zakladanie sadu

Metodyka

INTEGROWANEJ PRODUKCJI JABEKZatwierdzi na podstawie art. 5 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie rolin (Dz.U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94 z pn. zmianami) Adam Zych Gwny Inspektor Ochrony Rolin i Nasiennictwa

Warszawa, marzec 2005 r.

Metodyka: Integrowana Produkcja jabek

marzec 2005 r.

Zatwierdzam

Opracowanie zbiorowe pod kierunkiem mgr Jerzego Mocheckiego Zesp autorw: doc. dr hab. Anna Bielenin, mgr Krystyna Jaworska, dr Dorota Kruczyska dr Jerzy Lisek, prof. dr hab. Augustyn Mika, mgr Jerzy Mochecki, prof. dr hab.Edmund Niemczyk, prof. dr hab.Remigiusz Olszak, dr Zofia Puciennik, doc.dr hab. Waldemar Treder

1


marzec 2005 r.

SPIS TRECIWSTP ....................................................................................................................................4 I. PRZYGOTOWANIE GLEBY ORAZ ZAKADANIE SADU ..................................................5 1. Wybr stanowiska .............................................................................................................5 2. Przedplony i zmianowanie ................................................................................................5 3. Zabiegi agrotechniczne ograniczajce wystpowanie agrofagw ....................................6 4. Dobr odmian, podkadek i zapylaczy...............................................................................6 5. Sadzenie ..........................................................................................................................7 6. Urzdzanie otoczenia uprawy ...........................................................................................7 II. NAWOENIE I WAPNOWANIE ..........................................................................................7 1. Pobieranie prbek gleby i lici do analiz ...........................................................................7 2. Wapnowanie gleb .............................................................................................................8 3. Nawoenie mineralne .......................................................................................................9 4. Nawoenie organiczne....................................................................................................11 5. Nawoenie sadu w poszczeglnych latach.....................................................................12 III. ZWALCZANIE CHWASTW ...........................................................................................13 1. Mechaniczne metody zwalczania chwastw...................................................................13 2. Chemiczne metody zwalczania chwastw ......................................................................14 IV. PIELGNACJA SADU .....................................................................................................15 1. Nawadnianie ...................................................................................................................15 2. cikowanie ...................................................................................................................17 3. Prowadzenie murawy......................................................................................................17 4. Formowanie i cicie drzew..............................................................................................18 5. Regulowanie wzrostu i owocowania drzew.....................................................................18 V. OCHRONA PRZED CHOROBAMI ...................................................................................19 1. Wykaz najwaniejszych chorb i ich charakterystyka.....................................................19 2. Progi zagroenia oraz sposoby i terminy prowadzenia lustracji......................................21 3. Sposoby zapobiegania chorobom...................................................................................22 4. Niechemiczne metody ochrony jaboni przed chorobami................................................22 5. Chemiczne zwalczanie chorb........................................................................................22 VI. OCHRONA PRZED SZKODNIKAMI................................................................................22 1. Wykaz najczciej wystpujcych szkodnikw i ich charakterystyka .............................23 2. Progi zagroenia oraz sposoby i terminy prowadzenia lustracji......................................23 3. Niechemiczne metody ochrony przed szkodnikami ........................................................23 4. Ochrona chemiczna przed szkodnikami .........................................................................24 VII. OGLNE ZASADY WYKONYWANIA ANALIZ NA POTRZEBY KONTROLI JAKOCI OWOCW W INTEGROWANEJ PRODUKCJI ...............................................................24 ZACZNIKI..........................................................................................................................26 Zacznik 1. Podstawowe informacje o wybranych, przykadowych odmianach jaboni polecanych do sadw IP.................................................................................262


marzec 2005 r.

Zacznik 2. Dobr zapylaczy dla odmian jaboni ...............................................................27 Zacznik 3. Zwalczanie chwastw przed zaoeniem sadu jaboniowego i w trakcie jego prowadzenia* ..................................................................................................28 Zacznik 4. Wykaz herbicydw dopuszczonych do stosowania w Integrowanej Produkcji jabek* .............................................................................................................28 Zacznik 5. Chemiczne zwalczanie chorb w Integrowanej Produkcji jabek ....................29 Zacznik 6. Wykaz fungicydw i bakteriocydw dopuszczonych do stosowania w IP.......31 Zacznik 7. Progi zagroenia dla waniejszych szkodnikw jaboni ..................................33 Zacznik 8. Wykaz preparatw dopuszczonych do stosowania w sadach jaboniowych IP ........................................................................................................................35

3


marzec 2005 r.

WSTPPowszechne stosowanie chemicznych rodkw ochrony rolin i nawozw sztucznych jest jedn z przyczyn degradacji rodowiska naturalnego w postaci zanieczyszczenia gleb, wd i powietrza. Wynikajce z tego zagroenia to: wzrost zachorowalnoci ludzi na choroby nowotworowe i uczuleniowe, rozwj ras odpornych szkodnikw, patogenw i chwastw, wyniszczanie organizmw poytecznych, pojaw wielu gatunkw szkodnikw wtrnych. Problemy te spowodoway, e w wielu rozwinitych krajach podjto dziaania majce na celu minimalizowanie lub zapobieganie tym ujemnym skutkom nadmiernej i czsto nieracjonalnej chemizacji produkcji rolniczej. Znalazo to wyraz w opracowaniu i intensywnym wprowadzaniu zasad najpierw integrowanej ochrony, a nastpnie Integrowanej Produkcji (IP). Gwnym celem Integrowanej Produkcji jest maksymalne ograniczanie stosowania syntetycznych rodkw ochrony rolin, nawozw sztucznych czy regulatorw wzrostu rolin. Chemiczna ochrona rolin przed chorobami, szkodnikami czy chwastami, gdy jest to moliwe, powinna by zastpowana metodami alternatywnymi takimi jak: biologiczne, fizyczne i agrotechniczne. Integrowana Produkcja jest to zatem opacalna produkcja wysokiej jakoci midzy innymi owocw, dajca pierwszestwo bezpiecznym metodom niechemicznym, minimalizujca niepodane efekty uboczne stosowanych agrochemikaliw ze szczeglnym uwzgldnieniem ochrony rodowiska i zdrowia ludzi. W celu uzyskiwania wysokich i wysokiej jakoci plonw, w IP dopuszczalne jest stosowanie selektywnych lub wybranych czciowo selektywnych rodkw ochrony rolin. Niezwykle wane jest rwnie, aby chemiczne zwalczanie szkodnikw stosowa tylko wwczas, gdy ich liczebno przekracza przyjty prg szkodliwoci. Aby to jednak stwierdzi, konieczne jest systematyczne prowadzenie lustracji pod ktem wystpowania szkodnikw, chorb i chwastw jest to podstawowy element racjonalnej ochrony rolin. Owoce pochodzce z Integrowanej Produkcji s systematycznie kontrolowane na obecno substancji szkodliwych, gwnie pozostaoci rodkw ochrony, azotanw oraz metali cikich. Kade gospodarstwo winno spenia rwnie wszelkie zasady Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Wanym elementem IP jest moliwo identyfikacji miejsca pochodzenia certyfikowanego produktu, gdy kady z producentw ju w trakcie zgoszenia si do systemu IP otrzymuje swj niepowtarzalny numer ewidencyjny. Przepisy prawne dotyczce Integrowanej Produkcji reguluje ustawa o ochronie rolin z dnia 18 grudnia 2003 (Dz. U. 2004 r. Nr 11, poz. 94 z pn. zm.) oraz rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lipca 2004 (Dz. U. 2004 r. Nr 178, poz.1834). Jednostk koordynujc cao systemu Integrowanej Produkcji w Polsce oraz kontrolujc prawidowo prowadzenia upraw i wydawania certyfikatw jest Pastwowa Inspekcja Ochrony Rolin i Nasiennictwa. Producent chcc uzyska certyfikat IP musi speni nastpujce wymagania: ukoczy 16-godzinne szkolenie IP, zgosi ch prowadzenia upraw zgodnie z zasadami IP, w najbliszej jednostce Pastwowej Inspekcji Ochrony Rolin i Nasiennictwa, prowadzi produkcj zgodnie z niniejsz metodyk szczegow (dla okrelonego gatunku), prowadzi na bieco Notatnik Integrowanej Produkcji, przej pozytywne kontrole: Notatnika, gospodarstwa w okresie wegetacji i jakoci podw, zoy przed lub w trakcie zbiorw wniosek o wydanie certyfikatu IP. Producenci po otrzymaniu certyfikatu maj prawo oznacza swoje produkty, zastrzeonym znakiem (logo) Integrowanej Produkcji. Owoce wytwarzane wg zasad Integrowanej Produkcji ciesz si na rynku wikszym popytem i gwarantuj wysze dochody. W najbliszych latach

4


marzec 2005 r.

eksport owocw, sprzeda hurtowa i detaliczna oraz dla przemysu stan si niemoliwe bez certyfikatu. Niniejsza metodyka opracowana zostaa przez zesp pracownikw Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach na podstawie rezultatw wieloletnich wasnych bada oraz zgodnie z wytycznymi Midzynarodowej Organizacji Biologicznego i Integrowanego Zwalczania Szkodliwych Organizmw i Chwastw oraz Midzynarodowego Naukowego Towarzystwa Nauk Ogrodniczych.

I. PRZYGOTOWANIE GLEBY ORAZ ZAKADANIE SADU1. Wybr stanowiskaPod sady jaboniowe prowadzone wedug zasad IP naley przeznacza tylko najlepsze stanowiska. Korzystn lokalizacj s tereny wyniesione, agodne stoki, zbocza oraz rwniny. Na terenach nisko pooonych tworz si zastoiska mrozowe, z temperatur o kilka stopni nisz ni na terenach lecych powyej. Zwiksza to ryzyko przemarzni drzew w trakcie ostrych zim oraz uszkodze pkw, kwiatw i zawizkw owocowych podczas wiosennych przygruntowych przymrozkw. W zagbieniach terenu wystpuje zwykle wysza wilgotno powietrza, a czsto tworzce si mgy zwikszaj niebezpieczestwo silniejszego poraenia pdw i owocw przez patogeny grzybowe, w wyniku czego drzewa choruj i szybko gin. Gleby pod sady powinny by yzne, zasobne w skadniki pokarmowe i substancj organiczn. Winny zapewnia drzewom dostateczn wilgotno, by dostatecznie przewiewne, o odczynie lekko kwanym pH 6,2-6,7. Przydatno gleb pod sad nie zawsze odpowiada najwyszym klasom bonitacyjnym, gdy czsto na glebach III czy IV klasy mona uzyskiwa doskonae wyniki. Dla gboko korzenicych si drzew owocowych istotne znaczenie maj zarwno poziom prchniczny, jak i waciwoci gbszych warstw, czyli tzw. podglebia. Pod jabonie dobre s gleby wytworzone z glin, utworw pyowych czy piaskw naglinowych, wykazujce dobre dotlenienie do znacznych gbokoci. Szczegln uwag naley zwraca na gboko wystpowania wody gruntowej, ktrej poziom nie powinien podlega znacznym wahaniom w sezonie wegetacyjnym. Nie naley zatem uprawia jaboni na glebach cikich o poziomie wd gruntowych wyszym ni 90-100 cm dla drzew karowych i ok. 140 cm dla drzew na podkadkach pkarowych. Rwnie niewskazane s gleby sabe, piaszczyste, na ktrych systematycznie wystpuj niedobory wody. Planujc zaoenie sadu naley uwzgldni stopie zagroenia skaeniami pochodzcymi z zakadw przemysowych i bliskoci szlakw komunikacyjnych. W takim wypadku gsty szpaler z drzew (np. wierki) moe zapewni skuteczn oson od zanieczyszcze i nadmiernego wiatru.

2. Przedplony i zmianowanieZadaniami podozmianu i przedplonw s: poprawa struktury gleby, jej biologicznej efektywnoci, wzrostu zasobnoci w skadniki pokarmowe i prchnic, ograniczenie zachwaszczenia oraz ograniczenie lub cakowite wyeliminowanie wystpowania czci chorb i szkodnikw. Dua specjalizacja w uprawie wieloletnich sadw uniemoliwia najczciej stosowanie waciwego podozmianu. Po wykarczowaniu drzew, zwykle po roku, dwch latach rekultywacji gleby, producenci przystpuj do nowych nasadze. Optymalnym rozwizaniem byaby kilkuletnia przerwa, w ktrej wprowadzono by typowy podozmian rolniczy, z rolinami bobowatymi (motylkowate), zboami, okopowymi i warzywami. Niestety brak ziemi w rejonach sadowniczych nie pozwala na peny cykl zmianowania rolin. Sadownicy stosuj uproszczony, intensywny podozmian ograniczajc si przewanie do przyorania jeden raz lub dwukrotnie nawozw zielonych, zniszczenia chwastw trwaych, wapnowania gleby i uzupenienia skadnikw mineralnych oraz stosowania obornika. Z uwagi na zjawisko tzw. zmczenia gleby wskazane jest by kolejny sad zakadany by z drzew innego gatunku, a nie wg zasady: jabonie po jaboniach. Dla drzew owocowych zymi przedplonami s wieloletnie uprawy lucerny, koniczyny i traw, jak rwnie pola przez lata odogowane. Przy braku upraw mechanicznych w glebach tych moe wystpowa dua liczebno szkodnikw wieloernych: rolnic, larw opuchlakw, drutowcw lub5


marzec 2005 r.

pdrakw. Dobrym przedplonami s natomiast: zboa, rzepak, gryka, gorczyca, ubin, bobik, peluszka, wyka, fasola, groch, cebula oraz marchew.

