Upload
marek-nahotko
View
680
Download
3
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Zasady tworzenia dobrych kolekcji i bibliotek cyfrowych
Citation preview
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
1
Zasady tworzenia dobrych
kolekcji i bibliotek
cyfrowych
Dr Marek Nahotko
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
2
Dobre biblioteki cyfrowe wg NISO Framework 3rd ed., 2007
• Trzy etapy rozwoju digitalizacji zbiorów: – Etap eksperymentów i testów: badanie
możliwości, metod i technologii;
– Etap projektów dojrzałych: zaspakajanie
określonych potrzeb użytkowników;
– Etap trzeci: integracja rozproszonych zasobów i
zwiększenie ich wiarygodności; ważne cechy:
współdziałanie, wielokrotne stosowanie, trwałość,
weryfikowalność, udokumentowanie, zachowanie
praw autorskich.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
3
Elementy dobrych bibliotek
cyfrowych
• Kolekcje (zorganizowane grupy
obiektów);
• Obiekty (zasoby cyfrowe);
• Metadane (dane o obiektach i
kolekcjach);
• Inicjatywy (programy lub projekty służące
tworzeniu i/lub zarządzaniu kolekcjami).
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
4
Kolekcje
Kolekcje cyfrowe zawierają obiekty
cyfrowe, wyselekcjonowane i
zorganizowane w celu ich wyszukania,
udostępniania i wykorzystywania. Dobre
kolekcje zawierają obiekty cyfrowe i
metadane je opisujące oraz
przynajmniej jeden interfejs użytkownika
pozwalający na dostęp do nich.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
5
Kolekcje
• Zasada 1: Dobra kolekcja jest tworzona zgodnie z jasno określoną polityką rozwoju zasobu, uzgodnionej i udokumentowanej przed rozpoczęciem digitalizacji. – Określenie celów i misji organizacji;
– Określenie odbiorcy (celowego i niespodziewanego) i jego potrzeb;
– Powiązania z zasobami dokumentów tradycyjnych: wspólna polityka.
Misja i cele biblioteki cyfrowej
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
6
Określenie odbiorcy
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
7
Określenie
odbiorcy
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
8
Powiązania z OPAC
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
9
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
10
Powiązania z
OPAC:
Rekord Dublin Core w
BCPW
Rekord OPAC w BGPW
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
11
Kolekcje
• Zasada 2: Kolekcje powinny być opisywane w taki sposób, aby użytkownik mógł uzyskać charakterystyki kolekcji, w tym jej zakres, format, ograniczenia dostępu, prawa własności oraz inne informacje ważne dla określenia autorytarności, integralności i umożliwienia interpretacji kolekcji. – Metadane: informacja o zasobie i jego charakterze;
– Opisy w katalogach centralnych lub rejestrach.
Opis kolekcji
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
12
Opis
kolekcji
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
13
DC Collections Appl. Profile
14
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
15
Kolekcje
• Zasada 3: Dobra kolekcja jest chroniona (curated), co oznacza, że jej zasoby są aktywnie zarządzane w trakcie całego ich cyklu życia. – Ochrona od utworzenia lub uzyskania zasobu do
usunięcia;
– Działania: zarządzanie zasobami (tworzenie i modyfikacja metadanych, modyfikacja obiektów, uzupełnianie adnotacji, linków i in. materiałów uzupełniających), archiwizacja.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
16
Kolekcje
• Zasada 4: Dobra kolekcja jest ogólnie dostępna, a jej twórcy unikają zbędnych ograniczeń w korzystaniu z niej. – Kolekcje powinny być dostępne dla osób
niepełnosprawnych;
– Dostępność: przez Web, 24/7, możliwa odpłatność;
– Użyteczność: łatwość stosowania, sprzeczność między funkcjonalnością a użytecznością;
– Potrzeba testowania różnych przeglądarek, rozdzielczości ekranów, systemów operacyjnych.
