Vermoeidheid, Wat kunnen we hiermee? Aglaia Zedlitz,
neuropsycholoog/onderzoeker Radboud Universiteit Nijmegen &
Sint Maartenskliniek Nijmegen & Annette Baars-Elsinga,
ergotherapeut UMC UTRECHT
Dia 2
Vermoeidheid:
Dia 3
Opzet: 1.Achtergrond: Vermoeidheid na een CVA 2.Adviezen voor
de praktijk 3.Omgaan met beperkte belastbaarheid, onderzoek naar de
behandeling
Dia 4
Hoe vermoeid is iedereen nu? 0 Topfit/ Helemaal niet moe
1Redelijk fit 2Wat vermoeid 3Moe 4Heel erg moe/ kan bijna alleen
nog maar slapen
Dia 5
Hoe vermoeid is iedereen nu? 0 Topfit/ Helemaal niet moe
1Redelijk fit 2Wat vermoeid 3Moe 4Heel erg moe/ kan bijna alleen
nog maar slapen en waarom? Hoe omschrijf je in je eigen woorden
vermoeidheid? Wanneer ben je zelf echt moe?
Dia 6
Dus: Meten is moeilijk Vermoeidheid blijft, net zoals pijn, een
subjectieve ervaring, die alleen indirect meetbaar is Algemeen:
twee manieren van meten: 1. als subjectieve ervaring (meestal via
zelfrapportageschalen) Bijvoorbeeld: CIS20-R of FSS 2. als
prestatie afname (gedragsmaten ) B ijvoorbeeld:
registratielijsten/observatie/activiteitenweger 1. Achtergrond
Dia 7
Vermoeidheid pathognomisch ( kenmerkend voor 1 bepaald
ziektebeeld) Vermoeidheid na CVA: Komt veel voor 25-95%
(Stulemeijer et al., 2005); 38-77% (Lerdal et al, 2009), Ook na
traumatisch hersenletsel (TBI): 21-70%, en tumoren 40% In
tegenstelling tot CFS: 0.5-2.2% Is vaak chronisch depressie (wel
overlap 20-40%) 50% heeft na jaren nog last van de vermoeidheid
Fatigue as a window to the brain. John DeLuca (Ed.),2005
Dia 8
Website over PSF: veel behoefte aan informatie &
behandeling Cijfers : www.moenahersenletsel.nl Ongeveer 6.000
unieke hits (1.5 jr) Van 335 ingevulde vragenlijsten (alleen CVA) :
14% voldoende informatie gekregen over de oorzaken van vermoeidheid
en 5,2% over behandelmogelijkheden 54% heeft nogal tot veel
behoefte aan behandeling
Primaire oorzaak: Hersenletsel Specifieke gebieden Hormonen
Ontstekingen Netwerken 1. Achtergrond Overschakeling van
automatische naar gecontroleerde informatieverwerking
Dia 13
Primaire oorzaak: Hersenletsel Specifieke gebieden Hormonen
Ontstekingen Netwerken 1. Achtergrond Minder efficint Harder werken
om hetzelfde te doen
Dia 14
Implicaties voor behandeling: Het energieniveau kan niet meer
tot het premorbide niveau worden hersteld: om leren gaan met
vermoeidheid vermoeidheid voorkomen Implicaties voor behandeling:
Het energieniveau kan niet meer tot het premorbide niveau worden
hersteld: om leren gaan met vermoeidheid vermoeidheid voorkomen 1.
Achtergrond
Evenwicht tussen activiteit en rust (wat doe ik?) Een
uitgebalanceerde levensstijl met een evenwicht tussen:
Zelfverzorging Werk / huishouden Hobby / vrije tijd Rust
Dia 19
Adviezen voor het nemen van rust Rust voordat je oververmoeid
raakt (dan minder hersteltijd / minder ernstige vermoeidheid)
Liever vaker / kortere rustpauzes Experimenteer met duur, tijd en
frequentie rustpauzes Wissel rust / activiteit af Plan rusttijden
in / plan de activiteiten eromheen
Dia 20
Afname van belastbaarheid
Dia 21
Jojo effect
Dia 22
Afwisseling werkzaamheden (variren) Wissel zware en lichte
werkzaamheden met elkaar af. Zware activiteiten niet te lang achter
elkaar uitvoeren Voorkomen van piekbelasting
Dia 23
Bij mentale vermoeidheid (variren) Ook mentale inspanning kan
veel energie kosten! Wissel daarom Denk- en Doe-activiteiten met
elkaar af
Dia 24
Neem de tijd voor activiteiten Laat je niet opjagen (hoe doe je
iets in je eigen tempo!) Sla geen pauzes over
Dia 25
Kijk of een andere taakverdeling mogelijk is Niet afschuiven,
maar taken anders verdelen: Delegeren van zware activiteiten Zelf
lichtere activiteiten op je nemen of activiteiten waarbij meer
afwisseling mogelijk is
Dia 26
Verdeel uw activiteiten over de dag en de week Maak gebruik van
de momenten waarop je je het best voelt (wanneer doe je iets?)
