Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë

Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë. Enisa Guni

1

“Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik.

Rasti i Shqipërisë”

Enisa Guni

Dorëzuar

Universitetit Europian të Tiranës

Departamentit të Ekonomiksit dhe Financës

Në përmbushje të detyrimeve të programit Master Profesional/Master i

Shkencave në

Financë, me profil Kontabilitet dhe Raportim Financiar

Udhëheqës: Prof. Assoc. Dr. Ermela Kripa

Numri i fjalëve: 19,050

Tiranë, Korrik 2019


2

DEKLARATA E AUTORËSISË

Unë, e nënshkruara Enisa Guni, deklaroj që kjo mikrotezë përfaqëson punimin tim origjinal,

përveç rasteve të citimeve dhe referencave dhe nuk është përdorur më parë si mikrotezë apo

projekt kursi në këtë Universitet apo në Universitete të tjera.

Enisa Guni

Korrik, 2019


3

ABSTRAKT

Në një shoqëri demokratike, mënyrat me të cilat qeveritë shpenzojnë burimet e siguruara nga

tatimpaguesit, duhet të jenë transparente dhe t’i shërbejnë një zhvillimi të qëndrueshëm

ekonomik dhe social. Qytetarët, taksapaguesit, kërkojnë gjithnjë e më shumë cilësi më të lartë

shërbimesh, që qeveria duhet të ofrojë, ndërkohë që burimet financiare janë të kufizuara. Ky

ambient dhe këto sfida kërkojnë nga menaxherët e të gjitha niveleve të këtij sektori, që të jenë

krijues në përdorimin e burimeve që disponojnë dhe të maksimizojnë dobinë publike.

Shqetësimi kryesor këtu është të identifikojë se në çfarë mase sistemi i mirë i kontabilitetit në

Sektorin Publik mund të sigurojë Kontrollin Financiar dhe Përgjegjësitë në Sektorin Publik.

Analiza e regresionit linear është përdorur për të analizuar të dhënat primare, me ndihmën e

eViews 8, për të shqyrtuar ndikimin e kontrollit financiar të karakterizuar nga kontrolli i

brendshëm (vlerësimi i riskut, procedurat e kontrollit dhe sistemi i informacionit dhe

komunikimit) dhe auditimi i brendshëm mbi llogaridhënien në sektorin publik.

Studimi zbulon se ka marrëdhënie të parëndësishme pozitive midis kontrollit të brendshëm

mbi llogaridhënien dhe një marrëdhënie të konsiderueshme pozitive midis auditimit të

brendshëm dhe llogaridhënies në Shqipëri.

Fjalë kyçe: sektori publik, menaxhimi financiar dhe kontrolli, kontabilitet publik, buxhet,

auditim i brendshëm


4

DEDIKIMI

Familjes sime


5

FALENDERIME

Në përfundim të një rrugëtimi të gjatë, sigurisht që qenia njerëzore gëzon dhe feston, por më

kryesorja, i është mirënjohës të gjithë atyre që shënjuan suksesin e tij/saj.

E vështirë t’i rendisësh sipas rëndësisë...

Falenderimi më i madh i shkon udhëheqëses sime shkencore, Prof. Assoc. Dr. Ermela Kripa.

Isha e nderuar ta kisha mentore të punës sime kërkimore.

Ndihem me fat që studiova në Universitetin Europian të Tiranës, duke ndjekur

mësimdhënien dhe mësimnxënien model të këtij universiteti.

Finishin e studimeve të mia ia dedikoj, më të shtrenjtës, familjes sime.


6

PËRMBAJTJA E LËNDËS

HYRJE ..................................................................................................................................... 10

Qëllimi i studimit ................................................................................................................. 12

Objektivat e synuara ............................................................................................................. 12

Pyetjet kërkimore ................................................................................................................. 12

Hipotezat .............................................................................................................................. 13

Strukturimi i studimit ........................................................................................................... 14

KAPITULLI I: KONTABILITETI DHE SISTEMI I INFORMACIONIT ............................. 15

1.1. Kontabiliteti dhe rëndësia e informacionit kontabël ................................................. 15

1.2. Njësia Ekonomike ..................................................................................................... 16

1.3. Dallimi i njësive të sektorit publik nga njësitë e sektorit privat ................................ 17

1.3.1. Ç’është sektori publik? ...................................................................................... 18

1.3.2. Ç’është sektori privat? ....................................................................................... 19

1.3.3. Ngjashmëritë midis sektorëve ............................................................................ 19

1.4. Llojet e kontabilitetit ................................................................................................. 20

1.5. Përdoruesit e informacionit në sektorin publik ......................................................... 22

KAPITULLI II: MANAXHIMI DHE KONTROLLI FINANCIAR NË SEKTORIN PUBLIK

.................................................................................................................................................. 24

1.1. Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik ................................................................... 24

1.2. Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli .......................................................................... 27

1.3. Zyrtarët kryesorë në kontabilitetin e Qeverisë dhe përgjegjësia e tyre ..................... 29

1.3.1. Ministria e Financave ......................................................................................... 29

1.3.2. Roli i Drejtorisë së Harmonizimit të Menaxhimit Financiar dhe Kontrollit për

sistemin e MFK-së ............................................................................................................ 30

1.3.3. Nëpunësi i Parë Autorizues (NPA) .................................................................... 30

1.3.4. Roli i Bordit të Menaxhimit për KBFP .............................................................. 31

1.3.5. Titullarët e Njësive Publike ............................................................................... 32


7

1.3.6. Nëpunësi Autorizues .......................................................................................... 33

1.3.7. Nëpunësi Zbatues ............................................................................................... 33

1.3.8. Auditi i Brendshëm ............................................................................................ 34

1.3.9. Auditi i Jashtëm (KLSH) ................................................................................... 35

1.4. Objektivat e kontrollit financiar dhe llogaridhënies .................................................. 35

1.5. Roli i kontabilitetit publik në funksion të sistemit të menaxhimit financiar dhe

kontrollit ............................................................................................................................... 38

1.5.1. Kontabiliteti i sektorit publik. Reformimi i tij me fokus promovimin e

transparencës dhe raportimit financiar ............................................................................. 38

1.5.2. Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik. Roli i

tij në rregullimin ndërkombëtar të kontabilitetit të sektorit publik .................................. 43

1.5.3. Standartet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik .......................... 46

1.5.4. Standardet kryesore për paraqitjen e pasqyrave financiare në sektorin publik ...... 47

1.6. Të ardhurat dhe shpenzimet publike në Shqipëri ...................................................... 51

KAPITULLI III: METODOLOGJIA E KËRKIMIT .............................................................. 53

3.1. Metodologjia ............................................................................................................. 53

3.2. Përshkrimi i variablave.............................................................................................. 54

KAPITULLI IV: ANALIZA EMPIRIKE ................................................................................ 56

4.1. Lidhja e të ardhurave me shpenzimet ............................................................................ 56

4.2. Prezantimi i të dhënave ............................................................................................. 58

4.2.1. Karakteristikat e të anketuarve ........................................................................... 58

4.3. Testimi i Hipotezave dhe Rezultatet ......................................................................... 63

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ............................................................................... 66

BIBLIOGRAFIA ..................................................................................................................... 68


8

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Rezultatet e regresionit............................................................................................. 56

Tabela 2. Rezultatet e regresionit............................................................................................. 57

Tabela 3. Rezultati ADF .......................................................................................................... 57

LISTA E FIGURAVE

Figura 1. Shtyllat kryesore të KBFP ........................................................................................ 25

Figura 2. Shtrirja e kontabilitetit qeveritar në mbarë botën………………………………….38

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku 1. Të ardhurat qeveritare, 2010-2018 ......................................................................... 52

Grafiku 2. Shpenzimet qeveritare, 2010-2018 ......................................................................... 52


9

LISTA E SHKURTIMEVE

AB – Audit i Brendshëm

ADF – Augmentet Dickey Fulle

COSO- Komiteti i Sponsorizimit të Organizatave

DH/MFK - Drejtoria e Harmonizimit të Menaxhimit Financiar dhe Kontrollit

MF – Ministria e Financave

MFK – Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli

MSB –Menaxhimi i Sistemit Buxhetor

NA - Nëpunësit Autorizues

NjQ – Njësi Qendrore

NjV – Njësi Vendore

NPA - Nëpunësi i Parë Autorizues

NZ - Nëpunësi Zbatues

KBFP - Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik

KLSH – Kontrolli i Lartë i Shtetit

KM - Kryeministri


10

HYRJE

Aktivitetet e qeverisë në ditët e sotme janë rritur në masë të madhe. Rritja e funksioneve dhe

aktiviteteve të qeverisë vjen si rezultat i natyrës komplekse të shoqërisë moderne. Për

qeverinë, që të jetojë në përgjegjësinë e saj, duhet të merret kujdes në menaxhimin e

resurseve të pakta në dispozicion për të arritur këto qëllime të dëshirueshme.

Përveç mirëmbajtjes së ligjit dhe urdhrave, paqes dhe stabilitetit, qeveria është gjithashtu e

përfshirë në ofrimin e shërbimeve sociale si sigurimi i rrugëve të mira, transportit, ujit të

pijshëm, fuqisë dhe energjisë, etj. Të gjitha këto shërbime kanë nevojë për para (financa).

Është gjithashtu detyrë e qeverisë të gjenerojë të ardhura për arritjen e qëllimeve dhe

objektivave të saj - duke krijuar mirëqenie sociale dhe harmoni në shoqëri.

Financat janë një burim kritik në zinxhirin e prodhimit dhe prandaj duhet të përdoren me

kujdes për të arritur rezultate. Në këtë premisë, kontrolli financiar dhe llogaridhënia në

sektorin publik bëhen të domosdoshme. Ky hulumtim përpiqet të zbulojë arsyet e

performancës së dobët nga qeveria në lidhje me kontrollin financiar dhe përgjegjshmërinë në

sektorin publik.

Agjencitë qeveritare ose sektori publik janë shumë heterogjene në natyrë dhe kështu natyra e

kontrollit financiar është krejtësisht e ndryshme nga ajo e sektorëve privatë në shumë

mënyra.

Si pasojë e natyrës heterogjene të sektorit publik, rregulloret financiare që drejtojnë

aktivitetet ose transaksionet financiare në sektorin publik janë të përfshira në ligjin që e

rregullon.

(Heald, 1999) përmbledh përfitimet e kontrollit financiar dhe llogaridhënies në sektorin

publik si mëposhtë:

- Justifikon vlerësimet e sektorit publik;

- Siguron dhe mbikëqyr përdorimin e fondeve të ndara;

- Është mjeti për përcaktimin e kohës së shpenzimeve dhe auditimin e llogarive.

Në të njëjtën mënyrë, (Jõgiste, 2013) gjithashtu liston një numër fakotrësh të rëndësishëm që

lidhet me kontrollin financiar dhe llogaridhënien, si mëposhtë.


11

1. Që të sigurojë sistemin e gjerë dhe specifik të kontabilitetit të miratuar në regjistrimin

e transaksioneve financiare.

2. Të sigurohet që transaksionet të mbeten brenda kuadrit ligjor dhe zvogëlon më tej

rrezikun e mashtrimit.

3. Siguron bazën për menaxhimin financiar dhe kontrollin.

Ministria e Financave është një nga ministritë mëmë në qeverinë e Shtetit Shqiptar, ndërsa

ministri i Financave është shefi i kontabilitetit në ministri. Ministria ka drejtori dhe njësi të

tjera, disa prej të cilave përfshijnë drejtorinë e auditimit, bordit të të hyrave të brendshme,

statistikat dhe regjistrimet, buxhetin dhe logjistika, etj.

Baza për një sistem efikas të kontrollit të brendshëm në njësitë publike është llogaridhënia

menaxheriale. Sipas Ligjit për MFK-në1, drejtuesit e njësive publike kanë detyrimin të

zbatojnë parimet e menaxhimit të shëndoshë financiar dhe legjitimitetin në administrimin e

fondeve publike dhe çdo aktivitet tjetër të lidhur me to.

Drejtuesit e njësive publike qendrore dhe vendore japin llogari përkatësisht te Këshilli i

Ministrave, Parlamenti ose te Këshilli i njësive të qeverisjes vendore për arritjen e

objektivave të njësive duke i menaxhuar fondet publike në mënyrë të ligjshme, ekonomike,

efikase dhe efektive.

Drejtuesit e njësive shpenzuese, njësive publike tregtare dhe organizatave të tjera që

shpenzojnë para publike, japin llogari në lidhje me arritjen e objektivave të tyre te organet që

i kanë emëruar ata, duke menaxhuar fondet publike me ligjshmëri, ekonomi, efikasitet dhe

efektivitet.

Kur zbatimi i programeve, përfshin më shumë se një njësi publike, drejtuesit e njësive në

fjalë duhet të nënshkruajnë marrëveshje ose udhëzime të përbashkëta mbi fushën e

përgjegjësisë menaxheriale që do të mbajë secili prej tyre.

11 Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli


12

Qëllimi i studimit

Puna kërkimore ka për qëllim shqyrtimin e efektit të kontrollit financiar dhe llogaridhënies në

sektorin publik. Për këtë arsye janë marrë në studim njësitë publike qendrore dhe vendore.

Objektivat e synuara

Objektivat e studimit mund të përmblidhen në këto pika kryesore:

Cila është lidhja që ekziston mes kontrollit të brendshëm dhe llogaridhënies në sektorin

publik?

Cila është lidhja që ekziston mes kontrollit financiar dhe përgjegjësisë në sektorin publik?

A. Të identifikikohet ku ekziston problematika më e madhe në lidhje me implementimin

e sistemit;

B. Të konstatohet se deri në çfarë mase janë të lidhur Kontrolli i Brendshëm dhe

Përgjegjshmëria në Sektorin Publik;

C. Të matet lidhja e Auditimit të Brendshëm dhe Përgjegjësive/Llogaridhënies në

Sektorin Publik.

Pyetjet kërkimore

Në këtë studim, dy janë pyetjet kryesore që do të analizohen nëpërmjet analizës

ekonometrike:

Cila është lidhja që ekziston mes kontrollit të brendshëm dhe llogaridhënies në sektorin

publik?

Cila është lidhja që ekziston mes kontrollit financiar dhe përgjegjësisë në sektorin publik?


13

Hipotezat

Hipotezat janë deklarata paraprake e propozimeve të bëra në lidhje me studimin në një

mënyrë të verifikueshme. Termi “i verifikueshëm” ose “i testueshëm” siç përdoret këtu

nënkupton që hipoteza mund të pranohet ose të refuzohet.

Prandaj, hipotezat e mëposhtme kërkimore janë formuluar bazuar në problemet e studimit të

cekura më lart:

HIPOTEZA I

H0: Ekziston një marrëdhënie pozitive dhe e rëndësishme mes Kontrollit të Brendshëm dhe

Përgjegjshmërisë në Sektorin Publik.

H1: Ekziston një marrëdhënie pozitive dhe e pa rëndësishme mes Kontrollit të Brendshëm

dhe Përgjegjshmërisë në Sektorin Publik.

HIPOTEZA II

H0: Ekziston një marrëdhënie pozitive dhe e rëndësishme ndërmjet Auditimit të Brendshëm

dhe Përgjegjësive/Llogaridhënies në Sektorin Publik.

H1: Ekziston një marrëdhënie pozitive dhe e parëndësishme ndërmjet Auditimit të Brendshëm

dhe Përgjegjësive/Llogaridhënies në Sektorin Publik.


14

Strukturimi i studimit

Në Kapitullin e Parë trajtohet kontabiliteti dhe rëndësia e informacionit kontabël, bëhen

dallimet si dhe ngjashmëritë e njësive të sektorit publik nga njësitë e sektorit privat, llojet e

kontabilitetit, si dhe përdoruesit e informacionit në sektorin publik. Roli i informacionit në

drejtimin e një sistemi ekonomik është pa diskutim shumë i madh. Të gjithë ata që kanë

lidhje me jetën e një njësie ekonomike, aksionerët, furnitorët, bankat, shteti, etj. dëshirojnë të

kenë një kuadër të përpiktë dhe të përditësuar të ecurisë së njësisë ekonomike.

Kapitulli Dytë shpjegon kontrollin e brendshëm financiar publik, menaxhimin financiar,

zyrtarët kryesorë në kontabilitetin e Qeverisë dhe përgjegjësia e tyre, objektivat e kontrollit

financiar dhe llogaridhënies, të ardhurat dhe shpenzimet publike në Shqipëri.

Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik është një term dhe koncept i zhvilluar nga Komisioni

Evropian për të ndihmuar në të kuptuarit dhe vënien në zbatim të sistemeve të kontrollit të

mirëzhvilluara dhe efektive.

Një sistem i kontrollit të brendshëm mund të japë siguri të arsyeshme - jo absolute - për

menaxhimin, në lidhje me arritjen e objektivave të njësisë publike. Siguri e arsyeshme do të

thotë një nivel i kënaqshëm i besimit sipas vlerësimeve të caktuara të kostove, përfitimeve

dhe risqeve. Përcaktimi sesa e arsyeshme është siguria kërkon gjykim menaxherial. Në

ushtrimin e këtij gjykimi, menaxherët duhet të identifikojnë risqet e natyrshme në aktivitetet,

programet dhe projektet e tyre, të vlerësojnë këto risqe dhe të përcaktojnë nivelet e

pranueshme të riskut në rrethana të ndryshme.

Në Kapitullin Tre shpjegohet metodologjia, programi i prdorur për analizën ekonometrike të

zhvilluar, si dhe variablat e përdorura në model, së bashku me shpjegimet teorike të tyre.

Në Kapitullin e Katërt realizohet analiza empirike, duke filluar me shpjegimin e

metodologjisë së përdorur, prezantohen të dhënat, karakteristikat e të anketuarve, si dhe

testohen hipotezat dhe jepen rezultatet.

Në fund jepen Përfundime dhe Rekomandime lidhur me gjetjet e studimit.


15

KAPITULLI I: KONTABILITETI DHE SISTEMI I INFORMACIONIT

1.1. Kontabiliteti dhe rëndësia e informacionit kontabël2

Informacioni i kontabilitetit luan një rol pozitiv në integritetin e vendimeve si dhe në suksesin

e planeve të zhvillimit; ky rol rrjedh nga disponueshmëria e informacionit të kërkuar për

përgatitjen, zbatimin dhe ndjekjen e këtyre planeve. Në shumë raste, mosplotësimi i këtyre

planeve i atribuohet kryesisht mungesës së një vlerësimi serioz të rolit të kontabilitetit në

arritjen e planeve të zhvillimit ekonomik. Mungesa e informacionit të kërkuar është një nga

pengesat që ndikojnë negativisht në planet zhvillimore; një efekt i tillë përfaqësohet duke

zgjedhur modelin i cili bazohet në baza joreale; përveç kësaj, një model i tillë mund të

mbulojë aspekte të caktuara të ekonomisë; aspekte të tilla nuk janë të rëndësishme.

