ARALING PANLIPUNAN 8

MODYUL BLG. 4 :ANG SILANGAN AT TIMOG SILANGAN ASYA SA TRANSISYUNAL AT MAKABAGONG PANAHON ((IKA-16 HANGGANG IKA-20 SIGLO)

PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG Ayon sa Travel Magazine, humigit kumulang sa dalawang milyong Kanluranin ang nagtungo sa Asya noong 2010 upang bisitahin ang magaganda at makasaysayang lugar dito. Ganito din kaya ang dahilan ng pagpunta ng mga Kanluranin sa Asya noong ika-16 na siglo? Bakit sinakop ng mga Kanluranin ang karamihan ng mga bansa sa Asya? Paano

ipinaglaban ng mga mga Asyano ang kanilang kalayaan at karapatan? Higit sa lahat, paano binago ng pananakop at pakikipaglaban ang Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 siglo hanggang sa ika-20 siglo?

Sa Modyul na ito ay mauunawaan mo ang nagpatuloy at nagbago sa mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin. Tandaan na dapat mong maunawaan sa modyul na ito ang sagot sa sumusunod na katanungan:

Paano nakamit ang transpormasyon sa Silangan at Timog Silangang Asya sa mula ika-16 siglor hanggang sa ika-20 siglo?

Paano nakaimpluwensiya sa transpormasyon ng Silangan at Timog Silangang Asya ang karanasan nito sa panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismo?

Paano nakatulong ang pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya sa kasalukuyang kalagayan?

Paano nahubog ng paglaya ng Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa ika-20 siglo?

Paano nakaapekto sa mga Asyano ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-20 siglo

MGA ARALIN AT SAKOP NG MODYUL

Aralin 1 – Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika 16- hanggang ika-20 sigloAralin 2 – Pag-usbong Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika 16- hanggang ika-20 sigloAralin 3 – Hakbang tungo sa Paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-20 siglo

1

Aralin 4 – Ang mga Pagbabago sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika -16 hanggang ika-20 siglo

Grapikong Pantulong ng Aralin

Ang sumusunod ang inaasahang matutuhan mo sa Modyul na ito. Tiyaking iyong babasahin at babalik-balikan dahil ito ang magsisilbi mong gabay sa iyong pagkatuto.

Sige na! Simulan na nating basahin…

Aralin 1 Nasusuri ang mga dahilan at paraan ng pagpasok ng mga Kanlurang bansa hanggang sa pagtatag ng kanilang mga kolonya o kapangyarihan sa Silangan at Timog Silangang Asya

Nasusuri ang transpormasyon ng mga pamayanan at estado sa Timog at Timog Silangang Asya sa pagpasok ng mga isipan at impluwensiyang kanluranin sa larangan ng: (a) pamamahala, (b) kabuhayan, (c) teknolohiya, (d) lipunan, (e) paniniwala, (f) pagpapahalaga, at (g) sining at kultura

Naipapaliwanag ang mga nagbago at nanatili sa ilalim ng kolonyalismo

Natataya ang mga epekto ng kolonyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Naihahambing ang mga karanasan sa Silangan at ng Timog

2

Kolonyalismo at Imperyalismo

Pag-usbong ng Nasyonalismo

Hakbang Tungo sa Paglaya

Mga Pagbabago

TRANSPORMASYON NG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA MULA IKA-16 NA SIGLO

HANGGANG SA KASALUKUYAN

Silangang Asya sa ilalim ng imperyalismong kanluranin Aralin 2 Nasusuri ang mga salik at pangyayaring nagbigay –daan sa

pag-usbong at pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Naipapaliwanag ang iba’t ibang manipestasyon ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Nabibigyang halaga ang papel ng nasyonalismo sa pagbuo ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan

Aralin 3 Naihahayag ang pagpapahalaga sa bahaging ginampanan ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo

Nasusuri ang pamamaraang ginamit sa Silangan at Timog Silangang Asya sa pagtatamo ng kalayaan mula sa kolonyalismo ng kilusang nasyonalista

Nasusuri ang matinding epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista

Nasusuri ang kaugnayan sa iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista

Aralin 4 Naihahambing ang mga pagbabago sa mga bansang bumubuo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Nasusuri at naihahambing ang balangkas ng pamahalaan ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangangn Asya

Nasusuri ang mga anyo at tugon sa Neokolonyalismo sa Silangan at Timog-Silangang Asya

Nasusuri at naihahambing ang mga palatuntunang nagtataguyod sa karapatan ng mamamayan sa pangkalahatan, at ng kababaihan, grupong katutubo, mga kasapi ng caste sa India at iba pang sektor ng lipunan

Naihahambing ang kalagayan at papel ng kababaihan sa iba’t ibang bahagi ng Timog at Kanlurang Asya at ang kanilang ambag sa bansa at rehiyon

Naiuugnay ang mga kasalukuyang pagbabago, pang-ekonomiya na naganap/ nagaganap sa kalagayan ng mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya

Nasusuri ang pagkakaiba-iba ng antas ng pagsulong at pag-unlad ng Timog at Timog Silangang Asya gamit ang estadistika at kaugnay na datos

Nasusuri ang epekto ng kalakalan sa pagbabagong pang-ekonomiya at pangkultura ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya

Nasusuri ang epekto ng mga samahang kababaihan at ng mga kalagayang panlipunn sa buhay ng kababaihan tungo sa pagkakapantay-pantay, pagkakataong pang-ekonomiya at karapatang pampolitika

Nasusuri ang kinalaman ng edukasyon sa pamumuhay ng mga

3

AsyanoNatataya ang bahaging ginampanan ng relihiyon sa iba’t ibang

aspeto ng pamumuhayNapahahalagahan ang mga kontribusyon ng Silangan at

Timog Silangang Asya sa larangan ng sining at humanidades at palakasan

Nahihinuha ang pagkakakilanlan ng kulturang Asyano batay sa mga kontribusyon nito

MGA INAASAHANG KAKAYAHAN

Upang maisakatuparan ang pagkatuto sa Modyul na ito, kailangan mong alalahanin at gawin ang sumusunod:

1. Mabigyang kahulugan ang mahahalagang konsepto na may kaugnayan sa paksa

2. Makapagsuri ng mga talahanayan, larawan at primaryang sanggunian

3. Makabuo ng pag-unawa tungkol sa mga nanatili, nagbago at nagpatuloy sa lipunang Asyano mula ika-16 na siglo hanggang sa ika-20 siglo at ang epekto nito sa mga mamamayan

4. Makilahok sa kinabibilangang pangkat sa pagtupad ng iba’t ibang gawaing pampagkatuto.

5. Makapagsulat ng iyong repleksiyon o realisasyon tungkol sa iba’t ibang antas ng transpormasyon ng mga bansang Asyano

4

PAUNANG PAGTATAYA

1. Alin sa mga sumusunod ang naglalarawan ng epekto ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa ekonomiya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo?

a. Nagpatayo ng mga simbahan upang maipalaganap ang relihiyong Kristiyanismo

b. Nagtalaga ng mga banyagang kinatawan upang pamunuan ang nasakop na bansa

c. Nagpagawa ng mga kalsada at riles ng tren upang mapabilis ang pakikipagkalakalan

d. Nagpalabas ng mga kautusan upang mapasunod ang mga katutubong Asyano

2. Isa ang Tsina sa mga bansang nakaranas ng pananakop ng mga Kanluranin. Magkakaiba ang pamamaraan at layunin ng mga Tsino na nakipaglaban para makamit ang kanilang kalayaan. Pagsunod-sunurin ang mga pangyayari na may kaugnayan sa pagpapakita ng mga Tsino ng damdaming Nasyonalismo.

I. Pagtatatag ni Sun Yat Sen ng partidong KuomintangII. Paghihimagsik ng mga Boxer laban sa mga KanluraninIII. Pagsiklab ng Rebelyong Taiping laban sa mga ManchuIV. Pagsikat ng partidong Kunchantang sa pamumuno ni Mao Zedong

a. III, II, I at IV b. I, II, III, at IVc. II, III, I, at IVd. IV, III, I, at II

3. Sa paglaya ng maraming bansa sa Asya ang isa sa pinaka nakatulong upang makamit ang paglaya ay ang pagkakaroon ng pambansang kamalayan kagaya nang pagtatanggol sa bayan, paghahandog ng sarili para sa bayan, pag-iisip kung ano ang ikabubuti ng sambahayan ang konseptong tinutukoy ay-

5

Ngayon, subukin mo nang sagutin ang panimulang pagsusulit na magtatakda kung ano na ang iyong alam sa mga aralin. Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo masasagutan nang wasto at alamin ang wastong kasagutan nito sa iba’t ibang aralin sa Modyul na ito.

a. Patriotismob. Kolonyalismoc. Nasyonalismod. Neokolonyalismo

4. Inanyayahan ka ng iyong kaibigan na manood ng pagtatanghal ng Miss Saigon na gaganapin sa CCP. Gaganap ka bilang Kim, ang pangunahing tauhan sa nasabing pagtatanghal si Lea Salonga. Sa anong larangan siya nakilala?

a. Arkitekturab. Musika c. Palakasand. Pulitika

5. Maraming pagbabago ang naganap sa mga bansang napasailalim sa kapangyarihang kanluranin. Suriin ang tsart sa ibaba na nagpapakita ng epekto ng kolonyalismo sa isang bansa. Sa iyong palagay, anong aspeto ang nagbago na ipinapakita ng tsart?

a. edukasyonb. kabuhayanc. lipunan

6

Epekto ng Kolonyalismo

?

Paglaganap ng kahirapan

Pagkaubos ng lokas na yaman

Paglaganap ng pagtatanim ng mga produkto para sa monopolyo

d. pulitika

6. Para sa aytem na ito, suriin ang ipanapakita ng mapa sa ibaba:

Ayon sa mapa, ano-ano ang mga bansang Kanluranin na nanakop ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya?

a. Great Britain, Netherlands, Portugal, Spainb. France, Netherlands, Spain, Portugalc. Portugal, United States of America, Spain, Netherlandsd. United States of America, Spain, Portugal, Great Britan

7. Nadama ng maraming bansa sa Timog Silangang Asya ang pagnanais na lumaya. Alin sa mga sumusunod ang isa sa mga pamamaraang ginamit sa Timog Silangang Asya kagaya ng Pilipinas, Indonesia, Myanmar at iba pa upang lumaya?

a. Pagsunod at paghihintayb. Pagtutol at pakikipagtulunganc. pakikipagtulungan at pagpapakabutid. Pananahimik at pagwawalang bahala

7

8. Para sa aytem na ito, suriin ang kasunod na mga larawan : Ano ang pagkakatulad ng nagawa ng kababaihan na nasa larawan?

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Aung_San_Suu_Kyi_17_November_2011.jpg

a. Nagtaguyod ng demokrasya sa kanilang bansab. Nakibaka para sa karapatan ng mga babae sa kanilang bansac. Nanungkulan sa pinakamataas na posisyon sa pamahalaan ng kanilang

bansad. Nagpairal ng bagong uring pamahalaan sa kanilang bansa

Para sa aytem na blg.9, suriin ang kasunod na larawan .

http://www.google.com.ph/imgres?q=colonialism+in+southeast+asia&num=10&hl=fil&biw=1280&bih=563&tbm=isch&tbnid=aXFAxKOiZN7vyM:&imgrefurl=

http://blogs.bauer.uh.edu/vietDiaspora/blog/colonial-

9. Ano ang mahihinuha mo sa kalagayan ng pamumuhay ng mga Asyano sa ilalim ng mga mananakop?

a. Ang pagsasaka ay kinontrol ng mga mananakop. b. Mas napalago ng mga mananakop ang sektor ng agrikulturac. May kalayaan ang mga bansang Asyano pa pamunuan ang

sariling bansa.

8

Megawati Sukarnoputri

Corazon Aquino Aung San Suu Kyi

Chandrika Kumaratunga

d. .Ang mga Asyano ay lubos na binabantayan sa kanilang pagtatrabaho.

10. Para sa aytem na ito, suriin ang kasunod na mapa ng Asya :

Ano ang iyong mahihinuha sa nakalarawang mga tao sa mapa?

a. Karamihan ng mg bansang nasakop ng mga Kanluranin ay kabilang sa Timog, Silangan at Timog Silangang Asya.

b. Iba-iba ang paraan ng pagtugon ng mga Asyano sa hamon ng kolonyalismo at imperyalismo.

c. Dumanas ng pagmamalupit at pang-aabuso ang mga Asyano sa kamay ng mga mananakop.

d. Ang paglaya ng isang bansa ay nasa kamay ng isang mahusay na pinuno.

11. Pahayag 1: Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog- Silangang Asya ay sinakop ng mga Europeo.

Pahayag 2: Ang mga bansang lumaya sa pananakop ng mga Kanluranin ay naging demokratikong bansa

a. Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay mali

9

Civil Disobedience

Gumamit ng panulat

Nagtaguyod ng

ideolohiyang komunismo

Guided democracy

MGA KILALANG PINUNO NG NASYONALISMONG ASYANO

Koumintang

b. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tamac. Lahat ng pahayag ay tama.d. Lahat ng pahayag ay mali.

12. Paano naapektuhan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ang Silangan at Timog Silangang Asya sa pag-aangat ng mga malawakang kilusang nasyonalista?

a. Nagpatuloy ang digmaan at nagkaroon ng digmaang sibilb. Lumakas ang nasyonalismo at dahil dito nakamit ang kasarinlanc. Nagkaroon ng lakas ng loob na lumaban upang makamtan ang kalayaand. Milyon-milyong mamamayan ang namatay at maraming lungsod ang

nasira

13. Para sa aytem na ito, suriin ang larawan sa ibaba

Inihalintulad ng ekonomistang si Kaname Akamasu ang pag unlad ng ekonomiyang Asyano sa gansangl umilipad( flying geese ). Ano ang mensaheng ipinahihiwatig nito?

a. Magkakaiba ang antas ng pag-unlad ng mga bansang Asyano.b. Mabagal ang pag-unlad ng mga bansang Asyano.c. Magkakasabay ang tinatamasang pag-unlad ng mga bansang Asyano.d. May malaking impluwensiya ang mga kanluraning bansa sa pag-unlad ng

mga bansang Asyano.

14.Sa paglipas ng panahon ay patuloy na nadaragdagan ang pangalan ng mga Asyanong nagtatagumpay sa iba’t ibang larangan ng palakasan sa daigdig. Paano nakaapekto ang tagumpay na ito ng mga bansang Asyano sa pananaw ng mga bansa sa daigdig?

10

a. Naging sentro ng kontrobersiya ang tagumpay na natamo ng mga Asyano.

b. Kinilala ang Asya sa larangan ng palakasan bilang isang powerhouse.

Itinuring na balakid ng ibang mga bansa ang tagumpay na tinamo ng mga Asyano sa kanilang sariling hangarin.

c. Maraming atletang Asyano ang hinangad ng ibang mga bansa na makuha nila.

15.Maraming pagbabago ang dulot ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Asya. Isa dito ay ang pagbabago sa kultura na naging dahilan sa kawalan ng tunay na pagkakaisa ng mga mamamayang Asyano sa kani-kanilang bansa. Makikita na may kaugnayan sa mga hamon na nararanasan ng mga Asyano sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin upang maging bahagi sa paglutas ng nabanggit na suliranin?

a. Sisihin ang mga Kanluraning bansa na nanakop sa mga bansang Asyanob. Tanggihan ang mga turista na mula sa mga bansa na nanakop noon sa

Asyac. Magsumikap sa pag-aaral upang hindi maging pabigat sa lipunand. Tanggapin ang mga pagbabagong naganap at gamitin para mapaunlad

ang bansa

16.Nabuo ang nasyonalismo sa Asya bilang reaksiyon ng mga Asyano sa kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin. May mga gumamit ng civil disobedience, rebolusyon, pagyakap sa ideolohiya, pagtanggap sa mga pagbabagong dala ng mga dayuhan at pagtatag ng mga makabayang samahan upang ipakita ang damdaming nasyonalismo. Bilang mag-aaral paano mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan sa kasalukuyang panahon?

a. Maging mabuting mag-aaral at makilahok sa mga gawaing pangkomunidad

b. Makiisa sa mga samahan na nagsusulong ng pangangalaga sa kalikasanc. Mag-aral ng mabuti upang hindi maging pabigat sa lipunang

kinabibilangan

17. Mahigpit na pinagtatalunan ng bansang China at Pilipinas ang mga isla ng Spratly na tinatawag din ng mga Pilipino na Kalayaan Islands. Noong panahon ng kolonyalismo at imperyalismo, ang mga teritoryo ng mga bansang Asyano ay sinakop ng mga Kanluranin, ano ang nararapat gawin upang maiwasan na mauwi sa pananakop ng China ang sigalot sa Spratly Islands?

a. Magtayo ng samahan upang pagbayarin ang mga Kanluranin sa kanilang kasalanan

11

a. Idulog ang usapin sa pandaigdigang husgado upang maresolba ng mapayapa ang nabanggit na krisis

b. Palakasin ang puwersang pandigma ng Pilipinas upang maging handa sa posibleng digmaan

c. Humingi ng tulong sa mga malalakas na bansa upang matapatan ang malakas na puwersa ng China

d. Makipagkasundo sa pinuno ng pamahalaang Tsino upang paghatian ang mga isla sa Spratly

18.Kung ikaw ay isa sa mga namumuno sa ating bansa at papasok ka sa mga kasunduan ano ang dapat na isasaisip sa pagsusulong nito?

a. Isusulong ang interes ng ating bansa at babantayan ang ating karapatanb. Isusulong ang malayang kalakalan upang umunlad ang ating ekonomiyac. Bibigyang pabor ang interes ng ibang bansa upang mapanatili ang

kapayapaand. Isusulong ang pag-unlad ng ating bansa kahit maapektuhan ang ating

kapaligiran

19.Ang mga demonstrasyon na naganap sa EDSA sa Pilipinas noong 1986 at Tiananmen sa China noong 1989 ay parehong nauwi sa isang rebolusyon. Paano nagkakatulad ang dalawang magkahiwalay na pangyayari sa kasaysayan?

http://www.theepochtimes.com/n2/images/storie/ http://2.bp.blogspot.com/-Iep97hIN73Y/T0WMsEhWT5I large/2010/06/03/tiananmen+square+massacre.jpg AAAAAAAAAY0/f1SgmJeLZIo/s1600/edsa+uprising+/ 2.jpg

12

http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/ http://news.asiaone.com/A1MEDIA/news/01416/tiananmen_square8_1416033i.jpg 02Feb12/images/20120225.104422_edsa.jpg

a. May kakayanan ang pamahalaang tumanggi sa hangarin ng mamamayan nito.

b. May kakayanan ang mamamayan na maipahatid sa pamahalaan ang kanilang naisin.

c. Maaaring magtagumpay ang isang mapayapang pamamaraan kung magkakaisa.

d. Maaaring tularan ng isang bansa ang karanasan ng ibang bansa na may parehong resulta

20.Ang mga OFW ay itinuturing na pangunahing dahilan ng unti-unting pagbangon ng ekonomiya ng Pilipinas. Kamakailan lang ay patuloy ang pagbalik sa bansa ng mga OFW bunsod ng mga di magandang karanasan na kanilang tinamo tulad ng pang-aabuso, pagmamaltrato at iba pa. Kung ikaw ang Sec. of DFA ano ang iyong imumungkahing mabisang gawin ng pamahalaan ukol dito?

a. Himukinangmga OFW nabumaliksamgabansangpinagtatrabahuhanb. Wakasan ngPilipinas ang ugnayan sa mga nasabing bansa.c. Himukinangmgakaratigbansanamagpairalng ‘economic embargo’.d. Maglunsadngmgaprogramangpangkabuhayanparasamganagbalikna OFW

\

13

ARALIN BLG. 1: KOLONYALISMO AT IMPERYALISMO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

ALAMIN

Gawain 1. Hanapin Mo Ako, Kung Kaya Mo!Basahin ang kuwento ng isang turista na nagtungo sa Pilipinas. Tukuyin

ang mga lugar na kaniyang pinuntahan gamit ang sumusunod na mapa

14

Handa ka na ba? Ngayon ay simulan mong alamin ang mga dahilan at pamamaraan na ginamit ng mga Kanluranin sa pananakop ng mga lupain sa pamamagitan ng isang paglalakbay.