Ułatwienia dla niepełnosprawnych
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
17
Dostępność
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
18
Ograniczenia w korzystaniu
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
19
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
20
Kolekcje • Zasada 5: Zarządzający dobrą kolekcją
przestrzegają zasad prawa własności intelektualnej. – Różne punkty widzenia: właściciela oryginału,
twórcy zasobu cyfrowego, właściciela biblioteki cyfrowej, użytkownika;
– Wiele zasobów o niepewnym pochodzeniu, niezbędne zarządzanie ryzykiem;
– Zasady praw autorskich często niejasne, możliwe np. prawa wielu twórców do części obiektu złożonego.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012 21
Kolekcje • Zasada 6: W dobrej kolekcji funkcjonują
mechanizmy dostarczania danych o jej użytkowaniu i użyteczności. – Ocena użyteczności zasobów i poziomu realizacji
misji w określonych odstępach czasu;
– Dane dla polityki gromadzenia, planowania strategicznego, grantodawców;
– Metody: obserwacja, ekspertyza, wywiad, grupy celowe, eksperyment, studium przypadków, analiza logów transakcji;
– Miary stosowane w długich okresach czasu, powinny być związane z celami instytucji.
Statystyki użytkowania
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
22
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
23
Kolekcje
• Zasada 7: Dobra kolekcja współdziała z
innymi kolekcjami i systemami. – Uwzględnianie wyników najnowszych badań i
priorytetów narodowych i międzynarodowych;
– Zapewnienie współdziałania związane z dobrymi
metadanymi i obiektami;
– Uwzględnienie istnienia portali dziedzinowych i
innych inicjatyw podobnych do naszej;
– Wymiana metadanych z wyszukiwarkami.
Współdziałanie kolekcji
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
24
Współdziałanie kolekcji
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
25
Kolekcje
• Zasada 8: Dobra kolekcja pozwala na
włączenie jej w przebiegi (czynności) pracy
(workflow) pracowników biblioteki oraz jej
użytkowników końcowych. – Okazja do analizy dotychczasowej organizacji pracy;
– Integracja prac nad kolekcją z innymi zadaniami
personelu;
– Dostosowanie kolekcji do sposobu pracy użytkowników
– Włączenie użytkowników do prac (tagowanie,
umieszczanie własnych zasobów itp.).
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
26
Tagowanie
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
27
Kolekcje
• Zasada 9: Dobra kolekcja jest trwała w
czasie, co wiąże się także z trwałością
znajdujących się w niej obiektów. – Punkty widzenia: organizacyjny, finansowy,
techniczny;
– Związki z archiwizacją na poziomie obiektów.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
28
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
29
Obiekty
W Przewodniku NISO uwzględniono dwa
rodzaje obiektów: obiekty digitalizowane
i obiekty oryginalnie powstałe jako
cyfrowe (born digital). Obiekty mogą
stanowić jeden plik lub wiele
połączonych plików, i/lub połączenie
plików danych z metadanymi.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
30
Obiekty
• Zasada 1: Dobry obiekt cyfrowy istnieje
w formacie, który ułatwia jego bieżące i
przyszłe zastosowanie. – Wymienialność obiektu pomiędzy platformami;
– Ważna jakość tworzenia obiektów;
– Różne znaczenia terminu format, np.: format pliku
(np. wg MIME), sposób kodowania ciągu bitów.