Megjithatë, informacioni në lidhje me to është në dispozicion. Mungesa e informacionit për

mungesën relative të burimeve në dispozicion çon në keqpërdorimin e këtyre burimeve;

përveç kësaj, mungesa e informacioneve për arritjen e planit zhvillimor bën që asnjë

ndryshim i këtyre planeve të jetë i pamundur.

Bazuar në faktin se kontabiliteti është një nga shkencat shoqërore që synojnë t’i shërbejë

nevojave të ndryshme të objekteve të biznesit privat dhe publik, ajo ndikohet nga ndryshimet

e kushteve të përgjithshme ekonomike, sociale, ligjore dhe politike që mbizotërojnë në çdo

vend ose mjedis të caktuar në çdo periudhë. Informacioni i kontabilitetit është rezultat i

kërkesave të caktuara të cilat ndryshojnë për shkak të faktorëve të ndryshëm mjedisorë

brenda mjediseve ekonomike, sociale, ligjore dhe politike në të cilat punon kontabiliteti. Për

të arritur këtë zhvillim të kontabilitetit, studime dhe hulumtime të ndryshme që lidhen me

aspektet e ndryshme të kontabilitetit duhet të bëhen në kuadër të hulumtimit shkencor

kontabël të përfaqësuar nga hulumtimet shkencore të kryera nga akademikët në universitete

ose profesionistët që ushtrojnë profesionin brenda arsimit të vazhdueshëm dhe studimet

pasuniversitare të magjistraturës dhe diplomave të doktoraturës; bazuar në studime të tilla,

kontributet e kontabilitetit për t’i shërbyer zhvillimit ekonomik nëpërmjet sigurimit të

informacionit kontabël të integruar mbi të cilin mund të mbështetet.

Bazuar në vështirësitë ekonomike dhe administrative të tilla si mungesa e faktorëve të

produktit dhe rritja e lartë e normave të popullsisë me të cilat ballafaqohen vendet në zhvillim

2 Ministria e Financave, D. e. (2011). Kontabiliteti Publik dhe Raportimi Financiar. Ministria e Financave,

Drejtoria e Përgjithshme e Auditimit.


16

përveç pabarazive të pagesave si dhe ndryshimet ndërkombëtare që kanë të bëjnë me çmimet

dhe kontrollin e vendeve të zhvilluara mbi pasurinë e vendet e varfra, mund të konstatohet se

hulumtimi shkencor i kontabilitetit është një burim i madh i përgatitjes së studimeve të

përshtatshme që kontribuojnë në zhvillimin e kontabilitetit në një mënyrë që i mundëson asaj

të luajë një rol të rëndësishëm që kontribuon në shpërndarjen më të mirë të burimeve në

dispozicion përmes vlerësimit të vlefshmërisë së projekteve , duke identifikuar prioritetet e

projekteve duke zgjedhur standarde të përshtatshme të investimit, zbatimit dhe ndjekjes; një

çështje e tillë mund të bëhet përmes një sistemi efektiv të kontrollit dhe vlerësimit të

performancës.

Ky studim ka për qëllim të identifikojë se deri në ç'masë kontabiliteti dhe kërkimi shkencor i

kontabilitetit janë të rëndësishme për të arritur zhvillimin ekonomik nëpërmjet informacionit

kontabël dhe nevojës për zhvillimin e kontabilitetit që shërben për zhvillimin ekonomik; kjo

mund të arrihet përmes studimit të qëndrimeve dhe fushëveprimit të kërkimit shkencor

kontabël që kontribuon në arritjen e zhvillimit ekonomik (Ministria e Financave, 2011).

1.2. Njësia Ekonomike3

Një njësi ekonomike kontabël është një biznes për të cilin mbahet një grup i veçantë i të

dhënave të kontabilitetit. Organizata duhet të angazhohet në aktivitete ekonomike të

identifikueshme qartë, të kontrollojë burimet ekonomike dhe të ndahet nga transaksionet

personale të zyrtarëve, pronarëve dhe punonjësve të saj. Shembuj të subjekteve të

kontabilitetit janë korporata, partneritete dhe besime.

Pasi të krijohet, një tabelë llogarish dhe politikash kontabël krijohen për një njësi ekonomike

kontabël, të cilat përbëjnë bazën për një sistem të veçantë të kontabilitetit. Transaksionet e

biznesit pastaj regjistrohen në një libër të përgjithshëm që pasqyron aktivitetet e

vazhdueshme të njësisë ekonomike. Rezultati i këtyre aktiviteteve të regjistrimit është

pasqyrat financiare që janë specifike për entitetin e kontabilitetit.




17

Koncepti i njësisë së kontabilitetit përdoret për të përcaktuar pronësinë e aktiveve dhe

detyrimin për pasivet, si dhe për të përcaktuar rentabilitetin e një grupi specifik të aktiviteteve

ekonomike.

Parimet e njësisë ekonomike është një parim kontabël që thotë se financat e njësisë

ekonomike duhet të mbahen të ndara nga ato të pronarit, partnerëve, aksionarëve ose

bizneseve të lidhura.

Një entitet ekonomik, biznesi ose financiar është çdo lloj organizate që është themeluar për

qëllime tregtimi ose fitimi.

Sipas parimeve të njësisë ekonomike, të gjitha transaksionet financiare duhet të caktohen në

një njësi ekonomike specifike, dhe njësitë ekonomike nuk mund të përzihen me të dhënat e

tyre kontabël, llogaritë bankare, pasuritë ose detyrimet.

Parimet e njësisë ekonomike zbatohen për të gjitha subjektet financiare, pavarësisht nga

struktura. Përjashtimi i vetëm janë filialet dhe kompanitë e tyre mëmë, të cilat mund të

kombinojnë pasqyrat e tyre financiare nëpërmjet një procesi të quajtur konsolidimi i grupit.

Që të jepet një pamje e qartë e qëllimit të raportimit financiar në njësitë ekonomike të sektorit

publik dhe privat le të trajtojmë si fillim dallimet ndërmjet njësive ekonomike të sektorit

publik dhe atyre të sektorit privat, vecanrisht për objektivat e tyre, dhe se si këto objektiva të

ndryshme ndikojnë në raportet financiare të subjekteve të sektorit publik dhe të sektorit

privat. Në çështjen tjetër do të përshkruajmë përdoruesit më të zakonshëm të informacionit

financiar të sektorit publik dhe informacionin që ata kërkojnë në raportet financiare

(Ministria e Financave, 2011).

1.3. Dallimi i njësive të sektorit publik nga njësitë e sektorit privat4

Që të mund të japim qartësisht dallimit midis sektorit publik dhe atij privat është mirë të

fokusohemi te përkufizimi që i bëhet të dy sektorëve.




18

1.3.1. Ç’është sektori publik?

Sektori publik zakonisht përbëhet nga organizata që janë në pronësi dhe që operojnë nga

qeveria dhe ekzistojnë për të ofruar shërbime për qytetarët e saj. Ngjashëm me sektorin

vullnetar, organizatat në sektorin publik nuk kërkojnë të gjenerojnë një fitim.

Financimi për shërbimet publike zakonisht ngrihet përmes një sërë metodash, duke përfshirë

taksat, tarifat dhe përmes transfertave financiare nga nivelet e tjera të qeverisjes (p.sh. nga një

federatë në një qeveri provinciale ose shtetërore).

Qeveritë e ndryshme nga e gjithë bota mund të përdorin metodën e vet unike të financimit për

shërbimet publike.

Për shembull, në Kanada një korporatë Crown është një ndërmarrje në pronësi të Crown (ose

Mbretëreshës), por ende ka aftësinë për të funksionuar si një ndërmarrje private. BC Lottery

Corporation është një korporatë provinciale Crown dhe ka gjeneruar 1.17 miliardë dollarë të

ardhura neto që ishte në gjendje të investonte drejtpërdrejt në ekonomi.

Ndonjëherë sektori publik do të jetë partner me një organizatë në sektorin privat për të krijuar

një partneritet publik-privat. Këto organizata hibride (me emrin P3) punojnë së bashku për të

ofruar së bashku një shërbim ose sipërmarrje biznesi në një komunitet.

Përmes procesit të outsourcing, organizatat e sektorit publik shpesh do të angazhojnë

ndërmarrje private për të ofruar mallra dhe shërbime për qytetarët e saj.

Shembuj të organizatave në sektorin publik përfshijnë:

• Edukimi (Shkollat, Bibliotekat)

• Elektriciteti

• Shërbimet e urgjencës

• Shërbimi i zjarrfikëses

• Gazi dhe nafta

• Kujdesi shëndetësor

• Infrastrukturë

• Zbatimi i ligjit

• Shërbimet e Policisë

• Shërbimi Postar

• Sherbimet sociale


19

• Menaxhimi i Mbeturinave

Organizatat e sektorit publik zakonisht ekzistojnë në tri nivele:

• Federale ose Kombëtare

• Rajonale (Shtetërore ose Provinciale)

• Lokale (Komunale ose Qarku) (Ministria e Financave, 2011).

1.3.2. Ç’është sektori privat?

Sektori privat i referohet organizatave që kanë një strategji dhe mision thelbësor për t’u

angazhuar në aktivitete në kërkim fitimprurës, qoftë përmes prodhimit të mallrave, dhënies së

shërbimeve, dhe/ose komercializimit. Kjo përfshin institucionet financiare dhe ndërmjetësit,

ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM), sipërmarrësit individualë, fermerët, kooperativat

dhe korporatat e mëdha, të cilat veprojnë në sektorët formalë dhe joformalë. Ky përkufizim

përjashton themelet e pavarura, organizatat joqeveritare (OJQ) dhe organizatat e shoqërisë

civile (duke përfshirë shoqatat e biznesit).

Organizatat në sektorin privat zakonisht janë të lira nga kontrolli ose pronësia e qeverisë, por

nganjëherë zgjedhin të bashkohen me një organ qeveritar në një partneritet publik-privat për

të ofruar së bashku një shërbim apo ndërmarrje biznesi në një komunitet.

Biznesi i vogël në pronësi private përbën një pjesë të madhe të sektorit privat. Pavarësisht

nga ky fakt, ky sektor krenohet me një larmi të pasur të individëve, partneriteteve dhe

grupeve - nga dyqanet e vogla dhe ato të popit deri te konglomeratet shumëkombëshe.

1.3.3. Ngjashmëritë midis sektorëve

Megjithë dallimet midis tyre, të dy sektorët përsa i përket trajtimeve kontabël kanë shumë

ngjashmërira. Të dy sektorët zbatojnë llogarimbajtjen me regjistrim të dyfishtë, aplikojnë të

njëjtat parime themelore të kontabilitetit, të tilla si parimi i kujdesit te vijimesise apo rrjedhes

dhe të dy aplikojnë të njëjtat standarde kontabiliteti. Ndalemi tani në objektivat kryesore që

ka secili sektor duke u përqëndruar tek dallimet që kanë këto objektiva. Objektivi kryesor i

njësive ekonomike të sektorit privat është rritja maksimale e mirëqënies të aksionerëve. Kjo

arrihet duke rritur në maksimum fitimin nëpërmjet rritjes maksimale të kthimit nga kapitali i


20

përdorur si dhe rritjes të fitimit për çdo aksion. Si hap të ndërmjetem, drejtuesit e njësive

ekonomike mund të ndjekin objektiva të tjera, që në një afat më të gjatë kohe do të rritin në

maksimum fitimet, si psh hyrja e produkteve të reja në treg ose përpjekja për tu zgjeruar në

tregje të reja pra për të rritur aksionet e tregut, të cilat eventualisht do të rritin fitimet.

Qëllimi kryesor i subjekteve të sektorit publik, të tilla si organet shtetërore, autoritete lokale

apo sigurues të kujdesit shëndetsor, nuk është vetëm prodhimi i mallrave apo i shërbimeve

për rishitje, pra ata nuk kanë si qëllim primar fitimin. Objektivi i tyre financiar është sekondar

në raport me objektivat socialë, që kanë fushë veprimi që nga strehimi, arsimi dhe deri tek

mbledhja e taksave.

1.4. Llojet e kontabilitetit5

Si rezultat i zhvillimeve ekonomike, industriale dhe teknologjike, janë shfaqur fusha të

ndryshme të specializuara në kontabilitet.

Ka disa lloje të kontabilitetit që shkojnë nga auditimi në përgatitjen e kthimit të taksave.

Kontabilistët priren të specializohen në një nga këto fusha, gjë që çon në gjurmët e ndryshme

të karrierës të përmendura më poshtë:

Kontabiliteti financiar. Kjo fushë ka të bëjë me bashkimin e informacionit financiar në

raportet e jashtme. Kontabiliteti financiar kërkon njohuri të detajuara të kuadrit kontabël të

përdorur nga lexuesi i pasqyrave financiare të një kompanie, siç janë Parimet e Kontabilitetit

të Përgjithshme (GAAP) ose Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF).

Ose, nëse një kompani është mbajtur publikisht, ajo kërkon njohuri të standardeve të lëshuara

nga njësia qeveritare përgjegjëse për raportimin e kompanisë publike në një vend të caktuar

(siç është Komisioni i Letrave me Vlerë dhe Exchange në Shtetet e Bashkuara). Ka disa

gjurmë karriere të përfshira në kontabilitetin financiar. Ekziston një specialitet në raportimin

e jashtëm, i cili zakonisht përfshin njohuri të hollësishme të standardeve të kontabilitetit.

Ekziston edhe pista e kontrollorëve, e cila kërkon një njohuri të kombinuar të kontabilitetit

financiar dhe menaxherial.




21

Kontabiliteti publik. Kjo fushë hulumton pasqyrat financiare dhe sistemet kontabël

mbështetëse të kompanive të klientëve, për të siguruar siguri që pasqyrat financiare të

mbledhura nga klientët në mënyrë të drejtë paraqesin rezultatet e tyre financiare dhe

pozicionin financiar. Kjo fushë kërkon njohuri të shkëlqyeshme të kuadrit përkatës të

kontabilitetit, si dhe një personalitet kureshtar që mund të përfshijë në sistemet e klientit sipas

nevojës. Rruga e karrierës këtu është të përparojë përmes pozicioneve të ndryshme të stafit të

auditimit për t’u bërë një partner auditimi.

Kontabiliteti i qeverisë. Kjo fushë përdor një kornizë unike të kontabilitetit për të krijuar dhe

menaxhuar fondet, prej të cilave holla është disbursuar për të paguar për një numër

shpenzimesh lidhur me ofrimin e shërbimeve nga një njësi qeveritare. Kontabiliteti i qeverisë

kërkon një aftësi të tillë të ndryshme që kontabilistët priren të specializohen në këtë fushë për

të gjithë karrierën e tyre. Qeveria merr një numër vendimesh të tjera, që lidhen me arsimin,

shëndetësinë, planifikimin ekonomik, për të cilat ajo ka nevojë për informacion të saktë dhe

të besueshëm. Si i tillë, qeveria kërkon përgjegjësi të rrepta në sektorin e korporatave, gjë që

detyron procesin e kontabilitetit të jetë sa më objektiv dhe formal.

Kontabiliteti i kostos. Kontabiliteti i kostos bën të dhënat e përpunuara të kostos në lidhje me

produktet, operacionet dhe funksionet e ndryshme. Është procesi i përcaktimit dhe duke

akumuluar koston e një produkti ose aktiviteti të caktuar. Çdo produkt, funksioni, punë ose

proces për të cilat përcaktohen dhe grumbullohen kostot, quhen qendra kostoje.

Qëllimi themelor i kontabilitetit të kostos është që të sigurojë një ndarje të detajuar të kostos

së departamenteve, proceseve, vendeve të punës, produkteve, territoreve të shitjes, etj., Në

mënyrë që kontrolli efektiv i kostove të mund të ushtrohet. Kontabiliteti i kostos gjithashtu

ndihmon në marrjen e vendimeve të të ardhurave siç janë ato që lidhen me çmimet,

përzgjedhjen e produkteve, vendimet e volumit të fitimit, zgjerimin e biznesit, vendimet për

zëvendësim etj.

Kontabiliteti mjeko-ligjor. Kjo fushë përfshin rindërtimin e informacionit financiar kur një

grup i plotë i të dhënave financiare nuk është i disponueshëm. Ky set i aftësive mund të

përdoret për të rindërtuar të dhënat e një biznesi të shkatërruar, për të rindërtuar shënime

mashtruese, për të kthyer të dhënat e kontabilitetit të bazës së parasë në bazë akruale, e

kështu me radhë. Kjo karrierë ka tendencë për të tërhequr auditorët. Zakonisht është një

pozitë konsultuese, pasi disa biznese kërkojnë shërbimet e një kontabilisti mjeko-ligjor me


22

orar të plotë. Ata në këtë fushë kanë më shumë gjasa të përfshihen në industrinë e

sigurimeve, mbështetjen ligjore, ose brenda një praktike specialiteti të një firme auditimi.

Kontabiliteti i menaxhimit. Kjo fushë ka të bëjë me procesin e grumbullimit të informacionit

të kontabilitetit për raportimin e brendshëm operacional. Ai përfshin fusha të tilla si

kontabiliteti i kostos dhe kostoja e synuar. Një udhë karriere në këtë fushë mund të çojë

përfundimisht në pozitën kontrolluese, ose mund të ndahet në një numër pozicionesh

specialiteti, siç janë kontabilisti i kostos, nëpunësi i faturimit, nëpunësi i pagave dhe nëpunësi

i pagave.

Kontabiliteti tatimor. Kjo fushë ka të bëjë me përputhjen e duhur me rregulloret tatimore,

dosjet e taksave dhe planifikimin e taksave për të ulur barrën tatimore të një kompanie në të

ardhmen. Ka shumë specialitete tatimore, duke ndjekur drejt pozicionit të drejtuesit të

tatimeve.

Auditimi i brendshëm. Kjo fushë ka të bëjë me ekzaminimin e sistemeve dhe transaksioneve

të një kompanie për të vënë në pah dobësitë, mashtrimet, mbeturinat dhe keqmenaxhimin, si

dhe raportimin e këtyre gjetjeve tek menaxhmenti. Rruga e karrierës përparon nga pozita të

ndryshme të auditorit të brendshëm tek menaxheri i auditimit të brendshëm. Ekzistojnë

specialitete në dispozicion, siç janë auditori i sistemeve të informacionit dhe auditori

mjedisor.

1.5. Përdoruesit e informacionit në sektorin publik6

Përdoruesit kryesorë të pasqyrave financiare të sektorit privat janë aksionerët dhe investitorët,

dhe standardet e kontabilitetit synojnë të fokusohen në sigurimin e informacionit që u duhet

aksionerëve dhe investitorëve (si psh informacioni për fitimin për çdo aksion, raporti për

kthimin mbi investimin, kthimin mbi kapitalin e investuar, etj). Ndërsa pasqyrat financiare në

sektorin publik synojnë një rreth më të gjërë dhe të ndryshëm përdoruesish, që nga

taksapaguesit deri tek organet qëndrore të qeverisjes.

