Zwarte dagen voor het Grenspark – de vuurzee in ons Grenspark

Dit is een extra editie van de Wissels met één

thema: de verwoesting van 450 ha heide en

gras in de deelgebieden Kalmthoutse Heide en

Stappersven. Hoe alles precies is verlopen heeft

u kunnen lezen in kranten of heeft u gevolgd op

de televisie. In deze extra editie willen we graag

andere aspecten van deze grote brand geven,

en ook een inschatting maken van hetgeen ons,

zowel de eigenaren/beheerders als het Grenspark,

te wachten staat.

Tekst: Barbara Van Eeckhoutte

Zwarte dagen voor het Grenspark – de vuurzee in ons Grenspark

EXTRA EDITIE

Woensdag 25 mei 2011: ALARM!Het voorjaar was droog en warm geweest. De brandtoren was bezet, en de alarmfase was oranje. Iedereen was alert, want de kans op brand was aanwezig. Die bewuste woens-dag omstreeks 12 uur signaleerden schoolkinderen rond het ven ‘de Putse Moer’ rookwolken. De Kalmthoutse hulpdien-sten waren snel ter plaatse. Onverwacht draaide de wind en werd de brand veel heviger. Het hek was van de dam. De brand breidde uit richting Nederland én naar het noorden van het Grenspark. Onder de provinciale coördinatie, onder leiding van Antwerps gouverneur mw. Cathy Berx, werden meer Vlaamse korpsen en ook de Nederlandse hulpdien-sten ingeschakeld. “Sinds de vorige grote brand in 1996 werken de brandweerlieden in grensoverschrijdend verband met mekaar samen”, zegt dhr. Marcel Fränzel, burgemees-ter van Woensdrecht. Door deze goede samenwerking, én de hulp van de wind, kon de brand net voor de grens worden tegengehouden. Het waren de regenbuien van vrijdag 27 mei die de uiteindelijke hulp boden. Het definitieve sein ‘brand meester’ kon gegeven worden, het nablussen kon beginnen, en de noodverordening kon opgeheven worden. Een nieuwe tijd breekt aan. Een lange tijd van heropbouw staat ons te wachten.

Foto: F. van Boven

Het begin van de brand: satellietbeeld genomen ten noorden van de Putse Moer op 25 mei 2011 om 14.13 uur (Copyright Eurosense 2011)

EXTRA EDITIE “DE BRAND VAN 25 MEI 2011” - JULI 2011 1

Overzicht van de branden in het Grenspark

Legend:brand, jaartal, opp.

Bovenstaand kaartje geeft een overzicht van de diverse branden van de afgelopen decennia in het Grenspark. Bron: Grensparkarchief.

1971 1978 1996, 330ha 2010, 8.5ha

1976 1994, 9ha 1997, 11ha NL en 19ha VL 2011, 448ha

1977 en 1985, 23ha 1995, 8ha 2009, 4ha

Niet gebrand 2011, 28ha

Afbakening Grenspark

Landsgrens

Het Vlaams natuurreservaat ‘De Kalmt-houtse Heide’ (1.000 ha) is samen met het gebied Stappersven (362 ha) een gevarieerd heidelandschap op zandduinen. Met de recente brand is ca. 448 ha van deze habitat verbrand. Dit is zowat 1/3 van het totale areaal heide in het 6000 ha grote Grenspark.

WISSELS • EXTRA EDITIE - JULI 20112

Brand blussenEen snel en gepast optreden bij het begin van een brand is cruciaal. Mensen

en middelen werden meteen massaal ingezet. De onmiddellijke opschaling

naar gemeentelijke en later provinciale fase was een juiste beslissing.

Bijna een week lang waren verschillende hulpdiensten en organisaties (politie, defensie, civiele bescherming, …) dag en nacht in de weer om deze heidebrand te bestrijden.

De brandweer zette vanuit heel België en Nederland 36 korpsen, 400 brandweer-mannen, 16.000 manuren en 95 voer-tuigen in. Er werden ook drie helikopters

Tekst: Milenka Wyckmans

ingezet: twee Nederlandse blushelikop-ters en één observatiehelikopter van poli-tie. Een grote hulp bij de brandbestrij-ding was de verkenningshelikopter van de federale politie die live beelden kon door-sturen naar de brandweercommandant op het terrein. Hierdoor konden de brand-weerploegen gerichter blussen.

(Bron: Gemeente Kalmthout)

Hulp van landbouwersVerschillende landbouwers uit Essen Hoek hebben spontaan meegewerkt om de brand te bestrijden. 2 dagen hebben ze vrijwillig geholpen met preventief natspuiten en nablus-sen om opflakkeringen te voorko-men. Met hun gierkar konden ze 20.000 l water per keer spuiten. “In het begin dachten we dat het niet zo erg was, later zagen we dat het toch nodig was om in te grijpen. Met 100.000 liter water hebben we de Verbindingsstraat helemaal natge-spoten. Bij de vorige heidebranden hebben we ook geholpen, maar dit jaar was het anders. Toen waren het vooral brandende bomen, deze keer was het meer pijpenstro, dat makke-lijk brandt,” aldus Edgard Hectors. Hij benadrukt ook het belang van brede brandgangen en pleit ervoor om zulke gangen door de heide te trekken om een volgende brand, die er zeker ooit nog komt, beter en sneller te kunnen bestrijden.

(Foto: J. De Winter)

‘Boer Water’De broers Guido en Patrick Vandenbergh uit Essen-Hoek stelden dag en nacht hun grondput gratis ter beschikking van zowel de Vlaamse als Nederlandse brand-weer om hun wagens vol te tanken. Uit de grondput van 60 meter diep kan 1000 l zuiver water per minuut getapt worden. Terwijl Patrick het terrein in trok om pre-ventief nat te spuiten, bleef Guido op de boerderij om de brandweer te helpen bij het vullen van de wagens.

Een brandweerman uit het korps van Beerse (Vl.), die regelmatig zijn wagen kwam vul-

len, had zo’n goed contact met Guido, dat tijdens het weerzien op de avond van ‘Kalmthout dankt’ op 18 juni, er frietjes werden uitgedeeld en GSM-nummers wer-den uitgewisseld. Er werden ook afspraken

gemaakt om in ‘minder hete omstandighe-den’ de boerderij en de koeien van ‘Boer Water’ te komen bezoeken, om zijn kinde-ren te tonen waar de melk vandaan komt.

Brandweer pompt water aan boorput van landbouwers (Foto: M. Wyckmans)

Landbouwers spuiten de Verbindings- straat nat (Foto: Brandweer Ravels)

WISSELS • EXTRA EDITIE - JULI 2011 3

Snelle inventarisatie van de brandschade gewenstHet is belangrijk om

direct na de brand, in

het terrein zelf te gaan

kijken, te meten en te

noteren wat de schade

is. Hoeveel hectares zijn

er nu echt afgebrand?

Wat is de schade aan

de wandelpaden? Welke

dieren en planten

hebben de brand al

dan niet overleefd?

Deze telgegevens zijn

noodzakelijk om de

ontwikkelingen van de

populaties in de toekomst

te kunnen blijven volgen.

