Geniusz czy idiota?

O fenomenie syndromu sawanta.

Autor: Żaneta Matuszek

Uniwersytet Warszawski

Koło Naukowe Neurobiologii

Kim jest ‘idiot savant’?

Zespół sawanta to rzadko spotykany stan, w którym osoba z poważnym upośledzeniem umysłowym posiada zdolności w stopniu genialnym, tzw. „wyspy geniuszu”, zazwyczaj połączone z doskonałą pamięcią.

Termin ‘idiot savant’ został wprowadzony przez J. Langdona Downa w 1887 r. • ‘idiot’ – osoba o IQ poniżej 25 • ‘savant’ – (franc.) uczony Jak się później okazało, sawanci wykazują IQ powyżej 40. Termin ‘idiot savant’ został więc zastąpiony sformułowaniem ‘zespół sawanta’.

Co wiemy o sawantach?

1. Okoliczności występowania zespołu sawanta • U co dziesiątej osoby cierpiącej na autyzm (ok. 50%

sawantów to osoby autystyczne) • I u jednej na 2 tys. osób cierpiących na niedorozwój

umysłowy lub uszkodzenie CUN

2. Zespół sawanta, jak i autyzm, częstszy u mężczyzn niż u kobiet • Badania lateralizacji mózgu (Geschwind, Galaburda) • Późniejszy rozwój lewej półkuli mózgu • Płód męski: wpływ testosteronu na wzrost i funkcje lewej

półkuli; • Stosunek płci w innych zaburzeniach: dysleksja, opóźnienie

mowy, jąkanie

Niezwykłe umiejętności

Sawanci są najczęściej ściśle wyspecjalizowani w bardzo wąskim zakresie ich szczególnych zdolności.

Kategorie uzdolnień sawantów:

1. Muzyka : Leslie Lemke, Thomas Fuller

2. Sztuka: Alonzo Clemons, Nadia

3. Kalendarz: występuje u większości

4. Matematyka: Thomas Fuller, Kim Peek,

5. Zdolności mechaniczne lub przestrzenne: Stephen Wiltshire

„Kalendarzowe kalkulatory”

Sporadyczne zdolności

• Zdolności językowe

• Pamięć bez pojmowania (Down: adhezja werbalna)

• Synestezja

• Zdolność precyzyjnego odmierzania czasu (Ellen)

• Ponadprzeciętna wiedza w konkretnych dziedzinach

Doskonała pamięć jest obserwowana u wszystkich sawantów jako integralna część syndromu sawanta.

Podział wśród sawantów:

Sawanci z rozproszonymi zdolnościami (splinter skills)

Utalentowani sawanci (talented savants)

Cudowni sawanci (prodigious savants)

Szczególne zdolności: niesymboliczne, artystyczne, wizualne, motoryczne (prawa półkula)

Niezwykłe umiejętności sawanta utrzymują się, niekiedy nawet rozwijają w czasie jego życia.

Opisany wyjątek:

Nadia

Jako 3, 5-latka potrafiła – ze zdumiewającym artystycznym kunsztem, zgodnie z zasadami perspektywy i przy zachowaniu proporcji – rysować zwierzęta, np. konia z jeźdźcem na grzbiecie.

Kiedy zaczęła naukę czytania i pisania jej zdolności artystyczne powoli zanikały.

Zdolności sawantów: jak to możliwe?

Left Brain Injury and Right Brain Compensation

• Syndrom wrodzony

• Rozwój półkul w okresie prenatalnym

• Kompensacja

• Niski poziom syntezy serotoniny w lewej półkuli

• Zniesieniu dominacji lewej półkuli

Nabyty zespół sawanta

• Otępienie czołowo- skroniowe (FTD)

→ Zwiększona aktywność tzw. kory nowej w prawej półkuli

→ Upośledzenie tzw. przedniego płata skroniowego w lewej półkuli

• Mechaniczne uszkodzenie lewej półkuli (rana postrzałowa, wypadek w dzieciństwie)

• Krwotok podpajęczynówkowy

• Epilepsja

Orlando Serrell • Wypadek

• „Kalendarzowy kalkulator”

Gen zespołu sawanta?

