نو�ترین ب�یارەکانی ڕ�نووسی زمانی کوردی
ئامادەکردن: دیاک� هاشمی
یهکهم ب�وکردنهوە: 2003-09-06
دوایین نو�کردنهوە: 2019-03-14
داگرتن به پی دی ئ�ف pdf: ڕ�نووس
ڕنووسی زمانی کوردی
Kurdish orthography
1. پ�شهکی
2. ئهلفب�
3. بزو�نهکان
4. یاسای بزو�ن و دۆخه ئاوارتهکان
5. بزرۆکه
6. ئهلفب�ی التینی
7. ک�شهی پیتهکان
8. ههمزە
9. ک�شهی (ر، ڕ)
10. ک�شهی (ک، ك)
11. ک�شهی ت�که�کردنی (ھ، ە)
12. (و، وو)
13. (ی، یی)
14. (یه)
15. (و)ی پ�وەندی
16. (ی)ی پ�وەندی
17. پیتی ت له وشهدا
18. ج�ناوی لکاوی (ی، یان)
19. ج�ناوی نیشانه
20. دوودەنگه
21. وشهی ل�کدراو
22. وشهی داڕ�ژراو
23. فرمانی ل�کدراو
24. فرمانی داڕ�ژراو
25. پریپ�زیشن
26. ک�شهی "دە" و "ئه"
27. ک�شهی (له)
28. ک�شهی (ب�) و (بهب�)
29. ک�شهی ئامرازی (تر) و وشهی (تر)
30. ئاوە�کار
31. وشهی بیانی
32. خا�بهندی
33. تهختهکلیلی کوردی
34. ژ�دەرەکان
١. پ�شهکی
ڕ�نووس واته "یاسا و ڕ�سای چ�ن�تیی نووسینی وشه و فرمانی زمان�ک له دۆخی ج�ربهج�ری وەک تاک،
ل�کدراو، داڕ�ژراو و گهردانکراودا. ڕ�نووس ههروەها باس لهوە دەکات که پ�وەندیی وشهنووسراوەکان لهگهڵ
"ئامرازەکان"دا چ�نن، چ�ن لهگهڵ "گیرەک"دا هه�سوکهوت دەکر�ت". ب� نموونه کام لهمانه ڕاستن؟
کهرکووک یان کهرکوک؟
ب� کهس یان ب�کهس؟
نان دەکات یان ناندەکات؟
تهختهکلیل یان تهخته کلیل؟
دەستی ل� دا یان دەستی ل�دا یان دەستیل�دا؟
بهردەقارەمان یان بهردە قارەمان؟
نیه یان نی یه یان نی یه یان نییه؟
ج� به ج� یان ج�بهج�؟
ڕەچاونهکردنی ڕ�نووس دەب�ته ه�ی ئهوەی که وشهکان بههه�ه بخو�نر�نهوە، ههروەها له دنیای دیجیتا�یی
ئهوڕۆکهدا ئهگهر ڕ�نووس�کی یهکدەست ڕەچاو نهکر�ت، ک�شهی زۆر گهورە له ت�مارکردن و بهدواداگهڕانی
ت�مارکراوەکان له بنکهدراوەکاندا د�نه پ�ش. نووسین ههر ئهوە نییه لهسهر کاغهز�کدا دیارە به�کوو دەب�ت
بتوانین به ش�وەی دیجیتا�ییش ت�ماری بکهین و ب� ههر پیت�ک ک�د�کی تایبهتی دیاری بکهین و ههر
وشهیهکیش تهنها به یهک ش�وە بنووسین. ب� ئهم مهبهستهش پ�ویسته تهنیا له یهک تهختهکلیلی ستاندارد و
یهک ش�وازی ڕ�نووس که�ک وەر بگرین.
ههند�ک جار ڕ�نووس پا�پشتییهکی زمانهوانیی لهگه�ه، ههند�ک جاریش تهنها پ�ویستی به "ڕ�ککهوتن"�ک
ههیه.
پیتهکانی ئهلفب�ی هیچ زمان�ک بهتهواوی ههموو دەنگهکانی ئهو زمانه نانو�نن، به�کوو دەب�ت ڕ�ککهوتن�ک
لهن�وان بهکاره�نهرانی زمانهکهدا ههب�ت. ئهم ڕ�ککهوتنهش ناب�ت بهپ�ی چ�ژی تاکهکهسی ب�ت به�کوو
دەب�ت بهپ�ی ب�یاری گشتیی زۆرینهی زمانهوانان یان ک�ڕ و ک�مه�ه زمانهوانییهکانی زمان�ک ب�ت.
لهم وتاره دا، هه وڵ ده در�ت به گو�ره ی ب�یاره کانی “ئهکادیمیای کوردی” و ڕ�ککهوتنهکانی ههندێ گرووپی
ئایتی وەک (زانستپهروەرانی کورد) و به له به رچاوگرتنی زانستی تهکن�ل�جیای زانیاری (IT) و به به راوردکاری
له گه ڵ زمانه زیندووه ئه ورووپییه کاندا، ک�مه ��ک یاسا و ڕ�سا ڕوون بکر�نه وه، تا له ڕ�نووس�کی ب�هه �ه
نزیکتر ببینه وه .
لهم �یدی�یه که له یوتووب دامان ناوە دەتوانن سهرد��ی پتر له ٤٠ هه�هی ڕ�نووسی چاو ل� بکهن.
تهختهکلیل و ف�نتی یونیک�د:
پ�ش لهوەی بچینه ناو باسی ڕ�نووسهوە، دەب�ت ئاماژە بهوە بکهم که ههموو کهس�ک دەب�ت واز له
تهختهکلیل و ف�نتی نایوینک�د به�ن�ت و بهس که�ک له تهختهکلیل و ف�نتی یونیک�د وەربگر�ت. ب� زانیاریی
زیاتر دەتوانن چاو له ڕەوتی تهختهکلیلی کوردی بکهن.
***
ب�یاری سهرۆکی ئهنجومهنی وەزیرانی حکوومهتی ههر�می کوردستانب�یاری سهرۆکی ئهنجومهنی وەزیرانی حکوومهتی ههر�می کوردستان: ههموو دامودەزگا حکوومهتییهکانههموو دامودەزگا حکوومهتییهکان
له کوردستاندا دەب�ت که�ک له تهختهکلیل و ف�نتی یونیک�د وەربگرنله کوردستاندا دەب�ت که�ک له تهختهکلیل و ف�نتی یونیک�د وەربگرن. ب�یارەکهب�یارەکه.
***
٢. ئهلفب�
باشترە له باتیی "ئهلف ب�"، "ئهلف و ب�" یان "ئهلفوب�" تهنیا (ئهلفب�) بهکار به�نر�ت چونکه ئهو وشهیه
وشهیهکی ل�کدراوە، وشهی ل�کدراویش له پلهی یهکهمدا دەب�ت بهب� یارمهتیی هیچ گیرەک�ک چ� بکر�ت،
ئهگهر ئهوە نهکرا ئهو کاته له ههند�ک ئامراز و گیرەکی وەک (...و...) که�ک وەردەگیر�ت.
***
پیتهکان و دەنگهکان:
پیتهکان: پیتهکانی ئهلفب�ی زمانی کوردی (٣٤) پیتن و بهم ش�وەیهی خوارەوە ڕیز دەکر�ن:
ئـ ـ ا ـ ب ـ پ ـ ت ـ ج ـ چ ـ ح ـ خ ـ د ـ ر ـ ڕ ـ ز ـ ژ ـ س ـ ش ـ ع ـ غ ـ ف ـ ڤ ـ ق ـ ک ـ گ ـ ل ـ ڵ ـ م ـ ن ـ هـ ـ ە ـ و ـ ۆ ـ وو ـ
ی ـ ێ.
ت�بینیت�بینی: گرنگه پیتهکان بهو ش�وەیهی سهرەوە ڕیز بکر�ن و شو�نهکانیان پ�ش و پاش نهخرین گرنگه پیتهکان بهو ش�وەیهی سهرەوە ڕیز بکر�ن و شو�نهکانیان پ�ش و پاش نهخرین.
***
دەنگهکان:
زمانی کوردی (٣٧) دەنگی ههیه، به�م له سیستهمی ئهلفب�دا (٣٤) پیتی ب� دیاری کراوە.
.(Kurd کورد) ،(wane وانه) :تهنها یهک پیتی (و) دانراوە (w و u) 1. ب� دوو دەنگی بزو�ن و نهبزو�نی
.(yar یار) ،(mey مهی) ،(mîr مـیــر) :یش یهک پیتی (ی) دانراوە(y و î) 2. ب� دوو دەنگی بزو�ن و نهبزو�نی
.(û = وو) ش واوواو دووپات بووەتهوە(û) 3. ب� دەنگی در�ژی
که وا ب�ت، پیتی (و) و پیتی (ی) ههم ئهرکی بزو�ن و ههمیش ئهرکی نهبزو�ن دەگ��ن.
.(birdin بردن) :یش که پ�ی دەوتر�ت "بزرۆکه" هیچ پ�ت�کی ب� دانهنراوە(i) دەنگی فرەکورتی
که وا ب�ت ب� (٥) دەنگی (w, u, y, î, i) تهنیا (٢) پیتی (و، ی) لهبهرچاو گیراوە، ههر ب�یه دە��ن ژمارەی
دەنگهکان (٣٧)ن و ژمارەی پیتهکان (٣٤)ن. له زۆربهی زمانهکانی دنیادا ژمارەی دەنگهکان و پیتهکانی ئهلفب�
وەکوو یهک نین، ب� نموونه له زمانی فارسی، سویدی و ئینگلیزیدا.
ئهلفب�ی زمانی کوردی به �یدی�
***
٣. بزو�نهکان
بزو�ن به و ده نگانه ده وتر�ن که له کاتی ب�ژه و گ�کردندا، ده م و زار ت�ز�ک زیاتر ده کر�نه وه و زیاتر
ده ک�شر�ن. بزو�نه کان جوو�ه و بزواندن ده خه نه ناو وشه وه .
بزو�نه کان له ڕاستیدا (٨) ده نگن، به �م له ئهلفب�دا ته نها (٧) ده نگیان پیتیان ب� دانراوه و ده نووسر�ن و بریتین
له: (ا، ە، و، ۆ، وو، ی، ێ).
