijn er gekomen voor de scheepsbouw. Tuindorpers zijn vaak trotse mensen en vormen een hechte gemeenschap. Half jaren 80 verdween de scheepsbouw uit Amsterdam en raakten de mensen werkloos. Tegenwoordig komen er steeds meer vreemdelingen in Amsterdam-Noord. Waaronder kunstenaars en creatievelingen.

Vaak komen de kunstenaars met wijze raad en verandering. Terwijl de Tuindorper helemaal niet op verandering zit te wachten, zij vinden het goed zoals het is. Tuindorpers zijn harde werkers. Ze zien maar weinig in het vrije van de kunstenaars. Er is een groot cultuur verschil.

In de ogen van de Tuindorpers is dit nou juist de groep mensen die in het verleden slecht praatte over Amsterdam-Noord. De groep die zegt dat het maar simpel volk is. De kunstenaars begrijpt de Tuindorpse normen

TV-programma: ‘De Hokjesman - De Tuindorpers’, terug te kijken op 37

www.npo.nl (VPRO) 45

en waarden niet. Er is een andere manier van met elkaar omgaan.

Tegelijkertijd probeert de kunstenaar in Tuindorp de geschiedenis te bewaren en het door te vertellen. Ze hebben bijvoorbeeld een atelier in de oude scheepvaart gebouwen. Daardoor worden de gebouwen niet gesloopt. Dit maakt dat er een haat-liefde verhouding ontstaat tussen de kunstenaar en de Tuindorper. Aan de ene kant bewaren de kunstenaars de spullen die de Tuindorpers zo liefhebben. Aan de andere kant veranderen ze de boel zo erg dat de Tuindorper er zich niet meer in herkent.

46

4.1 Ontstaan van Graffiti in Nederland

Graffiti past misschien niet bij de originele volksbuurten, maar wel bij de straatcultuur. Daarnaast zie je in graffitikunstenaars veel terug van het karakter in volksbuurten ziet, een masculiene cultuur. Het speelt zich voornamelijk op straat af en het heeft te maken met trots; je naam op een muur willen zien. Soms onvrede over het systeem en tegen het systeem zijn. Ook zijn er verschillende graffiti-groepen, graffitikunstenaars die tags z e t t e n o n d e r d e z e l f d e n a a m . H i e r i n z i e j e gemeenschapszin, wij tegen zij. Groter willen zijn dan andere graffiti-groepen. Geldingsdrang en prestatiedrang (een zo groot mogelijke piece maken, op een ontoegankelijke plek).

Eerst waren er de punkers in Amsterdam die met blokkwasten de stad onder schreven. Toen de eerste 38

punk golf voorbij was werd de graffiti scene alleen maar groter en stond heel Amsterdam vol. Amsterdam werd de graffiti hoofdstad van Europa. Dit kwam mede doordat er grote werkloosheid was onder de jongeren. Graffiti was een goede uitlaatklep om je onvrede te uiten over de werkloosheid, de bekrompen regels, het saaie van de menigte. 39

Documentaire: ‘Punk in Nederland’, geproduceerd door de NOS in 38

1990. Terug te kijken op Youtube.

Documentaire: ‘Kroonjuwelen - Hard times, Good times, Better times’ 39

terug te kijken op Youtube. 47

Een punk graffiti kunstenaar is Dr. Rat (1960-1981). Hij experimenteerde met allerlei typografische stijlen in zijn ontwerpen, drukwerk, tags en muurschilderingen. Hij was de eerste in Nederland die puur vanuit persoonlijke en artistieke drang zijn tags op de muren ging schrijven. Dit deed hij omdat hij zijn naam door de hele stad terug wou zien. Dat is ook wat hedendaagse graffitikunstenaars zo in hem waarderen. Hij schiep zijn eigen alter ego: Dr. Rat, zijn eigen mythe en die mythe ging een leven leiden. 40