Me qëllim që të kuptohet objektivi i kontabiliteti në sektorin publik në do të shohim kush

janë përdoruesit e tjerë të raporteve financiare dhe çfarë informacioni kërkojnë ata në

pasqyrat financiare. Ndalojmë në disa prej tyre”




23

Përdoruesit e informacionit të grumbulluar në organet e qeverisjes vendore:

Konsumatorët e shërbimeve, taksapaguesit e zonës/votuesit – informacion për performancën

në raport me objektivat si dhe për përdorimin sa më të mirë të burimeve për të gjykuar për

realizimin e detyrave nga këshillat.

Partnerë nga sektori privat – psh një njësi ekonomike që kërkon të hyjë në kontrate me

organet e pushtetit vendor për të siguruar shërbime për arsimin do të ishte e interesuar për

shumën totale të shpenzuar për arsimin në vitet e mëparshme.

Konkurrues të sektorit privat – shërbime që sigurohen nga pushteti lokal, si groposja e

mbeturinave apo shërbimet e gjelbërimit, që mund të kryhen edhe me njësi konkuruese të

sektorit privat, të cilat do të ishin të interesuara për informacionin lidhur me të hyrat dhe

shpenzimet për këto lloj shërbimesh.

Organizma të tjera të pushtetit vendor – për qëllime matje niveli dhe për krahasim.

Qeveria – për përpilimin e statistikave për huatë në sektorin publik për të vepruar në

përputhje me ligjet fiskale.

Përdoruesit e informacionit të grumbulluar në organet e qeverisjes qendrore:

Ministritë – informacion për shumën totale të shpenzimeve, huatë dhe si janë plotësuar

objektivat e premtuara nga qeveria për të vërtetuar performancën. Kjo do të ndikonte në

vendimmarrje, përfshi buxhetet e viteve të ardhshme.

Konsumatorët e shërbimeve, taksapaguesit dhe votuesit – informacion për performancën

kundrejt objektivave dhe premtimeve elektorale për të përcaktuar performancën dhe për të

vlerësuar për kë të votojë.

Bizneset – informacion çfarë grantesh/financimesh disponohen psh një prodhues motorrash

për avionët do të ishte i interesuar për buxhetin e mbrojtjes.

Përdoruesit e informacionit të grumbulluar në njësitë e kujdesit shëndetsor (spitalet):

Konsumatorët, si pacientët dhe grupet e mbështetjes të pacientëve – informacion për treguesit

e performacës të tillë si koha në listat e pritjes, informacion për shpenzimet mesatare për çdo

pacient për të përcaktuar nëse spitali ecën sipas parashikimeve të tyre.


24

Qeveria – për të përcaktuar përdorimin e fondeve sipas kushteve të financimit, për

planifikimin e niveleve të financimit si dhe për raportin përmbledhës financiar për sektorin e

shëndetsisë.

Organizatat bamirëse – organizatat bamirëse mjekësore mund t‘i shfrytëzojnë raportet

financiare të spitaleve për të parë p.sh, cili spital ka më shumë nevoja për ti dhuruar një paisje

të dializës të veshkave.

Spitale të tjera – spitalet private do të ishin të interesuara për informacionin e një raporti

financiar të një spitali publik me qëllim përcaktimi të nivelit dhë për krahasim.

Përdoruesit e informacionit të grumbulluar në institucionet e arsimit të lartë universitar:

Organet që japin grante për kërkime – informacion për nivelet e financimit dhe

performancën në raport me objektivat për të përcaktuar si janë shfrytëzuar grantet dhe cilat

universitete duhet të marrin grante në të ardhmen, si grante për kërkime mjeksore

Konsumatorët, si studentët apo unionet studentore - informacion për financimin e granteve

për ti kërkuar qeverisë më tepër fonde.

Universitetet e tjera – informacion për krahasim dhe për të parë nivelin e zhvillimit

(Ministria e Financave, 2011).

KAPITULLI II: MANAXHIMI DHE KONTROLLI FINANCIAR NË

SEKTORIN PUBLIK7

1.1. Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik

Njësitë Publike mbledhin dhe shpenzojnë fonde në emër të taksapaguesve. Taksapaguesit

duhet të sigurohen se këto njësi i administrojnë fondet me kujdesin e duhur. Për të arriturkëtë,

është zhvilluar dhe vënë në zbatim Sistemi i Kontrollit i mbështetur në konceptin e Kontrollit

të Brendshëm Financiar Publik (KBFP).

7 Ministria r Financave. Strategjia për Menaxhimin e Financave Publike, 2014 - 2020.


25

Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik është një term dhe koncept i zhvilluar nga Komisioni

Evropian për të ndihmuar në të kuptuarit dhe vënien në zbatim të sistemeve të kontrollit të

mirëzhvilluara dhe efektive.

Një sistem i kontrollit të brendshëm mund të japë siguri të arsyeshme - jo absolute - për

menaxhimin, në lidhje me arritjen e objektivave të njësisë publike. Siguri e arsyeshme do të

thotë një nivel i kënaqshëm i besimit sipas vlerësimeve të caktuara të kostove, përfitimeve

dhe risqeve. Përcaktimi sesa e arsyeshme është siguria kërkon gjykim menaxherial. Në

ushtrimin e këtij gjykimi, menaxherët duhet të identifikojnë risqet e natyrshme në aktivitetet,

programet dhe projektet e tyre, të vlerësojnë këto risqe dhe të përcaktojnë nivelet e

pranueshme të riskut në rrethana të ndryshme.

KBFP është një pjesë integrale e menaxhimit të financave publike kombëtare që lidhet me të

gjithë buxhetin publik, në veçanti me të ardhurat dhe shpenzimet e qeverisë qendrore, duke

përfshirë fondet e BE-së si dhe fonde të tjera. KBFP gjithashtu përfshin harmonizimin

qendror dhe koordinimin e MFK-së, si dhe AB-së. Ajo duhet të sigurojë që njësia publike

arrin vlerën për para në mënyrë të ligjshme, të përshtatshme, etike dhe të përgjegjshme

financiarisht.

Figura 1. Shtyllat kryesore të KBFP

Burimi: Manuali i Menaxhimit Financiar & Kontrollit, MF


26

Modeli COSO

Sistemi i kontrollit të brendshëm është i bazuar në Modelin COSO, i cili është modeli më i

njohur ndërkombëtarisht i kontrollit të brendshëm. Në vitin 1992, Komiteti i Sponsorizimit të

Organizatave (COSO) i Komisionit Kombëtar për Raportimin e Mashtrimit Financiar në

SHBA (e njohur edhe si Komisioni Treadway) publikoi një dokument: Kontrollin e

Brendshëm - Kuadri i Integruar, i cili përcaktonte kontrollin e brendshëm si “një proces, të

ndërmarrë nga bordi i drejtuesve, menaxherët dhe personeli i njësisë publike, i projektuar

për të dhënë siguri të arsyeshme në lidhje me arritjen e objektivave”, sipas 4 kategorive të

mëposhtme:

• Pajtueshmëria me ligjet dhe rregulloret në fuqi;

• Besueshmëria e raportimit financiar dhe menaxherial;

• Efektiviteti dhe efikasiteti i operacioneve;

• Mbrojtjen e aktiveve.

Modeli COSO për kontrollin e brendshëm përbëhet nga pesë komponentë të ndërlidhur, të

cilët ndërveprojnë me njëri-tjetrin, duke formuar një sistem të integruar që reagon në mënyrë

dinamike ndaj ndryshimit të kushteve.

Komponentët e MFK janë të zbatueshëm për të gjitha njësitë publike. Menaxheri i çdo njësie

duhet të përdorë një përqasje individuale në zbatimin e komponentëve të kontrollit të

brendshëm në varësi të specifikave të njësisë (strukturën e saj organizative, mjedisin operativ,

madhësinë dhe kompleksitetin e veprimtarive, shkallën e rregullores, etj). Kjo përqasje duhet

të jetë në përputhje me legjislacionin përkatës në këtë fushë dhe raportin përfitim/kosto për

futjen e aktiviteteve të kontrollit. Menaxheri i njësisë është përgjegjës për marrjen e

vendimeve mbi rregullat, procedurat dhe aktivitetet si për ato që duhet të futen apo dhe për

ato ekzistuese të cilat duhet të përditësohen në mënyrë që të përputhen me kërkesat e ligjit

për zbatimin e komponentëve të MFK-së.

Grupimi i tyre siguron një kombinim të kontrolleve “të buta”, të tilla si krijimi i një mjedisi

në të cilin kontrolli i brendshëm mund të funksionojë dhe të përparojë, së bashku me lloje më


27

të rrepta dhe më tradicionale të kontrolleve “të forta” mbi kontabilitetin dhe transaksionet

financiare.

Pesë komponentët e kontrollit të brendshëm janë:

• Mjedisi i kontrollit,

• Menaxhimi i riskut,

• Aktivitetet e kontrollit,

• Informimi dhe komunikimi,

• Monitorimi.

Sistemi i MFK-së duhet të jetë në përputhje me legjislacionin në fuqi, veçanërisht me

dispozitat e ligjit të MFK dhe Ligjit nr. 9936, datë 26.06.2008, “Për Menaxhimin e Sistemit

Buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar dhe parimet e menaxhimit të shëndoshë

financiar (transparenca, efikasiteti, efektshmëria dhe ekonomia). Sistemi i MFK-së përfshin

të gjitha masat për menaxhimin dhe kontrollin e përgjithshëm të të ardhurave, shpenzimeve,

aktiveve dhe angazhimeve të qeverisë. Sistemi i MFK-së në sektorin publik përfshin të gjitha

sistemet e kontrollit të brendshëm të përcaktuara në njësitë e sektorit publik për të siguruar se

fondet publike shpenzohen në mënyrë të tillë që të arrihen objektivat e caktuara.

Një sistem i integruar i kontrollit të brendshëm duhet të ndërtohet në çdo strukturë të njësisë

publike. Kontrolli i brendshëm efektiv arrihet vetëm nëse bëhet pjesë e detyrave të

përditshme të kryera nga stafi në çdo nivel të strukturës organizative.

Sipas Ligjit për MSB-në, Ministri i Financave është përgjegjës për futjen e sistemit të KBFP-

së për të gjitha njësitë e qeverisjes së përgjithshme.

1.2. Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli

MFK përfshin konceptet si të menaxhimit financiar edhe kontrollit të brendshëm.

Të gjithë në njësi duhet të jenë të vetëdijshëm në lidhje me sistemin e MFK-së, jo vetëm

specialistët.

Qëllimi i MFK-së është që të sigurojë:

• drejtimin e operacioneve në mënyrë të rregullt, etike, ekonomike, efikase dhe

efektive;


28

• përqasjen e operacioneve me ligjet, rregulloret, politikat, planet dhe procedurat;

• ruajtjen e aktiveve dhe burimeve të tjera kundrejt humbjeve të shkaktuara nga

keqadministrimi, shpenzime dhe përdorime të panevojshme, si dhe kundrejt

parregullsive dhe mashtrimit;

• forcimin e përgjegjësisë menaxheriale për një arritje të suksesshme të objektivave të

vendosura;

• raportimin financiar në kohë dhe monitorimin e rezultateve të performancës.

Është e rëndësishme të theksohet se zbatimi i sistemeve efikase të MFK-së do të ndihmojë në

përshtatjen më të lehtë të njësisë ndaj ndryshimeve me të cilat ajo do të përballet në mjedisin

e jashtëm apo të brendshëm.

Fusha e veprimit të MFK

Një sistem i shëndoshë i MFK-së përfshin veprimtarinë e përgjithshme dhe përshkon të gjithë

strukturën organizative të njësisë publike. Megjithatë, thelbi i MFK-së ka të bëjë me

menaxhimin dhe kontrollin e të ardhurave, shpenzimeve, aktiveve, detyrimeve, procedurave

të tenderimit dhe kontraktimit si dhe mënyrës së funksionimit të njësisë.

Arsyeja është se, në këto fusha mund të shihen pasojat përfundimtare të veprimtarisë së

njësisë. Kjo do të thotë që këto fusha tregojnë ndikimin e aktiviteteve të ndërmarra ose të

atyre që nuk u arritën të merren, vendimeve të vëna në zbatim, projekteve e investimeve të

kryera, etj.

Në këtë kuadër, fusha veçanërisht të rëndësishme për MFK-në përfshijnë ato që lidhen me

buxhetin (planifikimin dhe ekzekutimin), kontabilitetin, raportimin dhe prokurimin publik.

Këto janë në të njëjtën kohë fusha kyç për përgjegjësinë menaxheriale dhe menaxhimin e

fondeve publike me efektivitet, efikasitet dhe ekonomi.


29

Është e rëndësishme të theksohet se MFK nuk mund të jetë çështje vetëm e strukturës së

financës, por përkundrazi përbën një pjesë integrale të përgjegjshmërisë menaxheriale në të

gjitha nivelet e menaxhimit.

1.3. Zyrtarët kryesorë në kontabilitetin e Qeverisë dhe përgjegjësia e tyre

Ka aktorë të ndryshëm në të gjithë sistemin e MFK-së, në administratën publike në Shqipëri, me fusha

të ndryshme të përgjegjësisë. Përgjegjësitë më të rëndësishme dhe thelbësore për funksionimin e

duhur të sistemit janë të shënuara më poshtë. Përgjegjësia e veçantë e këtyre personave është e

rregulluar në shumë ligje, akte nënligjore dhe udhëzime.

1.3.1. Ministria e Financave

Ministria e Financave (MF) është element kyç në sistemin aktual të KBFP në Shqipëri, bazuar në

ligjin për MSB, dhe ligjin për AB. MF, midis të tjerave, kryen të gjitha aktivitetet që lidhen me

planifikimin, zhvillimin, zbatimin e Buxhetit të Shtetit, çështjet e kontabilitetit të qeverisë, huamarrjes

së Republikës së Shqipërisë në tregjet e brendshme dhe të jashtme, çështjet që lidhen me doganat dhe

sistemin e politikave të e taksave. Ligji për MSB përcakton procedurat përkatëse për monitorimin,

menaxhimin financiar dhe kontrollin e brendshëm në të gjitha institucionet e qeverisjes qendrore dhe

vendore, auditimin e brendshëm dhe inspektimin financiar.

Roli i Ministrit të Financave në sistemin e MFK-së

Ministri i Financave është përgjegjës për ngritjen dhe zbatimin e sistemit të KBFP-së për të gjitha

njësitë e qeverisjes së përgjithshme.

Si autoritet përgjegjës për funksionimin e të gjithë sistemit të MFK në sektorin publik, Ministri i

Financave paraqet çdo vit një raport para KM dhe KLSH-së për zbatimin dhe funksionimin e

përgjithshëm të sistemit të MFK-së në njësitë e qeverisjes së përgjithshme. Raporti përfshin gjithashtu

zbatimin dhe funksionimin e shërbimit të AB-së në njësitë e qeverisjes së përgjithshme, duke

përfshirë gjetjet e rëndësishme dhe rekomandimet që rezultojnë nga puna e AB-së.


30

1.3.2. Roli i Drejtorisë së Harmonizimit të Menaxhimit Financiar dhe Kontrollit për sistemin e

MFK-së

Ministri i Financave në përmbushjen e detyrave dhe përgjegjësive të tij në fushën e MFK-së në

sektorin publik mbështetet nga DH/MFK, e krijuar në MF. Drejtori i DH/MFK-së raporton

drejtpërdrejt tek Ministri i Financave dhe NPA.

Misioni i përgjithshëm i DH/MFK është të sigurojë koordinimin dhe harmonizimin e metodologjisë

dhe të udhëzimeve për MFK-në në të gjithë sektorin publik. Këto përgjegjësi janë të përshkruara në

nenin 26 të Ligjit të MFK-së.

DH/MFK mund të ofrojë gjithashtu këshilla për menaxherët lidhur me:

• Vlerësimin dhe menaxhimin e riskut;

• Vetë-vlerësimin për kontrollin e brendshëm.

• Vënien në zbatim të rekomandimeve të AB në fushën e MFK-së;

• Hartimin dhe përpunimin e proçedurave lidhur me MFK-në, që përfshijnë dhe hartimin e

gjurmëve të auditimit;

• Trajnimin e menaxherëve dhe stafit të njësive publike që janë përgjegjës për MFK-në;

DH/MFK jep këshillime dhe udhëzime për njësitë publike dhe vepron si pikë kontakti për çështjet e

KBFP.

DH/MFK është gjithashtu përgjegjëse për monitorimin sistematik të sistemeve të MFK-së në njësitë

publike. Ajo e kryen këtë monitorim nëpërmjet aktiviteteve që realizon vetë; në bashkëpunim me

njësi të tjera publike, si dhe bashkarisht me DH/AB. Ky monitorim kryhet për dy qëllime:

• Grumbullimin e informacioneve me qëllim përmirësimin e vazhdueshëm të metodologjisë,

standardeve dhe udhëzimeve;

• Përgatitjen e raportit vjetor për NPA-në dhe Ministrin e Financave mbi statusin e

përgjithshëm të MFK-së.

1.3.3. Nëpunësi i Parë Autorizues (NPA)

Sipas Ligjit për MSB-në dhe Ligjit për Statusin e Nëpunësit Civil, NPA-ja është nëpunësi i nivelit më

të lartë në MF, përgjegjës për përgatitjen, zbatimin, kontrollin e brendshëm financiar, monitorimin,

raportimin, kontabilitetin dhe AB-në të Buxhetit të Shtetit (Neni 3, pika 41 e Ligjit për MSB-në).


31

Sekretari i Përgjithshëm i MF-së është NPA për buxhetin dhe NjQQ, fondet speciale dhe transfertat

drejt NjQV.

Roli i NPA-së

NPA përgjigjet tek Ministri i Financave për monitorimin e progresit të ngritjes e të zbatimit të sistemit

buxhetor dhe KBFP, sipas Ligjit për MFK dhe Ligjit për MSB.

NPA paraqet në komisionin përkatës parlamentar raporte periodike, pasqyra financiare dhe raportin

vjetor për zbatimin e buxhetit në Republikën e Shqipërisë. Me kërkesë të komisionit, ai/ajo raporton

gjatë vitit edhe për çështje të tjera, që kanë lidhje me zbatimin e buxhetit dhe KBFP.

NPA i raporton Ministrit të Financave për funksionimin, përshtatshmërinë, efiçencën dhe efektivitetin

e sistemeve të vendosura të MFK-së, për dobësitë dhe veprimet përkatëse për rregullimin e tyre.

NPA merr raporte periodike nga njësitë publike mbi gjendjen e sistemeve të MFK-së, mbi riskun për

mashtrime dhe parregullsi, si dhe çdo të metë tjetër serioze në arritjen e objektivave, mbi risqet që nuk

janë trajtuar nga njësia dhe mbi masat korrigjuese të ndërmarra dhe të zbatuara nga titullarët përkatës

të njësisë. NPA-ja merr nga titullarët e njësive publike deklaratat së bashku me raportet për gjendjen e

sistemeve të MFK-së për vitin paraardhës (deri në fund të muajit shkurt të vitit aktual).

