7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

1/138

Witold Poprzcki

ZioolecznictwoNapisanie monografii Zioolecznictwo przez W. Poprzdzkiego jest odpowiedzina coraz wiksze zapotrzebowanie spoeczne w tej dziedzinie.Autor bardzo dobrze wywiza si z postawionego zadania,bowiem w sposb rzetelny,

jasny i przystpny dla przecitnego czytelnika omawia przekrj zewntrzny, dziaanie danejroliny jako leku oraz jej zastosowanie,a take czsto podaje,o ile wspczesny stan wiedzyna to pozwala, zawarto biaka, wglowodanw, tuszczw itamin czy materiaw.

Autor nie tylko omawia zioa lecznicze rozprowadzane przez Herbapol(144 pozy-cje) oraz mieszanki, lub te maseczki produkowane przez firm, ale take omawia inneroliny lecznicze.Wsrd dodatkowych 134 omawianych rolin 31 pozycji to znane dobrzeartykuy spoywcze, z ktrych dziaania leczniczego nie wszyscy zdaj sobie spraw.Du

zalet ksiki jest nie tylko omwienie samych zi jako lekw, do czego ograniczaj si zazwyczaj autorzy podobnych monografii, ale rwniezwrcenie bacznej uwagi na istotn rol wyywienia w utrzymaniu organizmu ledzkiego w dobrej kondycji przez dugie lata, a take jego rol wczasie zwalczania rnych schorze. Ponadto autor w oddzielnym rozdiele omwi budow chemiczn i waciwoci witamin, ktrych niedobrlub brak wywouje przerne schorzenia. Jest to godne podkrelenia,poniewa poruszanie tego zagadnienia jest rzadko spotykane w opracowaniachdotyczcych zastosowania zi.

SPIS TRECICo nowego wnosi ta ksika do zielarstwa? 2Kiedy zioa mog zaszkodzi? 6Sposb uycia i dawkowania zi 7Przechowywanie zi leczniczych 8

Osobliwe dzieje zi 9Zioa w kuchni i leczenie wyywieniem 13Witamina A 18Witamina Bl 20Witamina B2 21Witamina B6 21Witamina Bw 22Witamina B12 22Witamina C 22Witamina D 23Witamina E 23Witamina F 24

Witamina H 24Witamina K 24Witamina M 24Witamina PP 25Dziaanie lecznicze przypraw trawiennych. 27Balneoterapia zioowa 30Zioa w kosmetyce 32Maseczki zioowe 36Podzia zi wedug dziaania 36Zioa lecznicze polskiego klimatu 39Zioa lecznicze produkowane przez Herbapol 40

Zioa lecznicze spoza Herbapolu 94Zioa trujce 130Mieszanki zioowe 134Zbir zi ze stanu naturalnego 136Kalendarz zbioru zi leczniczych. 137

1

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

2/138

1. CO NOWEGO WNOSITA KSIKA DO ZIELARSTWA?Zapotrzebowanie spoeczne i sposb jego realizacjiRzecz jasna, e ksika,o ktr nie tylko moi wierni Czytelnicy, ale i wielu moich przyjaci upomina si od lat, nie moe

by zbiorem moich artykuw, ktre od 1946 roku ukazyway si w rnych czasopismach i wydawnictwach, budzc do duezainteresowanie, ktre ostatnio wyrazio si przeszo tysicem listw rocznie.

Trzeba byo znale form,moe nawet zupenie inn od schematu dotychczasowych publikacji.Te bowiem,gdziekolwieksi ukazyway, miay trzy formy: l-o - ziele, jego zbir lub uprawa i zastosowanie w danej chorobie, 2-o choroba i zioa leczce

j, i 3-o - ciekawostki z historii zielarstwa, nowe osignicia naukowe w zioolecznictwie, witaminologii, promieniowaniu itp.

Z tych trzech form ju opublikowanych naleao wybra tylko to, co ujte w ksik da czytelnikowi moliwie duy zasbwiadomoci potrzebnych mu na co dzie.Wiadomoci rzetelnych, bo tu chodzi o najwikszy skarb ludzki zdrowie.Oczywiciemam tu na myli nie tylko czytelnika polskiego,ale i innych czytelnikw naszej szerokoci geograficznej.To ostatnie ma ogromneznaczenie, jeli zioolecznictwo ma si wreszcie oderwa od tradycji autorw greckich czy rzymskich, a wic rdziemnomors-kich, ktrzy pisali, jak to wyjaniam wyej, o zioach tamtejszych, a nie o zioach polskich.

eby zrozumie, jakie jest spoeczne zapotrzebowanie na publikacje z zakresu zioolecznictwa musimy zda sobie sprawz epoki,w ktrej yjemy, z epoki publikatorw, a wic radia,prasy i telewizji, nie zapominajmy take o magnetofonach, za po-moc ktrych,a moe i dziki ktrym, kada dyscyplina naukowa rozwija si i nastpuj zmiany, polegajce nie tylko na postpietej wiedzy, ale i na wyrastaniu obok nauk zupenie nowych.

Zmienia si pod wpywem publikatorw sposb mylenia kulturalniejszych,bardziej mylcych odamw spoeczestwa.

Jeeli ongi religijny chrzecijanin wierzy, e poza Kocioem nie ma zbawienia, to podobny bd popenia prawie kadymiertelnik wierzc, e poza uczelni nie ma wiedzy. Niewtpliwie szkoa podstawowa, rednia czy wysza jest dla czowiekapotn pomoc w zakresie metod zdobywania wiedzy, metod,bez ktrych to zdobywanie jest ogromnie trudne dla bardzo wielustudiujcych.

Ale nie dla wszystkich ...Najwiksze prawdy naukowe zostay bowiem w olbrzymiej wikszoci odkryte poza uczelni. Popatrzmy na obraz Matejki

"Kopernik". Obraz niehistoryczny, ale psychologicznie? Jake prawdziwy! Czy tego typu odkrycie moemy sobie wyobrazi nakatedrze jakiej uczelni? Nawet dzisiejszej? Kada katedra musi zostawa w tyle poza wiedz, ktr krzewi i dopiero,"zakotwic-zony" przy niej instytut moe przynosi nowe osignicia.

Zioolecznictwo w cigu ostatnich stu lat wyparte ze wszystkich wyszych uczelni przeszo - tak wierzylimy do niedawna

- w rce ... znachorw? Nieprawda! Zioolecznictwo przeszo w rce...pacjentw. W wieku XX powstao zjawisko,ktre niesy-chanie upowszechnio si wrd ogromnej wikszoci ludzi inteligentnych: hobby. Ju Staczyk udowodni, e w Polsce najwicejjest; lekarzy, a osobiste zagroenia zdrowotne hobbystw do szybko ukierunkowuj zainteresowania - bardzo trudno jestznale czowieka chorego, ktrego by nie interesowao zioolecznictwo.

I na zamwienie tych wanie ludzi powstaj we wszystkich kulturalnych krajach ksiki takie,jak niniejsza.Autor - jedynyczowiek w Polsce,ktry yje z pisania o zioach leczniczych,korespondujc ze swoimi czytelnikami od 1946 roku,mia mono

wnikliwie zorientowa si w wielkoci zamwienia spoecznego;byy to z pocztku setki, a pniej tysice listw z zapytaniami,za kadym listem sta czowiek cierpicy. Do autora nie pisali przecie symulanci, eby wycygani zwolnienie "na druku "L-4",nie pisali hipochondrycy ze swoimi urojonymi cierpieniami,bo przecie odpowied nigdy nie bya natychmiastowa.Wic m.in.autor t ksik chce odpowiedzie na listy nie zaatwione, na te, ktre do niego nie doszy i na listy tych ludzi,ktrzy cierpieli,bo ... nie umieli sformuowa zapytania na pimie. A trzeba tu przecie doda, e ... korespondencyjnie leczy nie mona, bo

czowiek cierpicy nie pisze i nie mwi o wszystkich swoich dolegliwociach, lecz tylko o tej jednej, ktra mu dokucza na-jbardziej.

Rzecz jasna, takie stawianie sprawy nigdy nie prowadzi do wyleczenia, bo czowiek, szczeglnie po czterdziestym rokuycia, rzadko kiedy ma jedn tylko dolegliwo,najczciej jest ich kilka, jeli nie kilkanacie.Niewielkie natenie kadej z tychdolegliwoci decyduje o ich nieuleczalnoci przy korzystaniu przez pacjenta z pomocy trzech, czterech, a czasem wicej spec-

jalistw. Ta wanie "spychotechnika" sprawia, e pacjent na sam myl o tym, ile czasu pochania mu wdrwka po rnych"piterkach" medycyny (a gdzie analizy?), woli cierpie lub szuka wyleczenia gdzie indziej'.

W takim ukadzie ksika niniejsza jest kropl wody na Saharze, jest w mikroskopijnie maej czci wykonaniem za-mwienia spoecznego i jedno tylko mogoby uratowa sytuacj: powinna ukaza si w wielomilionowym nakadzie, na co ...nie ma na razie adnych szans.

Wykonanie tego zamwienia nie byo atwe rwnie z merytorycznego punktu widzenia. Autor mia do dyspozycji gardowiadcze osobistych i to,e przyjacielem jego by najwybitniejszy botanik XX wieku,prof.Ewaryst Wieteska,ktry trzykrot-nie przyjecha z Poznania," aby poprowadzi autora na wycieczki poprzez rne wertepy, pokaza ogromn liczb zi w ichrodowisku naturalnym, czego autor nigdy by nie pozna, studiujc najlepszy barwny atlas.

Poza tym miaem przed sob opracowania wycznie przestarzae i wszystkie one miay kilka bardzo zasadniczych bdw,

2

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

3/138

ktrych bezkrytycznego powtarzania naleao dawno zaniecha.Bd pierwszy to fakt, e zioolecznictwo jest wiedz rwnie star i midzynarodow, jak wiedza o chorobie,ale nie wolno

nam zapomina o tym, e jak Polak rni si fizycznie od Eskimosa czy Wocha, tak i rolina z Polski nie moe by rwnarolinie z Grecji. Wic jeeli jakikolwiek autor powouje si na staroytnych Grekw czy Rzymian, albo - co gorsze - powtarzapo nich nie powoujc si na rdo - to ju wprowadza czytelnika w bd.Ten karygodny bd polega na tym,e przede wszys-tkim trzeba uwzgldni rnice, jakie caemu yciu biologicznemu ziemi dyktuje klimat. 10-letnia Murzynka rodzi dzieci inikt si temu nie dziwi, Woszka wychodzi za m po czternastym roku ycia,Polk dopiero po osigniciu osiemnastu lat yciauwaa si za faktycznie dojrza.Czy moemy w przypadku choroby stosowa takie same dawki zi dla tych trzech pa? Wyk-

luczone!Roliny rwnie - w zalenoci od klimatu - przedstawiaj ogromny wachlarz rnic. eby to byo atwiej zrozumieniebotanikowi,porwnajmy dwie roliny powszechnie znane: tyto jest uprawiany w Polsce,ale przecie bugarski jest znacznielepszy,a egipski jeszcze lepszy od bugarskiego. Winogrona w Polsce uprawiaj liczni dziakowicze, ale kady przyzna, e im-portowane bugarskie s znacznie wiksze i sodsze, a woskie czy hiszpaskie jeszcze lepsze.

I tak samo przedstawia si sprawa z zioami leczniczymi choby w tych trzech klimatach: krwawnik (Achillea millefolium)w Grecji jest zielem o wysokiej zawartoci achilleiny, alkaloidu nakazujcego ostrone dawkowanie w stosowaniu wewntrznym,a w krwawniku na pnoc od Alp czy Karpat achilleina ju nie wystpuje.Tojad (Aconitum napellus) zalicza si w Polsce do zitrujcych, w Szwecji akonityny ju w tojadzie nie ma.

Std konieczno sprecyzowania "o czym mowa", o jakich zioach? Bo nie mona pisa o zioach greckich czy woskich

dla czytelnika polskiego. W tym celu wszcz bardzo mdr akcj Instytut Poszukiwania Nowych Lekw, powoany do yciaprzez wiatow Organizacj Zdrowia, apelujc do autorw z dziedziny zioolecznictwa o staranne uwzgldnianie warunkwklimatycznych i ekologicznych (o czym poniej) kadej roliny, bo dopiero na takiej podstawie mog powstawa rzetelne dzieaczy to naukowe czy popularne, a wreszcie popularno-naukowe.

Trzeba zrozumie i to,e droga do zioolecznictwa nie prowadzi przez medycyn dzisiejsz, ani tym bardziej przez farmacjz tej gwnej przyczyny, e obie te dyscypliny naukowe od redniowiecza posuguj si ... acin (Salerno p. niej "Dziwnedzieje zi").acin wprowadzono tu po pierwsze w celu umidzynarodowienia wiedzy medycznej. Dziki acinie bowiem re-cept wystawion przez lekarza polskiego moe odczyta i zrozumie aptekarz hiszpaski czy grecki.Po drugie acin wprowad-zono zarwno do medycyny, jak do farmacji w celu sprecyzowania kadego pojcia w obu tych naukach. Dla farmaceuty wic"Herba Hysopii" to ma by "ziele hyzopu" i koniec dyskusji. A tymczasem botanik zapyta: "a skd ten hyzop"? Bo jeeli zPolski,gdzie jest uprawiany i poza uprawami nie wystpuje, to nie ma ani jednej dziesitej walorw leczniczych hyzopu greck-iego, dziko rosncego. I std rozbieno midzy autorami, z ktrych jeden uwzgldnia rnice klimatyczne, a drugi nie.

Dla przykadu: jeeli Francuz dr Gerard Debuigne pisze, e krwawnik mona zbiera od lutego, to znaczy, e powtarzapo autorach woskich,bo krwawnik pokazuje si we Francji dopiero w kwietniu,w Polsce za w lipcu.Kady botanik przyzna,e tamte oba, majc duszy okres wegetacji, mog mie o wiele bogatszy zestaw czynnikw leczcych itp. od krwawnika pol-skiego.

