Συμπεριφορισμός και Θεωρία Διπλής Κωδικοποίησης

2013

Νικόλαος Πολιτόπουλος

Θεωρίες Μάθησης: Συμπεριφορισμός και Θεωρία

Διπλής Κωδικοποίησης

Θεωρίες Μάθησης: Συμπεριφορισμός και Θεωρία Διπλής Κωδικοποίησης

1

O Αμερικανός ψυχολόγος Barrhus Frederic Skinner (1904-

1990) είναι ίσως ο σπουδαιότερος και πιο σύγχρονος

εκπρόσωπος του Συμπεριφορισμού. Υποστήριξε ότι « η

μάθηση επιτυγχάνεται με τη συνάφεια της

συμπεριφοράς με τις συνέπειες της και όχι μέσα από

την τοποχρονική σύνδεσή της με κάποιες αντιδράσεις

». H θεωρία του Skinner έρχεται να "καλύψει" ένα

μειονέκτημα της θεωρίας του Thorndike, που δεν είναι άλλο

από το ότι για να ενισχυθεί μια συμπεριφορά, αυτή πρέπει

πρώτα να έχει εκδηλωθεί και μάλιστα να τύχει να είναι η

επιθυμητή.

Ο Skinner πίστευε ότι κάθε άτομο έχει κάποιες ανάγκες τις οποίες πρέπει

να ικανοποιήσει, ώστε να αποφύγει τις ψυχικές εντάσεις που οι ανάγκες αυτές

δημιουργούν, υποστήριζε πως το άτομο εκδηλώνει μόνο του συμπεριφορά, χωρίς

να είναι αναγκαίο ένα εξωτερικό ερέθισμα για να την προκαλέσει ως αντίδραση

σε αυτό. Αυτή η συμπεριφορά, που εντούτοις δεν είναι σκόπιμη, αλλά

φυσιολογική, επιδρά στο περιβάλλον και δημιουργεί συνέπειες, που αν μεν είναι

ευχάριστες για το άτομο, τότε η συμπεριφορά αυτή τείνει να επαναληφθεί σε

παρόμοιες καταστάσεις (μάθηση), ενώ αν είναι δυσάρεστες, η συμπεριφορά αυτή

αποτρέπεται. Ακριβώς επειδή το άτομο ενεργεί, ο Skinner ονόμασε αυτό το

πρότυπο μάθησης "ενεργή εξάρτηση/συντελεστική εξαρτημένη". Το

σημαντικότερο στοιχείο της θεωρίας του και αυτό που τον διαφοροποίησε από

όλους τους άλλους συμπεριφοριστές ήταν ότι πρόσθεσε και την ιδέα της

συνέπειας στο μέχρι τότε μοντέλο της κλασικής εξάρτησης που ίσχυε. Ενώ μέχρι

τότε έλεγαν ότι ένα φυσικό ερέθισμα από το περιβάλλον συνδέεται με μια

απόκριση του όντος ,ο Skinner μέσα από το μοντέλο « ερέθισμα – αντίδραση –

συνέπεια » πίστευε ότι μπορεί να προβλεφθεί και η αντίδραση και άρα να ελεγχθεί

και η συμπεριφορά.

Ο Skinner πρότεινε την μέθοδο της προγραμματισμένης διδασκαλίας

λόγω της αναποτελεσματικότητας των σχολείων στην ενίσχυση των μαθητών. Η

προγραμματισμένη διδασκαλία είναι μια μέθοδος που στηρίζεται στη συντελεστική

μάθηση και κυρίως στην θετική και αρνητική ενίσχυση (επιβράβευση και τιμωρία).

Η προγραμματισμένη διδασκαλία προτείνει την οργάνωση του περιεχομένου της

διδασκαλίας σε μικρά βήματα κλιμακούμενης δυσκολίας, από τα πιο απλά στα πιο

σύνθετα. Από τον μαθητή ζητείται πάντοτε να απαντήσει σε ερωτήσεις ώστε να

προχωρήσει σε επόμενο επίπεδο. Βλέπουμε ότι η αυτή η μέθοδος διδασκαλίας

στηρίζεται στις θετικές ενισχύσεις και στις ανατροφοδοτήσεις που δέχονται οι

μαθητές με σκοπό να τους αυξήσουν την επιθυμία για σκέψη και δράση.