NPA-ja i dorëzon Ministrit të Financave (deri në fund të muajit maj të vitit aktual) Raportin Vjetor të

Konsoliduar mbështetur në raportet e marra nga titullarët e njësive të qeverisjes së përgjithshme mbi

MFK-në. Ky raport përmbledh raportet vjetore mbi MFK-në si dhe AB-në në sektorin publik.

1.3.4. Roli i Bordit të Menaxhimit për KBFP

Sipas nenit 28 të Ligjit për MFK-në, duhet të krijohet një Bord Menaxhues brenda MF-së për KBFP.

Përgjegjësitë e këtij Bordi kanë të bëjnë me mbikëqyrjen e çështjeve të KBFP në të gjithë sektorin

publik.

Struktura përgjegjëse për harmonizimin e KBFP në MF, siguron shërbimin e sekretariatit për

veprimtarinë e bordit.

Bordi i KBFP-së do të mblidhet rregullisht për të diskutuar çështje të përgjithshme që lidhen me

KBFP-në. DP e KBFP-së do të ofrojë shërbimet mbështetëse për Bordin (organizimin e takimeve,

përgatitjen dhe shpërndarjen e dokumentacionit, shpërndarjen e axhendës, mbajtjen e protokollit të

mbledhjeve dhe ndjekjen në vijimësi të çështjeve/problemeve që ngrihen gjatë mbledhjeve). Bordi i

KBFP-së shqyrton veçanërisht raportet periodike dhe vjetore, përpara se këto të miratohen nga

Ministri i Financave. Ai shqyrton gjithashtu nevojën për akte të reja ligjore dhe nënligjore,


32

udhëzimeve, në fushën e MFK-së në sektorin publik si dhe miraton standardet e kontabilitetit publik,

në përputhje me standardet ndërkombëtare të pranuara, aktet nënligjore dhe metodologjinë në fushën

e kontabilitetit publik.

1.3.5. Titullarët e Njësive Publike

Titullarët e njësive publike janë përgjegjës për përcaktimin e qëllimeve dhe objektivave, identifikimin

në të gjitha nivelet e njësisë të risqeve që kanë ndikim në përmbushjen e tyre, dhe për krijimin e një

sistemi të përshtatshëm dhe efektiv të MFK-së në përputhje me kërkesat e ligjeve, akteve nënligjore

dhe udhëzimeve. Titullarët e njësive (NA) janë përgjegjës përpara NPA për monitorimin dhe

vlerësimin në kohën e duhur të sistemit të MFK-së, në përputhje me dispozitat ligjore në fuqi për

MFK-në.

Titullarët e njësive publike janë përgjegjës për:

a) hartimin e politikave, miratimin dhe monitorimin e objektivave të njësive publike që ata

drejtojnë, të planeve strategjike e vjetore, përfshirë strategjinë e menaxhimit të riskut dhe të

plan-veprimeve për arritjen e objektivave;

b) ngritjen e Grupit për Menaxhimin Strategjik të njësisë publike;

c) ngritjen e sistemeve të menaxhimit të informacionit që garantojnë qarkullimin efiçent të

informacionit përgjatë gjithë strukturës së njësisë publike dhe shkëmbimin efektiv të

informacionit me institucionet e jashtme;

d) miratimin e sistemit të rregullave e të procedurave për ruajtjen, mbrojtjen e nxjerrjen jashtë

përdorimit të aktiveve të njësisë publike, sipas udhëzimeve të nxjerra nga Ministri i

Financave;

e) miratimin e një strukture të përshtatshme organizative dhe vendosjen e linjave të raportimit,

që mundësojnë kryerjen efektive të përgjegjësive të tyre, përveç rasteve kur legjislacioni

përkatës e parashikon ndryshe;

f) ngritjen dhe sigurimin e një funksioni të AB në përputhje me legjislacionin në fuqi;

g) futjen e procedurave antikorrupsion, bazuar në legjislacionin në fuqi, e cila përfshin

procedurën e regjistrimit dhe raportimit tek strukturat kompetente mbi masat që janë marrë

për parandalimin e mashtrimeve dhe të parregullsive;

h) sigurimin e zbatimit të rregullave të MFK-së nëpërmjet akteve të brendshme administrative;

i) miratimin e aktiviteteve të kontrollit, duke përfshirë dhe procedura e politika të shkruara, të

cilat garantojnë në një masë të arsyeshme, se risqet që janë identifikuar gjatë procesit të

menaxhimit të riskut, janë pakësuar në një nivel të pranueshëm.;


33

j) miratimin e procedurave dhe mënyrës për ushtrimin e kontrolleve ex-ante dhe ex-post në

përputhje me udhëzimet e Ministrit të Financave;

k) ngritjen dhe zbatimin e një sistemi për monitorimin e MFK-së, me qëllim vlerësimin e

funksionimit të tij në mënyrën e duhur, si dhe rifreskimin e tij në kohën e duhur kur

ndryshojnë rrethanat.

1.3.6. Nëpunësi Autorizues

Sipas Ligjit për MSB-në, “Nëpunësit Autorizues” (NA-të) janë nëpunës të nivelit të lartë të

manxhimit të NjQP, përgjegjës për përgatitjen, zbatimin, kontrollin e brendshëm financiar,

monitorimin, raportimin, kontabilitetin dhe AB të buxheteve të tyre dhe janë përgjegjës para NPA.

“NA të nivelit të dytë” janë nëpunës të administratës publike, në çdo njësi varësie të NjQP, që janë

përgjegjës para NA për përgatitjen, zbatimin, kontrollin e brendshëm financiar, monitorimin,

raportimin, kontabilitetin dhe AB të buxhetit të tyre.

Për qëllime të këtij manuali dhe sipas kuptimit të Ligjit për MFK-në, shprehja “Nëpunës Autorizues”

përfshin të dyja nivelet e NA, të përcaktuara në Ligjin për MSB-në, dhe të gjithë nëpunësit e caktuar

me këtë detyrë nga titullarët e njësive publike, siç përcaktohet në Ligjin për MFK-në.

Dallimi ndërmjet NA-së dhe NA-ve të të gjitha niveleve të njësive publike, realizohet në këtë manual

nëpërmjet përdorimit respektivisht të termit “Njësi Publike” dhe termit “Njësi”, shpjegimi i të cilave

jepet në listë e shkurtimeve të Manualit.

1.3.7. Nëpunësi Zbatues

“Nëpunës Zbatues” është nëpunësi i administratës publike të NjQP, përgjegjës për zbatimin e

rregullave të menaxhimit financiar, mbajtjen e llogarive dhe për përgatitjen e pasqyrave financiare, që

përgjigjet përpara NA të nivelit përkatës.

NZ i njësisë publike është përgjegjës dhe i raporton NA të njësisë publike për garantimin e cilësisë së:

a) dokumentit përfundimtar të buxhetit dhe bashkërendimin e punës gjatë proçesit të përgatitjes

së buxhetit të njësisë publike, në rolin e sekretarit të GMS të njësisë;

b) raportimit periodik për vendimmarrjen, në funksion të realizimit të objektivave, si dhe të

pasqyrave financiare vjetore të njësisë publike, në përputhje me kërkesat e legjislacionit në

fuqi dhe rregullat e miratuara nga Ministri i Financave.


34

1.3.8. Auditi i Brendshëm

Auditimi i Brendshëm është një aktivitet i pavarur, objektiv që jep siguri dhe këshilla dhe është i

projektuar për t’i shtuar vlerë dhe përmirësuar operacionet e organizatës. Ai i vjen në ndihmë njësisë

të arrijë objektivat e veta, duke sjellë një qasje sistematike dhe të disiplinuar për të vlerësuar dhe

përmirësuar efektivitetin e menaxhimit të riskut, kontrollit dhe proceseve qeverisëse të njësisë. Një

njësi e pavarur e AB ofron garanci dhe jep rekomandime në mënyrë që i gjithë sistemi i MFK-së të

funksionojë me efektivitet.

Aktiviteti i AB në sektorin publik duhet:

• të ndihmojë që ministritë dhe njësitë e tjera të sektorit publik të mbajnë përgjegjësi para

publikut duke vlerësuar dhe matur pajtueshmërinë me ligjet në fuqi dhe rregulloret, kontrollet,

efikasitetin, ekonominë dhe efektivitetin e operacioneve;

• ofrojë garanci objektive për organizmat mbikqyrës lidhur me besueshmërinë dhe saktësinë e

raporteve financiare dhe atyre të performancës, që dorëzohen nga ana e titullarit/ NA;

• ndihmojë drejtuesit e sektorit publik të përmbushin qëllimet dhe objektivat e tyre duke

përmirësuar sistemet dhe shërbimet organizative;

• shmangë mashtrimin, shpërdorimin dhe abuzimin;

• ndihmojë punonjësit të përmirësojnë në përgjithësi mënyrën e punës së tyre dhe t’u

nënshtrohen kontrolleve të vendosura;

• identifikimin dhe vlerësimin e risqeve domethënëse dhe dhënien e kontributit në

përmirësimin e sistemeve të menaxhimit të riskut (bazuar ne rregjistrin e riskut te hartuar nga

menaxhimi);

• vlerësimin e kontrolleve/masave që jane vendosur nga menaxhimi, që kanë si pikësynim

adresimin e risqeve;

• inkurajimin e kontrolleve efektive dhe efiçente dhe nxitjen e përmirësimit të vazhdueshëm në

këtë drejtim;

• vlerësimin dhe theksimin e proçeseve që garantojnë besueshmërinë dhe integritetin e

informacionit financiar dhe atij operacional;

Kështu AB është një instrument menaxherial efektiv, që ofron këshilla dhe garanci objektive e të

pavarur për GMS, për titullarin, apo drejtues të tjerë, lidhur me faktin se sistemet e menaxhimit dhe të

kontrollit janë vendosur në përputhje me rregullat dhe standardet si dhe me parimet e menaxhimit të

shëndoshë financiar. Procesi i AB duhet të caktojë një mekanizëm të përshtatshëm për tërheqjen e

vërejtjeve lidhur me gjetjet e AB dhe rekomandimet e tij, në aktet ligjore dhe nënligjore financiare.


35

1.3.9. Auditi i Jashtëm (KLSH)

Sistemi i MFK dhe cilësia e funksionimit të tij duhet të jenë po ashtu subjekt i auditimit të jashtëm,

apo i vlerësimit të pavarur nga KLSH, që nuk përgjigjet para ekzekutivit por para Parlamentit, në

cilësinë e tij si përfaqësues i popullit. KLSH informon dhe diskuton rregullisht me Parlamentin

aktivitetet e veta si dhe gjetjet e auditimit dhe mund të propozojë ndryshime ligjore, që synojnë

përdorimin më me efektivitet të burimeve buxhetore.

KLSH përfaqëson një burim të rëndësishëm informacioni për përdoruesit e buxhetit në lidhje me

funksionimin e sistemeve të tyre të MFK-së. Audituesit e KLSH-së prodhojnë raporte pas auditimit të

opeacioneve të përdoruesve të buxhetit.

Për këtë arsye, përveç vlerësimit të efikasitetit dhe efektivitetit të sistemit të MFK-së që kryhet nga

vetë përdoruesit e buxhetit, auditimi i jashtëm i kryer nga KLSh, në përputhje me standardet

ndërkombëtare dhe praktikat më të mira siguron informacione shtesë në lidhje me mënyrën në të cilën

fondet publike janë duke u menaxhuar dhe shpenzuar dhe tregon për dobësitë që duhet të adresohen.

1.4. Objektivat e kontrollit financiar dhe llogaridhënies

Sistemi modern i menaxhimit financiar dhe kontrollit, si një nga shtyllat e KBFP-së,

konsiderohet si një sistem që luan një rol të domosdoshëm në përmbushjen e objektivave të

organizatës, agjencisë apo institucionit. Objektivat e këtij sistemi, në Shqipëri, shtrihen në të

gjitha aspektet e udhëheqjes së entiteteve të sektorit publik, duke kapërcyer kërkesat e një

sistemi tradicional. Fokusi për krijimin dhe reformimin e proceseve të këtij sistemi në

institucionet publike në Shqipëri ka konsistuar:

1. në planifikimin strategjik që lidh objektivat e organizatës me vizionin e pergjithshëm

të qeverisë,

2. në planifikimin operativ që lidh objektivat operative me kërkesat për burime

buxhetore, personeli dhe pasuri të tjera,

3. në menaxhimin e burimeve njerëzore, Traktati i Mastrichtit i firmosur më 7 Shkurt

1992 vendosi kalimin nga Komunitetet në Bashkimin Evropian dhe parimin e

zgjerimit me vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore

4. në identifikimin dhe menaxhimin e rreziqeve për arritjen e objektivave operativë dhe

5. në komunikimin e saktë dhe me kohë të informatave,lidhur me performancën

financiare dhe operative nëpër gjithë organizatën.


36

Reformat e para, nga mesi i viteve 1990, tentuan të fokusohen në zhvillimin e funksioneve të

administrimit të thesarit dhe mjeteve monetare, për një orientim të theksuar drejt buxhetimin

strategjik. Reformat e mëvonshme vazhduan përpunimin dhe institucionalizimin e procesit

buxhetues, modernizimin e kontabilitetit dhe raportimin për të hedhur hapat e parë në

zhvillimin e funksionit të auditimit. Përshkallëzimi i reformave është bërë duke marrë

parasysh prioritetet dhe kapacitetet teknike të disponueshme. Ministria e Financave, në këtë

proces, ka marrë rolin udhëheqës në kontrollin e burimeve publike, planifikimin e alokimit

dhe menaxhimit të burimeve, si dhe në ndërtimin e mekanizmave institucionalë që

mbështesin dhe kërkojnë një orientim performance në të gjitha drejtimet. Megjithëse e

vështirë për t’u zbatuar në praktikë është konsideruar si një reformë madhore, që ndikon në

mënyrën se si administrohen shërbimet publike. I gjithë aktiviteti i menaxhimit është subjekt

i shtrëngesave/detyrimeve financiare.(MF, 2012) Por ai është efektiv nëse mbështetet në

përgjegjshmërinë menaxheriale. Zhvillimi i konceptit të “përgjegjshmërisë menaxheriale”

dhe kryerja e ndryshimeve të konsiderueshme tek rregullimet menaxhuese, kanë ndikuar,

gjatë viteve të fundit në Shqipëri, në reforma të kryera në fushën e buxhetimit me bazë

programi, në planifikimin afat-mesëm dhe zhvillimin e auditimit të brendshëm. Rregullimet

menaxhuese kanë konsistuar në strukturën, objektivat dhe dinamikat e organit drejtues,

proceset për mbajtjen e ndërgjegjshmërisë për kërkesat e qeverisjes, plotësinë e politikave të

etikave dhe kodeve të sjelljes, manaxhimin, vlerësimin dhe kompensimin apo pagesat,

procesin e emërimit të manaxherëve të lartë dhe anëtarëve të bordit drejtues, vetëvlerësimin e

qeverisjes, krahasimin me kodet e qeverisjes ose praktikat më të mira dhe komunikimet e

jashtme. Përgjegjshmëria efektive menaxheriale si një nga supozimet që gjendet në themel të

standarteve COSO për kontrollin e brendshëm, është konsideruar si një prioritet i

rëndësishëm i qeverisjes së përgjithshme në Shqipëri, në reformimin dhe forcimin e

sistemeve të saj të menaxhimit financiar publik. Në manualin për MFK-në, mbështetur në

standartet ndërkombëtare, është përcaktuar ky koncept si shfrytëzim i aftësive të organizatës,

parimeve dhe procedurave për të ofruar garanci të arsyeshme se: (i) programi do t’i

përmbushë qëllimet e paracaktuara; (ii) burimet përdoren në përputhje me objektivat e

njësisë; (iii) Programet dhe burimet ruhen nga keqpërdorimi, abuzimi dhe keqmenaxhimi;

(iv) Aktivitetet e njësive janë në pajtim me ligjet dhe rregulloret; (v) Informacione të

besueshme merren, ruhen dhe përdoren me korrektesë në procesin e marrjes së vendimeve.

Futja e përgjegjshmërisë menaxheriale ka ndikim të rëndësishëm në formën e kontrolleve të

ushtruara nga Ministria e Financave. Këto kontrolle, për shpenzimet publike, nuk reduktohen,

përkundrazi bëhen më të mprehta duke u fokusuar në mënyrën se si përdoren paratë publike


37

dhe çfarë është arritur. Janë hartuar procedura me elementë të sistemit të kontrollit të

brendshëm financiar publik si:

• procedura të buxhetit, të rregulluara nga ligjet dhe aktet nënligjore përkatëse mbi

hartimin dhe zbatimin e buxhetit qëndror dhe vendor.

• procedura të thesarit, të rregulluara nga ligjet dhe aktet nënligjore përkatëse mbi

funksionimin e strukturave, detyrave, kompetencave dhe të drejtave që ato kanë për

zbatimin e buxhetit;

• procedura të kontabilitetit dhe të financës, të rregulluara nga ligjet dhe aktet

nënligjore përkatëse mbi hartimin dhe zbatimin e ligjit për kontabilitetin.

• procedura të prokurimeve publike, të rregulluara nga ligjet dhe aktet nënligjore

përkatëse mbi hartimin dhe zbatimin e ligjit për prokurimin publik.;

• procedura që lidhen me funksionimin e degëve teknike, të rregulluara nga ligjet dhe

aktet nënligjore, rregulloret etj. sipas fushave specifike të ekonomisë dhe që

funksionojnë pranë strukturave të sistemit të ministrive, institucioneve qëndrore dhe

organeve të pushtetit vendor;

• procedurat e arshivimit dhe të dokumentimit të rregullura nga ligjet dhe aktet

nënligjore përkatëse të arshivimit dhe ruajtjes së dokumentacionit;

• sistemi i raportimit periodik dhe në bazë vjetore mbi përshtatshmërinë e sistemit të

menaxhimit financiar dhe kontrollit të qendrave shpenzuese direkte.