15

Nagtungo ako sa Pilipinas upang bisitahin ang iba’t ibang lugar at lansangan dito. Una kong pinuntahan ang daan na makikita sa silangan ng Athletic Bowl at sa kanluran ng Session Road. Malapit ito sa Governor Pack Road. Ito ay ang (1)____________________. Pagkatapos nito ay nagtungo ako sa Maynila upang magpunta sa isang ospital. Napansin ko ang isang daan na ipinangalan sa isang bansa sa Europa. Makikita ang daan na ito sa kanluran ng ospital na aking pinuntahan. Nasa hilagang bahagi nito ang isang sikat na fastfood chain. Ang pangalan ng daan na ito ay (2)____________________. Mula sa ospital ay nagtungo ako sa isang pharmacy upang bumili ng gamot. Dumaan ako sa isang mahabang lansangan na makikita sa hilaga ng EDSA. Ito ay ang (3) ______________________. Ayon sa aking mga kaibigan ay masarap ang mga prutas dito sa Pilipinas kaya’t nagtungo ako sa Marfori Fruit Market. Upang makarating dito, dumaan ako sa (4) __________________ na makikita sa silangan ng Marfori Fruit Market at Timog ng A. Pichon St. Upang makapaglibang naman ay naglaro ako ng basketball sa Bacag Basketball Court na kalapit naman ng Bacag Elementary School. Makikita sa pagitan ng dalawang nabanggit na lugar ang (5) _________________________. Huli kong pinuntahan ang ferry station sa Maynila upang makita ang kasalukuyang kalagayan ng Ilog Pasig. Ang nasabing ferry station ay bumabagtas mula sa Pasig hanggang sa (6)_____________. Makikita ito sa Hilaga ng Quezon Boulevard at Timog Silangang bahagi ng McArthur Monument.

Mga Sagot:1.2.3.4.5.6.

Pamprosesong Tanong:1. Ano ano ang pangalan ng mga daan at lugar na pinuntahan ng turista?

2. Sila ba ay mga Pilipino o banyaga? Patunayan.

3. Ano ang ginawa ng mga nabanggit na dayuhan nang sila ay nagpunta sa Pilipinas? Ipaliwanag.

Gawain 2. Mapa-nakopTinalakay sa Aralin 1 at 2 ng Modyul 3 ang pananakop ng mga Kanluranin

sa Timog at Kanlurang Asya. Sa nakarang gawain, nabatid mo na ang Pilipinas ay isa rin sa nasakop na bansa. Bukod sa Pilipinas, ano pa kaya ang ibang bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin?

Panuto: Makikita sa unang mapa ang mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin. Gamit ang pangalawang mapa, tukuyin mo ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya na nasakop ng mga Kanluranin sa pamamagitan ng paglalagay ng mga flaglets sa mga nasakop na bansa.

16

Mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin

Portugal France England

Pamprosesong TanongSagutin ang sumusunod na tanong:

1. Ano-ano ang bansang Asyano na nasakop ng mga Kanluranin?2. Bakit sinakop ng mga Kanluranin ang karamihan ng mga bansa sa Asya?3. Paano nakaapekto sa pamumuhay ng mga Asyano ang pananakop ng mga Kanluranin?

Gawain 3. Hagdan ng Aking Pag-unlad

17

Mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na nasakop ng mga Kanluranin.

England USA Spain Netherlands France Portugal

Sigurado akong pagkatapos mong matukoy ang mananakop at nasakop na bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nais mo namang malaman ang mga dahilan kung bakit ito naganap. Bago natin ipagpatuloy ang pagsusuri sa mga dahilan na ito ay sagutan mo muna ang chart na “Hagdan ng Aking Pag-unlad”.

Panuto: Sagutan ang hanay na Ang aking Alam at Nais malaman. Samanatala, masasagutan mo lamang ang iba pang bahagi ng chart pagkatapos ng modyul na ito.

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin

18

ANG AKING ALAM________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______

NAIS MALAMAN___________________________________________________________________________________________________________________________________________________

MGA NATUTUHAN_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya noong panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismo?________________________________________________

Pagkatapos masuri ang iyong mga kaalaman tungkol sa Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay tiyak kong nais mong malaman ang sagot sa iyong mga tanong na isinulat mo sa chart na iyong sinagutan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng modyul . Sa iyong pagtupad sa iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma ba ang iyong mga dating alam sa mga bagong kaaalaman na iyong matutuhsan sa modyul na ito.

PAUNLARIN

Gawain 4. Balikan Natin

Ilahad sa klase ang nilalaman ng timeline. Sagutin ang sumusunod na tanong.

Pamprosesong Tanong:

1. Kung ang mga pangyayari sa iyong nabuong timeline ay hindi naganap. Ano ang mga posibleng mangyayari sa Silangan at Timog Silangang Asya?

2. Dahil sa kaganapang ito, ano ang kinahinatnan ng Asya?

Sa iy

19

Sa bahaging ito ay inaasahan na matutuhan mo ang mga dahilan, pamamaraan at epekto ng pananakop ng Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari mong balikan ang mga sagot sa unang kolum ng chart na iyong sinagutan sa Gawain 3 upang malaman kung tama ito. Samantala matutuhan mo sa bahagi na ito ang sagot sa mga tanong na iyong isinulat sa ikalawang kolum ng chart.

Mga pangyayari na nagbigay daan sa pagtatatagng Imperyalismong Kanluranin sa Asya

Batay sa tinalakay sa Aralin 1 ng Modyul 3, bumuo ng timeline tungkol sa mga pangyayaring nagbigay daan sa Imperyalismong Kanluranin sa Asya.

Sa nakaraang gawain, nabatid mo ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa Imperyalismong Kanluranin sa Asya. Sa kasalukuyan, maraming dokumento ang naglalahad ng paghihirap na dinanas ng mga katutubong Asyano sa kamay ng mga mananakop na Kanluranin. Ngunit, ano nga ba ang dahilan ng mga Kanluranin kung bakit sila nanakop ng mga lupain? Bakit kaya para sa kanila ay tama ang kanilang ginawa, na ito ay isang misyon? Basahin at unawin mo ang sumusunod na sanggunian.

Gawain 5. PagsusuriSuriin ang mga dokumento na nagbibigay-katuwiran sa Kolonyalismo at

Imperyalismo ng mga Kanluranin sa Asya.

5.1 Ipinapakita sa larawan ang isang patalastas (advertisement) ng Pear’s soap. Suriin ang nilalaman nito. Sagutin ang mga pamprosesong tanong.

20

The first step towards lightening The White Man’s Burden is through teaching the virtues of cleanliness.Pears’ Soap is a potent factor in brightening the dark corners of the earth as civilization advances, while amongst the cultured of all nations it holds the highest place– it is the ideal toilet soap

Pamprosesong Tanong:

1. Tungkol saan ang patalastas (advertisement)?

2. Anong bahagi ang nagbibigay-katuwiran sa pananakop ng mga Kanluranin sa Asya? Ipaliwanag ang iyong sagot.

3. Sang-ayon ka ba sa mensahe ng patalastas? Bakit?

Primaryang Sanggunian Blg. 1. Advertisement ng sabon na Per’s Soap.

Ang tula na The White Man’s Burden ay isinulat ni Rudyard Kipling noong 1899. Sa tula na ito ay biniyang-katuwiran ni Kipling ang ginawang pananakop ng mga Kanluranin. Basahin at unawain ang nilalaman ng tula.

Pear’s soap. http://academic.reed.edu/humanities/110tech/romanafrica2/pears'soap.jpg. Retrieved on December 7, 2012.

5. 2 Makibahagi sa iyong pangkat. Punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klase.

21

THE WHITE MAN’S BURDENni Rudyard Kipling

Take up the White Man's burden--Send forth the best ye breed--Go bind your sons to exileTo serve your captives' need;To wait in heavy harness,On fluttered folk and wild--Your new-caught, sullen peoples,Half-devil and half-child.

Take up the White Man's burden--In patience to abide,To veil the threat of terrorAnd check the show of pride;By open speech and simple,An hundred times madeplainTo seek another's profit,And work another's gain.

Take up the White Man's burden--The savage wars of peace--Fill full the mouth of FamineAnd bid the sickness cease;And when your goal is nearestThe end for others sought,Watch sloth and heathen FollyBring all your hopes to nought.

Take up the White Man's burden--No tawdry rule of kings,But toil of serf and sweeper--The tale of common things.The ports ye shall not enter,The roads ye shall not tread,Go mark them with your living,And mark them with your dead.

Take up the White Man's burden--And reap his old reward:The blame of those ye better,The hate of those ye guard--The cry of hosts ye humour(Ah, slowly!) toward the light:--"Why brought he us from bondage,Our loved Egyptian night?"

Take up the White Man's burden--Ye dare not stoop to less--Nor call too loud on FreedomTo cloke your weariness;By all ye cry or whisper,By all ye leave or do,The silent, sullen peoplesShall weigh your gods and you.Take up the White Man's burden--Have done with childish days--The lightly proferred laurel,The easy, ungrudged praise.Comes now, to search your manhoodThrough all the thankless yearsCold, edged with dear-bought wisdom,The judgment of your peers!

White Man’s Burden. Rudyard Kipling, 1899. HYPERLINK "http://www.fordham.edu/halsall/mod/kipling.asp"http://www.fordham.edu/halsall/mod/kipling.asp (Retrieved on November 20, 2012).

Take up the White Man's burden— Send forth the best ye breed— Go bind your sons to exile.” To serve your captive’s need;

Pangkat 1

Gawain 6. Kung ikaw ay isang mananakopSagutin ang mga tanong batay sa mga primaryang sanggunian na iyong

sinuri at sa mga nakaraang aralin na inyong tinalakay

22

Your new-caught, sullen peoples,Half-devil and half-child

Take up the White Man’s burden-And reap his old rewardThe blame of those ye betterThe hate of those ye guardThe cry of hosts ye humour

Pangkat 2

Pangkat 3

Gamitin ang chart sa pagsusuri sa mga bahagi ng tula na itinakd sa inyong pangkat.

Sino ang tinutukoy? Ipaliwanag(Mananakop o Sinakop)

Ipaliwanag ang ibig ipahiwatig ng bahagi ng tula.

Sang-ayon ka ba sa nilalaman/mensahe ng bahagi tula na itinakda sa inyong pangkat? Bakit?

Ano ang inisip na dahilan sa ginawang pananakop?

Tanong

Pamprosesong Tanong:

1. Sang-ayon ka ba sa dahilan ng mga Kanluranin sa pananakop ng mga lupain? Bakit?

23

Ano ang naramdaman kapag nakasakop ng lupain?

Ano-ano ang kagamitan at kakayahan na mayroon ang mga Kanluranin na nakatulong sa paglalayag at pananakop ng lupain

Pagbubuod

Nagtagumpay ang mga Kanluranin na makapaglayag sa ibang lupain dahil mayroon silang angkop na kagamitan tulad ng ________________________________.

Ayon sa mga Kanluranin, tungkulin nila na tulungan ang sangkatauhan lalo na ang mga bansa sa Africa at Asya dahil naniniwala sila na ___________________________________________________________________.

Sa Gawain 5 at 6 ay natutuhan mo ang mga dahilan ng mga Kanluranin kung bakit sila nanakop ng mga lupain. Maaaring hindi ka sang-ayon sa mga ito, o kaya naman ay naisip mo na kung ikaw ang nasa kanilang sitwasyon ay maaaring nanakop ka rin ng lupain. Mahalaga na malaman mo ang panig ng mga Kanluranin hindi upang sila ay kampihan o tularan, kung hindi upang mas mapalawak pa ang iyong pananaw sa pagsusuri ng mga pangyayari na may kaugnayan sa Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Sa susunod na bahagi ng modyul na ito ay mababasa mo ang mga karanasan ng mga Asyano na napasailalim sa mga patakaran ng mga mananakop na Kanluranin. Sa pagkakataong ito ay iyo namang mababatid ang panig ng mga nakaranas ng paghihirap, kalupitan at karahasan sa kamay ng mga mananakop na Kanluranin.

Kolonyalismo at Imperyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya

Mga lupain at bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya na sinakop ng mga Kanluranin noong Unang Yugto ng Imperyalismo (ika-16 at ika-17 siglo).

Upang maisakatuparan ang kanilang mga layunin, nagtayo ng kolonya ang mga Kanluranin sa Asya. Nagkaniya-kaniya ang mga Kanluranin sa pagsakop sa mga bansang Asyano. Ang rehiyon ng Silangan at Timog Silangang Asya ay mga rehiyon na lubusang naapektuhan ng pananakop. Kadalasan, isang bansang Kanluranin ang nakakasakop sa isang bansang Asyano, subalit may mga pagkakataon din na dalawa o higit pang bansa ang nakakasakop dito. Iba-iba ang pananaw ng mga Kanluranin sa pananakop ng lupain. Habang ang iba ay sinakop ang buong bansa, ang iba naman ay sinakop lamang ang mga piling bahagi nito.

Makikita sa mapa, ang mga lupain at bansa sa Asya na sinakop ng mga Kanluranin. Suriin ang mga dahilan kung bakit ito sinakop.

Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya

Pilipinas. Pakinabang: Mayaman sa ginto. Sinakop ng España noong 1565.

Strait of Malacca sa pagitan ng Malaysia at Indonesia. Pakinabang: Sentro ng kalakalan. Sinakop ng Portugal. Inagaw ng Netherlands noong 1641.

Moluccas sa Malaysia. Pakinabang: Sentro ng Kalakalan. Sinakop ng Portugal noong 1511.

Macau sa China. Pakinabang: Sentro ng kalakakalan. Sinakop ng Portugal noong 1557.

Formosa (Taiwan). Pakinabang: Sentro ng kalakalan. Sinakop ng Portugal. Inagaw ng Netherlands noong 1622.

Java sa Indonesia. Pakinabang: Sentro ng kalakalan. Sinakop ng Netherlands noong 1603.

24

Gawain 7. Map Analysis – Unang YugtoBatay sa mapa na iyong sinuri, punan ng tamang sagot ang chart. Iulat

ang sagot sa klase.

Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya

TANONGAno-ano ang mga bansang nanakop sa Silangang at Timog Silangang Asya noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin?Kailang ito naganap?

Batay sa mapa, ano ang kapakinabangan na makukuha ng mga mananakop sa mga nasakop na lupain?

Natukoy mo sa nakaraang gawain ang mga lupain na sinakop ng mga Kanluranin noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Nagbigay rin ito sa iyo ng paunang kaalaman sa mga dahilan ng kung bakit ito sinakop ng mga Kanluranin. Upang mas mapalawak pa ang iyong kaalaman at pag-unawa tungkol sa mga dahilan at iba’t ibang paraan ng pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya, basahin at unawain mo ang sumusunod na teksto.

25

Unang Yugto ng Kolonyalismo at Imperyalismo sa Asya (ika-16 at ika-17 siglo)

Batay sa nakaraang aralin!Mga pangyayaring nagbigay-daan sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya

Merkantilismo

Pagbabago

sa

Paglalayag

Paghahanap

ng

Bagong

Ruta

Paglalakbay

ni

Marco

Polo

Krusada

mga bansang Portugal at Spain sa pananakop ng mga lupain. Nang lumaya ang Netherlands mula sa pananakop ng Spain, nagtayo rin ito ng mga kolonya sa Timog Silangang Asya. Hindi nagtagal ay sumunod din ang mga bansa ng England at France.

Sa modyul na ito ay malalaman mo ang mga kolonya na itinatag ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Silangang AsyaSa loob ng mahabang panahon ay mayroon

nang ugnayan ang Silangang Asya sa mga bansang Kanluranin dahil sa mga sinaunang rutang pangkalakalan. Bunga nito,nabatid ng mga Kanluranin ang karangyaan ng mga bansa sa Silangang Asya. Bagamat maraming naghangad na ito ay masakop, hindi gaanong naapektuhan ang Silangang Asya ng Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin dahil na rin sa matatag na pamahalaan ng mga bansa dito.

Isa ang bansang Portugal sa mga Kanluraning bansa na naghangad na magkaroon ng kolonya sa Silangang Asya partikular sa China. Nakuha ng Portugal ang mga daungan ng Macao sa China at Formosa (Taiwan). Hindi nagtagal ay nilisan din ng Portugal ang mga nabanggit na himpilan.

Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin, maraming bansa ang nag-unahan na masakop ang bansang China.

Timog Silangang Asya

Kung ang Silangang Asya ay hindi gaanong naapektuhan, iba naman ang naging kapalaran ng mga bansa sa Timog Silangang Asya noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Karamihan ng mga daungan sa rehiyong ito ay napasakamay ng mga Kanluranin. Ang mataas na paghahangad na makontrol ang kalakalan ng mga pampalasa at pagkuha ng ginto ang siyang nagtulak sa kanila na sakupin ang Timog Silangang Asya. Nauna ang

Natutuhan mo sa nakaraang Aralin 1, Modyul 3 ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa Unang Yugo ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya. Natukoy mo rin ang mga bansa sa Timog at Kanlurang Asya na sinakop ng mga Kanluranin at kung

bakit ito sinakop.

26

Ang sumusunod ay bansa sa Timog Silangang Asya na sinakop noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin

Sumakop: España

Mga lugar na sinakop: Halos kabuuan ng Luzon at Visayas at ilang bahagi ng Mindanao.

Dahilan: Mayaman ang Pilipinas sa ginto, May mahusay na daungan tulad ng Maynila.

Paraan ng PananakopUnang dumaong sa isla ng

Homonhon si Ferdinand Magellan, isang Portuges na naglayag para sa Hari ng España noong Marso 16, 1521. Nabigo siyang masakop ang Pilipinas dahil napatay siya ng mga tauhan ni Lapu Lapu sa Labanan sa Mactan. Nagpadala ang Hari ng España ng iba pang paglalakbay na ang layunin ay masakop ang Pilipinas. Ang paglalakabay na pinamunuan ni Miguel Lopez de Legazpi ang nagtagumpay na masakop ang bansa sa pamamagitan ng pakikipagsanduguan sa mga lokal na pinuno at paggamit ng dahas. Itinayo ang unang pamayanang Español sa Cebu noong Abril 27, 1565 mula dito ay sinakop din ang iba pang lupain tulad ng Maynila na itinuturing na isa sa pinakamagandang daungan at sentro ng kalakalan sa Asya. Nakatulong din sa pananakop ng España ang pagpapalaganap ng relihiyong Kristiyanismo. Natuklasan din ng mga Español ang karangyaan ng Pilipinas sa ginto lalo na sa mga lugar ng Ilocos, Camarines, Cebu at Butuan sa Mindanao.

PILIPINAS MindanaoHindi tulad ng Luzon at Visayas, ilang bahagi lamang ng Mindanao ang nasakop ng mga Español dahil sa matagumpay na pakikipaglaban ng mga Muslim.

* Ano ang kaugnayan ng relihiyong Islam sa tagumapay ng mga Muslim?

Gabay na tanong:1. Ano ang pangunahing dahilan ng mga Español sa pagsakop sa Pilipinas?2. Paano sinakop ng mga Español ang Pilipinas? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.

Lapu LapuPinuno ng Mactan na kauna-unahang Pilipino na nagtagumpay na mapaalis ang mga mananakop na Español. Pinamunuan niya ang Labanan sa Mactan kung saan napatay ng kaniyang mga tauhan si Magellan.

* Maituturing ba na isang bayani si Lapu Lapu? Bakit?

Ferdinand MagellanNarating niya ang Silangan gamit ang rutang pa-Kanluran. Napatunayan sa kaniyang paglalakbay na bilog ang mundo.

* Ano ang kahalagahan ng paglalakbay ni Magellan?