• Region 15q11-13

• Możliwa predyspozycja

• Analiza 94 rodzin • 21 ‘savant skills positive’

• 73 ‘savant skills negative’

Zespół Prader-Willego

• Delecja fragmentu 15q11.2-q13 ojcowskiego chromosomu (PWCR)

• Objawy: opóźniony rozwój psychoruchowy; hipogonadyzm; nadmierne łaknienie i nadwaga, otyłość; wysoki próg odczuwania bólu; opóźnienie rozwoju mowy; zmiany zachowania; wady OUN.

• Niezwykłe zdolności poznawcze u pacjentów wykazujących jednocześnie opóźnienie umysłowe: zamiłowanie do układania puzzli i umiejętność zapamiętywania czytanego tekstu.

Zespół Angelmana

• Spowodowany utratą regionu 15q 11-q13 matczynego chromosomu

• Objawy neurologiczne: niepełnosprawność intelektualna, ataksja, padaczka, charakterystyczne ruchy przypominające marionetkę i napady śmiechu bez powodu

• Cechy dysmorficzne twarzy: duże usta, wystający język, szeroko rozstawione zęby

• Sensoryzmy (np. fascynacja wodą)

Słynni sawanci

Leslie Lemke

Urodził się jako niedorozwinięty wcześniak. Cierpi na porażenie mózgowe i jest niewidomy.

Potrafi powtórzyć z pamięci kilka tysięcy utworów muzycznych. Znakomicie gra na fortepianie, śpiewa i komponuje.

Zasłynął jako 14-latek, grając ze słuchu koncert fortepianowy b-moll Piotra Czajkowskiego.

http://www.arslibra.vel.pl/artykuly.urodzony.niebieskiego.dnia.html

Thomas Fuller

Znany jako ‘Ślepy Tom’. Jeden z pierwszych znanych autystycznych sawantów. Niewidomy i niedorozwinięty umysłowo. Jako czterolatek, posadzony przy fortepianie, wygrywał przepiękne melodie. Umiał zagrać każdą posłyszaną przez ułamek sekundy kombinację dźwięków. Tworzył także własne kompozycje. Znał zaledwie 100 słów i 7 tysięcy utworów muzycznych.

Tony DeBlois

Niewidomy autystyczny sawant z niezwykłymi zdolnościami muzycznymi. Doskonały muzyk jazzowy, który świetnie razi sobie z każdym innym rodzajem muzyki. Gra na 14 instrumentach, na 12 perfekcyjnie. Potrafi zagrać z pamięci ponad 8000 utworów. Zapamiętuje je po jednym wysłuchaniu.

Bliżniaki Michael i John

• Upośledzenie

• „Kalendarzowe kalkulatory”

• Liczby pierwsze

• Niezdolność do prostych obliczeń

Bliźniaczki Flo i Kay

• Niezwykła pamięć i zdolność do katalogowania

• Obsesja na punkcie Dirka Clarka

Alonzo Clemons

Niepełnosprawny, cierpiący na zaburzenia rozwojowe rzeźbiarz amerykański. W ciągu 20 minut potrafi uformować z wosku wierną podobiznę każdego zwierzęcia, które widział tylko przez kilkanaście sekund. Potrafi także odtworzyć w trzech wymiarach każde zwierzę, które zobaczył na kilku dwuwymiarowych fotografiach.

http://www.wisconsinmedicalsociety.org/savant_syndrome/savant_profiles/alonzo_clemons

http://mwfaquickdraw.com/alonzo-clemons/

Stephen Wiltshire

Angielski autystyczny sawant o fotograficznej pamięci architektonicznej. Potrafi odtworzyć na rysunku dokładną bryłę każdego widzianego zaledwie przez chwilę budynku. Zasłynął, rysując wielkie panoramy miast, jak: Rzym, Hong Kong, Frankfurt, Madryt, Dubaj, Jerozolima i Londyn, które oglądał podczas krótkiego lotu helikopterem.