Nastpnym bdem, jeszcze czciej spotykanym od poprzedniego,jest "adres roliny", inaczej mwic, miejsce wystpowa-nia. Pisze wic autor (a grzech ten popenia nawet autor tej miary co Szafer), e dana rolina wystpuje "na kach,poboczachdrg,na ugorach,wertepach itp.", podczas gdy rolina wystpuje nie na takiej czy innej konfiguracji terenu,ale na takiej lub innejglebie: suchej czy wilgotnej, prchniczej, piaszczystej czy gliniastej, zwapnowanej czy kwanej, ocienionej wreszcie czynasonecznionej.Dla botanika jest to sprawa jasna, e skrzyp nie wyronie na ziemi zwapnowanej, a nostrzyk na kwanej.

A ile za przy tym narobia reklama prasowa! Wszyscy starsi ludzie pamitaj rozgos nadany sprawie mieszanek zioowychpod nazw "Zioa z Gr Harcu" i kady co sdziwszy farmaceuta z okresu midzywojennego stwierdzi, e tylko z Gr Harcu

waleriana bya w najlepszym gatunku. Miaem mono rozsortowa paczk takich zi "wtrobowych", wrd ktrychznalazem kocank, rolin suchych, ciepych piaskw, ktra nie zjawia si w grach nawet tak niskich, jak Gry witokrzyskie.

Ot przy okazji naley wyjani, e "Zioa z Gr Harcu" byy zbierane lub uprawiane na nizinie saksoskiej, a wic wnajcieplejszych okolicach Niemiec, a paczkowane w Chemnitz (dzi Karl Marxstadt), ktre istotnie ley u podna Gr Harcu.A mimo to jeszcze dzi trzeba urlopowiczom tumaczy, e zioa lecznice z Tatr, Pienin czy Beskidw nie maj ani jednejdziesitej wartoci rolin leczniczych z mazowieckich rwnin.

Jeeli z rolniczego punktu widzenia moemy ziemi podzieli na "pszenno-buraczan", "ytnio-ziemniaczan" itp., to dlapotrzeb upraw zioowych musielibymy takich kwalifikacji ustali kilkadziesit.

Poza tym przy rolinach, pochodzcych ze stanu naturalnego, a nie z uprawy, autor stara si zaznaczy, czy dana rolinaodrasta z korzenia czy z nasion lub i z korzenia i z nasion. Roliny odrastajce np. z nasion nie wystpuj na kach, bo ki skoszone, zanim roliny wydadz nasiona. Roliny odrastajce z korzeni, jak mniszek, opian, ywokost czy mita, s mniej za-groone wytpieniem, duej trzymaj si tego samego terenu ni odrastajce z nasion, co w rezultacie uatwia poszukiwaniezbieraczom.

3

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

4/138

Chcc wic pomc zbieraczom, ktrzy zawodowo czy te dla wasnych potrzeb podejm si zbierania zi, staraem siw miar moliwoci poda na jakiej glebie lub w jakim rodowisku ekologicznym danego ziela naley szuka. Poza tym - conie jest ju nowoci - jaki jest smak i zapach danego surowca zielarskiego. Bo to rwnie w przypadku duego nierazpodobiestwa do siebie rolin moe rozstrzygn, czy to jest wanie to ziele, ktrego szukamy. Jest to szczeglnie wane, jelichodzi o korzenie, ktrych rozpoznanie nasuwa zawsze wicej wtpliwoci, ni rozpoznanie roliny kwitncej, ktrej nazwnaprowadza li, zapach, pokrj roliny, wysoko, kolor kwiatu i wiele innych szczegw.

Trzeba jeszcze bra tu pod uwag,e cena prawie za kad prac na wsi dosza do takiej wysokoci w niektrych okolicach,e skup zi nie jest w stanie konkurowa z adnym pracodawc wiejskim.A std wniosek prosty: czego sobie "biedny" pacjent

w lecie nie zbierze, tego w zimie nie kupi, bo zaopatrzenie rynku farmaceutycznego w zioa nie prdko si polepszy.Z tego te wzgldu, rwnie w miar moliwoci, bo nie przy wszystkich rolinach - podaj nazwy regionalne, ktreniekiedy pozwol atwiej zidentyfikowa dan rolin. Bo rolina znacznie czciej yje pod t nazw, jak ma na wsi, a nie podt, jak ma w podrcznikach botaniki.Te terminy nie zawsze si zbiegaj. Wszyscy wiemy, co to jest np.kminek, ale botanicznanazwa "owoc kminku" wywouje czasem zakopotanie i pytanie: "czy to jest to samo?"

Co do wszelkiej zreszt terminologii staraem si stosowa tak, jaka funkcjonuje w yciu codziennym i (tzw. mowa po-toczna), a terminologi naukow,nawet poprawn, tylko tam, gdzie to byo niezbdne, podobnie jak przy wyliczaniu chorb:

w oficjalnej terminologii medycznej nie ma ju ani "artretyzmu", ani "reumatyzmu", ale terminy te s tak mocno osadzone wmowie potocznej, e popularyzowanie poprawnej terminologii wolaem zostawi innym szermierzom tej sprawy, zgodnie z za-leceniami prof. dra Witolda Doroszewskiego (patrz: Sownik poprawnej polszczyzny str. IX). Na wszelki wypadek Czytelnik

obie terminologie znajdzie na kocu ksiki.Nastpnym bdem jest pogld, jakoby zioolecznictwo byo jak star nauk, ktra w cigu ostatnich stu lat zostaaprzecignita przez formacj chemiczn i wyparta (w imi postpul!!) z katedr uniwersyteckich, a wic i z ycia.Dla wielu ludzi

w Polsce zioolecznictwo koczy si na prof. dr Janie Muszyskim.Warto wic zrozumie, jak duy bd tu si wkrada. Bo cho prof. Muszyski jest postaci najbardziej zasuon w

zioolecznictwie polskim - jemu bowiem zawdziczamy uratowanie tego,co ostatecznie weszo w skad oficjalnego lekospisu -niemniej jednak prof. Muszyski zmar w 1958 roku, a nauka z tej przyczyny nie stana w miejscu. A w epoce prasy, radia itelewizji powstao wiele nowych nauk, dotyczcych zdrowia ludzkiego, a stare nauki obrastaj nowymi. Jeeli chodzi ozioolecznictwo,uformowaa si (na razie z grubsza) nowa ga wiedzy o czowieku,ktrej przyszo jest ogromna,bo ogromne

jest jej znaczenie dla czowieka. Jest to witaminologia, czyli nauka o gospodarce witaminami naturalnymi w organizmie ludzkim.Nauka, ktra niemal automatycznie, bez wzgldu na to, czy si to komu podoba, czy nie staje ponad medycyn i ponad far-macj. Bo to jest nauka, ktra - popularnie rzecz ujmujc sprowadza si do tego, jak powinien ywi si czowiek, aby nigdy niepotrzebowa lekarza ani aptekarza.

W tej dziedzinie zjawili si uczeni tej miary co Fragner, autor dwutomowego (1650 stron) dziea o witaminach, jak HansBosch i Anneliese Modl i pracujcy w Monachium Zakad Badawczy Chemii ywnociowej, prof. Souci, prof. Bachmann,ktrzy karta za kart opracowuj i wydaj olbrzymie dziea nie Zusammensetzung der Lebensmittel (Zestawienie rodkw y-

wnociowych) obejmujce do 1978 roku badania ponad 800 rodkw ywnociowych, podajce zawarto w nich nie tylkowody, tuszczw, wglowodanw itp.,ale i innych skadnikw, wystpujcych w naszym poywieniu,a wic witamin,mineraw,aminokwasw, a ponadto zestawiaj ich warto energetyczn.

Poczynajc od sympozjum genewskiego w 1962 roku,czy sympozjum berliskiego w 1965 roku,opracowanych przez uc-zonych tej miary co Kress czy Blum (12 tomw - 6200stron)-wiatowa Organizacja Zdrowia na tzw. Dzie Zdrowia (7 kwiet-

nia) rzuca haso roku, ktre brzmi: "Prawidowe ywienie podstaw zdrowia", asygnuje te powane sumy na propagandwitaminologii i nauki o ywieniu w krajach Trzeciego wiata.

I gdzie si ta nauka miaa zakotwiczy jak nie przy zioolecznictwie, skoro badania naukowe stwierdziy, e czynnikiemleczcym w bardzo wielu zioach jest mniejszy lub wikszy zestaw witamin?

Std te konieczno uwzgldnienia tej nauki w rozdziale 3 - o sposobach stosowania zi, w ktrym nawouj do stosowa-nia zi sproszkowanych, czy w rozdziale 6 i 7, o tym jak to aptek w kuchni mamy we wasnym domu i tumacz, co to jestleczenie ywieniem. Std te konieczno doczenia 13 tablic z wykazem witamin w 155 artykuach spoywczych, stdkonieczno uwzgldnienia witamin w wielu zioach leczniczych zarwno tych farmakopealnych,jak i innych,gdzie tylko poz-

woliy na to nowoczesne - do 1978 roku doprowadzone - badania naukowe.W wietle nauki o witaminach o wiele atwiej zrozumie, dlaczego ten czy inny rodek zioowy ma tak zaskakujce dzi-

aanie zewntrzne, tak rne niekiedy od wewntrznego. Ot wiemy, e witaminy A, C, K, F i PP ulegaj wchoniciu rwniei przez skr i prawdopodobnie w wikszych ilociach ni przy podaniu doustnym. Dlatego przecie od niepamitnych czaswstosuje si olej lniany w okadach przeciw oparzeniom, odmroeniom i w innych przypadkach, w ktrych trzeba regenerowatkank skrn lub podskrn. Std rwnie wyonia si konieczno opracowania bodaj pobienie tematu pod tytuem "Bal-neoterapia", na witaminologii opiera si rwnie rozdzia "Maseczki zioowe".

4

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

5/138

Dopiero w latach siedemdziesitych nauka odkrya olbrzymie znaczenie rnych skadnikw pokarmowych. Uznano, enie jest wane, co suy do zaspokojenia godu w ogle, ale to, co zabezpiecza przed chorobami. Dobitnie ujmujc t spraw,mona by powiedzie, e mier godowa nie jest tak straszna, jak mier z niedoboru witamin, z reguy poprzedzona dugimnieraz okresem rnych cierpie fizycznych.

A czy mona byo pomin zagadnienie, ktre urodzio si w Polsce i do dzi bka si w poszukiwaniu katedry? Mamtu namyli zjawisko promieniowania. Od niepamitnych czasw polska medycyna ludowa polecaa reumatykom i artretykomnoszenie kasztanw w kieszeniach. Zdania byy zawsze podzielone: jedni si wymiewali, drudzy chwalili, prawda leaa jakzwykle porodku. Promieniujce dziaanie kasztana, ustajc po roku od zebrania, ale ... znalazo si bardzo wiele rodkw

promieniujcych i nauka o nich rozrasta si, podobnie jak witaminologia, do ogromnych rozmiarw, przypominajcych jakosobn medycyn. Najwiksz popularno zdobya, jak na razie, gorczyca biaa. Po pierwsze dlatego, e jej dziaanie trwa odczterech do dziesiciu lat,zalenie od warunkw glebowych,na ktrych wzrosa,po drugie dlatego, e okazaa si bardzo atwa

w stosowaniu. Bierze si wic kawaek materiau, kolor obojtny, pciennego lub bawenianego dostatecznie zwartego, abyziarna gorczycy nie wymykay si,wymiar np. 40 na 80 cm, skada si na p,zaszywa dwa brzegi, odwraca na drug stron,pow-staje co w rodzaju worka.Worek przeszywa si wzdu co 2 cm i w co drug "kieszonk" w ten sposb powsta, nasypuje sinasion gorczycy biaej. Wtedy zaszywa si ostatni brzeg i tak otrzymujemy poduszk gorczycow, ktr przykadamy na goeciao na noc lub na dzie do wewntrz piamy lub bielizny dziennej na miejsce, w ktrym nam artretyzm lub reumatyzmdokucza najmocniej. Promieniujce dziaanie suchej gorczycy nie rozgrzewa, podobnie jak inne tego rodzaju zabiegi dawniejstosowane, a nawet odczuwa si tak poduszk jako co chodnego. Dopiero jak si gorczyca nagrzeje od ciaa, rozpoczyna si

jej dobroczynne dziaanie - promieniowanie.Przy dolegliwociach sercowych,ktre zawsze towarzysz chorobom gocowym,dodatkow poduszk naley zakada na piersi pod koszul i nosi raczej stale. Oprcz kasztana i gorczycy waciwocipromieniowania wykazuj mita, chrzan, godziki - takich rolin obecnie na warsztacie uczonych jest kilkadziesit.

Inne nowiny naukowe, jak kit pszczeli, nawrt do leczenia za pomoc lewatyw, leczenie sokami warzywnymi i owocowymi- omawiam we waciwych miejscach tej ksiki. Nie podaj skadu chemicznego poszczeglnych zi, gdy osobicie niemiaem monoci przeprowadzi takich bada, a u autorw, ktrzy to zrobili nie spotkaem jasnego stwierdzenia, o jakichzioach mwi: o rdziemnomorskich czy polskich, a to nie jest dla tej sprawy obojtne, jak to ju wyej wytumaczyem.

Tak wic czciowo lub cakowicie udao mi si wprowadzi tych kilka nowoci,ktre w dotychczas wydanych ksikachpolskich czy obcych nie byy uwzgldnione,kilka poprawek obcych i wasnych,ktre w zioolecznictwie polskim wnosz pewienporzdek, jakiego wymaga Instytut Poszukiwania Nowych Lekw, nieco wicej precyzji, a poza tym wnosz tu kilka rzeczy moenie nowych,ale praktycznie potrzebnych,ktrych czytelnik musiaby szuka w opracowaniach o kosmetyce,rolniczych,kuchars-kich, balneologicznych, pszczelarskich, a nawet winiarskich i - co gorsza - nie znalazby tam ani srodkw promieniujcych, aninauki o witaminach, ani propolisu (jake potnego rodka leczniczego!), ani wielu innych, jeli nie nowych, to zupenie zapom-nianych lekw, zabiegw leczniczych itp.

Aby napisa tak ksik jak niniejsza, a wic ksik, jakiej jeszcze w polskiej literaturze nie byo, naleao si rozsta z"szufladkowaniem": tu kuchnia, tu medycyna, tu zioolecznictwo itd.,poniewa w zioolecznictwie nowoczesnym, oderwanymod starej farmacji, tyle mona jeszcze rozgraniczy, gdzie koczy si oficjalny lekospis, w ktrym figuruje 146 zi, a zaczynasi witaminologia z czterokrotnie wikszym arsenaem czynnikw leczcych czowieka w takich sprawach (chemicznienieuleczalnych), jak dychawica oskrzelowa (astma), w ktrej stosuje si liwki, surow sonin, tko, cebul i propolis; jakreumatyzm, w ktrego leczeniu doskonae wyniki osiga si surwkami z selera, pietruszki, kalafiora,pieczarki, czerwonego bu-raka, gdzie gorczyca biaa, chrzan i czarnuszka okazay si rodkami bezkonkurencyjnymi.

Na zakoczenie tych wywodw warto by jeszcze zobrazowa,do jakiego koszmarnego nonsensu doprowadzi nas w epocemidzywojennej niemiecki przemys chemiczny, a wic firmy takie, jak Merck,Bayer, Madaus, tworzce potny koncern.Firmyte wprawdzie rywalizuj ze sob po dzi dzie, ale w niektrych sprawach dziaay wyjtkowo zgodnie. Bo poza tym, e zposzczeglnych katedr akademickich kaperoway do przemysu na stanowiska lepiej patne ni katedra profesorw chemii czypracownikw zioolecznictwa - wszelkimi siami, nie szczdzc oczywicie pienidzy, zwalczay wszdzie zioolecznictwo.Zapienidze tych firm powstao wiele instytutw badawczych lub klinik w celu udowodnienia wyszoci leku chemicznego nadzioowym. A ukoronowaniem tych stara i najwikszym triumfem tych firm bya ustawa o penieniu zawodu lekarza,ktry za-

wiera paragraf, e lekarzowi nie wolno posugiwa si rodkiem nienaukowym ... No,mona by si z tym jeszcze zgodzi,gdybynie to, e w wyjanieniu tego paragrafu czytamy: "nawet wtedy, gdy rodek ten jest skuteczny" .

Czy mona wyobrazi sobie wiksz bzdur? Bzdur szkodliw nie tylko dlatego, e paragraf ten jest barier wszelkiego

postpu, ale i dlatego, e tak bzdurn ustaw stawia si ponad najmdrzejsz zasad medycynySakus aehroti suprema lex esto!(Dobro chorego niech bdzie najwyszym prawem).C to waciwie jest ten rodek nienaukowy? W najkrtszym i najdosadniejszym ujciu bdzie to rodek, o ktrym pan

profesor nie wie, a wic i studentom nie mg przekaza wiadomoci o nim.Jednoczenie student,przywalony ogromn iloci materiau ju na drugim roku studiw "zakada sitko", jak si to mwi

5

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

6/138

w tej sferze, to znaczy segreguje starannie to, co trzeba umie "na blach", bo si z tego bdzie zdawa egzamin, a odstawia towszystko, z czego nie bdzie nawet kolokwium.A poniewa ze znajomoci zi leczniczych aden student nie jest egzaminowany- w umysowoci suchacza zioa cz si z pojciem ustawowo zabranianych rodkw nienaukowych.

Czy mona o to wini studenta? Absolutnie nie.Farmacja chemiczna dostarcza mu tyle zmian,z ktrymi lekarz zapoznasi musi, e nie ma mowy o jakim doksztacaniu si w innym zakresie.T fataln ustaw pastwo polskie w latach dwudziestychprzyjo "z dobrodziejstwem inwentarza" jako ustaw postpow, kadc kres "znachorskiemu ciemniactwu".

Jeeli do tej ustawy, bez zastrzee zaakceptowanej po II wojnie przez pastwo, dodamy paniczn ucieczk przed wszelkodpowiedzialnoci, jak jest dla rejonowego internisty prawo parcjalnego leczenia, prawo,kierowania pacjenta do specjalistw,

ktrych jest ju ponad 40? Przecie ci specjalici nigdy nie zbior si nad pacjentem jednoczenie,kady bdzie robi swoje,nieliczc si z podwrkiem kolegi.Ostatni i wcale nie najmniejszy bd, jaki trzeba zapisa na rachunek medycyny - to leczenie objawowe.Teori t wnis

do medycyny Winternitz 80 lat temu.Polega ona na tym, e w sprawach chorobowych nieznanego pochodzenia wolno stosowarodki likwidujce objaw, szczeglnie wtedy, gdy ten objaw jest bolesny. Dla przykadu: przy blach choroby wrzodowej odkai dwunastnicy stosuje si rodki przeciwblowe,o ktrych si wie, e poza zlikwidowaniem blu nawet w najmniejszym stopniunie lecz zjawiska chorobowego. W podobny sposb podchodzi si do astmy, stosujc leki rozszerzajce kapilary oddechowe,co doranie i na krtko zapobiega dusznoci,nie leczc choroby, ktra przy takim traktowaniu musi zyska sobie opini chorobynieuleczalnej.

Zagadnienie "nieuleczalnoci" pewnych chorb polega najczciej na skutkach tej fatalnej ustawy o zawodzie lekarza. S

to bowiem w 99% choroby, ktrych nie mona uleczy chemicznie,co oczywicie nie znaczy, e s w ogle do uleczenia.Dopieronastpnie okae si, e s to choroby, ktrym przypisano bdn etiologi. Na przykad hemoroidy, czyli guzki krwawnicze,nazwano "ylakami" odbytnicy, cho nie ma adnych ylakw w tym miejscu, s tylko ciesze ni wos przewody krwiononei gste unerwienie. Ich pochodzenie tumaczono siedzcym trybem ycia i traktowano chirurgicznie,co rzecz jasna nie usuwaoprzyczyn zjawiska, a kilka takich kolejnych operacji doprowadzao bardzo czsto do wytworzenia w zwieraczu odbytnicy bliznpooperacyjnych, co dla pacjenta stawao si yciow klsk: przy najlejszym rozwolnieniu ka wycieka z niego ciurkiem.

Jeli to wszystko bodaj w oglnych zarysach wemiemy pod uwag i dorzucimy do tego niemal nagminny spadek moral-noci zawodowej,przecie nie tylko wrd lekarzy - zrozumiemy bez trudu, jak tragicznym bankrutem staa si po wojnie me-dycyna. Jej tragedia ley w tym, e nauka ta swojego bankructwa nie rozumie i nie prdko zrozumie.

Pozostawaoby jeszcze rozliczy si z tego, co mi si - prawdopodobnienie udao.A wic nie udao mi si ustali i omwiwszystkich,a przynajmniej jakiej wikszej liczby artykuw promieniujcych o leczniczym dziaaniu.Nie jest te doprowadzonado koca nauka o mikroelementach i ich dziaaniu zdrowotnym. Nie byo te moliwe ustalenie wszystkich zi czy rodkwpozazioowych lub kuchennych, ktre w naparach, odwarach czy maceratach mogyby by stosowane w lewatywach, czegozaniechano przed I wojn dlatego,e "kopotliwe" lub "przestarzae",ale nie dlatego,e nieskuteczne lub ubocznie szkodliwe.

W tej sytuacji nie pozostaje nic innego, jak nadal zbiera uwagi ludzi yczliwych (a wic gwnie czytelnikw), dzikiktrym powstao ju pi kolejnych redakcji tej ksiki, bo moe warunki osobiste (w ostatnich latach dla mnie nieaskawe),a w pewnym sensie i siy ywotne pozwol mi na szst redakcj tej ksiki. Szst, ale zapewne nie ostatni.

2. KIEDY ZIOA MOG ZASZKODZI?Oprcz zi trujcych bdziemy tu omawia te zioa,mieszanki zioowe czy granulaty, ktre s dopuszczone do sprzeday

bez recepty, oprcz nich artykuy spoywcze, przyprawy itp. surowce, sprzedawane bez recepty nawet dzieciom, ale i te zioa ite artykuy spoywcze mog zaszkodzi i powinnimy wiedzie kiedy.l. A wic po pierwsze - bardzo wiele zi czy rodkw zioowych moe zaszkodzi, jeeli przeholujemy dawk, a szkody

mog by tym wiksze, im organizm pacjenta jest modszy lub te im bardziej schorowany. Pacjent do czsto uwaa, e jeelipoprzednio pi trzy razy dziennie szklank naparu i wyzdrowia, to heje ha! tym razem wemie dwa razy tyle w przekonaniu,e dwukrotnie szybciej bdzie wyleczony. I to jest omyka numer jeden,ktra niekiedy moe skoczy si katastrof. To samozreszt odnosi si do chemicznych rodkw sprzedawanych na recepty.

2.Nastpnie naley pamita,e nie podajemy adnych rodkw rozgrzewajcych,jeli pacjentk jest kobieta w ciy,boa do czwartego miesica moemy spowodowa do skomplikowane nieraz poronienia, poczone niekiedy z powanymniebezpieczestwem dla ycia. Ale i chemicznych rodkw rozgrzewajcych w tej sytuacji podawa nie wolno.

3. Trzeci przypadek zagraajcy najcisz katastrof, odnosi si do najcenniejszego ziela naszej flory, a mianowicie dzi-

urawca. W innym miejscu podajemy sposb sporzdzania nalewki ze wieego dziurawca w domu, figuruje ona poza tym wgotowych sokach zioowych Herbapolu. Nalewk t znacznie atwiej stosowa ni posugiwa si suchym zielem,bo po prostubierze si yeczk lub dwie, popija wod lub herbat, zamiast parzy, studzi i cedzi napar na suchym zielu.Doskonay rodek,ale ... przedawkowa tak nalewk i wypi trzy kieliszki zamiast dwch yeczek, a potem wyj na pla - to prawiesamobjstwo, po poraenie soneczne chwyci delikwenta tak szybko i tak mocno, e z ratunkiem mona nie zdy i nastpi

6

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

7/138

mier. Dla teje przyczyny ziele dziurawca naley pija wycznie parzone, a nie proszkowane. Gwny skadnik dziurawca,hiperycyna, uczula skr czowieka na wiato soneczne, na nawietlania lamp kwarcow i powoduje ujemne odczyny skrne,co bynajmniej nie powinno podway pogldu na du warto lecznicz zwykego naparu tego cennego ziela.

4. Ostatni wreszcie przypadek, ktry naley omqwi, to ten, e nie wolno stosowa adnych zi przeczyszczajcych, jelizachotlzi podejrzenie,e pacjent lub pacjentka cierpi na zapalenie wyrostka robaczkoweg,czyli tzw.lepej kiszki.Cierpienie topoznajemy po promieniujcych blach w prawej dolnej czci brzucha, dokadnie: opieramy rozwart do o prawe biodro,

wycignite palce kierujemy ku doowi i stukamy nimi w brzuch. Jeeli boli, to znaczy, e z wyrostkiem robaczkowym nie jestw porzdku i adnych (chemicznych rwnie) rodkw przeczyszczajcych podawa nie wolno.

Naleaoby tu jeszcze dorzuci niewielkie wyjanienie, co do waciwego korzystania z zawartych tu wiadomoci. Ot zksiki niniejszej, cho autor stara si o jak najwiksz przejrzysto, korzysta wyrywkowo nie mona. Nie przyniesie tobowiem poytku choremu na jak przewlek chorob, gdy znajdzie jedno ziele skuteczne na jego dolegliwoci, skoro w tymsamym przypadku mona zastosowa mieszank zioow i jaki gotowy preparat zioowy oraz dobra do tego odpowiednieleczce potrawy czy przyprawy,witaminy mieszczce si w pokarmach, czy te w zioach, a wreszcie kpiele. Dopiero po zaz-najomieniu si z caoci zagadnienia mona si zdecydowa na tak czy inn kuracj: zioow, ywieniow, kpielow, a moe

wszystkie trzy na raz.I dlatego omwimy rwnie wiele rolin, ktre przewijaj si przez nasz dom, a cho to nie zioa lecznicze, mog mie

duy wpyw na nasze zdrowie: cebula, czosnek, ziemniak czy kalafior, marchew, pietruszka czy chrzan - cho ani w sklepieHerbapolu, ani w aptece nie do nabycia, przecie s rodkami leczniczymi o zupenie niezwykej sile i skutecznoci dziaania.

3 . SPOSB UYCIA I DAWKOWANIA ZIZe wzgldu na konieczno treciwego ujcia caoci umawiamy si, e np. bierzemy danego ziela yk na szklank

wrztku i zaparzamy jak herbat domow. Piszemy wtedy, e bdzie to napar stosowany dwa razy dziennie. Drugi, rwnieczsty sposb, szczeglnie tam,gdzie wchodz do uycia kory,korzenie czy owoce lub nasiona, to gotujemy w tej samej proporcji:yk drobno pocitego surowca zioowego sypiemy na 1/4 litra wody i gotujemy pi minut. Rwnie krtko zaznaczamy w tek-cie, e bdzie to "odwar", pijany tak samo czsto. Wreszcie - znacznie rzadziej - zalewamy yk ziela szklank zimnej wodylub deszczwki na kilka godzin,np.na noc i wtedy otrzymujemy "macerat",ktry rwnie pijamy dwie,trzy szklanki dziennie.

Jeeli trzeba bdzie przy jakim zielu postpi inaczej, zaznaczymy to we waciwym miejscu.Ostatni wreszcie sposb zaywania zi to proszkowanie, ktre trzeba omwi dokadniej. Proszkujemy przede wszystkim

te rodki zioowe, ktrych lekkie przedawkowanie nie mogoby spowodowa adnych skutkw ujemnych, a wic np. zioowerodki odywcze lub wysokowitaminowe,jak siemie lniane,li pokrzywy,korze ywokostu,ziele bukwicy,rzepiku czy bylicy.Zaywanie rodkw sproszkowanych musi by ponadto ostrone: proszki takie popijamy zimnym pynem lub mona je wniewielkiej iloci zimnego pynu rozmiesza,aby si nie zachysn.Wcignicie bowiem takiego proszku do tchawicy przy popi-

janiu gorcym pynem moe spowodowa katastrofalny atak kaszlu. A dla spraw leczniczych nie ma znaczenia ta znikoma ilozimnego pynu, jaka jest potrzebna do przeknicia proszku, skoro po przekniciu proszku mona, jest to najczciej wskazane,napi si jakiego pynu gorcego.

Jeeli przy bardzo wielu dolegliwociach lansuje si dzi leczenie surwkami, ze wzgldu na witaminy naturalne, to niewolno nam zapomina o witaminowej wartoci prawie kadego chyba rodka zioowego. Co prawda do 1979 roku dopiero 89rodkw zielarskich doczekao si zbadania pod ktem zawartoci witamin, ale w bardzo wielu surowcach zielarskich,

stosowanych dowiaczalnie w okadach,kpielach lub na surowo mamy prawo domyla si istnienia w nich witamin i to tych,ktre przechodz do organizmu ludzkiego rwnie przez skr.Std wniosek prosty, e zaywanie zi sproszkowanych, gdzieunikamy parzenia czy gotowania, ma sens, bo unikamy niszczenia albo rozpadu niektrych witamin, aminokwasw orazmikroelementw.

Oczywicie nie w kadym przypadku da si zaywa zioa sproszkowane. Niekiedy stosowanie proszkw jest zupenieniemoliwe, np.w leczeniu maych dzieci,bo nie kady proszek mona wymiesza z miodem lub demem i nie kade dzieckoda si do takiego miodu zmusi.Poza tym zaywanie zi sproszkowanych jest do czsto niewskazane tam;" gdzie np.chodzio puca i do due, znaczenie moe mie oddychanie zapachem naparu (bo i zapach ma czsto jakie dziaanie), jak rwnietam, gdzie powlekajce dziaanie ziela ulegoby zredukowniu.W kadym przypadku dawkowanie zi sproszkowanych, jako sil-niej dziaajcych od naparu czy odwaru, musi by ostroniejsze, dawki musz by znacznie mniejsze, l, 2 do 3 gramw, a wiczawarto aptecznego opatka proszkowego, no i przeholowa takich dawek nie wolno.

Nie proszkujemy dziurawca, wietlika i arcydzigla, gdy wywouj przy takim zaywaniu ujemne reakcje skrne.Przedawkowanie sproszkowanego dziurawca i ekspozycja na soce zawsze wywoa udar soneczny, a przynajmniej ostr

wysypk.Przy zachowaniu wszystkich tych ostronoci zaywanie zi sproszkowanych ma, szczeglnie w dugotrwaych kuracjach,

t niesychan wyszo nad parzeniem czy gotowaniem, e mona taki proszek mie ze sob w miejscu pracy, w podry,7

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

8/138

sowem - nie tylko w domu, a w adnym przypadku nie przerywa si leczenia np.z braku czasu lub dogodnych warunkw i niejest ono tak - przyznajmy - zniechcajce i kopotliwe, jak leczenie si dawnymi sposobami.

Nasuwa si tu jeszcze porada natury praktycznej: przy czstym,np.kuracyjnym,stosowaniu zi w domu naley mie os-obny mynek, najlepiej elektryczny, do mielenia tych zi. eby za jedno ziele nie pachniao drugim inp. kawa nie pachniaamajerankiem, wystarczy po zmieleniu jakiego ziela pachncego zmieli 2,3 yki cukru i dosypa do sproszkowanego zielanawet wtedy, gdy naley ono do tzw. rodkw gorzkich, a wic wtrobowych,ciopdnych itp. liczc si tylko z tym, e takierozrzedzenie proszku cukrem nieco ten proszek osabi, naley wic dawkowanie zwikszy o ten wanie cukier.

Przy okazji warto zaznaczy, e cukier w ogle nie odgrywa adnej roli - ani ujemnej, ani dodatniej - w leczeniu zioami,

kady napar czy odwar mona osodzi, jeeli to tylko nie zepsuje jego smaku.Do upowszechnienia metody proszkowania zi naleaoby wrci jeszcze i z tej przyczyny, e od wielu lat zioa s wyp-ierane przez pigukowane rodki chemiczne dlatego wanie, e piguki s stokro wygodniejsze od zaparzania czy gotowaniazi, zajmuj tak mao miejsca,e w byle damskiej torebce mona zmieci ca apteczk podrczn,co o zioach trudno by byopowiedzie.

Wszystko, co piszemy o dawkowaniu, odnosi si nie tylko do pojedynczych zi, lecz rwnie do mieszanek zioowych.Jeeli ze wskazwek w tekcie wynika, e dobrze jest zastosowa dwa, trzy lub wicej zi razem zmieszanych, to znaczy, e douytku bierzemy jedn yk takiej mieszanki, a nie p o jednej yce kadego ziela.

Nie bdziemy rwnie przy kadym zielu powtarza zasad dawkowania jednorazowego.Niemowltom dajemy nie wicej,jak p szklanki naparu dziennie,dolewajc po jednej yce do kadej butelki pokarmu.Dzieciom do okresu dojrzewania, a wic

do mutacji gosu u chopcw, a do pierwszej miesiczki u dziewczt, dajemy po p szklanki odwaru lub naparu trzy razy dzi-ennie. Po okresie dojrzewania dajemy dwie albo trzy szklanki, a mniej wicej po 60 roku ycia, czasem wczeniej, jeli pacjentjest zniszczony chorobami, zmniejszamy dawk jednorazow do jednej czwartej szklanki i stosujemy nie wicej, ni trzy razydziennie.

Warto jeszcze wytumaczy, skd te rnice w dawkowaniu. Ot organizmy mode chon kady rodek leczniczy,zarwno zioowy, jak i chemiczny, bardzo skwapliwie, czsto w caoci. Std ograniczenie, bo co dla dorosego bdzie dawknormaln, to dla niemowlcia bdzie znacznym przedawkowaniem.Odwrotnie dzieje si z organizmami po 60 roku ycia: nieprzyswajaj sobie wielu skadnikw rodka zioowego, a tych,ktre przyswajaj - nie wchon wiele,nie ma wic sensu osobomstarszym podawa~ duych dawek, ktre i tak zostan wydalone bez zuytkowania. Ludziom starym i schorowanym monazwiksza dawk rodka zioowego bardzo nieznacznie i tylko wtedy,kiedy od pocztku leczenia pojawia si skutek.

O sposobach dotarcia do organizmu ludzkiego za pomoc kpieli i lewatyw, bo doustne stosowanie lekw zioowych niejest ani jedyn, ani - na pewno najlepsz drog, piszemy w rozdziale 8 pt. "Balneoterapia zielarska".

4. PRZECHOWYWANIE ZI LECZNICZYCHZioa prawidowo zebrane, a wic w dzie pogodny, ususzone w cieniu (wszystkie zreszt rodki zioowe, jak nalewki,

soki, konfitury itp. - trzymamy z dala od miejsc nasonecznionych), jak rwnie zioa zakupione w Herbapolu czy w aptece,moemy przechowywa tylko w szczelnych opakowaniach osobnych, szklanych lub plastykowych, a jeeli nawet bd to mae"torebkowe" iloci - z dala od innych zapachw, bo dobrze wysuszone ziele chonie w siebie apczywie wszystkie obce zapachy,co daje pniej zaskakujce kombinacje zapachowe w gotowym odwarze, naparze czy proszku, np. mity o zapachu tytotniulub dziurawca - zapachu lakieru do paznokci. A rozumiemy chyba, e zapach, czosnku moe przebija z pieczeni baraniej, ale

nie z pochewek arcydzigla, usmaonych w cukrze do dekoracji tortu urodzinowego.Trzeba wic przyj za ogln zasad, eim mocniej dane ziele pachnie, tym szczelniejszego wymaga opakowania.Z chwil pojawienia si w naszych zasobach zioowych jakiej podejrzanej pajczyny, pleni, robactwa, zapachu stchlizny

czy innych nienaturalnych objaww, co jest wynikiem zego przechowywania, naley dany surowiec jak najszybciej spali, nawszelki wypadek razem z opakowaniem, bez wzgldu na ilo, warto i przydatno danego rodka zioowego. Szkodnikibowiem,ktre si w zioach zagnied,z czasem w sposb zupenie niewybredny opanuj inne rodki spoywcze i niespoywcze(weny, jedwabie, futra), a wtedy mog nam narobi nieobliczalnych szkd. Rwnie starannie trzeba uniemoliwi dostp mys-zom, ktre przepadaj za kminkiem, rdestem ptasim czy siemieniem lnianym, bo si tym ywi. Warto pamita rwnie ozabezpieczeniu korzenia kozka przed kotami, bo si tym rodkiem narkotyzuj i zanieczyszczaj go.

Jak dugo moemy przechowywa surowce zielarskie, jeeli je zabezpieczymy w wyej opisany sposb? Ot zioa i kwiatypachnce, jak mit czy rumianek,mona przechowywa do dwch lat,niepachnce - do trzech.Kory i korzenie trac dziaanie

lecznicze po piciu, rzadziej szeciu latach,owoce suszone moemy przechowywa do trzech lat.Oczywicie - kada regua ma wyjtek i ta te: niektre zioa lecznicze, a mianowice melisa,bratek polny, wietlik i owoc

kasztanowca trac dziaanie lecznicze po roku, bez wzgldu na to, jak bd przechowywane. Kminek natomiast dobry jest i podziesiciu latach.Kora kruszyny, jeeli pozyskamy j we wasnym zakresie,bdzie dobra do uytku dopiero po roku skadowania,albo te naley j wypray w temperaturze 100% C przez godzin. Reszta uwag w rozdziaach 12 i 13.

8

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

9/138

5. OSOBLIWE DZIEJE ZIZnajomo zi towarzyszy ludzkoci od dawna, bo zaczyna si ona wszdzie wczeniej, ni znajomo pisma, ba! nawet

znajomo mowy.Mamy prawo twierdzi,e zanim czowiek zrozumia,i jest obdarzony mow,zanim zacz z tej mowy ko-rzysta - ju zna wiele rolin, z ktrych jedne jad, drugimi si leczy, trzecich uywa do zmikczania lub utrwalania skrdzikich zwierzt, ktre suyy mu za posanie,pancerz, futro na zim itp. eby to zrozumie,wystarczy obserwowa niemowl,ktre zaczyna chodzi: wszystko, co znajdzie, niesie do ust i zjada lub wypluwa - niekiedy nawet z paczem.Tak wanie robiczowiek pierwotny, z tym, e jako dorosy wysnuwa z tych prb pewne wnioski.

Co wicej, jak pisze Marcin z Urzdowa (1500-1575): ".. zi znanie nie tylko poytek wielki ku zdrowiu przynosi, alete kademu z onych ludzi, co koo tego pracowali, saw i imi niemiertelne czyni".

Istotnie "zi znanie" w tych najdawniejszych czasach byo przewanie przywilejem szamanw, kapanw, mdrcw,magw, czarownikw i dawao im prymat nad szarym czowiekiem, ktry zi nie umia.

A dochody? Jak pami ludzka wstecz siga, znajcy zastosowanie bardzo, ale to bardzo niewielu zi, mieli kolosalnewpywy,wadz, byli lekarzami,ale zawsze i doradcami monarchw, potentatami finansowymi. Mimo e wiedza ich,opierajcasi z jednej strony na magii,z drugiej za na religii czy jakim prymitywnym wierzeniu - mieli niewiele gruntownej znajomocizi czy nauk medycznych.

I tak jest a do czasw obecnych; lekarzy, posugujcych si wiksz liczb zi, ni figuruje w lekospisach oficjalnych,mona policzy na palcach.Ale jeli chodzi o zarobki - s to potentaci finansowi, magnaci medycyny, przy czym ich pomylnonie jest ugruntowana na jakich specyficznych przywilejach czy na ciemnocie ludzkiej, ale wycznie na cyfrach wyleczalnoci

pewnych chorb, ktrych traktowanie chemiczne nie mogo da ostatecznego wyniku pozytywnego, o czym piszemy obszerniejw rozdziale l i w uwagach kocowych.

Dlatego te w tym rozdziale chciaoby si znale uzasadnienie tego, co si stao w ostatnim stuleciu: odwrotu od zi wkierunku rodkw chemicznych.Mimo bowiem olbrzymiego postpu i chemii farmaceutycznej i nauk medycznych, i dyscyplinbadawczych, przepyw rodkw leczniczych przez lekospisy zwiksza si, a liczba chorych, jak te liczba chorb rwnie stalesi zwiksza. Dlaczego?

Zioa, jak si rzeko,s jakim najwczeniejszym skadnikiem cywilizacji ludzkiej. A w najstarszych ladach tej cywilizacji,np. w Egipcie 3000 lat pne., pojawiaj si pierwsze konkretne o tym informacje, ktre chyba do dugo kryy midzykapanami i wityniami, nim zostay opublikowane w napisach witynnych czy grobowych.

Z nich dowiadujemy si, e len by najpierw lekiem, jako siemi, a znacznie pniej materiaem tekstylnym. Tysic lat

pniej rycynus, kolendra midzy XII i VI wiekiem, indygo, mita, konopie, oliwki - wszystko najpierw jako leki wchodz wskad cywilizacji ludzkiej.Rwnie interesujcym w owej epoce dla zielarza krajem wydaje si legendarny Punt (moe poudniowa Arabia, moe So-

mali?), skd pyn na statkach cae drzewka, przesadzane pniej na egipsk ziemi.Papyrus, znaleziony przez Ebersa w 1872roku, pochodzcy z 1550 roku pne., majcy 20 metrw 23 centymetry dugoci, wymienia nazwy 190 rolin stosowanychleczniczo przez kapanw egipskich, a niektrych rolin nawet obecnie nie potrafimy ulokowa w medycynie.

Po wasnej, niezalenej od Egiptu drodze postpuje medycyna babiloska, ktra ju w epoce Hammurabiego dysponuje18, a tysic lat pniej 64 rolinami, do czego zreszt dodaje magi, astrologi itp. Ale Asyryjczycy wnosz do zioolecznictwa

wskazwk, ktra przetrwaa do dzi i w opracowaniu niniejszym podkrelamy j przy bardzo wielu rnych okazjach: zioasuszy w cieniu! To bowiem hamuje utlenianie rnych zwizkw, ktre w wietle s katalizowane przez naturalne kanaliki rolin.

Poza tym wane jest zjawisko fotosyntezy,ktre chemia fizyczna dopiero obecnie tumaczy.Niewiele do zielarstwa wnosi Palestyna hebrajska, a jej wrg i rywal, Fenicja, zasynie tylko z najstarszego ... kamstwa,jakoby pieprz, cynamon, godziki itp. to byy korzenie rnych rolin w dunglach przez dzikie zwierzta pilnowanych. Zebynikomu nie zachciao si ich szuka...Kamstwo to przetrwao do dzi w wielu jzykach Europy, bo zapach "korzenny" wzgld-nie smak "korzenny" oznacza smak i zapach przypraw trawiennych, z ktrych adna nie bya korzeniem.

W Indiach, kraju bez wtpienia najhojniej przez natur uposaonym w zioa, przywizuje si wiele wagi do tych spraw,skoro opis potopu w ksigachWedy mwi,e ludzie,ktrzy schronili si do arki,zabrali ze sob rwniez zioa lecznicze.W ksi-gach yogw, jak np. yogi Rama Czaraka - Hatha Yoga, znajdujemy wykady medycyny naturalistycznej, ktre jeszcze dzi niestraciy wartoci praktycznej: oddychanie, kpiele, ywienie - potraktowane jako sposoby utrzymania lub odzyskania zdrowia,

jeli by je tylko uwolni z przepisw religijno-teurgicznych, czsto zaciemniajcych zagadnienie, mogyby wej jako czskadowa nowoczesnych wykadw akademickich.

Rwnie oryginalna wskazwka,pozostawiona przez medycyn indyjsk, to ta, e zioa powinny by zbierane, suszone, noi oczywicie stosowane tylko pod nadzorem lekarza. Przecie ogromna wikszo tych zi z tamtego klimatu to s bardzomocne zioa alkaloidowe, niekiedy na pograniczu z trujcymi.

Medycyna tybetaska (w midzywojennej Polsce niesychanie przereklamowana - dzi wiemy, e Badmajew posugiwasi zioami, ktre z Tybetem wiele wsplnego nie miay) wprowadza pieprz, cynamon, imbir, czosnek i ... lotos jako rodki

9

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

10/138

lecznicze, poza tym jednak idzie ladami medycyny indyjskiej.Zasug z kolei Medw i Persw bdzie cytryna i pomaracze,ktre Grecy po podbojach Aleksandra Macedoskiego up-

owszechnili w caym wiecie staroytnym, a wedug Zend-Awesty bogowie jednemu tylko lekarzowi, ktry zwa si rita(wszechmocny), dali 10 000 rolin leczniczych do uytku. Jest wrd nich czosnek,konopie, aloes (?)

Rwnie wczenie, bo w III tysicleciu p.n.e., cesarz chiski Shen-Nung, "ojciec medycyny chiskiej", wprowadza dolecznictwa ogromne iloci rolin uytkowych, ktre, jak pisze w ksidze Hon-soo (zdrowie), wyprbowa na sobie samym, co

jest niejako historycznym pocztkiem kliniki badawczej. Inni cesarze zajmujcy si zielarstwem wprowadzili takie pojcia, jakantidotum, profilaktyka geriatryczna itp. Poza tym 318 rolinnych surowcw chiskich - wicej ni poowy nie zna Europa do

czasw nowoytnych.Trudno ustali,kiedy zaczo si zielarstwo w Japonii,skoro w dokumentach sprzed 2600 lat p.n.e.zna-jdujemy dziea na bardzo wysokim poziomie i - trzeba to stwierdzi - zielarstwo dzisiejszej Japonii, jak i rolnictwo, ogrodnictwoczy inne praktyczne nauki przyrodnicze, wyprzedza Europ w sposb niespotykany w historii. Mona powiedzie, e sto lattemu,w przeddzie europeizacji Japonii,Europa nie wyprzedzaa Japonii w technice tak, jak Japonia obecnie wyprzedza Europ

w naukach przyrodniczych.Grecja to od czasw Homera niewyczerpana kopalnia informacji oraz, co u Grekw byo nie do uniknicia, mitologii me-

dycznej. Bogini Hekate Pharmakis,dla ktrej druga bogini Artemis strzee ogrodu rolin leczniczych,a ktra ma crki:Medei Circe, lekarz bogw Apollo,nektar i ambrozja, napoje bogw dajce wieczn modo i niemiertelno, napoje, ktrych "re-ceptury" nawet grecka fantazja zestawi nie umiaa, wszystko to wiadczy, e medycyna nie jest temu narodowi obca ani w za-mierzchej przeszoci, ani w czasach historycznych. Z Grekami bowiem, a wic z Hipokratesem1 i jego uczniami, z

Arystotelesem2

i z jego uczniem Teofrastem3

, a przede wszystkim z Dioskoridesem z Anazarby.*1 Hippokrates z Kos (460-377 p.n.e.) ze sawnej w owym czasie rodziny kapanw Eskulapa by Uczonym wielkiej miary i Corpus Hippocraticum,na ktry zreszt zoya si wsppraca licznych jego uczniw i dzi trudno byoby rozgraniczy, kto i co wnis do tego dziea - na dugie lata pozostapomnikiem medycyny greckiej. Hodujc pogldowi o szczeglnej roli etycznej, ludzkiej i spoecznej z rodu lekarskiego, Hippokrates by autorem"przysigi lekarskiej", ktra przetrwaa do XX wieku.

*2 Arystoteles ze Stagiry (384-322 p.n.e.), ktrego ojciec by lekarzem krla Macedonii, zostawi po sobie, oprcz powanego dorobku filo-zoficznego, dzieo ,,O rolinach", w ktrym opisa ca, wczenie znan flor.

*3Teofrast z Erosos (372-287 p.n.e.) zostawi tak wielkie dzieo naukowe ,,0 rolinach",e przez dugie wieki zwano go "ojcem botaniki". Opisaon okoo l 000 rolin i pierwszy zwrci uwag na to,e poszczeglne czci roliny,a wic kwiat,korze,li czy owoc,rni si midzy sob nie tylkowygldem,ale i zapachem,smakiem i - jeli chodzi o roliny lecznicze - rwnie i dziaaniem.Wiele bada przeprowadzi we wasnym,historycznie pier-wszym ogrodzie botanicznym.

Wchodzimy w histori medycyny i zioolecznictwa ju nie mitologicznego, a: naukowego. Dzieo Dioskoridesa, pniejPliniusz5 - to ju medycyna rzymska z ktrej nazwisk i dzie dochowao si bardzo wiele, e wspomnimy tylko Celsusa6 czyKatona Starszego7 .

A wreszcie Claudius Galenus "ojciec medycyny rzymskiej "8 , urodzony,. Pergamon w 130 roku, zmary w 210, odkrywadla medycyny i farmacii preparaty winne i wodne dla atwiejszego zaywania.Przez 28 wiekw mwimj "galenikach",o farmacji"galenowej", ktra si stale rozwija,posugujc ponadto spirytusem i eterem.

*4 Pedanius Dioskorides (I wiek po Chr.) zostawi po sobie traktat "De materia medica", ktry kopiowano a po epok Odrodzenia.* 5 Gaius Pliniusz Secundus (23-79 po Chr.), ktry zgin podczas wybuchu Wezuwiusza, badajc to zjawisko, by moe przede wszystkim in-

teresujcym gawdziarzem,a pniej uczonym,ale jego kompilacja,ktra powstaa po przeczytaniu ponad 2000 opracowa - "Historia naturalna" w 37tomach, ocalia dla nas ogromny zasb wiedzy botanicznej jego wspczesnych.

* 6 Aulus Cornelius Celsus, lekarz czasw panowania Augusta w latach 25-35 po Chr.,napisa 8 ksig o medycynie ("De art e medica"), ktre snajpowaniejszym rdem naszej wiedzy o medycynie rzymskiej, opisa ponadto 250 rolin leczniczych, podajc ich zastosowanie i sposb uycia.

* 7 Katon Starszy (234-139 przed Chr.) uprawia podobno w swoim ogrodzie 120 rolin leczniczych, zostao po nim dzieo "De re rustica",bardzo ciekawe i pouczajce, z ktrego wynika, e cho sam uprawia co najwyej kapust - na bardzo wielu zioach zna si do dobrze.

* 8 Galenus pierwszy zwrci wicej uwagi na anatomi. Jako dugoletni lekarz gladiatorw rzymskich, w epoce, kiedy sekcja zwok bya nie dopomylenia, Galen mia liczne okazje zapoznania si z wieloma szczegami anatomii, leczc swych, ciko nieraz poranionych, pacjentw. Dzikiniemu, a po redniowiecze, nauczano anatomii tylko teoretycznie,wedug formuy: "jak twierdzi Galenus".

Poczynajc od wieku VII wiele zego, ale i wiele dobrego wnosz Arabowie ktrzy m.in.wprowadzaj rozrnienie midzylekarzem i aptekarzem, gdy dotychczas oba te fachy stanowiy jeden.Rhazes (865-925) radzi leczy diet i ucieka si do lekw

bez koniecznej potrzeby, a tam, gdzie wystarczy jeden lek nie dodawa dwch czy trzech. Ibn Sina Avicenna (978-1036)zostawia po sobie "Canon medicinae",w ktrym opisuje okoo 400 rolin azjatyckich i europejskich, leczniczych i uytkowych.Arabowie wprowadzaj plantacje trzciny cukrowej,szafranu,baweny,cytryny,ryu i pomaraczy,a do medycy wnosz cytwar,senes, rabarbar, gak muszkatoow, godziki, kagan, piepr, kamfor i wiele innych. Dopiero oni podaj rda uzyskiwaniaowych "korzeni" bez adnych kamst fenickich czy greckich dodatkw mitologicznych.

10

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

11/138

Ze redniowiecza europejskiego nie sposb pomin "Kapitularza" z 81. roku, w ktrym Karol Wielki poleca uprawiaokoo 70 rolin leczniczych i ozdobnych,drzew owocowych i dekoracyjnych, z ktrych moe nie kade nadawao si do uprawyna pnoc od Alp, ale zarzdzenie monarchy, pielgnowane i powtrzone pniej przez Karola ysego,w ogromnej mierze, up-owszechnio zielarstwo i ogrodnictwo wrd Frankw.

Od IX do XIX wieku istnieje w Salerno we Woszech pierwsza w Europie szkoa medyczna "salernitaska"9, z ktrejwyjdzie wielu wybitnych lekarzy i wiele dzie o niespotykanej wwczas dokadnoci opracowania.

* 9 W roku 1887 w bibliotece wrocawskiej, prof. medycyny dr Henschel odnalaz rkopis, dziki ktremu odtworzy arcyciekaw histori tejjedynej,a przecie 10 wiekw istniejcej, zupenie unikalnej szkoy. Jedn z pierwszych prac,jakie w tej szkole powstay byo "Passionarium", jedyny przez

wiele wiekw podrcznik medycyny, ktrego autorem by prawdopodobnie Warbood Gariopontus, gdzie oprcz zwykych wskazwek leczniczychuporzdkowana zostaa terminologia naukowa, botaniczna i medyczna, grecka, aciska i arabska, bo wszystkie trzy istniay wwczas w medycynie.Drugi, ktry jeszcze dobitniej zapisa si w dziejach szkoy i w XI wieku podnis j do bardzo wysokiego poziomu by Konstanty Afrykanin, z capewnoci kupiec, a nie lekarz, ktry jednak wnis do Salemo ogromny zasb kwitncej wwczas wiedzy medycznej arabskiej. Jego nastpcy i uczniowie- Platearius,Trotula,Bartholomeus,Affiacius, Farrarius,Monacus,Mustandrinus - anonimow wspprac stworzyli epokowe dzieo tej szkoy "RegimenSanitatis Salernitanum",ktre przez 5 stuleci byo wyroczni dla medycyny europejskiej.Arnaud de Villeneuve,suchacz szkoy salernitaskiej,pniejprofesor w Montpeilier, jeden z najpotszych medykw francuskich XIII wieku, przeoy to dzieo na francuski i ocali dla kultury. Warto jeszczewymieni Rogera z Salemo, twrc nowoczesnej chirurgii z XIII wieku. Zasug szkoy w Salemo byo to, e przez 9 przeszo wiekw usiowaa onaprzekazywa wiedz medyczn nowym pokoleniom.Szko, ktra wreszcie podupada, wnoszc do medycyny w swoich ostatnich latach tyle dobrego,co i zego, zamkn Napoleon I dekretem z 29 listopada 1811 roku.

W latach 1150-1160 podyktowaa swoje 4 ksigi "Physica" Hildegarda von Bingen 10, przeorysza klasztoru, kobieta o

duej erudycji, po mierci kanonizowana. Po niej zaczynaj si ukazywa dziea nieaciskie,pierwsze "zielniki" lub herbarze",przy czym naley zaznaczy, e to, co dzi nazywamy "zielnikiem", a wic zbir ususzonych rolin rozpitych na papierach wcelach pogldowych,wprowadzi do demonstracji naukowych Woch, Luccagini w XVI wieku.

*10W skad tego dziea wchodzi m.in. "Morborum causae et curae" traktat kliniczny, w ktrym Hildegarda opisaa choroby i objawy oraz leczenie.W innej czci "De arboris" przekazaa to, co do jej czasw przechowao si po Teofracie, Diskoridesie, Galenie i Pliniuszu, gdzie opisaa 250 rolinleczniczych, a wrd nich kilkanacie takich,ktre w basenie Morza rdziemnomorskiego nie rosn.

Rozpoczte w XV podre odkrywcze, wrd ktrych odkrycie Ameryki przez Kolumba byo oczywicie rewelacj na-jwiksz, wzmogo wiedz i medyczn,i zielarsk,wzbogacio Europ wieloma surowcami leczniczymi amerykaskimi,odkry-tymi do czsto w podobny sposb: poszukujc rolin, ktre do Europy przychodziy z Indii, a wic pieprzu, cynamonu itp.,towarzysze Kolumba i jego nastpcy znaleli szereg rolin podobnych. I tak zamiast pieprzu znaleli papryk podobn do niego

w smaku, zamiast cynamonu - drzewo szafranowe, zamiast rabarbaru - jalap, a nawet nazwa kraju "Brazylia" powstaa std,e w Brazylii odkryto drzewo o zapachu podobnym do sandaowego z Indii Wschodnich i zwanego "Bresilium". Jeden z uczest-nikw wypraw Magellana, Elkano, za swoje zasugi otrzyma szlachectwo i oczywicie nowy herb,w ktrym figurowa cynamon,godziki i gaka muszkatoowa,ktre wanie w Ameryce nie rosn.

Anegdot tego typu mona by przytoczy bardzo wiele, faktem jest jednak, e dla zielarstwa,ogrodnictwa, medycyny czyfarmacji nastaa po prostu nowa epoka ywioowego rozwoju.Jeeli do tego doda inne osignicia cywilizacyjne, jak wynalazekdruku, techniki drzeworytniczej, a pniej i miedziorytniczej nie ma w tym dziwnego, e ksigi o medycynie, lekach, zioachitp. zjawiaj si masowo.

W XVI wieku pisz: Leonhard Fuchs (Neu Kriiuterbuch), Conrad Gessner (Historia Planttarum), Jacobus eodorusTabernemontanus (Vollkomentlich Kriiterbuch) czy Peter Andreas Matthioli (1500-1577) lekarz Medyceuszw' we Florencji. w

1545 roku Francesco Buonafede zakada w Padwie pierwszy naukowy ogrd botaniczny, a w lad za tym ogrody takie powstajw XVII wieku. w Warszawie, w XVIII - w Norymberdze,Paryu, Moskwie,Petersburgu,Astrachaniu itp. Zjawiaj si tacy, jakJerome Fracastor, ktry sam dla siebie stanowi epok 11.

*11Jerome Fracastor (1478-1533) z Werony, poeta, muzyk, astronom i matematyk, by rwnie lekarzem europejskiej sawy, przybocznym papieaPawa III. Dzi mona by go nazwa twrc nowoczesnej epidemiologii. W epoce bowiem, w ktrej epidemiom nadawano rne "teologiczne" tu-maczenia i uzasadnienia,dopatrywano si w nich "kary Boej" itp. - Fracastor wystpi ze mia, a jak na owe czasy nawet zuchwa teori istnienia bak-terii roznoszcych chorob przez kontakt. W 1530 roku opublikowa poemat pt.Syphilis sive de morbo gallico" ,co uczynio go najsawniejszym lekarzemstulecia.

Ale w 1495 roku urodzi si, a w 1541 zmar Teofrastus Bombastus Paracelsus " (von Hohenheim) Szwajcar z Bazylei,ktry majc umys ogromnie dociekliwy zdoby sobie opini lekarza-cudotwrcy i do medycyny wczesnej dorzuci kilka teorii,

dziki ktrym sta si twrc farmakochemii.On mianowicie postawi tez, e nie caa rolina leczy, ale ktry z jej skadnikw:ten trzeba wydoby z roliny i dopiero stosowa,dawkujc go odpowiednio do nasilenia choroby. Pogld by w zaoeniu samymkomicznie absurdalny, ale ...przyj si, trwa waciwie do dzi i do dzi musimy Paracelsusa uwaa za czowieka,ktry zburzyfundamenty zioolecznictwa, cho nie byo to jego zamiarem.Ale - cho inne jego teorie znacznie wczeniej okazay si non-sensowne, np. to, e choroby, objawiajce si plamami,mog leczy tylko plamiaste roliny - ta jedna trwa do dzi i "wyodrb-

11

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

12/138

niacze" tysicami pakuj do lekospisw rodki, ktre pniej trzeba skrela. Bo - niestety - caa rolina leczy - cho,poszczeglne jej skadniki chemiczne dziaaj z niejednakow si, co nikogo nie powinno ju wprowadza w bd.

Nim wytumaczymy, dlaczego od Paracelsusa rozpocz si odwrt od zi dokoczmy dziejw zielarstwa. Wieki XVII iXVIII to epoka szczytowa poszukiwa naukowych, bada i osigni, wrd ktrych naley wymieni uczonego szwedzkiegosystematyka botaniki Linneusza (1707-1778). Wprowadzi on zamiast stosowanego dawniej dugiego opisu - nazw i rodzaj,co wyklucza pomyki, dawniej nieuniknione. Inni badacze te nie pozostaj w tyle: Andreas Sigmund Margraf (1702-1782)

wykrywa cukier w burakach, co stanie si fundamentem rodzimego cukrownictwa najpierw niemieckiego,a pniej we wszys-tkich krajach wiata. Ale jednoczenie i rwnolegle pracuj ci, dla ktrych natchnieniem by Paracelsus i wyodrbniaj ciaa

czynne, dziaajce w rolinach i usiuj otrzyma je w skali przemysowej, oczywicie ze skadnikw pozarolinnych.Tak powstaj barwniki, najpierw rolinne, o niezwykej trwaoci garbniki, luzy, pektyny, skrobie, olejki eteryczne, per-fumowe, mydlarskie i spoywcze,oleje spoywcze,maszynowe i kosmetyczne,tak powstaj cae wielkie gazie przemysu,jaknp. mentolowy, oparty pocztkowo na naturalnej micie.

Wiek XVII i XVIII s to wieki, nazywane epok "Owiecenia", i jeeli odkry jest coraz mniej, to literatury o nichcoraz wicej. Pisz tacy, jak Jean Baptiste ChomeP2, Herman Boerhaave 13

*13 Herman Boerhaave,lekarz,botanik i chemik holenderski (1668-1738) by tak sawny,e gdy pewien mandaryn chiski zaadresowa do niegolist "Pan Boerhaave - lekarz w Europie" - list doszed.Caa Europa bowiem obserwowaa jego szpital o 12 kach w Leydzie, z ktrego to szpitala wyszowielu lekarzy, bdcych wsppracownikami wybitnego Holendra, spotykanych pniej wycznie na dworach ksit i krlw.

Ale wiek XIX jest ju wiekiem chemii, ktra odrzuciwszy marzenia alchemikw o "kamieniu filozoficznym", za dotkni-ciem ktrego mona byo kady metal zamieni w zoto, w drugiej poowie tego wieku zwraca si ku medycynie. Z kory

wierzbowej (Cortex Salicis) wyodrbniono alkohol salicylowy, z wizwki (Spirea Ulmaria) - kwas acetylosalicylowy. Dwa leki,ktre w lekospisach europejskich przetrway do dzi, czego o kilkuset tysiacach innych nie mona, niestety, powiedzie. Ta"reszta" stanowica co roku trzon kadej farmakopei wiata,zmienia si bez przerwy: kadego roku przemys chemiczny dorzucakilkaset, niekiedy kilka tysicy nowych rodkw, ktrych kariera medyczna koczy si (czasem w huku ogromnego skandalu,e wspomn tylko spraw talidomidu) po dwch,trzech, rzadziej po kilkunastu latach. Czy dlatego,e przemys chemiczny pro-dukowa coraz lepsze rodki, ktre wypieray z rynku aptecznego stare, gorsze? Oczywicie bywao i tak, ale w ogromnej wik-szoci przyczyn usuwania tych rodkw z lekospisw byo ich szkodliwe dziaanie uboczne, ktre nie zawsze byo atwe do

wykrycia nawet przy cisym porozumieniu pacjenta i lekarza.A teraz do walki z zioami przystpi na szerokim froncie niemiecki przemys chemiczny. Byy to przecie potgi finan-

sowe, ktre i jeszcze obecnie wypuszczaj na rynek rnego rodzaju trucizny, jak choby wspomniany wyej talidomid. Jeelidoda do tego,e w XIX wieku - powstaje obok kapitau, a moe i dziki kapitaowi,nieznana dotychczas wiatu potga,ktrejna imi prasa? Potga, ktra potrzsna nie jednym tronem w Europie i nie jeden obalia? A jeeli do tego doda, e chemia

wypisaa na swoim sztandarze sowo postp ?Zioolecznictwo za byo bezbronne,nie miao ani wasnych organizacji, ani osobnej prasy. Kto mia wygra?Zanim ludzko dosza do przekonania, e czowiek nie nadaje si do chemicznego traktowania - nastpi odwrt od

botaniki uytkowej, pokasowano katedry lecznictwa naturalistycznego, a nawet w lekospisach zredukowano liczb rodkwzioowych i zi. Kto wie czy nie zaway tu fakt,o ktrym piszemy we wstpie,e rda wiedzy zioo leczniczej byy pooone

w rnych klimatach?Przeciwnicy zioolecznictwa (mam na myli powanych przeciwnikw, a nie; tych,ktrych prof.Straewicz nazywa "udy-

plomowan ignorancj") wystpowali z argumentami nastpujcymi:1. Przy stosowaniu zi precyzyjne dawkowanie jest niemoliwe, a w kadymi razie jest niesychanie trudne.Zarzut taki mona postawi tylko przy wybitnej nieznajomoci zi i ich dziaaniu oraz wtedy, gdy si rozumuje katego-

riami obowizujcymi w farmacji chemicznej,gdzie najmniejsze nieraz przedawkowanie moe wywoa katastrof.Tymczasemprzy stosowaniu zi, jeli potrzebne jest dokadne dawkowanie, jest to moliwe, poniewa dawki nie musz by precyzyjne.

2. Parzenie, gotowanie itp. przygotowanie leku zioowego jest kopotliwe i pracochonne, gdy choroba nie czeka.A wszystkie kolejno wprowadzane do uytku rodki chemiczne okazyway si "rodkami szybszego dziaania". Szybszego?

tak, ale czy skutecznego na stae? Gdyby te rodki byy istotnie lepsze - nie skrelono by ich tyle tysicy z lekospisw,bo z ziw tym samym okresie niczego nie trzeba byo skrela.

3. Nie bez znaczenia rwnie dla skomercjalizowanego wiata lekarskiego w ustroju kapitalistycznym,a wic i w midzy-

wojennej Polsce,bya ta okoliczno,e lekarz dajc pacjentowi rodek szybkiego dziaania zyskiwa w oczach pacjenta autorytet.A pacjent nigdy nie czy szkd ubocznych, jakie pniej odczu, z lekiem wanie zaywanym, bo nie zna si na medycynie.Obecnie, kade szanujce si pismo nie uchyla si od propagowania wszelkiej wiedzy, a medycznej przede wszystkim, sytuacjasi zmienia.Poza tym powiedzie pacjentowi uczciwie: "Pij pan napar z dziurawca trzy razy dziennie!" oznaczao traci pacjentadla siebie, a niekiedy i dla apteki. A tego znw w adnym razie nie mg znie niemiecki przemys chemiczny.

12

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

13/138

Mimo to zioa nie zmary mierci naturaln, jak sobie yczy ten przemys, ale przeszy w rce znachorw i pacjentw.Wprawdzie wiat lekarski w pierwszej poowie XX wieku rozpocz walk ze znachorstwem i walk t waciwie wygra, zna-chorstwa w skali spoecznie szkodliwej dawno ju nie ma i bodaje fiskus zadziaa tu skuteczniej ni lekarze, ale wylano dzieckoz kpiel: wymiatajc znachorw, nie oszczdzono zioolecznictwa.

W rezultacie w 1980 roku ludzi, znajcych si na zioach w szerszym zakresie, ludzi, ktrych mona by nazywa"zielarzami",nie byo w caej Polsce nawet dwudziestu, a w tej liczbie - ani jednego modego czowieka.Oczywicie za "zielarza"uwaa si dzi nie tylko lekarza-praktyka,ktry zapisuje zioa swoim pacjentom,a tym bardziej nie znachora,ale czowieka,ktrydo zioolecznictwa co wnis.