Në maj të vitit 2011, u miratua plani 5 vjecar per implementimin e sistemi modern të

menaxhimit financiar dhe kontrollit në Republikën e Shqipërise. Zbatimi i tij nga Ministria e

Financave, filloi në fazën fillestare me mbështetjen e SIGMA-s dhe në vijim me mbështetjen

e SIDA-s dhe BE nëpërmjet instrumentit të IPA 2012. Projekti pilot i themeluar në Ministrinë

e Punëve Publike dhe Transportit (Programi i Rrugëve Nacionale), në shtator të vitit 2012 me

mbështetjen e Autoritetit Suedez të Menaxhimit Financiar Kombëtar(VSM), do të shqyrtonte

në detaje aplikimin praktik të parimeve të MFK-së, që në një fazë të mëvonshme të mund të

zbatoheshin edhe në njësi të tjera institucionale. Projekti filloi gjashtë muaj më vonë se sa

ishte planifikuar, por deri tani nuk është e qartë se çfarë është arritur. Realizimi i aktiviteteve

në kuadër të ushtrimit pilot, është sfidë edhe në vazhdim për NJQH/MFK-në dhe një kusht

për përmbushjen e objektivave. Në Strategjinë e Financave Publike 2014-2020 parashikohet

përgatitja, krahas pilotimit, e përfshirjes së njësive të tjera publike, që do të përzgjidhen vit

pas viti e do të monitorohen nga afër. Ndërsa baza ligjore është për një sistem funksional të

MFK që mbështet përgjegjshmërinë menaxheriale, zbatimi aktual ka mbetur prapa,


38

pavarësisht përpjekjeve të NjQH / MFK (Drejtoria e Përgjithshme e Harmonizimit të

Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik, Ministria e Financave, 2016).

1.5. Roli i kontabilitetit publik në funksion të sistemit të menaxhimit financiar

dhe kontrollit

Procesi i globalizimit është një nga proceset më të mëdha sociale me të cilat njerëzimi është

përballur. Si rezultat i globalizimit në rritje, është zhvilluar nevoja për një gjuhë të përbashkët

ekonomike, që palët e interesuara në të gjithë botën të mund të komunikojnë me njera-

tjetrën. Kontabiliteti mund të quhet një gjuhë ekonomike e përbashkët, e përdorur nga grupet

individuale kulturore dhe e përshtatur sipas nevojave të tyre, për të interpretuar informacionet

e marra nga pasqyrat financiare. Biznesi është duke përdorur kontabilitetin për të komunikuar

situatën financiare aktuale, evoluimin e saj si dhe përformancën e njësisë ekonomike. Edhe

qeverive në sektorin publik do t’u duhet të sigurojnë informacion në kohë, të besueshëm dhe

të detajuar në lidhje me pozicionin dhe performancën e tyre financiare.

Referuar (Kara, 2012), kontabilitetit i sektorit publik mund të përshkruhet si një sistem i cili

mbledh të dhënat, klasifikon, përmbledh dhe raporton ngjarjet financiare ekzistuese në

sektorin publik dhe sipas kërkesave të raportimit dhe transparencës financiare, jep

informacion për përdoruesit e informacionit lidhur me institucionet publike (Jovanović,2014)

Në lidhje me situatën e sistemeve të informacionit të kontabilitetit dhe raportimit financiar në

kontekstin ndërkombëtar, vitet e fundit, në pjesën më të madhe të vendeve, janë futur reforma

të rëndësishme në sistemet e tyre të kontabilitetit publik, si pjesë e përgjithshme e reformave

të Menaxhimit të Ri Publik.

1.5.1. Kontabiliteti i sektorit publik. Reformimi i tij me fokus promovimin e transparencës

dhe raportimit financiar

Nevoja për pasqyra financiare transparente që pasqyrojnë ndikimin e plotë ekonomik dhe

vendimet politike të qeverisë, tashmë është bërë urgjente për të gjitha vendet. Praktikat e

kontabilitetit të qeverisë janë të klasifikuara në përgjithësi në katër kategori, duke lëvizur nga

kontabiliteti mbi baza monetare, në monetare të modifikuar, në kontabilitetin me bazë rritëse


39

të modifikuar dhe kontabilitet me bazë rritëse.26 Klasifikimi në një nga katër kategoritë varet

nga gjykimi i çdo qeverie, pra në një mënyrë, ky gjykim është disi subjektiv. Kontabiliteti me

bazë monetare, ka qenë metoda kryesore e përdorur në sektorin publik për shumë vite dhe

mbetet po kështu për shumë vende. Megjithatë, një numër në rritje i qeverive sot, përdorin

kornizat sipas parimit të kontabilitetit me bazë rritëse, ndërsa të tjerët ende ndjekin qasje që

mund të klasifikohen ose si kontabilitet me bazë monetare të modifikuar ose kontabilitet me

bazë rritëse të modifikuar. Ndryshe nga përvojat në sektorin privat, ku aplikimi mbi baza

rritëse i kontabilitetit është unik dhe i qëndrueshëm, në raportimin financiar në sektorin

publik kjo bazë është aplikuar në mënyrë të pabarabartë në mbarë botën. Nga një hulumtim

që është kryer, nga PWC,27 në prill të vitit 2013, në lidhje me sistemin e kontabilitetit të

përdorur pothuajse në të gjithë globin,është vrejtur se më shumë se gjysma e vendeve të

anketuara(54%) përdorin kontabilitetin me bazë monetare ose monetare të modifikuar dhe

(46%) bazën rritëse ose rritëse të modifikuar.(Fig.)

Figura 2. Shtrirja e kontabilitetit qeveritar në mbarë botën

Burimi : PWC 2013

Vendet kanë dallime të rëndësishme në sistemet e tyre politike, strukturat qeveritare, dhe

objektivat ekonomikë e socialë, që ndikojnë raportimin financiar dhe sjellin rritje të

diversitetit në mes të sistemeve të kontabilitetit të sektorit publik në këto vende. Për të

kuptuar strukturën për vendosjen e standardeve të kontabilitetit, duhet të ketë një vlerësim

bazë të historisë dhe strukturës së çdo lloj qeverie dhe rolit që pritet të luajë ajo në jetën e

qytetarëve të vet.(Allen,2001)

Gjithashtu, objektivat specifike dhe përdoruesit kryesore të raportimit financiar, furnizuesit e

burimeve financiare dhe ndikimi i organeve rregullatore të kontabilitetit publik nënkupton

sisteme të ndryshme të kontabilitetit. Shumë palë janë të interesuara për menaxhimin e


40

shëndoshë financiar të burimeve publike. Informacioni financiar duhet të jetë transparent,

pasi kështu qeveria do të bëhet më e përgjegjshme në përdorimin e fondeve të saj publike.

Sigurimi i një baze, nga ana e saj, për vlerësimin e pozitës aktuale financiare dhe

performancën e kaluar e ndihmon në vendimmarrjen e ardhshme. Informatat financiare me

cilësi të lartë duhet të jenë në dispozicion të qytetarëve, të cilët, si tatimpagues dhe marrës të

shërbimit, kërkojnë prej qeverisë të jetë transparente për përdorimin e burimeve publike.

Gjithashtu kërkojnë vlerësimin e performancës së përgjithshme financiare, të performancës së

politikave të marra prej saj, në fusha të caktuara të interesit. Politikanët në rolin e tyre për

përfaqësimin e interesave të qytetarëve duhet të njohin pozicionin financiar të qeverisë për të

kuptuar kapacitetin financiar të saj, përpara se të bëjnë angazhime për programe dhe

shërbime të reja. Investitorët dhe agjencitë e vlerësimit kanë një interes të veçantë në

vlerësimin e gjendjes së përgjithshme fiskale të qeverive, ndërkohë që donatorët janë të

shqetësuar me praktikat financiare të qeverisë për menaxhimin dhe aftësinë për të

përmbushur rezultatet dhe objektivat e përcaktuara. Geoffrey Malombe, Asistent Kontabilist i

Përgjithshëm në Kenya shprehet: donatorët mund të përdorin pasqyrat financiare dhe

shpalosjet në to, të marrin informacione për vendime për financimin e programeve dhe

projekteve të caktuara. (PwC ,2013)

Parimet e reja të praktikave të menaxhimit financiar në sektorin publik kërkojnë

përmirësimin dhe forcimin e hallkave në zinxhirin e raportimit financiar, më shumë

transparencë dhe informacion të kuptueshëm për përdoruesit e jashtëm dhe të brendshëm të

informacionit. Bordi i Standarteve Ndërkombëtare të Kontabilitetit te Sektorit Publik

(BSNKSP)‘ka promovuar vazhdimisht nevojën për transparencë të shtuar dhe raportim

financiar në sektorin publik, duke vënë në dukje në veçanti rrezikun që paraqet mungesa e

transparencës dhe raportimit financiar për efikasitetin e tregjeve të kapitalit, stabilitetin

financiar global, dhe qëndrueshmërinë afatgjatë.’(IFAC,2014). Plotësimi i këtyre kërkesave

në sektorin publik do të arrihet kur do të zhvillohen dhe zbatohen, një grup i fortë dhe

uniform i standardeve të kontabilitetit, mbështetur në bazën rritëse të kontabilitetit, përafrimi

i kontabilitetit të sektorit publik me kontabilitetin e biznesit dhe një interesim i përgjithshëm

për të futur teknika, që lejojnë përmirësimin e menaxhimit të administratës publike. Peter

Murphy i FMN-së vë në dukje se ekonomistët dhe kontabilistët publikë duhet të shpenzojnë

më shumë kohë duke folur me njëri-tjetrin, në mënyrë të veçantë, pasi ka nevojë për

harmonizimin e kontabilitetit dhe standarteve statistikore.


41

Përdorimi i informacionit të siguruar nga kontabiliteti me bazë rritëse do ti ndihmonte

qeveritë, për të menaxhuar aktivitetet e tyre në mënyrë më efikase. Analiza e performancës së

kaluar do të shërbente si bazë për vendimet e ardhshme të përdorimit të burimeve, me synim

rritjen e efektivitetit të shpenzimeve publike, ofrimin e produkteve dhe shërbimeve në interes

të publikut, tërheqjen drejt tregut të investitorëve dhe veçanërisht të investitorëve potencialë.

Kjo jo vetëm që mundëson potencialisht, që faktorët aktivë në shoqëri të jenë të përfshirë, por

edhe mundëson komunikim më të mirë të dyanshëm midis publikut dhe qeverisë. Publiku

është një shtysë për një qeveri më transparente dhe shoqërisht të përgjegjshme. Kontabilistët

janë atje kryesisht për të formalizuar mocionin (Sevic,2005) Kontabiliteti me bazë rritëse

është shumë i rëndësishëm edhe se ofron më shumë informacion mbi llogaritë publike, në

lidhje me pensionet e punonjësve dhe përfitimet shëndetësore të daljes në pension,

instrumentet financiare, shpenzimet kapitale dhe amortizimin. Kështu promovohet

transparencë dhe përgjegjësi më e madhe në financat e sektorit publik dhe lejohet monitorimi

i zgjeruar i borxhit të qeverisë dhe detyrimeve për implikimet e tyre të vërteta

ekonomike.(Varren.Al, 2013)

Kalimi nga kontabiliteti me bazë monetare në kontabilitetin me bazë rritëse është risi, i

kushtueshëm dhe kërkon aftësi të shkëlqyera të kontabilisteve. Në disa vende ekziston debat i

konsiderueshëm në lidhje me qëllimin dhe format e sistemeve të kontabilitetit mbi baza

rritëse (Heald & Dowdall, 1999, Hodges & Mellet)(Gabriela & Nikoleta) Megjithatë,

literatura në të gjithë botën tregon se reformat në kontabilitetin e qeverisë, më së shumti

konsistojne në futjen e kontabilitetit rritës në organizatat qeveritare( Lüder & Jones, 2003;

Brusca, 2000).( Roje,at.al 2008), Sipas Christensen (2002), raportimi financiar me bazë

rritëse ka qenë i rëndësishëm në mesin e teknologjive të kontabilitetit që kanë dominuar

reformat e menaxhimit të sektorit publik.(Roje & Vasicek 2008) Sfidat për qeveritë e

përgjithshme dhe entitetet përbërëse të tyre janë futja e vazhdueshme e risive dhe reformave

në përputhje me trendet ndërkombëtare, teknikat e reja dhe përvojat, të miratuara tashmë në

sektorin privat, përsa i përket menaxhimit të ri publik dhe kontabilitetit rritës. Për të rritur

cilësinë e raportimit, "truket e kontabilitetit" duhet të reduktohen paralajmëron Brian Olden i

FMN-së .

Sipas Roje & Vasicek(2008), prirja ka qene si më poshtë:

1. konvergjenca e SNKSP-ve drejt SNK / SNRF-ve (zbatimi detyrimeve të shtyra) dhe

harmonizimi i standarteve kombëtare me SNKSP-të (kryesisht duke iu referuar parimit te

qëndrueshmërisë, në kontabilitet, në raportimin financiar dhe buxhetim);


42

2. Harmonizimi i sistemeve të informacionit të kontabilitetit dhe statistikave të

raportimit (identifikimi i dallimeve në mes të raportimit financiar dhe formave statistikore të

raportimit si dhe qasja në mes Sistemit të Llogaritë Kombëtare dhe sistemit të Statistikave

Financiare të Qeverisë mbi baza rritëse );

3. zhvillimi i kostos dhe instrumentave të kontabilitetit menaxherial brenda sektorit

publik për të rritur harmonizimin e raportimit të brendshëm dhe të jashtëm.

Sipas reformës së re të kontabilitetit të sektorit publik, vende të ndryshme i kanë transformuar

pasqyrat financiare të tyre për të operuar sipas parimit të kontabilitetit me bazë rritëse. Disa

organizata ndërkombëtare (OCDE dhe institucione të Bashkimit Europian) kanë përshtatur

standardet ndërkombëtare të kontabilitetit për sektorin publik, ndërkohë që vende të

ndryshme, sidomos nga zona kontinentale evropiane, nuk janë shumë të interesuara në

adoptimin e tyre. Kjo për shkak të dallimit në traditën kontinentale të kontabilitetit. Vetëm

10% e vendeve të OECD-së nuk zbatojnë bazën rritëse të kontabilitetit, por parashikojnë

zbatimin e saj në pesë vitet e ardhshme. Një ndryshim i madh pritet në vendet në zhvillim, jo

pjesë e OECD-së, ku 50% e tyre planifikojnë që në pesë vitet e ardhshme të kalojnë në

vendosjen e SNKSP-ve me bazë rritëse. 28

Në kuadër të transformimeve të kontabilitetit publik dhe zbatimit të kontabilitetit rritës në

sektorin publik, IFAC, paraqiti për herë të parë "Udhëzuesin për Raportim Financiar

Qeveritar " në vitin 1998 për të ndihmuar qeveritë, në të gjitha nivelet, në përgatitjen e

raporteve të tyre financiare në bazë rritëse. Ky udhëzim së bashku me SNK-të për sektorin

privat, sigurojnë bazën për SNKSP-të, zhvilluar nga Komiteti i Sektorit Publik i IFAC-ut.

Përditësimi i sistemeve të kontabilitetit në nivel qëndror, rajonal dhe lokal, është shumë i

rëndësishëm, pasi përdorimi i kritereve alternative në sistemet e kontabilitetit publik të çon në

rezultate të ndryshme në lidhje me pasqyrat financiare. Për këtë arsye, harmonizimi i

kontabilitetit publik në nivel global, është i rëndësishëm dhe i domosdoshëm. Përsa i përket

lidhjes midis kontabilitetit dhe buxhetimit në kontekstin ndërkombëtar ka tre modele

alternative(Brusca & Condor, 2002):

1. Sistemi i kontabilitetit është i kufizuar në regjistrimin e transaksionit buxhetor. Në

këtë rast kontabiliteti financiar është i kufizuar në informatat buxhetore dhe vetëm

transaksionet që prekin buxhetin janë të regjistruara. Ky është rasti i përgjithshëm në

Gjermani.


43

2. Sistemi buxhetor dhe sistemi i kontabilitetit janë të lidhura. Lidhja në mes të

kontabilitetit dhe informacionit buxhetor është themeluar në mënyrë të tillë që sistemi i

kontabilitetit lejon monitorimin e buxhetit. Në këtë grup janë në përgjithësi vendet e Europes

kontinentale (Italia, Portugalia, Franca, Rumania dhe Spanja), ku ndikimi i koncepteve të

buxhetimit, ligjit të kontabilitetit dhe sistemit të raportimit është shumë i rëndësishem.

Meqënëse burimet përcaktohen përmes procesit buxhetor, buxheti në këto vende është

konvertuar në instrumentin kryesor për raportimin financiar.

3. Sistemet buxhetore dhe të kontabilitetit financiar janë dy sisteme të pavarura Në këtë

alternativë nuk ka asnjë lidhje mes buxhetit dhe informacionit të kontabilitetit, deklaratat e

kontabilitetit janë prodhuar për të përmbushur kërkesat e raportimit financiar, dhe nga ana

tjetër deklaratat buxhetore janë prodhuar për të përmbushur kërkesat ligjore. Institucionet

publike prodhojne informacionin financiar të paraqitur me të njëjtat deklarata si subjektet e

biznesit, pa marrë në konsideratë detyrimet buxhetore.

Megjithëse shkalla e konvergjencës në drejtim të reformave, në kontabilitetin publik është më

e lartë se shumë vjet më parë, ekzistenca e diversitetit në sistem ka efekte negative. Ajo çon

në mungesën e krahasimit të informacionit në rang global dhe për pasojë vështirësi të

interpretimit për përdoruesit, që nuk jane në dijeni të standardeve të kontabilitetit. Ekzistenca

e pengesave të ndryshme dhe vështirësive është e lidhur edhe me qëndrimin e administratës

publike, me mungesen e vullnetit për të parë të mirat e krahasimit të informacionit në nivel

ndërkombëtar.

1.5.2. Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit

Publik. Roli i tij në rregullimin ndërkombëtar të kontabilitetit të sektorit publik

Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik e ka origjinën e vet në

vitin 1986, kur IFAC, organizata ndërkombëtare e profesionit kontabël, themeloi Komitetin e

Sektorit Publik, si një prej komisioneve të tij të përhershme me mandat të gjerë për të

zhvilluar programe për përmirësimin e menaxhimit financiar të sektorit publik dhe raportimit

financiar. Prej vitit 1996, Komiteti, mori rolin e hartuesit ndërkombëtar të standardeve të

kontabilitetit në sektorin publik. Përmes konsultimeve me agjensitë ndërkombëtare

rregullatore, organizata të tjera ndërkombëtare dhe rajonale të profesionit kontabël, anëtarë të

tij, IFAC-u miratoi në vitin 2004 rekomandimet e marra, prej tyre për fokusimin e punës së

komitetit të sektorit publik në të arthmen, në zhvillimin dhe lëshimin e standardeve


44

ndërkombëtare të kontabilitetit të sektorit publik. Kjo edhe si një përpjekje për të rikthyer

besimin e publikut në profesionin e kontabilitetit. Në përputhje me mandatin e ri, komiteti u

emërua Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik. Objektivi i

BSNKSP-së është, zhvillimi i standardeve të kualitetit të lartë ndërkombëtar në kontabilitetin

e sektorit publik, për përdorim nga njësitë e këtij sektori në mbarë botën për përgatitjen e

pasqyrave financiare për qëllime të përgjithshme. Sot, Bordi përbëhet nga 18 anëtarë

vullnetarë, nga të cilat 15 janë nga organet anëtare të IFAC dhe tre të tjerët janë anëtarë

publike, me përvojë dhe ekspertizë në raportimin financiar të sektorit publik. Ata janë

profesionistë nga ministritë e financave, institucionet e auditimit qeveritar, shoqëri private të

kontabilitetit, dhe përfaqësues nga shoqëria civile. Gjithashtu në mbledhjet e Bordit si

vëzhgues marrin pjesë përfaqësues të organizatave që kanë një interes të fortë në raportimin

financiar të sektorit publik, të tilla si FMN-ja, Banka Botërore, OKB-ja, OECD, INTOSAI

dhe Komisionit Europian. Bordi merr mbështetje (të drejtpërdrejtë financiare dhe në natyrë)

nga Banka Aziatike e Zhvillimit, nga kontabilistët profesionalë të Kanadasë, Bordi i

Standardeve të Kontabilitetit të Afrikës së Jugut, dhe qeveritë e Kanadasë, Zelandës së Re

dhe Zvicrës.