***
یاسایاسا: ههر وشهیهکی کوردی پ�ک هاتووە له النی کهم یهک ههر وشهیهکی کوردی پ�ک هاتووە له النی کهم یهک ب�گهب�گه و له ههر ب�گهیهکیشدا یهک و له ههر ب�گهیهکیشدا یهک بزو�ن بزو�ن ههیهههیه:
.(naw ناو) :1. یهک ب�گهیی
.(komar ک�مار) :2. دوو ب�گهیی
.(Şaxewan شاخهوان) :3. س� ب�گهیی
.(Zimanewan زمانهوان) :4. چوار ب�گهیی
.(Zanistperweran زانستپهروەران) :5. پ�نج ب�گهیی
***
٤. یاسای بزو�ن و دۆخه ئاوارتهکان
له وشهی سهربهخ�ی فهرههنگیدا دوو بزو�ن بهدوای یهکتردا نانووسر�ن، به�م جاری وایه کات�ک که
پاشگر�ک یان وشهیهکی تر ب�ته پاڵ وشهی پ�شهوە، ڕەنگه ئهو یاسایه ت�ک بچ�ت، ب� نموونه وشهیهکی
وەکوو "خهوتووەکان" لهڕاستیدا به س� واو ب�ژە و گ� دەکر�ت "خهوتوووەکان xewtûwekan"، به�م چونکه
ب�یار دراوە که س� واو "ووو" بهدوای یهکتردا نهنووسر�ت ههر به "وو" دەینووسین وەک:
xewtûwekan خهوتـوو + ە = خهوتـووە
خهوتـووەکان، وەک دەبینن دوو بزو�ن واته "وو" + "ە" بهدوای یهکتردا نووسراون که هه�هیه
و لهڕاستیدا دەب�ت ئاوا بنووسر�ت: "خهوتـوووەکان xewtûwekan" به�م کورد ب�یاری داوە که س� واو
"ووو" بهدوای یهکتردا نهنووس�ت ههر ب�یه بهس به دوو واو واته "وو" دەنووسر�ت و دەب�ته
.xewtwûwekan خهوتـووەکان
nûstûwe نووستــوو + ە = نووستــووە
royiştûwan ڕۆیشتــوو + ان = ڕۆیشتــووان
hatûwan هاتــوو + ان = هاتــووان
به�م لهو ج�رە دۆخانه بهو الوە، له وشهی کوردیدا دوو بزو�ن بهدوای یهکتردا نانووسر�ن.
یاسایاسا: له وشهی فهرههنگیدا دوو له وشهی فهرههنگیدا دوو بزو�نبزو�ن بهدوای یهکتردا نانووسر�ن بهدوای یهکتردا نانووسر�ن.
یاسایاسا: له کوردیی ناوەڕاستدا ههمیشه یهکهم دەنگ، دەنگی له کوردیی ناوەڕاستدا ههمیشه یهکهم دەنگ، دەنگی نهبزو�نهنهبزو�نه و دووەم دەنگ، دەنگی و دووەم دەنگ، دەنگی بزو�نهبزو�نه:
.(mil مل مل) ، ،(xozge خ�زگه خ�زگه)
دۆخی ئاوارته دوو نهبزو�ن له سهرەتاوە:
."sitran" ب�ژە دەکهن، نهک "stran" زۆرینهی کرمانجیئاخ�وەکان وشهی "ستران" له کرمانجیی ژووروودا به
واته ئهگهر چاوی ل� بکهن له سهرەتای ئهو وشهیهدا س� نهبزو�ن پ�کهوە هاتوون ب� ئهوەی پ�ویست به
."str بزو�ن بکات، "ستر
نموونهی تر وشهی Stockholm ە که به سویدی پ�ی دەوتر�ت "ست�که��م Stockholm"، نهک "ئست�که��م
Istockholm" یان "Sitokholm"، ههر کات�ک بمانهو�ت ئهو ناوە به کوردی بنووسین ههر دەب�ت بنووسین:
"ست�که��م"، لهو�شدا دەبینن که له سهرەتای وشهکهدا دوو نهبزو�ن "ست" هاتوون.
***
(i) ٥. بزرۆکه
ههند�ک وشه ی کوردی هه ن که له ڕوا�ه تدا بزو�نیان ت�دا نابینر�ت، نموونه: (بردن، من، ژن، چل، مردن، بزن،
خستن)، به �م له ڕاستیدا ده نگی بزو�نیان ت�دایه . ئه و بزو�نه له ئه لفب�ی کوردیی التینیدا به پیتی (i) دیاری
کراوه ، به �م له ئه لفب�ی عه ره بیدا هیچ پیت�کی ب� دانه نراوه ، لهم ئهلفب�یهدا دیار نییه و بزر بووه ، ب�یه ناوی
نراوه : بزرۆکه (کسره مختلسه). ئهگینا لهڕاستیدا (بزو�نی فرەکورت)ە، نموونه :
.(xistin خستن) و (bizin بزن) ،(mirdin مردن) ،(çil چل) ،(jin ژن) ،(min من) ،(birdin بردن)
وشه ی “مشک” له ناوچه ج�ربه ج�ره کانی کوردستاندا به دوو ش�وازی (mişk) و (mişik) ب�ژه ده کر�ت، به �م له
ئه لفب�ی عه ره بیدا هه ر به یه ک ش�واز ده نووسر�ت: “مشک”.
که وا ب�ت دەنگ�کی تری کوردیمان ههیه و لهگهڵ ئهو دەنگهکانی تر دەب�ته (٨)ه مین ده نگی بزو�نی کوردی و
.(i) . به ئه لفب�ی ناوەندی نانووسر�ت و “بزرۆکه”یه
جاری وایه پیتی "ئـ" له سهرەتای وشهدا له باتیی بزو�نی فرەکورتی بزرۆکه i دەنووسر�ت:
.işq ئشق ،inca ئنجا ،Isfehan ئسفههان
لهم �یدی�یهدا دەتوانن چاو له ئهلفب�ی کوردی بکهن:
ئهلفب�ی کوردی
***
٦. ئه لفب�ی کوردی به التینی
کوردیی ژووروو کوردیی ژووروو (کرمانجیکرمانجی):
له کوردیی کرمانجیدا ب� نووسین که�ک لهم ئهلفب�یه وەردەگیر�ت که (٣١٣١) پیتن:
A – B – C – Ç – D – E – Ê – F – G – H – I – Î – J – K – L – M – N – O – P – Q – R – S – Ş –T – U – Û – V – W – X – Y – Z
بزو�نه کانی بریتین له (٨) ده نگ و هه ر هه شته که یان ده نووسر�نه وه :
(A – E – Ê – I – Î – O – U – Û)
کوردیی ناوەڕاست کوردیی ناوەڕاست (س�رانیس�رانی):
ه�شتا لهالیهن شو�ن�کی فهرمیی وەک ئهکادیمیاوە ج�ری پیتهکان به التینی ب� کوردیی ناوەڕاست دیاری
نهکراون.
لهو ئهلفب�یهدا ب� دەنگهکانی (ح، ع، غ، ڕ، ڵ) پیت دەستنیشان نهکراون، هه�بهت له سیستهمی یونیک�ددا
دەکر�ت ب� ئهو دەنگانه ج�ر�ک پیت هه�بژ�ردر�ت، به�م زیادکردنی پیتی نوێ لهالیهن ئهکادیمیا و ههندێ
زمانهوانهوە زۆر به گونجاو نازانر�ت مهگهر لهڕووی ناچاری ب�ت. زمانه ئهورووپییهکان خ�یان ب� ههموو
دەنگهکان پیتیان نییه و ئیتر ههوڵ نادەن پیتی نوێ درووست بکهن، ب� نموونه له سویدی و ئینگلیزیدا
پیتیان ب� دەنگی "ش" نییه.
ب� چارەسهرکردنی ک�شهی ئهو پیتانه دەتوانین ئاوا بکهین:
***
ک�شهی (ع) به پیتی التینی: دەنگ�کی کوردی نییه و وشهی کوردیی زۆر کهممان ههیه که "ع"ی ت�دا ب�ت، ههر ب�یه باشترە
بیر لهوە نهکهینهوە که پیتی ب� دابن�ین.
،Me‘rûf پ�شنیاری یهکهم: ههر وەک عهرەبهکان به نیشانهی (‘) بینووسین، وەک: ع ‘: مهعـعـرووف
.Marûf بنووسر�تهوە وەک: مهعرووف (a) پ�شنیاری دووەم: ههر به پیتی
***
ک�شهی (ح) به پیتی التینی: دەنگ�کی ناکوردییه و پ�ویست ناکات پیتی ب� دابن�ین.
.(Mehwî مهحــوی) :بنووسر�تهوە و له وشهدا له واتاکهی ت� دەگهین (h) پ�شنیاری یهکهم: ههر به
.(Meĥwî = مهحـــوی) :بنووسر�تهوە، ب� نموونه ئاوا بهکاری به�نین (ĥ) پ�شنیاری دووەم: به
***
ک�شهی (ڕ) به پیتی التینی: باشتر وایه پیتی جیاوازی ب� دانهن�ین:
پ�شنیاری یهکهم: باشترین ڕ�گهچارە ئهوەیه ههر وەک کرمانجی پیتی جیاوازی ب� دانهن�ین. وەک زمانه ئهورووپییهکان، ب�
نموونه وەک زمانی سویدی (Nor, Norr) به دووپاتبوونهوەی خ�ی بینووسین:
.(Rêga = ڕ�گا) :بنووسر�ت R سهرەتای وشه: ههر به
.(Herre = ههڕە) :ناوەڕاستی وشه: به دووپاتبوونهوە
.(şerr = شهڕ) :ک�تاییی وشه: دووپاتبوونهوە
پ�شنیاری دووەم: به (Ř) بینووسین ب� نموونه: (ههڕە heře). که بژاردەیهکی گونجاو نییه.
***
ک�شهی (ڵ) به پیتی التینی: باشتر وایه پیتی جیاوازی ب� دانهن�ین تهنیا به دووپاتبوونهوەی (L) چارەسهری
بکهین:
نموونه: وشهی کا�ـــهک kallek (ب� سهرەتای وشه پ�ویست ناکات).
،(hellalle هه��ه)
،(pallewan پا�هوان)
.(lêwall ل�وئاڵ)
سهرنجسهرنج: ئهگهر وشهیهکی وەکوو ئهگهر وشهیهکی وەکوو "کوللهکولله"، ، "گوللهگولله" بوو ئهو کاته دوو پیتی بوو ئهو کاته دوو پیتی (L)ەکه له التینیدا بهیارمهتییەکه له التینیدا بهیارمهتیی
بهسته���ک به یهک دەبهستر�تهوەبهسته���ک به یهک دەبهستر�تهوە. (گولله گولله gul-le)، ، (کولله کولله kul-le). ئهمانه له زمانی کوردیدا زۆر نین ئهمانه له زمانی کوردیدا زۆر نین.
***
ت�بینیت�بینی: ئهکایمیای کوردی دانانی پیتی نوێ به پ�ویست نازان�ت، چونکه ڕای وایه له ههموو ش�وەزارەکانی ئهکایمیای کوردی دانانی پیتی نوێ به پ�ویست نازان�ت، چونکه ڕای وایه له ههموو ش�وەزارەکانی
تریشدا دەنگی زۆر زۆرتر ههن که ئهگهر ب� ههموویان پیت دابن�ین ژمارەی پیتهکانی ئهلفب� بهرز دەبنهوەتریشدا دەنگی زۆر زۆرتر ههن که ئهگهر ب� ههموویان پیت دابن�ین ژمارەی پیتهکانی ئهلفب� بهرز دەبنهوە.