2

Οι διδακτικές μηχανές συνδέονται με την

προγραμματισμένη μάθηση όπου το πρόγραμμα

παίρνει τη θέση του διδάσκοντα για κάθε μαθητή. Η

ιδέα των διδακτικών μηχανών σχηματοποιήθηκε

αρχικά από τον Pressey τη δεκαετία του ’20, αλλά

δεν έγιναν προσπάθειες για την εφαρμογή τους

διότι εκείνη την περίοδο, και ιδιαίτερα στην

αμερικανική παιδαγωγική, κυριαρχούσαν άλλες

θεωρίες.

Το 1954 ο Skinner, αξιοποιώντας τις απόψεις

του για την συντελεστική μάθηση, κατασκεύασε μια

διδακτική μηχανή οποία ήταν ένας αυτόματος εξεταστής των γνώσεων των

μαθητών. Το εγχείρημα του Skinner βρήκε πρόσφορο έδαφος, σε σχέση με τον

Pressey, και μετά το 1957 υιοθετήθηκε ως μέσο εκσυγχρονισμού του

Αμερικανικού εκπαιδευτικού συστήματος.

Ένα πλεονέκτημα αυτών των μηχανών θεωρήθηκε το ότι ο μαθητής

μπορούσε να εξεταστεί γρήγορα, εύκολα και χωρίς μεγάλο κόστος. Επίσης οι

μαθητές είχαν την δυνατότητα να ασχοληθούν με αυτές όποτε μπορούσαν και το

επιθυμούσαν.

Μπορούμε να πούμε ότι οι διδακτικές μηχανές είναι τα εργαλεία για την

εφαρμογή της προγραμματισμένης διδασκαλίας.

Συμπεριφορισμός και Ψηφιακές Τεχνολογίες

Το εκπαιδευτικό λογισμικό που προτείνει ο συμπεριφορισμός

χαρακτηρίζεται ως «Λογισμικό κλειστού τύπου» και ακολουθεί τις αρχές της

Προγραμματισμένης Διδασκαλίας. Αν έπρεπε να συνεργαστούμε με τον


3

Skinner και να δημιουργήσουμε ένα λογισμικό που θα επέτρεπε σε παιδιά να

μάθουν γεωγραφία θα έπρεπε να ακολουθήσουμε τα βήματα αυτής της

προσέγγισης.

Το λογισμικό μας θα πρέπει να:

Έχει καλά οργανωμένα τμήματα στην οθόνη.

Είναι σειριακό. Δηλαδή ανάλογα με την ορθότητα της απάντησης

συνεχίζεται η μαθησιακή διαδρομή διαφορετικά δίνονται επιπλέον

πληροφορίες. Η πορεία της διδασκαλίας θα είναι κατανεμημένη σε επάλληλα στάδια

κλιμακούμενης δυσκολίας.

Δίνει αμέσως ανάδραση για την απόκριση του χρήστη και να

χρησιμοποιείται εκτενώς η λογική της θετικής ενίσχυσης (με ήχους,

εικόνες κλπ.) Προσφέρει τη δυνατότητα πολλαπλής αναπαράστασης και

εποπτικοποίησης του παρουσιαζόμενου υλικού.

Παρέχει τη δυνατότητα εξάσκησης μιας έννοιας, ιδέας, δεξιότητας (Drill

and Practice).

Διάγραμμα 1: UML Διάγραμμα για το εκπαιδευτικό λογισμικό εκμάθησης γεωγραφίας


4

Η σχέση «include» σημαίνει ότι μια διαδικασία είναι υπολειτουργία μιας

άλλης και ότι θα εκπληρωθεί τουλάχιστον μια φορά προκειμένου να εκπληρωθεί

η αρχική. Στο διάγραμμα 1 έχω χρησιμοποιήσει αυτή τη σχέση 3 φορές. Αρχικά

όταν ο Δάσκαλος επιλέξει επεξεργασία των ερωτήσεων θα πρέπει να διαλέξει την

ενότητα στην οποία θα κάνει τις αλλαγές. Όταν ο μαθητής διαλέξει την ενότητα

που τον ενδιαφέρει θα μεταφερθεί στην οθόνη επίλυσης υποχρεωτικά και κατόπιν

μετά από κάθε απάντηση θα ενεργοποιείται ο έλεγχος ώστε να δώσουμε την

ανατροφοδότηση στον μαθητή μας.