Artikel: ‘Godfarther van de Nederlandse graffiti geëerd’ van Daniël 40

Bertina. In: Het Parool, Kunst & Media (2011) 48

Je had in die tijd ook Hugo Kaagman, hij was meer bezig met een boodschap over brengen. Hiervoor gebruikte hij bijvoorbeeld stencils met politieke figuren er op of de Apocalyps van de bijbel. Op een gegeven moment creëerde hij het stripfiguurtje: Olie Buma, die hij overal om de hoek liet kijken. Soms met een tekstballonnetje erbij. Tegenwoordig is hij kunstenaar en staat zijn werk onder andere op de stadshaard in Enschede.

Diana Ozon was ook een punk graffiti-kunstenares, maar ook dichteres, zangeres en schrijfster. Ze maakte samen met Hugo Kaagman en met medewerking van veel andere kunstenaars de fanzine: Koekrant. Ook runden zij samen galerie Anus en verkochten graffiti kunst.

Op een gegeven moment kwamen er meer Amerikaanse invloeden. Bijvoorbeeld door de galerie van Yaki Kornblit’s (Amsterdam) die veel New Yorkse graffiti kunstenaars naar binnenhaalde, onder andere: Futura 2000, Ramellzee, Quik, Zephyr. Graffiti werd ook meer geaccepteerd. Keith Haring hing bijvoorbeeld in het 49

Stedelijk Museum in Amsterdam. Jean-Michel Basquiat begon bekend te worden.

Door deze invloeden werd de graffiti kleurrijker en groter. Het ging nu vooral om je naam zoveel en zo groot mogelijk door de stad heen zien. Je tag werd ook steeds belangrijker. Een tag is een soort handtekening of stempel van de graffiti schrijver. Je zet je tag op zichtbare plaatsen, waar deze door zo veel mogelijk mensen gezien kan worden. Hoe zichtbaarder in de publieke ruimte des te groter de erkenning.

Naast een tag heb je nog een throw up en een piece. Een throw-up is een grote uitgewerkte tag met één of twee kleuren. Een piece is een uitgewerkt graffiti werk, hierbij heeft de graffiti kunstenaar uitgepakt. Deze kunnen meerdere kleuren hebben en verschillende vormen. Ze kunnen bestaan uit meerdere zinnen of woorden.

50

4.2 Graffiti-kunstenaars

Delta was er al vanaf het begin. Hij ontwikkelde een 3D-stijl die indruk maakte op veel graffiti kunstenaars over de hele wereld. Hij zegt zelf: “In de begin tijd, was iedereen nog zo op zijn eigen pad. Dat is ook heel tof aan Amsterdam: er is niet één gezamenlijke stijl.” Tegenwoordig is Delta bekend onder de naam Boris Tellegen en maakt hij onder andere mixed media sculpturen, waarin zijn graffiti geschiedenis nog goed te zien is. Maar ook maakt hij architectonisch werk, waarbij hij zijn 3D werken verwerkt in muren door verschillende bouwstenen te gebruiken. 41

Website van Boris Tellegen, www.deltainc.nl 41

51

Je ziet vaak bij graffiti kunstenaars dat zij later als reguliere kunstenaars verder gaan. Zo ook bij bijvoorbeeld Jasper Krabbé, als graffiti kunstenaar bekend onder de naam Jaz. Zijn graffiti achtergrond zie je bijvoorbeeld aan de materialen waar hij op werkt. In zijn werk gebruikt hij vaak gebruikt papier, inpakpapier, bladzijdes uit boeken of encyclopedia en enveloppen. Hij heeft geen moeite met al bewerkte onderlagen. 42