***
ب� زانیاریی زیاتر لهسهر ئهلفب�ی کوردیی التینی تکایه چاو لهم �یدی�یه بکهن:
ئهلفب�ی کوردیی التینی
***
٧. ک�شهی پیتهکان:
ههندێ کهس له کاتی بهکاره�نانی پیته کوردییهکاندا تووشی هه�هی ڕ�نووسی دەبن، ل�رە ڕوونیان
دەکهینهوە:
***
٨. هه مزه (ئـ)
هه مزه، له زمانی عه ره بی و فارسیدا، له چه ند شو�ن�کی ج�ربهج�ردا به کار ده چ�ت، وه کوو: (أ ٌإ أل إل ؤ ء ئـ)،
به �م له زمانی کوردیدا ته نیا ش�وازی (ئـ) به کار دەه�نر�ت، ئه ویش به مه به ستی ئه وه ی نهه���ت دوو بزو�ن
به دوای یهکتردا بنووسر�ن. که وا ب�ت ناتوانین ب��ین که ههمزە له زمانی کوردیدا وەک فارسی و عهرەبی
بهکار دەه�نر�ت. ههمزە له زمانی کوردیدا ههمیشه لهگهڵ بزو�ن�کدا د�ت:
ئــا، ئـــه، ئـــو، ئــ�، ئـــوو، ئـــی، ئـــ�.
لهڕاستیشدا ئهو کاتانهی که له ههند�ک وشهی وەک "ئــنـجا" و "ئـــسفههان"یشدا که دەبینر�ن ههر پ�ویستی
به بزو�ن ههیه به�م لهو کاتانهدا بزرۆکه ههیه و بزرۆکهش نانووسر�ت ئهگینا لهو شو�نانهشدا دیسانهوە
لهگهڵ بزو�ندا د�ت. لهبهر ئهوە ئهگهر بمانهو�ت به کوردی ناو�کی ب� دابن�ین دەکر�ت ب��ین که "ئاوە�بزو�ن"
ناو�کی گونجاوە ب�ی.
ههند�ک له زمانزانان هه مزه به بزو�ن داده ن�ن و الی هه ند�کیش به نه بزو�ن ده ناسر�ت، به �م له ڕاستیدا
کورد، هه مزه ی به ش�وازی (ئـ) به کار ه�ناوە و ب�یاری داوە وه کوو (نه بزو�ن)�ک چاوی ل� بکات، ب� ئه وه ی
نهه���ت دوو بزو�ن به دوای یهکتردا ب�ن، یان ههند�ک بزو�ن له سه ره تای وشه دا بنووسر�ن، نموونه :
نــاازاد = نــائــازاد
او = ئــاو
ه و = ئـــهو
ۆخه ی = ئــ�خهی
ورووپا = ئــورووپا
�ـجگار = ئــ�جگار
قرتاندنی (ئـ)
کورد ههر له ک�نهوە تا ب�ی کراب�ت ههمزەی تهنیا له کاتی پ�ویستدا بهکار ه�ناوە ئهگینا قرتاندوویهتی، ب�
نموونه له ک�نهوە وای کردووە:
ترش + ئاو = ترشاو (نهک: ترشئاو)
کوڵ + ئاو = کو�و (نهک: کو�ئاو)، واته ئاو�ک که کو�وە.
بار + ئاش = باراش (نهک: بارئاش).
گ�لک + ئاو = گ�لکاو (نهک: گ�لکئاو).
که وا ب�ت دەتوانین ئهوە بکهینه بنهما ب� وشهی ل�کدراو یان داڕ�ژراوی نو�ش و ههر بهو پ�یه گ�ی بکهین و
ههمزەکه بقرت�نین. ب� نموونه:
ڕۆژاوا، نهک ڕۆژئاوا
خ�راوا، نهک خ�رئاوا
ما�وایی، نهک ما�ئاوایی
کاراسانی، نهک کارئاسانی
بانــهفشار، نهک بانئهفشار (ناوی گه ڕه ک�که له شاری قه سری شیرین له پار�زگای کرماشان).
.(physiology) کاره ندامزانی، نهک کارئهندامزانی
.(tool = ئامراز، که ره سته) ،(bar = تووڵ، شیش) .(toolbar = توو�مراز) توو�مراز، نهک توو�ئامراز
هه روه ها ئهمانه بهب� (ئـ) وا دەنووسر�ن:
کهمـەندام، چاوه سمه ر، چاوه ست�ره ، گو�ـه ندام، گو�ـه ست�ره ، ش�ره ندام، خاکـەناز، ڕۆژاوا، خ�راوا.
تاقیکاری لهسهر ههمزە
***
٩. ک�شه ی (ڕ) و (ر)
“ڕ” ده نگ�کی گ�ه که له سه ره تا و ناوه ڕاست و ک�تاییی وشه دا د�ت:
ڕاز، هه ڕا، مه ڕ.
جاران دەوترا بهب� نیشانه، واته سادە بینووسن به�م به گ� بیخو�ننهوە. ب� ئهو سهردەمهی که خه�ک بهس
به دەست دەیاننووسی ڕەنگه ئهوە چارەسهرییهک بووب�ت ب� خ�رانووسین، به�م ئهوڕۆکه له دنیای
دیجیتا�یدا ک�دی خ�ی ههیه، دوگمهی خ�ی ههیه. که وا ب�ت:
ت�بینی: ناب�ت (ڕ)ی گ� له گه ڵ (ر)ی ساده دا ت�که ڵ بکر�ت.
***
ب�یاری ئهکادیمیای کوردیب�یاری ئهکادیمیای کوردی: هه مووهه موو ده نگ�کی ده نگ�کی (ڕڕ) له سه ره تای وشه دا گ�ه و دەب�ت به له سه ره تای وشه دا گ�ه و دەب�ت به (ڕڕ)ی گ� بنووسر�ت، نه کی گ� بنووسر�ت، نه ک
به به (رر)ی ساده ، واته ی ساده ، واته "ڕڕ" ههم له سهرەتا و ههمیش له ناوەڕاست و ههمیش له ک�تاییی وشهدا دەنووسر�ت ههم له سهرەتا و ههمیش له ناوەڕاست و ههمیش له ک�تاییی وشهدا دەنووسر�ت.
(ڕ) و (ر) له ڕووی ڕ�زمانییهوە دوو ف�نیمی جیاوازی زمانی کوردین و له ڕووی تهکنیکیشهوە لهسهر
تهختهکلیلی کوردیی ک�مپیوتهریشدا دوو دوگمهی جیاوازیان ب� دانراوە و له سیستهمی یونیک�دی (نووسه
character) جیهانییهکانیشدا دوو ژمارەک�دی جیاوازیان ب� دانراوە. ههر ب�یه زۆر گرنگه ئهو پیتانه ت�کهڵ
نهکر�ن چ له سهرەتا و چ له ناوەڕاست و چ له ک�تاییی وشهشدا دەب�ت وەک خ�ی بنووسر�ن. ئهوە
هه�هیهکی گهورەیه ئهگهر بوتر�ت بهب� چوک�ه بینووسن، به�م به چوک�هدار واته گ� بیخو�ننهوە. مادام پیتی
خ�ی ههیه، له سیستهمی یونیک�دا ک�دی خ�ی ههیه، :
سهرەتا: ڕاست، ڕ�گا، ڕۆخ
ناوەڕاست: پهڕۆ، ههڕا، فــڕاندن
ک�تایی: شهڕ، کهڕ، کوڕ
تاقیکاری لهسهر "ر" و "ڕ"
***
١٠. (ک) یان (ك)؟
پیتی (k) تهنانهت له زمانهکانی فارسی و عهرەبیشدا ک�شهلهسهرە. چونکه به دوو ش�وە دەنووسر�ن: "ک"،
"ك". ئهو دوو کافانه دوو ک�دی جیاوازیشیان ههیه، (ک U+06A9) و (ك U+0643). خ� ناکر�ت بهرانبهر به
ک�د�کی التینی دوو ک�د دابنر�ت، ههر لهبهر ئهوە لهو زمانانهشدا ک�شهی ههیه.
له تهختهکلیلی ستانداردی یونیک�دی کوردیدا که لهالیهن "کوردئایتیگرووپکوردئایتیگرووپ"ەوە درووست کرا، ئهو ک�شهیه
یهکالیی کرایهوە. ب�یاریان دا له باتیی (ك) که�ک له (ک) وەربگیر�ت ب� ئهوەی یهک ج�رە پیتمان بهرانبهر به
(k) ههب�ت. چونکه له سهرەتا و له ناوەڕاستی وشهدا بهرانبهر به (k) ههر (ک) دەنووسر�ت: (کـار)، (پهلـکه).
تهنها له ک�تاییی وشهدا "ك" بهکار دەه�نر�ت: (چهك). که وا ب�ت له ک�تاییی وشهشدا ههر ههمان کار دەکهین.
وەک:
چاک، پاک، خاک (نهک: چاك، پاك، خاك).
.(U+0643 ك) :هه�بهت به شیفتیش ئهمه دانرا ،(U+06A9 ک) :دا ئهمه دانرا(K) ههر ب�یه له شو�نی دوگمهی
به�م هیوادارین کورد بهرە بهرە واز له (ك U+0643) به�ن�ت.
***
ب�یاری کوردئایتیگرووپب�یاری کوردئایتیگرووپ:
(U+06A9) "له سهرەتا و ناوەڕاست و ک�تاییی وشهدا که�ک له له سهرەتا و ناوەڕاست و ک�تاییی وشهدا که�ک له "کک (k) له تهختهکلیلی کوردیدا بهرانبهر به له تهختهکلیلی کوردیدا بهرانبهر به
وەردەگرین و نهک له وەردەگرین و نهک له "كك". هه�بهت ئهوەش ههر دەخر�ته ناو تهختهکلیلی کوردییهوە بهس به شیفت هه�بهت ئهوەش ههر دەخر�ته ناو تهختهکلیلی کوردییهوە بهس به شیفت
دەنووسر�تدەنووسر�ت.
ب� زانیاریی زیاتر سهبارەت به ک�شهی (ک) تکایه چاو لهم بابهته بکهن.
***
(E ە، ـه) و (H ھ، ـهـ) ١١. ک�شهی ت�که�کردنی
ئهم دوو پیتهش وەک (k) ک�شهیان ههیه، چونکه ش�وەیان له یهک دەچ�ت، به�م ک�د و ئهرکیان له زمانی
کوردیدا جیاوازە.
ب� نموونه ب� نووسینی "ھ h" له وشهکانی "هانا" و "س�ههم"دا له یهک ک�دی (U+0647) که�ک وەردەگیر�ت،
به�م له نووسینی "ە E" ب� نموونهی له وشهی "پهله"دا که�ک له ک�دی (U+06D5) وەردەگیر�ت. واته ب� ئهو
دوو پیتهی که ش�وەیان له یهک دەچ�ت له دوو ک�دی جیاواز که�ک وەردەگیر�ت.
ک�شهکه ئهوەیه که ههندێ کورد له کاتی نووسین به ک�مپیوتهردا تووشی هه�ه دەبن و ب� نووسینی بزو�نی
(ە)ی کوردی دەست دەن�ن به دوگمهی (H)دا و وەک یهک چاوی ل� دەکهن. ئهمه ک�شهیهکی گهورەیه ب� زمانی
کوردی. وا دەزانن ههر دووکیان ههمان شتن. ب� نموونه دەنووسن سهر، به�م کات� ههر به (H) بینووسن
دەب�ته "سهر"، که هه�هیه ئهو کاته ناچارن جیای بکهنهوە و دەنووسن "سه ر"، که ئهویش ههر هه�هیه، ههر
ب�یه دەب�ت که�ک له دوگمهی (E) وەربگرن. که ناه���ت پیتهکان پ�کهوە بلک�ن و دەب�ته "سهر" که درووسته.