SanduguanIba-iba ang paraan ng mga Español. sa pananakop. Isa rito ay ang pakikipagkaibigan sa mga lokal na pinuno na pormal nilang ginagawa sa pamamgitan ng Sanduguan. Iniinom ng lokal na pinuno at pinunong Español. ang alak na hinaluan ng kani-kanilang dugo. Sa ibang lugar naman ay ginagamitan nila ng puwersa o dahas upang masakop ang lupain.

* Tama ba ang ginawang pakikipagkaibigan ng mga lokal na pinuno sa mga Español? Bakit?

KristiyanismoRelihiyong ipinalaganap ng mga Español. Isa ito sa mga paraan na ginamit ng mga Español sa pananakop sa Pilipinas. Nakatulong ang mga misyonero na mapalaganap ang Kristiyanismo pagkatapos maisakatuparan ang patakarang reduccion (ito ay naglalayon na mailipat ang mga katutubo na naninirahan sa malalayong lugar upang matiyak ang kanilang kapangyarihan sa kolonya, gayundin ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo ). Nasakop ng relihiyon ang pag-iisip at damdamin ng mga Pilipino kung kaya’t mas madali silang napasunod ng mga Español.

* Paano nakatulong ang Kristiyanismo upang mapasunod ang mga Pilipino?

27

Ang sumusunod ay patakaran na ipinatupad ng mga Español upang

28

Sumakop: Portugal, Netherlands at England

Mga lugar na sinakop: Ternate sa Moluccas – nasakop ng PortugalAmboina at Tidore sa Moluccas – inagaw ng Netherlands mula sa Portugal. Panandaliang nakuha ng England subalit ibinalik din sa Netherland.

Batavia (Jakarta) – nasakop din ng Netherlands

Dahilan: Mayaman sa mga pampalasa, mga sentro ng kalakalan at maayos na daungan

Paraan ng PananakopDahil sa paghahangad sa mga

pampalasa, narating ng Portugal ang Ternate sa Moluccas noong 1511. Nagtayo sila ng himpilan ng kalakalan dito at nagsimulang palaganapin ang relihiyong Kristiyanismo. Pinaalis ng mga Dutch ang mga Portuges noong 1655 at sinakop ang mga isla ng Amboina at Tidore sa Moluccas gamit ang mas malakas na puwersang pandigma. Upang mapanatili ang kanilang kapangyarihan, nakipag-alyansa ang mga Dutch sa mga lokal na pinuno ng Indonesia. Gumamit din sila ng divide and rule policy upang mapasunod at masakop ang mga nabanggit na isla. Dahil dito nagkaroon ng monopolyo sa kalakalan ng mga pampalasa ang mga Dutch. Lalo pang napatatag ng Netherlands ang monopolyo nang itatag nito ang Dutch East India Company. Pansamantalang nakuha ng England ang Moluccas dahil sa epekto ng Napoleonic Wars subalit naibalik din ito sa mga Dutch matapos ang digmaan.

INDONESIANetherlands

Dating sakop ng mga Español ang Netherlands. Nang lumaya ito, nagsimula siyang magpalakas ng kagamitan sa paglalakabay sa dagat at sa pakikidigma. Dutch ang tawag sa mga naninirahan dito.

* Bakit hindi kaagad nakapanakop ang bansang Netherlands?

MoluccasTinatawag ding Maluku. Kilala bilang spice island. Ito ang lupain na nais marating ng mga Kanluranin upang makontrol nila ang kalakalan ng mga pampalasa. Sa kasalukuyan, ito ay bahagi ng bansang Indonesia.

* Bakit maraming naghahangad na masakop ang Moluccas?

Mga PampalasaMataas ang paghahangad at pangangailangan ng mga Kanluranin sa mga pampalasa na makukuha sa Asya tulad ng cloves, nutmeg at mace. Halos kasing halaga ng ginto ang mga pampalasa na ito sa pamilihan ng mga bansang Europeo (Kanluranin).

* Bakit mahal ang presyo ng mga pampalasa sa pamilihan ng mga Europeo?

Divide and Rule PolicyIsang paraan ng pananakop kung saan ay pinag-aaway-away ng mananakop ang mga lokal na pinuno o mga naninirahan sa isang lugar upang mas madali niya itong masakop. Sa ibang lugar, ginagamit naman ng mga mananakop ang isang tribo upang masakop ang ibang tribo.

* Bakit naging matagumpay ang divide and rule policy?

Dutch East India Company

Itinatag ng pamahalaan ng Netherlands ang Dutch East India Company noong 1602 upang pag-isahin ang mga kompanya na nagpapadala ng paglalayag sa Asya. Pinahintulutan ang Dutch East India Company na magkaroon ng sariling hukbo na magtatanggol laban sa mga pirata, magtayo ng daungan sa mga lupaing nasasakop at makipagkasundo sa mga lokal na pinuno ng mga bansa sa Asya. Binigyan din ito ng karapatan ng pamahalaan ng Netherlands na manakop ng mga lupain. Nakontrol ng Dutch East India Company ang spice trade sa Timog Silangang Asya na nagpayaman sa bansang Netherlands.

* Bakit mahalaga para sa Netherlands ang Dutch East India Company?

Gabay na tanong1. Ano ang pangunahing dahilan ng pagsakop ng Netherlands sa ilang bahagi ng Indonesia?2. Paano sinakop ng mga Dutch ang mga sentro ng kalakalan sa Indonesia? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.

29

.

Tulad ng Pilipinas, maraming bansa rin ang sumakop sa Malaysia. Ito ay ang Portugal, Netherlands at England. Pangunahing layunin din ng mga nanakop na bansa ang pagkontrol sa mga sentro ng kalakalan. Bukod sa kalakalan, sinubukan din ng mga Portuges na palaganapin ang Kristiyanismo sa mga daungan na kanilang nasakop subalit hindi sila nagtagumpay dahil sa malakas na impluwensiya ng Islam sa rehiyon. Samantala, hindi gaanong naimpluwensiyahan ng mga bansang Netherlands at England ang kultura ng Malaysia. Maraming katutubo ang naghirap dahil sa pagkontrol ng mga nabanggit na bansa sa mga sentro ng kalakalan sa Malaysia.

Paano nagkakaiba ang

patakaran sa pananakop ng mga Dutch at mga Español?

Hindi tulad ng mga Español, sinakop lamang ng mga Dutch ang mga sentro ng kalakalan ng mga Indones noong 1511. Ito ang naging pangunahing patakaran ng mga Dutch sa pamumuno ng Dutch East India Copany sa pananakop dahil mas malaki ang kanilang kikitain at naiiwasan pa nila ang pakikidigma sa mga katutubong pinuno. Subalit, kung kinakailangan, gumagamit din sila ng puwersa o dahas upang masakop ang isang lupain. Bunga nito, pangunahing naapektuhan ang kabuhayan ng mga katutubong Indones. Lumiit ang kanilang kita at marami ang naghirap dahil hindi na sila ang direktang nakikipagkalakalan sa mga dayuhan. Sa kabila ng pagkontrol sa kabuhayan, hindi naman lubusang naimpluwensiyahan ng mga Dutch ang kultura ng mga Indones.

Paano nagkakaiba ang

patakaran sa pananakop ng mga Dutch at mga Español?

30

Sumakop: Portugal, Netherlands, England

Mga lugar na sinakop: Malacca - nasakop ng Portugal, sinundan ng Netherlands at ng England.

Penang at Singapore (dating bahagi ng Strait Settlements kasama ang Malacca) – nasakop ng England.

Dahilan: Mayaman sa mga pampalasa, mga sentro ng kalakalan at maayos na daungan

Paraan ng PananakopUnang sinakop ng mga Portuges

ang Malacca na bahagi ng Malaysia noong 1511 sa pamumuno ni Alfonso de Albuquerque gamit ang malalakas na kanyon at barkong pandigma. Istratehiko ang lokasyon nito dahil malapit ito sa Strait of Malacca. Inagaw ng Netherlands sa pamamagitan ng Dutch East India Company ang Malacca mula sa mga Portuges. Dahil dito, nagkaroon ng monopolyo sa pangangalakal ng mga pamapalasa ang mga Dutch. Subalit dahil din sa Napolenoic Wars, napasakamay ng England ang Malacca. Noong panahon na iyon, naghahanap ang England ng maayos na daungan para sa mga barko nito na naglalayag sa Timog Silangang Asya. Nakipagkasundo ang mga British sa mga Sultan ng mga isla sa paligid ng Strait of Malacca tulad ng Penang at Singapore upang makapagtayo sila ng daungan dito. Noong 1819 nabuo ang Strait Settlements sa pangunguna ni Sir William Raffles.

MALAYSIAStrait Settlements

Grupo ng mga isla na kabilang sa kolonya ng England sa Timog Silangang Asya. Ito ay binubuo ng Malacca, Penang, Dinding at Singapore. Ginamit ito bilang daungan ng mga barkong pangkalakalan ng England. Tinawag din itong Botany Bays of India dahil dito dinadala ang nagkasalang mga mamamayan at sundalo mula sa India.

* Ano ang pakinabang ng England sa pagkakasakop sa Strait Settlements?

Maayos na daunganAng mga isla sa palibot ng Strait of Malacca ay pinag-aagawan ng mga Kanluranin dahil sa maayos na daungan na makikita rito. Maaaring makontrol ang kalakalan ng pampalasa ng sino mang Kanluranin na makasasakop dito.

* Bakit pinag-aagawan ang mga daungan sa Strait of Malacca?

Strait of MalaccaMatatagpuan sa pagitan ng Malays Peninsula at Sumatra. Pinagdurugtong nito ang Indian Ocean at Pacific Ocean. Istratehiko ang lokasyon ng Strait of Malacca para sa mga mangangalakal dahil daanan ito ng mga barko na may dalang produkto mula sa iba’t ibang panig ng Asya.

* Bakit mahalaga sa mga mangangalakal ang Strait of Malacca?

Napoleonic WarsSerye ng digmaan na naganap sa pagitan ng France sa pamumuno ni Napoleon Bonaparte at ng mga bansa sa Europe sa pagitan ng 1799 at 1815. Bagamat hindi nadamay ang mga bansa sa Asya, nagkaroon ng pagpapalitan ang mga Kanluranin sa pamumuno sa mga sakop na lupain sa Timog Silangang Asya.

* Paano nakaapekto sa Asya ang Napoleonic Wars?

Alfonso de AlbuquerqueNamuno sa mga paglalakbay ng mga Portuges sa India at sa pagsakop sa mga isla ng Goa at Malacca. Isa sa kaniyang tagumpay ay ang pagkontrol sa mga rutang pangkalakalan sa Timog Silangang Asya.

* Sino si Alfonso de Albuquerque?

Sir William RafflesIsang administrador na British na nagtatag ng Singapore. Sa kaniyang pamumuno ay lalo pang umunlad ang Singapore at naging isa sa mga mahalagang daungan sa Timog Silangang Asya. Malaki ang kinita ng mga Brisitsh mula sa pakikipagkalakalan sa mga bansa sa Asya na dumadaan sa daungan ng Singapore.

* Ano ang kahalagahan ng nagawa ni Raffles para sa kaniyang bansa?

Gabay na tanong:1. Ano ang pangunahing dahilan ng pagsakop ng mga Kanluranin sa ilang bahagi ng Malaysia?2. Paano sinakop ng mga Kanluranin ang mga sentro ng kalakalan sa Malaysia? Ipaliwanag ang pamamaraang ginamit.

31

Gawain 8. Paghahambing – Unang YugtoSuriin ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga karanasan ng mga bansa

sa Silangan at Timog Silangang Asya na sinakop ng mga Kanluranin. Punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klase.

Nasakop na Bansa

Kanluraning Bansa na

Nakasakop

Dahilan ng Pananakop

Paraan ng Pananakop

Patakarang

IpinatupadEpekto

ChinaPilipinasIndonesiaMalaysia

Pamprosesong Tanong:

1. Ano-ano ang Kanluraning bansa na sumakop sa mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya?

2. Bakit nanakop ang mga Kanluranin ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya?

3. Magkakatulad ba ang pamamaraang ginamit ng mga Kanluranin sa pananakop? Bakit?

4. Ano ang naging reaksiyon ng mga Asyano sa pananakop ng mga Kanluranin?

32

5. Ano ang naging epkto ng mga patakaran na ipinatupad ng mga Kanluranin sa

pamumuhay ng mga Asyano? Pa

Hindi nagtapos ang pananakop ng mga Kanluranin sa Asya noong ika-17 siglo. Sa pagpasok ng ika-18 siglo, mayroon pang ibang bansang Kanluranin tulad ng United States na nagsimula na ring manakop ng mga lupain sa Asya. Ang mga pagbabago sa ekonomiya, teknolohiya at industriya sa Europe at United States ay ilan lamang sa mga dahilan sa pagpapatuloy ng Impeyalismong Kanluranin sa Asya noong ika-18 hanggang ika-19 na siglo. Suriin mo ang kasunod na mapa na nagpapakita ng mga nasakop na bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya sa panahong ito.

33

Gawain 9. Map Analysis – Unang YugtoBatay sa mapa na iyong sinuri, punan ng sagot ang chart. Paghambingin

ang iyong mga sagot sa Gawain Bilang 7. Iulat ang sagot sa klase.

Ikalawang Yugto ng Imperyalismo sa Asya

Unang Yugto ng Imperyalismo

TANONG Ikalawang Yugto ng Imperyalismo

Ano-ano ang bansang nanakop ng mga lupain sa

Silangan at Timog Silangang Asya ?

Kailan ito naganap?

Batay sa mapa, ano ang kapakinabangan na makukuha ng mga

mananakop sa mga nasakop na lupain?

Pamprosesong Tanong:1. Ano ang mga bansang Kanluranin na nahinto - nagpatuloy - nagsimulang –

manakop ng mga lupain sa Silangan at Timog Silangang Asya noong Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin?

2. Ano ang magkaibang katangian ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin?

Nabatid mo mula sa mapa na iyong sinuri ang mga lupain at bansa na sinakop ng mga Kanluranin sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Upang mas mapalawak pa ang iyong kaalaman at pag-unawa kung bakit nagpatuloy ang pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya, basahin at unawain mo ang sumusunod na teksto.

34

Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya (ika-18 at ika-19 na siglo

Maraming bansang Kanluranin ang nagpatuloy na naghangad na makasakop ng lupain sa Asya. Lalo pang umigting ang paghahangad na ito ng mga Kanluranin dahil sa mga pagbabagong naganap sa kontinente ng Europe at Amerika.

Batay sa mga nakaraang Aralin!

Mga salik na nagbigay-daan sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Asya

Kompetisyon ng mga Kanluranin sa pananakop ng mga lupain at pagkontrol sa kalakalan

SANHI

Mataas na pangangailangan sa mga hilaw na materyales

Pinamahalaan at kinontrol ng mga Kanluranin ang ekonomiya ng mga Asyano

Kinontrol ng mga Kanluranin ang kalakalan at pinagtanim ang mga Asyano ng mga produktong kailangan sa kalakalan.

EPEKTO

Ikalawang Yugto ng Imperyalismo

Naimpluwensiyahan ng mga Kanluranin ang ekonomiya, politika, lipunan at pamumuhay ng mga

bansang Asyano na kanilang nasakop

Mapagdadalhan ng sobrang produkto

Kumita ang mga Kanluranin dahil ipinagbili nila ang mga sobrang produkto sa kanilang mga kolonya sa Asya.

Napabilis ang antas ng produksiyon dahil sa naimbentong makinarya at kagamitan noong panahon ng Industriyalisasyon

Ginamit ng mga Kanluranin ang mga likas na yaman ng mga nasakop na bansa upang makagawa ng mas maraming produkto

Bakit nga ba nagpatuloy ang imperyalismong Kanluranin sa Asya? Ano-ano ang lupain na nasakop sa pagkakataong ito at bakit sila sinakop? Paano nanakop ang mga Kanluranin?

Sa bahaging ito ng modyul ay mauunawaan mo ang mga sagot sa mga nabanggit na katanungan.

Silangang Asya

ChinaSa loob ng mahabang panahon ay

ipinatupad ng China ang paghihiwalay ng kaniyang bansa mula sa daigdig (isolationism) dahil sa mataas na pagtingin niya sa kaniyang kultura at naniniwala siya na makasisira ito kung maiimpluwensiyahan ng mga dayuhan. Bagamat pinahihintulutan ang mga Kanluranin, pinapayagan lamang sila sa daungan ng Guanghzou at dapat na isagawa ng mga dayuhang mangangalakal ang ritwal na kowtow bilang paggalang sa emperador ng China. Bunga ng isolation, umunlad at napatatag ng China ang kaniyang ekonomiya, kultura at politika. Nagawa ng China na makatayo sa sariling paa. Sa panahong ito, ang mga Kanluranin (Euroepans) ang siyang umaasa sa pakikipagkalakalan sa China. Ang karangyaan ng China ay nagpatanyag sa kaniya hindi lamang sa Asya kung hindi maging sa mga bansa sa Europe. Ang pagha-

Matagal nang hinahangad ng mga Kanluranin na masakop ang China. Nagsimula ang pananakop ng mga Kanluranin sa China dahil sa tinutulan ng Emperador na ipasok sa bansa ang opyo na produkto ng bansang England. Ang opyo ay isang halamang gamot na kapag inabuso ay nagdudulot ng masamang epekto sa kalusugan. Dahil din sa opyo, nabaligtad ang sitwasyon ng mga British at mga Tsino. Ito ay dahil mas marami na ngayon ang produktong inaangkat ng mga Tsino mula sa mga British kaysa inaangkat ng mga British mula sa China. Sinamantala ito ng England, at kahit ipinagbabawal, patuloy pa rin na nagpasok ng opyo ang mga British sa mga daungan ng China. Ito ang naging dahilan ng mga Digmaang Opyo na naganap sa pagitan ng China at England.

hangad ng mga Kanluranin na maangkin ang yaman ng China ang pangunahing dahilan ng imperyalismo sa bansa.

35

36

Ang Sphere of Influence sa ChinaIsa sa epekto ng pagkatalo ng China sa mga Digmaang Opyo ay ang unti-

unting paghina ng katatagan ng pamahalaan nito. Sinamantala ito ng mga Kanluranin at tuluyang sinakop ang bansa. Subalit, hindi katulad ng ibang bansa sa Asya, hindi sinakop ng mga Kanluranin ang buong China. Upang maiwasan ang digmaan sa pagitan ng mga Kanluranin, hinati nila ang China sa mga spheres of influence noong 1900s. Ito ay tumutukoy sa mga rehiyon sa China kung saan nangingibabaw ang karapatan ng Kanluraning bansa na kontrolin ang ekonomiya at pamumuhay ng mga tao dito. Binigyan din ng karapatan ang mga Kanluraning bansa na magpatayo ng iba’t ibang imprastraktura gaya ng kalsada, tren at mga gusali upang paunlarin ang kanilang sphere of influence. Ipinatupad din sa mga lugar na ito ang karapatang extraterritoriality.

Isa pang dayuhang bansa ang nagkaroon ng sphere of influence sa China. Ito ang bansang Japan. Nakuha ng bansang Japan ang karapatan sa mga isla ng Formosa, Pescadores at Liadong Peninsula sa pagkatalo ng China sa digmaang Sino-Japanese noong 1894. Nakapaloob ang pagbibigay ng China ng mga nabanggit na lugar sa Japan sa Kasunduang Shimonoseki.

Ang Open Door Policy

Ang paghahati-hati ng China sa spheres of influence ay nagdulot ng pangamba sa bansang United States dahil sa posibilidad na isara ang China sa pakikipagkalakalan sa ibang bansa na walang sphere of influence dito. Kapag naganap ito, mapuputol ang ugnayang pangkalakalan ng United States sa China. Dahil dito, iminungkahi ni John Hay, Secretary of State ng United States na ipatupad ang Open Door Policy kung saan ay magiging bukas ang China sa

Spheres of Influence sa China

England – Hongkong Yang Tze valley Weihaiwei

France – Zhanjiang Kwangchow

Germany – Kwantung Qingdao

YunnanPortugal – MacaoRussia - Manchuria

Ano ang pinakamasang epekto ng pagkatalo ng mga China sa mga Digmaang Opyo? Bakit?Bakit ipinilit ng

United States na maipatupad sa China ang Open Door Policy?