Formaty w polskich
bibliotekach cyfrowych
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
31
Lidia Derfert-Wolf (2011): 77% zasobów polskich bibliotek cyfrowych
należy do tzw. niewidzialnego Webu (pliki w formacie DjVu)
Formaty w Internet Archive
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
32
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
33
Obiekty
• Zasada 2: Dobry obiekt jest możliwy do
archiwizacji, bez względu na zmiany
stosowanej technologii. – Dwie główne strategie: migracja (na nośniki,
oprogramowanie, formaty) i emulacja;
– Obie strategie komplementarne;
– Tworzenie kopii głównej (master) o wyższej
jakości do celów archiwizacji.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
34
Obiekty
• Zasada 3: Dobry obiekt jest zrozumiały
i użyteczny poza swoim lokalnym
kontekstem, w którym został utworzony. – Obiekty przenośne, współdziałąjące,
wielokrotnego użytku;
– Obiekty samoopisujące się: metadane włączone,
znany format, znane warunki dostępu.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
35
Obiekty • Zasada 4: Dobry obiekt jest nazwany z
wykorzystaniem trwałego, globalnie unikalnego identyfikatora. – Identyfikator: nazwa przydzielona obiektowi;
– Konieczna przynajmniej lokalna unikalność;
– Standardowe identyfikatory dla klas obiektów (jak ISBN), lub płatne;
– Schemat lokalny powinien być zgodny ze standardami i opisany;
– Mapowanie identyfikatora na zmienną lokalizację.
Identyfikatory lokalne NLA
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
36
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
37
Obiekty
• Zasada 5: Autentyczność obiektu
powinna być określana na trzy sposoby: – Określenie pochodzenia obiektu (proweniencja);
– Określenie czym jest obiekt;
– Stwierdzenie braku uszkodzeń i
nieupoważnionych zmian (integralność);
– Informacja o pochodzeniu obiektu i jego
modyfikacjach jest zapisywana jako metadane;
– Odesłania do wcześniejszych wersji, innych
obiektów w kolekcji.
Obiekty
• Zasada 6: Dobry obiekt zaopatrzony
jest w metadane: opisowe,
administracyjne i strukturalne (obiekty
złożone). – Metadane włączone lub wyodrębnione;
– Najlepiej tworzyć metadane razem z obiektem;
– Możliwe istnienie wielu zestawów metadanych dla
jednego obiektu;
– Metadane także na poziomie kolekcji.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
38
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
39
Metadane
• Metadane to ustrukturyzowana informacja
o obiekcie służąca jego opisowi,
wyszukaniu, użytkowaniu i
administrowaniu/zarządzaniu.
• Metadane: opisowe, administracyjne,
strukturalne.
• Współdziałanie schematów metadanych.
• Związek między kosztem a efektywnością.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
40
Metadane
• Zasada 1: Dobre metadane tworzone są
w zgodzie ze standardami stosowanymi
w danej społeczności, w sposób
odpowiadający potrzebom materiałów
tworzących kolekcję, użytkowników
kolekcji oraz bieżącym i potencjalnym
sposobom wykorzystania kolekcji. – Uwzględnienie istniejących standardów;
– Profile aplikacyjne.
Profile aplikacyjne
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
41
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
42
Metadane
• Zasada 2: Dobre metadane ułatwiają
współdziałanie. – Współdziałanie: możliwość stosowania różnych
schematów bez potrzeby dokonywania konwersji
danych;
– Sposoby osiągnięcia współdziałania: standardowe
schematy i ich rejestry, konwersja elementów
metadanych, protokół OAI/PMH,
metawyszukiwanie z wykorzystaniem standardu
Z39.50.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
43
Metadane
• Zasada 3: Dobre metadane pozwalają
na kontrolę autorytatywną i stosowanie
standardów: zasad katalogowania i
odwzorowania treści. – Słowniki nazw osobowych, korporatywnych,
geograficznych, tytułów, haseł przedmiotowych;
– Wielość różnych narzędzi, brak rozwiązań do
stosowania we wszystkich przypadkach;
– Łączenie rozwiązań uniwersalnych z lokalnymi.
Słowniki
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
44
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
45
Metadane
• Zasada 4: Dobre metadane zawierają
warunki i zasady wykorzystania obiektu
cyfrowego. – Należy opisać prawa własności, niezbędne
pozwolenia na wykorzystanie i jego warunki;
– Użytkownik powinien być poinformowany o
sposobie uzyskania pozwoleń;
– Cele: opis uprawnień, warunki licencji, opis
transakcji.
Warunki stosowania
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
46
Metadane dla praw
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
47
Warunki dla całej strony
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
48
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
49
Metadane • Zasada 5: Dobre metadane ułatwiają
długoterminowe zarządzanie, ochronę i
archiwizację obiektów w kolekcji. – Metadane administracyjne: jak i kiedy obiekt
utworzono, kto odpowiada za kontrolę dostępu lub
archiwizację, jak obiekt był przetwarzany,
ograniczenia użytkowania;
– Metadane techniczne: format, rozmiar pliku itp.;
– Metadane archiwizacyjne: opis zmian, przetwarzania
i przechowywania;
– Metadane strukturalne: powiązanie części danych.
Metadane
opisowe
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
50
Metadane administracyjne
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
51
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
52
Metadane
• Zasada 6: Rekordy dobrych metadanych
także są obiektami, więc dotyczą je te same
zasady, co obiektów: autorytatywność,
autentyczność, dostępność, archiwizacja,
niezmienność i unikalna identyfikacja. – Meta-metadane: autoryzacja metadanych;
– Pomijanie metadanych przez wyszukiwarki z powodu
spoofingu i spammingu;
– Automatyczna kontrola jakości metadanych.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
53
Inicjatywy
• Inicjatywy: połączenie projektów i
programów.
• Programy: połączenie ludzi, polityki i
narzędzi.
• Projekty: działania w ramach
programów, z określonymi celami i
czasem trwania.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
54
Inicjatywy
• Zasada 1: Ważnym elementem dobrej inicjatywy jest właściwe projektowanie i planowanie. – Planować należy wszystkie aspekty od
planowania poszczególnych działań do projektowania strony Web biblioteki cyfrowej;
– Planowanie: celów, ograniczeń (czasowych, zasobów, politycznych), selekcji, digitalizacji, problemów copyright’u, metadanych, dostępu, zarządzania, upowszechniania i oceny.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
55
Inicjatywy • Zasada 2: Dobra inicjatywa cyfrowa
posiada odpowiedni poziom zatrudnienia osób z niezbędnym doświadczeniem dla osiągnięcia jej celów. – Stałe zadania: zarządzanie (w tym projektami),
budżetowanie, programowanie i administrowanie systemem, selekcja zasobów, tworzenie metadanych;
– Trzy strategie: zatrudnianie własnych pracowników, outsourcing, współpraca z inną organizacją.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
56
Inicjatywy
• Zasada 3: Dobra inicjatywa cyfrowa
uwzględnia najlepsze praktyki dotyczące
zarządzania projektami wszelkiego
rodzaju. – Zarządzanie projektami: etap planowania, realizacji i
oceny wyników;
– Istnieje wiele programów wspomagających
zarządzanie (np. MS Project, dotProject).
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
57
Inicjatywy
• Zasada 4: Dobra inicjatywa ma plan
oceny wszelkich elementów projektu. – Ocena procesu i/lub wyników;
– Miary oceny: rozmiary, jakość, wykorzystanie,
funkcjonalność, użyteczność strony Web;
– Ocena dostarcza solidnych danych dla utrzymania
projektu w długim czasie.
Inicjatywy
• Zasada 5: Dobra inicjatywa cyfrowa
posiada strategię marketingową oraz
szeroko rozpowszechnia informacje o
postępach prac i ich wynikach. – Marketing w stosunku do potencjalnych
użytkowników; rozpowszechnianie wyników w
stosunku do specjalistów informacji naukowej;
– Metody: publikacje, prezentacje, media,
Facebook, YouTube, Google, Wikipedia.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
58
Marketing
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
59
Marketing
Cyfrowy świat bibliotek -
Warszawa, 17-18.01.2006
60
Inicjatywy
• Zasada 6: Dobra inicjatywa cyfrowa
uwzględnia potrzeby związane z
realizacją całego cyklu życia kolekcji
cyfrowej oraz utworzonych usług
powiązanych. – Biblioteka cyfrowa podlega tym samym reżimom,
co inne usługi i kolekcje organizacji;
– Różne wymogi na różnych etapach realizacji
inicjatywy.
XVIII Seminarium Digitalizacja -
Warszawa, 11.01.2012
61