HÜCREYrd.Doç.Dr. Mehtap ÖZÇELİK

Fırat Üniversitesi

Canlıların en küçük yapı taşıdır Bütün canlılar hücrelerden oluşur Canlılar tek hücreli ya da çok hücreli olabilir Bitki ve hayvan hücresi = çok hücreli(ökaryot) Bakteri hücresi = tek hücreli (prokaryot)

Hücre

Hücre, kendi organik katalizörleri tarafından yönetilen bir çok kimyasal reaksiyon

iç dinamik dengesini sağlayan organik moleküller ile izotermal bir sistem içersinde kendini yenileyebilen

kendi yapılarını oluşturabilen çevreye uyum sağlayabilen bir birimdir.

Prokaryot Hücre(E. Coli)

Ökaryotik Hücre(hayvan)

Ökaryotik Hücre(bitki)

Hücrelerarası Farklar

• Tek hücrelilerde olaylar hücreiçinde olurken,• Çok hücrelilerde olaylar hücregrupları arasındaki iş bölümüile gerçekleşir.• Çok hücrelilerde hücreleryapmış oldukları işe göre farklışekilde olabilir (kas vekaraciğer hücreleri arasındakiparamesyumfark vb).• Yeni hücreler öncekilerinbölünmesiyle oluşur

Hücre üç kısımdaincelenir:1. Hücre zarı2. Stoplazma(ve organelleri)3. Çekirdek

Hücre

Hücre Zarı Yapısı• K.hidrat, protein ve yağdan oluşurK.hidrat + Protein = GlikoproteinK.hidrat + Lipid = GlikolipidGlikokaliks her hücre için özeldir. Hclerin birbirini tanımasını sağlar Hormonların birbirini tanımasını sağlar

Glikokaliks

Plazma zarı taşıyıcılar ve reseptörler içerir.

• Ayrıca hücre dışı sinyalmolekül ile yüksek bağlanma

spesifitesine sahip zar yüzey proteinler de içerirler

• Plazma zar yüzey proteinleri (reseptör) hücre

dışından sinyalleri hücreiçine aktarırlar

Hücre Zarı Özellikleri• Canlı, saydam ve esnektir (sıvı-mozaik model).• Kolesterol kırılganlığı artırır. Üzerinde por denen delikler vardır.• Seçici geçirgendir.• Akışkan bir yapıya sahiptir.• Virüsler hariç tüm canlıhücrelerde bulunur

Hücre Zarının Görevleri Hücreyi dağılmaktankorur.• Hücreyi dış etkilerdenkorur.• Madde alış verişinisağlar.• Bazı özel yapılarsayesinde hücrelere de tipik özellikler kazandırır.

Sitoplazma büyük bir cismi, yalancı ayak ya da içeriye çöken bir kesecik (vezikül) meydana getirerek hücre içine alabilir.

Ayrıca hücre yüzeyinde mevcut bir takım yarık ve çukurlarların içindeki sıvı ve katılar boğumlanmak suretiyle bir kesecik şeklinde sitoplazma içerisine alınır. Bu yolla sıvı maddelerinin hücre içerisine alınmasına pinositoz(Yunanca pinein = içmek)

Katı maddelerin alınmasına da fagositoz(Yunanca phagein=yemek); Her ikisine birlikte “endositoz” denir.

Endositoz

Zar yarı geçirgendir, yanibazı maddelerin zardanserbestçe geçmesine(difüzyon) izin verir.• Zar büyük molekülleregeçirgen değilken, yüklüiyonları çok az geçirir, veya da eriyen küçükmoleküllere oldukça

geçirgendir

Hücre içine doğru devam eden zar sistemi ise dış ortamın hücre içiyle daha yakın ilişki kurmasını sağlar. Bu sisteme endoplazmik retikulum denir

Endoplazmik retikulumlipid, protein (ribozomlar aracılığı

ile) ve komplekskarbonhidratların yapım yeridir.

Golgi Kompleksi Golgi kompleksi de fonksiyon

yönünden endoplazmik retikulum ile yakından ilişkilidir.

Golgi kompleksinin fonksiyonu endoplazmik retikulumda sentezlenen maddelere son şeklini vermek ve bu maddeleri bir membranla çevrelemektir.