Larawan at mapa na nagpapakita ng Sphere of Influence sa China

37

pakikipagkalakalan sa ibang bansa na walang sphere of influence rito. Nakapaloob sa mungkahi ni John Hay ang sumusunod:

1. pagrespeto sa karapatan at kapangyarihan sa pakikipagkalakalan sa mga lugar na sakop ng sphere of influence ng mga Kanluranin;2. pagbibigay ng karapatan sa China na mangolekta ng buwis sa mga produktong inaangkat mula sa bansa; at3. paggalang sa mga itinakdang halaga ng buwis ng mga Kanluraning bansa sa paggamit ng mga kalsada, tren at daungan sa kani-kanilang spheres of influence.

Dahil sa mga patakarang sphere of influence at open door, napanatili ng China ang kaniyang kalayaan, subalit nanatiling kontrol ng mga mananakop ang kaniyang ekonomiya. Nawala sa kamay ng mga Tsino ang kapangyarihan na magtakda ng kanilang mga patakaran para sa mga dayuhan. Gayundin, gumuho ang dating matatag na pamamahala ng mga emperador dahil sa panghihimasok ng mga dayuhang dinastiya. Higit sa lahat, pumasok sa China ang iba’t ibang impluwensiya ng mga Kanluranin na nakapekto sa kanilang iniingatan at ipinagmamalaking kultura.

Japan

Napaunlad ng Japan ang kaniyang ekonomiya, napatingkad ang kaniyang kultura at pagpapahalaga at napatatag ang kaniyang pamamahala dahil sa pagsasara ng kaniyang mga daungan mula sa dayuhan. Bagamat may ugnayan sa mga bansang Netherlands, China at Korea, hindi nito pinahihintulutan na makapasok sa bansa ang mga dayuhan.

Sa pagdating ng mga Kanluranin sa Asya, isa ang bansang Japan sa mga ninais nilang masakop. Nagpadala ng kanilang mga kinatawan ang bansang England, France, Russia at United States subalit lahat sila ay tinanggihan ng Japan.

Noong 1853, ipinadala ni Pangulong Milliard Filmore ng United States si Commodore Matthew Perry upang hilingin sa emperador ng Japan na buksan ang kaniyang mga daungan para sa mga barko ng United States. Kailangan ng mga barko ng United States na tumatawid sa Karagatang Pasipiko nang mapagdadaungan upang mapagkuhanan ng karagdagang pagkain, tubig at panggatong. Hindi kasi sapat ang kanilang reserba o kaya ay mahirap na dalhin pa nila ang lahat ng ito sa kanilang paglalakbay. Sa pagpunta ni Perry sa Japan ay nakita ng mga Hapones ang naglalakihang barko ng United States na armado ng kanyon. Bagamat hindi tahasang sinabi, ang ginawang ito ni Perry ay

Paano nagkakatulad ang China at Japan sa pakikitungo sa mga dayuhan?

38

Timog Silangang AsyaNagpatuloy ang paghahangad ng mga Kanluranin sa mga pamapalasa ng

mga bansa sa Timog Silangang Asya. Ang pagbabagong dulot ng industriyalisasyon ay lalo pang nagpataas sa pagnanais ng mga Kanluranin na mapanatili ang kanilang imperyo. Ginamit ng mga Kanluranin ang mga likas na yaman na makukuha sa mga bansa rito upang makagawa ng mas maraming produkto. Higit sa lahat, ang kanilang mga sobrang produkto ay dinala nila sa mga pamilihan ng mga bansa sa Timog Silangang Asya. Naisakatuparan nila ang lahat ng mga ito dahil sakop nila ang karamihan ng mga bansa sa rehiyon.

May mga bansang nasakop noong Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin ang patuloy na napasailalim sa kapangyarihan ng mga dayuhan. Samantala, ang mga dating malaya ay sinakop o kaya ay kinontrol ng mga Kanluranin ang kabuhayan.

isang babala na kung hindi bubuksan ng mga Hapones ang kanilang daungan, hindi magdadalawang isip ang United States na gamitin ang kanilang puwersa. Upang maiwasan ang pakikidigma sa isang malakas na bansa, tinanggap ng Japan ang United States sa bisa ng Kasunduang Kanagawa noong 1854. Sa ilalim ng kasunduang ito ay binuksan ang mga daungan ng Hakodate at Shimoda para sa mga barko ng United States. Pinahintulutan din na magtayo ng kaniyang embahada ang United States sa Japan. Dahil sa pagbubukas ng Japan, nakapasok na din sa kanilang bansa ang mga Kanluranin tulad ng England, France, Germany, Russia at Netherlands.

Nagalit ang mga Hapones sa kinahinatnan ng kanilang bansa. Nawala sa kamay ng Shogunato ng Tokugawa ang kapangyarihan. Siya ay pinalitan ng bagong tatag na pamahalaan sa pamumuno ni Emperador Mutsuhito na nagsimulang manungkulan sa edad na 15. Ang kaniyang pamumuno ay tinawag niyang Meiji era – ang ibig sabihin ay enlightened rule. Napagtanto ni Emperador Mutsuhito na ang mabisang paraan sa pakikitungo sa mga Kanluranin ay ang pagyakap sa modernisasyon. Ang makabagong mga kagamitan, teknolohiya at paraan ng pamumuhay na natutunan ng mga Hapones mula sa mga dayuhan ay nakatulong upang siya ay umunlad sa kabila ng panghihimasok ng mga Kanluranin sa kaniyang bansa.

39

PilipinasSa loob ng mahigit tatlong daang taon ay

napasailalim ng mga Español ang Pilipinas. Nagtangka ang mga Pilipino na makamit ang kalayaan sa kamay ng mga mananakop subalit sila ay nabigo. Sa pagpasok ng ika-19 na siglo, nagsimulang magpalawak ng kaniyang teritoryo sa Asya-Pasipiko ang United States. Isa ang Pilipinas sa mga lupain na nais nitong makontrol dahil sa istratehikong lokasyon nito. Angkop ang lokasyon ng bansa sa kaniyang plano na sakupin ang iba pang bansa sa Asya at sa pagkontrol sa kalakalan sa Asya-Pasipiko.

Noong una, tinulungan ng mga Amerikano ang mga rebolusyunaryong Pilipino sa pamumuno ni Emilio Aguinaldo na talunin ang mga Espanyol. Natalo ang mga Español l at idineklara ni Aguinaldo ang kalayaan ng Pilipinas noong Hunyo 12, 1898. Subalit, lingid sa kaalaman ng mga Pilipino ay nagkaroon ng lihim na kasunduan ang mga Spain at United States. Batay sa kasunduan, susuko ang Spain sa United States at isasalin sa huli ang karapatang pamunuan ang Pilipinas. Samakatuwid, hindi pa din malaya ang Pilipinas dahil sila ay mapapasailaim sa United States – ang bansa na kaniyang itinuring na kaibigan. Pormal na naisalin sa kamay ng United States ang pamumuno sa Pilipinas sa bisa ng Kasunduan sa Paris. Nilagdaan ito ng mga kinatawan ng United States at Spain noong Disyembre 10, 1898.

Ganito inilarawan ni Jose Rizal ang Pilipinas dahil sa ganda ng bansa at sa kaniyang lokasyon nito sa Asya.

Paano nakaapekto sa kasaysayan ng Pilipinas ang kaniyang lokasyong heograpikal?

Ibinayad ng United States sa Spain kapalit ng pagpapaunlad na ginawa ng España sa Pilipinas.

Ano ang epekto ng Kasunduan sa Paris sa mga Pilipino?

20 milyong dolyar

Perlas ng Silangan

40

Sumiklab ang Digmaang Pilipino-Amerikano noong 1902 kung saan ay natalo ng mas malakas na puwersang Amerikano ang mga Pilipino. Itinatag ng mga Amerikano ang Pamahalaang Militar at nang lumaon ay naging Pamahalaang Sibil na parehong pinamumunuan ng mga Amerikano at Pilipino. Nagpatayo rin sila ng mga paaralan at ginawang libre para sa lahat ang pag-aaral, ospital, kalsada, at mga gusaling pampamahalaan. Sa kabilang banda, nagpalabas din sila ng mga batas na nagpipigil sa pagpapamalas ng mga Pilipino ng damdaming Nasyonalismo. Sa huling bahagi ng kanilang pamumuno, itinatag nila ang Pamahalaang Commonwealth kung saan ay sinanay nila ang mga Pilipino sa pagpapatakbo ng isang pamahalaang demokratiko. Bukod dito, nais din ng mga Amerikano na manatili ang kanilang impluwensiya sa pamahalaan ng Pilipinas upang maprotektahan ang kaniyang mga interes sa bansa matapos niyang maipagkaloob ang kalayaan nito.

Tawag sa mga unang gurong Amerikano na dumating sa Pilipinas lulan ng barkong S.S.Thomas

Paano nagamit ng mga Amerikano ang edukasyon upang masakop ang Pilipinas?

Thomasites

Ano ang pagkakaiba ng paraan ng pananakop at pamamahala ng mga Español at mga Amerikano?

Indonesia (East Indies)Patuloy na pinamahalaan ng Netherlands ang

Indonesia. Ang mataas na paghahangad ng mga taga-Europe sa mga pampalasa at produktong agrikultural ang nagtulak sa mga Dutch na ipatupad ang culture system o kilala rin sa tawag na cultivation system. Ang patakaran na ito ay iminungkahi ni Johannes Van den Bosch. Sa ilalim ng patakarang ito, inatasan ng mga Dutch ang mga magsasakang Indones na ilaan ang sanlimang (1/5) na bahagi ng kaniyang lupain o 66 na araw para sa pagtatanim ng mga produktong iniluluwas ng mga Dutch. Ilan sa mga ito ay asukal, kape at indigo. Nang makita ng mga Dutch ang tagumpay ng culture system, sapilitan na ring ipinatanim sa mga Indones ang iba pang produkto tulad ng bulak, palms, tsaa, tabako, quinine at iba pang pampalasa. Dumanas nang lubos na paghihirap ang mga Indones sa ilalim ng patakarang ito dahil hindi na sila makapagtanim ng mga produkto para sa kanilang sariling pangangailangan.

Patakarang ipinatupad ng mga Dutch sa Indonesia upang matugunan ang pangangailangan nito sa pagbebenta ng mga pampalasa sa pandaigdigang kalakalan.

Ano ang naging epekto ng Culture system sa mga Indones?

CULTURE SYSTEM

41

Malaysia at SingaporeNapasakamay ng mga British ang Singapore, na

noon ay bahagi pa ng Malaysia dahil naghahanap sila ng angkop na daungan para sa kanilang mga barkong pangkalakalan mula India patungong China. Nakilala ang Singapore bilang isa sa pinakamaganda at pinakamaunlad na daungan sa Timog Silangang Asya. Kinontrol ng mga British ang Singapore at kumita sila nang malaki mula sa pakikipagkalakalan sa mga karatig-bansa at sa mga bansang Kanluranin.

Sa kabilang banda, kilala naman ang Malaysia sa malawak na plantasyon ng goma (rubber) at sa pagkakaroon ng malaking reserba ng lata (tin). Naging pangunahing produktong panluwas ng Malaysia ang goma at lata. Kumita nang malaki ang mga British dahil sa pagkontrol nila ng pagluluwas ng mga nabanggit na produkto. Upang mas mapabilis pa ang produksiyon, hinikayat ng mga British ang mga Tsino na mandayuhan sa Malaysia upang maging mga manggagawa. Hindi naglaon, mas dumami pa ang mga Tsino kaysa sa mga katutubong Malay sa Malaysia. Ang pananakop ng mga British sa Malaysia ay nagdulot ng paghihirap at ng kaguluhan sa pagitan ng mga nandayuhang Tsino at katutubong Malay na hanggang ngayon ay nararamdaman pa rin sa bansa.

Salitang Malay na ang ibig sabihin sa Ingles ay Lion City.

Bakit sinakop ng mga British ang Singapore?

SINGAPURA

Ito ay orihinal na matatagpuan sa South America. Dinala ng mga British ang mga buto nito sa Malaysia upang pasimulan ang plantasyon ng rubber tree sa rehiyon.

Ano ang kapakinabangan ng rubber tree para sa mga British?

Rubber Tree

Tawag sa lugar o rehiyon kung saan nagtatagpo ang iba’t ibang mga kultura at pangkat-etniko. Ang populasyon ng Malaysia ay binubuo ng mga katutubong Malay, malaking bahagdan ng mga Tsino, Tamil, Pilipino, at mga Nepalese.

Paano nakaapekto sa kalagayan ng kapayapaan sa Malaysia ang panghihikayat ng mga British noon sa mga Tsino na manirahan sa Malaysia?

Melting Pot

42

Talahanayan ng Dahilan at Bunga ng mga Digmaang Anglo-Burmese

Unang Digmaang Anglo-Burmese

Ikalawang Digmaang Anglo-Burmese

Ikatlong Digmaang Anglo-Burmese

Taon 1842-1856 1852-1853 1885-1886Dahilan Paglusob ng Burma sa

mga estado ng Assam, Arakan, at Manipur na itinuring ng mga British na panghihimasok sa India

Hidwaan sa kalakalan. Sapilitang kinuha ng mga British ang mga barkong pangkalakalan ng mga Burmese

Itinuring ng mga British na pagtataksil ang pakikipagkasundo ng mga haring Burmese sa bansang France

Bunga Natalo ang mga Burmese at nilagdaan ang Kasunduan sa Yandabo.

Nagbigay ng bayad-pinsala ang Burma

Napasakamay ng English East India Company ang Arakan at Tenasserim

Tinanggap ng Burma ang British Resident sa palasyo ng hari

Natalo ang mga Burmese dahil sa mas malakas na kagamitang pandigma ng mga British.

Nawalan ng karapatan ang mga Burmese na dumaan sa mga rutang pangkalakalan na dati ay kanilang pagmamay-ari.

Natalo ang mga Burmese

Ganap na sinakop ng England ang buong Burma at isinama ito bilang probinsiya ng India. Isa itong malaking kahihiyan para sa kaharian ng Burma na matagal nang namamahala sa kanilang lupain.

Burma (ngayon ay Myanmar)Ang lokasyon ng Burma sa India, na sakop ng mga England ang

dahilan kung bakit sinakop din ito ng mga British. Mahalaga para sa mga British ang Burma dahil ito ay magagamit niya upang mapigilan ang mga magtatangkang sumakop sa silangang bahagi ng India na noon ay kabilang sa mga sakop niyang lupain. Noong una ay may maayos na ugnayan ang England at Burma. Subalit sa hindi inaasahang pangyayari, sumiklab ang mga labanan sa pagitan ng mga British at Burmese na tinawag na Digmaang Anglo-Burmese.

Bakit napahiya ang Burma nang ito ay ginawang probinsiya ng India?

Bakit mahalaga para sa England ang Burma?

Ang resident system ay isang patakaran na ipinatupad ng mga British sa Burma. Ang British Resident ay kinatawan ng pamahalaan ng England sa Burma. Bilang kinatawan, kailangang manirahan ang British Resident sa Burma. Isa sa kaniyang tungkulin ay ang pakikipag-ugnayan sa mga dayuhang bansa. Ibig sabihin, may karapatan siyang makipag-usap, makipagkasundo, makipagkalakalan at magdesisyon sa mga usaping panlabas ng Burma na dati ay gawain lamang ng Hari ng Burma. Nabawasan ang kapangyarihan ngHari at nawala sa kaniyang kamay ang karapatan na magdesisyon kung kaninong dayuhan makikipagkaibigan at makikipag-ugnayan.

Maituturing ba ang Resident System bilang isang paraan ng pananakop? Bakit?

43

Bakit tinawag na Indo-China ang rehiyon na kinabibilangan ng Laos, Cambodia at Vietnam?

44

Gawain 10. PagsusuriSuriin ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga karanasan ng mga bansa

sa Silangan at Timog Silangang Asya na sinakop ng mga Kanluranin noong Ikalawang Yugto ng Imperyalismo. Punan ng tamang sagot ang chart. Iulat ang sagot sa klase.

Nasakop na Bansa

Kanluraning bansa na

Nakasakop

Dahilan ng Pananakop

Paraan ng Pananakop

Patakarang

IpinatupadEpekto

ChinaJapanPilipinasIndonesiaMalaysiaIndo-ChinaMyanmar

Pamprosesong Tanong:1. Ano-ano ang bansang Kanluranin na nanakop ng lupain sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo?2. Bakit kinailangan ng mga Kanluranin na manakop ng mga lupain sa Asya?3. Magkakatulad ba ang pamamaraang ginamit ng mga Kanluranin sa pananakop ng mga naturang lupain? Bakit?4. Paano naapektuhan ng pananakop ng mga Kanluraning bansa ang kalagayan ng bansang Asyano sa panahon ng pananakop?

Gawain 11. Paghahambing - ImperyalismoSa pamamagitan ng Venn Diagram, suriin ang pagkakatulad at

pagkakaiba ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Unang Yugto ng Imperyalismo

Ikalawang Yugto ng Imperyalismo

45

Pamprosesong Tanong:1. Ano ang naging epekto ng mga patakarang ipinatupad ng mga Kanluraning bansa sa mga bansang Asyano?

2. Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa nasakop na mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya?

3. Masasalamin pa ba sa kasalukuyang panahon sa Silangang Asya at Timog- Silangang Asya ang mga pagbabagong naganap dulot ng pananakop ng mga Kanluranin? Patunayan ang sagot.

Malakas at makapangyarihan ang mga Kanluranin. Sa panahon ng imperyalismo, maaaring sabihin na lahat ng kanilang naisin ay kanilang nakukuha, Iba-iba ang pamamaraan na kanilang ginamit, ang iba ay sa pamamagitan ng pakikipagkaibigan, pakikipagkalakalan o kaya ay paggamit ng dahas.

Subalit, hindi lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nasakop ng mga Kanluranin. Bagamat maraming likas na yaman at produkto na maaaring mapakinabangan, napanatili ng bansang Thailand ang kalayaan nito mula sa mga Kanluranin. Sa kabilang banda, nasakop ang Korea ng kapwa Asyanong bansa tulad ng China at Japan. Subalit gaya ng Thailand, nailigtas ng Koreans ang kanilang bansa mula sa pananakop ng mga Kanluranin.

Tunghayan mo ang susunod na teksto upang maunawaan mo ang mga dahilan at pamamaraang ginamit ng mga pinuno ng Thailand at Korea upang sila ay hindi masakop ng mga Kanluranin.

46

Gawain 12. PaghahambingPaano nga ba nagkakatulad at nagkakaiba ang Thailand at Korea? Suriinn mo

ito gamit ang venn diagram.

Pamprosesong Tanong:

1. Ano ang dalawang bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya na hindi nasakop ng mga Kanluranin?

2. Bakit tinawag na Buffer State ang Thailand at Hermit Kingdom ang Korea?

3. Paano nagkakaiba ang ginamit na estratehiya ng dalawang bansa upang mapanatili ang kalayaan mula sa mga Kanluranin?

4. Paano naman nagkakatulad ang dalawang bansa sa aspeto ng mga namumuno sa pamahalaan?

Napatunayan mo na hindi lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nasakop ng mga Kanluranin. Bagamat magkaiba ng estratehiyang ginamit, parehong nailigtas ng Thailand at Korea ang kanilang lupain mula sa panghihimasok at pananakop ng mga Kanluranin. Ang pagkakaroon nila ng mahuhusay na pinuno ay nakatulong din upang mapanatili nila ang kanilang kalayaan.

Thailand Korea

47

BINABATI KITA!Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 1.

