Sevdalm Hayat

SEVDALIM HAYAT

Ya zan: Zlf Livaneli mer Zlf Livaneli, 2007

Ya yn hak la r: Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk Tic. A..Bu eserin btn haklar sakldr. Yaynevinden yazl izin alnmadan ksmen veyatamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez, oaltlamaz ve yaymlanamaz.

1.-36. bask / Remzi Kitabevi, 2007-2012Doan Kitapta 1. bas k / Aralk 2012 / ISBN 978-605-09-1199-2Sertifika No: 11940

Ka pak ta sa r m: Geray GenerKa pak fotoraf: Zlf Livaneli, annesi kriye Hanm ve babas Fethiye Savcs Mustafa Sabri Bey ile (1947) Bas k: Mega Basm, Baha Merkezi. A Blok Haramidere / Avclar - STANBULTel. (212) 422 44 45Sertifika no: 12026

Doan Eg mont Ya yn c lk ve Ya pm c lk Tic. A.. 19 Ma ys Cad. Gol den Pla za No. 1 Kat 10, 34360 i li - S TAN BULTel. (212) 373 77 00 / Faks (212) 355 83 16www.do gan ki tap.com.tr / edi tor@do gan ki tap.com.tr / sa tis@do gan ki tap.com.tr

Sevdalm Hayat

Zlf Livaneli

indekiler

Giri .................................................................................................. 13Almanca bask iin nsz ............................................................ 17

Kei ................................................................................................ 25

Rus komutan ldren dede ......................................................... 35

akal maaralar .......................................................................... 38

Gizli kitap tapnam ................................................................... 47

lk byk serven ......................................................................... 53

Dnyann btn nevrotikleri, birlein! ....................................... 58

Mzik, edebiyat, sinema denilen byl eyler... ....................... 62

Varoluulukta var olmak ............................................................ 69

Bayrakl ocuk .............................................................................. 75

Kara kuun kanad ....................................................................... 85

Solcular arasnda bir hain ........................................................... 95

lk basklar .................................................................................. 100

71e doru .................................................................................... 105

Ekim Yaynlar ............................................................................ 110

Bir ylba elencesi .................................................................... 114

Krlardan ehirlere darbeler ...................................................... 119

12 Mart ........................................................................................ 123

Kark gnler ............................................................................. 129

Bir artist hikyesi .................................................................... 134

Kouta yangn ........................................................................... 139

Titrek Hamsi Hcresi ................................................................. 144

kenceyi bekleme ikencesi ...................................................... 151

8Kouta yaam ........................................................................... 156

Kendini sakatlamak ................................................................... 161

Ekya dnyaya hkmdar olmaz ............................................. 166

Merhaba Avrupa ......................................................................... 172

Lacivertli adamlar ...................................................................... 177

Gemide bir evliya ........................................................................ 181

Stockholmde cennet ve cehennem ............................................ 188

Yeni bir yaama doru ................................................................ 193

lk uzunalar ............................................................................... 198

Korsan barbarl ....................................................................... 204

oksesli mzik gnahna admlar ............................................. 208

Anadolunun gizli sesini bulma abalar ................................... 214

Politikada yazmaya balyorum ................................................ 219

stanbula dnyorum ................................................................ 223

stanbulda bir pazar gn......................................................... 227

Nzm arklar ........................................................................... 230

Bir renci gibi ........................................................................... 234

Kesin dn ................................................................................ 238

Ylmaz Gneyin ilgin nerisi ................................................... 243

stanbul ve Atinada ilk konserler ............................................. 247

Ecevit dnemindeki gzalt ........................................................ 251

Miting gibi konferans ................................................................. 256

Trkiyede deheti, Avrupada baary yaamak ..................... 262

Trk, vn, alma, kskan!...................................................... 266

Darbeyle gelen Kader Senfonisi ................................................. 270

Yalanc kalemler ......................................................................... 274

Trkn orayla film projesi ...................................................... 279

Mariayla plak almas ............................................................ 282

Yakamozlu anlar ........................................................................ 286

Senin adn da Mustafa m? ..................................................... 289

Atinada yangn .......................................................................... 295

Ylmaz Gneyle gizli buluma .................................................. 298

Adm Sebastian Argol oluyor ..................................................... 302

9Sebastian Argol, Livaneliyi eziyor! ........................................... 305

Avrupa turnesi ............................................................................ 309

Ey halkm unutma bizi .............................................................. 314

Telefunken planda, dilini karan Livaneli resmi ................. 318

Mariayla zntl gnler ......................................................... 323

Tekrar kesin dn ..................................................................... 327

an konserleri ............................................................................. 330

Selimiye yollar ........................................................................... 333

Mikisin kanatlar ....................................................................... 337

Moskovaya ilk gidiim ............................................................... 348

Ala-Ara toplants ..................................................................... 352

Issk Gl kysnda ...................................................................... 355

Issk Gl Geceleri arks ........................................................... 358

Sonradan gldmz iki olay .................................................. 360

Gorbaovla buluma .................................................................. 365

Perestroykay balatan toplant ................................................ 371

Sandala den mucize balk ...................................................... 378

Ky .............................................................................................. 382

Kei Dalarnn tepesinde Hitler tartmas .......................... 387

Gerek ile illzyon ...................................................................... 390

Berlin ve Cannes gnleri ........................................................... 396

Ingmar Bergmanla tuhaf bir an .............................................. 403

plak ayakl arkc .................................................................. 410

Yakn yllar ................................................................................. 413

Kei ve siyaset .......................................................................... 422

Veda ettiim dostlar ................................................................... 438

Peter Ustinov .............................................................................. 448

Kuunun lm .......................................................................... 453

Sonsz ............................................................................................. 457

Bir dertleme ................................................................................ 465

Her ey akar!Herakleitos(Efes, 540-480)

Giri

Bir miras kavgasnda kylnn birini dvmler. Adam kasabadaki arzuhalciye gitmi, Beni dvdler! demi ve bir ikyet dilekesi yazmasn istemi.

yi demi arzuhalci, leden sonra gel al.Sonra gemi daktilosunun bana, usta bir arzuhalcinin

btn hnerlerini kullanarak, en etkili kelimeleri seerek balam yazmaya.