Website van Jasper Krabbé, About. www.jasperkrabbe.com 42

52

Dit zie je ook bij Shoe, nu beter bekend als Niels Shoe Meulman. Hij is verder gegaan met kalligrafie en reguliere kunst. Waarin je wederom zijn graffiti geschiedenis herkent. Alleen al in dat hij heel erg met letters blijft werken. De lijnen waarmee je letters trekt, inkt spetters etc. Van graffiti naar kalligrafie, naar grafisch ontwerpen, naar conceptueel en reclamewerk. Hij heeft bijvoorbeeld het logo van Talpa gemaakt. 43

Website van Niels Shoe Meulman, www.nielsshoemeulman.com 43

53

Mede doordat het nog zo nieuw was denk ik dat de graffiti kunstenaars de mogelijkheid hadden om een eigen stijl te ontdekken. En daardoor goede autonome kunstenaars zijn geworden.

Groepsgevoel Bij de punkers ontstonden er al groepen, bijvoorbeeld de ENGB: de Eerste Nederlands Graffiti Bond. Maar de USA: United Street Artist, zette pas echt de toon. Met vijf jonge jongens, waaronder Jasper Krabbé en Shoe, zette zij door heel Amsterdam tags en kregen daardoor binnen korte tijd veel bekendheid. Niet alleen in de illegaliteit, maar mensen gingen er ook naar vragen en betaalde er geld voor. Hier waren niet alle graffiti kunstenaars het mee eens, het werd opeens iets populairs, een rage. Het werd te commercieel.

Hierdoor ontstonden weer groepen als GVB en KGB (Kings Go Bomb). Maar ook de CBS: Criminal Bombing Squad, dat meer kenmerken toonde van een jeugd bende dan van een graffiti crew. De afkorting kreeg ook later de betekenis: Can’t Be Stopped. In deze groep zat onder andere High. Het ging niet alleen meer over je territorium afbakenen met pieces en tags, volgens hen kon er ook wat geweld bij te pas komen.

In de graffiti groepen vind je veel terug van gemeenschapszin wat je ook terug vind in volksbuurten, en bij hooligans en gabbers. Wij tegen zij. Je territorium afbakenen, voor je territorium vechten etc.

54

Tegenwoordig is graffiti te makkelijk te maken zeggen Hugo Kaagman en Jasper Krabbé. Daardoor wordt het juist lelijk gedaan, punk-achtig. Je ziet tegenwoordig bijvoorbeeld tassen en schoolschriften met zogenaamde graffiti er op. Of graffiti technieken verwerkt in kleding.

Is graffiti kunst? Of graffiti wel of niet kunst is, vind ik niet interessant. Het is voor mij net zo’n discussie als: ‘Is fotografie kunst?’. Sommige fotografie en graffiti noem ik kunst, andere niet. Vooral de graffiti die wat eigens doet, die een eigen signatuur heeft, noem ik kunst.

Soms lijkt het alsof men elkaar alleen maar imiteert. Net zoals je vroeger oefende om een stripfiguur zo goed mogelijk te kunnen tekenen. Dan gaat het na mijn idee niet om graffiti als kunst, maar om graffiti als stijl.

Je kunt er niet om heen dat er uit de categorie graffiti artiesten veel hedendaagse kunstenaars komen. Dit zijn vooral de graffiti artiesten die iets eigens met hun tags en pieces deden. Een eigen signatuur hebben.

Wat ik interessant vind aan deze kunstenaars is dat ze werken met materialen die niet perse mooi of schoon zijn. Dat ze weten om te gaan met bijvoorbeeld een hoek in een muur, of een raam midden in hun “canvas”. Dit is iets wat ik in mijn eigen werk ook probeer te doen. Juist heel erg de fouten die ik maak in mijn voordeel laten werken. Dingen die mislukken wegscheuren of juist

55

overschilderen. Zonder daarbij de fout weg te werken, maar hem juist heel erg uitvergroten. Heel duidelijk laten zien dat er iets fout is gegaan, maar de fout als een cadeau behandelen, in plaats van een mislukking.