3. Zabiegi agrotechniczne ograniczajce wystpowanie agrofagwWybierajc siedlisko pod sad naley zadba o rnorodno biologiczn wok niego. Aby utrzyma rwnowag trzeba zapewni wok sadu bogactwo rolin, w ktrym mog bytowa organizmy poyteczne np. biedronki czy dobroczynek gruszowy, zotook i ptaki: sikorki, kosy, pliszki, muchowki, rudziki itp. Tylko tereny krajobrazowo zrnicowane cechuj si du stabilnoci ekologiczn i rolnicz. Istniejce ju elementy krajobrazu, takie jak zakrzewienia, ywopoty czy zadrzewienia jeeli to moliwe naley pozostawi w obrbie sadu lub w jego pobliu. Jeeli ich nie ma, naley zaoy w miejscach do tego odpowiednich nowe skupiska drzew i krzeww (kalina, trzmielina, bez czarny), ktre dostarczaj kryjwek i poywienia licznym owadom drapienym i pasoytniczym. Nie naley niszczy chwastw za ogrodzeniem sadu, w rowach i wzdu lokalnych drg. Zaleca si gromadzi wok ogrodze kamienie, midzy ktrymi mog bytowa drapiene ssaki (tchrze, asice itp.). Na obrzeach sadu, a pniej w sadzie zawiesza skrzynki lgowe dla ptakw oraz ustawia tyczki z poprzeczkami dla ptakw drapienych. W ten sposb powstaj korzystne warunki do rozmnaania si organizmw poytecznych. W celu ograniczenia wystpowania pdrakw (larw chrabszczy), larw opuchlakw zaleca si kilkakrotn upraw gleby w okresie maj-sierpie za pomoc orki, brony talerzowej czy glebogryzarki. Szkodniki s niszczone mechanicznie, a wydobyte na powierzchni gleby wybierane i wyjadane s przez ptaki. Dobre rezultaty daje te uprawa gryki, ktrej garbnik (tanina) hamuje rozwj pdrakw. Planujc likwidacj starego sadu pamita naley o obnieniu stosowanych dawek nawozw mineralnych. Celowe jest rwnie pobranie prbek gleby w celu okrelenia odczynu gleby i potrzeb nawozowych pod nowe nasadzenia. Nowe sady zakada naley z rolin zdrowych, pochodzcych z kwalifikowanych szkek, wolnych od chorb wirusowych i fitoplazmatycznych, szpecieli, mszyc i przdziorkw.

4. Dobr odmian, podkadek i zapylaczyPlanujc nasadzenia naley wzi pod uwag podatno odmian na choroby i przydatno odmian dla danego regionu. W Integrowanej Produkcji podane s drzewa o maych rozmiarach. Mona je otrzyma stosujc podkadki osabiajce wzrost. Sia wzrostu podkadki powinna by dostosowana do yznoci gleby. W sprzyjajcych warunkach siedliskowych, na glebach yznych i zasobnych w wod, klasy I, II i III naley sadzi jabonie szczepione na karowych podkadkach M.9 i P 60. Jabonie na podkadkach karowych mona take sadzi na glebach IV klasy, pod warunkiem zainstalowania nawadniania kroplowego. W gorszych warunkach siedliskowych, na terenie bardziej naraonym na mrz oraz na glebach sabych V klasy naley sadzi jabonie na podkadkach pkarowych M.26, M.7, MM.106 i P 14. Najbardziej polecane do Integrowanej Produkcji odmiany jaboni zestawiono w zaczniku 1. Jabo jako gatunek obcopylny do zawizania owocw wymaga stosowania zapylaczy. Wprawdzie u niektrych odmian spotykamy si z samopodnoci (np. Elstar i mutanty, Elise, Gloster i mutanty), jednak powstae na tej drodze owoce nie speniaj kryterium wysokiej jakoci co sprawia, e mona je traktowa wycznie jako jabka przemysowe. Przy wyborze zapylacza naley kierowa si przede wszystkim terminem kwitnienia. W jednej kwaterze powinny znale si odmiany o zblionym okresie kwitnienia. Wane s rwnie proporcje odmiany podstawowej do odmiany zapylajcej. Na podstawie dowiadcze stwierdzono, e dobre warunki zapylenia istniej wtedy, gdy zapylacz stanowi 10-15% odmiany zapylanej. Oznacza to, e jedno drzewo zapylacza przypada na 8 drzew odmiany zapylanej. Waciwy dobr zapylaczy i ich rozmieszczenie na kwaterze zapewnia optymalne warunki zapylenia - zacznik 2. Przy wyborze zapylaczy trzeba take kierowa si stron praktyczn tzn. odmiany wzajemnie si zapylajce powinny odznacza si zblion podatnoci na choroby. Jest to wygodne ze wzgldu na moliwo stosowania jednolitego programu ochrony. Zatem w jednej kwaterze nie naley sadzi odmiany parchoodpornej z odmian wymagajc ochrony przed t chorob. Wzgldy organizacyjne decyduj te o tym, e poleca si sadzi razem odmiany o zblionym terminie dojrzewania owocw.6


marzec 2005 r.

5. SadzenieSystem sadzenia zapewni ma dobre nasonecznienie i przewiew powietrza w cigu caego okresu wegetacji. Drzewa powinny waciwie rosn bez stosowania silnego cicia i regulatorw wzrostu. System sadzenia powinien umoliwi ograniczenie stosowania herbicydw. Z tego wzgldu korzystne jest wysadzanie drzew w rzdach pojedynczych. W sadach o systemie jednorzdowym rozstawa midzy rzdami powinna wynosi dla jaboni karowych 3,5 m, a rozstawa w rzdzie 1-2 m. Posiadajc wski cignik i sprzt o maych gabarytach rozstaw rzdw mona zmniejszy nawet do 3,0 m. Natomiast dla jaboni pkarowych rzdy powinny by oddalone od siebie o 4 m, a poszczeglne drzewa w rzdzie o 1,5-2,5 m.

6. Urzdzanie otoczenia uprawySady graniczce z ruchliwymi szosami, zabudowaniami i innymi uprawami winny by zakadane minimum 50 m od rde zanieczyszcze i osonite szpalerem drzew lub wysokim ywopotem. Za najlepsze osony uwaa si rzdy drzew iglastych, olchy szarej, grabu, leszczyny, brzozy i innych, ktre nie s rozsadnikami niebezpiecznych dla jaboni chorb i szkodnikw. Na glebach sabszych, bardziej odpowiednie bd: aycza, brzoza i jaminowiec omszony. Drzewa i krzewy naley sadzi co okoo 2 m w rzdzie, aby uniemoliwi im zbyt bujny wzrost. Naley unika sadzenia drzew o silnym wzrocie, takich jak: klon, jesion, topola szara i biaa, wierzba krucha. Osony redukujc prdko wiatru ograniczaj parowanie wody z gleby i uszkodzenia mechaniczne owocw i lici.

II. NAWOENIE I WAPNOWANIE1. Pobieranie prbek gleby i lici do analizW Integrowanej Produkcji o potrzebie nawoenia i wysokoci stosowanych dawek decyduje aktualna zawarto danego skadnika w glebie. Poniewa okrelenie zasobnoci gleby w poszczeglne skadniki, jak i odczynu (pH) na oko jest niemoliwe, sadownik musi systematycznie, co 3-4 lata pobiera prbki gleby do analizy. Na podstawie uzyskanych wynikw analiz chemicznych mona do precyzyjnie okreli optymaln wysoko nawoenia fosforem, potasem, magnezem, jak rwnie ustali potrzeby wapnowania danej gleby. Po posadzeniu drzewek wiele dodatkowych informacji o potrzebach nawoenia poszczeglnymi skadnikami, a zwaszcza azotem, dostarczaj obserwacje wzrostu wegetatywnego rolin. Pena diagnostyka nawozowa moliwa jest dopiero wtedy, gdy z sadw bdcych w peni owocowania, oprcz wynikw analiz chemicznych gleby i oceny wizualnej wzrostu rolin, dysponowa bdziemy wynikami analiz chemicznych lici.

Analizy chemiczne glebyJest to metoda najbardziej uniwersalna, pozwalajca okreli zasobno gleby w P, K, Mg oraz jej odczyn, przed zaoeniem, w modych i w starszych sadach. Producent ubiegajcy si o certyfikat IP musi zatem co 3 - 4 lata pobiera prbki gleby i posiada aktualne wyniki ich analiz. Po raz pierwszy prbki gleby najlepiej jest pobra na rok, dwa przed zaoeniem sadu. Termin pobrania prbek nie ma wikszego znaczenia, chocia nie wskazane jest pobieranie gleby z pl nadmiernie wilgotnych (po silnych opadach), w czasie dugotrwaej suszy, wieo nawoonych lub wapnowanych. Zwyczajowo sadownicy pobieraj prbki w lipcu i w pierwszej poowie sierpnia, gdy moliwe jest jednoczesne pobranie prbek lici, a uzyskane wyniki umoliwiaj ewentualn korekt nawoenia ju pn jesieni. Prbki musz by reprezentatywne, poniewa od prawidowego i dokadnego ich pobrania zale zalecenia nawozowe. Jedna prbka moe zatem pochodzi nawet z 4-hektarowej kwatery pod warunkiem, e nie wystpuje tam zmienno skadu mechanicznego i struktury gleby, a uprawiane drzewa s w tym samym wieku i byy tak samo nawoone. Bardzo istotne jest rwnie uksztatowanie terenu. Jeeli poszczeglne kawaki pola wykazuj zmienno glebow, rna jest ich historia nawoenia i wiek upraw, konieczne jest pobranie z nich osobnych prbek mieszanych. Do analiz pobiera si prbki gleby z warstwy ornej (0-20 cm) i podornej (207


marzec 2005 r.

40 cm), najlepiej w obrbie pasw herbicydowych (rzdw drzew). Jedynie przed zaoeniem nowego sadu prbki pobiera si losowo z caej powierzchni pola. Zbadanie warstwy podornej (20-40 cm) jest szczeglnie istotne przed sadzeniem drzewek, gdy w razie potrzeby moliwe jest wraz z ork wniesienie wolno przemieszczajcych si skadnikw, takich jak: fosfor, potas, a czasem magnez i wap na gboko 25-30 cm. Kada prbka oglna (mieszana) powinna si skada z minimum 20-25 prbek pierwotnych, losowo pobranych z wyznaczonej powierzchni. Do pobierania prbek gleby najbardziej przydatna jest laska Egnera (rys., wymiary w mm).

Pobierajc gleb pomija naley niewielkie powierzchnie istotnie rnice si, jak np. kieszenie piaskowe lub wirowe, uwrocia, obrzea drg i zabudowa, zagbienia terenowe i miejsca po stertach, stogach, skadowiskach obornika i nawozw. Aby pobra prbki z warstwy podornej naley wykopa szpadlem niewielki doek o gbokoci 20 cm i z dna doka pobra po 2 objtoci laski Egnera. Po dokadnym wymieszaniu caej iloci pobranej gleby (osobno z kadej warstwy), pobiera si po ok. 0,7-1,0 kg gleby przeznaczonej do analiz. Do kadej prbki naley doczy obowizkowo metryczk, a w niej napisane czytelnie: nazwisko, adres, oznaczenie kwatery, gbokoci pobrania prbki, zwizoci gleby (lekka, rednia, cika) i klasy bonitacyjnej oraz wiek sadu. Dobrze przesuszon i zaetykietowan prbk gleby naley dostarczy do najbliszej Okrgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej, ktra po jej zanalizowaniu wyda zalecenia dotyczce wysokoci nawoenia poszczeglnymi skadnikami (rodzaj i ilo nawozw wapniowych lub wapniowo-magnezowych). W glebie oznacza si zawartoci: P, K, Mg oraz odczyn (pHKCl).

Analizy chemiczne liciW Integrowanej Produkcji analizy lici nie s obowizkowe aczkolwiek zalecane, gdy pozwalaj na dokadniejsz ocen stanu odywienia rolin i umoliwiaj korekty nawoenia (zwaszcza w przypadku azotu). Skad chemiczny lici dobrze odzwierciedla stan odywienia jaboni w podstawowe makroskadniki. Analizy chemiczne lici wykonuje si wycznie w sadach w peni owocujcych. Tylko z jednej wybranej odmiany z kwatery pobiera si w lipcu lub w pierwszej poowie sierpnia licie z ogonkami. Prbka lici powinna by reprezentatywna, tzn. pochodzi z wielu losowo wybranych rolin. Jedna prbka powinna zawiera minimum 150 lici. Robimy to w ten sposb, e z min. 20 drzew pobiera si ze rodka nieowocujcych dugopdw po 2 licie ze wszystkich stron korony, z wysokoci 1,5-2,0 m. Licie powinny by w peni rozwinite, zdrowe, bez zanieczyszcze. Najlepiej jest je wkada do czystych papierowych torebek lub duych kopert. Prbki lici naley dobrze przesuszy, by nie zgniy lub spleniay w trakcie przesyki do najbliszej Okrgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej. Obowizkowo naley poda: nazwisko, adres rolnika, oznaczenie kwatery, wiek i odmian oraz ewentualne objawy. W liciach najczciej oznacza si zawarto N, P, K, Mg oraz czasami B. Opracowanie penych zalece nawozowych jest moliwe, gdy wraz z limi analizowane s rwnie prbki gleby.