Kyl leden sonra gitmi. Arzuhalci, onun parmak basa-rak onaylamasndan nce yazdklarn batan sona okumak is-temi. Ne yazldn anlamasym derdi. Balam okumaya.

Bir sre sonra kylnn hngr hngr alamaya bala-dn grm.

Ne oldu? demi.Kyl bir yandan iki sral ya dkyor, bir yandan da,

Vay bana neler yapmlar da haberim olmam! diye at yakyormu.

Bu anlar derleyip toplarken neredeyse benim de bama ayn ey geliyordu; kendi kendimin arzuhalcisi oluyordum bir anlamda.

Sonra bu hayatn iindeki gzel anlar dndm; dost-luklar, dayanmalar, ortak hayaller, gmbr gmbr patla-yan kahkahalar, sevdayla dokunan anlar aklma geldi. Bana bakan gzlerdeki umut ltsn ve milyonlarca hanereden

14

ykselen salkl, diri sesin, bulutlu bir gkyznn grleyi-ini hatrladm.

Ardndan, o kadar da yaknmaya hakkm yok, diye dn-dm. Her eye ramen gzel ve anlaml bir hayatt bu. Belki de zorluklar olmadan, bu mutlu anlarn domas zordu.

Her mrn bir izdm vardr; yerli yerinde durur, hep oradadr ama onu hi dnmeyiz. Hi kimse kendi kendisi-ne mrnn izdmn sormaz.

Byle bir soru, ancak gemii yazarken gndeme gelir.Sizi ve dostlarnz kuatan atmosfer, bir yeralt suyu gibi

kendini hep derinlerde duyuran anlam nedir?Milyonlarca iliki krnts, glckler, i ekiler, umut-

suzluklar ve alama krizleriyle ilerleyen yaral hayatlar ney-le aklanabilir?

te bunlar dnp dururken, yant Kavafisten geldi.O gzel iirde olduu gibi bizim de bir mr boyu barbar-

lar beklediimizi dndm.Her dnemimizde deiik kimliklerle ortaya ktlar.Birbirlerine hi benzemiyorlard ama ortak noktalar bar-

bar olularyd.Sivil barbarlar, asker barbarlar, sac-solcu barbarlar, e-

hirleri kuatan ve varolarda yaral kurtlar gibi inildeen barbarlar, Avrupal barbarlar, aydn barbarlar, politikac bar-barlar...

Dnyann birok yerinde bizim kuamz, zerine dalga dalga gelen barbar saldrlarn gslemeye alarak geir-di mrn.

imdi okuyacaklarnz, kolayca greceiniz gibi srekli sa-nat stne dnen, yarat sanclar eken ama dnemin ve lkenin koullar gerei zaman zaman politikadan kaama-yan birinin anlar.

Hayatn her alanna sanat penceresinden baktm iin her szn, her davrann altnda siyasi ya da kiisel hesap

15

arayan insanlarla birbirimizi bir trl anlayamadk.Ankarada bir aydnlanma heyecanndan ve uzak iklimle-

rin dn kuran genlerin kitap okuma merakndan bala-yp hcrelere, dalara ve ssz Avrupa bakentlerine uzanan bir macera bu.

ncelikle benim ama bir anlamda hepimizin hayatna da-ir bir anlat. nk bu lkede sanatla, kitapla, kltrle ilgi-lenen ve daha gzel, daha adil bir dnya yaratmak isteyen milyonlarca kii, srek avlaryla sistemli olarak yok edildi, tutukland, hayatn dna srld.

Bu arada milliyetilik ve din kisvesine brnm kiiler rgtlenerek lkeyi soydu, ok byk g ve para sahibi ol-dular; eline kan bulam katiller siyasette yksek mevkile-re trmandlar, sayg grdler; ksacas Trkiye iyi evlatlar-n boan, ktleri ise dllendiren bir lke olarak bugnlere kadar geldi.

Bu kitab okuyacak olan gen kuaklarn, bizimkinden da-ha mutlu bir Trkiyede yaamalarn dilemekten baka bir ey gelmiyor elimden.

Almanca bask iin nsz

Boaziinin Avrupa ya da Asya kysnda durup baktnz-da, denize deecek kadar yakn, sr halinde, ok hzl uan kular grrsnz. Bunlara yelkovan kular denir. Eski bir sylenceye gre bu kularn her biri, bir zamanlar Boaziinde yaam ve lm kiilerin ruhlarn tar. Avrupadan Asyaya, Asyadan Avrupaya hi durmadan uup dururlar ve Megaral-larn, Cenevizlilerin, Bizansllarn, Osmanllarn ruhlarn se-rinletirler.

Bu sular ayn zamanda, Herann Zeustan kskand iin inek klna soktuu onun, bu lanetten kamak iin rpnd- yerdir.