Για τις γνωστικές θεωρίες, η μάθηση δεν είναι διαδικασία και αποτέλεσμα

εξάρτησης, όπως στο συμπεριφορισμό, αλλά αποτέλεσμα ενεργούς επεξεργασίας

πληροφοριών με βάση τις ενδιάμεσες γνωστικές λειτουργίες του ατόμου, οι οποίες

παρεμβάλλονται ανάμεσα στις πληροφορίες του περιβάλλοντος (ερέθισμα) και

στις αντιδράσεις του ατόμου. Η γνώση δε, δεν είναι «συσσώρευση» εμπειρίας,

αλλά αποτέλεσμα ενεργούς αντιπαράθεσης του οργανισμού με την εμπειρία, δια

της οποίας το άτομο, με δημιουργικές

δραστηριότητες μέσα στο φυσικό και

κοινωνικό του περιβάλλον την οικοδομεί.

Η μάθηση, υπό το πρίσμα αυτό συνίσταται

στην τροποποίηση γνώσεων που ήδη

προϋπάρχουν.

Σημαντικό ρόλο λοιπόν για τις

γνωστικές θεωρίες παίζει η δομή και η

λειτουργία του γνωστικού συστήματος, σε

αντίθεση με τις συμπεριφοριστικές που

εστιάζουν στην παρατηρούμενη εξωτερική

συμπεριφορά.

Η θεωρία της επεξεργασίας της πληροφορίας αντιμετωπίζει τη σκέψη ως μέσο

επεξεργασίας της πληροφορίας και αναπτύχθηκε παράλληλα με την ανάπτυξη

των επιστημών της πληροφορικής, σχηματοποιώντας ένα μοντέλο λειτουργίας

του εγκεφάλου όμοιο με αυτό της λειτουργίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Όπως και στους υπολογιστές, έτσι και στο ανθρώπινο νοητικό σύστημα,

υπάρχουν "είσοδοι" (αισθήσεις), "επεξεργασίες" και "αναπαραστάσεις" (στον

εγκέφαλο) και "έξοδοι" (συμπεριφορά). Οι "επεξεργασίες" και οι

"αναπαραστάσεις" συνιστούν τη γνωστική επεξεργασία. Οι γνώσεις (ανεξάρτητα

από την εγκυρότητά τους) είναι δομές σταθεροποιημένες στη "μακροπρόθεσμη

μνήμη". Ο διαρκής αυτός χαρακτήρας τους, τις διακρίνει από τις αναπαραστάσεις

οι οποίες είναι περιστασιακές δομές που δημιουργήθηκαν σε μια συγκεκριμένη


5

κατάσταση και για συγκεκριμένους στόχους και βρίσκονται αποθηκευμένες στη

"βραχυπρόθεσμη μνήμη" ή μνήμη εργασίας.

Αυτό είναι και το σημαντικότερο στοιχείο αυτής της θεωρίας αφού βασική

της αρχή είναι η εστίαση στη νοητική αναπαράσταση από το γνωστικό σύστημα

και στην επεξεργασία της.

Η θεωρία επεξεργασίας της πληροφορίας σχετίζεται, στο σχεδιασμό

εκπαιδευτικών περιβαλλόντων, με την διδακτική προσέγγιση που προωθεί τη

διαδικασία της μάθησης μέσω της επίλυσης προβλημάτων. Επίσης διακρίνει τους

μαθητές σε επίπεδα (αρχάριοι, προχωρημένοι κ.α.) λαμβάνοντας υπόψη της τις

διαφορές τους.

Μια ακόμη σημαντική συνεισφορά και επιρροή αυτής της θεωρίας είναι η

έννοια της εννοιολογικής αλλαγής δηλαδή η ποιοτική αλλαγή του συστήματος

αναπαραστάσεων των μαθητών.

Γενικά οι προτάσεις μιας Γνωσιακής Θεωρίας προσφέρουν τη βάση για τον

καθορισμό των προδιαγραφών σχεδίασης του κατάλληλου εκπαιδευτικού

λογισμικού. Οι προδιαγραφές αυτές μπορούν να διαφέρουν και να είναι σε

διάφορα κομμάτια του Λογισμικού μας.

Η θεωρία Διπλής Κωδικοποίησης αναφέρεται στην ευκολία των ανθρώπων

να δεχθούν να αποθηκεύσουν και να επεξεργαστούν την πληροφορία όταν

χρησιμοποιούνται 2 ανεξάρτητα κανάλια, το λεκτικό και το οπτικό, αρκεί να είναι

καλά συνδεδεμένα μεταξύ τους. Όταν ο εκπαιδευόμενος παρακολουθεί μια

εφαρμογή πολυμέσων προσλαμβάνει πληροφορίες που ενεργοποιούνται και

υφίστανται επεξεργασία και από τα 2 κανάλια με αποτέλεσμα να είναι πιο εύκολο

να αποθηκευτούν στην μακροχρόνια μνήμη και να ανακληθούν από αυτή. Υπό

αυτό το πρίσμα όταν θα σχεδιάζαμε μια εφαρμογή πολυμέσων για την ενότητα

των Δικτύων Υπολογιστών θα έπρεπε να φτιάξουμε οθόνες που να συνδυάζουν

τα 2 διαφορετικά κανάλια σωστά ώστε να μην επιτρέψουμε τον εκπαιδευόμενο

να δημιουργήσει 2 διαφορετικές αναπαραστάσεις αλλά μια ενιαία και ισχυρή.