Në përgatitjen e standardeve Bordi ka adoptuar standardet përkatëse ekzistuese

ndërkombëtare të kontabilitetit, për t’u përdorur në sektorin publik, duke shfrytëzuar ku është

e përshtatshme të njëjtin rreshtim dhe formulim, duke përshtatur gjuhën dhe shembujt që i

përkasin sektorit publik. Identifikimi i çështjeve specifike të sektorit publik për të cilat nuk

ekzistojnë standarde ekuivalente dhe eksplorimi i plotë i fushave të këtyre çështjeve, para se

të publikohen standardet, janë në fokus të punës së Bordit. Gjithashtu, edhe publikimi i një

seri standardesh të veçanta dhe i dokumenteve përkatëse për organe që veprojnë me para në

dorë (baza monetare). BSNKSP synon të zhvillojë SNKSP-të, duke ju përshtatur nevojave

unike të këtij sektori. Edhe pse ka më shumë se një dekadë që nga hartimi i standardeve të

kontabilitetit publik vende të ndryshme ende hezitojnë ti miratojnë ato, duke preferuar më

tepër një adoptim të legjislacionit dhe dispozitave kombëtare me SNKSP-të. Përpjekjet e

INTOSAI-it dhe IFAC-ut, në këtë drejtim janë të vazhdueshme. Standardet e INTOSAI-it

janë fokusuar kryesisht në hartimin e një kuadri konceptual për informacione të kontabilitetit

publik. Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik, në tetor 2014,

ka aprovuar kornizën konceptuale për raportimin financiar nga entitetet e sektorit publik për

qëllime të përgjithshme.


45

Korniza konceptuale përcakton dhe trajton konceptet, që do të udhëheqin qasjen e BSNKSP–

së për vendosjen e standardeve dhe udhëzimeve të aplikueshme për pasqyrat financiare të

sektorit publik dhe për grupin më të gjerë të nevojave të raportimit financiar në këtë sektor.

“Miratimi i Kornizës Konceptuale është një arritje historike për BSNKSP-në dhe një kornizë

referimi për vendosjen e standardeve globale të kontabilitetit për sektorin publik. Këto

koncepte do të ofrojnë bazat për zhvillimin tonë të vazhdueshëm të standardeve

ndërkombëtare të kontabilitetit të sektorit publik (SNKSP), të qëndrueshme dhe të dobishme,

si dhe të udhëzuesve për praktikat e rekomanduara (UPR).(IFAC,2013)29 Ata gjithashtu do

të ofrojnë udhëzime për përgatitësit, të cilët ballafaqohen me çështjet e raportimit financiar, të

cilat nuk janë trajtuar nga SNKSP-të apo UPR-të. Projekti i kornizës konceptuale ka qenë

prioriteti kyç strategjik për BSNKSP-në në vitet e fundit. Përfundimi i suksesshëm i

mundëson BSNKSP-së të përqëndrohet në projektet që do të identifikohen gjatë

konsultimeve të saj me publikun për strategjinë dhe programin e punës për vitet 2015-2019.

Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve, kohët e fundit filloi iniciativën Accountability

Now, e cila është projektuar për të rritur ndërgjegjësimin e nevojës për transparencë dhe

raportim financiar më të madh në menaxhimin financiar të sektorit publik. Në thelb të kësaj

iniciative, është zbatimi i sistemeve të fuqishme dhe efektive të raportimit financiar, bazuar

në SNKSP-të për sektorin publik, sipas parimit të kontabilitetit me bazë rritëse. Të gjitha

reformat e ndërmarra nga IFAC-u demonstrojnë përkushtimin e tij dhe gjithë organizatave

bashkëpunuese në këtë proces, për ndërtimin e besimit të publikut në cilësinë e profesionit

kontabël dhe për të përcaktuar se si, kontabilistët dhe auditorët, mund të kontribuojnë për

integritetin e sistemit financiar ndërkombëtar. Deri në fund të vitit 2013, janë miratuar nga

BSNKSP 32 standarte me bazë kontabilitetin rritës dhe një SNKSP e veçantë që specifikon

kushtet raportuese mbi baza monetare. Pas kësaj, janë miratuar edhe SNKSP 33 (miratimi për

herë të parë i bazës rritëse të SNKSP-ve) dhe pesë standarte të reja, 34-38, në lidhje me

pasqyrat financiare individuale; pasqyrat financiare të konsoliduara; investimet në

pjesëmarrje dhe sipërmarrjet e përbashkëta; marrëveshjet e përbashkëta dhe zbulimi i

interesave në entitetet tjera, të zbatueshme nga data 1 janar 2017. Ato do të zëvendësojnë

kërkesat aktuale në SNKSP-të 6-8. BSNKSP-ja ndjek një proces të rregullt, shumë të

strukturuar gjatë zhvillimit të SNKSP-ve në proces. U siguron mundësi, të gjithë të

interesuarve në raportimin financiar në sektorin publik, përgatitësve dhe përdoruesve të

pasqyrave financiare, për të bërë të njohura pikëpamjet e tyre dhe për tu siguruar se ato janë

marrë në konsideratë nga BSNKP-ja para publikimit. Në vitin 2015, qeverisja e BSNKSP-së,

pas raportit të Grupit të Rishikimit themeloi Komitetin e Interesit Publik(PIC), fushëveprimi i


46

të cilit është, të ofrojë siguri se aktivitetet e BSNKSP-së për vendosjen e standardeve janë në

interes të publikut, duke ofruar rekomandime në termat e referencës së BSNKSP-së;

marrëveshje për nominimin dhe emërimin e anëtarëve të saj; procedura dhe procese për

formulimin e strategjisë dhe planit të punës së BSNKSP-së dhe zhvillimin e SNKSP-ve.

Antarët e Komitetit janë individë nga FMN-ja, INTOSAI, OCED dhe BB. Procesverbalet e

mbledhjeve dhe datat e takimeve janë të disponueshme për publikun. Nga viti 2015,

BSNKSP ka një objektiv të vetëm strategjik: forcimi i menaxhimit të financave publike

nëpërmjet zhvillimit të standardeve të kualitetit të lartë të raportimit financiar të sektorit

publik dhe rritjes së ndërgjegjësimit për përfitimet që vijnë nga miratimi i tyre.

1.5.3. Standartet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik

Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik aplikohen për të gjithe entitet e

sektorit publik, duke përfshirë qeveritë qëndrore, qeveritë rajonale, qeveritë lokale dhe njësitë

në vartësi të tyre. Standartet nuk do të aplikohen për ndërmarrjet qeveritare të biznesit.

BSNKSP ka vendosur që këto entitete të aplikojne SNK-të. BSNKSP dhe organizatat e tjera

të rëndësishme ndërkombëtare inkurajojnë miratimin e SNKSP-ve dhe harmonizimin e

kërkesave kombëtare me këto referenca ndërkombëtare. Edhe pse, SNKSP-të bazuar në

Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit, janë miratuar për nevojat e sektorit publik,

ndryshe nga SNRF-të nuk janë të detyrueshme për subjektet e sektorit publik. Megjithatë ato

janë aplikuar nga shumë shtete. Pra, një gjë është e sigurt, standardet ndërkombëtare të

kontabilitetit po bëhen një kulturë ndërkombëtare e kontabilitetit (Whittington, 2008. )

Standardet aplikohen për zërat materiale. Përparësia kryesore e miratimit të SNKSP-ve lidhet

me përcaktimin e kushteve për njohjen, matjen dhe dhënien e informacionit për aktivet dhe

pasivet (në veçanti, ato afatgjatë dhe të natyrës së pasigurt). Ato “janë një katalizator për të

siguruar cilësi më të lartë të pasqyrave financiare, edhe më e rëndësishmja, për të përmirësuar

performancën operacionale”(Hyna, Kamberi &Sulaj, 2012) Aplikimi i tyre mund të

kontribuojë në mënyrë të konsiderueshme, krahas unifikimit të mbajtjes së kontabilitetit dhe

përgatitjes së pasqyrave financiare, në sigurimin e informacionit financiar të krahasueshëm,


47

të rëndësishëm dhe të kuptueshëm nga qeveritë; në rritjen e efektivitetit dhe efiçensës së

burimeve; në formalizimin e ekonomisë dhe për të luftuar më mirë fenomenet e korrupsionit,

mashtrimit, shpërdorimit, parave të pista etj., për të përmirësuar nivelin e transparencës

fiskale me publikun dhe për t’u integruar dhe ballafaquar me ekonominë globale. Si sfida më

e rëndësishme në këtë sektor dhe si një proces që kërkon kohën e vet, njëkohësisht kërkon një

reformim të vazhdueshëm të politikës, institucioneve, strukturave dhe profesionistëve.

Miratimi global i SNKSPS-ve do të lehtësojë krahasueshmërinë e informacionit në bazë

globale dhe do të ndihmojë në vendimet e brendshme të menaxhimit në shpërndarjen e

burimeve (planifikimit dhe buxhetimit), monitorimin dhe raportimin financiar (IFAC,2012).

1.5.4. Standardet kryesore për paraqitjen e pasqyrave financiare në sektorin publik

Pasqyrat financiare në sektorin publik duhet të sigurojnë informacion të dobishëm për

vendimmarrjen dhe informacion që të dëshmojë përgjegjshmërinë e njësisë ekonomike për

burimet që i janë besuar. Ato mund të kenë edhe rol parashikues, duke dhënë informacion.

Pasqyrat Financiare janë ato pasqyra, të cilat hartohen dhe lëshohen për shfrytëzuesit që nuk

janë në gjendje të kërkojnë informata financiare për plotësimin e nevojave të tyre specifike.

Shembuj të shfrytëzuesve të tillë janë qytetarët, votuesit, përfaqësuesit e tyre dhe anëtarët e

tjerë të publikut. Pasqyrat financiare që përdoren në sektorin publik ngjajnë shumë me ato që

përdoren në sektorin privat, me përjashtim të faktit se ndryshojnë emrat e tyre. Në sektorin

publik përdoren disa terma që konsiderohen më të rëndësishme si: ‘të hyra’ për ‘të ardhura’;

‘pasqyrë e performancës financiare’ në vend të ‘pasqyrës së të ardhurave dhe shpenzimeve’;

‘pasqyrë e gjendjes financiare’ në vend të ‘bilancit’; ‘aktive neto/kapital’ në vend të

‘kapitalit’; ‘datë e raportimit’ në vend të ‘datë e bilancit’.

Termi “pasqyrat financiare” në standard përfshin të gjitha pasqyrat dhe materialet shpjeguese

(shënimet e pasqyrave financiare), të cilat janë identifikuar si pjesë të pasqyrave financiare të

qëllimit të përgjithshëm. Në rastet kur baza konstatuese e kontabilitetit përdoret për

përgatitjen e pasqyrave financiare, këto pasqyra do të përfshijnë pasqyrën e gjendjes

financiare, pasqyrën e performances financiare, pasqyrën e fluksit monetar dhe pasqyrën e


48

ndryshimeve aktive neto/kapital’. Të gjitha njësitë e kontrolluara dhe njësitë kontrolluese,30

duhet të përdorin titujt e pasqyrave të përcaktuara në SNKSP-të31, dhe kushtet lidhur me

njohjen dhe matjen e aktiveve afatgjata dhe afatshkurtra, të pasiveve, të aktiveve neto, të të

ardhurave, shpenzimeve, si dhe shënimet shpjeguese për pasqyrat financiare sipas kërkesave

të këtyre standardeve. Të gjithë zërat e të hyrave dhe shpenzimeve të periudhës raportuese

duhet të përfshihen në pasqyrë, për të përcaktuar tepricën neto apo deficitet e periudhës.32

Subjekti duhet të raportojë të hyrat, shpenzimet, aktivet dhe detyrimet duke treguar sektorët

përkatës për të vlerësuar performancën e kaluar të subjektit në realizimin e objektivave dhe

për vendimmarrjen për ndarjen e burimeve për të ardhmen. 33Pasqyrat e një subjekti që

raporton me valutë, në ekonomitë me inflacion të lartë, duhet të shprehen me njësinë

monetare matëse që është në veprim në momentin e raportimit. 34 Të gjitha këto janë kërkesa

të standardeve kryesore që përdoren gjatë hartimit të pasqyrave financiare.

Në rastet kur parimi i kontabilitetit të bazuar në mjete monetare përdoret për përgatitjen e

pasqyrave financiare, atëherë pasqyra kryesore financiare është pasqyra e fluksit të mjeteve

monetare. Si shtesë ndaj përgatitjes së pasqyrave financiare të qëllimit të përgjithshëm, një

subjekt mund të përgatise pasqyra financiare edhe për palët e tjera (siç janë organet

qeverisëse, legjislativi ose palë të tjera të cilat kryejnë funksione mbikëqyrëse) të cilët mund

të kërkojnë që pasqyrat financiare të paraqiten në atë mënyrë që të plotësojnë nevojat e tyre

për informata specifike. Pasqyrat të tilla njihen si pasqyra financiare të qëllimit specifik.

BSNKSP-ja inkurajon shfrytëzimin e SNKSP-ve në përgatitjen e pasqyrave financiare të

qëllimit specifik, aty ku pasqyra të tilla kërkohen.

Njësitë ekonomike të sektorit publik nuk përgatisin llogarine fitime/humbje (edhe ne rastet

kur kanë si qëllim realizimin e fitimit), por përgatisin llogarinë të ardhura/shpenzime të

ushtrimit, p.sh, një pasqyrë e të ardhurave dhe shpenzimeve të pushtetit lokal, dallohet nga

ajo e sektorit privat, pasi përqëndrohet në dhënien e informacionit më teper për shpenzimet

dhe kostot sesa për fitimin. Kjo përputhet me objektivat e sektorit publik që synon të sigurojë

shërbime për komunitetin. Trajtimi i shpenzimeve në sektorin publik është i njëllojtë si në

sektorin privat, dmth përdoret parimi me bazë rrjedhëse. I vetmi ndryshim është që shpenzimi

më tepër duhet të ketë qenë i destinuar për llojet e shërbimeve (psh për shërbime sociale apo

për rrugët e transportit ) dhe jo për kostot e shitjeve, për administratën apo për shpërndarje.

Njësitë ekonomike nxiten sipas SNKSP1 ta paraqesin detajimin e shpenzimeve në pasqyrën e

performancës financiare, sipas klasifikimit të shpenzimeve që kanë zgjedhur, sipas natyrës


49

apo funksioneve. Kur detajimi paraqitet sipas funksioneve, entiteti duhet të japë informacion

shpjegues shtesë lidhur me natyrën e shpenzimeve. Transaksionet në valutë të huaj fillimisht

duhet të regjistrohen duke aplikuar kursin aktual të këmbimit për sasinë e valutës të huaj. Në

datën e raportimit zërat në monedhë valutore të huaj duhet të kthehen me kursin e mbylljes

ndërsa zërat jo monetarë përgjithësisht me kursin e datës të transaksionit. Diferencat nga

kursi duhen njohur si të ardhura ose si shpenzime të periudhës35. Kostot nga huaja duhen

njohur si shpenzime të periudhës në të cilën kanë ndodhur, përveç masës, që një subjekt

vendos, që ato t’i kalojë në kapitale kur ato përdoren drejtpërdrejt për blerjen apo ndërtimin e

zërave si ndërtesa, makineri dhe pajisje36 Për qiratë duhet bërë dallimi midis qirave

financiare, ku qiraja transferon në mënyrë të plotë të gjitha risqet dhe përfitimet nga pronësia,

dhe qirave të përdorimit (operative). Aktivet e marra si qira financiare duhen të njihen, të

futen në kapitale dhe të amortizohen gjatë jetëgjatësisë të përdorimit të tyre. Ndërsa pagesat e

bëra për qiratë e përdorimit duhet të njihen si shpenzim. Për të gjitha aktivet dhe detyrimet që

lidhen me qiratë financiare dhe me angazhimet në qira duhet bërë deklarimi 37 Ndërsa

metodat e kontabilitetit për shpenzimet janë të njëjta edhe për sektorin publik, kontabiliteti i

të hyrave është diçka ndryshe, ndonëse përsëri aplikohet parimi me bazë rritëse. Njësia

ekonomike duhet të paraqesë një nënklasifikim të të ardhurave totale duke përdorur

klasifikimin që përshtatet për veprimet e saj. Kjo për arsyen e vetme se në vend që të kemi

shitjen e mallrave klientëve, në sektorin publik kemi rrugë të ndryshme të hyrjes së të

ardhurave. Në qeverisjen lokale do të kemi të hyra nga taksat lokale, të hyra nga

grantet(qeveritare ose jo-qeveritare)38 dhe të hyra nga llojet e shërbimeve (shitja e dhënia me

qera e pronës, nga tarifa të ndryshme për shërbime dytësore etj). Në spital do të kemi të hyra

nga granti qeveritar si dhe të hyra nga tarifat që paguajnë pacientet. Në një universitet do të

kemi grantin qeveritar, grante për qëllime kërkimore nga organe të tjera si dhe tarifa të

paguara nga studentët. Përsa i përket kontabilitetit të granteve qeveritare ndiqen rregullat e

SNK 20 “kontabiliteti i granteve qeveritare dhe asistencës së qeverisë” Ky standart aplikon

parimin me bazë rritëse për të hyrat nga grantet të brendshme apo të jashtme, por bën

dallimin midis dy llojeve të granteve për shpenzime rrjedhëse (operative) apo shpenzime

kapitale. Psh, shpenzimi për pagat është një shpenzim i veprimtarisë rrjedhëse ( të hyrat-

grante rrjedhëse), ndërsa shpenzimi për aktivet fikse (godine të re etj), është shpenzim

kapital( të hyrat-grante kapitale). Shumë subjekte të sektorit publik mbulojnë një pjesë të

shpenzimeve edhe nëpërmjet të ardhurave nga taksat (kombëtare apo lokale) dhe tarifat për

shërbimet e kryera publikut apo subjekteve të ndryshme ( privatë apo publikë ), pra nga

veprimtaria e tyre rrjedhëse. Në këto raste e ardhura (e hyra) njihet në momentin kur shërbimi


50

ose malli është siguruar. Grantet për shpenzimet rrjedhëse (të hyra), jepen çdo vit për të

mbuluar diferencën e pritshme ndërmjet të hyrave nga veprimtaria rrjedhëse e njësisë publike

dhe shpenzimeve për shërbime. Të ardhurat nga transaksione shkëmbimi, d.m.th. atje ku një

subjekt ofron mjete (aktive) apo shërbime dhe merr si shkëmbim drejtpërsëdrejti afërsisht

vlerë të barabartë trajtohen nga SNKSP 9 “Të ardhura nga transaksione shkëmbimi” Kjo

përfshin bërjen e shërbimeve, shitjen e mallrave e të interesave, të drejtave të pronarit dhe të

dividendëve. E hyra duhet njohur me vlerën e saktë të marrë ose që do të merret, kur sasia

mund të matet saktësisht, dhe kur përmbajtja e shërbimit apo shitjes, apo periudha e kohës së

interesit, ka përfunduar. Trajtimi i të ardhurave është më pak i komplikuar nga grantet, dhe

është i ngjajshëm me trajtimin e shitjeve nga një kompani e sektorit privat. Kur zërat e të

ardhurave janë materiale, ato duhet të paraqiten veçmas. Në sektorin publik praktika më e

mirë është që shpenzimet dhe të ardhurat, të paraqiten të ndara kundrejt llogarisë të

hyra/shpenzime rrjedhëse (sipas SNK20) edhe sikur efekti tepricë neto/deficit të jetë zero.