له ئهلفب�ی دیجیتالیی کوردیدا (ھ، ـهـ H) جیاوازیی ههیه لهگهڵ (ە، ـه E) و به یهک دوگمه نانووسر�ن.
تکایه له نووسینی کوردیدا ئهو دوو پیته ت�کهڵ مهکهن، وا بینووسن:
***
ب� نووسینی (ھ)
ئهگهر پهنجه بن�ی به دوگمهی H به ش�وەی (ه) دەر دەچ�ت، ب� ئهوەی به ش�وەی (ھ) بنووسر�ت ئاوا بکه:
(H) + (Shift) + (M) = ھ
ت�بینی: له ڕ�ککهوتن�کدا ب�یار درا ک�د�کی نوێ ب� " ھھ" دابنر�ت تا بهس به یهک کلیک بنووسر�ت. ئهو ک�دە که ب� نموونه له
زمانی ئوردوودا بهکار دەچ�ت بهکار دەه�نر�ت ب� ئهم تهختهکلیله کوردییه و لهسهر ما�پهڕی "تهختهکلیلی کوردی"ی
فهرمانگهی ئایتیی کوردستان دادەنر�ت و بهم زووانه دەتوانن ئهو تهختهکلیله لهوێ دابگرن. ئهو پیته نو�یه له تهختهکلیلی
کوردیدا به دوگمهی (Shift) و (H) دەنووسر�ت. من خ�م له وەشان�کی تاقیکردنهوەییدا بهو تهختهکلیله دەنووسم و پیتی
"ھ" به شیفت و (H) دەنووسم. به مهبهست لهژ�ر شیفت دامان ناوە چونکه وتمان با " ھ"ی سهرەتای وشه ت�ک نهچ�ت ههر
کات�ک ویستمان بهتایبهتی "ھ" بنووسین ئهو کاته لهوە که�ک وەردەگرین، ب� نموونه ب� نووسینی ههندێ وشهی ک�ن: ماھ،
بهھ، بهھ.
["spacer height="20px]
***
١٢. ک�شه ی (و) و (وو)
(وو û) ده نگ�کی بزو�نه و هه رگیز ناب�ت له سه ره تای وشه دا بنووسر�ت. زۆر هه �ه یه بنووسی:
(ووشه ûşe، وورچ ûrç، وون ûn، ووس ûs و هتد)،
به �کوو دەب�ت به (و w)ی نه بزو�ن بنووسر�ت، چونکوو دوای ئه و پیته، بزرۆکه هه یه، که وا ب�ت دوو بزو�ن
پ�که وه نانووسر�ن و دەب�ت وا بنووسر�ن :
(وشه wişe، ورچ wirç، ون win، وس wis و هتد).
.(tû تـوو) ،(çû چـوو) ،(nûr نوور) ،(sûr سـوور) :به �م له ناوه ڕاست و ک�تاییدا دەنووسر�ت
زۆر که س به هه �ه ده نووسن: “که رکوک، مه حمود، حوکومه ت و هتد”. که ڕاستییه که ی ئاوایه : که رکووک،
مه حموود، حوکوومه ت و هتد”.
***
(î) ١٣. ک�شه ی بزو�نی در�ژی
دەنگی در�ژی (î) له ئه لفب�ی عه ره بیدا هیچ پیت�کی جیاوازی ب� دانه نراوه . "ک�ڕی زانیاریی کورد" له بهغداد
تهقه��کی لهسهری دادەنا، به�م الی خه�ک ج� نهکهوت و بهکار نهه�نرا. ههندێ کهس که�ک له (یی)
وەردەگرن و ب� نموونه دەنووسن (تییر tîr)، (کوردیی kurdî)، (سیی sî)، به �م ت�ک�ای زمانهوانان و
ئهکادیمیاش ئهوە به درووست دانان�ن چونکه ڕایان وایه که ئهو دەنگه یهک ف�نیمه نهک دوو و له ئهلفب�دا
پیت�کی جیاواز و تایبهتیی ب� دانهنراوە، ناکر�ت به دووپاتکردنهوەی "ی" در�ژی بکهیتهوە.
***
ب�یاری ئهکادیمیاب�یاری ئهکادیمیا: دەنگی دەنگی "یی" له زمانی کوردیدا یهک ف�نیمه نهک دوو، ههر چهند ههندێ جار کورت و ههندێ له زمانی کوردیدا یهک ف�نیمه نهک دوو، ههر چهند ههندێ جار کورت و ههندێ
جاریش در�ژ گ� دەکر�ت، به�م واتا ناگ�ڕدر�ت و ف�نیمی تر ناه�ن�ته کایهوە و پ�ویست به نیگاری تر ناکاتجاریش در�ژ گ� دەکر�ت، به�م واتا ناگ�ڕدر�ت و ف�نیمی تر ناه�ن�ته کایهوە و پ�ویست به نیگاری تر ناکات.
ئهم دوو دەنگی ئهم دوو دەنگی "یی"یه به تیپی عهرەبی به یهک ش�وە دەنووسر�ت به�م به تیپی التینی جیاوازنیه به تیپی عهرەبی به یهک ش�وە دەنووسر�ت به�م به تیپی التینی جیاوازن.
(tîr تیر) ،(yar یار) :که وا ب�ت چ له سهرەتا و چ له ناوەڕاست و چ له ک�تاییشدا، ههر به "ی" دەنووسر�ت وەک
نهک (تییر tîr)، و کوردی (نهک کوردیی)، ههول�ری (نهک ههول�ریی)، شیرینــی (نهک شیرینـــیی).
به�م ئهگهر وشهیهک به بزو�نی در�ژی (ی î) ک�تاییی ب�ت و پ�ش ئهو پیتهش دەنگ�کی بزو�نی تر ب�ت ئهوە
دەب�ت ئهمیان به (یی yî) بنووسین:
،(şêneyî ش�نه یی) ،(panayî پانایی) ،(kotayî ک�تایی) ،(diwayî دوایی) ،(berayî به رایی) ،(reşayî ڕه شایی)
.(şinoyî شن�یی) و (Wirmêyî ورم�یی) ،(Ranyeyî ڕانیه یی) ،(Hellebceyî هه �ه بجه یی) ،(Sineyî سنه یی)
***
١٤. ک�شه ی (یـه )
جاری وایه وشه که ی پ�ش (ه ) به پیت�کی بزو�ن (ا ـ و ـ ۆ ـ وو ـ ه ـ ی ـ ێ)، ک�تاییی هاتووه ، وه کوو: (مام�ستا)،
. (mamosta ye مام�ستایه) :( یه) ئه و کاته ئیتر له جیاتیی (ه ) ده نووسین
ت�بینی: کاری (یه)ش هه ر وه کوو (ه ) دەب�ت بلک�نر�ت به وشه که ی پ�شیه وه : (مام�ستایه) ، نه ک (مام�ستا یه ).
ته نانه ت ئه گه ر وشه که به (یی)ش ک�تاییی هات هه ر پ�که وه ده نووس�نر�ت: هه روه ها:
(سپییه )، نه ک (سپیه ، سپی یه ، سپی یه ).
(چییه )، نه ک (چیه ، چی یه ، چی یه ).
(نییه )، نه ک (نیه ، نی یه ، نی یه ).
(کوردییه )، نه ک (کوردی یه ، کوردی یه ).
(سنه یییه ) نه ک (سنه یی یه ، سنه ییه).
Sineyîye
***
١٥. ک�شه ی (و)ی پ�وه ندی (به یه که وه به ستن)
(و and) وشه یه کی سه ربه خ�یه و ده ب� سه ربه خ� هه �سوکه وتی له گه �دا بکر�ت و نهلک�ندر�ت به وشه کانی
پ�ش و پاش خ�یهوە.
ب� نموونه ده ب�ت بنووسر�ت:
(من و ت�) نه ک (منو ت�) یان نه ک (من و ت�).
(سه ر و ماڵ) نه ک (سه رو ماڵ) یان نه ک (سه روو ماڵ).
(هیوا و ئاوات) نه ک (هیواو ئاوات).
سه رنج: نموونه کانی سه ره وه هه ر کامه یان س� وشه ی جیاوازن و پ�که وه مانایه کی نوێ پ�ک ناه�نن و هه ر
به ته نیا مانای خ�یان پاراستووه و جیاوازییان هه یه له گه ڵ وشه ی ل�کدراو که له خواره وه باسیان ده کرێ.
***
١٦. (ی)ی پ�وه ندی
(ی)ی پ�وه ندی ئه و ده نگی (ی)یه یه که ده که و�ته ن�وان دوو ناو، یان ناو�ک و ئاوه �ناو�که وه : مام�ستای
قوتابخانه . کچـــی ش�خ.
ک�شه که له وه دایه کات� وشه یه ک خ�ی به (ی) ک�تاییی ب�ت، وه کوو: (کوردی، ئیسالمــی، کرماشانـــی، سنــەیـــی،
کــ�یــــی)، هه ندێ که س ئیتر (ی)ی پ�وه ندییه که یان له بیر دەچ�ت بینووسن که هه �ه یه کی گه وره یه . ب� نموونه
له باتیی “یه ک�تی نیشتمانی کوردستان” دەب�ت بنووسر�ت: “یه ک�تیی نیشتمانیی کوردستان”.
دەب�ت وردبین بین و نه ه��ین (ی)ی پ�وه ندی بقرت�نر�ت، له م نموونانه ی خواره وه دا (ی)ی پ�وه ندی ڕه چاو
کراون:
داری سه وز، قوتابخانه ی سه ره تاییــی کچان، ک�ماری ئیسالمـیــی ئ�ران، کرماشانیـــی د�س�ز، په پووله ی
خ�شه ویستیــی من، ک�ییــی هونه رمه ند، کاکه ییــی کوردپه روه ر، زاراوه ی هه ورامیــی ک�ن.
***
١٧. پیتی (ت) له وشهدا
جاری وایه دەنگ یان پیتی "ت" له وشهدا لهبیر دەکر�ت، ناب�ت لهبیر بچ�ت و دەب�ت بنووسر�ت، وەک:
دەستهس� نهک: دەسهس�.
دەستاودەست نهک دەساودەس.
ماستاوچی نهک ماساوچی.
***
١٨. ج�ناوی لکاوی س�یهم کهس
ج�ناوی لکاو له کاری (ت�پهڕ / متعدی)دا:
له زمانی کوردیدا ههند�ک ج�ناومان ههیه، ب� نموونه ج�ناوی لکاوی (...م، ...ت، ...ی / ...مان، ...تان، ...یان).
ئهمانه لهگهڵ (کاری ت�پهڕ / فعل متعدی)دا بهکار دەه�نر�ن، وەک: (خواردن، بردن، نووسین، ب�ین، دزین، ک�ین،
گ�ڕین، پرسین).
نموونهی گهردانکردن:
خواردن؛ خواردم، خواردت، خواردی / خواردمان، خواردتان، خواردیان.