PAGNILAYAN AT UNAWAIN

Gawain 13. Noon at NgayonMakikita pa rin sa kasalukuyan ang mga patunay ng kolonyalismo at imperyalismo na

naganap sa Asya. Suriin mo kung ano ang mga nagbago at nagpatuloy sa kultura, pamahalaan at ekonomiya ng Pilipinas pagkatapos itong lumaya mula sa Imperyalismong Kanluranin.

Ngayong ay may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa tungkol sa mga dahilan, paraan at epekto ng Imperyalsimo at Kolonyalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa tungkol sa paksang ito.

Sa bahaging ito, palalalimin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal na masusuri mo ang impluwensiya ng pananakop ng mga Kanluranin sa pamumuhay ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Gawin ang sumusunod na hakbang:

1. Mamili sa sumusunod na aspeto na iyong susuriin: kultura, pamahalaan, ekonomiya.

2. Gamitin ang chart sa gagawing pagsusuri.

AspetoKalagayan Bago Dumating ang mga MananakopKalagayan sa Ilalim ng mga mananakopKalagayan sa Kasalukuyan

3. Sagutin ang sumusunod na tanong:

3.1 Ano-ano ang nagpatuloy at nagbago sa sinuring aspeto bago at matapos ang Imperyalismong Kanluranin sa Pilipinas?3.2 Alin sa mga hamon na kinakaharap ng bansa sa kasalukuyan ang maituturing na epekto ng kolonyalismo at Imperyalismo? Ipaliwanag.3.3 Paano hinaharap ng mga mamamayan ang hamon sa kasalukuyan?3.4

48

Gawain 14. Pagsulat ng RepleksiyonSumulat ng repleksiyon ukol sa iyong mga natutunan, realisasyon at opinyon tungkol

sa ginawang pagsusuri.

Gawain 15. Hagdan ng Aking Pag-unlad

Sa bahaging ito, sagutan mo ang bahagi ng Mga Natutunan at Epekto ng pananakop ng mga Kanluranin sa mga bansang Asyano. Balikan mo ang iyong mga sagot sa naunang bahagi ng Hagdan ng Aking Pag-unlad upang masuri kung umunlad ba ang iyong kaalaman at pag-unawa.

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain para sa Aralin 1.

ANG AKING ALAM________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______

NAIS MALAMAN___________________________________________________________________________________________________________________________________________________

MGA NATUTUHAN_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

Paano nabago ang pamumuhay ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya dahil sa Kolonyalismo at Imperyalismo?________________________________________________________________

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa impluwensiya ng pananakop ng mga Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Nakatitiyak akong handa ka na para sa susunod na gawain.

49

ILIPAT/ISABUHAY

Gawain 16. Imbestigasaysayan

Pamagat: South China Sea Dispute

Rival countries have squabbled over territory in the South China Sea for centuries - but a recent upsurge in tension has sparked concern that the area is becoming a flashpoint with global consequences.

Sa bahaging ito ay pagtitibayin mo ang iyong pag-unawa ukol sa aralin. Magsasagawa ka ng mas malalim na pagtalakay tungkol sa mga sanhi at epekto ng mga suliranin na kinahaharap ng mga bansang Asyano sa kasalukuyan at kaugnayan nito sa Imperyalismong Kanluranin na naganap noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Sa bahaging ito, isasagawa mo ang gawain hindi lamang bilang isang mag-aaral kundi bilang isang aktibong bahagi ng lipunan o ng bansa na iyong kinabibilangan.

Natutuhan mo sa araling ito na may malaking impluwensiya sa pamumuhay ng mga Asyano ang pananakop ng mga Kanluranin. Kung iyong matatandaan, kaakibat ng imperyalismo ang pagpapalawak ng teritoryo. Sa kasalukuyan, may mga isyu sa pagitan ng mga bansa sa Asya na may kaugnayan sa pag-aagawan ng mga teritoryo. Maituturing pa rin ba itong imperyalismo? Paano kaya ito naiiba sa imperyalismo noong ika-16-19 na siglo? Ano kaya ang mga sanhi at epekto ng suliraning ito?Basahin at unawain ang teksto tungkol sa sigalot sa pagitan ng China, Pilipinas at Vietnam kaugnay sa pinag-aagawang mga isla na matatagpuan sa pagitan ng tatlong bansa.

50

What is the argument about?

It is a dispute over territory and sovereignty over ocean areas and the Paracels and the Spratlys - two island chains claimed in whole or in part by a number of countries. Alongside the fully fledged islands, there are dozens of uninhabited rocky outcrops, atolls, sandbanks and reefs, such as the Scarborough Shoal.

Who claims what?

China claims by far the largest portion of territory - an area stretching hundreds of miles south and east from its most southerly province of Hainan. Beijing has said its right to the area come from 2,000 years of history where the Paracel and Spratly island chains were regarded as integral parts of the Chinese nation.

In 1947 China issued a map detailing its claims. It showed the two island groups falling entirely within its territory. Those claims are mirrored by Taiwan, because the island considers itself the Republic of China and has the same territorial claims.

Vietnam hotly disputes China's historical account, saying China never claimed sovereignty over the islands until the 1940s. Vietnam says both island chains are entirely within its territory. It says it has actively ruled over both the Paracels and the Spratlys since the 17th Century - and has the documents to prove it.

The other major claimant in the area is the Philippines, which invokes its geographical proximity to the Spratly Islands as the main basis of its claim for part of the grouping.

Both the Philippines and China lay claim to the Scarborough Shoal (known as Huangyan Island in China) - a little more than 100 miles (160km) from the Philippines and 500 miles from China.

Malaysia and Brunei also lay claim to territory in the South China Sea that they say falls within their economic exclusion zones, as defined by the United Nations Convention on the Law of the Sea in 1982. Brunei does not claim any of the disputed islands, but Malaysia claims a small number of islands in the Spratlys.

Why are so many countries so keen?

The Paracels and the Spratlys may have vast reserves of natural resources around them. There has been little detailed exploration of the area, so estimates are largely extrapolated from the mineral wealth of neighbouring areas.

Chinese officials have given the most optimistic estimates of resource wealth in the area. According to figures quoted by the US Energy Information Administration, one Chinese estimate puts possible oil reserves as high as 213 billion barrels - 10 times the proven reserves of the US. But American scientists have estimated the amount of oil at 28 billion barrels.

According to the EIA, the real wealth of the area may well be natural gas reserves. Estimates say the area holds about 900 trillion cubic ft (25 trillion cubic m) - the same as the proven reserves of Qatar.

The area is also one of the region's main shipping lanes, and is home to a fishing ground that supplies the livelihoods of thousands of people.

How much trouble does the dispute cause?

The most serious trouble in recent decades has flared between Vietnam and China. The Chinese seized the Paracels from Vietnam in 1974, killing more than 70 Vietnamese troops. In 1988 the two sides clashed in the Spratlys, when Vietnam again came off worse, losing about 60 sailors.

The Philippines has also been involved in a number of minor skirmishes with Chinese, Vietnamese and Malaysian forces.

The most recent upsurge in tension has coincided with more muscular posturing from China. Beijing officials have issued a number of strongly worded statements, including warning their rivals to stop any mineral exploration in the area.

The Philippines has accused China of building up its military presence in the Spratlys. The two countries have engaged in a maritime stand-off, accusing each other of intrusions in the Scarborough Shoal. Chinese and Philippine vessels refuse to leave the area, and tension has flared, leading to rhetoric and protests.

Unverified claims that the Chinese navy deliberately sabotaged two Vietnamese exploration operations has led to large anti-China protests on the streets of Hanoi and Ho Chi Minh City.

Vietnam has held live-fire exercises off its coast - an action that was seen as a gross provocation by Beijing.

Is anyone trying to resolve the row?

Over the years, China has tended to favour arrangements negotiated behind closed doors with the individual leaders of other countries. But the other countries have pushed for international mediation.

So in July 2010, when US Secretary of State Hillary Clinton became involved in the debate and called for a binding code of conduct, China was not pleased. The Chinese Foreign Ministry dismissed her suggestion as an attack on China.

Agreements such as the UN's 1982 convention appeared to lay the framework for a solution. But in practice, the convention led to more overlapping claims, and did nothing to deter China and Vietnam in pressing their historical claims.

Both the Philippines and Vietnam have made bilateral agreements with China, putting in place codes of conduct in the area. But the agreements have made little difference.

The regional grouping Asean - whose membership includes all of the main players in the dispute except China and Taiwan - concluded a code of conduct deal with China in 2002.

Under the agreement, the countries agreed to "resolve their territorial and jurisdictional disputes by peaceful means, without resorting to the threat or use of force, through friendly consultations and negotiations".

But recent events suggest that Vietnam and China at least have failed to stick to the spirit of that agreement. And Asean continues to discuss new ideas for resolving the dispute.

51

According to the EIA, the real wealth of the area may well be natural gas reserves. Estimates say the area holds about 900 trillion cubic ft (25 trillion cubic m) - the same as the proven reserves of Qatar.

The area is also one of the region's main shipping lanes, and is home to a fishing ground that supplies the livelihoods of thousands of people.

How much trouble does the dispute cause?

The most serious trouble in recent decades has flared between Vietnam and China. The Chinese seized the Paracels from Vietnam in 1974, killing more than 70 Vietnamese troops. In 1988 the two sides clashed in the Spratlys, when Vietnam again came off worse, losing about 60 sailors.

The Philippines has also been involved in a number of minor skirmishes with Chinese, Vietnamese and Malaysian forces.

The most recent upsurge in tension has coincided with more muscular posturing from China. Beijing officials have issued a number of strongly worded statements, including warning their rivals to stop any mineral exploration in the area.

The Philippines has accused China of building up its military presence in the Spratlys. The two countries have engaged in a maritime stand-off, accusing each other of intrusions in the Scarborough Shoal. Chinese and Philippine vessels refuse to leave the area, and tension has flared, leading to rhetoric and protests.

Unverified claims that the Chinese navy deliberately sabotaged two Vietnamese exploration operations has led to large anti-China protests on the streets of Hanoi and Ho Chi Minh City.

Vietnam has held live-fire exercises off its coast - an action that was seen as a gross provocation by Beijing.

Source: Q&A South China Sea Dispute. http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-13748349Retrieved on November 19, 2012

52

Punan ng tamang sagot ang cause and effect chart. Ibahagi ang sagot sa klase.

Suriin ang sagot ng kamag-aaral gamit ang Guide Question Sheet.

Tanong1. Paano nagkakatulad at nagkakaiba ang suliranin na iyong sinuri tungkol sa imperyalismo noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo?2. Makabubuti ba sa mga bansang kabilang sa suliranin ang posibleng maging epekto ng kanilang sigalot? Bakit?3. Sa mga nabanggit na epekto, alin ang maituturing na pinakamasama? Pangatuwiranan.4. Alin sa mga epekto ang may direktang kaugnayan sa kolonyalismo at imperyalismong naganap sa Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo? Ipaliwanag.

SULIRANIN

53

Transisyon sa susunod na modyulBinigyang-diin sa modyul na ito ang mga paraan, patakaran at

epekto ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin sa Silangan at Timog Silangang Asya. Nagkaroon ng malaking impluwensiya ang mga nanakop na Kanluranin sa kultura, ekonomiya at politika ng nasakop na mga lupain sa Asya. Sa kabila ng pagiging makapangyarihan, napanatili ng bansang Thailand at Korea ang kanilang kalayaan mula sa mga Kanluranin dahil sa mahusay na pakikitungo ng kanilang mga pinuno sa mga dayuhan. Dumanas ng malubhang paghihirap, kagutuman, pang-aabuso at pagkawala ng karapatan at kalayaan ang mga Asyano dulot ng mga patakaran ng mga Kanluraning nakasakop sa kanilang lupain.

Ang mga karanasan ng mga Asyano mula sa pananakop ng mga Kanluranin ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng kanilang damdaming nasyonalismo. Mauunawaan mo sa susunod na modyul ang iba’t ibang anyo ng nasyonalismong umunlad sa mga piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

54

Glosaryo:

1. The White Man’s Burden – tula na isinulat ng manunulang British na si Rudyard Kippling. Una ito nailathala noong 1889 . Ipinahayag ni Kippling ang pagsuporta niya sa imperyalismong Kanluranin sa pamamagitan ng tulang ito.

2. Kanluranin – pangkalahatang tawag sa mga mamamayan ng Europe na nanakop ng lupain sa Asya noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Ginagamit din ang salitang Europeo bilang kasingkahulugan ng Kanluranin.

3. Monopolyo – lubos ang kontrol sa isang bagay o karapatan.

4. Isolationism – tumutukoy sa patakaran na ipinatutupad ng isang bansa kung saan ay inihihiwalay o isinasara nito ang bansa mula sa impluwensiya at pakikipag-ugnayan sa mga dauhan

References:

A. Books

Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon II. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikalawang Taon. Kasaysayan ng Asya. 1999. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes Sr. St. Manila Philippines. pp. 219-270.

Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 80-94, 321-326, 332-340.

Beck, Roger B. et.al. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 460-477.

Boehm, Richard G. et.al. Our World’s Story. Harcourt Brace & Company, 6277 Sea Harbor Drive, Orlando, Florida 32887-6777. 1997. pp. 517-520.

Camagay, Ma. Luisa T. et. al. Kabihasnang Asyano Kasaysayan at Kultura. Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010. pp. 262-290.

55

Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human Experience. Glencoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio 43081. 1999. pp. 713-719.

Mercado, Michael M. Sulyap sa Kasaysayan ng Asya. St. Bernadette Publishing House Corporation. 173 Rodriquez S. Ave., Kristong Hari, 1112 Quezon City. 2009. pp.245-250, 279-285.

Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Mifflin Company Boston, Massachusetts, USA. 1989. pp. 567-578.

Rhoads, Murphey. A History of Asia 6th Edition. Longman, 2008.Whitfield, Susan. Life along the Silk Road. University of California Press, 2001.

B. Websites

China: Spheres of Influence and Treaty Ports, c. 1900. http://images.classwell.com/mcd_xhtml_ebooks/2005_world_history/images/mcd_mwh2005_0618377115_p374_f1.jpg. Retrieved on December 1, 2012.

Map of Asia. www.worldpress.com. Retrieved on October 20, 2012.

Map of Esapaña Boulevard, Manila. . http://maps.google.com.ph/. Retrieved on October 18, 2012.Map of Harrison Road, Baguio City. Ibd. Map of MacArthur Highway, Ilocos. Ibd.Map of Magallanes St., Davao. Ibd.Map of Pasig ferry in Lawton, Manila. Ibd.Map of Taft Avenue, Pasay City. Ibd.

Q&A South China Sea Dispute. http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-13748349. Retrieved on November 19, 2012

Flag of England. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/docs/flagsoftheworld.html. Retrieved on October 21, 2012.Flag of France. Ibd.Flag of Netherlands. Ibd.Flag of Portugal. Ibd.Flag of Spain. Ibd.Flag of USA. Ibd.

White Man’s Burden. Rudyard Kipling, 1899. http://www.fordham.edu/halsall/mod/kipling.asp (Retrieved on November 20, 2012).

56

ARALIN BLG. 2: NASYONALISMO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

“Ibon man may layang lumipad, kulungin mo at umiiyak”. Ipinahihiwatig ng bahagi ng awiting “Bayan Ko” ang pagmamahal sa kalayaan. Para sa iyo, bakit mahalaga ang kalayaan? Ano ang gagawin mo kung may mga dayuhang nais sakupin ang ating bansa? Sa kasalukuyan, paano mo ipakikita ang pagmamahal sa iyong bansang sinilangan? Paano ipinakita ng mga kapwa natin Asyano ang damdaming nasyonalismo?

Naunawaan mo sa nakaraang aralin ang mga dahilan at epekto ng pananakop ng mga Kanluranin sa Asya. Isa sa hindi mabuting epekto nito ay ang pagkawala ng kalayaan at pang-aabuso sa karapatan ng mga Asyano. Ang kalagayan na ito ay nakaimpluwensiya sa pagkabuo ng nasyonalismong Asyano. Sa araling ito, susuriin mo kung paano umunlad ang damdaming Nasyonalismo ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya.

ALAMIN:

Gawain. 1: PICTURE ANALYSISSuriin ang larawan tungkol sa kalagayan ng mga Asyano sa panahon ng

Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo. Sagutin ang mga tanong.

Handa ka na ba? Ngayon ay simulan mong alamin kung paano umunlad ang damdaming Nasyonalismo ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya

5. Ano ang mensahe na ipinahihiwatig ng larawan?

6. Ano ang naging pangunahing reaksiyon ng mg Asyano laban sa kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin?

7. Paano umusbong ang damdaming nasyonalismo ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya?

57

Gawain. 2. Ang aking pag-unawa . . . Bago natin ipagpatuloy ang pagsusuri sa mga dahilan ng pag-unlad ng

Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay sagutan mo muna ang Generalization Table.

Panuto: Ano na ang iyong mga alam tungkol sa ating aralin? Sagutan ang hanay na Ang aking naunang pagkakaunawa. Samanatala, masasagutan mo lamang ang iba pang bahagi ng talahanayan sa susunod na bahagi ng modyul na ito.

GENERALIZATION TABLEMGA TANONG Ang aking

Naunang Pagkakaunawa

Ang aking mga Natuklasan at

Pagwawastong Ginawa

Ang Aking mga Patunay

Ang Aking Paglalahat

1. Ano-ano ang pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya?2. Bakit magkakaiba ang paraan ng pagpapakita ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano?3. Paano ipinamalas ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya ang Nasyonalismo?4. Paano nagkakaugnay ang Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin at Nasyonalismong Asyano?

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin

Pagkatapos suriin ang iyong mga kaalaman tungkol sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay tiyak kong nais mong malaman ang sagot sa iyong mga tanong. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng modyul . Sa iyong pagtupad sa iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma ba ang iyong mga dating alam sa mga bagong kaaalaman na iyong matutuhan sa modyul.

58

PAUNLARIN:

NASYONALISMO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

Ano kaya ang maaring maging epekto ng patuloy na pagdanas ng pang-aabuso at pagmamalupit sa mga Asyano? Paano kaya tutugunan ng mga Asyano ang mga patakarang ipinatupad ng mga Kanluranin na nagsagawa ng Kolonyalismo at Imperyalismo noong ika-16 hanggang ika-20 siglo?

PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA SILANGANG ASYA

4 Hindi man tuwirang nasakop ng mga Kanluranin, dumanas ng maigting na

imperyalismo ang Silangang Asya lalo na noong ika-18 siglo. Isa sa mga patunay nito ay ang pagpapatupad ng sphere of influence ng mga Kanluranin sa China at ang paggigiit ng Open Door Policy ng United States sa Japan. Ang imperyalismong Kanluranin sa Silangang Asya ay nagdulot ng epekto sa kabuhayan, pamahalaan, lipunan at kultura ng mga Asyano. Naghangad ang mga Tsino at Hapones na makawala mula sa imperyalismong Kanluranin dahil sa hindi mabuting epekto nito sa kanilang pamumuhay. Ang paghahangad na ito ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng nasyonalismo sa dalawang bansa.

Sa bahaging ito ay inaasahan na matutunan mo ang mga mga pangyayari na nakaimpluwensiya sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maari mong balikan ang mga sagot at tanong na iyong nabuo sa unang bahagi ng modyul na upang malaman kung tama ito at nasasagot ang mga ito.

Ipinakikita sa mapa ang mga kilalalng lider ng China at Japan na nagpaunlad ng damdaming nasyonalismo sa kani-kanilang mga bansa.

PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA CHINA

Nagsimula ang pagkawala ng kontrol ng China sa kaniyang bansa nang matalo ito sa Great Britain sa Unang Digmaang Opyo (1839- 1842) at sa Great Britain at France noon Ikalawang Digmaang Opyo (1856-1860). Bunga nito, nilagdaan ang Kasunduang Nanking (1843) at Kasunduang Tientsin (1858) na naglalaman ng mga probisyon na hindi patas para sa mga Tsino.