56

4.3 Kunstenaars

Er zijn veel kunstenaars met een graffiti geschiedenis, die iets van deze cultuur in hun werk meenemen. Dit zie je ook bij een van mijn favoriete kunstenaars, Jean-Michel Basquiat.

Jean-Michel Basquiat 44

Jean-Michel Basquiat (1960 - 1988) was een Amerikaanse kunstenaar en van oorsprong graffiti kunstenaar. Hij was van Haïtiaanse en Porto Ricaanse afkomst. Dit is te zien in zijn werk, waarin hij teksten verwerkt in verschillende talen.

Boek: ‘Basquiat’ geschreven door Leonhard Emmerling. Gepubliceerd 44

door: Taschen. (2011) 57

Jean-Michel Basquiat leefde op straat en overnachtte bij verschillende vrienden of vriendinnetjes. Hij heeft het straatleven zelf meegemaakt. Hij zegt ook: “I don’t think about art when I’m working. I try to think about life.” Deze eerlijke benadering naar zijn werk vind ik erg kenmerkend voor zijn werk.

In de jaren 70 was hij vooral graffiti kunstenaar onder de naam SAMO (afgeleid van ‘same old shit’). Hij woonde in New York en zette poëtische zinnen op muren. Met een vrij simpel handschrift en daaronder copyright SAMO. Dit deed hij samen met een vriend Al Diaz, ook graffiti kunstenaar. Ze waren dit project begonnen vanuit school, als een soort kunstopdracht. Het SAMO-project was een aanval op de schone schijn van de materialistische maatschappij. Basquiat en Al Diaz gebruikten hun verzonnen religie als vervanging voor de bestaande 58

waardesystemen, waarin ze zich niet thuis voelden omdat die alleen bestaan om economische belangen veilig te stellen.

In de tachtiger jaren werkte Basquiat als autonoom kunstenaar. Hij zette zijn werk op doeken en papier. Maar ook op spullen die hij vond zoals deuren en autobanden. Zijn eerste solotentoonstelling in 1982 werd meteen een groot succes. Hij komt al snel in aanraking met Andy Warhol en maakt samen met hem veel werken. Ook was hij bevriend met beroemdheden als Madonna en Keith Haring (graffiti kunstenaar). Zijn naïeve stijl met elementen uit zijn eigen ervaring zijn zeer expressief en kleurrijk en met een grote mate van vrijheid geschilderd. Meestal zijn het grote formaten in acryl met daaroverheen lijntekeningen en teksten met oliekrijt.

Hoewel zijn werk getergd kan overkomen, sijpelt er ook een bepaalde kinderlijke vreugde doorheen. Het lijkt soms wat chaotisch door de vele symbolen en lijnen, toch is er altijd een bepaalde harmonie. Door de compositie of de kleuren die hij gebruikt.

Ik vind het werk van Jean-Michel Basquait heel indrukwekkend en kijk er ook vaak naar omdat ik van hem kan leren. Vooral te vertrouwen op je eigen handschrift, je eigen tekenschrift. Als je zo snel en los werkt dan moet je wel vertrouwen hebben in dat de tekening gaat werken. Ik kan zelf nog wel eens vast lopen in het tekenen. Waardoor heel het losse er af gaat en ik 59

mijn eigen tekenen niet meer vertrouw. Dan ga ik eerst schetsen en verdwijnt het spontane. Waardoor de tekening altijd minder gevoel met zich meekrijgt.

Daarnaast ook te vertrouwen op chaos. Ik zou mijn werk wel wat meer kunnen laten woekeren. Niet al in zo’n vroeg stadium orde willen brengen. Er meer vertrouwen in hebben dat dat vanzelf komt.

60

Piet Parra 45

Als we meer naar Nederland kijken en naar de tegenwoordige tijd is daar bijvoorbeeld Piet Parra. Geen graffiti kunstenaar, maar wel veel muurschilderingen op zijn naam. Afkomstig uit de underground- en skateboardscène.