Her sabah uyannca evimin balkonundan Boazii denilen mucizeye bakar ve her seferinde ayn sihri, ayn badnme-sini hissederim. Yelkovan kular uup durur, Rusyadan ge-lip geen dev ilepler karanlk deniz kuleleri gibi derin uskur grltleriyle seyreder, bazen gl Boaz akntlarna kap-larak kydaki bir eve dalverirler. Her yl bir iki dev ilebin burnu, o sakin evleri paralayarak ev sahiplerinin yatak oda-larna dalar, insanlar yataklarnn baucunda bir gemi gr-menin srrealist deheti iinde ldrr.

Kk balk sandallar, bir zamanlar Roma imparator-larnn verdii ziyafet sofralarna gnderilen lezzetli Boaz balklar avlarlar. Pazar gnleri kotralar ve nazl yelkenliler szlr.

18

2010 ylnn yaz aylarnda bir akam bu esiz manzaray iki byk dostla birlikte, Boaz balklarnn lezzetini, buz gi-bi raknn derin anason kokusunu tadarak izledim.

Hayat boyu en yakn dostum olan Yaar Kemal ve konuu-muz Gnter Grass ile.

Bir akam vaktiydi. Neredeyse ayaklarmz ykayan Bo-az sularnda, grkemli Osmanl saraylarnn, camilerin, ge-milerin ve iki ktay balayan iki kprnn mucizevi yans-malar oynayordu.

Ben o akam Kbrs konserinden dnmtm. Ayamn tozuyla da o yemee yetimitim.

Yaar Kemale Kbrsllarn bana sorduu bir soruyu y-nelttim. Byk yazarmzn niye Kbrsa gitmediini merak ediyorlard. Acaba bunun sebebi, bir zamanlar orada sendi-kac bir arkadann ldrlm olmas myd?

Yaar Kemal, Evet! dedi. Doru sylyorlar, yllar nce orada bir arkadam ldrld, bu yzden o adaya gitmek is-temiyorum.

yi ama dedim, bizim stanbulda da ok arkadamz l-drld. O zaman burada da yaamamamz gerekir.

Yaar Kemal daha cevap veremeden Gnter Grass buzlu rak kadehini kaldrd ve Eer ldrleceksen, bu ehirde ldrl bari! dedi.

Bu zeki ve ac akaya glerken aklm Hollandal bir radyo-cuyla yaptm syleiye gitti.

Telefonla balant kuran radyocu, darbeler yaadm, as-keri cezaevlerinde yattm, on bir yl srgne gitmek zorun-da kaldm biliyordu. Bana En ac deneyimimin ne oldu-unu sordu.

Ben de duraklamadan Yakn arkadalarmn ldrlme-si olduu cevabn verdim.

nce yanl anladn sand: Arkadam m ldrlmt, arkadalarm m? Tekil mi, oul mu?

19

Evet dedim. Arkadalarm.Ka kii?Saysn bilmiyorum ama herhalde yirmi otuz kiiden faz-

ladr.Bunun zerine telefonun br ucunda, Amsterdamda, bir

sessizlik oldu.Neden sonra sorduu son soru uydu:Peki, orada yaamaktan korkmuyor musunuz?Korkunun Trkiyedeki muhalif aydn yaamnn ayrlmaz

bir paras olduunu syledim. Nasl hapishane Trk yazar-larnn okulu (!) ise bir gn kuytu bir keden kacak has-ta bakl, beyni ykanm gen bir katilin size tabancay do-rultmas da o kadar olaand.

Bunun en son rneini sevgili arkadamz, Ermeni kken-li gazeteci Hrant Dinkin katlinde yaamtk.

Hollandal radyocunun sorusu zerine eimle birlikte l-drlm arkadalarmz saymaya baladk.

50 saysn bulunca devam edecek halimiz kalmamt, nk ikimiz de gzyalarna boulmutuk.

Belki de Souk Savan en zalim biimde yaand lkey-di Trkiye. NATO yesi ve Amerikan mttefiki olarak, kom-umuz Sovyetler Birliine kar bir ileri karakol vazifesi g-ryorduk.

Topraklarmzdaki Amerikan slerinde nkleer fzeler her an rampalarndan atelenebilecek durumda, Trklerin gire-medii yabanc askeri havaalanlarnda nkleer bomba yk-l sava uaklar her saniye havalanmak zere hazr bekle-tiliyordu.

Bu lkede soldan, sosyal demokrasiden, edebiyattan, sa-nattan sz eden btn yaratc insanlar potansiyel suluydu ve imha edilmeleri gerekiyordu.

Bylece Trkiye kendi gulagn yaratt ve Dou Blo-kundaki rejim muhalifleri hangi vahi yntemlerle ezildiyse,

20

Trkiyede de bize ayn eyler yapld.Bu yzden, sayfalar evirdike karnza kacak olan ha-

yat hikyem bir lkenin ve bir kuan hikyesine dnt.Ben bu kitab, trajikomik bir tanklk olarak niteliyorum.kence sesleri duyulan slak hapishane hcrelerinden

Cumhurbakanl saraylarnda arlanmaya, sahte pasa-porttan Birlemi Milletler krmz Bykeli pasaportu-na, srgn ezikliinden bir milyon kiilik konserlere, kuyu dibinde kalm bir ta yalnzlndan parlamento yeliine, uluslararas dostluklara uzanan bir hikye.