Kjo bëhet që përdoruesit e llogarisë të kenë një pasqyrë të saktë se në ç’mënyrë është

financuar subjekti gjatë vitit. Përsa i përket raportimit në lidhje me aktivet dhe detyrimet në

pasqyrën e pozicionit financiar standardet rekomandojnë që gjendja e inventarëve

përgjithësisht duhet matur me koston më të ulët, duke përfshirë koston e blerjes, kosto të tjera

si dhe vlerën neto të realizueshme.39 Ky standard nuk lejon përdorimin e metodës LIFO në

vlerësimin e inventarit, mbasi ajo nuk konsiderohet e përshtatshme për sektorin publik.

Investimi në ndërtesa, objekte, mbajtur më tepër për të fituar nëpërmjet qirasë apo nëpërmjet

rritjes të vlerës të kapitalit, sesa për sigurimin e shërbimeve apo për qëllime administrative,

në fillim duhet të matet me koston dhe pastaj ose të rivlerësohet me koston minus

amortizimin ose të matet me vlerën reale, përgjithësisht me vlerën e tregut. 40Ndërtesat,

makineritë dhe pajisjet fillimisht duhet të regjistrohen me koston, duke regjistruar gjithashtu

kostot shtesë të mëvonshme që kanë rritur vlerën e tyre. Aktivet më vonë mund të

rivlerësohen, me kusht që kjo të ndodhë rregullisht dhe të mbulojnë të gjitha aktivet e një

grupi. Vlera e amortizimit të një aktivi duhet caktuar mbi baza sistematike për gjithë

jetëgjatësinë e dobishme të tij. Duhen deklaruar bazat mbi të cilat është bërë matja, përqindjet

dhe metodat e amortizimit, si dhe lëvizja e aktiveve afatgjata për periudhën e dhënë.41

SNKSP-të për aktivet e vënë theksin tek shërbimet potenciale, duke përkufizuar një aktiv si “

një burim i kontrolluar nga një njësi ekonomike si rezultat i ngjarjeve të kaluara prej të cilave

njësia pret që ti rrjedhin në të ardhmen përfitime ekonomike dhe/ose shërbime”,pra e njohin

konceptin e shërbimit potencial si një alternative e identifikimit dhe njohjes së një aktivi.

Standardi 17 nuk kërkon por dhe nuk ndalon njohjen e aktiveve të trashëgimisë, që mund të


51

jenë ndërtesa apo aktive të tjera me rëndësi kulturore, mjedisore apo historike, të tilla si

godina historike dhe monumente, qendra arkeologjike, zona të ruajtura dhe rezervat natyrore

apo punime arti. Kjo është një fushë specifike e sektorit publik dhe organizmave bamirëse,

për të cilat akoma nuk është vendosur ndonjë mënyrë përfundimtare për trajtimin kontabël të

tyre. Standardi 21 “Zhvlerësimi” ka të bëjë me uljen e vlerës së aktiveve që nuk gjenerojnë

para dhe që nuk mbarten në shuma të rivlerësuara (vlerat e humbura) si dhe me aktivet që nuk

gjenerojnë para dhe që mbulohen nga Standardi 36. Vlera përdoruese matet më tepër me

vlerën aktuale potenciale për shërbim që i ka mbetur aktivit sesa me flukset në para. Në

shënimet shpjeguese që shoqërojnë pasqyrat financiare, aktivet dhe detyrimet duhen

korrigjuar për aktivitetet mbas datës të raportimit, të cilat japin të dhëna suplementare për

sasitë që lidhen me kushtet e asaj date. Gjithashtu në këto shënime, deklarohet për masën dhe

natyrën e instrumentave financiarë, për vlerën e saktë të tyre, me informacion për ekspozimin

ndaj risqeve dhe për politikat e menaxhimit të këtyre risqeve.

1.6. Të ardhurat dhe shpenzimet publike në Shqipëri

Të ardhurat e qeverisë i referohen të gjitha të ardhurave që merr qeveria, përfshirë taksat,

detyrimet doganore, të ardhurat nga ndërmarrjet shtetërore, të ardhurat kapitale dhe ndihmat e

huaja. Të ardhurat e Qeverisë janë pjesë e llogaritjes së bilancit të buxhetit të qeverisë. Të

ardhurat e qeverisë në Shqipëri u rritën në 148,925 milion lekë në muajin prill nga 107,999

milion lekë në mars të 2019. Të hyrat qeveritare në Shqipëri mesatarisht ishin 134,003.41

milion lekë nga viti 1997 deri në vitin 2019, duke arritur në një kohë të gjatë 449,389 milion

ALL në dhjetor 2018 dhe një rekord të ulët prej 4,096 milion Lekë në janar të vitit 1997.


52

Grafiku 1. Të ardhurat qeveritare, 2010-2018

Burimi: Ministria e Financave

Grafiku 1 paraqet të dhënave historike lidhur me të ardhurat publike për periudhën 2010-

2018. Shpenzimet qeveritare i referohen shpenzimeve publike për mallrat dhe shërbimet dhe

është një komponent i rëndësishëm i PBB-së. Politikat e shpenzimeve qeveritare, si vendosja

e objektivave të buxhetit, përshtatja e taksave, rritja e shpenzimeve publike dhe veprat

publike janë mjete shumë efektive për të ndikuar në rritjen ekonomike. Shpenzimet e

qeverisë në Shqipëri u rritën në 39,746 milion ALL në tremujorin e tretë të vitit 2018 nga

39,428 milion ALL në tremujorin e dytë të 2018. Shpenzimet e qeverisë në Shqipëri

mesatarisht arritën në 43,374.21 milion ALL nga viti 1996 deri në 2018, duke arritur në

104,247 milion ALL tremujori i katërt i vitit 2008 dhe një rekord i ulët prej 30,548 milionë

lekë në tremujorin e katërt të vitit 1997.

Grafiku 2. Shpenzimet qeveritare, 2010-2018

Burimi: Instituti i Statistikave (INSTAT)


53

Grafiku 2 paraqet të dhënave historike lidhur me të shpenzimet qeveritare për periudhën

2010-2018, e cila do të merret në analizë mëposhtë.

KAPITULLI III: METODOLOGJIA E KËRKIMIT

3.1. Metodologjia

Rezultati i pyetësorëve u analizua me anë të tabelave. Janë përdorur përqindjet e thjeshta

janë llogaritur, prezantuar diskutuar dhe interpretuar rezultatet, është bërë arsyetimi deduktiv

që lidhet me objektivin e studimit dhe hipoteza. Për testimin e hipotezës përdoret regresioni i

thjeshtë.

Prezantimi i të dhënave të mbledhura nënkupton mënyrën e prezantimit dhe rregullimit të

formave të ndryshme të të dhënave të marra përmes teknikave të ndryshme të grumbullimit të

të dhënave për të mundësuar kryerjen e analizave. Pas konsultimit me specialisët të

NJQH/MFK-së u konstatua se problematika më e madhe në lidhje me implementimin e

sistemit ishte në njësitë e qeverisjes vendore dhe ministritë e linjës, si qendra shpenzuese

kryesore të fondeve publike. Për këtë arsye iu drejtova, për të testuar dhe analizuar qëllimin

kryesor të këtij kërkimi:

Njësive publike qendrore dhe vendore, të cilave iu drejtova ishin 3 bashki, 2 këshillat e

qarqeve dhe 3 njësi të qeverisjes qendrore (ministri të Linjës). Kam shpërndarë 100

pyetësorë, grumbullova 94, nga të cilët të vlefshëm 89.

Modeli i regresionit linear përdoret për të konstatuar ndërveprimin e rëndësishëm midis

kontrollit financiar dhe llogaridhënies/përgjegjësisë. Metoda e rregullt më e vogël e

regresionit u përdor me ndihmën e programit softuerik eViews version 8, për të analizuar të

dhënat dhe për të vlerësuar ndikimin e variablave të pavarur në variablin e varur.

Lidhja funksionale e modelit jepet si vijon:

AC= F(IC, IA)………………………………(1)

Ku:


54

AC = Llogaridhënia/Përgjegjësia (Accountability)

IC = Kontrolli i Brendshëm (Internal Control)

IA = Auditi i Brendshëm (Internal Audit)

Ekuacioni i mësipërm kur shprehet në formë eksplicite ekonometrike jep:

ROCE=β0+ β1IC+ β2IA+ μ……………….(2)

Ku b0>0, b1>0, b2>0

β0, β1, β2 = parametrat e koeficientit dhe μ = gabimi

3.2. Përshkrimi i variablave

Llogaridhënia (AC) siguron që institucionet publike i nënshtrohen mbikëqyrjes nga qytetarët,

si dhe nga institucionet e tjera publike. Presupozon një masë të mirë të transparencës dhe

zakonisht ndahet në mekanizma vertikale dhe horizontale, duke përfshirë:

• Pavarësia e gjykatës së lartë mat probabilitetin që gjykata e lartë të marrë vendime që

nuk pasqyrojnë thjesht dëshirat e qeverisë;

• Legjislatura në praktikë: Ky tregues mat probabilitetin që legjislatura të kryejë një

hetim që rezulton në një vendim ose raport që është i pafavorshëm për ekzekutivin

nëse ekzekutivi angazhohet në aktivitete jokushtetuese, të paligjshme ose joetike, etj.;

• Zgjedhjet e lira dhe të drejta, duke marrë në konsideratë të gjitha aspektet e periudhës

parazgjedhore;

• Përpjekjet e censurës së qeverisë - Media reflekton nëse qeveria në mënyrë direkte

ose indirekte përpiqet të censurojë mediat e shkruara ose vizive.

• Shtypja e OShC-ve8 - nëse qeveritë përpiqen të shtypin organizatat e shoqërisë civile

(OShC).

Në model, ky variabël është matur në bazë të pikëve që i është dhënë nga të anketuarit.

Përgjigjet e tyre janë koduar me numrat përkatës.

Kontrolli i Brendshëm (IC) nënkupton:

8 Organizatat e Shoqërisë Civile


55

• Organet drejtuese të subjekteve të sektorit publik duhet të sigurojnë krijimin e një

kuadri kontrolli dhe të veprojnë në praktikë;

• Organet drejtuese të subjekteve të sektorit publik duhet të sigurojnë që sistemet

efektive të administrimit të rrezikut të vendosen si pjesë e kornizës së kontrollit të

brendshëm.

Menaxhimi i rrezikut ka të bëjë me vlerësimin e rrezikut relativ duke siguruar që kontrollet

janë të pranishme dhe efektive kur rreziqet janë në nivelin më të lartë.

Në regresion ky variabël është testuar duke e koduar me numra nga 1-5 në varësi të vlerësimit

që i kanë dhënë të anketuarit.

Auditimi i brendshëm (IA) është thelbësor për të siguruar funksionimin dhe përshtatshmërinë

e kontrolleve (prandaj është thelbësor për menaxhim të mirë), por shpesh neglizhohet

sidomos në sektorin publik në vendet në zhvillim.

Nuk është e mençur të jesh dogmatik për përgjegjësitë e hollësishme të auditorëve të

brendshëm, pasi këto do të ndryshojnë shumë midis qeverive dhe enteve dhe madje edhe

përmes kohës për të njëjtat qeveri dhe subjekte. Ato mund të përfshijnë:

• Rishikimi i pajtueshmërisë me rregulloret ekzistuese financiare, udhëzimet,

procedurat;

• Vlerësimi i efektivitetit të kontrolleve të brendshme të përzgjedhura;

• Vlerësimi i efikasitetit dhe efektivitetit me të cilin përdoren burimet;

• Rishikimi i besueshmërisë dhe integritetit të mbajtjes së të dhënave dhe raportimit;

• Verifikimi i kërkesave për rimbursim, shpenzime, të hyra, mallra të marra etj.;

• Hetimi i parregullsive;

• Sigurimi se të ardhurat janë mbledhur, depozituar dhe llogariten saktë;

• Verifikimi i regjistrave të inventarit dhe lidhja e tyre me inventarin fizik.

Problemet më të rëndësishme që hasen në auditimin e brendshëm janë:

• Perceptimi i menaxhimit që auditorët e brendshëm kanë për të ofruar;

• Statusi i ulët i auditorëve të brendshëm (kundërvënie të vogla);

• Auditorët e brendshëm që përdoren në kapacitet të dyfishtë si kontabilistë dhe

auditorë.


56

Në analizën ekonometrike, ky variabël matet me vlerësimin nga 1-5 që kanë dhënë të

intervistuarit.

Gjithashtu, për të analizuar të ardhurat dhe shpenzimet, klasifikoj shpenzimet qeveritare të

viteve të marra në shqyrtim në shpenzime periodike dhe shpenzime kapitale, sikurse paraqitet

në fillim të kapitullit pasardhës.

KAPITULLI IV: ANALIZA EMPIRIKE

4.1. Lidhja e të ardhurave me shpenzimet

Tabela e mëposhtme tregon se ekziston një marrëdhënie e rëndësishme ndërmjet

shpenzimeve korrente dhe të ardhurave të qeverisë, sepse vlera p-0,0000 është më e vogël se

vlera kritike prej 0,05 dhe R2 tregon se ndryshimet në të ardhura rreth 96% shpjegohet nga

shpenzimet e përsëritura. Ky rezultat ka treguar se pjesa më e madhe e të ardhurave që

rrjedhin nga qeveria është shpenzuar për pagesën e pagave dhe shpërblimeve të zyrtarëve në

administratën e përgjithshme, të mbrojtjes dhe të letrave me vlerë të brendshme dhe të

asamblesë kombëtare. Kjo është arsyeja pse pjesa më e madhe e buxhetit në Shqipëri është

thjesht shpenzim periodik.

Tabela 1. Rezultatet e regresionit

Dependent Variable: REE Method: Least Squares Included observations: 8

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -46338.33 53049.51 -0.873492 0.3869

REV 3.796526 0.099789 38.04551 0.0000

R-squared 0.969199 Mean dependent var 862848.5 Adjusted R-squared 0.968529 S.D. dependent var 1849693. S.E. of regression 328134.2 Akaike info criterion 28.28101 Sum squared resid 4.95E+12 Schwarz criterion 28.35897 Log likelihood -676.7442 F-statistic 1447.461

Durbin-Watson stat 1.295971 Prob(F-statistic) 0.000000

Burimi: Programi eViews 8


57

Tabela 2. Rezultatet e regresionit

Dependent Variable: CAE Method: Least Squares Included observations: 8

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C 347561.7 226073.7 1.537382 0.1311

REV 2.925812 0.515839 5.671942 0.0000

R-squared 0.411546 Mean dependent var 862848.5 Adjusted R-squared 0.398753 S.D. dependent var 1849693. S.E. of regression 1434253. Akaike info criterion 31.23096 Sum squared resid 9.46E+13 Schwarz criterion 31.30893

Log likelihood -747.5431 F-statistic 32.17093

Durbin-Watson stat 0.940597 Prob(F-statistic) 0.000001


Tabela e mësipërme tregon se ekziston një marrëdhënie e konsiderueshme midis

shpenzimeve kapitale dhe të ardhurave të qeverisë në Shqipëri, sepse vlera p-0,0000 është më

e vogël se vlera kritike prej 0,05 dhe R2 e ndryshimit të të ardhurave rreth 41% shpjegohet

me shpenzimet kapitale. Kjo gjithashtu tregon se buxheti ynë është më pak i shqetësuar me

ofrimin e infrastrukturave bazë për rritjen afatgjatë të vendit, kështu duke nxjerrë në pah se

buxheti shqiptar dhe kuadri i shpenzimeve janë shpenzimet periodike.

Tabela 3. Rezultati ADF

ADF Test Statistic -3.159737 1% -3.5814

Critical

Value*

5% -2.9271 Critical

Value

10% -2.6013 Critical

Value

* Vlerat kritike MacKinnon për refuzimin e hipotezave të një rrënjë njësie



58

Testi i Shtuar i Dickey Fulle (ADF – Augmentet Dickey Fulle) tregon se një vlerë prej -

3.159737 është më pak se 5% vlera kritike e -2.9271 që është (-3.159737 <-2.9271) jep

stacionaritet në diferencën e parë.

4.2. Prezantimi i të dhënave

4.2.1. Karakteristikat e të anketuarve

Ky nën-seksion trajton analizën e karakteristikave socio-ekonomike të të anketuarve.

Gjinia Frekuenca Përqindja % valid % kumulative

Valid Meshkuj 60 67.4 67.4 67.4

Femra 27 30.3 30.3 97.8

2 2.2 2.2 100.0

Total 89 100.0 100.0

Tabela e mësipërme tregon se 60 të anketuar ishin meshkuj, ndërsa 27 femra dhe

përfaqësoheshi respektivisht nga përqindjet 67.4 dhe 30.3.

Grup Mosha

Frekuenca Përqindja % valid % kumulative

Valid 20-30 19 21.3 21.3 21.3

31-40 36 40.4 40.4 61.8

41 dhe lart 34 38.2 38.2 100.0

Total 89 100.0 100.0

Tabela e mësipërme tregon se 21.3% e të anketuarve janë brenda moshës 20-30 vjeç, ndërsa

40.4% janë brenda moshës 31-40 vjeç dhe mbeten 38.2% brenda moshës 40 vjeç e lart.

Cili është kualifikimi juaj arsimor?


Valid Master 19 21.3 21.3 21.3

Bachelor 48 53.9 53.9 75.3

Tjetër 22 24.7 24.7 100.0

Total 89 100.0 100.0

Analiza e mësipërme tregon se 21.3% e të anketuarve zotërojnë master, ndërsa 53.9%

punojnë me B.Sc, ndërsa pjesa tjetër 24.7% punojnë me kualifikime të tjera.