Upang ipahayag ang kanilang pagtutol mula sa panghihimasok ng mga dayuhan, nagsagawa ng dalawang rebelyon ang mga Tsino. Ito ay ang Rebelyong Taiping (Taiping Rebellion) noong 1850 at Rebelyong Boxer (Boxer Rebellion) noong 1900.

Rebelyong Taiping

59

Petsa: Disyembre 1850 – Agosto 1864

Lokasyon: Timog Tsina

Layunin: Mapabagsak ang Dinastiyang Qing (Dinastiyang Manchu) na pinamumunuan ng mga dayuhang Manchu

Bunga: Nagapi ng Dinastiyang Qing (Manchu) ang Rebelyong Taiping sa tulong mga mga British at French.

Pinamunuan ni Hung Hsiu Ch’uan (Hong Xiuquan) ang Rebelyong Taiping laban sa Dinastiyang Qing na pinamumunuan ng mga dayuhang Machu. Layunin ng rebelyong ito na mapabagsak ang Dinastiyang Qing upang mahinto na ang pamumuno ng mga dayuhan sa kanilang bansa. Bukod dito, hangad din ng Rebelyong Taiping ang pagbabago sa lipunan. Kabilang dito ang pagkakapantay-pantay ng karapatan para sa mga kababaihan at pagpapalit ng mga relihiyong Confucianism at Buddhism sa relihiyong Kristiyanismo.

Nahinto ang Rebelyong Boxer nang ito ay magapi ng Dinastiyang Qing sa tulong ng mga British at French. Itinuturing na isa sa mga madugong rebelyon sa kasaysayan ng Tsina ang Rebelyong Boxer kung saan mahigit sa 20 milyong Tsino ang namatay.

60

Rebelyong Boxer

Sumiklab ang Rebelyong Boxer noong 1899. Tinawag itong Rebelyong Boxer dahil

ang mga naghimagsik ay miyembro ng samahang I-ho chu’an o Righteous and

Harmonious Fists. Ang mga miyembro nito ay may kasanayan sa gymnastic exercise.

Bukod sa pagtuligsa sa korupsyon sa pamahalaan, pangunahing layunin ng Rebelyong

Boxer ay ang patalsikin ang lahat ng mga dayuhan sa bansa, kabilang dito ang mga

Kanluranin.

Ipinakikita sa larawan ang pagtutulungan ng mga imperyalistang bansa upang magapi ang Rebelyong Boxer.

Nagsagawa ng maramihang pagpatay

ang mga mga boxer. Pinaslang nila ang

mga misyongerong Krisityano at mga Tsino

na naging deboto ng relihiyong

Kristiyanismo. Mula sa probinsiya, kumalat

ang Rebelyong Boxer hanggang sa Peking

(Beijing). Nagpadala ng puwersang militar

na mayroong 2,100 na mga sundalo ang

United States, Great Britain, Russia,

France, Italy at Japan upang

maprotektahan ang kanilang mga

mamamayan sa China at masupil ang rebelyon. Nagapi ang mga boxer dahil sa

pagtutulungan ng mga dayuhang imperyalista. Nabawi ng mga imperyalista mula

sa mga boxer ang Peking noong Agosto 14, 1900.

Dahil sa pagkabigo ng Rebelyong Taiping at Rebelyong Boxer, nagpatuloy

ang pamamayani ng mga dayuhan sa Tsina. Sinikap ng mga Tsino na

magsagawa ng reporma subalit hindi ito maisakatapuran dahil sa impluwensiya ng

mga Kanluranin sa pamahalaang Manchu. Nang mamatay si Empress Dowager

Tzu Hsi noong 1908, lalong lumala ang sitwasyon ng kahirapan sa Tsina. Siya ay

pinalitan ni Puyi na naging emperador sa edad na dalawang taon. Si Puyi o Henry

Puyi para sa mga Kanluranin ang huling emeprador ng dinastiyang Qing (Manchu)

at itinuturing din na huling emperador ng Tsina.

61

Ang China sa gitna ng dalawang magkatunggaling ideolohiya

Ang pagsisimula ng ika-20 siglo ay nangangahulugan ng pagpasok ng dalawang

magkatunggaling ideolohiya sa Tsina. Lumaganap sa bansa ang ideolohiya ng demokrasya at

komunismo. Ito ay nagdulot ng pagkakahati ng bansa at naghudyat ng tunggalian ng mga

pinunong Tsino na nagsusulong ng demokrasya at komunismo.

Ideolohiyang Demokrasya sa China

Ang pagbagsak ng dinastiyang Manchu ay senyales ng pagwawakas ng mahigit sa 2,000

taon ng pamumuno ng mga dinastiya sa China. Hinarap ng mga Tsino ang isang malaking hamon

sa kanilang bansa – ito ay ang pagtukoy sa ipapalit na pamumuno ng mga emperador.

Sa panahon na ito ng kaguluhang pampolitikal at kawalan ng pagkakaisa nakilala si Sun Yat

Sen. Nakapag-aral si Sun sa Hawaii at sa Hong Kong Medical School. Isinulong niya ang

pagkakaisa ng mga Tsino gamit ang tatlong prinsipyo (three principles): ang San Min Chu-i o

nasyonalismo, Min-Tsu-Chu-I o demokrasya at Min-Sheng-Chu-I o kabuhayang pantao.

Binigyang-diin ni Sun na ang pagkakaisa ng mga Tsino ang susi sa tagumpay laban sa mga

imperyalistang bansa. Naging ganap ang pamumuno ni Sun sa China nang pamunuan niya ang

mga Tsino sa pagpapatalsik sa mga Manchu sa tanyag na Double Ten Revolution na naganap

noong Oktubre 10, 1911. Tinawag itong Double Ten dahil naganap ito sa ika-sampung buwan ng

taon (Oktubre) at ika-sampung araw ng buwan. Sa araw ding ito, itinatag ang bagong Republika

ng China. Dahil sa kaniyang tagumpay, pansamantalang itinalaga si Sun bilang pangulo ng bansa

noong Oktubre 29, 1911, tinagurian siya bilang “Ama ng Republikang Tsino”. Itinag ni Sun Yat-Sen

ang Partido Kuomintang o Nationalist Party noong 1912. Naging batayan ng kaniyang pamumuno

ang paggamit ng konsiliasyon (conciliation) at pagkakasundo (compromise) upang maiwasan ang

alitan at maisulong ang kaunlaran ng bansa. Naniniwala din siya na dapat pagtuunan ng pansin

ang regulasyon ng puhunan (regulation of capital) at pantay-pantay na pag-aari ng lupa

(equalization of land ownership). Higit sa lahat, hindi naniniwala si Sun Yat-Sen na kailangan ang

tunggalian ng mga uri o class struggle upang makamit ang pagkakaisa, kaayusang panlipunan at

kaunlarang pang-ekonomiya.

Humalili si Heneral Chiang Kai Shek bilang pinuno ng Partido Kuomintang nang mamatay si

Sun Yat-Sen noong Marso 12, 1925. Sa ilalim ng pamumuno ni Chiang Kai Shek ay ipinagpatuloy

ng Kuomintang ang pakikipaglaban sa mga warlords (nagmamay-ari ng lupa na may sariling

sandatahang lakas. 62

Matapos magapi ang mga warlords, hinarap ng Kuomintang ang isa pang kalaban –

ang pagpasok ng katunggaling ideolohiya sa China – ang komunismo na ipinalaganap ni Mao

Zedong sa China.

Ideolohiyang Komunismo sa China

Ang pagpasok ng ideolohiyang komunismo sa China ay nagsimula noong 1918.

Naging tanyag ang komunismo sa China sa pamumuno ni Mao Zedong. Si Mao ay mula sa

pamiya ng magbubukid sa probinsiya ng Hunan. Sinuportahan at isinulong ni Mao ang mga

prinsipyo ng komunismo tulad ng tunggalian ng uring manggagawa o proletariat laban sa uri

ng kapitalista o bourgeois. Sa tunggalian na ito, naniniwala ang mga komunista na mananaig

ang mga manggagawa at maitatatag ang isang lipunang soyalista. Sa lipunang ito, ang

estado ang siyang hahawak sa lahat ng pag-aari ng bansa.

Pangalan: Sun Yat-Sen

Araw ng Kapanganakan:

Nobyembre 12, 1886

Lugar: Guangdong

Edukasyon: Medicine, Hong

Kong Medical School

Ideolohiya: Demokrasya

Partido: Kuomintang

Taguri o Pagkakakilanlan: Ama

ng Republikang Tsino

Araw ng Kamatayan:

March 12, 1925

Pangalan: Mao Tse-tung

Araw ng Kapanganakan:

Disyembre 26, 1893

Lugar: Hunan

Edukasyon: Education, Fourth

Normal School of Changsha

Ideolohiya: Komunismo

Partido: Kunchantang

Taguri o Pagkakakilanlan:

Ama ng Komunistang Tsino

Araw ng Kamatayan:

Setyembre 9, 1976

63

Upang ganap na maisulong ang kanilang ideolohiya, itinatag ni Mao Zedong kasama ang iba

pang komunistang Tsino ang Partido Kunchantang noong 1921. Lalo pang lumakas ang

komunismo sa China sa pagdating ng Russian advisers sa Canton. Lumaganap ang ideolohiya

hindi lamang sa mga pangkaraniwang mga magsasaka at manggagawa kundi pati na din sa mga

opisyal ng pamahalaan at sa grupo ng mga edukadong Tsino. Madaming Tsino ang yumakap sa

komunismo dahil sa mga panahong pumasok ang ideolohiyang ito ay unti-unti nang nawawala ang

tiwala nila sa pamumuno ni Chiang Kai Shek dahil sa laganap na katiwalian sa pamahalaan at

malawakang kahirapan na dinaranas sa bansa.

Nabahala si Chiang Kai Shek sa lumalakas na impluwensiya ng komunismo sa China.

Iniutos niya ang paglulunsad ng kampanyang militar laban sa mga komunista. Maraming

komunista ang hinuli, pinahirapan at napatay. Hindi lahat ng mga komunista ay nahuli,

pinamunuan ni Mao Zedong ang mga nakaligtas na Red Army, tawag sa mga komunistang

sundalong Tsino at sila ay tumakas patungo sa Jiangxi. Tinawag itong Long March dahil sa

kanilang nilakbay na may layong 6,000 milya. Umabot ito ng isang taon kung saan marami ang

namatay dahil sa hirap, gutom at patuloy na pagtugis ng mga sundalo ni Chiang Kai-shek.

Pansamantalang natigil ang pagtutunggali ng puwersa nina Chiang Kai-shek at Mao Zedong

dahil sa banta ng pananakop ng mga Hapones.

Tunghayan ang timeline upang maunawaan ang iba pang kaganap sa pag-unlad ng

nasyonalismong Tsino:

Nabuo ang United Front. Nagkaisa ang mga komunista at nasyonalista upang harapin ang pananakop ng mga Hapones.

19421931

Ikalawang Digmaang Sino-Hapones. Binomba ng mga Hapones ang China. Nasakop ng Japan ang malaking teritoryo ng China.

1936

Nagwakas ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Nahinto na din ang pananakop ng mga Hapones sa China.

1949

Nagwagi ang mga komunista laba sa mga Nasyonalista. Itinatag ni Mao Zedong ang People’s Republic of China noong Oktubre1, 1949.

1949

Tumakas ang mga nasyonalista sa pamumuno ni Chiang Kai-Shek sa Taiwan at itinayo ang Republic of China.

1949

Dahil sa pagtatatag ng People’s Republic of China, napalayas ng mga komunista ang mga Kanluranin at muli ay nakamit ng China ang kaniyang kalayaan.

Pamprosesong tanong:1. Ano-ano ang mga salik sa pag-usbong ng Nasyonalismong Tsino?2. Paano nagkakaiba at nagkakatulad sina Sun Yat-Sen at Mao Zedong?3. Paano ipinamalas ng mga Tsino ang damdaming nasyonalismo sa harap ng imperyalismong kanluranin? 64

PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA JAPAN

Kung iyong matatandaan, magkatulad at magkaiba ang naging pakikitungo ng mga Tsino at Hapones sa mga Kanluranin. Magkatulad dahil noong una parehas nilang isinara ang kanilang bansa at daungan mula sa mga Kanluranin. Subalit magkaiba ang naging pagtugon ng dalawang bansa sa banta ng imperyalismo. Patuloy na naging sarado ang China na nagresulta sa sapilitang pagpasok ng mga Kanluranin sa pamamagitan ng digmaan. Sa kabilang banda, tinanggap ng Japan ang mga Kanluranin nang hilingin nito na ipatupad ang Open Door Policy noong 1853. Sa panahon na ito umusbong ang damdaming nasyonalismo ng mga Hapones. Ipinakita ito ng mga Hapones sa kabila ng pananatili ng mga Kanluranin sa kanilang teritoryo. Ito ay pinasimulan ni Emperador Mutsuhito na siyang namuno sa panahon na kilala bilang Meiji Restoration.

Ang Modernisasyon ng Japan: Panahon ng Meiji RestorationNakita ni Emperador Mutsuhito ang maaaring maging epekto sa Japan kung

patuloy silang magpupumilit na isara ang bansa mula sa mga Kanluranin. Natuto siya mula sa karanasan ng China sa pakikidigma nito sa mga kanluranin. Bagama’t handang lumaban para sa kanilang bansa, napagtanto ng mga Hapones na magiging magastos ang digmaan at maraming mga inosenteng mamamayan ang madadamay. Bukod pa dito, batid nilang mahihirapan silang manalo sa digmaan dahil sa lakas ng puwersang pandigma ng mga Kanluranin.

Nang tanggapin ng mga Hapones ang mga Kanluranin sa bisa ng Kasanduang Kanagawa ay naging pinuno ng Japan si Emperador Mutsuhito. Tumagal ang kaniyang pamumuno mula 1867 hanggang 1912. Siya ang naglipat ng kabisera ng Japan sa Edo (Tokyo sa kasalukuyan). Bukod sa paglilipat ng kabisera, nakilala si Mutsuhito dahil sa kaniyang pagyakap sa impluwensiya ng mga Kanluranin na kaniyang ginamit upang mapaunlad ang Japan. Ilan sa mga ito ay ang sumusunod:

EDUKASYON

EKONOMIYA

SANDATAHANG LAKAS

* Nagpatupad ng compulsory (sapilitang) edukasyon sa elementarya

* Nag-imbita ng mga mahuhusay na guro mula sa ibang bansa

* Ipinadala ang mga iskolar na Hapones sa ibang bansa

* Nagtungo sa United States at Europe upang matutuhan ang paraan ng pagnenegosyo at pagpapaunlad ng iba’t ibang industriya

* Nagpagawa ng mga kalsada, tulay, linya ng kuryente na nagpaunlad sa sistema ng komunikasyon at transportasyon

* Pinalakas ang sandatahang lakas sa pamamagitan ng pagpapagawa ng makabong barko at kagamitang pandigma.

* Isinaayos ang pagsasanay ng mga sundalong Hapones.

65

Modernisasyon ng JapanTinularan ng mga Hapones ang paraan ng pamumuhay ng mga

Kanluranin na makatutulong sa kaniyang pag-unlad. Ilan sa mga ito ay ang sumusunod:

Bansa NatutuhanGermany Sentralisadong pamahalaan, ginawang

modelo ang konstitusyon nitoEngland Kahusayan at pagsasanay ng mga

sundalong BritishUnited States Sistema ng edukasyon

Ipinadala ng pamahalaan ng Japan ang kaniyang mga iskolar sa Europe at United States upang matuto ng makabagong kaalaman at kaisipan sa pamamahala, kalakalan at pakikipagdigma. Tinularan din ng Japan ang pagpapaunlad ng industriya na ginawa ng United States at mga Kanluraning bansa. Hindi nagtagal, naging isang maunlad at makapangyarihang bansa ang Japan. Nagsimula na din siyang manakop ng ibang lupain upang matugunan ang kaniyang mga pangangailangan. Ilan sa kaniyang mga nasakop ay ang Korea, bahagi ng Russia at China, at Pilipinas.

Gabay na tanong:

1. Ano ang mahalagang papel na ginampanan ni Emperador Mutsuhito sa Japan? 2. Paano ipinamalas ng mga Hapones ang damdaming nasyonalismo sa gitna ng imperyalismong Kanluanin?3. Nakatulong ba sa Japan ang ipinatupad na modernisasyon? Patunayan.

66

Gawain 3. BUUIN NATIN – Silangang AsyaSagutan ang graphic organizer tungkol sa pag-unlad ng nasyonalismo sa

Silangang Asya.

Pamprosesong Tanong:1. Ano ang mga salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangang Asya?2. Bakit hindi makatulad ang anyo ng Nasyonalismo ng China at Japan?3. Paano nagkakatulad o nagkakaiba ang nasyonalismong Tsino at Hapones?

67

PAG-UNLAD NG NASYONALISMO SA TIMOG SILANGANG ASYA

Lubos na naramdaman ang kalupitan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Timog Silangang Asya. Ito ay dahil sa mga hindi makatarungang patakaran na ipinatupad ng mga Kanluranin sa mga lupain na kanilang sinakop. Nagdulot ang mga patakaran na ito ng paghihirap, kawalan ng dignidad at kalayaan, pagbabago ng kultura, at pagkakawatak-watak ng mga Asyano.

Ang mga karanasan ng mga nasakop na bansa sa Timog Silangang Asya ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa rehiyong ito. Suriin nating kung paano ito naganap sa sumusunod na bansa.

Aung San

Sukarno

Rizal Bonifacio

Ho Chi Minh

Ipinakikita sa mapa ang mga lider na sina Aung San ng Burma, Ho Chi Minh ng Vietnam, Sukarno ng Indonesia at Rizal at Bonifacio ng Pilipinas. Sila ang namuno sa pagpapaunlad ng damdaming nasyonalismo sa Timog Silangang Asya

68

NASYONALISMO SA INDONESIA

Ang mga patakarang pang-ekonomiya na ipinatupad ng mga Dutch tulad ng culture

system at pagkontrol sa mga sentro ng kalakalan ay nagkaroon ng negatibong epekto sa

kabuhayan ng mga Indones. Lahat ng kapakinabangan sa mga nabanggit na patakaran ay

napunta sa mga mananakop na Kanluranin. Bagama’t hindi gaanong pinanghimasukan ng

mga Dutch ang kultura ng Indonesia, naapektuhan naman ng kapabayaan ng mga Dutch sa

sistema ng edukasyon sa bansa ang kultura at antas ng karunungan ng mga Indones.

Umunlad ang nasyonalismong Indones dahil sa paghahangad na matigil ang mga

hindi makatarungang patakaran ng mga mananakop na Dutch. Nagsimula ang pakikibaka

ng mga Indones noong 1825. Sa taong ito ay pinamunuan ni Diponegoro ng Java ang isang

malawakang pag-aalsa. Noong 1930 nalupig ng mas malakas na puwersa ng mga Dtuch

ang puwersa ni Diponegoro.

Nagpatuloy ang pakikibaka ng mga Indones para sa kalayaan noong ika-20 siglo.

Isinagawa nila ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga makabayang samahan.

Tunghayan ang talahanayan.

Mga Makabayang Samahan sa Indonesia

Samahan Taon ng

Pagkakatatag

Kilalang Pinuno Layunin

Budi Utomo 1908 Mas Wahidin

Sudirohusodo

Isang samahang pangkultural. Layunin nito na

maipakilala sa daigdig ang mayamang kultura ng

Java at naghangad na mabigyan ng karapatan sa

edukasyong Kanluranin ang mga Indones.

Sarekat Islam 1911 Omar Said

Tjokroaminoto

Itinatag upang isulong ang kabuhayan ng mga

Indones. Binigyang-diin din ang politikal na

kalagayan ng Indonesia.

Indonesian

Communist

Party

1920

___________

Naghangad ng kalayaan mula sa mga Dutch.

Namuno sila sa pag-aalsa noong 1926 at 1927.

Parehong nabigo ang kanilang pagtatangka na

makamit ang kalayaan ng kanilang bansa.