Verdeel activiteiten in etappes (stoppen voordat je moe bent! Door
rustmomenten tussendoor) Maak bewuste keuzes over wat je wel en
niet wilt doen
Dia 27
Denk vooruit Dit vereist een goede planning! Plan wanneer je
weer gaat plannen Deel je planning met anderen Plan eerst de dingen
die moeten en dan de rust eromheen. Plan ruim! Met ruimte voor
onverwachte gebeurtenissen en schakeltijd
Dia 28
Let op je werkhouding Een goede houding is essentieel Houding
regelmatig afwisselen Benodigdheden binnen handbereik (scheelt
denkwerk en daarmee vermoeidheid)
Dia 29
Communicatie over vermoeidheid Gebruik vergelijkingen om uw
vermoeidheid te omschrijven. Leg uit wat de ander kan doen om te
helpen. Betrek anderen bij uw beslissingen.
Dia 30
Een effectieve manier om extra vermoeidheid te voorkomen
Dia 31
Samenvattend Vermoeidheid na een CVA komt veel voor Eerder moe
& langer de tijd nodig om te herstellen Omgaan met vermoeidheid
door: Meer rust te nemen of soms juist actiever te zijn
Activiteiten anders te verdelen over de dag en week Activiteiten op
een energiebesparende manier uit te voeren Energie besparen door te
plannen (overzicht en extern geheugen)
Dia 32
Hoe vermoeid is iedereen nu? 0 Topfit/ Helemaal niet moe
1Redelijk fit 2Wat vermoeid 3Moe 4Heel erg moe/ kan bijna alleen
nog maar slapen
Dia 33
Cognitive and Graded Activity Training (COGRAT) Kleine groepen
chronische CVA patinten (4) Cognitieve behandeling neuropsycholoog
(met CBT- expertise) 1x week (12 weken) Graded Activity Training
Fysiotherapeut 2x week (12 weken) Gedragsverandering (3 compensatie
strategien: variren, plannen & ontspannen) + CGT Verbetering
van lichamelijke conditie, kracht en flexibiliteit (voorzichtig)
Voorkomen van vermoeidheid en omgaan met vermoeidheid Generalisatie
van beweging naar de thuissituatie 3. Onderzoek COGRAT
Dia 34
Overbelasten, Onderbelasten en slaapproblemen/slaapritme Aantal
Stappen Per minuut Tijd (24 uur) 3. Onderzoek COGRAT
(1) VARIEREN: Wat, Hoe, Hoelang en Wanneer Wat: Energiegevers
en energievreters Hoe: Hollen, stilstaan, of op je eigen tempo
Hoelang: Variren:Stoppen en afwisselen, voordat je moe bent
Wanneer: Wanneer doe je wat? Een vermoeiende taak: wanneer je je
goed voelt Afwisseling van verschillende activiteiten Bewegen/
rusten / werken / rusten etc. 3. Compensatie Strategien (3)
Dia 38
(2) PLANNING Een goede planning geeft rust en overzicht Hoe
plan je in? -> Op papier/ zakcomputer? moet mee te nemen zijn
-> Weekoverzicht 1. De Vaste dingen 2. De Rust 3. Plan de
Planning 4. Rekening houden met de omgeving/ het gezin 5.
Vooruitkijken en flexibel (geen keurslijf!) 3. Compensatie
Strategien (3)
Dia 39
(3) ONTSPANNING Ontspannen: nu actief ervoor gaan zitten..?!
Inventariseren: wat is ontspannend? Wanneer? Muziek luisteren,
Wandelen, etc Ontspanningsoefeningen . een lijst van ontspannende
activiteiten zodat je er niet over hoeft na te denken wanneer je
eenmaal moe bent!!! 3. Compensatie Strategien (3)