Mihail Gorbaov ile Perestroyka ve Glasnostun douuna tanklk etmekten tutun da, Elia Kazann Marilyn Monroe srlarn paylamasna kadar uzanan, Peter Ustinovla kah-kaha atan, Arthur Millerdan McCarthy dnemini dinleyen ac ve tatl gnleriyle ansl bir hayat.

Klett Cotta yaynevinin bu kitabm 65. yagnm dolay-syla, Gerhard Meierin usta Almancasyla, Alman okurlara sunmasndan ayrca ok memnunum. Bu davranlarn min-netle karlyorum.

nk Almanya, Yunanistandan sonra benim en yakn dostlarmn bulunduu, zor gnlerimde bana ok destek ver-mi olan bir lke.

lk genliimizden bu yana byk bir hayranlkla okudu-umuz Goethenin, Schillerin, Kleistn, Hessenin, Blln, Grassn, Remarquen, Heinenin, Zweign, Schopenhauerin, Marxn, Hegelin, Nietzschenin lkesi.

Mzik, edebiyat ve felsefe cumhuriyetinin bakenti. Kemanyla eserlerimi alarak beni onurlandran ve bana

tablolarn gnderme inceliinde bulunan byk aktr Armin Mller Stahln ve sevgili arkadam Claudia Rothun lkesi.

Sevdalm Hayatn Almanca basksnn yalnz beni deil, son zamanlarda ok tartlan Trkiyeyi de Alman okuruna daha iyi anlatmas beni ok sevindirir.

21

nk Alman aydnlaryla her konutuumda, Trkiyenin yanl anlald kaygsn tadm. 1960larda bu lkeye ge-len gastarbeiterlerin yanl bir referans noktas oluturdu-u ve Trkiye gibi standartlar olmayan bir lkenin anlal-masnda byk bir engel rol oynadn dndm.

Kylerinden koparak Almanyaya gelen bu emekiler el-bette ki Trkiye gereinin bir paras. Ama gerein kk bir paras, resmin btnn anlamaya yetmez.

Bu emekiler Almanyada nasl yabanc ise Trkiyede de Almanc olarak niteleniyor ve iki toplumu da temsil etme-yen bir kategori olarak alglanyorlar.

Drrenmatt bir romannda Trk entelektellerinin yk-sek kalitesinden sz eder. Buna btn kalbimle inanyorum.

Evet, Trkiyede her zaman canl bir sanat yaratcl ol-du. Bizim topraklarmzda yaam olan Homerosun heksa-metre lsn benimseyerek iir yazan trubadurlarn yz-yllara dayanan gelenei, Osmanl saraynn Bizanstan et-kilenen mistik saray mzii, Fars etkisindeki divan iiri ve modern edebiyat, Trkiyeyi nemli bir yaratclk noktasna tad.

Yine bizim atalarmz olan Frigya, Karya, yonya mzik miraslar gerek mziimizde nemli bir rol oynad. Ger-ek mzik diyorum, nk Almanyadaki Trk bakkallarnn nnden geerken kulanza alnan rahatszlk verici sesle-rin, bizim gerek ve lirik mziimizle bir ilgisi yok.

Bu dncelerimi, 2010 Ekiminde Trkiyeye yapt- resmi ziyaret srasnda beni bir le yemeine davet et-mek inceliini gsteren Cumhurbakan Wulff ve zarif eiy-le de paylatm. Tarabyadaki Alman Bykeliliinin gr-kemli yazlk rezidansndaydk. Sultan 2. Abdlhamid tara-fndan Almanyaya hediye edilen bu byk ormanlk arazi-ye nefis bir bina yaplmt. Bahenin bir kesinde I. Dnya Savanda Trkiyede ehit dm, aralarnda Falkenhayn

22

ve Goltz gibi generallerin de bulunduu 900 Alman subayna ait bir mezarlk vard.

Cumhurbakan Wulffa, Babakan Merkelin Multi-kulti baarsz oldu! cmlesini hatrlatarak yukarda zetlediim dncelerimi anlattm. Trkiye ile Almanya arasnda ger-ek bir entelektel iliki kurulmas, Trk aydnlarna enteg-rasyon iin gerekli olan sosyal tercmanlar gzyle bakl-mamas iin yardmc olmasn rica ettim.

Ama Cumhurbakannn daha ok Avrupada ykselen sa, yabanc dmanl ve slamofobi konularna odaklan-m olduunu grdm.

Aslnda bu, Batda ska rastladm bir durum. Batl po-litikac ve aydnlar, slamofobi konusunda rahatszlk du-yuyor ve bunun Avrupa deerlerine yakmadn dn-yorlar.

Hakllar ama bu ilikinin iki taraf var. Bir de slam dn-yasndaki yabanc dmanlna ve gittike ykselen Hristi-yan fobisine dikkat edilmesi gerekiyor. Yoksa diyalektik bir srete etki-tepki srecinin ilemesi kanlmaz olur.

Aslnda ben olaylara politika deil kltr erevesinden bakan biriyim. nk politika penceresi, kltr dediimiz usuz bucaksz alan kavramak iin ok kk ve yetersiz.

Edebiyat ve mzik benim hayatmn temellerini oluturdu ve eitli disiplinlerde almay ok doal bir ey olarak be-nimsedim. lk genliimde Alman besteci Hans Eislerin bir szn okumutum. Yalnzca mzikten anlayan kii, mzi-i de anlayamaz diyordu. Bu sz benim yaam ilkem hali-ne geldi.