Indonesian

Nationalist

Party

1919 Sukarno Paglaban sa mga mapaniil na patakaran ng mga

Dutch. Naniniwala sila na matitigil ang mga

patakaran na nagpapahirap sa kanilang mga

kababayan kung makakamit ang kalayaan mula

sa mga Dtuch.69

Ang mga nabanggit na samahan ang nanguna sa pagpapamalas ng nasyonalismong

Indonesian. Kinailangan nilang makipaglaban sa pamamagitan ng paghihimagsik upang

makamit ang kalayaan. Maraming Indones ang namatay dahil na rin sa malakas na puwersa ng

mga Dutch. Ganap na nakamit ng mga Indonesian ang kalayaan dahil sa isang matagumpay na

rebolusyon na kanilang inilunsad matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Nagpalabas si

Sukarno ng dekreto noong Agosto 17, 1945 na nagdedeklara ng kasarinlan ng Indonesia.

Gabay na tanong:

1. Ano ang mga dahilan ng pag-usbong ng nasyonalismo sa Indonesia?

2. Paano ipinamalas ng mga Indones ang damdaming nasyonalismo?

3. Makatarungan ba ang pagkamit ng rebolusyon upang makamit ang kalayaan? Pangatuwiranan.

NASYONALISMO SA BURMA

Tulad ng China, nagsimulang mawala ang kalayaan ng Burma bunga ng pagkatalo nito

sa digmaan sa mga British. Nilagdaan ang Kasunduang Yandabo na naging dahilan ng

tuluyang pagkontrol ng Great Britain sa teritoryo ng Burma. Isa sa mga hindi matanggap ng

mga Burmese ay nang gawing lalawigan lamang ng Indian ang Burma. Hinangad ng maraming

Burmese na maihiwalay ang kanilang bansa mula sa India. Magaganap lamang ito kung sila ay

lalaya mula sa pananakop ng mga British. Ang paghahangad na lumaya ang nagtulak sa mga

Burmese na ipahayag ang kanilang damdamaing nasyonalismo.

Ang pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa Burma ay nagsimula noong 1900s

sa pamumuno ng mga edukadong Burmese na nakapag-aral sa loob at labas ng bansa.

Bagama’t binigyan ng pagkakataon ng mga British na maging bahagi ng lehislatura ang mga

Burmese, hindi ito naging sapat upang maisulong ang kapakanan ng Burma. Nagpatuloy ang

pakikibaka ng mga Burmese sa pamamagitan ng rebelyon at pagtatatag ng mga makabayang

samahan.

70

. Si Saya San ay isang monghe at

physician na naghangad ng mas maayos na pamumuhay para sa kaniyang mga kababayan. Pinamunuan ni Saya San ang serye ng rebelyon laban sa mga British mula noong 1930 hanggang 1932. Nagapi ng malakas na puwersa ng mga British ang Rebelyong Saya San.

Tulad ng Rebelyong Saya San hangad din ng All-Burma Students’ Union na makamit ang kalayaan ng Burma. Tinatawag na Thankin ang mga miyembro ng samahang ito na ang ibig sabihin ay master. Isinulong nila ang kanilang mga hangarin sa pamamagitan ng demonstrasyon at rally.

Nang sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, nasakop ng Hapon ang Burma.

Ang kaganapang ito ay sinamantala ng mga Burmese at idineklara nila ang kanilang kalayaan

mula sa Great Britain. Subalit sa kabila ng paglaya mula sa mga British ay nananatili pa dn ang

kaototohanan na sila ay sakop ng isang dayuhang bansa.

Muling nakipaglaban para sa kalayaan ang mga Burmese ngunit sa pagkakataon ito ay

upang mapalayas ang mga Hapones. Itinatag ni Aung San ang Anti-Facist People’s Freedom

League. Nakipagtulungan ang samahan na ito sa hukbo ng Allied Powers. Nagtagumpay ang

samahan na mapatalsik ang mga Hapones. Dahil sa kaniyang pamumuno, itinalaga si Aung

San bilang punong ministro ng Burma noong 1947. Hindi nasilayan ni Aung San ang bunga ng

kaniyang pakikipaglaban para sa kalayaan dahil siya ay binawian ng buhay noong Hulyo 19,

1947, bago ideklara ang kasarinlan ng Burma. Ang kaniyang kasamahan na si U Nu ang

pumalit sa kaniya bilang punong ministro. Noong 1951 nahalal si U Nu bilang pangulo ng bansa

at naulit ito noong 1956.

Gabay na tanong:

1. Ano ang mga dahilan ng pag-usbong ng nasyonalismo sa Burma?

2. Paano ipinamalas ng mga Burmese ang damdaming nasyonalismo?

3. Bakit ninais ng mga Burmese na humiwalay sa bansang India?

Mga pagkilos tungo sa pagkamit ng kalayaan ng Burma

Rebelyong Saya-San

All-Burma Students’ Union

Anti-Facist People’s Freedom League

Pagkamit ng Kalayaan

Pakikipaglaban sa mga Hapones

71

NASYONALISMO SA INDOCHINA

Bunga ng pagkakaiba ng kanilang lahi at kultura, hindi nakamit ng mga taga Indochina

ang pagkakaisa upang labanan ang mga mananakop na Kanluranin. Ang mga Vietnamese ay

nagpakita ng damdaming nasyonalismo sa pamamagitan ng pakikidigma sa mga Kanluranin.

Nagkaroon ng malaking epekto sa kalayaan ng Indochina ang Ikalawang Digmaang

Pandaigdig dahil sa pagkakasangkot ng France na siyang nakasakop sa bansa. Suriin ang

mga epekto sa kalagayan ng kalayaan ng Indochina habang at pagkatapos ng Ikalawang

Digmaang Pandaigdig.

Habang nagaganap

ang Ikalawang Digmaang

Pandagigdig

Nasakop ng Japan ang Indochina dahil sa pagkatalo ng France laban sa Germany

Hinimok ng Japan ang mga namumuno sa Indochina na ideklara ang kalayaan

Emperador Bao Dai ng Vietnam

Haring Norodom Sihanouk ng Cambodia

Haring Sisavang Vong ng Louangphrabang

Pagkatapos ng Ikalawang

Digmaang Pandagigdig Ipinahayag ng

Laos ang isang malayang bansa

Nakipaglaban si Ho Chi Minh sa Hilagang Vietnam laban sa mga Tsino at British

Nahati ang Vietnam sa 17th parallel. Nabuo ang Hilgang Vietnam na pinamumunuan ni Ho Chi Minh at ang Timog Vietnam sa pamumuno ni Bao Dai. Naging magkatunggali ang dalawang Vietnam dahil sa pagkakaiba ng ideolohiya. Ang Hilagang Vietnam ay sumusuporta sa komunismo samantalang ang Timog Vietnam ay naniniwala sa demokrasya. Nauwi ang hidwaan sa digmaan na kilala bilang Vietnam War na nagsimula noong 1945. Sinuportahan ng United States ang Timog Vietnam subalit naging madugo at magastos ito para sa kaniya. Nagwagi ang Hilagang Vietnam at naging isang bansa na lamang ito noong 1975.

Gabay na tanong:1. Ano ang pangunahing salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Indochina?2. Paano ipinamalas ng Vietnamese ang damdaming nasyonalismo?3. Paano nakaapekto ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa kalagayan ng kalayaan ng Indochina?

Nagdeklara ng Kalayaan

72

NASYONALISMO SA PILIPINAS

Nasakop ng mga Espanyol ang Pilipinas sa loob ng 333 taon. Nagpatupad ang

mga Espanyol ng mga patakarang pangkabuhayan, pampolitika at pangkultura na

nakaapekto sa pamumuhay ng mga Pilipino. Marami ang naghirap dahil sa hindi

makatarungang pagpapataw ng buwis, pagkamkam sa mga ari-arian at mga produktong

Pilipino. Nabago din ang kultura ng mga Pilipino dahil sa pagpapalaganap ng relihiyong

Kristiyanismo. Naging laganap din ang racial discrimination sa pagitan ng mga Espanyol

at mga Pilipino na tinatawag na Indio ng mga mananakop. Higit sa lahat, nawala ang

karapatan at kalayaan ang mga Pilipino na pamunuan ang kanilang sariling bansa.

Naging sunud-sunuran sila sa ilalim ng mapagmalupit na mga Espanyol.

Bagama’t may mga pag-aalsa na naganap sa Pilipinas sa pagitang ng ika-16

hanggang sa unang bahagi ng ika-19 na siglo, lahat ng ito ay nabigo. Ilan sa mga

dahilan ay ang mas malakas na armas ng mga Espanyol, kawalang ng damdaming

pambansa na mag-uugnay at magiisa laban sa mga mananakop at ang pagtataksil ng

ilang Pilipino.

Sa pagpasok ng ika-19 na siglo, nagkaroon ng malaking pagbabago sa ekonomiya

at lipunang Pilipino. Nabuksan ang Pilipinas sa pandaigdigang kalakalan. Pumasok sa

Pilipinas ang mga produkto mula sa mga Kanluranin. Naging tanyag at mabili sa

Kanluran ang mga produkto ng mga Pilpino tulad ng asukal, kopra, tabako at iba pa. Ito

ang nagbigay-daan sa pag-unlad ng kalakalan sa bansa. Umusbong ang gitnang uri o

middle class. Sila ay mayayamang Pilipino, mestisong Tsino at Espanyol. Ang mga anak

ng gitnang uri ay nakapag-aral sa mga kilalang unibersidad sa Pilipinas at maging sa

Espanya. Ang grupo ng ito ay tinatawag na ilustrado mula sa salitang Latin na ilustre na

ang ibig sabihin ay “naliwanagan”.

Ang pagpapamalas ng nasyonalismong Pilipino ay pinasimulan ng mga ilustrado

na nagtatag ng Kilusang Propaganda at ipinagpatuloy ng mga Katipunero na

nagpasimula ng Katipunan. Paano nga ba ipinahayag ng mga Propagandista at

Katipunero ang damdaming nasyonalismo? Tunghayan ang dayagram sa susunod na

pahina.

73

NASYONALISMONG PILIPINO

Dalawang Anyo o

Pamamaraan

Propaganda Himagsikan

Kilusang Propaganda Katipunan

Reporma o Pagbabago Ganap na Kalayaan

Kinatawan sa Spanish CortesAsimilasyon ng Pilipinas at

Espanya

Pagbabagong moral Pagtutulangang pansibiko

Jose Rizal, Graciano Lopez-Jaena, Marcelo H. Del Pilar,

Gregorio Sancianco

Andres Bonifacio, Emilio Jacinto, Teodoro Plata, Ladislao

Diwa, Valentin Diaz

Samahan

Mga nagtatag/kasapi

Pangunahing Layunin

Iba pang hangarin

Sa pamamagitan ng pagsusulat ng mga akda tulad nobela, tula, sanaysay at artikulo sa pahayagan ay ipinahayag ng mga Propagandista ang kanilang mga hangarin para sa Pilipinas. Isiniwalat din ng mga Propagandista ang mga suliraning kinakaharap ng mga Pilipino sa ilalim ng mga Espanyol: ito ay ang katiwalian sa pamahalaan, pang-aabuso ng mga prayle at kawalan ng damdaming pambansa ng mga Pilipino. Ang La Solidaridad ang opisyal na pahayagan ng Kilusang Propaganda. Nabigo ang kilusan na makamit ang hinihiling na reporma o pagbabago dahil sa pagsasawalang-bahala ng pamahalaang Espanyol, hindi pagkakaunawaan ng mga kasapi at kakulangan sa pondo.

Bagamat nabigo, mahalaga ang Kilusang Propaganda dahil naimulat nito ang mga Pilipino na ipaglaban ang kanilang karapatan at ang kanilang bayan.

Deskripsiyon Ipinamalas ng mga Katipunero ang kanilang pagmamahal sa bayan sa pamamgitan ng pagsasagawa ng himagsikan o rebolusyon. Nakita ng mga Katipunero na hindi ipagkakaloob ng mga Espanyol ang mga hinihiling na reporma ng Kilusang Propaganda. Bunga nito, itinatag ang lihim na samahan na KKK o Kataas-taasan Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Batid ng mga Katipunero na matitigil lamang ang nararanasang pagmamalupit at pang-aabuso sa kamay ng mga Espanyol kung makakamit nila ang kalayaan. Bagama’t hindi handa, isinulong ng mga Katipunero ang isang armadong pakikipaglaban. Nabigo ang mga Katipunero dahil sa lakas ng kagamitang pandigma ng mga Espanyol at sa kakulangan ng mga Pilipino ng kaalaman sa larangan ng pakikidigma. Bagama’t natalo, ipinakita ng mga Pilipino ang kanilang kahandaan na magbuwis ng buhay para makamit ang minimithing kalayaan.

74

Gawain 4. BUUIN NATIN – Timog Silangang AsyaSagutan ang graphic organizer tungkol sa pag-unlad ng nasyonalismo

sa Timog Silangang Asya.

Pamprosesong Tanong:1. Ano ang mga salik sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangang Asya?2. Paano ipinamalas ng mga Tsino at Hapones ang damdaming Nasyonalismo? 3. Bakit hindi makatulad ang anyo ng Nasyonalismo ng China at Japan?

75

Gawain 5. PAGSULAT NG SANAYSAYBalikan mo ang iyong mga natutuhan tungkol sa Nasyonalismo sa Timog

Asya at Kanlurang Asya na tinalakay sa nakaraang yunit. Suriin ang kaugnayan nito sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Sumulat ng sanaysay tungkol sa pag-unlad ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano.

Gamiting gabay ang sumusunod na tanong sa pagbuo ng sanaysay.

1. Ano ang kaugnayan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo Asya?2. Paano nagkakaiba ang pagpapamalas ng damdaming nasyonalismo ng mga Asyano? 3. Bakit mahalaga ang pakikibaka para sa ikabubuti ng kapwa at ng bansa?

Gawain 6. Daloy ng KasaysayanBatay sa iyong mga natutuhan sa mga rehiyon ng Asya na tinalakay sa

Aralin 2 ng Yunit III at Aralin 2 ng Yunit IV, bumuo ng flowchart na magpapakita ng kaugnayan ng imperyalismo at kolonyalismo sa pag-unlad ng damdaming nasyonalismo ng mga Asyano. Sumulat ng paliwanag tungkol sa iyong nabuong flowchart.

Gawing gabay ang sumusunod na pattern:

Ipakita sa unang bahagi ang epekto ng Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin sa pamumuhay ng mga Asyano

Ipakita sa ikalawang bahagi ang kaugnayan ng mga epekto na ito sa pag-unlad ng nasyonalismong Asyano

Ipakita sa ikatlong bahagi ang iba’t ibang paraan ng pagpapamalas ng nasyonalsimo ng mga Asyano

Ipakita sa ikaapat bahagi ang iyong kongklusyon tungkol sa nasyonalismong Asyano.

Paliwanag sa flowchart:

76

Gawain 7. Ang aking pag-unawa . . .Panuto: Pagktapos mong maunawaan ang mga dahilan at pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya ay handa ka na upang sagutan ang gawaing ito.

Sa bahaging ito ay sagutan mo ang mga kolum na Ang aking mga natuklasan at pagwawastong ginawa, Ang aking mga patunay at Ang aking paglalahat.

GENERALIZATION TABLEMGA TANONG Ang aking

Naunang Pagkakaunawa

Ang aking mga Natuklasan at

Pagwawastong Ginawa

Ang Aking mga Patunay

Ang Aking Paglalahat

1. Ano-ano ang pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya?2. Paano ipinamalas ng mga mamamayan sa Silangan at Timog Silangang Asya ang Nasyonalismo?3. Bakit magkakaiba ang paraan ng pagpapakita ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano?4. Paano nagkakaugnay ang Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin at Nasyonalismong Asyano?

BINABATI KITA!Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 2.

Ngayong ay may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa ukol sa mga pangyayari na nagbigay daan sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa ukol sa paksang ito.

77

PAGNILAYAN AT UNAWAIN

Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksang pinag-aralan. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal na masusuri mo ang mga dahilan sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Gawain 8: Ang Aking Panata!

Bagamat malaya na ang mga bansang Asyano sa kasalukuyan, mahalaga pa rin na ipahayag nila ang damdaming nasyonalismo. Makatutulong ito sa pag-unlad ng bansa at maayos na ugnayan ng mga mamamayan.

Bilang isang mag-aaral, sumulat ng panata kung paano maipamamalas ang Nasyonalismo upang maisulong ang kaunlaran at maprotektahan ang kalayaan ng Pilipinas.

Gawain 9. PAGSULAT NG REPLEKSIYON

Sumulat ng repleksiyon tungkol sa kahalagahan ng pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa kasalukuyang panahon

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain para sa Aralin

Ang aking Panata

Ako si _______________________________ ay___________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________

Lagda

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Tiyak na handa ka na para sa susunod na gawain.

78

ILIPAT/ISABUHAY

Gawain 10. Suriin natin!Suriin ang resolusyon tungkol sa pag-unlad ng Nasyonalismo sa isa sa

mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya gamit ang Thesis-Proof Worksheet.

H.J.RES.602Latest Title: A joint resolution in support of the restoration of a free and independent Cambodia and the protection of the Cambodian people from a return to power by the genocidal Khmer Rouge.Sponsor: Rep Atkins, Chester G. [MA-5] (introduced 6/30/1988) Cosponsors (60) Related Bills:S.J.RES.347Latest Major Action: 10/18/1988 Became Public Law No: 100-502.

SUMMARY AS OF:8/8/1988--Passed House amended. (There is 1 other summary(Measure passed House, amended)

Declares that all parties seeking a settlement of the conflict in Cambodia, including

the United States, should have among their highest priorities the restoration of an

independent Cambodia and the protection of the Cambodian people from a return to power

by the Khmer Rouge. Calls on Vietnam to withdraw its forces from Cambodia and deny

haven to the Khmer Rouge. Declares that the United States and the international

community should use all means available to prevent a return to power of Pol Pot.

States that the United States should seek the support of the Association of

Southeast Asian Nations (ASEAN) and other nations for the inclusion, in United Nations

resolutions relating to Cambodia of the principle that those responsible for acts of genocide

and human rights violations shall not return to power in Cambodia upon the withdrawal of

foreign occupation forces.

Basahin at unawain ang isang resolusyon tungkol sa pagpapahayag ng damdaming Nasyonalismo ng mga taga Cambodia.

Sa bahaging ito ay pagtitibayin mo ang iyong pag-unawa ukol sa aralin. Magsasagawa ka ng mas malalim na pagtalakay tungkol sa suliranin na kinahaharap ng mga bansang Asyano sa kasalukuyan at kaugnayan nito sa pagpapahayag ng damdaming nasyonalismo sa kasalukuyan. Sa bahaging ito, isasagawa mo ang gawain hindi lamang bilang isang mag-aaral kundi bilang isang aktibong bahagi ng lipunan o ng bansa na iyong kinabibilangan.

79

Source: http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d096:HR02200:@@@D&summ2=m&Retrived on December 20, 2012.

Pamprosesong Tanong:1. Sino ang sumulat ng resolusyon? Saang bansa siya nagmula?2. Ano ang bansa sa Asya na tinutukoy sa sipi?3. Punan ng tamang sagot ang Thesis-Proof Worksheet

THESIS-PROOF WORKSHEET

Thesis: Tukuyin ang pangunahing paksa at layunin ng sipiEbidensiyang Nagpapatunay Ebidensiyang Sumasalungat

Hanapin mula sa sipi ang bahagi na naglalahad ng Nayonalismo sa Cambodia

Hanapin mula sa sipi ang bahagi na naglalahad ng mga balakid sa pagtamo o pagpapahayag ng Nasyonalismo sa Cambodia

Kongklusyon__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Declares that the United States, in consultation with ASEAN, should consider

whether a Cambodian settlement could be facilitated by an international conference

on Cambodia and international peacekeeping forces. Declares that the United States

should seek to ensure that: (1) the Khmer Rouge controlled refugee camps are

opened to inspection by international organizations; and (2) those within such camps

have the freedom to move to non-Khmer Rouge camps if they desire to do so. States

that the United States should attempt to halt the flow of arms to the Khmer Rouge by

urging nations that support the Khmer Rouge to cease doing so.