2. Wapnowanie glebOkres przed zaoeniem sadu zawsze naley wykorzysta na doprowadzenie odczynu gleby do poziomu optymalnego pH 6,2-6,7. Wysoko dawki nawozw wapniowych zaley od zwizoci gleby, czyli od jej skadu mechanicznego oraz od aktualnego odczynu,8


marzec 2005 r.

mierzonego w KCl. Wskazane jest, by cz nawozw wapniowych zastosowa na rok wczeniej, a cz uzupeni pod przedplon, mieszajc dobrze z gleb. W trakcie prowadzenia sadu, systematycznie co 2-3 lata, naley wysiewa nawozy wapniowe w niewielkich dawkach (tab. 1), by utrzymywa optymalny dla rolin odczyn gleby. Tabela 1. Maksymalne dawki nawozw wapniowych lub wapniowo magnezowych wapniowo-magnezowych stosowane jednorazowo w sadach w kg CaO lub CaO+MgO na 1 ha Odczyn gleby (pH KCl) < 4,5 4,6-5,5 5,6-6,0 Gleby lekkie < 20 % cz. spaw. 1.500 750 500 Gleby rednie 20-35% cz. spaw. 2.000 1.500 750 Gleby cikie > 35 % cz. spaw. 2.500 2.000 1.500

Wikszo gleb w kraju to gleby kwane i silnie kwane o deficytowej zawartoci magnezu. Poniewa wapno magnezowe (dolomitowe) jest zawsze rdem magnezu, dlatego kad okazj wapnowania naley wykorzysta do wzbogacenia gleb w magnez. Oczywicie naley uwaa, by wraz z wysokimi dawkami wapna nie wprowadzi do gleby zbyt duych iloci Mg. Przy doborze nawozw wapniowych naley uwzgldnia te ich form. Wapno wglanowe, znacznie agodniejsze i wolniej dziaajce, poleca si na gleby lejsze i rednie. Wapno tlenkowe, bardziej skoncentrowane oraz znacznie szybciej i radykalniej dziaajce, zaleca si na gleby cisze. W sadach jaboniowych prowadzonych zgodnie z zasadami IP naley stosowa wycznie typy wapna nawozowego okrelone w Rozporzdzeniu MGiP z 19 V 2004 r. (Dz.U.130/04). Zasady nawoenia zabraniaj stosowania nawozw wapniowych cznie z nawozami fosforowymi i z obornikiem. Naley podkreli, e nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe, ktre s naturalnymi kopalinami s bez ogranicze polecane w IP i stosowane w rolnictwie ekologicznym.

3. Nawoenie mineralne Nawoenie dogleboweZdecydowana wikszo producentw nawozi swoje sady w ciemno nie kontrolujc wcale zasobnoci gleb w skadniki pokarmowe. Czsto prowadzi to do nadmiernego, a nawet szkodliwego dziaania nawozw mineralnych na roliny. Niewaciwie uyte nawozy stanowi powane zagroenie dla zdrowia ludzi, obniajc plony i pogarszajc jako owocw. Mog te skaa rodowisko zalegajc i kumulujc si w glebie, jak rwnie przedostawa do wd gruntowych i powierzchniowych. Dlatego te gwnym celem IP jest kontrolowane, czyli racjonalne odywianie jaboni tak, by przy zachowaniu optymalnej zawartoci skadnikw w glebie i w rolinach, uzyskiwa obfite plony doskonaej jakoci. W uprawach wieloletnich wnoszone niewielkie dawki niezbdnych nawozw mineralnych pozwalaj uzupenia tylko iloci skadnikw wywoonych corocznie z plonem i usuwanych corocznie wraz z wycitymi pdami. W miar moliwoci skadniki powinny by uzupeniane nawoeniem organicznym, ktre w sadach mona stosowa jedynie w formie ciki. Nawoc sad na podstawie wynikw analiz gleby, sadownik moe sporo zaoszczdzi unikajc stosowania skadnikw, ktre ju s i to czsto w znacznych ilociach w glebie, a wysiewa tylko te, ktre s konieczne i to w cile okrelonych dawkach.

9


marzec 2005 r.

Tabela 2. Liczby graniczne dla zawartoci skadnikw przyswajalnych w glebie oraz potrzeby nawoenia drzew owocowychWyszczeglnienie niska Dla wszystkich rodzajw gleb: warstwa orna 0-20 cm warstwa podorna 20-40 cm Nawoenie fosforem - przed zaoeniem sadu Warstwa orna 0-20 cm gleby lekkie (< 20% cz. spawialnych) gleby rednie (20-35% cz. spawialnych) gleby cikie (> 35% cz. spawialnych) Warstwa podorna 20-40 cm gleby lekkie (< 20% cz. spawialnych) gleby rednie (20-35% cz. spawialnych) gleby cikie (> 35% cz. spawialnych) Nawoenie potasem - przed zaoeniem sadu - w sadach owocujcych Dla obu warstw gleby: gleby lekkie (< 20% cz. spawialnych) gleby rednie i cikie (> 20% cz. spaw.) Nawoenie magnezem - przed zaoeniem sadu - w sadach owocujcych Dla wszystkich rodzajw gleb i dla obu warstw 120-200 120 b. wysoki >6 < 2,5 8 > 13 21 >4 >3 wysoka

Liczby graniczne dla zawartoci skadnikw przyswajalnych w glebie okrelaj wysoko dawek nawozowych dla: fosforu, potasu i magnezu. Jak wynika z tabeli 2, przy wysokiej zasobnoci gleby nawoenie danym skadnikiem jest zbdne, za przy niskiej zasobnoci naley stosowa podwyszone iloci nawozw. Zlecajc wykonanie analizy chemicznej gleby lub gleby i lici Okrgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej sadownik moe otrzyma gotowe zalecenia nawozowe na najblisze 3 lata. Na podstawie liczb granicznych i zalecanych dawek nawozowych (tab. 2 i 3), jak rwnie oceniajc wzrost wegetatywny swojego sadu producent moe opracowa program nawozowy. Wraz z badaniami prowadzonymi przez Stacje Chemiczno-Rolnicze nad zastosowaniem Testu glebowego azotu mineralnego (N min.) w najbliszym czasie moliwe bdzie wprowadzanie korekt w nawoeniu mineralnym azotem na podstawie zawartoci w glebie mineralnych form N-NO3 i N-NH4. Dziki analizie prbek lici moliwe jest bardziej precyzyjne okrelenie potrzeb nawoenia azotem, fosforem, potasem i magnezem. Wyniki analizy chemicznej lici porwnuje si z wartociami granicznymi (tab. 3) okrelajcymi zawarto deficytow, nisk, optymaln lub wysok oraz odpowiadajcym im wysokociom dawek nawozowych danego skadnika. Wskazane10


marzec 2005 r.

jest, by licie jaboni zawieray optymaln zawarto poszczeglnych skadnikw, co pozwoli na uzyskanie maksymalnych plonw i owocw dobrej jakoci, przy stosowaniu niewielkich dawek nawozw. Tabela 3. Liczby graniczne zawartoci skadnikw mineralnych w liciach jaboni oraz zalecana wysoko dawek nawozowych (w kg/ha)SKADNIK Azot (N) w % s.m. Dawka N kg/ha Fosfor (P) w % s.m. Dawka P2O5 kg/ha Potas (K) w % s.m. Dawka K2O kg/ha Magnez (Mg) w % s.m. Dawka MgO kg/ha Bor (B) w ppm ZAWARTO deficytowa < 1,80 100 - 150 < 0,70 140 - 200 < 0,18 100 - 200 < 18 niska 1,80 2,10 80 - 100 < 0,15 60 - 100 0,70 1,00 100 - 150 0,18-0,21 60 - 120 18 - 24 optymalna 2,10 2,40 50 - 80 0,15 0,26 0 1,00 1,50 80 - 120 0,21- 0,32 0 24 - 45 wysoka > 2,40 0 - 50 > 0,26 0 > 1,50 0 > 0,32 0 > 45

Dokarmianie dolistneW Produkcji Integrowanej jaboni stosowanie nawozw dolistnych zalecane jest wtedy, gdy ograniczone s moliwoci pobierania skadnikw z gleby. Moe to mie miejsce np. w czasie dugotrwaej zimnej wiosny, suszy, po przemarzniciu lub podtopieniu rolin, a take w przypadkach koniecznoci usunicia deficytu okrelonego skadnika. Gdy analizy wskazuj na potrzeb szybkiego dostarczenia rolinom magnezu lub na liciach wystpiy objawy braku tego skadnika, uzasadnione jest 3-4-krotne opryskiwanie jaboni roztworem siarczanu magnezu. W uprawie jaboni w przypadkach wystpowania chorb fizjologicznych (np. gorzkiej plamistoci podskrnej) poleca si nawet kilkakrotne opryskiwania drzew zwizkami wapnia. Podobnie w przypadku deficytu boru w glebie lub w liciach oraz objaww niedostatku boru na owocach celowe s opryskiwania dolistne tym skadnikiem. Unika naley opryskiwa dolistnych na wszelki wypadek. Naley zaznaczy, i nawozy dolistne oprcz waciwoci odywczych w pewnym zakresie mog utrudnia rozwj chorb i szkodnikw rolin (np. nawozy u). Poniewa wiele nawozw dolistnych nie byo badanych w uprawach sadowniczych, mona je stosowa wycznie wedug instrukcji producenta. Znaczne obostrzenia obowizuj natomiast w cznym stosowaniu nawozw dolistnych ze rodkami ochrony rolin. Dopuszcza si stosowanie takiej mieszaniny wycznie wtedy, gdy jest to zgodne z etykiet lub instrukcj stosowania danego rodka ochrony lub nawozu dolistnego. Przy braku takiego zapisu oba rodki chemiczne naley stosowa osobno.

4. Nawoenie organiczneW wieloletnich uprawach sadowniczych nawoenie organiczne jako rdo prchnicy i skadnikw pokarmowych odgrywa pierwszoplanow rol. Substancja organiczna istotnie ogranicza niekorzystne zjawisko zmczenia gleby, podnosi yzno i zasobno gleb, poprawiajc ich waciwoci powietrzno-wodne oraz ycie biologiczne gleby. Poniewa wieloletni cykl upraw jaboni i specjalizacja sadownicza uniemoliwia normalne stosowanie podozmianu, tym wiksz rol w przygotowaniu gleby pod sad odgrywaj nawozy organiczne i naturalne, a zwaszcza obornik. Przed zaoeniem sadu naley jak najgbiej przyora ok. 35-40 ton obornika na 1 ha. Nie wolno stosowa wyszych dawek obornika z uwagi na ochron rodowiska i wd gruntowych. Ustawa nawozowa zabrania bowiem uycia jednorazowo nawozw organicznych, w ktrych zawarto azotu przekracza 170 kg N/ha. Jeli gospodarstwo nie dysponuje pen dawk, obornik mona zastosowa tylko11


marzec 2005 r.

w pasach o szerokoci ok. 1-2 m, czyli w planowanych rzdach drzew. Poniewa w gospodarstwach sadowniczych obornika zwykle brakuje, niezastpione s wtedy nawozy zielone, ktre urozmaicaj nastpstwo rolin w podozmianie, poprawiaj struktur gleby, zaguszaj chwasty oraz ograniczaj wystpowanie gronych chorb i szkodnikw glebowych. Gwnym zadaniem nawozw zielonych jest dostarczenie glebie w krtkim czasie jak najwikszej iloci masy organicznej. Za bardzo korzystne na przyoranie uwaa si roliny bobowate (dawniej motylkowate), ktrych gboki system korzeniowy wydobywa z gbszych warstw znaczne iloci wmytych ju skadnikw (Ca, Mg, K), a obumary pniej system korzeniowy poprawia dotlenienie gbszych warstw gleby, poprawiajc ich waciwoci powietrzno-wodne. Zdrowotno gleb poprawia wysiew mieszanek, np. koniczyny lub lucerny z trawami. Z innych rolin na przyoranie doskonale nadaj si te: gorczyca, gryka, facelia, zboa, trawy. Przykadowo, wczesn wiosn mona wysia mieszank wyki jarej, bobiku, peluszki, yta lub owsa, a na glebach lejszych sam ubin. Bezporednio po rozdrobnieniu zielonej masy, zastosowaniu nawozw mineralnych lub wapniowych cao naley gboko przyora.

5. Nawoenie sadu w poszczeglnych latach Przed zaoeniem saduNajlepiej na rok, a nawet dwa przed planowaniem nowego sadu, konieczne jest dokadne i zgodne z instrukcj pobranie z pola prbek gleby z warstwy ornej 0-20 cm, i podornej 20-40 cm. Tylko przed posadzeniem drzewek istnieje moliwo wniesienia do mao zasobnej warstwy podornej wolno przemieszczajcych si skadnikw fosforu i potasu oraz uzupenienia iloci magnezu i wapnia, ktre doprowadz odczyn gleby do poziomu optymalnego, czyli pH 6,2-6,7 i uzupeni ewentualny deficyt magnezu. Rwnie wtedy moliwe jest wzbogacenie gleby w substancj organiczn poprzez przyoranie obornika lub nawozw zielonych. Po posadzeniu drzewek, potrzebne nawozy mineralne mog by wysiewane ju tylko powierzchniowo, powoli przemieszczajc si do strefy korzeniowej rolin. W tym okresie wszelkie gbsze zabiegi uprawowe w sadach s niewskazane. W zalenoci od zawartoci fosforu, potasu i magnezu w glebie, wysoko dawek nawozowych w formie P2O5, K2O i MgO w kg/ha sadu podane s w tabeli 2. W przypadkach kwanego odczynu gleby (pH nisze ni 6,0), pole przed zaoeniem plantacji naley zwapnowa, stosujc dawki nawozw wapniowych bd wapniowo-magnezowych z tabeli 1.