59

Vitet e Shërbimit në Institucionin


Valid 1-5 10 11.2 11.2 11.2

6-10 16 18.0 18.0 29.2

11+ 63 70.8 70.8 100.0

Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 11.2% e të anketuarve kanë qenë në institucion për 1-5 vjet, 18.0% kanë

punuar për 6-10 vite, ndërsa 70.8% e tjerë kanë qenë në industri për 11 vjet e më shumë.

Cili është niveli dhe pozicioni juaj në institucion?


Valid Fillestar 34 38.2 38.2 38.2

I mesëm 47 52.8 52.8 91.0

I lartë 8 9.0 9.0 100.0

Total 89 100.0 100.0

Tabela e mësipërme tregon se 38.2% e të anketuarve janë në kategorinë e personelit të lartë

dhe se 52.8% e të anketuarve janë në stafin drejtues, ndërsa 9.0% e të anketuarve janë në

kategorinë më të ulët të stafit.

A ndikojnë shpenzimet e tepërta në performancë?


Valid Plotësisht dakord 42 47.2 47.2 47.2

Dakord 25 28.1 28.1 75.3

I/e pavendosur 20 22.5 22.5 97.8

Nuk jam dakord 2 2.2 2.2 100.0

Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 47.2% e të anketuarve janë pajtuar fuqimisht se shpenzimet e tepërta

ndikojnë në performancën e organizatës që ekziston pothuajse në çdo organizatë. 28.1% U

pajtuan, 22.5% ishin të pavendosur, 2.2% e të anketuarve nuk ishin dakord.

A rezulton shpenzimi i tepërt në humbje?



Dakord 23 25.8 25.8 53.9

I/e pavendosur 26 29.2 29.2 83.1

Nuk jam dakord 15 16.9 16.9 100.0

Total 89 100.0 100.0


60

Tabela tregon se 28.1% e të anketuarve kanë rënë dakord që rezultati i shpenzimeve të tepërta

të jetë në humbje, 25.8% e të anketuarve janë dakorduar, 29.2% e të anketuarve ishin të

pavendosur, 16.9% e të anketuarve nuk ishin dakord.

A ndihmojnë shpenzimet e tepërta në realizimin e qëllimeve organizative?



Dakord 4 4.5 4.5 25.8

I/e pavendosur 38 42.7 42.7 68.5

Nuk jam dakord 9 10.1 10.1 78.7

Plotësisht jo dakord 19 21.3 21.3 100.0

Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 18.2% e të anketuarve janë pajtuar fuqimisht se shpenzimet e tepërta

ndihmojnë në realizimin e qëllimeve organizative. 4.4% e të intervistuarve u pajtuan, 42.7% e

të anketuarve ishin të pavendosur, 10.1% nuk u pajtuan, ndërsa 21.3% nuk pajtohen.

A ndihmon ekzistenca e auditimit të brendshëm në arritjen e qëllimeve organizative?



Dakord 37 41.6 41.6 73.0

I/e pavendosur 17 19.1 19.1 92.1


Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 31.5% e të anketuarve kanë rënë dakord fuqishëm që ekzistenca e auditimit

të brendshëm ndihmon në arritjen e qëllimeve organizative. 41.6% e të anketuarve janë

pajtuar, 19.1% e të anketuarve ishin të pavendosur 7.9% nuk ishin dakord ndërsa 0% nuk

ishin dakord.

A ka ndonjë auditim të brendshëm në organizatën tuaj?



Dakord 37 41.6 41.6 87.6

I/e pavendosur 5 5.6 5.6 93.3



Total 89 100.0 100.0

Tabela e mësipërme tregon se 46.1% e të anketuarve janë pajtuar fuqimisht se ka një auditim

të brendshëm brenda organizatës. 41.6% e të anketuarve u pajtuan, 5.6% e të anketuarve ishin


61

të pavendosur, 2.2% e të anketuarve nuk u pajtuan. 4.5% e të anketuarve nuk u pajtuan

fuqimisht.

A ndikon mosekzistimi i auditimit në llogaridhënie? Frekuenca Përqindja % valid % kumulative


Dakord 35 39.3 39.3 74.2

I/e pavendosur 10 11.2 11.2 85.4



Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 34.8% e të anketuarve u pajtuan fuqimisht se mos ekzistenca e auditimit të

brendshëm ndikon në llogaridhënie. 39.3% e të anketuarve janë pajtuar, 11.2% e të

anketuarve ishin të pavendosur, 9.0% e të anketuarve nuk ishin dakord. 5.6% e të anketuarve

nuk u pajtuan fuqimisht.

A e ul performancën mungesa e kontrollit të brendshëm?



Dakord 44 49.4 49.4 70.8

I/e pavendosur 19 21.3 21.3 92.1



Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 21.3% e të anketuarve janë pajtuar fuqishëm se mos ekzistenca e auditimit

të brendshëm ul performancën. 49.4% e të anketuarve ranë dakord, 21.3% e të anketuarve

ishin të pavendosur, 4.5% e të anketuarve nuk ishin dakord. 3.4% e të anketuarve nuk u

pajtuan fuqimisht.

A rrit praktikat mashtruese mosekzistenca e auditimit të brendshëm?



Dakord 16 18.0 18.0 48.3

I/e pavendosur 26 29.2 29.2 77.5

Nuk jam dakord 9 10.1 10.1 87.6


Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 30.3% e të anketuarve janë pajtuar fuqishëm se mos ekzistenca e auditimit

të brendshëm rrit praktikat mashtruese. 18.0% e të anketuarve janë pajtuar, 29.2% e të


62

anketuarve ishin të pavendosur, 10.1% e të anketuarve nuk ishin dakord. 12.4% e të

anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.

A ka ndonjë kontroll të brendshëm në organizatën tuaj që mund të kontrollojë funksionimin e punonjësve?



Dakord 29 32.6 32.6 73.0

I/e pavendosur 18 20.2 20.2 93.3


Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 40.4% e të anketuarve kanë rënë dakord fuqimisht se ekziston kontrolli i

brendshëm në organizatë mund të ndihmojë në kontrollimin e punës së punonjësve. 32.6% e

të anketuarve janë pajtuar, 20.2% e të anketuarve ishin të pavendosur, 6.7% e të anketuarve

nuk ishin dakord. 0% e të anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.

A ndihmon ekzistenca e procedurës së kontrollit në përmirësimin e llogaridhënies në organizatë?

Frekuenca Përqindja % valida % kumulative


Dakord 44 49.4 49.4 79.8


Nuk jam dakord 9 10.1 10.1 97.8


Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 30.3% e të anketuarve janë pajtuar fuqishëm se ekzistenca e procedurave të

kontrollit kontribuon në përmirësimin e llogaridhënies në organizatë. 49.4% e të anketuarve

janë pajtuar, 7.9% e të anketuarve ishin të pavendosur, 10.1% e të anketuarve nuk ishin

dakord. 0% e të anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.

Deri në ç'masë vlerësimi i riskut brenda organizatës rrit përgjegjësinë?

Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent


Dakord 47 52.8 52.8 65.2


Nuk jam dakord 18 20.2 20.2 93.3


Total 89 100.0 100.0


63

Tabela tregon se 12.4% e të anketuarve janë pajtuar fuqimisht se vlerësimi i rrezikut brenda

organizatës rrit përgjegjësinë në organizatë. 54,8% e të anketuarve janë pajtuar, 7,9% e të

anketuarve ishin të pavendosur, 20,2% e të anketuarve nuk ishin dakord. 6.7% e të

anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.

A siguron një sistem efikas komunikimi dhe informacioni që lidh të gjithë komponentët brenda organizatës, duke

siguruar përgjegjësi në organizatë?

Frekuenca Përqindja % valida % kumulative


Dakord 33 37.1 37.1 82.0

I/e pavendosur 12 13.5 13.5 95.5



Total 89 100.0 100.0

Tabela tregon se 44.9% e të anketuarve kanë rënë dakord fuqishëm që sistemi i komunikimit

dhe informacionit që lidh të gjithë komponentët brenda organizatës, siguron përgjegjësi në

organizatë. 37.1% e të anketuarve ranë dakord, 13.5% e të anketuarve ishin të pavendosur,

3.4% e të anketuarve nuk u pajtuan. 1.1% e të anketuarve nuk u pajtuan fuqimisht.

4.3. Testimi i Hipotezave dhe Rezultatet

Ky seksion përfshin testiminn e hipotezave të studimit duke përdorur analizën e regresionit.

Testi bazohet në të dhënat e mbledhura nga studimi në terren.

Testimi i Hipotezës 1

Marrëdhënia mes Kontrollit të Brendshëm dhe Përgjegjshmërisë në Sektorin Publik

Model Summaryb

Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate Durbin-Watson

1 .863a .744 .659 .92363 2.568 a. Predictors: (Constant), INTERNAL_CONTROL

b. Dependent Variable: ACCOOUNTABILITY


64

ANOVAb

Model Sum of Squares Df Mean Square F Sig.

1 Regression 7.441 1 7.441 8.722 .060a

Residual 2.559 3 .853

Total 10.000 4

a. Predictors: (Constant), INTERNAL_CONTROL


Coefficientsa

Standardized Unstandardized Coefficients Coefficients 95% Confidence Interval for B

Model B Std. Error Beta t Sig. Lower Bound Upper Bound

1 (Constant) 1.380 .687 2.009 .138 -.806 3.565

INTERNAL_CONTROL .091 .031 .863 2.953 .060 -.007 .189

a. Dependent Variable: ACCOOUNTABILITY

Rezultati nga tabelat analitike 1, 2, 3 (Përmbledhja e Modelit, ANOVA dhe Koeficienti)

tregon se kontrolli i brendshëm (si masë nga vlerësimi i rrezikut, procedurat e kontrollit dhe

sistemi efektiv i komunikimit dhe informacionit) ka ndikim të fortë pozitiv, por të

parëndësishëm në llogaridhënien në sektorin publik . Duke marrë parasysh vlerën P të

kontrollit të brendshëm (si masë nga vlerësimi i rrezikut, procedurat e kontrollit dhe sistemi

efektiv i komunikimit dhe informacionit) në llogaridhënien në vlerën P të sektorit publik

është 0.06> 0.05.

Vlera e R = 0.863 (Përmbledhja e Modelit) na tregon se ka një marrëdhënie të lartë pozitive

ndërmjet kontrollit të brendshëm (si masë nga vlerësimi i rrezikut, procedurat e kontrollit dhe

sistemi efektiv i komunikimit dhe informacionit) dhe llogaridhënia në sektorin publik. Vlera

e R2 prej 0.744 (e njohur si koeficienti i përcaktimit) na tregon se 74.4% e llogaridhënies në

sektorin publik mund të shpjegohet nga institucioni i kontrollit të brendshëm efektiv (si masë

nga vlerësimi i rrezikut, procedurat e kontrollit dhe sistemi efektiv i komunikimit dhe

informimit) ndërsa 25.6% e mbetur nuk mund të llogariten. R2 e rregulluar prej 0.913 është

afër vlerës R2 të 0.935 që do të thotë se modeli është i përshtatshëm për t’u përgjithësuar.

Prandaj, kontrolli i brendshëm (si masë nga vlerësimi i rrezikut, procedurat e kontrollit dhe

sistemi efektiv i komunikimit dhe informimit) ka ndikim pozitiv të parëndësishëm në

llogaridhënien.

Testimi i Hipotezës 2

Marrëdhënia ndërmjet Auditimit të Brendshëm dhe Përgjegjësive/Llogaridhënies në Sektorin

Publik


65

Model Summaryb

Model R R Square Adjusted R Square Std. Error of the Estimate Durbin-Watson

1 .916a .839 .785 .73314 2.469

a. Predictors: (Constant), INTERNAL_AUDIT


ANOVAb


1 Regression 8.388 1 8.388 15.605 .029a

Residual 1.612 3 .537

Total 10.000 4

a. Predictors: (Constant), INTERNAL_AUDIT

ANOVAb


1 Regression 8.388 1 8.388 15.605 .029a

Residual 1.612 3 .537

Total 10.000 4


Coefficientsa

Unstandardized Coefficients Standardized Coefficients 95% Confidence Interval for B

Model B Std. Error Beta t Sig. Lower Bound Upper Bound

1 (Constant) 1.003 .603 1.664 .195 -.915 2.920

INTERNAL_AUDIT .112 .028 .916 3.950 .029 .022 .203

a. Dependent Variable: ACCOOUNTABILITY

Rezultati nga tabelat e analizës 1, 2, 3 (Përmbledhja e Modelit, ANOVA dhe Koeficienti)

tregon që Auditimi i Brendshëm ka një ndikim të fortë pozitiv në llogaridhënien në sektorin

publik. Duke parë vlerën P të auditimit të brendshëm për llogaridhënien në sektorin publik,

vlera P është 0.029 <0.05.

Vlera e R = 0.916 (Përmbledhja e Modelit) na tregon se ekziston një marrëdhënie e lartë

pozitive midis Auditimit të Brendshëm dhe Llogaridhënies në sektorin publik. Vlera e R2 prej

0.839 (e njohur si koeficienti i përcaktimit) na tregon se 83.9% e llogaridhënies në sektorin

publik mund të shpjegohet nga institucioni i auditimit të brendshëm efektiv ndërsa pjesa e

mbetur prej 16.1% nuk mund të llogaritet. R2 e rregulluar prej 0.785 është afër vlerës R2 të

0.916 që do të thotë se modeli është i përshtatshëm për t’u përgjithësuar. Prandaj, Auditimi i

brendshëm ka ndikim pozitiv në Llogaridhënie.


66

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Llogaridhënia është një koncept qendror për qeverisjen. Përgjegjshmëria kërkon që ata që

mbajnë poste të besimit publik duhet të japin llogari për punën e tyre për publikun ose

përfaqësuesit e tyre të zgjedhur në mënyrë të rregullt. Përgjegjësia, pra, nënkupton që

vendimmarrësit të monitorohen dhe janë përgjegjës për të tjerët, secila prej të cilëve, nga ana

tjetër, është përgjegjëse për njerëzit e vendit.

Në lidhje me menaxhimin e financave publike, ekzistojnë disa mekanizma përmes të cilave

zbatohet llogaridhënia si auditori i përgjithshëm, komisioni i llogarisë publike dhe avokati i

popullit. Këto mekanizma të llogaridhënies duhet të forcohen për të ulur nivelin e

korrupsionit në vend.

Buxheti vjetor i vendit duhet të jetë një instrument i llogaridhënies, një raport i mbikëqyrjes

për atë që është bërë në çdo vit financiar të caktuar dhe vetëm një reflektim se si janë ndarë

paratë, shpenzuar dhe më pas janë kthyer në arkën e qeverisë, etj. Prandaj, llogaridhënia është

shenjë dalluese për qeverisje të mirë, qytetarët dhe të gjitha palët e përfshira në projektin

nigerian duhet të pranojnë integritetin, transparencën dhe llogaridhënien në menaxhimin e

fondeve publike.

Nga analiza e mësipërme e hipotezës një dhe dy, rezultati tregon se ekziston një ndikim

pozitiv i parëndësishëm i kontrollit të brendshëm mbi llogaridhënien në sektorin publik, por

ndikimin pozitiv pozitiv të auditimit të brendshëm dhe llogaridhënies në sektorin publik.

Bazuar në rezultatin e dy hipotezave të testuara në mënyrë empirike dhe gjetjeve të

hulumtimit të theksuara më parë në këtë kapitull, hulumtuesi konkludon se ekziston një

marrëdhënie e rëndësishme pozitive ndërmjet kontrollit financiar dhe përgjegjësisë në

sektorin publik. Bazuar në gjetjet e këtij studimi, do të rekomandoja që:

Institucionet duhet t’i kushtojnë më shumë vëmendje auditimit të brendshëm sesa kontrollit të

brendshëm për të siguruar kontroll efektiv financiar dhe për të përmirësuar përgjegjshmërinë

më pas.

Drejtuesit duhet të krijojnë dhe zbatojnë një rishikim periodik të performancës së auditimit të

brendshëm për të siguruar që performanca dhe vlera e tij ndaj institucionit të jetë

maksimizuar dhe për të siguruar pajtueshmërinë me standardet dhe udhëzimet e duhura.


67

Aktivitetet, procedurat dhe politikat e kontrollit të brendshëm duhet të rishikohen rregullisht

për të siguruar që ato të jenë efektive.

Të tjera studime më të thelluara të kryhen në këtë tematikë, duke marrë në shqyrtim edhe

faktorë të tjerë për t’u testuar në model.


68

BIBLIOGRAFIA

Heald. D., & Dowdall, A. (1999). Capital Changing as a VFM Tool in Public Services.

Financial Accountability and Management, 15(3), , 229-248.

Jõgiste, K., & Maar, J. (2013). Towards a New Era in Government Accounting and

Reporting. PwC Global Survey on Accounting and Reporting by Central

Governments. , (p. 17).

Ministria e Financave, Drejtoria e Përgjithshme e Harmonizimit të Kontrollit të Brendshëm

Financiar Publik, Drejtoria e Harmonizimit të Menaxhimit Financiar dhe Kontrollit. Manuali

i Menaxhimit Financuiar dhe Kontrollit.

Ministria e Financave, D. e. (2011). Kontabiliteti Publik dhe Raportimi Financiar. Ministria e

Financave, Drejtoria e Përgjithshme e Auditimit.

Ministria r Financave. Strategjia për Menaxhimin e Financave Publike, 2014 - 2020.

KLSH. (2013). Raporti Vjetor i Performancës 2012. Qasja e FMN-së në Promovimin e

Mirëqeverisjes dhe në Luftën ndaj Korrupsionit. (fq. 6-18).

KLSH. (2013). Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në Menaxhimin e

Përgjegjshëm Publik Përballë Sfidave Aktuale. (fq. 2).

Konda, Gj. (2001). Shqipëria midis Reformave të Brendshme dhe Integrimit Europian.

Reforma Institucionale në Shqipëri IFAC: Konferenca e II-të e Bankës së Shqipërisë, (fq.

280).

NISPAcee. (2005). Decentralizimi Fiskal dhe Transferimi i Granteve në Vendet në

Tranzicion: Një Perspektivë Kritike. (fq. 12). (botimi në shqip 2009).

OECD. (2002). OECD Best Practices for Budget Transparency. OECD Journal on Budgeting,

1(3), 7-14.

OECD. (2013). Raporti i Vlerësimit për Shqipërinë për vitin 2013.


69

PwC. (2013). Towards a new era in government accounting and reporting. Global survey

on accounting and financial reporting by central governments. (p. 8).

PwC. (2013). Towards a new era in government accounting and reporting. Global survey

on accounting and financial reporting by central governments. (p. 20).

https://tradingeconomics.com/albania/government-revenues

https://tradingeconomics.com/albania/government-spending

https://tradingeconomics.com/albania/government-revenues

https://tradingeconomics.com/albania/government-spending


70

Economy & Finance

Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë