Zmodyfikowane genetycZnie uprawy odporne na

opryski chemicZne prognoZa dla europy

paźdZiernik 2012

Organizacja Greenpeace zleciła dr. Charlesowi Ben-brookowi, uznanemu ekonomiście rolnictwa, przepro-wadzenie symulacji dotyczącej upraw modyfikowanych genetycznie. Praca, która w ten sposób powstała, jest pierwszą w historii prognozą dla krajów Unii Europej-skiej, pokazującą konsekwencje dopuszczenia do upraw modyfikowanej genetycznie kukurydzy, soi i bura-ków cukrowych, odpornych na stosowanie herbicydów. Podstawą analizy były doświadczenia z uprawą takich roślin w Stanach Zjednoczonych. Badanie wykorzystuje przykład gatunków odpornych na stosowanie glifosatu, znanych na rynku jako rośliny RoundupReady (RR).

Prognoza dotyczy kukurydzy, buraka cukrowego i soi (odpornych na opryski chemiczne i zmodyfikowanych genetycznie), ponieważ obecnie brane jest pod uwagę dopuszczenie ich do uprawy na terenie UE.

Raport pokazuje następstwa wprowadzenia na pola ro-ślin odpornych na stosowanie oprysków chemicznych. Skutki to przede wszystkim wzrost cen nasion oraz ma-sowe występowanie chwastów odpornych na herbicydy.

W niniejszym podsumowaniu zostały zawarte najważ-niejsze wyniki badań.

Pełną analizę można pobrać ze strony www.greenpeace.org/international/en/campaigns/agriculture/

kilka słów o dr. BenBrookuDr Charles Benbrook jest pracownikiem naukowym w Centrum na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Rolnic-twa i Zasobów Naturalnych w Washington State Univer-sity. Kieruje projektem „Measure to Manage: Farm and Food Diagnostics for Sustainability and Health” („Pomia-ry dla lepszego zarządzania: diagnostyka gospodarstw i żywności dla zdrowia i zrównoważonego rozwoju”). Ukończył Uniwersytet Harvarda, a następnie zrobił dok-torat z ekonomiki rolnictwa na Uniwersytecie Wisconsin--Madison. Jest adiunktem na Wydziale Badań nad Upra-wami i Glebami w Washington State University.

Opublikował ponad dwadzieścia artykułów naukowych w różnych czasopismach technicznych; brał udział w pracach wielu zespołów i komisji. Jego działalność jest związana głównie z pracami nad rozwojem syste-mów służących ocenie zdrowia społeczeństwa. Zajmuje się również badaniami środowiskowych i ekonomicz-nych skutków zmian w systemach rolniczych, a także biotechnologią i rozwiązaniami systemowymi. Prowadził prace nad zastosowaniem pestycydów oraz oceną ry-zyka ich użycia, a także nad rozwojem projektu „Zinte-growanego biointensywnego zwalczania szkodników”. Odegrał istotną rolę w tworzeniu Ustawy o Ochronie Ja-kości Żywności z 1996 roku; jest autorem wielu raportów z dziedziny biotechnologii w rolnictwie.

Procedura dopuszczenia do uprawy roślin genetycznie modyfikowanych (GMO) w Unii Europejskiej była często krytykowana przez rządy państw członkowskich, a także przez niezależnych naukowców1. W 2008 roku, podczas spotkania Rady ds. Środowiska, ministrowie środowiska państw UE jednogłośnie stwierdzili, iż system dopusz-czenia do upraw roślin genetycznie modyfikowanych musi zostać istotnie poprawiony, aby spełniał wymogi prawa wspólnotowego2. Kroki podjęte do tej pory przez Komisję Europejską okazały się niewystarczające, przez co procedura dopuszczenia do upraw roślin GMO nie poprawiła się – mimo nakazów Rady oraz wymagań pra-wa wspólnotowego.

Jedno z zaleceń zawartych w konkluzjach Rady Unii Eu-ropejskiej z 2008 roku kładzie nacisk na potrzebę oceny konsekwencji, jakie będą miały dla środowiska zmiany w praktykach rolniczych (zastosowanie herbicydów), związane z uprawą roślin genetycznie modyfikowanych odpornych na opryski. Rada podkreśliła także potrzebę nadania większego znaczenia aspektom zarządzania ryzykiem w procesie dopuszczania roślin do uprawy – chodzi głównie o zajęcie się skutkami społeczno-ekono-micznymi stosowania tych upraw i wprowadzania roślin GMO na rynek.

Nowe wytyczne Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeń-stwa Żywności (EFSA), które dotyczą oceny zagrożeń dla środowiska ze strony upraw GMO, są obecnie przed-miotem dyskusji w państwach członkowskich. Wytyczne obejmują ocenę skutków, jakie będą miały dla środowi-ska zmiany w sposobie stosowania herbicydów. Zmiany te wynikają z wprowadzenia upraw wykorzystujących rośliny genetycznie modyfikowane, odporne na opryski.

Komisja Europejska oraz EFSA wciąż rozważają kwestię roślin modyfikowanych genetycznie odpornych na opry-ski jedynie w kategoriach zarządzania i odsuwają na bok problemy związane z ich uprawą. Jest to spowodowane przekonaniem, iż źródeł problemów należy doszukiwać

się raczej w postępowaniu rolników niż w samym syste-mie upraw GMO. Według EFSA, problemów związanych ze zwiększoną ilością stosowanych herbicydów można w wielu przypadkach uniknąć, postępując zgodnie z do-brymi praktykami rolniczymi. Podejście to prowadzi do przeniesienia całej odpowiedzialności na rolników i wyni-ka ze zbyt wąskiego patrzenia na konsekwencje związa-ne z omawianymi uprawami.

M.in. ze względu na brak jasnych wytycznych dotyczą-cych metody, za pomocą której należałoby oceniać wpływ upraw roślin genetycznie modyfikowanych na środowisko i zdrowie ludzi, nie należy zezwalać na upra-wianie tych roślin w Europie. Obecnie większość gene-tycznie modyfikowanych roślin (19 z 26), których dopusz-czenie do uprawy w UE jest brane pod uwagę, to rośliny odporne na opryski. Trzynaście z nich to rośliny odporne na glifosat, a dziesięć z nich nie poddaje się działaniu glufosynatu. Niektóre z nich wykazują oba rodzaje od-porności. Z siedmiu roślin modyfikowanych genetycznie, których dopuszczenie jest najbardziej prawdopodobne, sześć jest odpornych na herbicydy. Decyzja o ich do-puszczeniu do uprawy może stać się faktem w pierw-szych miesiącach 2013 roku.

System upraw roślin odpornych na glufosynat może mieć skutki podobne do obserwowanych w przypadku upraw odpornych na glifosat. Nie jest on jednak przedmiotem prezentowanego badania, ponieważ glufosynat ma być wkrótce wycofany z Europy3. W raporcie, którego wyniki są przedstawione w tym podsumowaniu, posłużono się przykładem genetycznie modyfikowanych roślin upraw-nych odpornych na glifosat. Rośliny te mają masowe za-stosowanie w obu Amerykach, a skutki upraw są stosun-kowo dobrze udokumentowane. Każdy system uprawy roślin modyfikowanych odpornych na opryski może pro-wadzić do efektów obserwowanych w przypadku roślin odpornych na glifosat – szczególnie w przypadku upraw na większą skalę.

uprawy modyfikowane genetycZnie w ue – informacje ogólne

podsumowanie raportu

wZrost użycia glifosatu i herBicydów

Glifosat to herbicyd o szerokim zastosowaniu, po raz pierwszy wprowadzony na rynek w 1970 roku pod nazwą Roundup przez firmę Monsanto. Obecnie szereg firm produkuje glifosat pod różnymi nazwami handlowymi. Dwadzieścia lat po wprowadzeniu herbicydu na rynek firma Monsanto opracowała genetycznie modyfikowane rośliny odporne na glifosat, co umożliwiło szerokie za-stosowanie herbicydu w uprawach.

Raport dr. Benbrooka, bazujący na doświadczeniach ze Stanów Zjednoczonych, pokazuje przewidywane zmiany zużycia glifosatu w EU w ciągu nadchodzących 13 lat (2012-2025).

Prognozy opierają się na trzech scenariuszach dla każ-dej z badanych upraw:

• Scenariusz 1. zakłada, że modyfikowane genetycznie rośliny odporne na herbicydy nie zostaną dopuszczo-ne do upraw na terenie UE.

• Scenariusz 2. pokazuje zmiany zużycia glifosatu i innych herbicydów przy założeniu, że rolnicy w UE wprowadzą technologie upraw roślin genetycznie mo-dyfikowanych odpornych na opryski tak szybko jak ich odpowiednicy w USA, tj. bez żadnych ograniczeń ze strony prawodawców.

• Scenariusz 3. zakłada, że uprawy roślin genetycz-nie modyfikowanych odpornych na herbicydy zosta-ną zatwierdzone, ale z narzuceniem egzekwowanych w praktyce ograniczeń regulacyjnych. Ustawodawca może zakazać np. sadzenia roślin RR dwa lata z rzędu na tym samym polu, co w teorii ma zapobiec pojawia-niu się chwastów odpornych na glifosat.

Aby zobrazować zmiany zużycia herbicydu, Europę po-dzielono na trzy strefy – północną, środkową i południo-wą. Symulacja zmian została przeprowadzona osobno dla każdej ze stref oraz dla każdej z upraw na podstawie porównania z odpowiednio przyporządkowanymi stanami amerykańskimi. Prognozy dla każdego kraju UE zostały wykonane poprzez jego przypisanie do określonej strefy.

Najważniejszą i najpowszechniej uprawianą rośliną w Europie jest kukurydza.

W scenariuszu 1. stosowanie glifosatu podwoi się, ale zużycie innych herbicydów pozostanie zasadniczo nie-zmienione. Według scenariusza 2. zastosowanie glifo-satu wzrośnie o ponad 1000%, podczas gdy całkowite wykorzystanie innych herbicydów zmniejszy się o około 25%. Łączne użycie herbicydów do 2025 roku ulegnie podwojeniu i wyniesie 33 000 ton.

W scenariuszu 3. zużycie glifosatu będzie wzrastać, aż osiągnie 500% obecnego zużycia.

Scenariusz 1.: Niedopuszczenie kukurydzy modyfikowanej genetycznie i odpornej na herbicydy do uprawScenariusz 2.: Nieograniczone uprawy kukurydzy modyfikowanej gene-tycznie i odpornej na herbicydyScenariusz 3.: Ograniczone uprawy kukurydzy modyfikowanej gene-tycznie i odpornej na herbicydy

W Unii Europejskiej uprawia się znacznie mniej buraków cukrowych niż kukurydzy (około dziewięć razy mniej). Jest to jednak roślina, do której uprawy stosuje się mniej więcej połowę herbicydów używanych przy uprawie kukurydzy.

Przy założeniach scenariusza 1. wykorzystanie glifosatu wzrośnie o 50%, lecz ogólne zastosowanie herbicydów zmniejszy się na skutek przewidywanego spadku ilości herbicydów niezawierających glifosatu. W przypadku scenariusza 2. zastosowanie glifosatu wzrośnie o 380%. Nawet scenariusz 3. – planowane i kontrolowane przyję-cie upraw modyfikowanych genetycznie odpornych na herbicydy – przewiduje wzrost użycia tego związku che-micznego o 220%.

Scenariusz 1.: Niedopuszczenie buraków modyfikowanych genetycznie i odpornych na herbicydy do uprawScenariusz 2.: Nieograniczone uprawy buraków modyfikowanych gene-tycznie i odpornych na herbicydyScenariusz 3.: Ograniczone uprawy buraków modyfikowanych gene-tycznie i odpornych na herbicydy

Uprawa soi zajmuje w Europie znacznie mniejszą po-wierzchnię niż uprawy buraków cukrowych i kukurydzy – stanowi 2,4% powierzchni wymienionych upraw.

Scenariusz 1. przewiduje 56-procentowy wzrost użycia glifosatu przy jednoczesnym spadku zastosowania in-nych herbicydów o 21%. W scenariuszu 2. wzrost wyko-rzystania glifosatu wyniesie prawie 1500% przy równo-ległym spadku zastosowania innych herbicydów o 56%. Łączny wzrost wykorzystania herbicydów w Unii Europej-skiej przekroczy zatem 120%. W scenariuszu 3. użycie glifosatu zwiększy się do 660%, co spowoduje 60-pro-centowy wzrost wszystkich herbicydów wykorzystywa-nych przy uprawie soi.

Scenariusz 1.: Niedopuszczenie soi modyfikowanej genetycznie i od-pornej na herbicydy do uprawScenariusz 2.: Nieograniczone uprawy soi modyfikowanej genetycznie i odpornej na herbicydyScenariusz 3.: Ograniczone uprawy soi modyfikowanej genetycznie i odpornej na herbicydy

Przewiduje się, że w przypadku scenariusza 1. łączne użycie glifosatu dla wszystkich trzech upraw zwiększy się o 88%, natomiast zastosowanie pozostałych herbicydów spadnie. Scenariusz 2. pokazuje, że całkowity wzrost uży-cia glifosatu przekroczy 800% przy jednoczesnym wzro-ście użycia wszystkich herbicydów o ponad 70%. Sce-nariusz 3. przedstawia sytuację, w której wykorzystanie herbicydów zwiększy się do 25%, a glifosatu – o 400%.