***
ئهگهر قهدی کردارەکه خ�ی به ...ــی ک�تاییی هاتب�ت کات�ک که ج�ناوی لکاویان دەخر�ته سهر ناب�ت
...ـــی بقرت�نر�ت:
نووسین: نووســی: نووســــیــ م نووســـیــ ت، نووســیـــ ی: نووســیــم، نووســیــت، نووســـیــــی (نهک نووســی)
***
پرســـیـــن:
پرســـی + م = پرســـیــم
پرســی + ت = پرســـیـــت
پرســی + ی = پرســـیـــی
دەب�ت وا بنووسر�ن: من پرسیم، ت� پرسیت، ئه و پرسیی. (نه ک ئه و پرسی).
نموونه ی تر:
کاری ت�پهڕ: (دزین، ب�ین، ک�ین، گ�ڕین، نووسین)، که له س�یه م که سی تاکدا ده بنه (ئه و دزیــی، ئه و ب�یی، ئه و
ک�یی، ئه و گ�ڕیی، ئه و نووسیی).
ههروها: پرسیـیان (نهک پرسیان)
ج�ناوی لکاو له کاری (ت�نهپهڕ / الزم)دا:
به�م ئهگهر کردارەکه (کاری ت�نهپهڕ / فعل الزم) بوو وەک (بارین، ف�ین، خزین، وەرین، پژمین) ئهو کاته له
دۆخی ڕابردوودا که�ک لهم ج�ناوە لکاوانهی (...م، ...ی/یت، ... ـــ / ...ین، ...ن، ...ن) وەردەگرین. ئهگهر قهدی
کردارەکه به ...ـــیـــ ک�تاییی هاتب�ت له کاتی خستنهسهری ئهو ج�ناوانهدا ناب�ت ...ـــیـــ لهبیر بکر�ت. نموونهی
گهردانکراو:
ف�ین؛ ف�یــ م = ف�یم = من ف�یم، ف�یــ ی = ف�یی = ت� ف�یـــیـت، ف�یــ ـ = ف�ی = ئهو ف�ی.
تاک: ف�یم، ف�یی/ف�ییت، ف�ی.
ک�: ف�یین، ف�ین، ف�ین.
***
نموونه ی تر، پژمین بهپ�ی (...م، ...ی/یت، ... ـــ / ...ین، ...ن، ...ن):
تاک: پژمین؛ پژمــیــ ، پژمـــیــــم (من)، پژمـــیــــی/ پژمـــیــــیت (ت�)، پژمـــی (ئهو)
ک�: پژمیین (ئ�مه)، پژمیی/پژمییت (ت�)، پژمین (ئ�وە)، پژمین (ئهوان).
پرســـیـــن:
پرســـی + م = پرســـیــم
پرســی + ت = پرســـیـــت
پرســی + ی = پرســـیـــی
دەب�ت وا بنووسر�ن: من پرسیم، ت� پرسیت، ئه و پرسیی. (نه ک ئه و پرسی).
نموونه ی تر:
کاری ت�پهڕ: (دزین، ب�ین، ک�ین، گ�ڕین، نووسین)، که له س�یه م که سی تاکدا ده بنه (ئه و دزیی، ئه و ب�یی، ئه و
ک�یی، ئه و گ�ڕیی، ئه و نووسیی).
ههروها له دۆخی ک�ی س�یهم کهسی ک�ش ههر به ههمان ش�وەیه:
پرســیـــیـان (نهک پرسیان)
گ�ڕییان (نهک گ�ڕیان)
دزییان (نهک دزیان)
١٩. ج�ناوی نیشانه ی وه ک (ئه م، ئه و، ئه ڤ)
ئه گه ر ج�ناوی نیشانه ، ئاماژه به کات (ڕۆژ، شه و، ساڵ) بکات، پ�که وه ده نووسر�ن:
ئه م�ۆ، ئه مشه و، ئه مساڵ، ئه مجار
ئه مجار سه ختته ره ن زامم جه جاران
چ� مدۆ دایم چــــون گه سته ی ماران
مه وله وی
به �م ئه گه ر پاش کاته که پاشبه ندی (ه، ی ) بنووسرێ ئه وه ج�ناوه که جیا ده ب�ته وه :
ئه م جاره ، نه ک (ئه مجاره )
ڕاست:
نــه مردم مـن ئـــه گـــــه ر ئه م جاره ب� ت�
نه چم شه رت ب� هه تا ئه م خواره ب� ت�
نالی
هه�ه:
نــه مردم مـن ئـــه گـــــه ر ئه مجاره ب� ت�
نه چم شه رت ب� هه تا ئه مخواره ب� ت�
دروست:
ئه م ڕۆژی سا�ی تــــازه یــه نه ورۆزه هاته وه
جه ژن�کی ک�نی کورده به خ�شی و به هاته وه
پیرەم�رد
هه�ه:
ئه م�ۆژی ســا�ی تــــازه یــه نه ورۆزه هاته وه
جه ژن�کی ک�نی کورده به خ�شی و به هاته وه
***
٢٠. دوودەنگه
دوودەنگه یان دیفت�نگ ئهو بزو�نانهن که زایه�هی دوو دەنگیان ت�دایه. ئهمانه پ�ویست ناکات پیتی
تایبهتییان ب� دابنر�ت و ههر به ش�وەی دووپیتی دەنووسر�ن: "وێ"، "وی".
شــو�ــن، نــو�ـــن، کـــوێ، خـــوێ، گـــو�ــلک، ســـو�ـــند.
تهنانهت له ش�وەزاری کوردیی خواروو (کهلهوڕی، گ�رانی، لهکی، فهیلی)ش ههر بهو ش�وەیه دەب�ت
بنووسر�ت و پ�ویست ناکات پیتی جیاکاری ب� دابنر�ت:
بیستــویـــن (ب�ستوون)، چـــوی (چ�ن)، زوی (زوو)، دو�ـــت/دویــهت (کچ)، خــویـــن (خو�ن).
***
تاقیکاری: فهرموو زانیارییهکانت له "ئهلفب�"دا تاقی بکهرەوە:
تاقیکاری لهسهر ئهلفب�ی زمانی کوردی
***
٢١. وشهی ل�کدراو (مرکب)
هه ندێ جار دوو یان چه ند وشه ، که هه ر کامه یان ب� خ�ی واتایه کی هه یه ، پ�که وه ک� ده بنه وه و سه رجه م
واتایه کی نو�تر پ�ک ده ه�نن، به م متوربه بوونه ده ��ن (وشه ی ل�کدراو). وشه ی ل�کدراو ده ب� بلک�ن به یه که وه
و ناب� به جیا بنووسر�ن و، به چه ند ش�وه پ�ک د�ن:
١. ب� هیچ یارمه تییه ک:
جاری وایه “وشه ی ل�کدراو” ، ب� هیچ یارمه تییه ک دروست ده ب�ت و ته نیا وشه کان پ�که وه ده لک�ن:
ڕه ش + ماڵ = ڕه ش ماڵ، که پ�که وه واتایه کی تر پ�ک ده ه�نن و ئه و کاته ده ب� پ�که وه بنووسر�ن: ڕه شـماڵ.
مارماسی، شاههنگ، ل�وئاڵ، ڕد�نسپی، شاژن، مهالژن، چاوکو�ر، با�بهرز ...
مار + ماسی = مارماسی (نهک: مار ماسی)
شا + ههنگ = شاههنگ (نهک: شا ههنگ)
نموونهی تر:
ل�وئاڵ، ڕد�نسپی، شاژن، مهالژن، چاوکو�ر، با�بهرز
٢. به یارمه تیی پیتی (و ):
جاری وایه “وشه ی ل�کدراو” ، به یارمه تیی پیتی (و) پ�که وه ده لک�ن:
ئاڵ + و + گ�ڕ = ئا�وگ�ڕ.
مشت + و + م� = مشتوم�.
ده نگ + و + باس = ده نگوباس.
["spacer height="20px]
٣. به یارمه تیی پیتی (ه ):
جاری وایه “وشه ی ل�کدراو” ، به یارمه تیی پیته بزو�نی (ه ) پ�که وه ده لک�ن:
به رد + ه + قاره مان = به رده قاره مان.
گوڵ + ه + گه نم = گو�ه گه نم.
به رز + ه + ف� = به رزه ف�.
ئاگر + ه + دیوار = ئاگره دیوار.
وشهی ل�کدراو به گهل� ش�وەی ج�ربهج�ر چ� دەب�ت:
ج�رەکانی وشهی ل�کدراو:
١١. دوو ناوی سادە وەکوو دوو ناوی سادە وەکوو:
پ�دەشت، تهختهکلیل، و�بخش�ک
٢٢. دوو ناوی سادە، به یارمهتیی یهک�ک لهم ئامرازانه دوو ناوی سادە، به یارمهتیی یهک�ک لهم ئامرازانه:
ئامرازی ئامرازی (ەە):
مانگهشهو، گو�هگهنم، ئاگرەدیوار
ئامرازی ئامرازی (وو):
ه�لکهوڕۆن، دەموچاو، دەوروبهر
ئامرازی ئامرازی (بهبه):
دەربهدەر، نیشتمانبهدەر، ج�بهج�.
٣٣. ناو�کی سادە و ئاوە�ناو�ک، به یارمهتیی ئامرازی پهیوەندیی ناو�کی سادە و ئاوە�ناو�ک، به یارمهتیی ئامرازی پهیوەندیی (ەە)، وەک، وەک:
سهگهناز، کهرەد�ز، ورچهسپی
٤٤. ئاوە�ناو و ناویک، وەکوو ئاوە�ناو و ناویک، وەکوو:
ڕەوانب�ژ، شهوکو�ر، ڕەشمار
٥٥. ئاوە�ناو و ناو�کی سادە، به یارمهتیی یهک�ک لهم ئامرازانه ئاوە�ناو و ناو�کی سادە، به یارمهتیی یهک�ک لهم ئامرازانه:
ئامرازی ئامرازی (ەە):
ڕەشهو�خ، سوورەچنار، وشکهشیرینی
ئامرازی ئامرازی (وو):
ڕەشوڕووت، م�وم�چ، ئا�وگ�ڕ
٦٦. ناو�کی سادە و ڕەگی کردار، وەکوو ناو�کی سادە و ڕەگی کردار، وەکوو:
گیرفانب�، پیاوکوژ، و�بگهڕ
٧٧. ناو�کی سادە و ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی ناو�کی سادە و ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی (وو)، وەکوو، وەکوو:
دەستوبرد، دەستوم�چ
٨٨. ئاوە�ناو و ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی ئاوە�ناو و ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی (ەە)، وەکوو، وەکوو:
د�رینهناس، ک�نهفرۆش، شو�نهوارناس
٩٩. دوو ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی دوو ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی (وو)، وەکوو، وەکوو:
مشتوم�، م�چوهووڕ، گفتوگ�
١٠١٠. ئاوە�کردار�ک و ناو�کی سادە، وەکوو ئاوە�کردار�ک و ناو�کی سادە، وەکوو:
بهربانگ، بهرماڵ، پ�شنیار.