• Ayrıca hücre zarının yenilenmesi ve yüzeyinin genişletilmesi görevini de üstlenir

Lizozom Lizozom reaksiyonlarının

olduğu yerdir• Lizozomlar hücre içi sindirimi

sağlamak üzere yaklaşık 40 civarında enzim içerirler

• Lizozom zarı lizozomun hücreyi tümüyle sindirmesini önler

• Bu enzimler için optimal pH 5civarıdır Lizozomlarda ATP hidrolizi ile

çalışan bir H pompası vardır• Bu sayede lizozomun pH’sıdüşük tutularak enzimlerin etkinLizozom hale geçmesi önlenir

Eğer lizozomun zarı delinir ya da yırtılırsa lizozom hücreyi sindirmeye başlar bu olaya "Otoliz" denir

Ölümden sonraki kokuşma bu olay sonucunda olur

Lizozom enzimleri ribozomlarda sentezlenerek ya ER aracılığıyla doğrudan ya da golgi aygıtı aracılığıyla dolaylı olarak paketlenerek yani bir kesecik içerisine alınarak sitoplazmaya verilir.

Ribozom Ribozomlar proteinlerin

sentez edildikleri yerdir. Protein sentezi için gerekli

bilgi DNA’dadır. Bu bilgi RNA’ya transfer edilir ve ribozomlarda RNA’daki bu bilgiyle protein üretilir.

DNA----RNA----Protein

Mitokondri

Hücrenin ATP üretim yeridir. Yani enerji santralidir.

iç ve dış zardan oluşur. İçteki zar kıvrımlıdır. Bu kıvrımlara “krista” denir. Bu kıvrımları yapmasının nedeni yüzey alanını genişleterek daha fazla kimyasal reaksiyona yataklık yapmasıdır.

Mitokondri çift zarlı bir organel olduğundan bir hücreli ilkel canlılarda bulunmaz. Bitki hücrelerinde az miktarda bulunur. Hayvan hücrelerinde ise bol miktarda bulunur.

Mitokondrinin kendine ait DNA, RNA, ETS(elektron taşıma sistemi) ve ribozomu vardır.

ETS’ si olduğundan kendi enerjisini üretir. DNA’ sı olduğundan kendini eşleyebilir. Ayrıca mitokondri oksijenli solunumun yapıldığı yerdir.

Oksijenli solunum sayesinde ATP üretilir. Oksijenli solunumda GLİKOZ oksijenle reaksiyona girerek karbondioksit , su ve 38ATP açığa çıkar. Bu sayede enerji ihtiyacımızı karşılarız.

Hücrelerin enerji trafosu mitokondrilerdir

• Yüksek düzeyde organizesolunum enzimleri topluluğu

mitokondrilerde yerleşiktir. Bu nedenle mitokondriler hücrelerin güç merkezi, enerji bataryası durumundadır.

Mitokondri hücrenin enerji trafosudur

Çekirdek hücrenin kumanda merkezidir.

• DNA’nýn bulunduğu ve DNA’daki bilginin RNA’ya

aktarıldığı yerdir• Çift katlı bir membranla

sarılmıştır, bu membranda çok sayıda büyük porlar bulunur

• Çekirdeğin içini dolduran esas madde DNA ve protein molekülleridir(Genom =DNA+proteom)

Çekirdek

Sadece gelişmiş çok hücreli bitki hücrelerinde bulunur. Bitkilerde fotosentez yapılmasını sağlar. Bunu yapısında bulunan ışığı soğurmaya yarayan klorofil

pigmenti sayesinde sağlar. Tek hücreli ilkel bitki hücrelerinin fotosentez yapmasının

sebebi ise kloroplast bulunmamasına rağmen klorofile sahip olmasıdır.

Klorofil ayrıca bitkiye yeşil rengini verir. Kloropastında mitokondri gibi kendine ait DNA,RNA,ETS ve

ribozomu vardır. Çift zarlı bir organeldir. Bitki fotosentez yaparak hem besin

hem de oksijen üretir. Kloroplast hem bitki için hem de bizler için çok önemlidir.

Bu organelde sadece hayvan hücrelerinde bulunur ve bölünme esnasında kromozomların kutuplara

taşınması görevini üstlenmiştir.

Sentrozom