Antik dnemde Samos Adasnda buluan yonya ve Helen filozoflar sanatlarla bilimler arasndaki ilikileri tarttkla-r sempozyumun sonucunda, bu iki alann birbiriyle son de-rece yakn olduunu hatta st dzeyde bir ve ayn ey oldu-unu savunmulard.

23

Son olarak bir noktay daha belirtmek istiyorum: Geen yl Mutluluk kitabmn yayn dolaysyla ine gittiimde, anghay ve Pekin basn toplantlarma katlan gazetecilerin hepsi az birlii ederek, bu romanmn ini anlattn, ge-lenekle modernlik arasna skm lkelerimiz ve insanlar-mz arasnda byk benzerlikler bulduunu belirterek beni ok arttlar. nk Trkiye ile in arasnda herhangi bir benzerlik bulunaca aklmdan gemezdi.

Byk Anton ehov, kitaplarn Franszcaya evirmek is-teyenlere yi ama ben Rusyadaki hayat anlatyorum. Fran-szlar bunu nasl anlasn? demiti.

Ben de onun alakgnll bir ra olarak (ne garip deil mi, 44 yanda lm olan ehovu, 65 yama geldiimde us-tam olarak anmaktan haz alyorum) kitaplarm Trkiye iin yazyorum.

Ama kitaplarmn yaymland birok lkede de benzer tepkilerle karlatm.

Umarm deerli Alman okurlar da anlatlanlar egzo-tik bir lkede geen masallar olarak deil, insanolunun 20. yzyl macerasnn bir blm olarak alglarlar.

Yani insana, hayata, aclara, sevinlere ve aka dair bir hikye olarak.

Austos 2010, stanbul

Kei

Sa olsun uan kular

iee durmu aa

Yaasn sevdallar

Sevdalm hayat

Babaannem bir gn bana herkesin iinde Kei! dedi ama bunu o kadar gzel bir biimde syledi ki, ok kk olma-ma ramen bundan kt bir anlam karmamam gerektiini anladm. Sonra devam etti: Bu benim yavrum keidir! te-ki ocuklar koyundur, onlarn byk kuyruklar her trl ka-bahatlerini rter ama bu benimki kapatamaz; da keisi gibi yapayalnz kalr.

Babaannemin gzleri her zaman hznl olduu iin, bu szleri sylerken de kederle glgelenmi olduunu sanyo-rum. Kei tanm bana hibir ey anlatmamt elbette. Ne-den dier ocuklardan ayr olduumu, beni onlardan neyin ayrdn bilmiyordum ama demek ki, byk hayat deneyi-mine sahip olan babaannem, mr boyu iinde yaayacam durumu daha ocukken saptam ve bana sylemiti. Bana bu szleri yllar sonra hatrlatan da yaadklarm oldu zaten.

1950ler Ankarasnn Kurtulu semtinde, Bahadrlar Sokakta bahe iindeki iki katl bir evin st katnda, k-ck bir dairede yayorduk. Kendisini iyice ibadete vermi olan hkim emeklisi dedem, en byk koruyucum babaan-nem, hukuk fakltesinde okuyan iki amcam ve gece gndz diki dikerek evin geimine yardmc olan halam, bu kk eve smtk. Evde, bir koridor zerine sralanm bir sa-lon ve iki odamz vard. Kk bir mutfak, bir de banyo; ite hepsi bu kadard.

26

Babam, annem ve dier kardelerimle birlikte deildim. nk savc babam Anadolu illerinde dolayordu, beni de Ankarada o dnemde okullarn yldz olan Maarif Kolejine vermilerdi. Bu yzden dedem ve babaannemle birlikte ka-lyordum ama bu, pek allmadk bir durum deildi. nk ben yanda iken kardeim Asm domu. O zamanlar ba-bam Fethiye savcs imi. Annem ok zayf olduu iin iki o-cuun ykn kaldramayacan dnp beni o yata de-demle babaannemin yanna vermiler. Daha sonra annem bana bu ayrln ona ok ac verdiini, gnlerce aladn anlatmt.

Ankaradaki alakgnll evin eyas da krk dkkt di-ye hatrlyorum. nk memurlar arasnda yaygn olan ki nakil, bir yangna bedeldir szne gre, denkler, hurlar iinde Anadolunun o kesinden bu kesine savrulan eya, gerekten de birka yangn geirmi gibiydi.

Mutfakta, iinde kavrulmu kyma, kenarlar sararm ve biraz kurumu beyazpeynir, salamura zeytini gibi yiyecekle-ri barndran bir teldolap bulunurdu. Bir de tepesi temiz bir bezle zenlice kapatlm olan bir su kp. Yourt, sokaktan geen ve bet avazyla yeri g birbirine katan yourtudan alnrd. Adam kapya gelir, bir srn ularnda sallanan ka-pakl iki tepsiden birini aar, sonra yine kapakl bir mahfaza-dan mala gibi bir ey karr, yourdu onunla alr, tabaklara koyard. O malann, kaymak tutmu bembeyaz yourtta ka-y ok gzeldi. Evdeki tel somyalarn altna doldurulan ka-vun karpuz da byle satn alnrd, su da.

Babaannem harika kuru kfte ve patates yapard. O kf-teler yada kzarrken eve yaylan nefis kokunun mrm bo-yunca burnumdan gideceini sanmyorum. Zeytinyanda k-zartlan pufbrei kokusundan ise nefret eder, kaacak yer arardm.