Σύμφωνα με τη θεωρία εμβάθυνσης η διδασκαλία πρέπει να οργανωθεί κατά

αύξουσα σειρά πολυπλοκότητας. Να παρουσιάζεται δηλαδή στον εκπαιδευόμενο

από την, αρχικά, απλούστερη της μορφή στην πιο σύνθετη. Επίσης σε κάθε

μάθημα θα πρέπει να του παρουσιάζεται μια περίληψη των όσων έχει ήδη διδαχθεί

μέχρι εκείνη την στιγμή. Με απλά λόγια ο εκπαιδευόμενος αρχικά πρέπει να

αποκτήσει μια βασική κατανόηση του θέματος και να προσθέσει σταδιακά

επόμενες ιδέες και απόψεις.

Για το μάθημα των δικτύων θα έπρεπε αρχικά να παρουσιάσουμε τις

αφηρημένες και γενικές ιδέες των δικτύων και στην εξέλιξη της μαθησιακής


6

διαδικασίας να αρχίσουμε να τροφοδοτούμε τον εκπαιδευόμενο με όλο και πιο

σύνθετες ιδέες.

Ένα εκπαιδευτικό λογισμικό θα πρέπει να:

Είναι καλά οργανωμένο σε ενότητες κλιμακούμενης δυσκολίας

Επιτρέπει στο χρήστη να δει ό,τι του έχει διδαχθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή

Μπορεί να δίνει τη δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο να λύσει προβλήματα

για να του επιτρέψει να οικοδομήσει τη γνώση καλύτερα

Χρησιμοποιεί 2 κανάλια μετάδοσης της πληροφορίας (λεκτικό, οπτικό)

Επιτρέπει στον εκπαιδευόμενο να αλλάξει την τροπικότητα παρουσίασης

της πληροφορίας (δυνατότητα εναλλαγής ηχογραφημένου μηνύματος και

γραπτού κειμένου

Δίνει τη δυνατότητα διάδρασης με το περιβάλλον

Διάγραμμα 2: UML Διάγραμμα για το εκπαιδευτικό λογισμικό στο μάθημα των Δικτύων Υπολογιστών

Στο διάγραμμα 2 έχω χρησιμοποιήσει τη σχέση include 4 φορές. Αρχικά όταν ο

Δάσκαλος επιλέξει επεξεργασία των ερωτήσεων θα πρέπει να διαλέξει την ενότητα στην οποία θα κάνει τις αλλαγές. Έτσι πρέπει να ενεργήσει ο δάσκαλος και στην

λειτουργία της επεξεργασίας των ενοτήτων. Όταν ο μαθητής διαλέξει την ενότητα


7

που τον ενδιαφέρει θα μεταφερθεί στην οθόνη επίλυσης υποχρεωτικά και κατόπιν

μετά από κάθε απάντηση θα ενεργοποιείται ο έλεγχος ώστε να δώσουμε την ανατροφοδότηση στον μαθητή μας.


8

Βιβλιογραφία

Βασίλης Ι. Κόμης, «Εισαγωγή στις Εκπαιδευτικές Εφαρμογές των

Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών», εκδ. Νέων

Τεχνολογιών, Αθήνα 2004 Ν. Π. Μιχαηλίδης «Σχεδιασμός Διδακτικών Πολυμεσικών Εφαρμογών:

Θεωρητική Προσέγγιση –Παραδείγματα» Ν. Π. Μιχαηλίδης -

http://ekped.gr/praktika/gen/14_67k.swf

http://educational-technology.blogspot.gr/2007/10/blog-post_716.html Χρησιμοποιήθηκε όλη η βιβλιογραφία που παραδόθηκε για την

ολοκλήρωση της εργασίας καθώς και οι σημειώσεις του Διδάσκοντα

Καθηγητή κ. Δημητριάδη Σταύρου.

http://ekped.gr/praktika/gen/14_67k.swf

http://educational-technology.blogspot.gr/2007/10/blog-post_716.html

Education

Συμπεριφορισμός και Θεωρία Διπλής Κωδικοποίησης