6. ZIOA W KUCHNI I LECZENIE YWIENIEMwiatowa Organizacja Zdrowia na Midzynarodowy Dzie Zdrowia w 1974 roku (7 kwietnia) jako czoowe haso postaw-

ia "Prawidowe ywienie podstaw zdrowia".Oczywicie dobrze si stao, e tak powana instytucja, niewtpliwie jeden z najgenialniejszych tworw XX wieku,

wysuna ten wanie postulat, aczkolwiek nie naley budowa na tym wielkich nadzei, do czego kady czytelnik dojdzie poprzeczytaniu tego rozdziau.Wrd dotychczasowych postulatw wiatowej Organizacji Zdrowia byy zreszt ju nawoywaniao nawrt do medycyny naturalistycznej (sympozjum genewskie 1966), traktujcej czowieka jako cao, byo rwnie daniepodjcia bezwzgldnej walki z chemizacj czowieka, a wic zwrotu ku naturalnym rodkom leczniczym (Kongres OchronyZdrowia,Rzym 1968), byo wreszcie rwnie danie wprowadzenia do programu szkolnictwa redniego podstawowych wiado-

moci o zdrowiu ludzkim (UNESCO, Pary 1971).Z postulatw tych - jak dotychczas - nie realizuje si niczego, traktujc zalecenia tej bardzo poytecznej organizacji, jak

"dobre rady pani Zofii", mona ich posucha, ale mona i nie.A tymczasem wyglda to troch dziwnie, e od tych, co nas lecz, a wic lekarzy czy aptekarzy, od pielgnarek nawet

wymagamy studiw udokumentowanych dyplomami, podczas gdy od naszych on, matek czy crek, kucharzy czy kucharekoczekujemy tylko tego,aby ugotowali co smacznego,niedrogiego i w por,to znaczy szybko.Bez dyplomw - cho w kuchnilgnie si ogromna liczba chorb, ktrych tu wyliczymy tylko 172.A jednoczenie w kadej chorobie, jaka by nie bya, oprczrzeczjasna chorb zakanych, mamy w kuchni dugi szereg lekw lub rodkw pomocniczych, o ktrych nic nie wiemy, a

wiedzie powinnimy, gdy potrawy te, a szczeglnie przyprawy do nich, wzgldnie przyprawy cznie z potrawami, penijakie powane funkcje w naszym organizmie, a my nie wiemy jakie. I trzy razy dziennie wprowadzamy do organizmu porcj

jakich zwizkw chemicznych, ktre mog nas wprawdzie leczy czy wzmacnia, w wikszoci przypadkw s organizmowipotrzebne i uyteczne, ale mog si rwnie okaza (bardzo rzadko) niewskazane:Wemy dla przykadu cebul, krytykowan jako rzekomo "szkodliw na wtrob" itp. Dla osb o wysokim cinieniu

cebula,podobnie jak czosnek, jest niezastpiona.Taki pacjent moe po dwie,trzy patelnie smaonej cebuli dziennie zjada i jelitylko trawienie mu dopisze, to samopoczucie si mu poprawi,e dziaanie cebuli oceni bez pomyki.Bo cebula obnia cinieniekrwi. Natomiast komu, kto ma zbyt niskie cinienie, ju po zjedzeniu jednej wikszej cebuli moe zabrakn tchu, a po kilkumoe nastpi zapa. To oczywicie nie oznacza, e taki pacjent moe odstawi cebul cakowicie.

Cakowicie ... ?Najwyszy czas, eby rozprawi si z pojciem diety jako czynnika leczcego.Przychodzi wic pacjent do lekarza i skary si na wzdcia, wzmagajce si niekiedy a do boleci.

- Od czego?- Od kapusty ...- Odstawi!I na tej bazie dyktuje pacjentowi typow diet: "nic smaonego! nic ostrego! nic tustego!" I tak dalej, i tak dalej ... bo nikogo

nie wyleczono diet.Dieta tego typu jest wskazana w przypadku zatrucia poalkoholowego, zatrucia pokarmowego (botulisnus.- niewiea wdlina,zepsute konserwy itp.).Taka dieta powinna trwa 2-3,a ju najwyej 4 dni,a si sprawa wyjani i bdziemona wrci do normalnego wyywienia utrzymujcego nas przy penym zdrowiu.

Tkwi w tej dawnej diecie bd logiczny o wymiarach wprost kosmicznych.Nie kapusta szkodzi, tylko odek le trawi.Gdyby kapusta bya czym szkodliwym,jak tyto czy alkohol, to by szkodzia

wszystkim konsumentom,a nie tylko niektrym. Bo w wyniku takiego ustawienia sprawy - skrela si z jadospisu coraz wicejartykuw cikostrawnych, a jednoczenie wysokowitaminowych, a wic niezbdnych dla zdrowia i doprowadza w ten sposb

do wyczerpania organizmu,do zuboenia go o pewne skadniki, przy braku ktrych z atwoci ju rozwijaj si awitaminozy,choroby wrzodowe, nerwice i wiele innych ze zej przemiany materii i z monotonnego wyywienia wynikajcych.

Bo kalkulacja w tej dziedzinie jest prosta: "nie wydasz na kucharza? To wydasz na lekarza". Trzeciej moliwoci nie ma.Jeli nie powicimy dostatecznej iloci czasu na zorganizowanie codziennego wyywienia na dostatecznym poziomie zdrowot-nym bdziemy musieli wczeniej czy pniej powici znacznie wicej czasu ...:.- nie tylko wasnego - nie mwic o cierpi-

13

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

14/138

eniach fizycznych,na chorob, ktra moe nieraz doprowadzi i do powolnej mierci.Dlatego byoby tu konieczne przeprowadzenie dowodu, e szerokie stosowanie zi przyprawowych, inaczej mwic

przypraw trawiennych, i umiejtny, dobr artykuw spoywczych moe wyeliminowa z naszego yciorysu ogromn liczbchorb, wynikajcych z niewaciwego ywienia, najczciej monotonnego i ubogiego w witaminy. Chcielibymy dowie, eznikome iloci tych pieprzw,kminkw czy innych czarnuszek lub jeszcze bardziej znikome iloci witamin odgrywaj bardzodu rol nie tylko smakow, ale - co jest znacznie waniejsze - s nieodzowne dla zdrowia.

Tu wic ley konieczno naukowego spojrzenia na to,co dotychczas byo z reguy rozpatrywane za pno, a mianowiciedopiero wtedy, gdy si "stoownik" zamieni w "pacjenta" i zamiast "wyywienia" otrzymywa "diet". I mimo e konieczno

stosowania diety bya zawsze wynikiem niewaciwego ywienia, lekarz nigdy nie wkracza do kuchni,dopki mu si "stoownik"nie zamieni w "pacjenta", co dieta niejednokrotnie przypieszaa i pogbiaa.A stoownik zmienia si w pacjenta a nazbyt czsto w sposb niesychanie zakonspirowany.Trzeba tu bowiem podkreli,

e we wszystkich chorobach wyywieniowych, a tym terminem obejmuje si obecnie zarwno hipowitaminozy, jak i awita-minozy, narastanie objaww chorobowych przebiega bardzo czsto niedostrzegalnie, a najczciej sprawa rozpoczyna si odawitaminozy absolutnej.

Istota awitaminozy absolutnej nie jest atwa do zrozumienia i przyjcia z wielu wzgldw. Przede wszystkim, jak kadaawitaminoza,tak i ta,nie przychodzi z dnia na dzie,ale narasta,nieraz przez dugie lata i bardzo czsto nie uzewntrznia si,nawet stopniowo, objawami, ktre pozwalaj na bezsporne rozpoznanie.

Pojcia tego nie znajdziemy jeszcze u najlepszych witaminologw, nawet takich, jak wielokrotnie tu cytowany Jiri Fragner

czy Souci, jest ono bowiem w trakcie dowiadczalnego ustalenia w placwkach badawczych wiatowej Organizacji Zdrowia,trwaj jeszcze spory, czy zjawisko takie istnieje w ogle. W kadym opracowaniu o witaminach znajdziemy mniej lub wicejdokadne wyliczenie chorb i dolegliwoci,ktre gro czowiekowi z braku tej czy innej witaminy pojedynczej, ale nikt brakw

witaminowych nie czy w "multiawitaminozy" .Nikt jeszcze nie siga do fizjologii czowieka, aby na tej paszczynie wykaza,e taka czy inna dolegliwo,uznana za spraw wyywieniow, jest wynikiem braku dwu lub wicej witamin,a tym bardziej nieustala obrazu awitaminozy absolutnej jako jednostki podstawowej.Mao tego,a nazbyt wielu autorw, a szczeglnie autorek,pisze o sprawach ywienia w cakowitym oderwaniu od fizjologii czowieka,nie liczc si niekiedy i z tym, e midzy zdrowiema chorob stoi co, co si oznacza szczeglnym terminem trawienie i dopki ono nie zostanie cakowicie zwichnite w sposb

wyranie dokuczliwy dla danego osobnika,uwaa si on za zupenie zdrowego, tym bardziej, i naprawd trudno przeprowadzigranic, przy ktrej mona by powiedzie,e tu koczy si czowiek zdrowy, ktry jada wszystko i wszystko dobrze trawi,a za-czyna si chory, ktry coraz to co odstawia jako "szkodliwe".

Warto te jak najmocniej podkreli - awitaminoza absolutna nie oznacza jakiego zbiorowiska objawwdwu czy wicejawitaminoz, bo klinicznie spraw ujmujc - musimy przyj, e to jest jednostka chorobowa fikcyjna, diagnostycznie prawienieuchwytna. Jest to taki teoretyczny stan dewitaminizacji,wyraniej mwic - "wygodzenia witaminowego", owego, jak nazwaprof.B.Filipowicz - "godu utajonego", na tle ktrego dopiero mog wystpi konkretne objawy chorobowe,waciwe dla braku

jakiej witaminy, jak szkorbut, krzywica, pcherzyca, dychawica oskrzelowa itp. I rzadko kiedy moemy stwierdzi, jakich wit-amin i w jakim stopniu brakuje organizmowi czowieka w awitaminozie absolutnej.A co najczciej wprowadza pacjenta w bd,to ta jeszcze okoliczno, e a do pojawienia si objaww sygnalnych nikt nie daje wiary, e dotychczasowe ywienie byoniedostateczne.Wiemy, e nikt w Polsce,adna klasa spoeczna nie goduje i nikomu brzuch nie przyrasta do krzya, a olbrzymia

wikszo ludzi najada si do "oporu", bo gd o swoje prawa upomina si w sposb brutalny, nadchodzc godzin obiadu czykolacji odek sygnalizuje czczoci - trzeba co zje. Gd zostaje zaspokojoy, ale niestety nie zawsze zaspokajamy go

rwnoczenie z godem witaminowym.Ten gd utajony skrada si powoli, a sygnaw pocztkowych, zgoa niewinnych jak iwiele pniejszych coraz dotkliwszych dostarcza najzupeniej dostateczne iloci, ale aden lekarz, a tym bardziej aden pacjentnie czy np. przykurczw nocnych z brakiem surwek w swoim wyywieniu.

Trudno rwnie, czasem jest to w ogle niemoliwe,ustali stopie dewitaminizacji pacjenta w drodze wywiadu osobistego,bo prawie nigdy pacjent nie pamita, co waciwie jad, jak si ywi. Rzadko kiedy potrafi sobie przypomnie, e nie jada np.cebuli, nie stosuje przypraw trawiennych lub bardzo duo zuywa soli. Nieco dokadniej okreli, ile wdki i jak czsto pija, co,owszem, ma due znaczenie, gdy wdka jest najwikszym wrogiem witamin, dobrego ich trawienia i przyswajania.

I jeszcze jedno,o czym naley wspornie,dowiadczalnie dowiedziona prawda, e awitaminozy pojedyncze, jak np. szko-rbut czy krzywica,nie zjawiaj si inaczej,jak tylko na bazie oglnego wygodzenia witaminowego,czyli jako dalszy cig awit-aminozy absolutnej. Nie jest bowiem moliwe wystpienie jako nastpstwa jednego tylko objawu lub jednej tylko witaminy,

moe dlatego, e w stanie naturalnym witaminy wystpuj tylko zespoowo.Wemy pod uwag, e w gronie rodzinnym, a wic w grupie ludzi, ktra chyba jednakowo si ywi, moemy natrafi narne objawy chorobowe, wynike z dewitaminizacji, a nawet na rne i pozornie dalekie od siebie jednostki kliniczne. ebynam to byo atwiej zrozumie, sprbujmy rozpatrzy t spraw przez pryzmat pojedynczej awitaminozy.

Wiemy,e "oczy pracuj na witaminie A". Brak tej witaminy powoduje kseroftalmi, czyli wysychanie i zanik bony lu-

14

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

15/138

zowej oczu (stay "piasek w oczach"" i zawienie),hermeralopi, czyli upoledzenie widzenia o zmierzchu, (tzw. kurza lepota,krtko- i dalekowzroczno,niezborno ("wzrok mam dobry" - mwi taki pacjent artem - "ale rce za krtkie"),keratomalacj,czyli rozmikanie nabonka rogwki i wreszcie - co jest jeszcze spraw ogromnie kontrowersyjn - daltonizm, czyli ze rozpoz-nawanie kolorw.Tene brak witaminy A w innych partiach organizmu ludzkiego przejawia si z regeneracj bony luzowej(dychawica oskrzelowa itp.),zym trawieniem wynikajcym z niedostatecznej perystaltyki jelit (czyli ich ruchu robaczkowego),a oba te zjawiska,pogbiajc si,doprowadzaj do stanw zapalnych w przewodzie pokarmowym,co jeszcze bardziej utrudniaracjonalne ywienie si, trawienie, przemian materii itp.

Mimo to nie moemy by zaskoczeni tym, e w grupie ludzi, ktrzy ywi si jednakowo (?) zjawiaj si zawsze na bazie

awitaminozy absolutnej awitaminozy rne. W przypadku omawianej awitaminozy A moemy mie w tej samej rodzinieobjawy oczne,drg oddechowych lub trawiennych,jak i ludzi cakowicie zdrowych,co rzecz jasna,w adnym stopniu nie pod-waa koncepcji witaminowego pochodzenie chorb wystpujcych u innych czonkw rodziny.

Bo czy istotnie jednakowo ywili si wszyscy czonkowie rodziny? Przede wszystkim musimy sobie zda spraw z tego,e znikomy promil ludzi ywi si w sposb naukowy, wiadomy, przymylany. Druzgocca wikszo ludzi, nawet wykszta-conych, rozsdnych, inteligentnych, co wicej - ludzi o pewnych zagroeniach w zakresie zdrowia - ywi si po prostu bezmyl-nie. Jeeli si czym w tej sprawie wiadomie kieruje, to najczciej oszczdnoci na czasie, a w przypadku gdy ta niesychaniedla zdrowia szkodliwa przyczyna nie wchodzi w rachub - pierwsze miejsce zajmuje "smaczno" danej potrawy,na co jednaknasz stoownik te duo czasu nie traci.Poza tym nigdy nie wie pozytywnych objaww zdrowotnych z tym,co jada.Owszem,

w przypadkach negatywnych jak wzdcia, boleci, zaparcia i rozwolnienie, bezsenno lub ociao po jedzeniu staj si

niekiedy tematem rozmyla naszego stoownika, ale i z tych objaww nie zawsze wyciga wnioski logiczne. Jeli stwierdzi, enp.kapusta lub grochy powoduj wzdcia, to naley je odstawi, aczkolwiek takie odstawienie musi odbi si na zdrowiu w innysposb, pogbiajc dewitaminizacj organizmu.