Zijn stijl is herkenbaar, absurdistisch, speels en ironisch. Parra's werk kenmerkt zich door moderne ‘post-pop' tekeningen met heldere kleuren en een eigenzinnige typografie. Zijn wereld bevat bizarre en surrealistische figuren - mannen met vogelhoofden en vrouwen met sensuele lichamen - gecombineerd met teksten die uiteenlopen van sarcastisch en introvert tot ironisch en

Artikel: ‘Piet Parra: ‘Er zit humor in mijn letters’’ geschreven door 45

Machteld van Hulten. In: De Volkskrant. (11 september 2010) 61

onzinnig. Parra ontwikkelt zich tot erkend en creatief beeldmaker die voor gevestigde merken special editions ontwerpt en zijn vrije werk wereldwijd exposeert.  46

Zijn werk is ook heel populair in de Nederlandse hiphop scene bijvoorbeeld door Pepijn Lanen (lid van de Jeugd van Tegenwoordig), die zijn illustraties onder andere gebruikt voor zijn boek en videoclips. Zijn illustraties zijn vaak verwerkt in verschillende streetwear kleding. Bijvoorbeeld door merken als Nike en Rockwell. En ook vaak bij Patta te zien.

Artikel: ‘Parra’ geschreven door Kunsthal Rotterdam.46

62

Geïnspireerd door de volks-/straat cultuur

Daarnaast zijn er natuurlijk kunstenaars die met volks-/straatcultuur als thema werken, maar zelf niet persé uit de scene komen, graffiti hebben gedaan of uit volksbuurten komen. Mensen die geïnteresseerd zijn in de cultuur.

Liz Johnson-Arthur 47

Dit zie je bijvoorbeeld bij een van mijn favoriete fotografen: Liz Johnson-Arthur. Die bijvoorbeeld verschillende videoclips voor M.I.A. (Engelse hiphop) heeft gemaakt en ook de fotografie doet voor veel muziektijdschriften.

Website: www.lizjohnsonartur.com 47

63

Maar wat ik vooral interessant aan haar vindt is dat ze het verborgen leven van de Afrikaanse cultuur in Engeland fotografeert. Gezinnen, boxers, straatfeesten etc. Ze weet ook heel goed de rijke cultuur te weergeven. Rijk aan geschiedenis. De liefde voor de cultuur zijn goed te zien in haar foto’s, net als de trots. Dat spreekt me erg aan. 48

Artikel: ‘The Photography of Liz Johnson-Artur’ geschreven door Sean 48

Jacobs. Te lezen op www.africasacountry.com. 64

Henry Taylor 49

Henry Taylor is een Afrikaans Amerikaanse schilder, maar hij maakt ook mixed media sculpturen en installaties. Net als Jean-Michel Basquiat schildert hij haast als een obsessie op van alles en nog wat: sigarettenpakjes, flessen, meubels enz. Hij schildert vooral portretten, van alles wat hij tegenkomt. Vrienden, familie, zichzelf, vreemden, sporthelden, zwervers.

Artikel: ‘Beer with a Painter, LA Edition: Henry Taylor’ geschreven 49

door Jennifer Samet. Te lezen op www.hyperallergic.com. 65

Hij zegt: “I paint everyone or I try to. I try to capture the moment I am with someone who could be my friend, a neighbor, a celebrity, or a homeless person.” Deze vrije, eerlijke benadering van mensen spreekt mij heel erg aan.

66

Net als deze uitspraak van hem: "It takes courage to do a lot of things. But, in a way, it doesn’t actually take courage, because you are free to do it. It’s like jumping in the water. The water’s cold, but you just jump in. You’ve gotta just jump in all the fucking time."

De Afrikaanse cultuur speelt een belangrijke rol in zijn werk, zonder dat het meteen een statement is. Zonder dat het gaat over racisme of gelijkheid.