Op deze kaart kan je zien waar de brand diep of minder diep gegaan is (Grenspark archief)

Verbrand wandelpaaltje (Foto: Grenspark archief)


Snelle inventarisatie van de brandschade gewenst Monitoring vlinders, libellen, ongewervelden

Voor resultaten van groepen zoals dagvlinders en libellen is het nog afwach-ten. Vroeg-vliegende soorten zoals de zeldzame maanwaterjuffer of ven-witsnuitlibel zetten mogelijk al eitjes af in de zure venwaters waardoor de gevolgen nog te overzien zijn. Op 31/05/2011 meldde het beheerteam al verschillende exemplaren viervlek en watersnuffel.

Typische dagvlinders van de heide zoals heivlinder en heideblauwtje verkeer-den tijdens de brand nog in een larvaal of popstadium. Voor hen is de geleden schade waarschijnlijk heel wat groter. Ook voor grondactieve ongewervelden zoals spinnen en loopkevers zal pas op termijn blijken of ze hun weg naar de Kalmthoutse Heide terugvinden.

Tijdens het terreinbezoek werden althans verschillende trommel- en graswolf-spinnen gezien die zeer actief aan en op de verbrande pollen van pijpen-strootje rondkropen. Ook waren sommige delen van de zwartgeblakerde heide bedekt met spinrag, afkomstig van door de wind verspreide kleine spinnen.

Tekst: Kevin Lambeets - Dienst Natuurbeheer, NatuurpuntTekst: Milenka Wyckmans

Viervleklibel (F. van Boven)

Brandgrens in kaart brengenOp vraag van het Agentschap voor Natuur en Bos werd een beroep gedaan op de Grenspark vrijwilligers om de brandgrens juist in kaart te brengen. Zaterdag 4 en zondag 5 juni trokken 22 vrijwilligers van 9 tot 19 u het terrein in onder een blakende zon en met temperaturen rond de 30°C! Met de hulp van een handlei-ding met foto’s, geschreven door Geert de Blust van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, werd alles met de GPS vastgelegd. Er werd gemonitord op 3 vlakken: de brandgrenzen, de delen die niet, licht of zwaar getroffen werden door de brand en alle waarnemingen van over-gebleven fauna en flora. In totaal werden +/- 7200 punten ingelezen met GPS en nadien verwerkt per computer. Dit resul-teerde in een gedetailleerde overzichts-kaart van de totale brand waaruit bleek dat 448 ha afgebrand was. Waar brandde het zeer diep in de bodem, waar minder diep en waar helemaal niet? Het werd allemaal in kaart gebracht.

Overgebleven fauna en floraTijdens deze monitoringsdagen werden ook alle levende dieren per GPS vastgelegd. Dit leverde heel wat gegevens op van nog levende hagedissen, gladde slangen, over-gebleven sprinkhanen, spinnen, vlinders… Allemaal waardevolle informatie die van belang is om het herstel op te volgen.

Schade aan recreatievoorzieningenOok met behulp van onze peters en meters van de wandelpaden van het Grenspark werd de schade aan de recre-atievoorzieningen zoals paaltjes, bor-den, banken, enz… in kaart gebracht. De schade valt nogal mee. Enkele palen en emblemen zijn verbrand en aan vervan-ging toe. Ook zijn er een aantal wegen stuk gereden. De banken in het gebied zijn gelukkig gespaard gebleven. De her-stellingen zullen in de nabije toekomst aangepakt worden.


Tekst: Geert de Blust

Ecologisch effect van een heidebrandEerste bevindingen door Geert de Blust, expert in Heide-ecosystemen – Instituut voor Natuur en BosonderzoekZowat overal in Europa zijn gedurende eeuwen de heide-ecosystemen uitgebreid en in stand gehouden door branden. Over het algemeen ‘beheerbranden’, redelijk kleine oppervlakten tegelijk; aangestoken en gecontroleerd in het ‘goede’ seizoen, vroeg in het jaar wanneer strooisel en bodem nog erg nat waren. Als die branden niet te frequent waren en er onaangetaste heide overbleef in de directe omge-ving, dan kon de levensgemeenschap van de heide zich heel goed herstellen. De recente brand in Kalmthout was van een heel andere aard.

Het was al later in het seizoen en het was erg droog. Daardoor was de brand plaatse-lijk erg hevig, zodat de gehele heideplant, fijn strooisel en humuslaag vernietigd wer-den. Nefast voor de mogelijkheid van plan-ten om terug uit te lopen en voor de dieren die nog in het strooisel zaten.

Wat dat voor gevolg zal hebben voor de soortenrijkdom van de heide kan nu nog niet juist ingeschat worden. Wel is al dui-delijk, dat pijpenstro er minder problemen mee heeft; de heide is nu al weer groen. In het najaar zullen we zien of struikhei en gewone dophei goed kiemen of nog uitlo-pen. En dan is het wachten tot volgend jaar om te kijken hoe ze de concurrentie met de grassen aangaan. Maar de eerste jaren zal groen wel overheersen. Gelukkig zijn er ook plaatsen waar de brand oppervlakkig heeft gewoed of er niet overheen gegaan is. Die plaatsen zijn nu erg belangrijk, want het zal van daaruit zijn, dat nogal wat insecten en spinnen de zich herstellende heide terug zullen moeten koloniseren. Voor soorten die zich gemakkelijk over grote afstanden ver-plaatsen is dat minder een probleem, maar soorten met een geringe verbreidingscapa-citeit zouden in de toekomst wel eens heel zeldzaam kunnen worden. Misschien is de uitzonderlijke uitgestrektheid van de brand daardoor nog wel het grootste probleem. Een honkvaste soort als het Heideblauwtje vliegt in deze periode veel rond boven de intacte natte heide, maar kan in de toe-komst ontbreken op de centraal gelegen afgebrande natte heide.

Heideblauwtjes parend (Foto: Y.D. Nature)

Ook voor de weinig mobiele heivlinder, genaamd Groentje kunnen problemen optreden. Deze vlinder zullen we deze zomer ook wel niet meer in de zich her-stellende heide aantreffen. Rupsen en poppen zijn verbrand en áls er toch nog een vlinder uitsluipt, dan vindt die geen voedsel. Maar het is een goed mobiele soort, dus na enkele jaren kan de populatie zich wel, vanuit de niet verbrande delen, hersteld hebben. Zo zal elke soort een eigen herstelproces doormaken. Het is nu zaak dat goed op te volgen en er onderzoek naar te doen, zodat, als het nodig is, het beheer tij-dig bijgestuurd kan worden.

Gladde slang na de brand – Wat nu?

Diverse deskundigen zetten een aantal feiten op een rijtje.

De gladde slang staat op de Vlaamse Rode lijst geklasseerd als kwetsbaar en het is bovendien een Europees beschermde soort. Op enkele schaarse waarnemin-gen in Mol na, herbergt de Kalmthoutse Heide de belangrijkste populatie. Op de Kalmthoutse Heide komt ze verspreid voor, maar de meeste dieren worden gesignaleerd in en rond de Keetheuvel. Jammer genoeg bleef ook deze locatie niet gespaard van de brand en zullen wel-licht een groot aantal dieren gedood zijn door de vlammenzee.

Door de heel geheimzinnige en verborgen levenswijze is het heel moeilijk om onder-zoek te doen naar de gladde slang en zijn levenswijze. En over een heidebrand in een gladde slangenbiotoop is er zeer wei-nig bekend, ook in de literatuur.

Op zaterdag 28 mei, 1 dag na de brand, is Hyla, de studiegroep van Natuurpunt voor amfibieën en reptielen, samen met de medewerkers van het Onderzoeksproject ‘gladde slang 2011-2013’ op zoek gegaan naar overlevende exemplaren rond het Stappersven. Het Stappersven is een gekend biotoop voor gladde slan-gen. Als Natuurpuntbeheerder van het Stappersven had ik de mogelijkheid om met die specialisten mee te gaan.

Het terreinbezoek was ontluisterend. De brand is volledig over de plaats gegaan waar de gladde slangen hun zomerverblijf hebben voor het werpen van de jongen.


Meten, wegen en registreren van de gevonden levende gladde slangen (Foto: I. Vandamme)

Verbrande gladde slangen (Foto: I. Vandamme)

We hebben 3 dode verbrande gladde slan-gen gevonden, maar toch ook 6 levende in de zwartgeblakerde vlakte. Een over-zicht vindt u in de bijhorende tabel. De slangen werden gevangen, gefotogra-feerd om ze op individu te registreren, gemeten en gewogen en dan net buiten de brandzone in de vegetatie terug losge-laten. Er was zelfs een hervangst van een wijfje, die op 10/05/2011 voor de eerste keer werd aangetroffen en dus de brand overleefd had.

Maar wat nu?De gladde slangen hebben op korte ter-mijn 2 grote problemen. Ten eerste: abnormale predatie wegens het ontbreken

Adult mannetje gladde slang,

levend gevonden aan de brand-

zone (Foto: I. Vandamme)

van vegetatie en mogelijkheden om zich te verstoppen.

Het tweede probleem is, dat de slangen hun eigen lichaamswarmte niet kunnen regelen. Ze hebben daar externe hulp-bronnen voor nodig, voornamelijk de zon. Ze moeten dus zonnen, maar ook kunnen schuilen bij teveel warmte. En ook daar hebben ze problemen mee nu er geen vegetatie meer is.

Het beheerteam van het Stappersven heeft ze nu een handje toegestoken door te zorgen voor takkenhopen en ook door het boren van kunstmatige konijnenholen in de duinen.

Tekst: Igor Vandamme – conservator Stappersven, Natuurpunt

Ondanks de grote brand blijven we toch voorzichtig positief dat de populatie zich kan herstellen. We hopen dat er toch een groot aantal de brand overleefd heeft om te zorgen voor een goede genenuitwisseling bij de voortplanting. Want als de populatie danig klein wordt, dan heb je problemen met inteelt, verzwakking van de nakome-lingen en kun je toch op termijn deze voor Vlaanderen zeldzame soort uit je natuurge-bied verliezen door uitsterving.

Evaluatie: AMFIBIEËN & REPTIELEN na heidebrand in het Grenspark – mei 2011

Gered Verbrand

Gladde slang 14 10

Levendbarende hagedis 2 3

Gewone pad 1 6

Heikikker 1 4

Groene kikker 0 12

Bruine Kikker 1 1


Effecten van de heidebrand op broedvogels; een voorlopige inschatting

‘In mei legt elke vogel een ei’, is een bekend gezegde dat in vele gevallen

ook waar is. De grote heidebrand op 25/05 heeft met zekerheid grote

schade aangebracht aan de broedvogels. Vele daarvan hadden toen een

nest, sommige met eieren, sommige met jongen. Vooral grondbroeders of

soorten die laag in de begroeiing broeden, kregen het hard te verduren.

Om in te schatten hoe groot de schade is, kunnen we terugvallen op gegevens van de broedvogelmonitoring, gecoördineerd door het Grenspark. Met uitzondering van de Groote en de Kleine Meer werden alle open heide-

Roodborsttapuit

(Foto: Y.D. Nature)

gebieden en grote delen van de omrin-gende bossen geïnventariseerd in 2009-2010. Die recente aantallen geven een goede indicatie van wat ook in 2011 aanwezig was. In de tabel hiernaast worden die gege-

vens samengevat voor een aantal typi-sche soorten van de open heide, maar ook voor enkele echte bosvogels. Zo zie je meteen dat de brand nauwelijks schade heeft aangericht onder de bosvo-gels zoals kuifmees en zwarte mees.

De soorten van de open heide kre-gen, zoals verwacht, de zwaarste klap-pen. Van kneu, rietgors, roodborsttapuit, sprinkhaanzanger, veldleeuwerik en wulp gingen wellicht vele nesten verloren. Bovendien doen vele van die soorten het ook elders in ons land al jaren niet goed.


Roodborsttapuit (Foto: Y.D. Nature)

Tekst: Glenn Vermeersch - Instituut voor Natuur en Bosonderzoek

Verbrand nest boompiepers (Foto: F. Van Dooren)

Soort Totaal In Brand %

Boomleeuwerik 56 12 21,4

Boompieper 185 43 23,2

Fitis 200 44 22,0

Gekraagde Roodstaart 83 10 12,0

Kuifmees 130 5 3,8

Kneu 34 11 32,4

Rietgors 15 12 80,0

Roodborsttapuit 87 29 33,3

Sprinkhaanzanger 5 1 20,0

Veldleeuwerik 12 6 50,0

Wulp 6 4 66,7

Zwarte Mees 68 0 0,0

Soorten die eerder typisch zijn voor de overgang tussen bos en heide zoals boompieper, boomleeuwerik, fitis en gekraagde roodstaart lijken aan het ergste ontsnapt te zijn. Vooral voor de boomleeuwerik kunnen we de situatie erg precies inschatten, omdat er sinds 2 jaar een onderzoek naar die soort loopt vanuit het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO). Van de 12 territoria die door de brand werden getroffen, bleken daar uiteindelijk maar 3 nesten verloren te zijn gegaan. Van de andere paren waren op dat moment de jongen al uitgevlogen en de kans is groot dat die zich al vliegend hebben kunnen redden.

Ook voor de andere soorten geven de cijfers dus maar een indicatie. We weten niet precies of ze op dat moment allemaal een nest hadden en of de jon-gen al uitgevlogen waren. In tegenstel-ling tot andere soortengroepen hebben vogels gelukkig nog het voordeel, dat de volwassen dieren zich wellicht alle-maal al vliegend hebben kunnen red-den. Zodra de omstandigheden het toe-laten, zullen ze hopelijk mondjesmaat kunnen terugkeren op de heide. De toe-komst zal uitwijzen hoe groot de schade uiteindelijk is geweest.

Ten slotte nog een hoopgevende anek-dote die aangeeft dat vogels niet bij de pakken blijven zitten. De 3 koppels boomleeuwerik wier jongen verloren gin-gen in de brand, hadden 5 dagen later al een nieuw nest met eieren!


Heidebranden zijn geen unicum – ervaring Str abrechtse Heide (Eindhoven)Heidebranden komen ook in de ons

omringende landen voor. Al is het

ene natuurgebied niet het andere,

al is de ene brand niet de andere,

het is goed om de ervaring van een

andere beheerder in ogenschouw

te nemen.

Daarom gaan we te rade bij boswach-ter Jap Smits, werkzaam bij Staats-bosbeheer op de Strabrechtse Heide. Op 2 juli 2010 werd dit 1.500 ha grote natuurgebied, met ook stuifzandvege-taties, geteisterd door een brand: 150 ha naaldbos en heide verdwenen in de vlammen. Jap herinnert het zich nog goed: “Wat aanvankelijk begon als een kleine brand, werd uiteindelijk een grote natuurbrand. Extreme droogte en een sterke wind speelden ook bij ons een belangrijke rol”. In termen van natuur-waarde vreesde hij toen ook het ergste: “alles is zwart en het is maar afwachten hoe de natuur zal reageren”. Jap volgt de ontwikkelingen na de brand op de voet op. Zo herinnert hij zich nog zeer goed dat na de brand de bochtige smele en het pijpenstrootje snel uitliepen.

Binnen 14 dagen stonden groene gras-polletjes weer volop in bloei. Op plekken waar de humuslaag geheel was wegge-brand, bleef kaal zand over. De zaad-bank was verdwenen. Wel komen er nu planten voor als wilgenroos, Canadese fijnstraal en veel kruiskruidachtigen, waarvan het zaad door de wind is mee-gevoerd. Naast deze planten heeft hij uiteindelijk ook ca. 20 aan brandgere-lateerde zeer zeldzame paddenstoelen waargenomen, zoals de brandplekfranje-hoed en het brandpelsbekertje. Over het gehele gebied kwamen massaal de kof-fievuurtjeszwammen al na enkele weken weer op.

En hoe evolueerden de gebieden waar bomen verdwenen/aangetast zijn? Jap: “Omdat we wisten dat verbrand hout een zekere aantrekkingskracht op bepaalde kevers heeft, hebben we ervoor geko-zen per hectare opgeruimd verbrand bos, 20 boomstammen van ongeveer 2,5m hoogte te laten staan. Ze funge-

ren als verticale structuurverbeteraar en als vangstam voor veel aan brand gere-lateerde insecten. Nu zien we ook, dat deze bomen gebruikt worden door de torenvalk en klapekster, als uitkijkpost. Ook de zwarte en andere spechtensoorten en paddenstoelen en korstmossen gebrui-ken deze dode stammen als habitat”.

Pijpenstro komt heel snel op na een brand (Foto: Grenspark archief)

Leren van een ander


Heidebranden zijn geen unicum – ervaring Str abrechtse Heide (Eindhoven)ben we per direct de begrazing met scha-pen ingezet. We hebben de bestaande schaapskudde 4 dagen per maand extra ingezet. Ze aten het snel uitlopende pij-penstrootje en de bochtige smele. Dit was een gouden greep, want anders was de gevreesde vergrassing zeker werkelijkheid geworden. Nu hebben we de schade (en de hierbij horende kosten) binnen realis-tische proporties kunnen houden”.

Duidelijk is: Jap is een gedreven beheer-der, die graag meewerkt aan weten-schappelijk onderzoek. Hij vertelt uit-gebreid over een lopend onderzoek naar een mogelijke verandering in de mine-ralenbalans stikstof en fosfor. Dit zou een positief effect kunnen hebben op de insecten en fauna. Hij verwijst naar het tijdschrift voor natuurbehoud en -beheer, ‘De Levende Natuur’ 130/133 nr. 3 van maart 2009. “Lees het arti-kel ‘Casus Faunagericht beheer op de Strabrechtse Heide’ (www.delevendena-tuur.nl/tijdschrift.php?editie=11171) van hemzelf met Joost Vogels maar eens, of kom eens met je beheerders bij mij op de Strabrechtse Heide langs. Er loopt nog meer onderzoek waarover ik jullie graag vertel. Van harte welkom”.

Inzet van schapen tegen vergrassing (Foto: Grenspark archief)


Maar hoe de natuur zal reageren op de plagstroken die door de brandweer gebruikt zijn als toegangsweg, dat weet hij nog niet. De verwachting is dat door deze verdichting de vergrassing snel zal toeslaan. Voorzichtig durf ik hem te vragen of een dergelijke brand ook kansen biedt voor de natuur? “Jawel”, zegt Jap: “de ver-

nietiging van het naaldbos helpt bij de gewenste omvorming in loofbos of heide. Deze is nu fors in gang gezet. Zonder deze brand zou dit pas veel later gebeurd zijn. Het verbranden van de strooisel-laag geeft jonge heideplanten nu een kans op te kiemen. Niet alleen het hei-dezaad kiemt, ook het gras. Daarom heb-


Blik vooruit! Ook voor de brandweer

Donderdag 30 juni: De Brandweer-commandant van Kalmthout, dhr. Ronny Van Riel, vindt een gaatje in zijn agenda voor een gesprek met mij. Niet evident, want hij is momenteel een zeer druk bezet man. Naast het dagelijks aanstu-ren van zijn korps, is hij nog vaak uit zijn kazerne weg: evaluaties met de minis-ter, de gouverneur, de burgemeester, het Agentschap voor Natuur en Bos, collega’s in Nederland, informatie-avonden voor de inwoners, ... “Dit hoort erbij”, zegt hij, “want samenwerking tussen alle belang-hebbenden is essentieel om natuurbran-den te voorkomen en toch optredende natuurbranden beheersbaar te houden”. Geregeld wordt ons gesprek onderbroken met een telefoontje dat begint met ‘dag

maatje..’. En dat typeert hoe Ronny in het leven staat: na de zwarte dagen heeft hij weer zijn toekomst-bril opgezet. Zijn moto is: blik vooruit! En dat straalt ook uit ons gesprek. En toch.. hij kan het niet laten om kort wat over het verloop van de brand te ver-tellen. De eerste minuten zijn cruciaal: dan moet de brand onder controle zijn, zo niet, dan moeten andere aanvalsplan-nen ingezet worden. En dat gebeurde. Samen met de gewestelijk brandweer-commandant van Wuustwezel, dhr. Erik Janssen, vormde hij een gesmeerd duo. Door de brand in 1996 waren o.m. hier-over duidelijke afspraken gemaakt, en wisten we allebei wat we moesten doen; en we vertrouwden mekaar ten volle. Erik

nam de bestuurlijke taken voor zich, en ik deed de operationele aansturing.

Natuurbranden staan, net als alle andere grote branden, in de belangstelling van het publiek, de pers en ook de politiek. Daarbij worden vragen gesteld als: ‘was de brandbestrijding effectief en effici-ent?’ en ‘hoe kon de brand zich tot zo’n omvang uitbreiden?’en ‘zijn de operati-onele hulpdiensten in voldoende mate voorbereid op een dergelijke brand?’. Allemaal vragen die de voorbije dagen besproken zijn, en waarop in de toekomst geanticipeerd moet worden. Los daar-van: de uiteindelijke conclusie is positief. Het Bijzonder Nood- en Interventieplan (BNIP) Bos en Heide heeft gewerkt.

vlnr Geert de Blust, Lukas Jacobs, Ronny Van Riel, Joke Schauvliege, Dirk Jordaens (Foto: Grenspark archief)


1. Afstemming brandbestrijdings- en natuurbeheersmaatregelen:

De toegankelijkheid van het hei-deterrein was soms lastig. In de heide zijn uiteraard weinig paden die voor onze brandwagens berijd-baar zijn. Daarom pleiten we voor een afstemming tussen brandweer en beheerders: Natuurbranden en -beheer beïnvloeden elkaar weder-zijds en samenwerking tussen de brandweer en de beheerders/eigenaren, is zowel op bestuurlijk als operationeel niveau een voor-waarde om beider belangen op dit gebied zo optimaal mogelijk te dienen. Voorbeeld: een breed pad in het gebied dient zowel een brandbestrijdingsdoel als een eco-logisch doel. Dus.. waarom zou-den de beheerders en de brand-weer hun padenstructuur niet op elkaar afstemmen? En laat ons dan ook niet de particuliere eige-naren vergeten. Ook aansluiting met hun paden is noodzakelijk;


2. Aandacht voor het juiste materieel:

Ter vervanging van de oude wagens en het op punt stellen van het BNIP, kijken we uit naar 4 extra bostank-wagens en 2 bosbrandwagens;

3. Afstemming van protocollen: Een ramp zorgt voor solidariteit. Ook bij ons. Alle manschappen die ons geholpen hebben bij de blus-werkzaamheden nogmaals via deze weg ‘dank’. Desalniettemin, zou-den we graag zien dat diverse pro-tocollen van het verlenen van bij-stand aan elkaar beter op mekaar afgestemd zouden worden. Tijd is cruciaal. Dit geldt zowel voor Vlaamse hulp aan een Nederlandse brand, als omgekeerd;

4. Hulp van buitenaf: Een andere vorm van bijstand die we kregen, was die van de landbou-wers en de burgers. Hierbij maken we graag enige vorm van terughou-dendheid, want de verantwoorde-lijkheid voor hun veiligheid speelt hierin voor mij een dominante rol. Maar toch willen we graag mee bekijken op welke wijze de inzet van deze mensen eventueel gestimu-leerd en gecoördineerd kan worden;

6. Afstemming kartografie: Kaarten zowel analoog als digitaal zijn essentieel bij een calamiteit. Het is de basisinformatie waar-mee mensen het gebied intrekken. Zonder een goede kaart verdwaal je, en dat is verloren tijd. In een grensoverschrijdend gebied als dit ben je aangewezen te werken met een Nederlandse en een Vlaamse kaart. En als je dan weet dat elk land met zijn eigen coördinaten-stelsel werkt, dan kun je je wel voorstellen dat het niet eenvoudig is voor een gehaaste hulpverlener om zijn weg te vinden. Ook deze afstemming tussen Nederland en Vlaanderen verdient prioriteit.

"Het Grenspark is een grensover-schrijdende organisatie, die zijn voelsprieten in de beide landen heeft. Daar waar mogelijk maken we graag gebruik van jullie orga-nisatie, want een aantal van deze zaken dienen niet op lokaal, noch gewestelijk, noch federaal doch internationaal niveau bekeken te worden", aldus Ronny Van Riel.

5. Dekking gsm-bereik en het ASTRID communicatienetwerk voor het hele Grenspark:

Dat communicatie zeer belangrijk is, behoeft geen uitleg meer. Het mobiel bellen is één vorm. Alleen: in dit natuurgebied is een goed bereik geen evidentie.

Rondom het Grenspark staan wel een aantal zendmasten, doch als je in de kern van het gebied (én in het gebouw de Vroente) wilt telefo-neren, bestaat een grote kans dat je geen telefonisch bereik hebt. Ook dit hebben onze manschap-pen ervaren. Hiermee pleiten we voor een extra zendmast;

De evaluatie met minister Joke Schauvliege is achter de rug, dus ik geef de commandant weer voluit het woord. Vanachter een bureau vol met rapporten, kaarten, foto’s, tabellen… vertelt een bevlogen commandant over enkele aan-dachtspunten:


Tekst: P.L. VerpraetPersoonlijke ervaringenDe brand heeft veel mensen beroerd. De redactie ontving een aantal persoonlijke

ervaringen die ze ongewijzigd met de lezer deelt.

Blik van Louis Verpraet, een geboren en getogen Kalmthoutenaar met hart en ziel voor de Kalmthoutse Heide

Nadat ik als kleine jongen met mijn ouders en broer in 1933 in Heide-Kalmthout kwam wonen, heb ik in de Kalmthoutse Heide de volgende grote heidebranden meegemaakt: in 1943, 1960, 1976, 1996 en 2011. Wat mij opvalt is, dat de verbrande oppervlak-tes steeds groter worden, ondanks alle moderne middelen. Dit doet niets af aan de enorme inzet van alle brandweerkorp-sen van ver en nabij en hun honderden collega’s uit Nederland. We kunnen hen niet dankbaar genoeg zijn. Voor mijn part mag er voor hen aan de ingang van de Kalmthoutse Heide een standbeeld opge-richt worden. Ook de inzet van het cri-

sisteam, waaronder burgemeester Lucas Jacobs en gouverneur Cathy Berx mogen we niet vergeten. Positief is ook, dat minister Joke Schauvliege persoonlijk kwam kijken naar de gevolgen van deze natuurramp.

De hevige droogte van de lentemaanden werd fataal voor een mooie brok natuur. 450 ha ging in vlammen op. Niet alleen bloemen en struikhei werden vernield, maar ook de jongen van grondbroeders, alle loopkevers, loopspinnen, rupsen, poppen van vlinders, libellen en veel mierensoorten. Vooral de zeldzame rode bosmier die een gat graaft in de grond en dit opvult met dennennaalden. Dit nest smeult volledig op met alles wat er op en in leeft. Zo’n brand is een ongelooflijke verarming voor het natuurlijke milieu.

Wat er na een brand overblijft van een mooie bos struikhei (Foto: Grenspark archief)

Het herstel gaat zeer langzaam. Als struikhei afsterft door ouderdom (na +/- 30 jaar), of door vraat van het heidehaan-tje, of door brand, dan ontstaat er steeds vergrassing. In onze streek is dit gewoon-lijk pijpenstro. Daarenboven ontwikkelt er zich soms boomopslag van berk en den. Begrazing van de nieuwe begroei-ing is een aangewezen middel. Toch geeft dit het beste resultaat, als men ca. 20 à 30 ha afrastert en daarin een 200-tal schapen zet. Na 2 maanden intensieve begrazing is deze begroeiing zeer kort. De bedoeling van dit intensief begrazen is, dat er zich geen dichte begroeiing van grote buntpollen zal vormen. Om struik-hei te laten kiemen moet deze veel zon hebben en regelmatig een regenbui. Daarom kan het kiemen ervan soms 20 jaar duren. Men kan het begrazen ook


Zonsopgang aan het Stappersven, alles is stil op de vele vogels na. De helft van Vlaanderen ligt nog in bed. Enkel ik ben getuige van de rust.

Wat zullen we dit moment de eerstko-mende jaren missen, na de grote brand. Een herinnering aan één van de mooiste natuurgebieden van de Kempen.

Erik Willaert

Stappersven (Foto: E. Willaert)

vervangen door maaien en afvoeren. Plaggen kan men machinaal en op grote oppervlaktes. Dit geeft enkel resultaat, als men dunne plaggen weghaalt, anders zou de zaadbank wel eens vernield kun-nen worden. Daarenboven voert men dan ook zand weg uit het terrein. Op bodems van duinzand mag men niet plaggen, want hierin kiemt struikhei zo gemakke-lijk. Als er weer ruig haarmos verschijnt, dan is dit het ideale biotoop voor struik-hei, om te kiemen. De vorige herder, Jan Hermans met vrouw en dochter, hebben dankzij de intensieve begrazing door hun kudde, het gebied na de brand van 1976 prachtig hersteld in 20 jaar tijd. Laat ons hopen, dat onze nieuwe herder met zijn kuddes ook hierin zal slagen. We wensen hem veel goede moed toe.

Naast een programma van herstel, dat vele jaren zal duren, moet ook de uit-rusting van de brandweerkorpsen met aangepast materiaal aangevuld wor-den. Moet er ook niet gedacht wor-den aan een waterleiding langsheen de Verbindingsweg vanaf ‘de Ster’ tot aan de Verbindingsstraat Noord, met blus-kranen aan ‘de Ster’, de Keetheuvel (de weg ten noorden van het Drielingenven) en aan het einde van het reservaat. Het zou ook wenselijk zijn, dat er bluskranen geplaatst worden op de hoek van de Korte

Heuvelstraat en het reservaat en aan het begin van de Duitse weg, vlak bij het NEC de Vroente. Het lijkt mij, dat water-voorziening voor een dergelijk brandbaar gebied zeer waardevol kan zijn.

Tot slot wil ik erop wijzen, dat er als gevolg van deze brand weer overal koffie-

vuurtjeszwammen te voorschijn zul-len komen. Zij ontkiemen pas nadat de bodem sterk verhit werd. Het beheer staat voor een uitgebreide, ernstige opdracht. Ik wens alle betrokken instan-ties goede moed en ik hoop, dat alle ministeriële beloftes niet vergeten zullen worden. Laat ons de natuur opnieuw alle kansen geven.

Koffievuurtjeszwamof oliebolzwam (Foto: Y.D. Nature)



Kalmthouts pijn

Op die wijde vlakte van de heide stond

onze oude pijn, in al die vele jaren mochten wij

vertrouwde maatjes zijn.

Met doorgezakte kruin schilderde hij zijn

schaduw in het zand, onze toeverlaat als hoog

aan d’ hemel die “zonne stokebrandt”.

Maar ook wie helemaal alleen moest zijn,

die reikte hij de hand,

vandaag, een ramp die heidebrand,

zijn w’ eenzaam in ons Kempenland.

Weer de dans ontsprongen. “We hebben geluk gehad”, zegt particulier eigenaar dhr. Manu Van Thillo. Zijn land-goed is gelegen ten westen en noorden van de Putse Moer. “De wind heeft ons par-ten gespeeld. In de jaren ’70 is een klein stuk van ons bos afgebrand. Vorig jaar, in 2010, zagen we de brand rondom het Van Ganzenven. Toen heeft de brand ons ter-rein niet bereikt. Net zomin als dit jaar. Maar toch… de schrik zat er bij ons goed in. Op het moment dat de brand aan de Putse Moer uitbrak waren mijn dierbaren op het land-goed aanwezig. Ze zagen hoe de vlammen naar de villa kwamen. En toen ging alles razendsnel… ze werden geëvacueerd. Mijn gedachten gingen natuurlijk in eerste plaats naar deze mensen. Mijn dank gaat dan ook uit naar de gemeentelijke diensten, die voor hun snelle evacuatie gezorgd hebben”.

“Het verdwijnen van dit grote areaal heide is een slechte zaak voor onze Kalmthoutse Heide.” Hierin is Manu Van Thillo stellig. “Wat betekent deze naam nu nog? Er zul-

len veel investeringen nodig zijn om deze naam weer waardig te zijn. De Kalmthoutse Heide moet terugkomen. Al heb ik zelf rela-tief weinig heide op mijn terrein: ik vind dit een zeer waardevol natuurtype, en ik streef naar meer”.Ook voor dhr. Van Thillo is het nog gissen naar de oorzaak. Sommigen denken aan het spontaan ontbranden via glasscher-ven. Onderzoek moet dit nog uitwijzen. Hij is er voorstander van om het centrum van het Grenspark als rustgebied in te richten. Het liefst met zo weinig mogelijk paden. Hij meent, dat de recreatie rondom het Grenspark georganiseerd dient te worden.

“Een enkel wandelpad dat breed genoeg is zou wel kunnen. Niet overdrijven. Maar ze moeten dan wel breed genoeg zijn, zodat ze een brand kunnen stoppen”. Om zijn eigen landgoed preventief te beschermen tegen brand, heeft hij de voor-bije jaren geïnvesteerd in de verbreding van zijn paden. Hij vindt het de taak van de Grensparkorganisatie om ervoor te zorgen, dat zijn paden aansluiten op deze van zijn buren, het Agentschap Natuur en Bos en Natuurmonumenten. Essentieel.

Putse Moer (Foto: Grenspark archief)

Verbrande den (Foto I. Vandamme)

(Opgedragen aan al die Kalmthoutenaren en vrienden van Kalmthout die met pijn in het hart, na die rampzalige heidebrand, van op de Verbindingsstraat de omgeving van het Drielingenven en de Nolse Duinen hebben overschouwd). Jan Caluwaerts – juni 2011


Revalidatie van een vriend''Ik werk al bijna 10 jaar dagelijks op de Kalmthoutse Heide als natuurarbeider voor het Agentschap voor Natuur en Bos, en buiten de werkuren breng ik er ook nog veel tijd door als natuurfotograaf, dus het gebied is voor mij als een 2e thuis. Om deze vertrouwde omge-ving in vlammen te zien opgaan was verschrik-kelijk. Maar de dagen na de brand waren zo mogelijk nog erger, want na de vlammen kwam het besef... het besef dat de Kalmthoutse Heide, zoals ik ze altijd gekend heb, niet meer bestaat.

Na het besef kwamen de vragen... Wat nu? Hoe gaan we dit nu aanpakken? Zal de Kalmthoutse Heide ooit herstellen van dit drama? Antwoorden heb ik hier nog niet voor, in die fase zit ik nog niet... Wat ik wel weet, is dat dit gebied me nauwer aan het hart ligt dan ik ooit beseft heb. En als een vriend die moet revalideren van een zwaar ongeluk, zal ik ook deze vriend helpen met de revalida-tie... vierkante meter per vierkante meter als het moet.''

Filip van Boven

Arbeiders ANB kijken machteloos naar de brand (Foto: F. van Boven)

Het vertrouwde beeld van de schapen op de heide vóór de brand en dezelfde locatie na de brand (Foto’s : D. Vansteenvoort)


Deelgebied Stappersven, eerste impressie door Natuurpunt

Tekst: Kevin Lambeets – Dienst Natuurbeheer, Natuurpunt

De Vlaamse natuurorganisatie Natuurpunt kocht in het eerste kwartaal van 2010 het Stappersven op de Kalmthoutse Heide aan. Ongeveer 40 ha van deze 362 ha, beheerd door Natuurpunt, werd door de brand aangetast.

De droge en natte heide en een deel van de bossen ten westen en noordwesten van het grote Stappersven brandden af. Daarbij werd het leefgebied van gladde slang sterk aangetast. De kleine duinvalleitjes, waar ondermeer de boomleeuwerik en nacht-zwaluw broeden, werden gespaard.

Vooral locaties met een vervilte kruid-laag brandden fel. Wanneer pijpenstroo-tje-vegetaties of heide ongemoeid worden gelaten, gaan niet alleen bomen zoals ruwe berk of grove den kiemen, maar zal strooisel snel opstapelen. Oude hei-deplanten blijven dood achter. Op die manier ontstaat een perfecte voedings-bron voor branden. Het is daarom belang-rijk om meer schrale locaties op heideter-reinen goed te beheren. Niet alleen zijn ze van levensbelang voor tal van typische heidesoorten, maar ze bieden ook weer-werk bij heidebrand.

Nazorg heidebrandIn ieder geval, de kale brandvlakte zal binnenkort plaatsmaken voor een groene pijpenstro-weide. Een goede nazorg zal essentieel zijn om de heide in al haar facetten te herstellen. Een combinatie van overdachte begrazing en plaggen kan vrij snel tot mooie resultaten leiden. Daarnaast is het aangewezen een goed protocol ‘nazorg heidebrand’ te hebben, alsook een programma brandpreventie uit te werken en dit voor alle heidegebieden verplicht te maken. Natuurpunt hoopt hiertoe op een vlotte samenwerking en overleg met het Agentschap voor Natuur en Bos, en van-uit de overheid op een passende onder-steuning voor het herstel van de zeldzame habitats en voor een goede opvolging.

Westoever Stappersven na de brand –(Foto: K. Lambeets)

Enkele lokaliteiten werden gespaard door de vlammenzee. Hopelijk doen deze dienst als bron voor herkolonisatie. Hiervoor is echter vooraf-gaand herstel van de verbrande heide noodzake-lijk. (Foto: K. Lambeets)


Belangrijke thema’s, zeker bij een brand van dit formaat. Het effect van de brand op men-sen is niet onbelangrijk. Iedereen, zowel lokaal als landelijk, wil weten wat er gebeurd is. Daarom hebben de gemeenten Kalmthout en Woensdrecht ervoor gekozen ook gebruik te maken van nieuwe sociale media. Naast de diverse persmomenten en de actu-ele informatie op de websites, bleken Twitter en Facebook ook geschikte middelen te zijn om de mensen zo snel

Communicatie en informatiemogelijk in te lichten. Deze manier van communicatie werkte perfect, doch... “er bleek ook behoefte aan gesprekken met mensen zelf”, merkt de burgemeester van Kalmthout dhr. Lukas Jacobs op.

In de trein, in de bus, op de fiets, te voet: overal was de brand onderwerp van gesprek. Dus het was nodig, dat de men-sen ook op een persoonlijke wijze geïn-formeerd werden, en er een mogelijkheid was om vragen te stellen en daarop zo mogelijk antwoord te krijgen.

Zo zijn er door de Gemeente Kalmthout verschillende avonden georganiseerd waarbij alle omwonenden en betrokke-nen uitgenodigd waren:

Woensdag 8 juni:Een 50-tal direct betrokkenen konden in NEC De Vroente onder deskundige leiding hun persoonlijk verhaal delen.

Zaterdag 18 juni:In een propvolle feesttent in de Vogelenzangstraat is hulde gebracht aan de vele hulpverleners en vrij-willigers voor hun inzet. Er waren lovende woorden van de burgemees-ters van Kalmthout en Woensdrecht, en de gouverneur van de provincie Antwerpen.

Dinsdag 28 juni:Tijdens de open Milieuraad van de gemeente Kalmthout in NEC De Vroente is een toelichting gegeven op het beheerplan van het deelgebied Stappersven, en het verloop van de brand.

Woensdag 6 juli:Onder grote belangstelling in zaal De Kieviet is uitgebreid informatie ver-strekt over de werkwijze van de brand-weer, en over de herstelmaatregelen die nu en in de toekomst vorm zullen krijgen.

Kalmthout Dankt, zaterdag 18 juni (Foto: Gemeente Kalmthout)

Bedankt!Het Grensparkbestuur dankt alle hulpdiensten, personeels-leden van de gemeenten, natuurbeheerders, defensie, land-bouwers en alle vrijwilligers die tijdens de dagen van de brand én daarna geholpen hebben en paraat hebben gestaan.

Deelgebied Stappersven, eerste impressie door Natuurpunt

Voor acties rond het herstel van de heide, zie:www.kalmthout.be – red de heide | www.natuurpunt.be/nl/ steun-het-herstel-van-het-stappersven_2466.aspx | www.natuurenbos.be/brandkalmthoutseheide



4,6 km

2,5 km

2,7 km

6,5 km

Begrazings- en rustgebied Kalmthoutse Heide:-toegang enkel op bewegwijzerde paden-geen honden, ruiters of fietsers-grazers niet benaderen of voederen

Veeraster

Wandelpad Vlinder/Heideleerpad Ruud Rups(Familiezoektocht, vooraf reserveren). Educatiefpad, natuurlijk gemengd bos, droge en natte heide.

Wandelpad BosGemeentebos, ven Putse Moer, droge enzandige heide.

Wandelpad LibelVen Putse Moer, uitgestrekte heidevlaktes,uitkijktoren, bos en duintjes.

Wandelpad DuinUitgestrekte heidevlaktes, waardevolleduinmassieven, natte heide en weilanden.

Wandelpad SchaapHeide, bos, vennen, duinen, ven Putse Moer enuitkijktoren.

Wandelpad ReeBos, weilanden en heide.

Wandelpad MuisDroge en natte heide, bos en weiland.

Wandelpad UilAansluitend op wandelroute Muis.

Verbindingswandelpad

Ruiterpad

2,5 km

3,5 km

4,7 km

7,5 km

8,5 km

7,6 km

1,7 km

2,1 km

grensoverschrijdendnatuurgebied

BEWEGWIJZERDE PADEN

Wandelpad VosBebost duinlandschap met heide. 3,3 km

Wandelpad HaasBos, heide en open duin.(mul zand in droge periodes)

Fietsroute zie inzetkaartje

Verbindingswandelpad, niet toegankelijkvan 15 maart t.e.m. 30 juni

Wandelpad BosbesBos, dreven, parklandschap

Bos

Cultuurland

Water

Heide

Zand -duinen

Niet toegankelijk,privé eigendom

- + - + - +

Hoofdweg

Belangrijke openbareweg

Spoorlijn met station

Staatsgrens

Camping

Uitkijk-, Brandtoren

Moeras, drassig terrein

Parkeerplaats

Infopaneel

Schuilhut

- Natuureducatief CentrumDe Vroente

- Secretariaat Grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide- Bijenteeltmuseum

Manege

Infopaneel en picknick

Eet- en drinkgelegenheid

Wandelpad HagedisVennen, bos, grachten en drevenin voormalig landgoed ‘Mont Noir’

Wandelpad MierBos, heide, open zand

Dienst Toerisme Kalmthout

Grensparkroute De Zoom-Kalmthoutse Heide(fietsroute 32 km)

ESSEN

KALMTHOUT

PUTTE

OSSENDRECHT

HUIJBERGENHOOGERHEIDE

- + - + - + - +-+

-+

-+

-

+ - + - + - + - + - + - + - + - + - +- + - +-

+- +

-+-+

-+-+

-+-+

-+-+

-+-+

- +-

+-+ -

+-

+-

+-+- +- +

- + - + - + - + - + - + - + - + - + - +

��

�A12

N11

N111

N111N122

N117

N133

N125

Ou

de

Po

stb

aa

n

Verboden tussen15/3 en 30/06



1,5

km

500 m.

700 m.

500 m.

1 km.

1 km.

300 m.

1,1 km.

1,5 km.

2 km.

600 m.

800 m.

500 m

.

500 m.

1,5 km.

350 m.

500 m.

500 m.

1 km

.

StationHeide

Leuvense Heide

Gemeentebos

Hazenduinen

Paalberg

Gemeentemast

Hazen-duinen

Kraaienberg

Kriekelareduinen

Houtduinen

Rauwvelde

Zwarte Duin

Meersche Duinen

Mont NoirKambuus-

duinen

Vossenbergen

Wilgenduinen

Keetheuvel

NolseDuinen

Steertse Heide

SteertseDuinen

Groenendries

Meiduinen

StaartseDuinen

StaartseHeide

Kortenhoeff

Zuidhoef

De Boterbergen

Markgraaf

Withoefse

Heide

GrooteMeer

KleineMeer

Eiland

Pilberg

Schoelieberg

StationKalmthout

Heuvel

Bieduinen

VanGanzenven

Putse Moer

Krieke-laarsven

Drieling-vennen

Stappersven

De Nol

Biezen-kuilen

Wasven

Bronven

Zwaluw-moer

Langven

Mugge-piske

Vlaam s natuurreservaat

De Kalmthoutse Heide

Huijbergsebaan

Ab

dij

laan

Huijbergseweg

Verbindin

gsdreef

Heibloemlaan

Korte Heuvelstraat

Ka

sta

nje

dre

ef

Ve

rbin

din

gsstraat

Noordweg

J o o d s e

B e g r a a f p l a a t s

J o o d s e

B e g r a a f p l a a t s

Be

rgse

straa

t

Hollandseweg

Staartsestraat

Frans Raatsstraat

Kooiweg

Huijbergseweg

Wo

uw

baa

n

Zandfort

Rijzendeweg

Dorpsstraat

Os

se

nd

rec

hts

ew

eg

Ca

lfve

n

Aa

nw

as

La

ng

ew

eg

Tra

mb

aa

n

Onze Lieve Vrouw

Ter

Du

inen

laan

oude Meerbaan

Dorpsstraat

Molendreef

Puts MolentjeMolenstraat

Moleneind

Steenovenstraat

Oud Broek

Oud Broek

Kraaienberg

Dan

ckerse Weg

Canadezenlaan

Grensstraat

Middelstraat

Laagstraat Pannenhoef

Plaatsluis

An

twe

rpse

ba

an

Krom

mew

eg

Eerste V

erdelingsweg

Tweede Verdelin

gsweg

Pu

tsew

eg

Putseweg

Putseste

enweg

Pu

tse

ste

en

we

g

Heuvel

An

twe

rps

es

traa

t

Pu

tse

stra

at

Ertb

ran

dstra

at

Driehoek

Klinkaardstraat

Kli

nkaard

straat

Pannenhoef

N122

N111

N289

N289

N289

A58A

4

A4

A12

A12

N11

N111

N111

Ka

lmth

ou

t

Essen

Ka

lmth

ou

t

Kapellen

EssenBergen op Zoom Essen Hoek

AntwerpenAntwerpen

Go

es/

Be

rge

n o

p Z

oo

m

WILDERT (ESSEN)

HEIDE (KALMTHOUT)

PUTTE

Grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide

HUIJBERGEN

HOOGERHEIDE

WOENSDRECHT

OSSENDRECHT

Calfven

© AnyWay Productions / tel. 0031 (0)113-5560880 400 1000m600200 800Dit project wordt mede gefinancierd door LIFE.LIFE is een Europees fonds voor natuur-, milieu-en ontwikkelingsprojecten.

INFO

Waar kan er nog gewandeld worden?Het grote centrale rust- en begrazingsgebied was het ergst getroffen door de brand. Om de

overlevende dieren in het gebied de nodige rust te gunnen, bleef dit gebied afgesloten na de

brand. Behoudens verdere ontwikkelingen zal dit gebied na 15 juli weer open gesteld worden.

We verwijzen ook graag naar de wandelingen op het Nederlandse deel en de bijko-mende onthaalpoorten van de uitbreidingsgebieden van het Grenspark:

1. Ravenhof/Moretusbos (Stabroek/Putte), waar je volop al wandelend van de cultuurhistorie kan genieten.

2. De Volksabdij (Ossendrecht), voor een actieve uitstap en wandelingen.

3. Hemelrijk (Essen) is een ideale toegangspoort voor fietsers.

Tekst: Milenka Wyckmans

CO

LO

FO

N

COLOFON

1

2

3

Deze extra editie van de nieuwsbrief is bestemd voor personen en organisaties die betrokken en geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in het grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide. De in deze nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van de Bijzondere Commissie weer.

Aan dit nummer werkten mee:Igor Vandamme, Kevin Lambeets, Geert de Blust, Glenn Vermeersch, Paul Asselbergs, Barbara Van Eeckhoutte, Milenka Wyckmans

Eindredactie:Milenka Wyckmans

Vormgeving en productieNilsson creatieve communicatie - Goes

Natuurpunt – Beheerteam StappersvenIgor Vandamme, conservator. Tel: (00-32)-(0)473 23 19 [email protected]é Peeters, conservator. Tel: (00-32)-(0)3 297 42 [email protected]

Vereniging NatuurmonumentenWilton de Dooij.Tel: (00-31)-(0)6 [email protected]

StaatsbosbeheerDianne RendersTel.: (00-31)-(0)6 [email protected]

Verantwoordelijke uitgever:Grenspark De Zoom – Kalmthoutse HeidePutsesteenweg 129, B-2920 KalmthoutTel: (00-32)-(0) 3 [email protected]

Contactadressen beheerders Grenspark:Agentschap voor Natuur en Bos:Karel Molenberghs, boswachter. Tel: (00-32)-(0)475 [email protected]


Documents

Zwarte dagen voor het Grenspark – de vuurzee in ons Grenspark