soja

Burak cukrowykukurydZa

chwasty odporne na glifosat

Jednym z głównych problemów spowodowanych przez powszechne zastosowanie upraw odpornych na herbicy-dy i modyfikowanych genetycznie jest gwałtowne rozprze-strzenianie się chwastów, na które już nie działa glifosat. Eksperci ostrzegali przed wzrostem wytrzymałości tych chwastów od momentu wprowadzenia upraw GM. Pierw-szym odpornym chwastem, udokumentowanym w 2000 roku w Stanach Zjednoczonych, była konyza kanadyjska (przymiotno kanadyjskie). Od tamtej pory liczba chwastów niepoddających się działaniu glifosatu znacznie wzrosła. W 2004 roku istniało pięć gatunków chwastów odpornych na glifosat, podczas gdy obecnie znane są już 23.

Rozprzestrzenianie się tych chwastów jest na tyle zauwa-żalne, że nawet sondaże Dow AgroSciences z 2010 roku mówią o ponad 12 milionach zaatakowanych hektarów powierzchni uprawnych soi. Plaga chwastów odpornych na herbicydy dotknęła już 37 milionów hektarów upraw.

Aby zahamować rozprzestrzenianie się chwastów, rol-nicy zwielokrotniają podawanie glifosatu, zwiększają dawki herbicydów i stosują orkę pogłębioną (by zasy-pać nasiona chwastów), a także pielą ręcznie. Natomiast reakcją firm agrochemicznych, takich jak Monsanto czy Dow, jest tworzenie nowych roślin genetycznie modyfi-kowanych, które są jeszcze bardziej odporne na coraz silniejsze i – co za tym idzie – coraz bardziej toksyczne herbicydy, takie jak 2,4-D czy Dicamba. Ta sytuacja to błędne koło, w którym cały czas zwiększa się ilość i tok-syczność herbicydów.

ceny nasionRolnicy, którzy prowadzą uprawy z zastosowaniem na-sion GMO, będą zobowiązani do tego, aby co rok ku-pować nowe nasiona. Wymagają tego umowy, które każdy rolnik musi podpisać z producentami. W USA fir-ma Monsanto pozwała farmerów do sądu za złamanie takich umów. Problem polega nie tylko na braku moż-liwości przechowywania i ponownego sadzenia nasion

przez rolników, lecz także na zwiększających się kosz-tach związanych z uprawami GMO. Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że w niektórych miejscach w USA nie ma już możliwości kupienia tradycyjnych nasion.

W przypadku dopuszczenia w UE upraw roślin genetycz-nie modyfikowanych odpornych na opryski przewiduje się znaczący wzrost cen nasion tych roślin w porówna-niu z tradycyjnymi uprawami. W Stanach Zjednoczonych opłaty licencyjne za nasiona, naliczane łącznie z innymi opłatami za nasiona GMO, wzrastały dużo gwałtowniej niż opłaty związane z nasionami tradycyjnymi. Ilustruje to przykład nasion soi. W 1995 roku, na rok przed wprowa-dzeniem do obrotu pierwszych odmian GMO, nasiona soi kosztowały 13,60 USD za buszel, a soję sprzedawano za 6,72 USD za buszel, czyli cena nasion soi była dwa razy wyższa od samej soi. W 2005 roku, kiedy 80% wszyst-kich nasion soi w USA stanowiły już produkty genetycz-nie modyfikowane, współczynnik ceny nasion do ceny soi wynosił 6,1 (cena nasion była zatem 6 razy wyższa), natomiast współczynnik ceny nasion do soi w przypadku upraw tradycyjnych – 3,4. W ciągu 25 lat, tj. w latach 1975-2000, cena nasion ziaren soi w USA wzrosła o około 63%. W ciągu następnych 12 lat w systemach produkcji rolnej GMO cena wzrosła o kolejne 211%.

W okresie poprzedzającym wprowadzenie GMO, od 1975 do 1997 roku, koszty względne nasion soi w po-równaniu do dochodów brutto z hektara uprawy stano-wiły 4% do 8%. W 2001 roku koszty względne nasion soi modyfikowanej genetycznie w porównaniu do docho-dów brutto z hektara uprawy stanowiły już 15%, a do 2009 roku wzrosły aż do 22,5%.

Podobna sytuacja dotyczy kukurydzy. W ciągu ostatnich 35 lat (1975-2009) przeciętna cena nasion kukurydzy wzrosła o współczynnik równy 4,9. W 2001 roku cena na-sion GMO wynosiła średnio 110 USD, w porównaniu z 85 USD za nasiona tradycyjne. Do 2012 roku typowa cena nasion kukurydzy modyfikowanej genetycznie wzrosła do 263 USD za jednostkę, podczas gdy nasiona tradycyjne sprzedawano przeciętnie za 167 USD za jednostkę.

wpływ na rolnictwo

ZnacZenie Badań dr. BenBrooka

prZypisy

Jeśli w Europie wprowadzi się uprawę roślin odpornych na glifosat, coraz intensywniejsze używanie tej substan-cji będzie nieuniknione. Szczególnie – jak pokazują do-świadczenia z Ameryki Północnej – wzrost odporności na glifosat u chwastów prowadzi do stosowania zwiększo-nych dawek tego związku chemicznego i wymaga wpro-wadzania dodatkowych herbicydów. Szeroko zakrojone badania brytyjskie, analizujące wpływ roślin genetycznie modyfikowanych odpornych na opryski, na bioróżnorod-ność wykazały zagrożenia ze strony niektórych upraw4. Dotyczy to szczególnie źródeł pożywienia dla dzikich zwierząt żyjących w pobliżu ludzkich siedlisk. Badania te obejmowały pierwsze lata prowadzenia upraw i nie mogły tym samym oszacować skutków podwyższonej odporności u chwastów i związanych z nią intensywniej-szych oprysków.

W przypadku pojawienia się upraw roślin genetycz-nie modyfikowanych odpornych na opryski negatywne skutki dotkną nie tylko na bioróżnorodność. Rolnicy będą musieli wydawać więcej pieniędzy zarówno na modyfikowane genetycznie nasiona, jak i na herbicydy. W niedawno wydanej publikacji dr. Benbrooka5 znalazło się następujące wyliczenie: w latach 1996-2011 techno-logia upraw roślin odpornych na opryski doprowadziła do zwiększenia ilości stosowanych herbicydów o 239 000 ton. Jeżeli tego typu uprawy zostaną dopuszczone w UE, to koszty podwyższonego zużycia herbicydów poniosą rolnicy. W tej pracy posłużono się przykładem upraw GMO charakteryzujących się odpornością na gli-fosat, ale podobnych efektów należy się spodziewać ze strony wszelkich innych systemów upraw roślin modyfi-kowanych genetycznie odpornych na opryski.

1 Np. Abbott A. (2009), „European dissarray on transgenic crops”, Nature (News) 457: 946-947

2 Rada Unii Europejskiej (2008), Postanowienia Rady w sprawie organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO), 2912. spotkanie Rady ds. Środo-wiska, Bruksela, 04.12.2008

3 W 2009 roku przyjęto rozporządzenie (Regulation (EC) No. 1107/2009), które określa zasady produkcji i autoryzowania produktów agrochemicznych. W jego następstwie pozwolenie na sprzedaż glufosynatu (oraz 22 innych produktów agrochemicznych) nie zostanie przedłużone.

4 Firbank LG, Rothery P, May MJ, Clark SJ, Scott RJ, Stuart RC, Boffey WH, Brooks DR, Champion GT, Haughton AJ, Hawes C, Heard MS, Dewar AM, Perry JN & Squire GR (2006). Effects of genetically modified herbicide-tolerant cropping systems on weed seedbanks in two years of following crops. Biology Letters 2: 140-143.

5 Benbrook CM (2012). Impacts of genetically engineered crops on pesticide use in the US – the first sixteen years. Environmental Sciences, Europe 2012, 24:24 doi:10.1186/2190-4715-24-24.

Greenpeace to niezależna, międzynarodowa organizacja pozarządowa działająca od 1971 r. na rzecz środowiska naturalnego i pokoju na świecie. Organizacja koncentruje swoje działania na najważniejszych zagrożeniach dla różnorodności biologicznej i ekosystemów. Kampanie prowadzone przez Greenpeace obejmują sześć głównych obszarów ochrony środowiska - ochronę lasów, ochronę oceanów i mórz, ochronę przed substancjami toksycznymi, działania na rzecz klimatu, promocję odnawialnych źródeł energii oraz przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu w środowisku genetycznie modyfikowanych organizmów.Biura Greenpeace znajdują się w ponad 40-stu krajach świata. Polskie biuro istnieje od 2004 r. W celu zachowania niezależności, Greenpeace nie przyjmuje pieniędzy ani dotacji od rządów, partii politycznych i biznesu. Działania Greenpeace finansowane są dzięki wsparciu indywidualnych darczyńców i starannie wyselekcjonowanych fundacji.Fundacja Greenpeace Polskaul. Lirowa 1302-387 Warszawawww.greenpeace.plWydrukowano na papierze ekologicznym - Cyclus 250g