67

5 Eigen werk

In mijn eigen werk zit op dit moment niet heel letterlijk de straat en volksbuurten. Wel gaat het veel over hoe mensen met elkaar omgaan en hoe je je tot elkaar verhoudt. Over trots en geschaad worden in je trots. Het was ook juist mijn bedoeling met deze scriptie meer te weten te komen over de onderwerpen: kameraadschap, trots, volksbuurten en de straat. Zodat ik dit vanaf nu kan verwerken in mijn werk.

Wel merk ik aan mijn eigen normen en waarden dat ik meer van deze cultuur heb meegekregen dan ik zelf verwachtte. Ik kan mij erg boos maken als iemand 68

neerbuigend praat over mensen uit volksbuurten of iemand met een laag IQ. Als iemand praat alsof de ene baan beter is dan de andere baan, bijv. een schoonmaakster tegenover een journalist. Terwijl ik helemaal geen reden heb om mij hier boos over te maken. Maar toch voel ik me dan heel erg aangesproken. Alsof ik nog een beetje gemeenschapszin heb meegekregen van de basisschool.

Toen wij op de basisschool onze cito uitslag kregen, kregen de meeste kinderen uit mijn klas basis, kader of theoretisch advies. Een jongen kreeg atheneum advies, maar hij had zelf gymnasium verwacht. Hij was boos en moest huilen. Iets wat in een meer ijverige of ambitieuze klas waarschijnlijk best begrepen zou zijn. De jongen ging samen met de juf de klas uit om even tot rust te komen. Nadat de jongen en de juf de klas hadden verlaten, uitten de kinderen in mijn klas hun ongenoegen. Want ‘Hoe kan hij het in zijn hoofd halen?’, ‘Wie denkt hij wel niet wie hij is?’ Het was opeens heel nadrukkelijk de kinderen met een hoge cito uitslag tegen kinderen met de lage cito uitslag. Terwijl het voor kameraadschap in een groep heel belangrijk is om je gelijkwaardig te voelen aan elkaar. Dit was door de net verkregen cito uitslagen in één keer weg.

69

De aanleiding om deze scriptie te schrijven was dat ik meer van de volks- en straatcultuur wou weten en begrijpen. De volgende stap is om het ook meer in mijn werk naar voren te laten komen. Ik merk dat ik dat ondertussen doe door bijvoorbeeld soorten kleding.

In mijn werk zitten veel symbolen. Bijna alles wat te zien is heeft een betekenis. Vaak gaat het in de details over trots of kameraadschap. Mijn tekeningen hebben vaak een 70

duistere sfeer. Dit komt doordat ik werk met thema’s als angst en wanhoop. Het kan soms wat rauw zijn. Dat is iets wat ik ook wil behouden. Ik vind het belangrijk om duidelijk te communiceren met de kijker. Door het zo hard op papier te zetten hoop ik de kijker mee te trekken in de intensiteit die ik zelf voel bij de onderwerpen.

Ik probeer in mijn werk ook andere culturen binnen te laten. Ook hier doormiddel van symbolen en teksten. Ik voeg teksten toe, omdat ik het verhaal wat ik wil vertellen op zoveel mogelijk manieren wil vertellen. Daarbij ben ik ook geïnspireerd door graffitikunstenaars. Bijvoorbeeld door de lef die ze hebben om zomaar tekst ergens over heen te zetten. Het vertrouwen wat je daarvoor moet hebben, om het maar gewoon te doen. Het vertrouwen dat het wel goed komt.

71

DEEL 3

72

CONCLUSIE

Waar velen denken dat de volksbuurten en “de straat” ons weinig geeft zie je juist dat dit een cultuur is waar heel veel organisch gebeurt. Waar veel dingen ontstaan op een heel natuurlijke manier en met heel veel trots. Bijvoorbeeld het gevoel voor je club en ook graffiti en subculturen als de skinheads en de casuals zijn hier ontstaan.