Nastpn przyczyn, utrudniajc zrozumienie roli witamin w naszym organizmie, jest fakt, e witaminy naturalne byyprzewanie wyprbowane na organizmach zwierzcych, natomiast ywienia czowieka w warunkach laboratoryjnych nieprbowa dotychczas nikt. Wrcz przeciwnie.Nawet standardowe ywienie naley uzna za "nielaboratoryjne" , skoro chorych

wolno odwiedza i przynosi im takie, czy inne artykuy ywnociowe i rzadko kiedy si tego wyranie zabrania, chyba potyfusie brzusznym,czerwonce lub niektrych operacjach na przewodzie pokarmowym.Zreszt ywienie szpitalne nigdy doty-chczas nie byo obiektem bada lekarskich w celu ustalenia leczcego dziaania wielu artykuw ywnociowych. Dlatego zna-

jomo nowoczesnej witaminologii jest w medycynie szpitalnej znikoma.I ostatnia przyczyna, ktra utrudnia zrozumienie i upowszechnienie, czy bodaj przyjcie teorii leczenia witaminami: gdy

podsumowa iloci wagowe witamin w artykuach wielowitaminowych,takich jak drode,cebula,szpinak,mid czy wtroba,bd te w tych, ktre maj skromniejszy wachlarz witamin, ale wiksze ich iloci wagowe - okazaoby si, e w adnym pro-dukcie czna ilo witamin nie przekracza l (jednego!) grama w kilogramie danego produktu.

Nasuwa si efektowne porwnanie: zawsze niechtny Polakom Churchill po bitwie o Wielk Brytani musia o naszychlotnikach powiedzie: "Nigdy jeszcze w historii tak niewielu nie zrobio tak wiele dla tak wielu". I w odniesieniu do witamintrzeba to rwnie powiedzie, e w caej chemii organicznej nie spotkamy zjawiska tego rodzaju, eby tak niewielkie ilociczego tam, odgryway tak wielk rol, jak witaminy w organizmie ludzkim.

Dlaczego wobec tego nie mona wyleczy szkorbutu np.samym tylko kwasem askorbinowym (a jest to wanie witaminaC), czy krzywicy czystym kalcyferolem (a to znw witamina D)? Wiemy, e w przypadku kwasu askorbinowego mona za-stosowa bez obawy dawki "uderzeniowe" o takim, steniu, jakie jest absolutnie nieosigalne wrd naturalnych rde tej

witaminy. Ale c za znaczenie moe mie taka imponujca dawka, jeeli wiemy, e" witaminy C organizm zuywa dziennienie wicej ni 100 mg (sownie: sto tysicznych czci grama), a nadwyk, dostarczon - obojtnie - ze rde,. naturalnychczy chemicznych - wydali bez trudu tego dnia, najpniej za nazajutrz?

Jeeli mamy ratowa od mierci czowieka zagodzonego,to dawki ywnociowe dla niego musz by wanie zmniejszone,bo zwikszonymi mona, doprowadzi do jakiej katastrofy, w najlepszym razie do wymiotw. Podobnie i zwikszone dawkidzienne witamin, nawet naturalnych - na og nie przynosz szybciej wynikw pozytywnych. Std przy leczeniu ywieniempotrzeba przede wszystkim cierpliwoci, bo jeli chodzi o inne witaminy, ktrymi organizm gospodaruje przez dwa lata, aniekiedy duej, tej taktyki "uderzeniowej", rwnie nie mona zastosowa.

"opatologicznie" spraw ujmujc, jak nie mona naje si na tydzie czy dwa, bo brak kalorii odzywa si ju po kilkugodzinach, tak samo nie mona si zaopatrzy w witaminy na zapas,wykraczajcy czasowo poza ich gospodark w organizmie

ludzkim. Dlatego najtrudniejsza jest sprawa z witamin C, bo ona opuszcza nasz organizm w cigu 24, a najdalej 48 godzin,czyli ju od trzeciego dnia wkraczamy w awitaminoz, z pocztku bez objawow, a poniej, jeli bd jednoczenie dochodzido tego inne braki witaminowe, objawy mog wystpi gromadnie.

eby to jeszcze atwiej zrozumie, musimy sobie bodaj w wyobrani przeprowadzi nastpujce dowiadczenie. A wicwyobramy sobie smakowity, pachncy befsztyk z poldwicy, usmaony na wieym male z odpowiednimi dodatkami pieprzu,

15

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

16/138

cebuli itp. Poniewa skad chemiczny befsztyka, jak i masa czy cebuli znamy doskonale - wrzumy do garnaka lub na patelnikolejno tyle a tyle biaka, tuszczu, soli mineralnych, wody, witamin, wglowodanw itp. wymieszajmy to, ewentualnie pod-grzejmy i sprbujmy to zje.Nie wiem,co to bdzie i wtpi,czy si w ogle da zje.To samo zreszt trzeba by stwierdzi wodniesieniu do kadej potrawy naturalnego pochodzenia,wymagajcej ponadto jakiego tradycyjnego po prostu przyrzdzenia,e nie da si ono zestawi jako co jadalnego ze skadnikw chemicznych - czystych. Mao tego, gdyby nam si udao nawetzje tak mieszanin (do jakich powice zdolni s badacze-naukowcy!), to pominwszy, e nie miaaby ona smaku, zapachuczy wygldu zachcajcego do jedzenia - mona by wtpi, czy w ostatecznym efekcie daaby si strawi i przynie jakieskutki,ktre kady zwyky befsztyk czy talerz zupy mog przynie:najedzenie si,wzmocnienie si itp. Bo o wartoci odywczej

artykuw spoywczych decyduj nie tylko te skadniki chemiczne, ktre dotychczas poznalimy w wyniku laboratoryjnychanaliz,ale rwnie takie lub inne ich powizania wzajemne,ktrych jeszcze nie znamy, a najczciej te znikome iloci skadnikwwagowo niepozornych, jak witaminy, katalizatory, stymulatory, aminokwasy itp., co dopiero razem zapewnia nam strawnodanej potrawy, przyswajalno i jej skadnikw i ostateczny poytek dla organizmu ludzkiego.Bo skoro jestesmy przy befsztyku- to kady kucharz nam wyjani,e nie tyle surowce,ile sposb ich potraktowania decyduj o tym,czy na talerzu zjawi si bef-sztyk, podeszew, trociny, czy co jeszcze bardziej niejadalnego.

Tak wic wyobraenie tych czy innych skadnikw naszego poywienia w celu spigukowania i dawkowanego stosowanianie moe nam by pomocne tam, gdzie zachodzi potrzeba leczenia ywieniem.

Jeeli mwimy o witaminach naturalnego pochodzenia i niesychanej ich wyszoci nad tzw. oczyszczonymi lub syntety-cznymi, nie wolno nam i o tym zapomina, e bardzo trudno, a moe nawet niemoliwe jest znale w naturze artyku posi-

adajcy jedn tylko witamin. To znaczy: badanie rodkw spoywczych rozpoczo si od artykuw, co do ktrych badaczemieli pewno,e to s artykuy wielowitaminowe.W dalszych badaniach na warsztat naukowcw wchodziy inne,o mniejszymwachlarzu witaminowym,nawet i takie, w ktrych adnych witamin nie znaleziono,ale nie napotkano artykuw spoywczychjednowitaminowych.

Jak z tego wynika, witaminy naturalne wystpuj tylko zespoowo i - jakie to ma znaczenie dla czowieka? Chemia far-maceutyczna zrozumiaa to stosunkowo niedawno i - niezupenie: preparaty wielowitaminowe, takie jak: Multiwitamina1*,Vi-taral, Methiovit czy szwajcarski Dianavit, cho dziaaj nieco lepiej ni syntetyczne czy wyodrbnione witaminy pojedyncze,ale w adnym najbachszym nawet przypadku chorobowym nie s w stanie zastpi cakowicie witamin naturalnych. Zresztpierwszym motywem opracowania i produkowania prepatatw wielowitaminowych byo skomasowanie kilku witamin po prostudla wygody lekarza, aptekarza i pacjenta, tym bardziej, e w jednej piguce nie trudno byo zgromadzi kilka witamin w duejdawce, ktra powinna by skuteczniejsza ni mikroskopijne iloci witamin, znajdowanych w naturalnych rdach.

1*Jeeli poprzednio uyem terminu dotychczas nieistniejcego - "multiwitaminozy" - to bynajmniej nie oznacza, e multiwitamin mona leczytakie "multiwitaminozy".

Powinna, ale nie jest skuteczniejsza, i dowiadczalnie stwierdzono, e witaminy oczyszczone i syntetyczne pojedyncze,absolutnie nie speniaj tej roli leczcej, jakiej si po nich wiat naukowy spodziewa.

Ba! Co wicej? wyodrbnienie wzgldnie zsyntetyzowanie tych czy innych witamin i maa ich skuteczno - poderwaywiar wiata naukowego w lecznicze dziaanie witamin naturalnych. Zagray tu dwa momenty, ktrych pierwszy jest nagminiespotykanym bdem, wiodcym swj rodowd jeszcze z epoki kapitalistycznej. W rozmowie ze znajomym, do wybitnymneurologiem, zapytaem, jak si zapatruje na leczenie nerwic wegetatywnych zespoem witamin B, oczywicie naturalnegopochodzenia.

- Jeeli wariat przychodzi do mnie po piguk - odpowiedzia artobliwie - to nie mog mu da marchewki czy cebulkibo on sobie pomyli, e to ja jestem wariat.Pacjent da ode mnie rodka o szybkiej skutecznoci, czego o surwkach powiedzienie mona.

I std zapewne pochodz zawrotne kariery rodkw kojcych, podejrzanego; niekiedy pochodzenia. A tu znw wyaniasi druga przyczyna niewiary skuteczno ecznicz witamin naturalnych: jest ni nieskuteczno witamin "pigukowych" wstanach dewitaminizacji,pokrywajcych si z jak j . konkretn jednostk chorobow.Bo znw do trudno zgodzi si z tym,e skoro witaminy naturalnego pochodzenia wystpuj tylko zespoowo i dziaaj tylko zespoowo, to i awitaminozy zjawiajsi zespoowo i zawsze na bazie awitaminozy absolutnej. Chocia bowiem kadej awitaminozie dajemy liter tej witaminy,ktrej brak wywoa objawy chorobowe, a wic szkorbut czyli gnilec nazywany awitaminoz C,a krzywic awitaminoz D i takdalej, to jednak ani gnilca samym kwasem askorbinowym, ani krzywicy samym kalcyferolem wyleczy nie mona.

Awitaminoza moe mie dwie przyczyny: l - monotonne wyywienie, w ktrym brak byo artykuw wielowitaminowychi 2 - ze trawienie,w wyniku; ktrego organizm nie przyswaja sobie odpowiednich skadnikw wyywienia, m.in. wanie wit-amin.

Co do pierwszej przyczyny: monotonne wyywienie jest najczciej podyktowane popiechem, oszczdzaniem czasu,rzadziej za, upartym trzymaniem si kilku ulubionych potraw.

16

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

17/138

7/30/2019 Zioolecznictwo - Poprzcki

18/138

okresie karmienia przejdzie do jej mleka,z mlekiem do odka niemowlcia, gdzie rwnie uatwi trawienie,zlikwiduje wszelkieburczenia, przelewania,kurcze i boleci w niemowlcym brzuszku,po czym wreszcie w kale niemowlcia moglibymy go znalechyba w caoci.

Olejek eteryczny, ktry we wszystkich czterech wyej wymienionych artykuach wystpuje - ze wzgldu na podobn bu-dow chemiczn i podobny zapach uznano pocztkowo za witamin i nadano jej liter L ( witaminum lactagogum czylimlekopdna), a ostatnio uwaa si j za katalizator bliej nie okrelony.

Tak wic - podobnie jak przy witaminach - musimy stwierdzi,e bardzo niewielkie iloci katalizatorw odgrywaj wielkrol w procesie trawienia i przyswajania tych czy innych skadnikw naszego wyywienia.I tu dopiero moemy zamkn kko

naszego rozumowania: due iloci i duy wachlarz witamin jest zawarty w artykuach spoywczych,ktre jak np.groch,kapusta,surowizny - maj opini cikostrawnych.Wobec tego zamiast odstawi te potrawy, ktre nam rzekomo "zaszkodziy", naleydo nich doda te przyprawy trawienne, ktre si tradycyjnie dodaje w polskiej kuchni: pieprz i papryk do surwek, kminek i

jaowiec do kapust,majeranek czy kolendr do mis i grochw. Dopiero taka praktyka zabezpieczy nas przed odstawieniem tychrzekomo szkodliwych potraw, co byoby kategorycznym bdem dietetycznym wiodcym do awitaminozy, ktra wanie moesi zjawi rwnie w wyniku niedostatkw trawienia, jak to ju wyej zaznaczylimy.

A skoro mowa o przykadach i roli tych niepozornych przecie dodatkw do naszych potraw - naleaoby tu jeszczeomwi termin "ostre przyprawy",ktrym si ongi szafowao,jako czym szkodliwym dla zdrowia.Dyskusje na ten temat tr-

waj prawie od stu lat, a mianowicie od epoki doktora Tapeinera. Ale jeeli Tapeiner gosi o szkodliwoci soli i octu, z czymby si i dzi mona zgodzi, to ju jego ucze Winternitza-Wenckenbach wylicza szkodliwych przypraw okoo 30.Tymczasem

dzieje interny nie zanotoway ani jednego konkretnego bezspornego wypadku zatrucia np. pieprzem, papryk czy musztard.Co wicej - gdyby istotnie te naprawd ostre przyprawy mogy by szkodliwe, to Turcy i Bugarzy wymieraliby na jak naro-dow chorob "pieprzow", Wgrzy na tak chorob "paprykow", a jedynie Anglicy ze swoj md i nijak kuchni b