Ela gzl gzel halam Melahat, srekli olarak rengrenk

27

kumalar bier, tkr tkr alan ayakl Singer diki maki-nesinde alr, teyel atar, ilik aar, dme dikerdi. Onu hep alrken grrdm. Hi sarmsak ve soan yemedii iin sofrada birok yemee elini srmezdi. Halam o gnlerde, ba-baannemle birlikte bana en yakn olan kiiydi diyebilirim. ok duyarl olduklar iin ben bu iki kadn, dedem ve deli-kanl amcalarmdan kendime daha yakn bulurdum.

O devirde Kurtulu semti ok tenhayd, arkasndaki Top-raklk semti yeni yeni oluuyordu. Ben her gn koleje yr-yerek gidiyordum. Dier ilkokul rencileri gibi siyah nlk giyip beyaz yaka takmyorduk. Gs cebine kolejin armas ilenmi mavi, dme ceket ve altna (mevsimine gre ba-zen ksa bazen uzun) gri kae pantolonla dolamak ok fiya-kalyd dorusu. Kurtuluta bu giysiyi giyen tek ocuk ben-dim herhalde. Sokakta insanlar dnp dnp bakard. n-k o gnlerin inancna gre Bir lisan bir insan demekti, bu durumda ngilizce renen bizler, bcr boyumuza bakma-dan en az iki insan ediyorduk.

Yllar sonra Ankarann hzl solcu kesildii bir devirde mi-litan birinin kolej talebelerini kastederek, te bunlar kk burjuva! deyii beni ok gldrmt. Adam kk burju-va kategorisini, burjuvalarn ocuklar olarak anlyordu bes-belli. te ben de o gnlerde byle bir burjuva ocuu kln-da dolayordum. Oysa aile beni o okula gnderebilmek iin ne skntlara katlanyor, ne byk zveride bulunuyordu. Bana hi kyamayan babaannem bile, koullarn zorlamasy-la harlk verirken ok zorlanyordu. Okulda ocuklar, kan-tinden aldklar, iinde kurumu, kenarlar kvrlm incecik bir dilim kaar olan bayat ekmekten sandvii satn alyor, -len bunu yiyorlard. Bir sandvi elli kurutu. Ben de arka-dalarmla birlikte bu tatsz, lastik gibi eyi yemekten hola-nyordum. Oysa babaannem bana her gn evden ekmek ara-sna kuru kfte vs gibi ok daha gzel yiyecekler hazrlyor,

28

bir paket yapp veriyordu ama ben hepsi de zengin olan ar-kadalarmn yannda bunu ap yemeye utanyordum. Sand-vi yemekte srar etmem zerine babaannem sinirleniyor ve Sandvi, sandvi! Neymi bu sandvi! Benim hazrlad-m mis gibi eyleri yesene! diyor ama yine de bana kyam-yor ve onun iin mthi deerli olduunu bildiim 50 kuruu karp sylene sylene veriyordu. Bir emekli hkim maay-la iki ocuun niversitede okutulduu kalabalk evin, o al-akgnll, dar gelirli hali bize hi dokunmuyordu. nk o dnemin Ankarasnda memur aileleri byle yaard. Kimse-nin aklna da baka trl bir yaam gelmezdi. Parann, ban-kadaki birikime verilen faizin, borsann, lks yaamn, tele-vizyonun, her evin nnde otomobilin, zel telefonun bilindi-i bir devir deildi bu. Herkes kt kanaat de olsa geinebildi-i iin, kendisine her ay para veren devlet babaya dua eder, kendini gvende hissederdi. Eer bankada bir birikim varsa, faiz falan akla gelmez, ya bankann hediye ettii bir kumba-raya sevinilir ya da arada bir ekilen piyangolara umut ba-lanrd.

Yazlar tatile gelen aile yeleriyle o kck evde kii sa-ys bazen on bein stne kar, kaak mlteci teknelerinde-kiler gibi st ste yaanrd. Yemek masasnn stnde bile ocuklarn yattn hatrlarm. Babaannemin bu gibi durum-lar iin kulland bir sz vard: Gnller geni olsun!

Otel bilinmedii iin herkes ayn eve sr, lokanta akla gelmedii iin btn aile ayn sofrada yemek yerdi. Yine de bugnknden ok daha fazla glndn, konuulduunu, elenildiini hatrlyorum.

Aslnda Elazda ok byk bir arazinin sahibi olan, son-radan istimlak edilen blgenin tam ortasna askeriye yerle-tii iin bu byk topraklar kuru istimlak bedeli karl-nda kaybeden (o bedeli de almayan), elde avuta kalan ma-l mlk satarak be ocuu okutan ve zenginlikten, kt ka-

29

naat geinilen bir yaama den bu memur ailesiyle ve onun dar gelirli, alakgnll haliyle her zaman vnlrd. n-k ka kuaktr devlete hizmet eden ailenin aklna hi zim-met, ihtikr, i takibi vs gelmemiti. Osmanl subay byk dedemin sorgu hkimi olu ya da yargda yksek mevkilere gelen torunu, bu ahlak anlaylarnn dln, dar gelirli ama ba dik ve marur bir durula almlard.

Lise yllarmda, imdi adn unuttuum biri bana, Ben o babann olu olacam; ne biim para kazanrm demiti. O srada babam, Yargtayda 2. Ceza Dairesi bakanyd. Bu de-virde inanmanz belki g ama ben o gn, onun ne demek is-tediini anlamadm. O kiinin sama sapan konutuunu d-ndm, babam bir hukukuydu ve bu iin parayla ne ilgisi vard?

Kardelerimle birlikte yllar boyunca babam deil bir hkimin, herhangi bir trafik polisinin bile kk bir rvet alacana inandramadk. Olur mu olum hi yle sama ey? diyordu. Devlet memuru rvet alr m? Bunun lafn bile duymak istemiyorum.

En kzd ey byle tartmalard. Devlete laf sylendii zaman sinirli bir edayla, Siz yle bilirsiniz! deyip konuma-y kesiyor, ban baka yne evirerek bir bacann stne att teki bacan sinirli sinirli sallamaya balyordu.

Ben ve kardelerim okuldan eve geldiimizde tahta kalem kutumuzda yabanc bir kalem bulunursa yanmtk. Kim-den aldn bu kalemi, kimin bu? Arkadamn kalemi, yan-llkla karm falan gibi mazeretler katiyen kabul edilmez ve bu iin karlnda bizi byk bir ceza beklerdi.

Yargtay bakanlna veklet ederken babamn bir ma-kam arac vard. Onu eve brakr giderdi. Bizler o arabann iini hi grmedik, neye benzediini de bilmiyoruz. Araba ba-bam braktktan sonra hemen ayrlr, daha sonra bir yere gi-deceksek otobse ya da babamn daha sonra ald elden d-

30

me kk Opele biner giderdik. O gnlerde para pul iini za-ten dnmezdik.

Babam Adalet Mfettii olduu 60l yllarda Anadoluyu dolard, ay balarnda annemle onun maan ekmeye gi-derdik. Ben ortaokul rencisiydim artk. Annem, ben ok kkken yapt gibi yine elimi tutard ama bu kez beni ko-rumaktan ok, benim ona yardm etmemi istemesinden kay-naklanyordu bu sk sk tutu. nk bu gen, gzel ama ok heyecanl kadn, son zamanlarda nedense yabanclar-la konuamyor, kekelemeye balayaca korkusu yayordu. Nereden kmt bu korku, bilmiyorum. Annem kekeme de-ildi ama Ankara yllarnda, Ya kekelersem? diye bir kor-kuya kapld.

Bahelievler ar durandaki Ziraat Bankasna gider-ken elimi skyor ve Bankaya gidince babann adn ve he-sap numarasn syle! diye beni sk sk tembihliyordu. An-ne sen sylesene! diyordum. Ya kekelersem? diyor ve heye-candan sahiden kekelemeye balyordu.

Bu dnya korkusu ve heyecan, derece derece bana ve b-tn kardelerime geti; baka biimlerde kendini gsterse bi-le bizim ailedeki kiiliklerin nemli bir blmn oluturdu. Stdyoya girmek zorunda kaldm ilk gnlerde aniden sesi-mi yitirmem, gece uykularnda kaslp kalmam, sahneye k-tm ilk gnlerde iine srklendiim ve bam alp kama istei uyandran byk korkular bana hep, bu endielerin et-kisiyle 38 yanda dnyadan gp giden, kumral, gzel g-ll, ar telal annemden miras kalmtr.

1950li yllarn bitmek tkenmek bilmeyen iki byk tar-tma konusundan biri Vita ya, teki ise Zeki Mren adl, radyolarda sesi yeni yeni duyulmaya balayan gen arkcy-d. leriki yllarda buna bir de alafranga-alaturka tuvalet tar-tmas eklenecek, evlerdeki yallar uzun sre direndikle-ri alafranga tuvaletlere almak iin kendilerini g durum-

31

lara sokacaklard. Hatta tuvaletin stne takunyalaryla -kp ayaklar stnde tnemeye alan ve dp belini inci-ten insanlarn hikyeleriyle dolacakt ortalk.

Vita tartmasn daha ncelerden, Amasyada Yeilrmak kysndaki evimizden hatrlarm. O gne kadar yemek piir-mek iin kullanlan tereya yerine, Vita adl, yabanc isim-li ve devrine gre ok modern saylacak bir ambalaj iindeki margarin neriliyordu. Belki de Trkiyenin bugn iine d-t marka, ambalaj, reklam lgnlnn ilk admyd Vita. nk ad yabancyd, ambalaj moderndi. Evlerdeki gen kadnlar hemen bu yeni rne yneldiler ama yallar, Vita da neymi! diyerek buna iddetle kar ktlar. Yzlerce y-la dayanan mutfak kltrne byk bir saldr yaplyormu gibi hissettiler kendilerini. Pilav dediin tereyal olurdu, yumurta tereyana krlrd; eski kye yeni det getirmek de neyin nesiydi. Bu tartmalar, btn evler gibi bizim Amas-yadaki evimize de girmiti. Annem yeniliki, babaannem ge-lenekiydi. Bunun zerine btn evlerde, gelenekileri kan-dracak dzenlemeler yapld. Gelinler gizlice Vita yayla pi-irdikleri yemekleri, tereya kullanm gibi aile bykleri-ne sundular. Onlarn ok beenmesi, Eline salk kzm, pek nefis olmu demeleri zerine de srlarn akladlar. Yeme-i Vitayla yaptm. Bakn, grdnz m, pekl oluyormu.

Bu mcadeleyi, kanlmaz olarak Vita ve onu izleyen di-er margarinler kazand. Salkl yaam kavramnn ortaya kaca ve margarinlerin damarlar iin tehlikeli olduunun anlalaca yllara kadar da byle srp gitti bu i.

kinci tartma konusu Zeki Mrendi dedim. O gne ka-dar kulaklarnda Hafz Burhan, Mnir Nurettin gibi gazel-hanlarn seslerine alk olan halk, radyodan duyduu bu yeni sese bir trl snamyordu. Babaannem, Yavan sesli adam! diyordu Zeki Mren iin. Ama genler onu tutuyor-du. Btn mcadelelerde olduu gibi bu tartmay da gen-

32

ler kazand ve bir sre sonra Zeki Mren on yllarca srecek saltanat tahtna kuruldu.

Ankarada ilkokul rencisiyken babaannem beni Zeki Mrenin Byk Sinemadaki bir konserine gtrd. Onun beni Ankara Radyosunun seyircili programlarna, konserlere gtrn hi unutamam. Evden karken elimi tutar, bir daha da brakmazd; ayn eyi annem de yapard. Erkeklerle dar ktmzda ise hibiri elimi tutmazd.

Byk Sinemadaki konserde Zeki Mren, o dnemde Trk seyircisinin alk olmad bir yenilik getirerek klk dei-tirmiti. Gzlkl, kibar giyimli gen bir adamd. Onun cin-sel tercihleri hakkndaki sylentiler alp yrm olmaly-d ki arka sralardan birisi, iki ark arasnda, Zekiye Abla! diye bard.

Zeki Mren o zenli diksiyonuyla, Sahneden yznz grmem mmkn deil ama sesleniinizden ok kibar bir be-yefendi olduunuz sonucunu karyorum efendim! dedi. Se-yirci bu szleri alklad. nk sonradan ortal kaplaya-cak ve kimseye soluk aldrmayacak olan saldrgan tipler, o zaman aznlktayd, toplum henz onlarn basks altna gir-memiti.

O gn koltukta oturup Zeki Mreni dinleyen kk ocu-a biri gelip, Bak evladm, sen byyp besteci olacaksn. Gnn birinde Belalm, Leylim Ley diye arklar besteleye-ceksin. Sahnedeki Zeki Mren bu arklar okuyacak, plak yapacak. Sonra da seninle tanmak isteyecek deseydi, bu szleri duyunca herhalde korkar ve bu sapk benden ne isti-yor diye babaanneme iyice sokulur, onun korumas altna gi-rerdim ama sonunda bunu syleyen de hakl kard.

Zeki Mren arklarm albmne kaydettikten sonra Hiltonda neyle ilgili olduunu unuttuum bir davette tan-tk. O eski, ince, gzlkl gen gitmi, yerine, son yllarda hepimizin belleine yerleen kilolu, frapan Zeki Mren gel-

33

miti. Bana ar kibar kelimelerle bin bir iltifatta bulundu. Byle arklar yazlmasnn ne kadar nemli olduunu, ar-tk iyi ark bulamadklarn anlatt. Beni eski bestekrlarla karlatrarak onurlandrd. Gerek olamayacak kadar ki-bar, yapmack bir dille konuuyordu. Sonra birdenbire bana, o gnlerde ortal kaplam olan ve adnn bana Kk sfat eklenmi olan ocuk arkclarla ilgili fikrimi sordu ve ben daha bir ey sylemeye frsat bulamadan, Beyefendici-im dedi, neymi o Kk u, Kk bu (isimleri sakl tutu-yorum)... Oysa ben her eyin ama her eyin byn seve-rim. Sonra uh bir kahkaha patlatt.

Benim srekli gemi ile bugn arasnda gidip gelen ve her yam ayr bir kii gibi kavrayan zihin yapmn, Zeki Mrenle grtm zaman da Byk Sinemadaki koltuk-ta babaannesinin elinden tutmu oturan kk ocuu gr-mesi artc deil.

O ocuk bir gn tannacan hi dnmyordu. Genli-inde de dnmemiti. Adnn duyulmas, yaad olaylar sonucunda ortaya kacak bir yan rn olacak ve ona srek-li sknt verecekti.

Bazen uyku ile uyanklk arasndan rpererek syrlacak, u anda kimbilir ka kii benden sz ediyor diye derin ku-kulara kaplacakt. mr boyunca, kitleler tarafndan yanl anlalyor oluunun hibir eye benzemeyen skntsn ya-ayacakt. Kendi dncesine ve kamuoyundaki imgesine sa-hip kmann bu kadar g olduu bir memlekette tannm-lk denilen boyunduruu boazndan atmaya alacak ama bunu her denediinde boyunduruun daha da sktn g-recekti.

Ne olur beni bu kadar kolay anlamayn! demek isteye-cekti. Biraz dnn, siyah beyaz alglayp zerime etiket-ler yaptrarak birtakm ekmecelere kilitlemeyin beni.

Ama dnyada birok sanatnn kanamad yazg, onu

34

da bulacakt. Byk kitlelerin sevgisiyle say olarak kyas-lanamayacak kadar kk kalsa bile, onunla doru orantl olarak artan profesyonel dmanlar. arptlan grler, ya-ktrmalar, dedikodular, iyi niyeti kt niyet gibi okuma a-balar.

yi ama tannm olmay hi dnmemi olan ve sonun-da annesinin ve babaannesinin elini brakmak zorunda kala-rak kalabalklarn iine dalan bu kei kimdi, nereden geli-yordu?

Bunu anlamak iin 19. yzyla gitmek ve bizim ailenin en nemli efsanesi olan Mlazm mer Beyden balamak gere-kiyor.