Mijn scriptie vraag: ‘Wat is het karakteristieke van volksbuurten en de straat?’ is hiermee ook beantwoord. Naar mijn idee is dat de trots en de gemeenschapszin. Veel dingen in deze cultuur ontstaan uit een sterk gevoel samen te zijn en voor elkaar klaar staan. Wat veel trots met zich meebrengt en traditie.

Deze eerlijke en harde manier van met elkaar omgaan is niet altijd de schoonste. Maar wel heel menselijk, het is een cultuur waarbij verdriet en blijdschap dicht bij elkaar liggen en beide hevig worden beleefd. Denk bijvoorbeeld aan het winnen of verliezen van een voetbalwedstrijd. Of de trots van een graffiti kunstenaar die net zijn werk op een goeie plek heeft gezet, maar de volgende dag ziet dat er alweer overheen is geschreven.

Daarnaast is de cultuur heel oog om oog, tand om tand. Bijvoorbeeld de hooligans van verschillende clubs die met elkaar vechten.

73

Ik wou mijn scriptie in het begin doen over volksbuurten, zo is deze scriptie ook begonnen. Op een gegeven moment kwam ik er achter dat het meer over kameraadschap gaat en over trots. Dat je zoveel trots of kameraadschap tot iets of iemand voelt dat je daar alles voor doet. Dat er geen grenzen meer zijn, ook al is het strafbaar.

Dit zie je bijvoorbeeld bij de hooligans, die zoveel trots voelen voor hun club en zoveel kameraadschap voor hun voetbalvrienden, dat het logisch is om te vechten met de tegenstander. Dat het logisch is dat jij de tegenstander haat en hij jou.

Dit doe je voor je club, voor je kameraden, voor je buurt en je stad. Voor de groep waartoe je behoort. Voor de arbeiders om je heen. Je voelt een gemeenschappelijk ‘underdog, survival’ gevoel. You’ll Never Walk Alone.

74

LITERATUURLIJST

Door de voetnoten die in deze scriptie zijn gebruikt kun je terug vinden waar ik de informatie heb gevonden. Hieronder vind je een lijst met extra informatie, interessante documentaires en films, kunstenaars, tv-programma’s etc.

FILMS: 1. Prins, geregisseerd door Sam de Jong. (2015) 2. Marc Jacobs, geregisseerd door Sam de Jong. (2013) 3. New Kids Turbo, geregisseerd door Steffen Haars en

Flip van der Kuil. (201o) 4. New Kids Nitro, geregisseerd door Steffen Haars en

Flip van der Kuil. (2011) 5. Basquiat, geregisseerd door Julian Schnabel. (1996) 6. This is England, geregisseerd door Shane Meadows.

(2006) 7. Trainspotting, geregisseerd door Danny Boyle. (1996) 8. The Football Factory, geregisseerd door Nick Love.

(2004) 9. Green Street Hooligans, geregisseerd door Lexi

Alexander. (2005) 10. Quadrophenia, uitgegeven door de Britse rockband

‘The Who’. (1979)

DOCUMENTAIRES: 1. CRIPS, Strapped ’n Strong, geregisseerd door Joost

van der Valk en Mags Gavan. (2009) 2. Kroonjuwelen - Hard Times, Good Times Better

Times, geregisseerd door STUNNEDFILM. (2004) 75

3. Punk in Nederland, in het programma Tegendraads. (1990)

4. Jean-Michel Basquiat - The Radiant Child. (2010) 5. Style Wars, graffiti documentaire. (1983) 6. GABBERS! uitgezonden op de Nederlandse Publieke

Omroep. (2013) 7. Loladamusica - Gabber, uitgezonden door de VPRO.

(1995) 8. Het Gabber Zijn, uitgezonden op MTV. (1997) 9. History of Now: The Story of the Noughties. BBC

documentaire. (2010) 10. Toughest Villages in Britain. (2004) 11. Get Familiar, documentaire over Patta. (2015) 12. British Style Genius - The Street Look. (2008) 13. Hooligan, van Ian Stuttard. (1985) 14. Casuals: The last subculture in English Football.