Rys. 1 Panorama Londynu z Tower Bridge Rys. 2 Panorama Hong Kongu

Rys.3 Wenecja

Dane Bottino

Autystyczny sawant wykazujący niezwykłe zdolności artystyczne. Zaczął rysować w wieku 2 lat, wtedy też stracił zdolność nauki języka. Poprzez rysowanie wyraża swoje emocje, pragnienia i myśli. Już w wieku 3 lat rysował stosując perspektywę. W młodości rysował ‘na wszystkim’. Rysował realistyczne i wymyślone zwierzęta, kreskówki. W wieku 15 lat posiadł podstawową znajomość języka, lecz nadal wybiera komunikację poprzez rysunek.

Kim Peek

Cierpiał na autyzm i zaburzenia rozwoju; pierwowzór tytułowego "Rain Mana".

Znajdujący się w głowie Kima pęcherz wypełniony wodą, spowodował uszkodzenie lewej półkuli mózgowej.

Potrafił czytać oddzielnie każdym okiem inny tekst i oba dokładnie zapamiętać. Posiadał doskonałą pamięć, znał ponad 12 tysięcy książek i utworów muzycznych oraz prawie całą historię.

Na podstawie daty urodzenia w ciągu kilku sekund obliczał dzień tygodnia, w którym dana osoba skończy 65 lat.

http://www.dailymail.co.uk/news/article-1237758/Kim-Peek-savant-inspired-Rain-Man-dies-age-58.html

Daniel Tammet

Cierpi na epilepsję i zespół Aspergera.

Daniel jest synestetykiem - odbiera cyfry jako dźwięki, kolory lub kształty.

Płynnie posługuje się 11 językami, opracował swój własny język Mänti. W przeciągu tygodnia nauczył się islandzkiego.

Dokonuje skomplikowanych obliczeń z zadziwiającą szybkością, precyzją przewyższając kalkulator. Wyniki rachunków pojawiają się natychmiast w jego mózgu, przybierając różne kształty i kolory.

Tammet jest rekordzistą Europy w recytowaniu z pamięci 22 514 cyfr liczby pi.

http://www.ok-salute.it/diagnosi-e-cure/09_g_autismo_2.shtml

Geniusz w każdym z nas?

rTMS

Prof. Snyder and Mitchel (Uniwersytecie Flindersa w Adelajdzie)

Czasowy paraliż obszaru czołowo-skroniowego lewej półkuli mózgu (rTMS)

2 testy rysunkowe i 2 testy ‘proofreading’

17 ochotników (8 mężczyzn i 9 kobiet)

Wyniki:

4/11 duże zmiany w schemacie i koncepcji rysunków

2/11 poprawa w proofreading

Zanik umiejętności w kilka godzin po zakończeniu stymulacji

Predysponowani do ujawnienia wyjątkowych zdolności typowych dla sawantów.

• Rekompensacja

• Zniesienie dominacji lewej półkuli

Każdy z nas ma w sobie cząstkę prawdziwego geniuszu!

Dziękuję za uwagę!

Bibliografia:

• Daniel Tammet: Urodziłem się pewnego błękitnego dnia. Wołowiec: Wyd. Czarne, 2010

• http://www.wisconsinmedicalsociety.org

• http://www.nytimes.com/2009/12/27/us/27peek.html?pagewanted=2&_r=1

• http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1211299.stm

• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK10890/box/A2181/

• http://www.guardian.co.uk/theguardian/2005/feb/12/weekend7.weekend2/print

• http://www.optimnem.co.uk/about.php

• http://neuroskoki.info/syndrom-sawanta-niezwykle-zdolnosci-wynikiem-uposledzenia/

• http://portalwiedzy.onet.pl/4868,31980,1529248,1,czasopisma.html

Tło: http://dzwiekiudreki.wordpress.com/2011/05/31/synestezja/