Mode sadyPo zaoeniu sadu najistotniejsze jest nawoenie azotem. W pierwszym i drugim roku po posadzeniu wysiew nawozw azotowych na ca powierzchni jest niecelowy, gdy uszkodzony system korzeniowy moe pobra tylko minimaln ilo tego skadnika z najbliszego otoczenia drzewek, a zdecydowana wikszo azotu byaby wypukana do wd gruntowych. Nawozy azotowe zaleca si wysiewa indywidualnie w iloci 10-20 g N na 1 m2 sadu, 1,5 razy wikszej od rednicy korony drzewek. Zwykle w pierwszym roku wysiewamy ok. 30-40 kg N/ha rcznie, bd rozrzutnikiem pasowym, stosujc azot w rzdach (pasach) o szerokoci ok. 1 m. W drugim roku mona zastosowa okoo 50-75 kg N/ha, ale ju w pasach szerokoci ok.1,5 m. Lepsze wykorzystanie oraz mniejsze straty niebezpiecznego dla rodowiska azotu zapewnia te dzielenie dawek. Dlatego warto jest wysia wczesn wiosn, jeszcze przed rozpoczciem wegetacji cz dawki, a pozosta ilo zastosowa pod koniec kwitnienia jaboni. Od trzeciego roku nawoenie azotem mona stosowa ju na caej powierzchni 50-80 kg N/ha lub nadal w zmniejszonej dawce - 30-50 kg N/ha w pasach o szerokoci 2 m. Nisze, z podanych, dawki polecane s na gleby lejsze, a wysze na gleby cisze. Po posadzeniu informacj pomocn w ustalaniu dawek azotu jest wizualna ocena wzrostu wegetatywnego modych drzewek. Wzrost rolin, grubo i dugo modych pdw, wybarwienie lici, ewentualne objawy braku lub nadmiaru skadnikw wiadcz o prawidowym lub zym nawoeniu. Pn jesieni (padziernik listopad) w sadach stosuje si nawozy potasowe. Jeeli analiza gleby wykonana przed zaoeniem sadu wykazaa wysok zawarto potasu,12


marzec 2005 r.

skadnika tego przez najblisze 2-3 lata nie naley stosowa. Przy redniej zasobnoci gleby naley corocznie wysiewa po 50-80 kg K2O, a przy niskiej 80-120 kg K2O/ha. W sadach nawozy potasowe mona rwnie wysiewa pasowo (ok.1,5-2 m) w rzdy, stosujc ok. 50% zalecanej dawki na hektar. Dla drzew owocowych lepsz form nawozu jest zawsze siarczan potasu, chocia rwnie moliwe jest uycie pn jesieni soli potasowej. Jeeli nawozy fosforowe zastosowane zostay przed zaoeniem sadu zgodnie z zaleceniami (tab. 2), do koca jego istnienia nawoenia fosforem si nie stosuje. W drugim lub trzecim roku po posadzeniu drzew naley ponownie pobra prbki gleby, by na ich podstawie skorygowa nawoenie sadw w nastpnych latach.

Sady owocujceSady czteroletnie i starsze nawozimy azotem stosujc go na caej powierzchni w dawkach 50-80 kg N/ha lub nadal w zmniejszonej 30-50 kg N/ha w pasach o szerokoci ok. 2 m. Nisze, z podanych, dawki polecane s na gleby lejsze, a wysze na gleby cisze. Informacj pomocn w ustalaniu dawek azotu jest nadal wizualna ocena wzrostu wegetatywnego drzew. W sadzie mona ju dokona weryfikacji dotychczasowego stanu odywienia rolin na podstawie analizy lici. Uzyskane wyniki analiz porwna naley z wartociami granicznymi (tab. 3), okrelajcymi zawarto deficytow, nisk, optymaln i wysok oraz odpowiadajcym im wysokociom dawek danego skadnika. Wskazane jest by licie jaboni zawieray optymalne iloci skadnikw, by za pomoc niewielkich dawek nawozw utrzymywa maksymalne plony owocw dobrej jakoci. Wprawdzie w dalszym cigu nie poleca si nawoenia drzew fosforem, to jednak po stwierdzeniu w liciach poniej 0,15% P, naley zasili sad jednorazowo dawk 60-100 kg P2O5/ha. Wskazane jest, by analizy lici wykonywane byy cznie z analiz gleby. Czsto si bowiem zdarza, e pomimo silnego nawoenia roliny sabo pobieraj skadniki pokarmowe. Przykadowo, silne zakwaszenie gleb utrudnia znacznie pobieranie makroskadnikw (N, P, K, Mg, Ca), uatwiajc pobieranie mikroskadnikw i metali cikich (Zn, Cu, Co, Pb, Cd, As), ktrych nadmierne iloci w owocach s szczeglnie niewskazane. Pamita naley zatem o systematycznym wapnowaniu gleb, by nie dopuci do spadku pH poniej 6,0.

III. ZWALCZANIE CHWASTWOchrona przed chwastami w sadach z Produkcj Integrowan powinna czy metody agrotechniczne, takie jak zwalczanie mechaniczne (uprawa, koszenie) i cikowanie, ze stosowaniem wybranych herbicydw.

1. Mechaniczne metody zwalczania chwastwMechaniczne zwalczanie chwastw wykonuje si przede wszystkim w midzyrzdziach modych sadw, gdzie utrzymywany jest ugr mechaniczny (czarny ugr). Upraw gleby podczas wegetacji rolin przeprowadza si z rn czstotliwoci (od 10 dni do 4 tygodni), przy uyciu glebogryzarek, kultywatorw lub bron. Terminy uprawek uzalenione s od wschodw chwastw oraz przebiegu opadw. W okresie wegetacji rolin gleb uprawia si pytko, na gboko kilku centymetrw. Maszyny powinny mie odpowiedni szeroko, aby ogranicza zachwaszczenie jak najbliej drzew. Czste uprawy, szczeglnie jeli s wykonywane glebogryzark, powoduj degradacj gleby. Liczba zabiegw wykonywanych wiosn i latem powinna by ograniczona do 4-6 w cigu sezonu. Jesieni gleb w midzyrzdziach naley uprawia gbiej, na 20 cm, lub pozostawi zachwaszczon, aby ograniczy jej erozj. Wieloletnie trawy kowe o umiarkowanej sile wzrostu wysiewane s w midzyrzdziach, najczciej w trzecim lub czwartym roku od posadzenia drzew. Na terenach pagrkowatych, trawa moe by wysiana po roku od zaoenia sadu, aby ograniczy erozj gleby. Murawa powinna by koszona systematycznie, w okresie intensywnego wzrostu traw nawet co 10-14 dni. W rejonach charakteryzujcych si lekkimi glebami i ma iloci opadw, zaoenie zwartej murawy moe zakoczy si niepowodzeniem. Dopuszczalne jest wtedy utrzymywanie naturalnego zadarnienia midzyrzdzi, gdzie chwasty bd koszone, podobnie jak murawa, nisko nad powierzchni gleby. W rzdach drzew pod ich koronami 13


marzec 2005 r.

uprawa gleby i koszenie chwastw s trudne do wykonania. Zabiegi te mog by prowadzone specjalistycznymi maszynami, zamontowanymi na bocznych wysignikach. Pracuj one najczciej obok pni drzew, pozostawiajc wski nieuprawiony pas porodku rzdu. Chwasty rosnce w tym pasie naley niszczy herbicydami dolistnymi, a na mniejszych powierzchniach przez motyczenie lub wykaszanie. Dokadna i bezawaryjna praca nowoczesnych glebogryzarek i kosiarek jest moliwa tylko w sadach ze starannie wyrwnan powierzchni gleby.

2. Chemiczne metody zwalczania chwastwrodki ochrony rolin naley stosowa zgodnie z etykiet instrukcj stosowania, cile z podanymi w niej zaleceniami, oraz w taki sposb, aby nie dopuci do zagroenia zdrowia czowieka, zwierzt lub rodowiska.

Sad naley zaoy na polu wolnym od uporczywych chwastw wieloletnich. Zwalczanie chwastw najlepiej wykona w sezonie poprzedzajcym sadzenie drzew. Dobre efekty uzyskuje si stosujc ukadowe herbicydy dolistne (zacznik 3). Zabiegi tymi rodkami wykonywane s na zielone chwasty o wysokoci przynajmniej 10-15 cm. Do zwalczania chwastw w sadzie, polecane s herbicydy dolistne z grupy aminofosfonianw: glifosat (Roundup 360 SL i jego odpowiedniki, Avans 330 SL, Perzocyd 280 SL) oraz glufosynat amonowy (Basta 150 SL). Gwn zalet tych rodkw jest ich szybka biodegradacja, do prostych nietoksycznych substancji, a co za tym idzie niska szkodliwo dla rodowiska naturalnego. Do zalet glifosatu nale take relatywnie niska cena oraz szerokie spektrum zwalczanych chwastw. Opryskiwania herbicydami dolistnymi wykonuje si wycznie pod koronami drzew, w pasach herbicydowych, najczciej w trzech podstawowych terminach: na przeomie kwietnia i maja, w czerwcu lub w lipcu oraz jesieni w listopadzie. Herbicydy w sadach prowadzonych systemem IP powinny by stosowane nie pniej ni miesic przed zbiorem owocw. Glifosat moe by stosowany w sadach bez wzgldu na wiek drzew, nawet w nasadzeniach najmodszych, ale tylko wtedy, jeli sposb jego uycia (specjalistyczna, sadownicza belka herbicydowa z osonami, niskie cinienie robocze) i warunki zewntrzne (bezwietrzna pogoda) gwarantuj bezpieczestwo drzew. Tam, gdzie gazie drzew pooone s nisko, preparaty zawierajce jako substancj aktywn glifosat zaleca si stosowa tylko w okresie spoczynku drzew, najczciej pn jesieni. W modych nasadzeniach (jednorocznych i dwuletnich) oraz w starszych z nisko pooonymi gaziami, zaleca si wykonywa zwalczanie chwastw preparatem Basta 150 SL. Jest to rodek kontaktowy, bezpieczniejszy dla drzew ni preparaty zawierajce glifosat, jeli dostanie si na licie i niezdrewniae pdy. Szeroko pasw, gdzie stosowane s herbicydy lub prowadzona jest uprawa mechaniczna, nie powinna by wiksza ni 2 m, aby nie zajmoway one wicej ni poow powierzchni sadu. W ramach IP moe zaistnie potrzeba precyzyjnego (punktowego) zniszczenia zbdnej rolinnoci herbicydami stosowanymi na skupiska uciliwych chwastw. Dotyczy to sadw, w ktrych gleb wyoono cikami naturalnymi (kora drzewna, trociny, rozdrobnione gazie, torf, granulowany wgiel brunatny) lub syntetycznymi (czarna folia polietylenowa, wkniny polipropylenowe i poliakrylowe). Chwasty wieloletnie przerastaj bowiem przez tego rodzaju ciki. Skupiska chwastw trwaych naley take zwalcza chemicznie lub mechanicznie wrd rolin okrywowych (tzw. ciek zielonych), celowo utrzymywanych w rzdach drzew. Jako roliny okrywowe wykorzystywane s sabo rosnce chwasty (wiechlina roczna, mysiurek drobny, jasnota rowa, wiosnwka pospolita), zdziczae trawy kowe (koskwka mikka) oraz roliny uprawne (facelia, nasturcja i owies wysiewany jesieni).

14


marzec 2005 r.

IV. PIELGNACJA SADU1. NawadnianieJabonie ze wzgldu na stosunkowo dugi okres uprawy od kwitnienia do zbioru owocw (odmiany pne) maj stosunkowo wysokie potrzeby wodne. Dla zapewnienia jaboniom odpowiedniej iloci wody w naszych warunkach klimatycznych niezbdne s roczne opady w granicach 550-750 mm. Niestety w wielu rejonach kraju opady s znacznie nisze, nie osigaj nawet 500 mm. Dodatkowym problemem jest coraz czstsze wystpowanie dugich okresw bezopadowych oraz intensyfikacja produkcji jabek. Obecnie wikszo sadw to intensywne nasadzenia drzew szczepionych na podkadkach karowych. Drzewa takie maj stosunkowo saby i pytki system korzeniowy. W przypadku sadzenia ich na glebach lekkich nawadnianie moe by potrzebne w kadym roku. Maa pojemno wodna gleb lekkich powoduje ograniczon dostpno wody dla jaboni nawet w stosunkowo krtkich okresach bezopadowych. Brak wody jest powodem nie tylko znacznego ograniczenia plonu, ale przede wszystkim pogorszenia jakoci owocw. Ograniczona dostpno wody powoduje take sabe wyrastanie drzew, co ogranicza plon w latach nastpnych. Uwzgldniajc potrzeby wodne jaboni i rednie wielkoci opadw dla Polski maksymalne dla deszczowni zapotrzebowanie na wod mona oszacowa na 3-3,6 mm/dzie, a dla systemw kroplowych 2-2,5 mm/dzie. Nawadniane moe by prowadzone za pomoc deszczowni, systemw podkoronowego minizraszania lub systemw nawodnie kroplowych. Wybr rodzaju nawadniania zaleny jest przede wszystkim od dostpnoci wody i energii, rozstawy drzew i moliwoci technicznych gospodarstwa.

DeszczowanieRwnomierno deszczowania zaley od prawidowego cinienia wody w instalacji i odpowiedniej rozstawy pomidzy zraszaczami. Zraszacze powinny by rozstawione w odlegoci rwnej promieniowi ich zasigu. Jednorazowa dawka deszczowania nie powinna przekracza 30 mm/m2 na glebach piaszczystych i 40 mm/m2 na glebach gliniastych. System deszczowniany moe suy take do ochrony rolin przed przymrozkami wiosennymi. Deszczowanie rolin w okresie wystpowania przymrozkw moe zapobiega uszkodzeniu kwiatw nawet przy spadku temperatur do -5C. W instalacjach przeciw przymrozkom montowane s specjalne zraszacze, w ktrych spryny przykryte s kopakami. Przy projektowaniu instalacji do ochrony rolin przed przymrozkami naley pamita, e intensywno zraszania nie powinna by mniejsza ni 3,5 mm/m2/h (35 m3/ha/h).

MinizraszanieMinizraszanie polega na zraszaniu powierzchni gleby tylko w pobliu rolin. W systemie minizraszania woda wydatkowana jest poprzez mae, wykonane z tworzywa sztucznego emitery (minizraszacze o wydatku 20-200 l wody/h). Zalenie od rodzaju zastosowanej wkadki uderzeniowej minizraszacze emituj wod w postaci kropel lub strumieni. Rodzaj zastosowanej wkadki wpywa take na ksztat zwilanej powierzchni. W systemach minizraszania emitery umieszczane s w rzdach lub w pobliu rzdw drzew. System minizraszania podkoronowego wymaga stosunkowo dobrego filtrowania wody, poniewa dysze niektrych minizraszaczy maj rednic poniej 1 mm. Ten system nawadniania nie zwila lici i midzyrzdzi. Minizraszacze umieszczane ponad koronami drzew mog suy take do ochrony kwiatw i zawizkw owocowych przed przymrozkami wiosennymi. Minizraszacze podkoronowe stosowane s przede wszystkim przy wystpieniu bardzo wysokiej zawartoci elaza lub w sadach ekstensywnych, gdzie drzewa posadzone s w wikszej rozstawie.

15


marzec 2005 r.

System nawadniania kroplowegoZ uwagi na bardzo oszczdne gospodarowanie wod ten system nawodnieniowy moe by szczeglnie polecany przy ograniczonym wydatku rda wody. Szczegowe badania wykazay bardzo du przydatno systemw kroplowych do nawadniania intensywnych sadw jaboniowych. Obecnie w sadach stosowane s tzw. linie kroplujce, w ktrych kroplowniki w rozstawie 60-75 cm montowane s wewntrz przewodw ju w czasie ich produkcji. Na glebach lekkich zaleca si stosowanie linii kroplujcych w rozstawie co 60 cm, na glebach cikich rozstawa ta moe wynosi nawet 75 cm. W terenie paskim stosujemy tasze emitery bez kompensacji. Natomiast w terenie pagrkowatym dla zapewnienia niezbdnej rwnomiernoci nawadniania stosujemy linie kroplujce z kompensacj lub typu CNL (niewydatkujce wody przy niskich cinieniach). Zalecana maksymalna dugo cigu nawodnieniowego zaley od typu emitera, rednicy wewntrznej przewodu, wydatku i rozstawy emiterw. Czas uytkowania linii kroplujcych jest wypadkow jakoci tworzywa, gruboci cianki przewodu i warunkw eksploatacji (np. jakoci wody). W sadach poleca si stosowanie linii kroplujcych o gruboci cianki 0,331,14 mm. Aby przeduy czas uytkowania cienkociennych linii kroplujcych mona je umieszcza pod powierzchni gleby na gbokoci 5-20 cm. Podstawow wad systemw nawodnie kroplowych jest wraliwo kroplownikw na zanieczyszczenia wody. Jako zanieczyszcze zaley od rodzaju rda wody. Woda czerpana ze zbiornikw otwartych zawiera zanieczyszczenia mechaniczne (piasek, obumare czci rolin i zwierzt), a take biologiczne (glony, bakterie), natomiast woda pochodzca ze studni gbinowych czsto zawiera due iloci zwizkw Fe, Mn, Ca i Mg, ktre mog blokowa emitery. Tabela 4 zawiera informacj o wpywie jakoci wody na prawdopodobiestwo zapchania si emiterw kroplowych. Tabela 4. Ocena jakoci wody do nawodnie kroplowych Czynniki Zawarto czci staych [mg/l] pH Mangan [ppm] elazo [ppm] Bakterie [liczba/ml] Prawdopodobiestwo zapchania emiterw mae 1,5 >50 000

Zalenie od stopnia zanieczyszczenia wody i wraliwoci systemu nawodnieniowego na zapychanie proces filtracji jest mniej lub bardziej skomplikowany, mniej lub bardziej kosztowny. Stosunkowo prosta jest filtracja zanieczyszcze mechanicznych. Drosza jest filtracja zanieczyszcze biologicznych, natomiast najdrosze jest uzdatnianie wody, gdy chcemy pozby si z niej zwizkw szkodliwych dla rolin bd to zapychajcych instalacj. Wanym elementem instalacji nawodnieniowej jest dozownik nawozw. Najczciej stosowane dozowniki to pompy proporcjonalnego mieszania i inektory. Dozowniki su do podawania nawozw, zakwaszania wody lub traktowania instalacji roztworami kwasu w celu rozpuszczenia i wymycia z instalacji powstaych tam osadw mineralnych i organicznych. Kada instalacja nawodnieniowa powinna by zaopatrzona w zawr zwrotny, aby nie zanieczyci rda wody. Czstotliwo nawadniania zaley od przebiegu pogody w okresach bezdeszczowych, kiedy nawadnianie kroplowe powinno by prowadzone stosunkowo czsto nawet codziennie, nie rzadziej jednak ni raz w tygodniu. Pojedyncza dawka wody zaley od skadu mechanicznego gleby, rozstawy emiterw oraz zasigu systemu korzeniowego. Aby nie zwila gleby zbyt gboko poza zasig aktywnej strefy systemu korzeniowego jednorazowo nie powinna by ona wysza ni 8-12 l wody z kroplownika. Do ustalania czstotliwoci nawadniania przydatne s tensjometry, za pomoc ktrych moemy oceni poziom dostpnoci wody dla rolin i decydowa o koniecznoci nawadniania. Tensjometr16


marzec 2005 r.

umieszczamy w glebie na gbokoci okoo 20-30 cm, w odlegoci 15- 20 cm od kroplownika.

2. cikowanieW modych sadach, w pierwszym i drugim roku po posadzeniu zaleca si cikowanie drzew obornikiem w ilociach 15-30 ton na 1 ha. Podstawow rol ciki w tym okresie jest ochrona gleby przed utrat wilgotnoci, jak rwnie dostarczenie znacznej iloci substancji organicznej oraz skadnikw mineralnych. W przypadku braku obornika mona stosowa rwnie ciki z kory, torfu, trocin lub somy rzepakowej. ciki naley ka warstw 1015 cm wok drzew, w okrgu szerokim na 1 m lub w sposb cigy wzdu rzdu, gdy rozstawa midzy drzewami jest maa, do 2 metrw. Najbardziej wartociowa jest cika z obornika i z torfu. Przed wyoeniem ciek z kory, trocin lub somy rzepakowej wzdu rzdw naley rozsypa nawozy azotowe w iloci 20-40 kg azotu (w czystym skadniku) na 1 ha sadu, gdy mikroorganizmy glebowe rozkadajce ciki w pocztkowej fazie pobieraj z gleby znaczne iloci azotu, ktrego drzewa mog by pozbawione. ciki wykadamy wiosn. W pierwszym roku skutecznie chroni one gleb od chwastw, w drugim i trzecim roku rzdy s stopniowo zasiedlane przez chwasty i trzeba je niszczy mechaniczne lub herbicydami. Soma zboowa i rzepakowa jest mao przydatna do sadu, poniewa przyciga gryzonie. ciki organiczne speniaj bardzo istotn rol w ograniczaniu chemizacji, gdy skutecznie zapobiegaj rozwojowi chwastw przez 2-3 sezony, dostarczaj glebie znaczne iloci substancji organicznej i skadnikw pokarmowych oraz chroni przed utrat wilgoci. Du ich zalet jest to, e podlegaj one biodegradacji, a wic nie pozostawiaj kopotliwych odpadw. W poowie lata w sadzie, w wieku od 1 do 3 lat, gdzie jeszcze nie ma murawy, mona wysiewa w midzyrzdziach roliny na zielony nawz. Roliny te najlepiej jest pozostawi na ca zim i przyora na wiosn. W sadach prowadzonych systemem IP mog by take stosowane ciki syntetyczne czarna folia polietylenowa i wkniny, np. polipropylenowe. Trwao czarnej folii wynosi najczciej 1 lub 2 sezony wegetacyjne. Pokrycie folii warstw gleby lub somy wydua okres jej wykorzystania, ale utrudnia wykonanie nawoenia, tzw. metod posypow. Wkniny, szczeglnie tkane, s trwalsze i speniaj swoj funkcj przez 3-4 sezony. Wad ciek syntetycznych, oprcz wysokich kosztw rozoenia, jest dugotrwae zaleganie w glebie po ich zuyciu. Ze wzgldu na zagroenia dla rodowiska naturalnego nie mog by one spalane w gospodarstwie. Stare folie i wkniny powinny by zbierane i skadowane z myl o powtrnym przetworzeniu lub utylizacji w odpowiednich warunkach (spalanie w wysokich temperaturach).

3. Prowadzenie murawyGleb w sadzie naley tak pielgnowa, aby nie zuboy jej w prchnic i nie doprowadzi do degradacji i zakwaszenia. Na terenach podgrskich, gdzie gleby s zwize, a lato obfituje w opady, mona ju w pierwszym roku po posadzeniu drzew wprowadzi muraw w midzyrzdziach. Murawa zapobiega erozji gleby i sprzyja gromadzeniu si prchnicy. Na glebach lekkich, przy maej iloci opadw zaleca si prowadzi w pierwszym i drugim roku po posadzeniu tzw. ugr mechaniczny. Trawy mona wysia pod koniec lata w drugim lub trzecim roku po zaoeniu sadu, na gleb starannie wyrwnan i zwaowan. Do sadu polecana jest mieszanka traw zoona z 20 kg ycicy trwaej (rajgrasu), 11 kg kostrzewy czerwonej i 9 kg wiechliny kowej na 1 hektar. Muraw trzeba kosi 6 - 8 razy w cigu roku, ilekro osignie wysoko 15 cm. W Produkcji Integrowanej lepsza jest murawa z samosiewu ni z celowego zasiewu, gdy jest biologicznie rnorodna, zawiera chwasty (mniszek, jastrzbce, krwawnik, rdesty, bratki, stokrotki itp.), na ktrych mog si odywia owady poyteczne. Chwasty te nie konkuruj z drzewami, jeli muraw kosi si czsto. Murawa zaopatruje gleb w substancje organiczne i azot, a jej korzenie wydobywaj z gbszych warstw wmyte ju skadniki jak: azot, potas, magnez, a szczeglnie wap.

17


marzec 2005 r.

4. Formowanie i cicie drzew Formowanie drzewForma drzewa i rozstawa musz zagwarantowa owocom wystarczajce nasonecznienie podczas caego okresu wegetacyjnego. Powinny by dostosowane do odmiany, podkadki, gleby i warunkw klimatycznych regionu uprawy. Dla jaboni karowych i p-karowych wskazana jest forma wrzecionowa. Drzewa karowe musz mie trwae podpory. Form wrzecionow uzyskujemy przez lekkie cicie drzew po posadzeniu i unikanie skracania pdw w nastpnych latach. Po posadzeniu skracamy lekko przewodnik i pdy boczne tylko wtedy, gdy s one dugie, maj ponad 50 cm. Skracanie uatwia przyjcie si drzewek i pobudza pki na pdach do rozwoju. W drugim i trzecim roku unikamy skracania pdw, zwaszcza przewodnika prowadzc go do gry wzdu podpory do wysokoci 2,5 m. Co roku, od wiosny do poowy lata, trzeba przygina do pozycji poziomej pdy rosnce do gry przy pomocy spinek, ciarkw lub sznurkw. Postpujc w ten sposb nadajemy drzewu form choinki. Jest ono koliste w przekroju poprzecznym, duo szersze doem ni gr, stokowate. Wrzecionowy ksztat drzewa utrwalamy w nastpnych latach przez odpowiednie cicie.

Cicie drzewCicie zimowe. Cicie zimowe powinno by umiarkowane, aby nie wywoa intensywnego wzrostu wielu pdw, ktre le wpywaj na jako owocw. Podczas cicia staramy si nada koronie ksztat stokowy przez usunicie silniejszych gazi i pdw u szczytu, przywrci drzewu wymiary odpowiednie do rozstawy i rozluni gazie, by nie pokaday si na sobie i nie zacieniay wzajemnie. W sadach gsto sadzonych polecane jest tak zwane cicie odnawiajce. W tym systemie cicia przewodnik jest trwa czci drzewa, a gazie traktowane s wymiennie. Kada ga po przekroczeniu trzech lat ycia jest wycinana robic miejsce dla pdw modych. Ten system cicia uatwia utrzymanie koron w ryzach stosownie do rozstawy. Cicie wykonujemy zim i na przedwioniu do czasu kwitnienia drzew. Przy nadmiernym wzrocie mona cicie opni, lecz nie duej ni do 4 tygodni po kwitnieniu. Cicie opnione osabia wzrost drzew o okoo 20%. Szczegowe wskazwki na temat cicia drzew znajdziemy w literaturze. Cicie letnie. Podstawowym celem letniego cicia jest umoliwienie dobrego nasonecznienia owocw i ich wybarwienia si. Moe ono rwnie zahamowa zbyt silny wzrost pdw. Cicie letnie mona rozpocz od pocztku lipca na odmianach wczesnych, i kontynuowa do koca sierpnia na pnych. Optymalnym terminem cicia letniego jaboni jest druga poowa lipca i pierwsza poowa sierpnia. Wycina si silne, roczne przyrosty (wilki) zasaniajce owoce. Zostawia si sabsze pdy roczne, rosnce skonie, ukowato czy poziomo, jako rezerw dla przyszego owocowania. Po ciciu letnim owoce powinny by odsonite, ale korona nie moe by ogoocona z przyrostw rocznych.

5. Regulowanie wzrostu i owocowania drzew Regulatory wzrostuRegulatorw wzrostu nie wolno uywa do stymulowania wzrostu, do poprawy barwy owocw, gadkoci skrki i innych waciwoci owocw, jak rwnie nie mona wpywa regulatorami na przedwczesne spadanie owocw i ich dojrzao.

Przerzedzanie zawizkw owocowychAby zapewni regularne plonowanie i dobr jako owocw naley przerzedza zawizki. Zbdne kwiaty i zawizki owocw musz by bardzo wczenie usunite, aby drzewo mogo regularnie i corocznie tworzy pki kwiatowe. W sadach z Produkcj Integrowan dopuszczalne jest przerzedzanie chemiczne zawizkw owocowych przy pomocy mocznika, Pomonitu i rodkw pokrewnych do Pomonitu zawierajcych NAA. Mocznik stosuje si w peni kwitnienia18


marzec 2005 r.

w celu zniszczenia nadmiaru kwiatw. Najlepsze wyniki uzyskuje si przy chodnej i wilgotnej pogodzie. Skuteczne stenie roztworu mocznika wynosi 2-3%. Pomonit stosujemy w steniu wedug wskazwek na opakowaniu, w okresie od opadania patkw kwiatowych do 10 dni po kwitnieniu, ale nie pniej ni zawizki jabek osign okoo 1 cm rednicy. Korony drzew naley opryskiwa obficie. Przerzedzanie chemiczne zawizkw powinno by stosowane na odmianach, ktre przy obfitym kwitnieniu wi due iloci jabek. S to: Celeste, 'Oliwka ta', 'Jerseymac', 'Paulared', 'Szampion', 'Antonwka', 'Gloster', 'Golden Delicious', 'Alwa, 'Gala', Pinova, Jonagold i mutanty, Elise i inne podobnie owocujce. Przerzedzanie rczne warto stosowa na wszystkich odmianach jaboni w roku obfitego owocowania. Przerywanie zawizkw rozpoczynamy na przeomie czerwca i lipca, gdy maj one wielko co najmniej orzecha laskowego lub nieco pniej, gdy s wielkoci orzecha woskiego. Im wczeniej zawizki przerwiemy, tym owocowanie bdzie regularniejsze. Zawsze warto zrywa i zrzuca na ziemi zawizki znieksztacone, uszkodzone przez szkodniki, mocno ordzawione, poraone przez parcha jaboni lub znacznie drobniejsze od przecitnej redniej. Przy bardzo obfitym owocowaniu przerywamy rwnie zawizki dobrze wyronite, co najmniej tak, by nie pozostaway w gronach, lecz pojedynczo. Optymalne odstpy midzy zawizkami na gazkach zawieraj si w granicach od 10 do 20 cm, w zalenoci od: odmiany, podkadki i warunkw uprawowych w sadzie. Przerzedzanie zawizkw mona wykonywa w sadzie parokrotnie a do pocztku sierpnia (odmiany zimowe).

V. OCHRONA PRZED CHOROBAMI1. Wykaz najwaniejszych chorb i ich charakterystykaZaraza ogniowa Erwinia amylovora Zaraza ogniowa jest jedn z najgroniejszych chorb jaboni. Bakterie zimujce w aktywnych ranach zgorzelowych na zdrewniaych pdach. Pojawiajcy si wyciek bakteryjny stanowi rdo infekcji dla rozwijajcych si kwiatw, lici i pdw. Do infekcji dochodzi przez wszelkiego rodzaju zranienia i naturalne otwory. Bakterie przenoszone s z wiatrem, z kroplami deszczu, a take przez owady i czowieka. Poraone kwiaty staj si brunatnopomaraczowe, gwatownie widn i zamieraj. Na jaboniach czsto dochodzi do infekcji modych, zielnych pdw, ktrych widnce wierzchoki charakterystycznie zaginaj si (w postaci pastorau). Poraone pdy brunatniej i zamieraj. Bakteria poraa take owoce, ktre brunatniej i z czasem zasychaj. W wyniku rozwoju bakterii w zdrewniaych pdach powstaj charakterystyczne, niekiedy rozlege rany zgorzelowe z wyranie zapadnit, brunatn kor. Na poraonych organach, w warunkach wysokiej wilgotnoci powietrza, mog pojawia si charakterystyczne, pocztkowo mleczne, potem brzowiejce, wycieki bakteryjne, ktre stanowi dobr cech diagnostyczn. Parch jaboni Venturia inaequalis Parch jaboni jest najpowszechniej wystpujc i najgroniejsz chorob grzybow jaboni. Uprawiane odmiany rni si znacznie podatnoci na chorob. Grzyb zimuje na opadych, poraonych liciach i wytwarza na nich pseudotecja z workami i dwukomrkowymi zarodnikami workowymi, ktre wiosn stanowi rdo infekcji pierwotnych. Wysiewy zarodnikw workowych uzalenione s od przebiegu warunkw atmosferycznych i trwaj zwykle od poowy kwietnia do poowy czerwca, a nawet do pocztku lipca. W wyniku infekcji na liciach i owocach, a niektrych latach take na ogonkach liciowych, dziakach kielicha, szypukach owocw rozwijaj si charakterystyczne plamy. Pocztkowo s one aksamitnooliwkowe, ale z czasem ciemniej i staj si brunatnoczarne. Na plamach grzyb wytwarza trzonki konidialne z jednokomrkowymi zarodnikami konidialnymi, ktre stanowi rdo infekcji wtrnych w cigu caego okresu wegetacji. Poraone owoce nie rozwijaj si rwnomiernie, s zwykle silnie zdeformowane i w miejscu zaschnitych plam popkane. Rozwojowi parcha jaboni sprzyjaj sezony z du iloci opadw, szczeglnie przypadajcych w okresie infekcji pierwotnych. Mczniak jaboni Podosphaera leucotricha19


marzec 2005 r.

Grzybnia patogena zimuje w pkach i wiosn powoduje poraenie rozwijajcych si lici i pkw kwiatowych, ktre pokrywaj si biaym nalotem zoonym z grzybni, trzonkw konidialnych i zarodnikw konidialnych. Zarodniki te rozprzestrzeniane z wiatrem stanowi w cigu caego sezonu wegetacyjnego rdo infekcji wtrnych. Silne poraenie lici i pdw powoduje ich deformacj i zahamowanie wzrostu. Ponadto wierzchoki poraonych pdw zwykle zasychaj. Poraone pki staj si bardziej wraliwe na uszkodzenia mrozowe i podczas surowych zim mog zamiera. Na owocach niektrych odmian grzyb moe powodowa ordzawienia. Uprawiane odmiany jaboni rni si znacznie podatnoci na chorob, jednak niektre z nich, mimo wysokiej podatnoci, wykazuj du tolerancj na poraenie. Szara ple Botrytis cinerea Objawy choroby mog wystpowa ju w sadzie, ale najwiksze straty powoduje w przechowalniach. rdem infekcji s wystpujce powszechnie zarodniki konidialne grzyba. Do infekcji kwiatw dochodzi w okresie kwitnienia i opadania patkw, w warunkach wilgotnej pogody. Grzyb rozwijajcy si pocztkowo na czciach kielicha, poraa owoce najczciej dopiero podczas ich przechowywania. Rozwijajca si zgnilizna, pocztkowo jasna, potem brunatna, szybko obejmuje cay owoc, od ktrego choroba przenosi si na ssiednie, przylegajce jabka. Powoduje to charakterystyczne gniazdowe gnicie jabek. Poraone jabka pokrywaj si szarym nalotem grzybni i zarodnikw konidialnych oraz wydzielaj nieprzyjemny, charakterystyczny zapach. W sezonach z du iloci opadw objawy szarej pleni w postaci suchej zgnilizny przykielichowej wystpuj ju w sadzie, na niedojrzaych owocach. Gorzka zgnilizna jabek, zgorzel kory jaboni Pezicula alba, Pezicula malicorticis Grzyby zimuj na ranach zgorzelowych na pdach, martwych sczkach i krtkopdach. Tworzce si na nich zarodniki konidialne, przenoszone s z kroplami deszczu, s rdem zakaenia zarwno kory, jak i owocw. Do poraenia organw zdrewniaych drzewa dochodzi najczciej w okresie od jesieni do wczesnej wiosny. Miejscem wnikania grzyba s wszelkie uszkodzenia kory powstajce przede wszystkim podczas zbiorw, osmykiwania lici, cicia drzew i po gradobiciu. W wyniku rozwoju grzyba tworz si wok miejsca zakaenia charakterystyczne rany zgorzelowe. W okresie wilgotnej pogody na martwej tkance rozwijaj si owocniki stadium konidialnego. Zgorzel kory jest chorob szczeglnie gron i powoduje najwiksze szkody w pierwszym roku po posadzeniu i w modych sadach. Silnie poraone drzewka zamieraj. Do poraenia jabek dochodzi jesieni, przed zbiorami owocw. Zarodniki konidialne po wykiekowaniu wnikaj do przetchlinek, ale objawy chorobowe pojawiaj si dopiero w okresie osignicia przez owoce dojrzaoci konsumpcyjnej. Na jabkach, wok przetchlinek pojawiaj si najpierw niewielkie, potem powikszajce si plamy gnilne. Liczba plam wzrasta wraz z dojrzewaniem owocw. Na powierzchni plam czsto pojawiaj si owocniki stadium konidialnego, z ktrych wycieka kremowa, luzowata zawiesina zarodnikw konidialnych. Odmiany jaboni rni si podatnoci na gorzk zgnilizn, jednak wiele powszechnie uprawianych odmian naley do bardzo podatnych (Gala, Ligol, Golden Delicious, Pinova, Rubin). Rak drzew owocowych Nectria galligena Choroba wystpuje w wikszym nasileniu tylko na odmianach podatnych i w sadach usytuowanych, na chodnych i wilgotnych stanowiskach. Grzyb zimuje w zrakowaceniach i na poraonej tkance tworzy karminowo zabarwione owocniki stadium workowego. Zarodniki workowe obok zarodnikw konidialnych stanowi rdo infekcji kory poprzez wszelkiego rodzaju uszkodzenia. Czstym miejscem infekcji s spkania kory, do ktrych dochodzi w rozwidleniu le uformowanych konarw (zbyt ostre kty). Typowym objawem poraenia s koncentrycznie rozwijajce si zrakowacenia. Choroba ma przebieg wyniszczajcy drzewo, gdy powikszajce si nekrozy powoduj czsto zamieranie poraonych konarw, a nawet caych drzew.

20


marzec 2005 r.

Zgnilizna piercieniowa podstawy pnia drzew owocowych Phytophthora cactorum Grzyb jest typowym polifagiem poraajcym wiele rolin uprawnych i dzikorosncych. Ponadto formy przetrwalnikowe (oospory) pozwalaj na przetrwanie w glebie przez wiele lat. Grzyb poraa przez naturalne spkania lub mechaniczne uszkodzenia kory. W wyniku infekcji na szyjce korzeniowej i gwnych korzeniach rozwija si brunatnobrzowa, wilgotna zgnilizna, ktra czsto obejmuje cay obwd podstawy pnia i powoduje zamieranie drzewa. Objawy wtrne choroby widoczne s w koronie drzewa. Poraone jabonie pniej rozpoczynaj wegetacj, sabiej rosn, licie s chlorotyczne, a jesieni wczeniej czerwieniej. Na poraenie naraone s przede wszystkim jabonie szczepione na wraliwych podkadkach (MM.106, M.26, P 1, P 14, P 59, P 60). Ponadto wystpowaniu choroby sprzyjaj cikie, wilgotne gleby.

2. Progi zagroenia oraz sposoby i terminy prowadzenia lustracjiPodstaw integrowanej ochrony s prawidowo prowadzone lustracje, na podstawie ktrych ustalane s programy ochrony. W przypadku niektrych chorb (zaraza ogniowa) jedynie lustracje decyduj o moliwoci uzyskania dobrych efektw ochrony. W rejonach wystpowania zarazy ogniowej prowadzenie systematycznych lustracji daje moliwo zaobserwowania pierwszych objaww tej choroby i poprzez usuwanie poraonych organw bd caych drzew mona ograniczy rozprzestrzenianie si bakterii, a tym samym zredukowa straty powodowane przez t gron chorob. Lustracjami naley obj wszystkie drzewa, szczeglnie na kwaterach podatnych odmian rozpoczynajc od koca kwitnienia i powtarzajc w lipcu i kocu sierpnia. W sadach zagroonych, w ktrych choroba wystpia lub pooonych w pobliu ognisk choroby lustracje powinny by prowadzone systematycznie, co 7-10 dni przez cay okres wegetacji. W zwalczaniu parcha jaboni wanymi terminami lustracji s: okres infekcji pierwotnych, zakoczenie wysieww zarodnikw workowych (okoo 2-3 tygodnie po ostatnim wysiewie) oraz jesienna lustracja po zbiorze owocw. Lustracje naley prowadzi na okoo 10-15 losowo wybranych drzewach. Szczegowe obserwacje, przynajmniej co 2 tygodnie, powinny by prowadzone w okresie infekcji pierwotnych, przede wszystkim na kwaterach odmian podatnych i rnicych si rozwojem wegetatywnym. Podczas lustracji naley dokadnie przeglda licie, ogonki liciowe, szypuki owocowe i zawizki owocowe. Wanym terminem lustracji jest zakoczenie infekcji pierwotnych, gdy wyniki tej obserwacji s podstaw dla dalszej ochrony. Po zakoczeniu okresu infekcji pierwotnych lustracje mog by wykonywane rzadziej, przede wszystkim po okresach dugotrwaych opadw. Jesienna ocena poraenia lici przez parcha (szczeglnie wana na podatnych na parcha odmianach letnich) pozwala na podjcie decyzji o koniecznoci wykonania zabiegu mocznikiem. Mczniak jaboni: ocen nasilenia infekcji pierwotnych (na 10-15 drzewach, wybranych losowo na kwaterze danej odmiany) najlepiej przeprowadzi w fazie rowego pka i pocztku kwitnienia, kiedy pojawiaj si pierwsze, widoczne objawy mczniaka. Przy poraeniu pdw przekraczajcym 4% konieczne jest wycinanie poraonych pdw lub zabieg przed kwitnieniem. Drugim wanym terminem lustracji jest pocztek lipca, kiedy mona oceni efektywno prowadzonej ochrony chemicznej i podj decyzj odnonie dalszych zabiegw. S one konieczne, jeli poraenie przekracza 30-40% pdw. Program zwalczania chorb przechowalniczych (szara ple i gorzka zgnilizna) ustalany jest na podstawie obserwacji poraenia jabek wykonywanej po zakoczonym przechowywaniu. Przekroczenie 5% poraenia moe by przyczyn znacznych strat ekonomicznych i wskazuje na konieczno zwalczania chorb przechowalniczych. Prowadzone obserwacje daj take wskazania odnonie ewentualnego wystpienia form patogenw odpornych na benzimidazole. Zwalczanie zgorzeli kory, raka drzew owocowych i zgnilizny piercieniowej wymaga objcia lustracjami wszystkich drzew podatnych odmian. Objawy zgorzeli kory i raka drzew owocowych s najbardziej widoczne w okresie wczesnej wiosny, nim w peni rozwin si licie. Szczeglnie wane s lustracje modych sadw. Najbardziej odpowiednim dla obserwacji wystpowania zgnilizny piercieniowej jest okres po kwitnieniu, kiedy wyranie wida rnic pomidzy wygldem poraonych a zdrowych drzew.21


marzec 2005 r.

3. Sposoby zapobiegania chorobomRacjonalne zapobieganie chorobom polega na penym wykorzystaniu wszystkich dostpnych metod pozwalajcych z jednej strony ograniczy zagroenie chorobowe, a z drugiej jak najlepiej wykorzysta stosowane chemiczne rodki ochrony. Niezwykle istotne jest stworzenie dobrych warunkw dla wzrostu rolin, poprzez waciwe nawoenie, przewietlanie drzew i dobr stanowiska odpowiadajcy wymaganiom danej odmiany. Wan rol w zapobieganiu chorobom odgrywa ograniczenie rda infekcji (lustracje i usuwanie poraonych organw oraz caych drzew, zabiegi mocznikiem redukujce rozwj owocnikw grzyba) oraz prawidowo prowadzona ochrona chemiczna. Znaczn pomoc jest w tym przypadku sygnalizacja okresw krytycznych, obserwacje rozwoju patogenw, posiadanie stacji meteorologicznych a nawet zwykych termometrw i deszczomierzy. W ograniczaniu strat powodowanych przez choroby niebagateln rol odgrywa wprowadzanie do nasadze odmian mniej podatnych na poraenie.

4. Niechemiczne metody ochrony jaboni przed chorobamiNiechemiczne metody ochrony odgrywaj wan rol w ograniczeniu zagroenia chorobowego w sadach jaboniowych. Nale do nich przede wszystkim wszelkie zabiegi agrotechniczne redukujce rdo zakaenia poprzez wycinanie zrakowace, usuwanie poraonych organw roliny (zaraza ogniowa, mczniak jaboni), dobr odpowiedniego stanowiska, czy prawidowe przewietlanie drzew, ktre nie stwarza dobrych warunkw dla rozwoju patogenw (Nectria galligena, Podosphaera leucotricha), odpowiednio dobrany termin zbioru i warunki przechowywania (niesprzyjajce infekcjom i rozwojowi chorb przechowalniczych).

5. Chemiczne zwalczanie chorbrodki ochrony rolin naley stosowa zgodnie z etykiet instrukcj stosowania, cile z podanymi w niej zaleceniami, oraz w taki sposb, aby nie dopuci do zagroenia zdrowia czowieka, zwierzt lub rodowiska.

Waciwa ochrona chemiczna moliwa jest tylko przy dobrej znajomoci zarwno patogenw, jak i rodkw ochrony rolin. Kadorazowo przed podjciem decyzji o wykonaniu zabiegu i doborze fungicydu niezbdna jest dokadna analiza aktualnej sytuacji w konkretnym sadzie. Naley przede wszystkim uwzgldni podatno odmiany na choroby, faz rozwojow roliny i patogena, obfito rda infekcji, warunki atmosferyczne, waciwoci preparatu, rotacj zwizkw o rnym mechanizmie dziaania oraz wystpowanie form grzybw odpornych na fungicydy. Ponadto za kadym razem przed uyciem rodka wskazane jest zapoznanie si z treci obowizujcej etykiety. Chemiczne zwalczanie chorb w IP jabek przedstawia zacznik 5.

VI. OCHRONA PRZED SZKODNIKAMIJabonie mog by opanowywane przez wiele gatunkw szkodnikw, jednak w sadach produkcyjnych moe licznie wystpowa i powodowa straty tylko kilka z nich. S nimi przede wszystkim: kwieciak jabkowiec, mszyce, owocnica jaboniowa, zwjkwki liciowe, owocwka jabkweczka i przdziorki. W niektrych latach i w niektrych sadach moe take zachodzi potrzeba zwalczania: pryszczarka jaboniowego, pordzewiacza jaboniowego, gsienic minujcych licie, kilku gatunkw duych gsienic uszkadzajcych licie i owoce, miodwki jaboniowej, bawenicy korwki, ogrodnicy niszczylistki i innych gatunkw chrzszczy.

22


marzec 2005 r.

1. Wykaz najczciej wystpujcych szkodnikw i ich charakterystykaK w i e c i a k j a b k o w i e c jest maym (dugoci 4-5 mm), czarnoszarym chrzszczem z dugim ryjkiem. W cigu roku wystpuje w jednym pokoleniu. W okresie nabrzmiewania i pkania pkw kwiatowych jaboni skada do poszczeglnych pkw pojedyncze jaja. Wylgajce si z nich beznogie, kremowe larwy wyeraj wntrze rozwijajcych si kwiatw, co uniemoliwia zawizanie owocw. M s z y c e. Na jaboniach najczciej wystpujcymi gatunkami s: m s z y c a j a b on i o w a, m s z y c a j a b o n i o w o - b a b k o w a i m s z y c a j a b o n i o w o-z b o o w a. Wszystkie wystpuj w kilku pokoleniach, lecz tylko pierwsza z nich rozwija si wycznie na jaboni. Mszyca jaboniowo-babkowa przelatuje latem na drugiego ywiciela babk zwyczajn. Natomiast mszyca jaboniowo-zboowa rozwija na jaboniach tylko pierwsze pokolenie. Nastpne pokolenia tego gatunku wystpuj na zboach. Mszyce wysysajc soki powoduj deformacj lici i pdw jaboni, a na sodkich odchodach tych owadw (na spadzi) rozwijaj si grzyby zwane sadzakami. Grzyby te hamuj fotosyntez lici. Mszyca jaboniowo-babkowa uszkadza rwnie zawizki, ktre nie wyrastaj i pozostaj na drzewie tworzc zbite, zdeformowane grona. O w o c n i c a j a b o n i o w a. Owad dorosy jest bonkwk majc dwie pary boniastych skrzyde. Natomiast larwa wylgajca si z jaj skadanych do wntrza kielicha kwiatowego niszczy zawizki, ktre masowo opadaj. Na skrce uszkodzonych owocw przez owocnice wystpuj wyduone, otaczajce prawie cay owoc, skorkowaciae blizny. Z w j k w k i l i c i o w e reprezentowane s przez kilkanacie gatunkw, ale tylko kilka z nich (6-8) moe mie znaczenie ekonomiczne. Gsienice zwjkwek erujc uszkadzaj pki, licie, zawizki i owoce. W cigu roku wystpuj zwykle w dwch pokoleniach. Prowadz ukryty tryb ycia przebywajc najczciej w charakterystycznie zwinitych liciach, czsto przylegajcych do owocw. O w o c w k a j a b k w e c z k a jest zwjk, ktrej rowawe gsienice uszkadzaj zawizki i powoduj robaczywo jabek. Jest to jeden z najgroniejszych szkodnikw jaboni. W cigu roku wystpuje w dwch pokoleniach lub w jednym penym i czciowo w pokoleniu drugim. P r z d z i o r k i reprezentowane s w naszych sadach gwnie przez trzy gatunki: p r z d z i o r k a o w o c o w c a, p r z d z i o r k a g o g o w c a i p r z d z i o r k a c h m i e l o w c a. W cigu roku wystpuj w piciu pokoleniach. Przdziorki erujc nieraz w bardzo duych ilociach na liciach i wysysajc soki osabiaj drzewo, pogarszaj jako owocw oraz wpywaj na sabe zawizywanie pkw kwiatowych na rok nastpny. Drobne gryzonie (n o r n i k p o l n y i k a r c z o w n i k z i e m n o w o d n y) mog wyrzdza due szkody, zwaszcza w modych sadach jaboniowych. Nornik polny wystpujc co kilka-, kilkanacie lat w duym nasileniu, jest w stanie zniszczy znaczne powierzchnie sadw poprzez ogryzanie korzeni i szyjek korzeniowych drzew. Karczownik ziemno-wodny wystpuje gwnie w Polsce Poudniowej, niszczy drzewa poprzez ogryzanie ich korzeni. Do zwalczania karczownika poleca si Polytanol GR oraz metody niechemiczne (puapki kleszczowe, stokowe i rurkowe).

2. Progi zagroenia oraz sposoby i terminy prowadzenia lustracjiChemiczne zwalczanie szkodnikw powinno by prowadzone tylko wtedy, jeeli przekrocz one prg zagroenia. Naley przy tym zwraca uwag, czy jednoczenie nie wystpuje kilka gatunkw szkodnikw oraz czy wystpuj ich wrogowie naturalni. Progi zagroenia dla najczciej wystpujcych gatunkw szkodnikw w sadach jaboniowych oraz okresy prowadzenia obserwacji przedstawia zacznik 7. 3. Niechemiczne metody ochrony przed szkodnikami Do niechemicznych metod ograniczania szkodnikw mona zaliczy:

23


marzec 2005 r.

zbieranie i niszczenie podczas wiosennego cicia sadw z jaj znamionwki tarniwki, piercienicy nadrzewki, brudnicy nieparki oraz gniazd zimowych kuprwki rudnicy i niestrzpa gogowca, stosowanie preparatw wirusowych do zwalczania owocwki jabkweczki, wykorzystywanie metody dezorientacji samcw owocwki jabkweczki, zawieszanie i kontrolowanie puapek feromonowych przyncajcych owocwk jabkweczk i inne gatunki zwjek oraz biaych puapek lepowych do wychwytywania owocnicy jaboniowej celem wyznaczania koniecznoci zwalczania tych szkodnikw, zasiedlanie sadw przez drapienego roztocza: dobroczynka gruszowego, ktry bardzo skutecznie zwalcza przdziorki i szpeciele, umieszczanie w sadach tyczek z poprzeczk dla ptakw drapienych (zwalczanie nornika polnego), ochrona istniejcych w sadzie lisich nor, zakadanie puapek kleszczowych, rurkowych i stokowych na karczownika ziemnowodnego, utrzymywanie i pielgnowanie istniejcych w pobliu sadw ywopotw, skupisk drzew i krzeww oraz zakadanie nowych tego rodzaju nasadze (kalina, trzmielina, bez czarny), ktre dostarczaj kryjwek i poywienia (pyek, spad, mszyce) dla owadw pasoytniczych i drapienych, ukadanie na obrzeach sadw kopcw z duych kamieni w celu stworzenia dogodnych miejsc lgowych dla asic niszczcych drobne gryzonie.

4. Ochrona chemiczna przed szkodnikamirodki ochrony rolin naley stosowa zgodnie z etykiet instrukcj stosowania, cile z podanymi w niej zaleceniami, oraz w taki sposb, aby nie dopuci do zagroenia zdrowia czowieka, zwierzt lub rodowiska.

Wykaz selektywnych i czciowo selektywnych rodkw ochrony rolin, ktre mona stosowa do zwalczania szkodnikw w sadach jaboniowych z Integrowan Produkcj owocw mona znale w zaczniku 8.

VII. OGLNE ZASADY WYKONYWANIA ANALIZ NA POTRZEBY KONTROLI JAKOCI OWOCW W INTEGROWANEJ PRODUKCJIZasady przeprowadzania kontroli oraz jej dokumentowania okrela rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie Integrowanej Produkcji. W ramach tego nadzoru inspektorzy waciwego wojewdzkiego inspektoratu PIORiN zobowizani s do prowadzenia wrd producentw IP nastpujcych kontroli: a/ Notatnika IP, b/ gospodarstw w trakcie wegetacji rolin, c/ jakoci owocw. Kontrole Notatnika IP oraz gospodarstw w trakcie wegetacji rolin dotycz wszystkich zarejestrowanych producentw stosujcych zasady IP. Kontrola jakoci owocw przeprowadzana bdzie u co najmniej 20% producentw kadego gatunku rolin. Producenci do kontroli wybierani bd losowo lub na podstawie analizy ryzyka, czyli wg oceny gospodarstwa w trakcie wegetacji rolin. Jako owocw okrelana bdzie na podstawie wynikw bada na zawarto pozostaoci rodkw ochrony rolin oraz w przypadku niektrych gatunkw owocw mikkich dodatkowo na zawarto metali cikich, azotanw i innych substancji szkodliwych.

24


marzec 2005 r.

Przekroczenie najwyszych dopuszczalnych poziomw pozostaoci lub stosowanie rodkw ochrony rolin niedopuszczonych do stosowania w IP dyskwalifikuje producenta owocw. Prbki owocw do badania pozostaoci rodkw ochrony rolin pobiera bd inspektorzy PIORiN w ramach urzdowej kontroli. Mog one by pobierane w trakcie zbioru wg instrukcji pobierania prbek lub po zbiorach, czyli w trakcie przechowywania owocw np. w chodniach zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Zdrowia z 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 86 poz. 810). Kontroler moe te zobligowa producenta do przedstawienia zawiadczenia o nieprzekroczeniu w owocach najwyszych dopuszczalnych poziomw pozostaoci rodkw ochrony rolin i terminie jego zoenia. Prbki na pozostaoci mog by pobierane wycznie przez urzdowego prbkobiorc, ktry wydaje stosowne zawiadczenia. Jednostkami upowanionymi do analizowania i wydawania zawiadcze o nieprzekroczeniu w owocach najwyszych dopuszczalnych poziomw pozostaoci s: Pastwowa Inspekcja Ochrony Rolin i Nasiennictwa, Instytut Ochrony Rolin w Poznaniu i Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach. Kontroler ma take prawo zobligowa producentw niektrych gatunkw owocw do przedstawienia zawiadczenia o nieprzekraczaniu w owocach najwyszych dopuszczalnych poziomw pozostaoci metali cikich i azotanw oraz okrelenia terminu jego zoenia. Do pobierania prb owocw na metale cikie i azotyny Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi upowani Stacje Chemiczno-Rolnicze, ktre bd wykonywa analizy i wystawia stosowne zawiadczenia.

25


marzec 2005 r.

ZACZNIKIZacznik 1. Podstawowe informacje o wybranych, przykadowych odmianach jaboni polecanych do sadw IPOdmiana Celeste* Dalili* Delikates Elise* Gala i mutanty Gloster i mutanty Golden Delicious i mutanty Idared Jonagold i mutanty Ligol* Mutsu Paulared Pinova* Rubin i mutanty Szampion i mutanty Rajka* Rubinola* Topaz* Termin zbioru owocw I poowa VIII I poowa VIII I poowa IX II poowa IX I poowa IX I poowa X I poowa X poowa X IX/X IX/X IX/X I poowa IX IX/X II poowa IX koniec IX koniec IX II poowa IX I poowa X Sia wzrostu drzew rednia rednia rednia rednia/ saba rednia rednia rednia rednia/ maa dua dua/ rednia b. dua rednia rednia dua rednia rednia dua rednia Wielko owocw rednia rednia rednia rednia rednia rednia/ dua rednia/ maa rednia/ dua dua/ b. dua b. dua b. dua rednia/ dua rednia b. dua dua rednia/ dua rednia dua/ b dua Podatno na choroby zaraza parch mczniak ogniowa maa/ maa dua rednia maa maa nieznana rednia maa rednia/ dua rednia/ dua rednia/ dua rednia rednia/ dua rednia/ dua maa rednia maa dua maa odporna odporna odporna rednia maa maa maa rednia bardzo dua rednia rednia maa bardzo dua maa rednia maa maa maa maa rednia maa rednia bardzo dua rednia/ maa bardzo dua bardzo dua dua rednia dua dua rednia dua maa maa dua Wytrzymao drzew na mrz rednia rednia dua rednia rednia rednia maa maa maa dua maa dua rednia maa maa nieznana nieznana nieznana

* - odmiany wpisane do Ksigi Ochrony Wycznego Prawa

26


marzec 2005 r.

Zacznik 2. Dobr zapylaczy dla odmian jaboniOdmiana Celeste* i Dalili* Delikates Elise* Gala i mutanty Gloster i mutanty Golden Delicious i mutanty Jonagoldi mutanty (triploidy) Pora kwitnienia rednio wczesna r. wczesna rednia Zapylacze Gala i mutanty, Idared, James Grieve, Summerred, Sunrise* Golden Delicious, Szampion Delcorf i mutanty, Elstar i mutanty, Gala i mutanty, Gloster, Golden Delicious, Idared, James Grieve

rednio pna Elise*, Elstar i mutanty, Gloster, Golden Delicious, Golden Gem, Golden Hornet, Paulared rednio pna Cortland, Elstar i mutanty, Gala i mutanty, Golden Delicious, Golden Hornet, Szampion rednia Delcorf i mutanty, Elstar i mutanty, Gloster, Golden Gem

rednio pna Cortland, Delcorf i mutanty, Elise*, Elstar i mutanty, Evereste, Gala i mutanty, Gloster, Golden Gem, Golden Hornet, Pinova*, Rubin i mutanty, Sunrise*, Szampion Ze zapylacze: Ligol*, Summerred rednio wczesna r. pna rednio wczesna r. pna r. wczesna rednio wczesna r. wczesna rednia r. pna Elise*, Elstar i mutanty, Gala i mutanty, Gloster, Golden Delicious, Idared, Pinova*, Rubin i mutanty, Szampion Gloster, Golden Delicious Delikates, James Grieve, Ligol*, Rubin i mutanty, Szampion Elise*, Elstar i mutanty, Gloster, Golden Delicious Golden Delicious, Szampion Delikates, Gloster, G. Delicious Goldstar*, Rosana, Topaz* Rajka*, Rosana, Topaz* Goldstar*, Rajka*, Rosana, Rubinola*

Ligol* Mutsu (triploid) Paulared Pinova* Rubin i mutanty Szampion i mutanty Rajka* Rubinola* Topaz*

* odmiana wpisana do Ksigi Ochrony Wycznego Prawa

27


marzec 2005 r.

Zacznik 3. Zwalczanie chwastw przed zaoeniem sadu jaboniowego i w trakcie jego prowadzenia*

ZWALCZANECHWASTY

Terminy zabiegw i uwagi

Herbicyd i dawka na ha

Przed zaoeniem sadu Perz waciwy Od wiosny do pnej Dwulicienne chwasty jesieni, na zielone chwasty. Przynajmniej 3-4 trwae tygodnie przed sadzeniem drzew. Dwulicienne chwasty trwae i skrzyp polny Od maja do padziernika, na zielone chwasty. Przynajmniej 5-6 tygodni przed sadzeniem drzew. Roundup 360 SL i jego odpowiedniki 5,0-6,0 l Roundup 360 SL i jego odpowiedniki 5,0-8,0 l

Chwasty jednolicienne i dwulicienne Chwasty jednolicienne i dwulicienne

Roundup 360 SL (lub odpowiednik) 5,0 l + Chwastox Extra 300 SL 2,5 l Roundup 360 SL (lub odpowiednik) 5,0 l + Dicoherb 750 SL 1,0 l Starane 250 EC 1,0-2,0 l W sadzie Zabiegi wykonywa opry- Roundup 360 SL i jego odpowiedniki 3,0kiwaczem z osonami, na 8,0 l/ha (dawka herbicydu moe si zmieni, zielone, ulistnione chwas- jeli herbicyd ma inn zawarto substancji aktywnej) ty, od wiosny do jesieni. Zabiegi wykonywa opry- Basta 150 SL 3,0-6,0 l w objtoci wody skiwaczem z osonami, umoliwiajcej dokadne pokrycie chwastw na zielone, ulistnione ciecz uytkow (300-600 l wody na ha) chwasty, przy temperaturze powietrza powyej 10oC.

Zacznik 4. Wykaz herbicydw dopuszczonych do stosowania w Integrowanej Produkcji jabek*Przed zakadaniem sadu: Chwastox Extra 300 SL Dicoherb 750 SL Starane 250 EC Roundup 360 SL i jego odpowiedniki: (Atut 360 SL, Avans 330 SL, Avans Premium 360 SL, Dominator 360 SL, Gallup 360 SL, GL 360 SL, Glialka 360 SL, Glifocyd 360 SL, Glifogan 360 SL, Glifopol 360 SL, Glifostar 360 SL, Glyfos 360 SL, Glyphosan 360 SL, Klinik 360 SL, Klinik 450 SG, Klinik Suchy 600 SG, Lenox 360 SL, Perzocyd 280 SL, Rodeo 360 SL, Roundup Ultra 360 SL, Roundup Max 680 SG, Taifun 360 SL) W sadzie: Roundup 360 SL i jego odpowiedniki Basta 150 SL

* Ze wzgldu na zachodzce zmiany w rejestrze dopuszczonych do obrotu rodkw ochrony rolin kade odstpstwo od w/w zalece naley konsultowa z Pastwow Inspekcj Ochrony Rolin i Nasiennictwa.28


marzec 2005 r.

Zacznik 5. Chemiczne zwalczanie chorb w Integrowanej Produkcji jabekChoroba Zgorzel kory i rak drzew owocowych Fungicyd i dawka na 1 ha Funaben 03 PA Dendromal 03 PA Tervanol F 01 PA Ceetal Plaie 03 AE Nectec 03 PA/03 AE Nectec 150 AL (1 l rodka w 4 l wody) Topsin M 500 SC Topsin M 70 WP Cukarb 350 S.C. Miedzian 50 WG/WP Miedzian Extra 350 SC Champion 50 WP Cukarb 350 SC Cuproflow 375 SC* Funguran Easy 50 WP Funguran OH 50 WP Kocide 101 WP Mag 50 WP Magic Cap 45 WP Miedzian 50 WG/WP Miedzian Extra 350 SC Champion 50 WP Cuproflow 375 SC* Cuproxat 345 SC Funguran-OH 50 WP/Easy Kocide 101 WP Mag 50 WP Magic Cap 45 WP Nordox 75 WG Carpene 65 WP Efuzin 500 SC Syllit 65 WP Chorus 75 WG Mythos 300 SC Ardent 500 SC Discus 500 WG Zato 50 WG Delan 700 WG Captan 80 WG Captan 50 WP Merpan 80 WG Folpan 80 WG Altima 500 SC Euparen Multi 50 WG/WP a Dithane M-45 80 WP a Antracol 70 WG a Pomarsol Forte 80 WG a Thiram Granuflo 80 WG b Folicur Multi 50 WG b Clarinet 200 SC b Shavit F 71,5 WP b Punch Bis 400 SC 1,5 l 0,75-1,5 kg 4,5 l 0,75 - 1,5 kg 0,75 - 1,5 l 0,75 - 1,5 kg 2,0-3,0-3,5 l 1,5 l 0,75-1,5 kg 0,75-1,5 kg 0,75 -1,5 kg 0,75 - 1,5 kg 1,0 - 2,0 kg 1,5 kg 1,5 - 2,0 l 0,75 kg 1,5 - 2,0 l 3,0 l 0,75 kg 1,5 kg 0,75 kg 2,5 kg 1,5 kg 1,5-2,0 kg 2,0-2,25 l 1,5-2,0 kg 0,2 kg 1,0 - 1,5 l 0,2 l 0,2kg 0,15 kg 0,5 - 0,75 kg 1,9 - 2,8 kg 3,0 kg 1,9 kg 3,0 kg 0,75 l 2,0 kg 3,0 - 4,5 kg 2,0 - 2,25 kg 3,0 - 4,5 kg 3,0 - 4,5 kg 1,15 kg 1,5 l 2,0 kg 0,075 l 29 Terminy zabiegw i uwagi Stosowa na rany bezporednio po ciciu lub innych uszkodze-niach.

Zaraza ogniowa

Opryskiwa natychmiast po wiosennym formowaniu koron lub po uszkodzeniach gradowych. Opryskiwa w sadach, w ktrych zaraza wystpia w poprzednich latach oraz w pobliu ognisk choroby w fazie nabrzmiewania pkw i kwitnienia (wysza daw-ka) oraz w okresie wzrostu za-wizkw (nisza dawka). * Cuproflow stosowa tylko w okre-sie nabrzmiewania pkw i kwitnie-nia. Stosowa przede wszystkim za-biegi zapobiegawcze. Pierwsze i drugie opryskiwanie wykona fungicydami miedziowymi (ograni-czaj take wystpowanie zarazy ogniowej), dodynowymi lub po-wierzchniowymi (Delanem). * Cuproflow stosowa tylko do fazy rowego pka. Od fazy zielonego pka rozpoczyna si najwaniejszy okres w zwalczaniu parcha.

Documents

zakladanie sadu