(Youtube)

ARTIKELEN: 1. De vier dimensies van straatcultuur, van Frank Strijen. 2. Waarom arme mensen domme dingen doen, van

Rutger Bregman, in de Correspondent. 3. The 50 Greatest Streetwear Brands, van Bobby

Hundreds. 4. Bonne Reijn maakt pakken, op www.menandstyle.nl 5. Godfarther van de Nederlandse graffiti geëerd, van

Daniël Bertina, in Het Parool. 6. Piet Parra: ‘Er zit humor in mijn letters’. Geschreven

door Machteld van Hulten, in de Volkskrant. (2010) 7. Parra, geschreven door Kunsthal Amsterdam.

76

8. The photography of Liz Johnson-Artur, geschreven door Sean Jacobs.

9. Beer with a Painter, LA Edition: Henry Taylor. Geschreven door Jennifer Samet.

10.Waarom heten hooligans hooligans? Van Paul Onkenhout, in de Volkskrant. (2000)

11. Hooligans, waar komt het woord hooligan vandaan? Van Ewoud Sanders, in het NRC. (2006)

12. Hooligans, voetbalsupporters en vandalisme. Van André Dierick. (2013)

13. When did football hooliganism start. Van Sean Ingle en Mark Hodgkinson, in The Guardian. (2001)

14. Dresscode voor rechtse kaalkoppen. Van Karel Michiels, in De standaard. (2005)

15. Casuals, van: www.bbc.co.uk/britishstylegenius

INTERVIEWS: 1. Salaheddine vraagt Marokkanen over merkkleding,

van Salaheddine. (Youtube) 2. My way: Gee schmidt, co-owner of street fashion brand

Pata. (Youtube) 3. Inside Patta: Story Behind The Store. (Youtube) 4. Patta creative director Vincent van de Waal breaks

down the new Patta and Carhartt collection. (Youtube)

WEBSITES: 1. www.kroonjuwelen.com 2. www.carhartt.com 3. www.stoneisland.com 4. www.supremenewyork.com

77

5. www.terryrichardson.com 6. www.patta.nl 7. www.deltainc.nl 8. www.jasperkrabbe.com 9. www.nielsshoemeulman.com 10. www.lizjohnsonartur.com 11. www.pirate69streetwear.com 12. www.casualclothing.dk 13.

TV-PROGRAMMA’S: 1. Probleemwijken, SBS 6. (2005) 2. Rondkomen in de Schilderswijk, RTL 4. (2014-heden) 3. Roy Donders, stylist van het zuiden, RTL 5. (2013-

heden) 4. New Kids on the Block, Comedy Central. (2007-2009) 5. De Hokjesman: De Tuindorpers, VPRO. (2013-2014)

BOEKEN: 1. Amsterdam Graffiti, The Battle of Waterloo.

Uitgegeven door Remko Koopman, Hein Sonnemans en Marcel van Tiggelen. (2004)

2. Getting UP, Subway Graffiti in New York. Uitgegeven door The Massachusetts Institute of Technology. (1982)

3. Subway Art. Uitgegeven door Martha Cooper en Henry Chalfant. (1984)

4. Amsterdam ‘8o. Uitgegeven door NIXDORF COMPUTERS BV. (1980)

5. Watching my name go by. Uitgegeven door Melvyn Kurlansky en Jon Naar. (1974)

78

6. Exactitudes. van Arie Versluis en Ellie Uyttenbroek. (2004)

7. Awaydays. Van Kevin Sampson (1998) 8. Casuals. Van Phil Thornton. (2003) 9. Berberry. Van Toby Leigh, uitgegeven door Ditto Press. 10. Basquiat. Van Leonhard Emmerling, gepubliceerd

door: Taschen. (2011)

79

80