١١١١. ناو�کی سادە، یان ئاوە�ناو�ک و وشهیهکی ب�واتا، به یارمهتیی ئامرازی ناو�کی سادە، یان ئاوە�ناو�ک و وشهیهکی ب�واتا، به یارمهتیی ئامرازی (وو)، وەکوو، وەکوو:
گورجوگوڵ، گژوگیا، پ�وپووچ
١٢١٢. دووبارەکردنهوەی ناو�ک به یارمهتیی ئامرازی دووبارەکردنهوەی ناو�ک به یارمهتیی ئامرازی (ەە)، وەکوو، وەکوو:
لرفهلرف، گ�هگ�، خشهخش.
١٣١٣. دووپاتکردنهوەی ناو�ک ب� یارمهتیی ئامراز، وەکوو دووپاتکردنهوەی ناو�ک ب� یارمهتیی ئامراز، وەکوو:
کونکون، پ�پ�، گرنجگرنج
١٤١٤. ناو�ک و ف�ن�می ناو�ک و ف�ن�می (یی)، وەکوو، وەکوو:
زمانهوانی، ئاژە�هوانی، ئاسمانهوانی.
١٥١٥. دوو ناوی ساده و ف�ن�می دوو ناوی ساده و ف�ن�می (ئئ)، وەکوو، وەکوو:
گهچکاری، هاوکاری، گهلکاری.
نموونه ی تری وشه ی ل�کدراو:
خ�ترنج�نه ر، خ�کوژ، به ردباران، کاروبار، ئه لفب�، هاتوچ�، زانستپه روه ر، زانستخواز، ئازادیخواز، و�تپار�ز،
س�شه ممه، ڕاسته وخ�، نیشتمانپه روه ر، گو�ه گه نم، ڕ�نووس، باوکمردوو، یه کگرتوو، ئا�وگ�ڕ، ڕۆژنامه نووس،
هه وا�ن�ر، په یامن�ر، به رزه ف�، جه رگب�، منا�پار�ز، چه مچه ماڵ، ج�به ج�، ده ستبه ج�، کانیکه وه، هه �گورد،
تاقب�ستان (تاق�سان)، ملهوڕ، ته خته کلیل، پاشبنه ما، بنکه دراوه (databas)، به سته�� (dash)، ڕووم�ز
(desktop)، زانیارینامه (encyclopedia)، ئاگره دیوار.
***
٢٢. وشهی داڕ�ژراو
وشهی داڕ�ژراو به وشهیهک دەوتر�ت که لهگهڵ پ�شگر�ک یان پاشگر�ک یان ههردووکیان وشهیهکی نو�تر
پ�ک دەه�نن و پ�کهوە دەنووسر�ن، وەک:
لهگهڵ پ�شگر: بهزات، بهه�ز، ت�چوون، ب�ــکهس، هه�ــکهندن، داب�ین
لهگهڵ پاشگر: خو�ندنگه، بهرزایی، زستانــ�، گو�ــچکه، وردە�ه
لهگهڵ پ�شگر و پاشگر: بهجوانــی، ب�ــکهســی، ب�ــبهشــی،
ب� زانیاریی زیاتر لهسهر وشهی داڕ�ژراو تکایه چاو لهم بابهته بکه: ڕ�بازی داڕشتن
***
(compound verb فعل مرکب) ٢٣. فرمانی ل�کدراو
فرمان یان کرداری ل�کدراو، بهو کردارانه دەوتر�ن که به یارمهتیی ناو یان ئهوە�ناو�کی (سادە، داڕ�ژراو،
ل�کدراو) لهگهڵ کردار�کدا چ� دەکر�ن، بهتهنیا واتای خ�یان ههیه و پ�کهوە کرداری ل�کدراو چ� دەکهن،
وەک:
(دەستب�ین، شهرمکردن، ملنان، سهرشکاندن، ج�گهکردنهوە، ڕ�گاگرتن، ماستاوکردن، سووربوون،
نهخ�شکهوتن، سهرخ�شبوون، زینکردن، سوورکردن، ڕەشبوون، گهرمابوون، سهرمابوون، ناونان، نانخواردن).
ئهگهر له دۆخی چاوگدا بن پ�که وه ده نووسر�ن، وه ک: شه ڕکردن، ک��نه دان، خه باتکردن، تا�نکردن، ت�کدان،
سه رب�ین.
ئه گه ر له دۆخه ج�ربه ج�ره کانی کردار (ڕانهبردوو، ڕابردووی ساده، ڕابردووی تهواو، ڕابردووی دوور) بن
به جیا ده نووسر�ن:
نموونه ی گه ردانکردنی فرمان یان کرداری ل�کدراو (فعل مرکب):
فرمانی ل�کدراو له دۆخی چاوگ (مصدر)دا پ�که وه ده نووسر�ن: نانکردن.
به �م له دۆخه کانی تردا جیا ده کر�نه وه ، بهتایبهت که ج�ناوی لکاو دەکهو�ته ن�وانیان:
چاوگ: نانکردن
ڕانهبردووی بهردەوامی، تاک: نان دەکهم، نان دەکهیت نان دەکات .
ڕانهبردووی بهردەوامی، ک�: نان دەکهین، نان دەکهن، نان دەکهن .
ڕابردووی سادە، تاک : نانم کرد، نانت کرد، نانی کرد .
ڕابردووی سادە، ک� : نانمان کرد، نانتان کرد، نانیان کرد.
ڕابردووی سادەی بهردەوامی، تاک : نانم دەکرد، نانت دەکرد، نانی دەکرد.
ڕابردووی سادەی بهردەوامی، ک� : نانمان دەکرد، نانتان دەکرد، نانیان دەکرد .
ڕابردووی تهواو، تاک: نانم کردووە، نانت کردووە، نانی کردووە.
ڕابردووی تهواو، ک�: نانمان کردووە، نانتان کردووە، نانیان کردووە.
ڕابردووی دوور، تاک: نانم کردبوو، نانت کردبوو، نانی کردبوو.
ڕابردووی دوور، ک�: نانمان کردبوو، نانتان کردبوو، نانیان کردبوو .
ئه گه ر له دۆخه کانی تردا بن هه روه کوو دۆخی چاوگ پ�که وه ده نووسر�ن: پ�کهاتن، پ�کهاتوو، پ�کهاته،
پ�که�نراو. سه رکه وتن، سه رکه وتوو.
***
٢٤. کرداری داڕ�ژراو
کردار یان فرمانی داڕ�ژراو به یارمهتیی پ�شگر یان پاشگر چ� دەب�ت و باشترە له پ�شدا به ناسینی ج�ری
پ�شگرەکان دەست پ� بکهین و وردە وردە بچینه ناو باسهکهوە:
پ�شگر
کورتهبهش�کن که دەلک�ن به "کردار" یان چاوگ و دەیانکهنه داڕ�ژراو، دەتوانین پ�شگرەکان دابهش بکهینه
سهر "سادە" و "ناسادە".
پ�شگری ساده: (دا، ڕا، وەر، ههڵ، ڕۆ، ڕێ، پ�، ت�، ل�، ��، �ه و هتد).
داکردن، ڕاخستن، وەرگهڕان، هه�کردن، ڕۆچوون، ڕ�کردن، پ�خستن، ت�خستن، ل�وەشان، ��چوون، �هخارن،
�هکوشتن.
پ�شگری ناسادە، (پ�دا، ت�دا، پ��ا، ت�وە، ت��ا، ل��ا، پ�وە، پ�ک، ت�ک، ڕ�ک، و�ک و هتد).
پ�دابردن، ت�داچوون، پ��اگهیشتن، ت�وەگالن، ت��ابردن، پ�وەدان، پ�که�نان، ت�کدان، ڕ�کخستن، و�کچوون.
******
گهردانکردنی کرداری داڕ�ژراو
چ ساده و چ ناساده لهگهڵ چاوگدا پ�کهوە دەنووسر�ن:
ڕاخستن، ت�خستن، هه�وەراندن، پ�دابردن، ت�وەگالندن
له کاتی گهردانکردندا
* (ا):
ئهگهر پ�شگری سادە بن و بزو�نی (ا، ە)یان ت�دا ب�ت وەک (دا، ڕا، هـەڵ، دەر، وەر) ئهوا لهم دۆخانهدا پ�کهوە
دەنووسر�ن:
چاوگ: داکردن، ڕاکردن، هه�کردن، دەرکردن، وەرگهڕان.
ئهمری: داکه، ڕاکهن، هه�خهن، دەرچن، وەرگهڕێ.
ڕانهبردوو: ڕادەکهم، هه�دەکهین، دەردەچم، وەردەگهڕ�نم.
بهرکاری: ڕاکراو، داکراو، هه�خراو، دەرکراو، وەرسووڕاو.
ڕابردوو: له دۆخی ڕابردوودا چونکه ج�ناوی لکاو دەکهو�ته ن�وان پ�شگرەکان و وشهکانهوە، ئهوە بهجیا
دەنووسر�ن:
***
داکردن:
دام کرد، دات کرد، دای کرد
دامان کرد، داتان کرد، دایان کرد.
هه�کردن:
تاک: هه�م کرد، هه�ت کرد، هه�ی کرد.
ک�: هه�مان کرد، هه�تان کرد، هه�یان کرد.
...
ههروەها پ�شگرەکانی تر له کاتی ج�ناودا جیا دەکر�نهوە، نموونه:
١. دۆخی چاوگ: ڕ�کردن
٢. دۆخی ڕانهبردوو: ڕێ دەکهم، ڕێ دەکهیت، ڕێ دەکات / ڕێ دەکهین، ڕێ دەکهن، ڕێ دەکهن.
٣. دۆخی ئهمری: ڕێ که/ڕی بکه، ڕێ کهن/ڕێ بکهن. ڕێ مهکه، ڕێ مهکهن
٤. دۆخی ڕابردووی سادە: ڕ�م کرد، ڕ�ت کرد، ڕ�ی کرد / ڕ�مان کرد، ڕ�تان کرد، ڕ�یان کرد.
٥. دۆخی ڕابردووی تهواو: ڕ�م کردووە، ڕ�ت کردووە، ڕ�ی کردووە، / ڕ�مان کردووە، ڕ�تان کردووە، ڕ�یان
کردووە.
٦. دۆخی ڕابردووی دوور: ڕ�م کردبوو، ڕ�ت کردبوو، ڕ�ی کردبوو. / ڕ�مان کردبوو، ڕ�تان کردبوو، ڕ�یان
کردبوو.
***
له دۆخهکانی تردا، له دۆخهکانی تردا، پ�کهوەپ�کهوە دەنووسر�ن دەنووسر�ن:
هه �کشاو، هه �خراو، هه �نه کشاو، هه �خز�نراو. دانراو، داسه پاو، داب�او. ڕاپه ڕ�نراو، ڕاپه ڕیو، ڕ اگو�زراو، ڕ اکشاو.
وه رگیراو، وه رگرتوو، وه رگرته، وه رسووڕاو، وه رگ��او. ده ره�نراو، ده رخراو، ده رکراو، ده رچوو.
پ�شگری ناسادە لهگهڵ چاوگدا یهک بگرنهوە له کاتی گهردانکردندا ههمیشه بهجیا دەنووسر�ن:
1. دۆخی چاوگی: ت�وەگالندن، پ��اگهیاند، ل�ککردن، پ�که�نان
2. دۆخی ڕانهبردوو، بهجیا دەنووسر�ن: ت�وە دەگل�نم، ت�وە دەگل�نیت، ت�وە دەگل�ن�ت، / ت�وە دەگل�نین،
ت�وە دەگل�نن، ت�وە دەگل�نن.
3. دۆخی ئهمری، بهجیا دەنووسر�ن: ت�وە گل�نه! ت�وە گل�نن!
4. دۆخی ڕابردووی سادە، بهجیا دەنووسر�ن: پ�ـم ڕاگهیاند، پ�ـت ڕاگهیاند، پ�ــی ڕاگهیاند، /
پ�ـمان ڕاگهیاند، پ�ـتان ڕاگهیاند. پ�ـیان ڕاگهیاند.
5. دۆخی ڕابردووی تهواو، بهجیا دەنووسر�ن: ل�کـم کردووە، ل�کـت کردووە، ل�کــــی کردووە، /
ل�کــمان کردووە، ل�کـتان کردووە، ل�کـیان کردووە.
6. دۆخی ڕابردووی دوور، بهجیا دەنووسر�ن: پ�کـم ه�نابوو، پ�کـت ه�نابوو، پ�کـــی ه�نابوو، پ�کـمان
ه�نابوو، پ�کـتان ه�نابوو، پ�کـیان ه�نابوو.
نموونهی تر له کرداری داڕ�ژراو، ڕ�کخستن:
ڕانهبردوو: ڕ�ک ده خه م ـ ڕ�ک ده خه ی ـ ڕ�ک ده خات ـ ڕ�ک ده خه ین ـ ڕ�ک ده خه ن ـ ڕ�ک ده خه ن.
ڕابردووی ساده : ڕ�کم خست، ڕ�کت خست ـ ڕ�کی خست ـ ڕ�کمان خست ـ ڕ�کتان خست ـ ڕ�کیان خست.
ڕابردووی تهواو: ڕ�کم خستووه ـ ڕ�کت خستووه ـ ڕ�کی خستووه ـ ڕ�کمان خستووه ـ ڕ�کتان خستووه ـ
ڕ�کیان خستووه.
ڕابردووی دوور: ڕ�کم خستبوو ـ ڕ�کت خستبوو ـ ڕ�کی خستبوو ـ ڕ�کمان خستبوو ـ ڕ�کتان خستبوو ـ ڕ�کیان
خستبوو.
کرداری ل�کدراو: نانخواردن: نانم دەخوارد، نانت دەخوارد، نانی دەخوارد / نانمان دەخوارد، نانتان دەخوارد،
نانیان دەخوارد.
ت�بینی: ئهگهر فرمانهکه فرمان�کی سادە بوو وەک "خواردن" ئهوە هاتنی ج�ناو وشهکه کهرت ناکات:
کرداری سادە: خواردن: دەمخوارد، دەتخوارد، دەیخوارد / دەمانخوارد، دەتانخوارد، دەیانخوارد.
***
* ئاوڕدانهوەیهکی خ�را
چ�ن�تیی نووسینی ئهو وشانهی که له چهند بهش پ�ک هاتوون:
١. یهکبهشی: کار
٢. دووبهشی: کارکار + کردنکردن، پ�کهوە دەنووسر�ت: کارکردن، نانکردنکارکردن، نانکردن.
٣. س�بهشی: کار کار + ت� ت� + کردن، کردن، پ�کهوە دەنووسر�ت: کارت�کردن کارت�کردن.
ت�بینی: ئهگهر ک�تاییی وشهی یهکهم پیتهلکاو ب�ت دەتوانیت به دوو ش�وەی لکاو یان نهلکاو بینووسیت:
دەســت ت�خستن / دەستت�خستن
دەســت ل�دان / دەستل�دان
به�م باشترە ههر پ�کهوە بنووسر�ن: ما�و�رانکردن، کارت�کردن،
٤. چواربهشی: پ� پ� + ل� ل� + ههڵ ههڵ + گرتن، گرتن، دوو وشهی یهکهم بهجیا دەنووسر�ن و دوو وشهی ک�تایی پ�کهوە
دەنووسر�ن:
پ� ل� هه�گرتن
گهردانکراو: پ�ی ل� هه�گرت، پ�ی ل� هه�مهگرە، پ�مان ل� هه�گرتووە، کاری ت� کرد، دەستی ل� هه�گرت،
دەستی ل� دا، دەستی ل� دەدەین، نانی کرد، نان دەکهین، کاری ت� کرد.
***
ت�بینی:
زۆر گرنگه له کاتی گهردانکردندا ه�ندە وردبین بین که س�یهم کهس لهگهڵ چاوگدا ت�کهڵ نهکهین، ب� نموونه:
هه�ه:
نو�نهرەکان له ڕ�ککهوتن�کدا لهسهر ههشت خاڵ ڕ�ککهوتن.
ڕاست:
نو�نهرەکان له ڕ�ککهوتن�کدا لهسهر ههشت خاڵ ڕ�ک کهوتن.
(preposition) ٢٥. پریپ�زیشن
ئامرازی پ�وەندی (حروف اضافه ـ حرف جر) له زمانی کوردیدا جاری وایه له ڕستهدا تهنیا دەردەکهون و
پ�یان دەوتر�ت “پ�شبهند”:
گ�ران دەچ�ت ب� کرماشان.
ل�رەدا ب� پ�شبهند�که که پ�ش ناوی کرماشان کهوتووە.
ک�سار به ف�ۆکه ف�ی ب� کوردستان.
ل�رەدا به پ�شبهند�که که پ�ش ناوی ف�ۆکه کهوتووە، ههروەها ب� پ�شبهند�که که پ�ش ناوی کرماشان
کهوتووە.
ئهو ج�رە پ�شبهندانه پ�یان دەوتر�ت پ�شبهندی نهلکاو یان پ�شبهندی سهربهخ�. پ�شبهندی سهربهخ� له
ڕستهدا سهربهخ� دەنوسر�ت و نالک�ت به وشهی پ�ش یان پاش خ�یهوە.
جاری وایه ئهم پ�شبهندانه لهگهڵ پاشبهند�کدا دەکهونه ئهمال و ئهوالی وشهیهکهوە، وەکوو:
(له سل�مانی دا)،
ئهو کاته بهم دووانه دەوتر�ت: “دەوربهند یا البهند” (circumposition)، چونکه ئهمال و ئهوالی وشه دەگرن.
ئهم دیاردەیه له زمان�کهوە ب� زمان�ک جیاوازیی ههیه، زمانی وا ههیه البهندیان ههر نییه یان زۆر کهم
ههیانه. ب� نموونه فارسی، به�م له زمانی تری وەکوو کوردی، پهشتوو و ئینگلیزی به ش�وازی تایبهت به
خ�یان البهندیان ههیه.
له زمانی کوردیدا چهند ج�ر�ک البهندمان ههیه:
1. له …دا
2. له …وە
3. له …ەوە
4. له …ێ
5. له …ڕا
6. به …ەوە
لهم دۆخانهدا پ�شبهندەکان به سهربهخ� دەنووسر�ن و پاشبهندەکان دەلک�ن به وشهکانی پ�شیانهوە وەکوو:
1. له کوردستاندا
2. له کرماشانهوە
3. له کو�وە
4. له تاران�
5. له کو��ا
6. به ئاسمانهوە
ت�بینی:
پاشبهندەکان پ�یان دەوتر�ت پاشبهندی لکاو.
له کرمانجیدا که به ئهلفب�ی التینی دەنووسن، ههم پ�شبهندەکان و ههمیش پاشبهندەکان بهجیا دەنووسن،
به�م بهم ئهلفب�ی کوردی عهرەبییه ئهگهر جیا بکر�نهوە وشهکان سهیروسهمهرە دەردەچن ب� نموونه ناکر�ت
بنووسین:
له کوێ وە هاتووی؟ له تاران ێ هاتووم.
ب�یه پ�شبهندەکان به سهربهخ� دەنووسین و پاشبهندەکان دەلک�نین به وشهی پ�شیانهوە:
له پ�لـدا وانه دەوتر�تهوە. نهک: (له پ�ل دا وانه دەوتر�تهوە.)
له ما�ـدا، نهک: (له ماڵ دا)
دەوربهندەکان مهرج نییه که تهنیا دەوری یهک وشه بگرن به�کوو جاری وای دەکهونه ئهمال و ئهوالی چهند
وشهوە، وەکوو:
"نالی" که غو�می مهدەدی زو�ف و برۆته
شاه�که له بن سایهیی با�ی دوو ه�مادا
جاری وایه بهم ش�وەیه دەردەکهو�ت:
لهو شارەدا ت�م بینی.
من دەم�که بهدوای ئهو وشهیهدا دەگهڕ�م.
من ماوەیهکه بهدوای ئهم وشهیهدام.
***
ت�بینی: ههندێ کهس بههه�ه زۆر جار "دا" که پاشگرە به "کردار = فعل" دادەن�ن و له وشهکهی پ�ش خ�یهوە
دووری دەکهنهوە. ب� نموونه له باتیی "من در خانه هستم." دەنووسن: من له ماڵ دام. پ�یان وایه "دام"
بهرانبهر به "هستم"ی فارسییه، که بیری وا هه�هیه، چونکه ئهگهر وا ب�ت خ� دەب�ت لهباتیی "من سوئدی
هستم" بنووسر�ت: "من سویدی دام"، باش دەزانن ئهوە هه�هیه. ئهمه نیشان دەدات که لهو نمووونهیهدا
بهس "م" بهرانبهرە به "هستم"ی فارسی:
من کورد هستم: من کوردم.
ههروەها:
هه�ه: من له ماڵ دام.
ڕاست: من له ما�دام.
***
٢٦. ک�شهی "دە" و "ئه"
له دەقه ک�نه کوردییهکاندا ههمیشه نیشانهی "دە" بهکار ه�نراوە، وەکوو "دەڕۆم" له باتیی "ئهڕۆم"، ئهوڕۆکه
"ئه" زیاتر سهری هه�داوە، به�م ب� پاراستنی ش�وازی ئهدەبیی کوردی تا بکر�ت باشترە که�ک له "دە"
وەربگرین له باتیی "ئه".
نالی دەفهرم�ت:
گهر دەپرسی من لهبهر چی کهم دەخ�م
من به برسی قهت مهزانه غهم دەخ�م
***
٢٧. ک�شه ی (له )
(له )، هه ندێ جار سه ربه خ� ده نووسر�ت: “ش�ڕش له کوردستاندا گه رمه .”
هه ندێ جار ده لک� به وشه که ی پاشیه وه و وشه یه کی ل�کدراو پ�ک د�ن�: (له گه ڵ with)، (له سه ر on)، (له ژ�ر
under). له و دۆخانه دا ناب� به دوو وشه جیا کر�نه وه و بنووسرێ: (له گه ڵ، له سه ر، له ژ�ر).
(له )، هه ندێ جار له گه ڵ (ئه وێ) و (ئ�ره ) ک� ده ب�ته وه و ئه و کاته ، (ئه ) و (ە ئـ) ده قرت�نر�ن:
له ئه وێ = له وێ.
له ئ�ره = ل�ره
***
٢٨. ک�شهی (ب�) یان (به ب�)
ل�ره دا ده مانه وێ به راوردکارییه ک له گه ڵ زمانه ئه ورووپییه کاندا بکه ین، ب� ئه و مه به سته باشتره به
نموونه یه ک ده ست پ� بکه ین:
جیاوازیی (ب�کار ) له گه ڵ (ب� کار ) له چیدایه ؟ لکاندن یان نه لکاندنی (ب�) به وشه که ی پاشی خ�یه وه
به ته واوی واتای وشه که ده گ�ڕێ:
ئه و پیاوه دوو ساڵ ب�کار بوو .
ب� کار ژیان ئه سته مه . ده کرێ ئاواش بینووسینه وه : به ب� کار ژیان ئه سته مه .
هه ر کات� ناو�کت هه بوو و خاوه ن�تییه کی ل� سه ندراب�ته وه (ب�) ده لک�نین به سه ره تای وشه که وه :
ب�باوک، ب�خانوو، ب�که س، ب�و�ت، ب�نیشتمان، ب�پاره، ب�تام :
واته : که س� که باوکی نییه . که س� که خانووی نییه و هتد.
ئه م مه به سته، له زمانه ئه ورووپییه کاندا، زۆر جار به پاشک�یه ک که ده لک� به وشه که وه دیاری ده کر�ت:
homeless = ب�خانوو
tasteless = ب�تام، ب�چ�ژ
(…less) = (…ب�ـ)
:(without) که جیاوازیی هه یه له گه ڵ
(without) = (ب�، به ب�)
I do not go there without you = ب� (بهب�) ت� ناچم ب� ئه وێ
***
٢٩. ک�شهی ئامرازی (تر) و وشه ی (تر)
ئامرازی به راوردکردن (تر، ترین) ده ب�ت بلک�ن به وشه کانی پ�شیانه وه ، وه کوو:
جوان، جوانـتر، جوانتـرین
گه رم، گه رمـتر، گه رمتــرین
وشه ی (تر) به واتای (دی، دیکه)
وشه ی (تر) وشه یه کی سه ربه خ�یه و ده ب�ت به جیا بنووسر�ت:
کابرایه کی تر، شه و�کی تر، نووسه ر�کی تر.
***
ئامرازی "پ�"، "ت�"، "ل�"
ئهم ئامرازانه بهجیا دەنووسر�ن و ناب�ت بنووس�ن به وشهی ترەوە، نموونه:
پ�:
پارەم پ� نهما (نهک پارەم پ�نهما).
قسهکهیان پ� ب�یم. (نهک قسهیان پ�ب�یم).
پ�:
دەستی ت� خست. (نهک دەستی ت�خست).
ل�:
دەستم ل� دا. (نهک دەستم ل�دا). واته دەستم "له ئهو"، "له ئهوە" دا. له ئینگلیزشدا بهجیا دەنووسر�ت:
I touched him.
دەنگی ل� هه�ب�ی. (نهک دەنگی ل�هه�ب�ی).
به�م ئهو ئامرازانه دەنووس�ن به "ج�ناو"ی لکاوەوە (م، ت، ی، مان، تان، یان):
پ�م وت. پ�ت وت. پ�ی وت، پ�مان وت، پ�تان وت. پ�یان وت.
ل�ی دا.
ل�م سهند.
***
٣٠. ئاوه �کار (قید)
کات� وشه یه ک چ�ن�تیی (کار، فرمان، کردار = فعل)�ک ڕوون کاته وه پ�ی ده وترێ ئاوه �کار (قید). نموونه :
ئاس� به خ�رایی قسه ی ده کرد. (چ�ن قسه ی کرد؟ “به خ�رایی”)
س�ما به تووڕه یی وه �می دایه وه . (چ�ن وه �می دایه وه ؟ “به تووڕه یی”)
النه به ئه سپایی هاته وه . (چ�ن هاته وه ؟ “به ئه سپایی).
ئه وه ی ل�ره دا ج�گای سه رنج�ک�شانه، ئه وه یه که “به ” دەلک�ت به ئاوه �ناوه که ی پاشیه وه و، ناب�ت ل�ک دوور
بخر�نهوە. نموونه ی تر:
به جوانی، به شادی، به به رزی، به ه�واشی، به توندی.
ئه م ش�وازه له زمانی ئینگلیزیدا (ly) ده گر�ت و لهو زمانهشدا دەنووس�ت به ئاوه �ناوه که وه : (به سه ختی
.(ly hard به سهختی) نهک ،(lyhard
(به) کات�ک واتای سهربهخ�ی ههب�ت بهجیا دەنووسر�ت:
به ئوت�مبیلهکهم ڕۆیشتم.
***
٣١. وشه ی بیانی
هه ر وشه یه کی بیانی هاتب�ته ناو کوردییه وه ده ب� به ڕ�نووسی کوردی بنووسر�ت یان ئه گه ر پ�ویست بوو
وه کوو خ�ی بنووسر�ته وه ده ب� بخر�ته ناو دوو که وانه وه (...).
ئه ��، قه �ه م، ئه کبه ر.
له زمانی کوردیدا به (مذهب) ده ��ن “ڕ�باز”.
***
تاقیکاری:
ئهگهر پ�تان خ�شه له زانیاریی خ�تان له ڕ�نووس و ڕ�زماندا تاقی بکهنهوە، فهرموون له چهند تاقیکارییهک
ب� ئهو مهبهسته بهشداری بکهن:
تاقیکاری
***
٣٢. خا�بهندی
خا�بهندی بهش�کی گرنگه له ڕ�نووسی زمان�کدا، ئهو بابهته بهجیا ل�رە چاوی ل� بکهن: (خا�به ندی) .
٣٣. تهختهکلیلی ستانداردی کوردی
ب� نوووسین به کوردی تهنیا که�ک له تهختهکلیل�ک وەربگرن که لهالیهن گرووپهکانی زانستپهروەرانی کورد،
کوردئایتیگرووپ، چاوگ، فهرمانگهی ئایتیی کوردستان، ئهکادیمیای کوردی، حکوومهتی ههر�می کوردستان
به فهرمی ناس�نراوە، ههر ئهوەش له سیستهمهکانی مایکرۆس�فت و ئوبونتوو و هتد ج�گیر کراوە. له
ههند�ک لهم شو�نانهدا دەتوانن تهختهکلیلی کوردی دابگرن:
١. فهرمانگهی ئایتیی کوردستان (تهختهکلیلی ستاندارد به ڕیزبوونی ئینگلیزی یان عهرەبی)
٢. کوردئایتیگرووپ (تهختهکلیلی ستاندارد + ف�نت)
٣. چاوگ (تهختهکلیلی ستاندارد)
٤ و�بچن (ب� ڕاژە له بواری و�ب)
٥. زانستپهروەرانی کورد (ب� ڕاژە له بواری ئایتی)
***
٣٤. ت�بینی و ژ�دەر
ئهم خا�نه لهسهر بنهمای ب�یارەکانی "ئهکادیمیای کوردی" لهسهر ڕ�نووس: "١"، "٢" ئامادە کراون. ههروەها به
هاوکاری لهگهڵ گرووپه ئایتییهکانی زانستپهوەرانی کورد، کوردئایتیگرووپ، چاوگ و ب�یارەکانی "فهرمانگهی
تهکن�ل�جیای زانیاری" له کوردستان و ڕەوتی چ�بوونی تهختهکلیلی کوردی لهسهر بنهمای یونیک�د و کاری
زمانناسانی تری وەک "مام�ستا فهرهاد شاکهلی" ئامادە کراون. ههروەها ب� سهردەمیانهکردنی ناوەرۆکهکه
که�ک له ئهزموون و تهجروبهی زمانانی سویدی و ئینگلیزی وەرگیراوە.
ئهم خا�نه کراون به بنهما ب� نووسینهکانی ما�پهڕی "زانستپهوەرانی کورد" و بهرنامهی ف�رگهی زمانی کوردی
که ڕاستهوخ� له ئاس�سات ب� ماوەی چوار ساڵ له 2010 بهو الوە ب�و کرایهوە. ههروەها له ڕۆژهه�ت بوو به
بنهما ب� زۆر ف�رگهی تری زمانی کوردی.
ت�بینیت�بینی:
زمان بهردەوام له گ�ڕاندایه، ههر لهبهر ئهوە ئهم خا�نهش دەتوان�ت له داهاتوودا گ�ڕانیان بهسهردا ب�ت یان
دەو�همهندتر و بهپ�زتر بکر�ن. ههر ب�یه ئهم ما�پهڕە و ئهم بابهتی ڕ�نووسه نو�ترین ب�یارەکاننو�ترین ب�یارەکان لهخ�
دەگر�ت.
مافی لهبهر گرتنهوە یان ک�پی�ایتمافی لهبهر گرتنهوە یان ک�پی�ایت:
ههموو ئهم بابهتانه ب� ئهوە ئامادە کراون که بهب� بهرامبهر و بهخ�ڕایی بگهنه بهردەستی ههموو کورد له
ههموو دنیادا. ههر ب�یه زیاتر به دیجتا�ی لهبهردەستدان. ههند�ک جار کراون به پی دی ئ�ف. ههر قوتابی یان
خو�ندکار یان نووسهر�ک ب�ی ههیه ب� کاری تو�ژینهوە و ل�ک��ینهوە و کت�بنووسین بهکاری به�ن�ت. وەک
سهرچاوە دەتوانن ئاماژە بکهنه ئهمهی خوارەوە:
سهرچاوەسهرچاوە: "ڕ�نووسی زمانی کوردی، ئامادەکردنیڕ�نووسی زمانی کوردی، ئامادەکردنی: دیاک� هاشمی، یهکهم ب�وکردنهوە دیاک� هاشمی، یهکهم ب�وکردنهوە: 2003-09-06".
.diyako.yageyziman.com/دوایین نو�کردنهوەدوایین نو�کردنهوە: 14-03-2019. ناونیشانی ما�پهڕ ناونیشانی ما�پهڕ: ڕ�نووس
***
بابهتی پ�وەندیدار:
1. ڕ�نووسی یهگرتووی زمانی کوردی، بهدران حهبیب، ئهکادیمیای کوردی، ٢٠٠٤
2. ههو��چکهیهکی تری، بهرەو ڕاسته ڕ�یهکی ڕ�نووسی زمانهکهمان، ئهکادیمیای کوردی، ٢٠١٠
3. پتر له (٤٠) خاڵ که زیاترین هه�هی ڕ�نووسییان ت�دا دەکر�ت دەق.
4. پتر له ٤٠ خاڵ که زیاترین هه�هی ڕ�نووسییان ت�دا دەکر�ت: �یدی�
5. ڕ�نووسی زمانی کوردی، زانستپهروەرانی کورد، یاگهی زمانی کوردی، ف�رگهی زمانی کوردی
6. ڕ�نووسی زمانی کوردی، دیاک�، پی دی ئ�ف
7. ک�شهی نووسینی بزو�نی (î) له زمانی کوردیدا، دیاک� هاشمی
8. (ک) یان (ك)؟، دیاک� هاشمی
9. ڕ�نووس به �یدی�
***
ئامادەکردنی: دیاک� هاشمیدیاک� هاشمی
یهکهم ب�وکردنهوە: 2003-09-06
دوایین نو�کردنهوە: 2019-03-14
***
ک�تاییک�تایی