80

Transisyon sa susunod na modyul

Binigyang-diin sa modyul na ito ang kaugnayan ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa pag-unlad ng damdaming Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ang karanasan ng mga Asyano sa ilalim ng pamumuno ng mga imperyalistang bansa ay nakaimpluwensiya sa mga Asyano upang ipahayag ang pagmamahal sa kanilang bayan. Bagama’t magkakaiba ang paraan ng pagpapamalas ng damdaming Nasyonalismo, makikita na ang Nasyonalismo ang naging reaksiyon ng mga Asyano laban sa Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin.

Mahalaga ang bahaging ginampanan ng damdaming Nasyonalismo sa pagkamit ng kalayaan ng mga bansang napasailalim sa mga mananakop. Pag-aaralan mo sa susunod na modyul ang kaugnayan ng damdaming Nasyonalismo sa pagkamit ng hinahangad na kalayaan.

81

GLOSARYO

1. Nasyonalismo – kadalasan, tumutukoy ito sa masidhing pagmamahal sa bayan. Subalit, maliban dito, ang nasyonalismo ay nangangahulugan din ng pagkakatanto ng isang nilalang o lahi na mahalagang ipagtanggol ang kanyang bansa laban sa panlulupig ng mga banyaga.

2. Middle class – tumutukoy sa panggitnang uri ng tao sa lipunan. Sila ay nasa pagitan ng mga pinakamayayaman at mahihirap na grupo ng tao. Kadalasang batayan ng pagiging middle class ay ang pagkakaroon ng kayamanan at kapangyarihan sa lipunan na kinabibilangan.

3. Kilusang Propaganda – samahang itinatag ng mga ilustrado sa Pilipinas noong ika-19 na siglo. Layunin nito na maisulong ang reporma sa bansa sa ilalim ng pamahalaang kolonyal ng España.

4. Katipunan – isang rebolusyonaryong samahan. Tinatawag din itong KKK o Kataas-taasan Kagalang-galangan Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Isinusulong nito ang ganap na kalayaan ng Pilipinas mula sa mga Españo

82

References:

A. Books

Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon II. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikalawang Taon. Kasaysayan ng Asya. 1999. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes Sr. St. Manila Philippines. pp. 280-330.

Ball, Macmahon W. Nationalism and Communism in East Asia. Melbourne University Press. 1956. pp. 1-211.

Beck, Roger B. et. al. A Modern History of the World. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 332-340, 482-486, 512-516

Beck, Roger B. et.al. Word History. Patterns of Interaction. McDougal Littell Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999. pp. 712-720, 892-896.

Camagay, Ma. Luisa T. et. al. Kabihasnang Asyano Kasaysayan at Kultura. Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010. pp. 302-316.

Clyde & Beers. The Far East A History of the Western Impact and the Eastern Response (1830-1970). Prencite-Hall, Inc. Englewood cliffs, New Jersey, U.S.A. 1971. pp. 209-222, 491-512.

Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human Experience. Glencoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio 43081. 1999. pp. 804-807, 909-915.

Mercado, Michael M. Sulyap sa Kasaysayan ng Asya. St. Bernadette Publishing House Corporation. 173 Rodriquez S. Ave., Kristong Hari, 1112 uezon City. 2009. pp.322-343.

83

Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Mifflin Company Boston, Massachusetts, USA. 1989. pp. 757-762.

Rhoads, Murphey. A History of Asia 6th Edition. Longman, 2008.Whitfield, Susan. Life along the Silk Road. University of California Press, 2001.

B. Websites

A joint resolution in support of the restoration of a free and independent Cambodia and the protection of the Cambodian people from a return to power by the genocidal Khmer Rouge.http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d096:HR02200:@@@D&summ2=m&Retrived on December 17, 2012.

Flag of Burma. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/docs/flagsoftheworld.html. Retrieved on December 18, 2012.

Map of Asia. www.worldpress.com. Retrieved on October 20, 2012.

84

ARALIN BLG. 3: HAKBANG TUNGO SA PAGLAYA NG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA Alamin

Sa bahaging ito, ating alamin ang nakaraang mga Kaalaman, ang mga hakbang na ginawa ng Silangang

Asya at Timog Silangang Asya sa mga mananakop at kung paano ang paglayang ito ay humubog sa transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa kasalukuyan. Ngayon ay iyong alamin ang mga konseptong iyong

kakailanganin upang mas maunawaan ang paksang tatalakayin tungkol sa mga hakbang at pamamaraang ginamit ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya upang lumaya. Maaari mo nang sagutan ang sumusunod na gawain.

GAWAIN 1: HALU-AYOS-LAYA!

Iayos ang mga pinaghalong letra upang makabuo ng isang salita na tumutugon sa inilalarawan ng pangungusap .

85

Simula ng Aralin3

A L A Y AN K A

Pangunahing layunin upang wakasan ang panghihimasok ng mga mananakop sa kanilang pamumuhay at kabuhayan

I S A Y O N S A M O N L

Ideya ng pambansang kamalayan na kung saan lahat ng pansariling kapakanan ay napangingibabawan ng pambansang kapakanan na kakikitaan ng matinding pagmamahal at pagpapahalaga sa kaniyang bansa

I S K O M O N M U

Ideolohiyang naghahangad na bumuo ng isang lipunang walang antas o uri (classless society) kung saan ang mga salik ng produksyon ay pag-aari ng lipunan. Sa sistemang ito, tinatayang darating ang panahon na hindi na kailangan ang estado kaya kusa itong mawawala. Ang estado ang may-ari ng produksiyon ng lahat ng negosyo ng bansa. Upang masiguro ang maayos na pagpapatupad, kailangang pairalin ang diktadurya.

86

A S Y A K R E D O M

Tumutukoy ang ideolohiyang ito sa kapangyarihan ng pamahalaan na nasa kamay ng mga tao at ang pagkakapantay-pantay ng mga mamamayan sa tingin ng batas at sa iba pang pangunahing aspeto ng pamumuhay. Bukod pa rito ay karaniwang pumipili ang mga tao, sa pamamagitan ng halalan, ng mga kinatawan na siyang hahawak sa kapangyarihan o pamahalaan sa ngalan nila

N I M A G H A S I K

Malawakan at organisadong paglaban upang mapabagsak ang namumuno sa isang bansa na nagdudulot ng malawakang pagbabago

L O H I I D E O Y A

Ito ay isang sistema o lipon ng mga ideya o kaisipan na naglalayong magpaliwanag tungkol sa daigdig at pagbabago nito. Ang mga halimbawa nito ay demokrasya, kapitalismo, monarkiya, totalitaryanismo, autoritaryanismo, sosyalismo at komunismo

MANGD I G A DAIGPA N IG D

Malawakang digmaan na kinasangkutan ng maraming bansa sa buong mundo na nagdulot ng malawakang pagbabago

A L I S M I M P E O RY

Pagpapalawak ng kapangyarihan at teritoryo sa pamamagitan ng pananakop ng hindi lang isa kundi maraming teritoryo o bansa

YAOLK L O N I SM O

Pananakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang bansa upang makontrol at magamit ang likas na yaman nito para sa pansariling interes.Bunga nito ay karaniwang naaabuso at napagsasamantalahan ang bansa at mamamayan na nasakop

S U N D U K A A N

Pagkakaunawaan ng dalawang magkasalungat na panig upang matigil na ang kanilang sigalot o di- pagkakaunawaan, nagkakaroon ng usapan o kompromiso ang magkabilang panig

Ngayong alam mo na ang mga konseptong kakakilanganin sa araling ito . Subukin mong sagutan ang susunod na gawain…..

PAMPROSESONG MGATANONG Sagutin mo ang sumusunod na mga tanong:

1. Kung aayusin mo ang konsepto batay sa naganap na pangyayari sa kasaysayan ng Silangan at Timog Silangang Asya paano mo ito pagsusunod-sunurin ? Ipaliwanag ang ginawang pagkakasunod-sunod.

Paliwanag:_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Bakit mahalagang maunawaan ang mga konsepto na nabanggit sa pag-aaral sa mga pagbabagong naganap noong ika -16 na siglo hanggang sa ika-20 siglo sa Silangan at Timog Silangang Asya?

__________________________________________________________ __________________________________________________________

87

GAWAIN BLG. 2: SAAN KA PA!!! (Anticipation-Reaction Guide)

Tingnan kung gaano na ang iyong kaalaman sa paksang ating tatalakayin sagutan ang unang kolum sa pamamagitan ng pagsulat ng salitang sumasang-ayon o SA kung ikaw ay sumasang-ayon at hindi sumasang-ayon o HSA kung ikaw ay di-sumasang-ayon.

Bago ang talakayan

Konsepto at Pananaw Pagkatapos ng talakayan sa buong Aralin

Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya ay naghangad ng kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin dahil sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya Ang prinsipyong nagbigay-diin sa pagbubuo ng isang pamahalaang konstltusyonal na pinagsama angKanluranin at tradisyunal na Tsino upang palitan ang absolute monarchy ay demokrasya Ang pagpapalakas ng Hapon ng kanyang hukbong - militar ay naging daan sa pagbubuo ng depensibong nasyonalismo sa kanyang bansa.Iba't iba ang pamamaraang ginamit ng mga naging pinunong Iider sa mga kilusang naghangad ng paglaya sa mga Europeong mananakop sa rehiyon ng Timog Silangang AsyaUpang mapagtagumpayan ang paghahangad sa pagsasarili naghain ang mga Asyano ng mga reporma, nagbuo ng mga makabayangorganisasyon, at nang lumaon ay gumamit din ng mga madugong pakikihamok laban sa mga mananakop

88

Nakatitiyak akong gusto mong malaman kung tama ba o hindi ang iyong palagay tungkol sa kung paano lumaya ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya at kung paano ang paglayang ito ay nagdulot ng pagbabago o transpormasyon noong ika -16 na siglo hanggang ika-20 siglo. Kung nais mong malaman kung tama o hindi ang iyong palagay sagutan mo ang sumusunod na bahagi ng Modyul na ito at habang sinasagutan mo unti-unti mong matutuklasan ang mga transpormasyong naganap tungkol sa paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya

Sa Pilipinas, naglatag ng kaisipang paglaya ang kilusang Propaganda at ang Katipunan ang naging kasangkapan sa pagsasakatuparan ng paglaya sa mga dayuhang mananakop.Ang Tsina, Vietnam at Hilagang Korea at Hapon ay kumapit sa kaisipan ng sosyalismo at komunismo bilang landas hindi lamang sa pagpapalaya ng bansa kundi sa pagbubuo rin ng bagong sistemang panlipunan na magwawakas sa pagsasamantala ng mga mananakop. Si Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh, ang nasyonalistikong pinuno ngpartido, ang naging pangunahing kasangkapan sa paglaya ng kanilang bansa laban sa mga Pranses sa pamamagitan ng pagtanggap sa pamamaraang demokratikoAng naglalabang ideolohiyang demokratiko at komunismo ang naging sanhi ng pagkakahati ng Korea at VietnamSa kasalukuyan ay patuloy pa rin ang mga pagbabago sa mga ideolohiyang gumagabay sa pamamahala at pamumuhay ng mga bansa sa daigdig.

BINABATI KITA!

….dahil natapos mo ang unang hakbang.

89

Sa bahaging ito ay inaasahan na matututuhan mo ang bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo, epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at ang impluwensiya ng iba’t ibang ideyolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya. Maaari mong balikan ang mga kasagutan at katanungan na iyong nabuo sa unang bahagi ng Modyul na ito upang malaman kung tama ito ang iyong mga naunang katanungan.

Paunlarin

Paunlarin GAWAIN BLG 3: SURI-TEKSTO

Kapag tinanong ka kung paano lumaya ang Pilipinas o kaya ay ang Myanmar, bakit nahati ang Vietnam at Korea? O kaya’y, malaya ba ang China? Masasagot mo kaya? Ang gawaing ito na pinamagatang SURI-TEKSTO ay magbibigay kaalaman sa iyo tungkol sa naging hakbang ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya upang makamit ang kalayaang inaasam.

.Simulan mong basahin ang bawat teksto at bumuo ng isang paghihinuha sa bawat eksto at para sa karagdagang kaalaman maaari rin kayong magbasa ng iba pang aklat na may kaugnayan sa paksa.

HAKBANG SA PAGLAYA NG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

90

Pangkalahatang Ideya

Ang pananakop at paniniil sa mga bansa sa Silangang Asya at Timog- Silangang Asya ay naglunsad ng pag-usbong ng diwang makabansa bilang tugon sa pang-aabuso at pagyurak sa karapatan ng mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya na ang tanging mithiin ay magkaroon ng kalayaan. Ang Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nakaapekto upang makamit ang kalayaan dahil sa Unang Digmaang Pandaigdig, nagbago ang balance of power, nakilala ang Japan dahil pinalakas nito ang kaniyang hukbong militar. Isinulong na rin nito pagkatapos ng digmaan ang racial equality o pantay na pagtingin sa lahi na di pinansin ng mga Kanluranin.Dahil naman sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig lumakas ang Nasyonalismo sa Timog Silangang Asya. Napabilis ang paglaya kaya maraming mga bansa sa Timog Silangang Asya ang lumaya pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Ngayong nalaman mo na ang pangkalahatang konsepto ng paksang tatalakayin,ating suriin ang sumusunod na teksto tungkol sa mga hakbang sa paglaya ng ilang bansa na nasa Silangan at Timog Silangang Asya

Paglaya ng mga Bansa sa Silangang Asya

91

Paglaya ng China

Dahil sa kasikatan ng produktong China sa Europa hinangad ng mga Europeo na makipagkalakalan sa China na kalaunan ay naging dahilan ng paghahangad na makontrol ang lupain nito. Ang pagkakatalo ng Tsina sa Digmaang Opyo ay naging daan ng di- makatuwirang kasunduan at pagkakaroon ng Sphere of Influence ng mga bansang Europeo sa teritoryo ng China. Tatlong uri ng Nasyonalismo ang umusbong nasyonalismong tradisyunal na ang layunin ay paalisin ang mga Kanluranin at ang impluwensiya nito na pinangunahan ng samahang Boxers, ang pangalawa ay ang Nasyonalismong may impluwensiya ng kanluran .

Ang tatlong malalaking konsepto na aking makukuha mula sa teksto ay…1.____________2.____________3.____________

Ang aking mahihinuha ay…______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1.Anong bansa ang nanakop?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

May iba’t ibang ideolohiya at paniniwala rin ang niyakap ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya, may naniwala na ang kasagutan sa minimithing kalayaan ay ang ideolohiyang komunismo, ang iba ay naniwala sa ideolohiya ng demokrasya, totalitaryanismo at autokrasya. Ang mga ideolohiyang ito ay nagdulot ng transpormasyon sa mga bansang Silangan at Timog Silangang Asya.

92

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3.Ano-anong ideolohiya ang mga nabanggit?____________________________________________________________________________________________4. Ang aking mahihinuha ay…______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

na ang layunin ay maging republika ang China yakap ang ideolohiyang demokratiko na pinangunahan ni Dr Sun Yat Sen at Chiang Kai Shek at ang pangatlo ay ang Nasyonalismong may impluwensiya ng Komunismo na pinangunahan ni Mao Zedong. Sa paglakas ng nasyonalismong Tsino nabahala ang Japan na baka maapektuhan ang interes nito sa China kung kaya’t sunod sunod ang ginawang pakikidigma at pananakop. Una na ritong naganap ang Manchuria Incident sinundan ng Rape of Nanking na nasundan pa ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig . Natalo ang Japan noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig ngunit nagpatuloy ang kaguluhan sa China sa pagitan ng puwersa ng komunista ni Mao Zedong at nasyonalista ni Chiang Kai Shek. Natalo ang nasyonalista at napasailalim sa komunistang pangkat ang Mainland China samantalang ang nasyonalista ay tumakas at pumunta sa isla ng Formosa na ngayon ay tinawag na Taiwan noong October 1,1949.

Paglaya at Pagkakahati ng Korea Unti-unting nasakop ng Hapon ang Korea na ginawang base militar at pilit na itinaguyod ang kanilang kabihasnan.Bunsod nito maraming pagtatangkang ginawa ang Korea upang mapatalsik ang mga Hapones. Napabilis ito pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig kung saan natalo ang mga Hapon.

1.Anong bansa ang nanakop?________________________________________________________________________________________________2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya?________________________________________________________________________

Paglaya ng mga Bansa sa Timog Silangang Asya

93

Subalit hindi nakaligtas ang Korea sa dalawang ideolohiyang nag-uumpugan, ang komunismo na niyakap ng Hilagang Korea at sinuportahan ng Unyong Sobyet at demokrasya na niyakap ng Timog Korea na sinuportahan ng Amerika . Noong 1948, pinasinayaan ang bagong republika na sinuportahan ng Amerika na pinamunuan ni Syngman Rhee ngunit kaagad namang ipinahayag ng North Korea ang Democratic People’s Republic of Korea na sinuportahan ng Soviet Union na pinamunuan ni Kim Il Sung. Mula noon, nahati ang Korea sa pamamagitan ng 38th parallel.

______________________________________________________________________________________________________________________________3.Ano-anong ideolohiya ang nabanggit?_________________________________________________________________________________________________________4. Ang aking mahihinuha ay… ______________________________________________________________________________________________________________________________

Paglaya ng Indonesia

Nakamit ng Indonesia ang kalayaan nito noong Agosto 17,1945 sa pamumuno ni Achmed Sukarno sa pamamagitan ng rebolusyon laban sa mga Olandes. Umigting ang pagnanasang lumaya ng Indonesia nang pinagkalooban ng simbolikong kalayaan si Sukarno ng Hapon nang masakop ito noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ngunit nang matalo ang Hapon dumating ang mga Olandes upang muling ibalik ang kanilang

1.Anong bansa ang nanakop?________________________________________________________________________________________2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

94

pamamahala .Subalit ang Indonesia na nakaranas ng kalayaan ay lumaban.Pinamunuan ni Sukarno ang Indonesia sa loob ng 23 taon. Pinasimulan niya ang pamamahalang guided democracy (limited democracy) base sa Pancasila- 5 patnubay na prinsipyo: paniniwala sa Dios, nasyonalismo, pagkakawanggawa, katarungang panlipunan at demokrasyang gagabayan ng karunungan. Tinanggap at ipinagbunyi ng mga tao at ginawa siyang pangulong panghabambuhay noong 1963 subalit ang lubos niyang kapangyarihan ang naging dahilan ng pang aabuso niya sa kapangyarihan.

Paglaya ng Vietnam Sa kasaysayan ng Vietnam ay may tatlong naganap na paglaya ang una ay noong 938 mula sa China, ang pangalawa noong Setyembre 02,1945 mula sa France, at ang pangatlo ay noong Hulyo 02, 1976. Ang pag-iisa ng Vietnam sa pamumuno ni Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh mula sa kilusang Viet Minh bilang isang Sosyalistang Republika na may oryentasyong komunista . Isang matagalang digmaan ang ginawa ng mga Vietnamese upang makamtan ang kalayaan. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig nahati ang Vietnam sa dalawang bansa, ang Hilagang Vietnam na nagsulong ng ideolohiyang Komunismo at Sosyalismo sa pamumuno ni Ho Chi Minh at Timog Vietnam na yumakap sa ideolohiyang Demokratiko sa pamumuno ni Ngo Dinh Diem .

3.Anong ideolohiya ang nabanggit?____________________________________________________________________________________________________________________________________4. Ang aking mahihinuha ay…_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1.Anong bansa ang nanakop?________________________________________________________________________________________2. Ano-anong pamaraan ang ginamit upang lumaya?____________________________________________________________________________________________________________________________________3.Anong ideolohiya ang nabanggit?__________________________________________________________________________________________________________________

95

Nagkaroon ng Vietnam War na sinalihan ng Estados Unidos sa haba ng digmaan naging magastos at madugo ito para sa bansa. Para sa pandaigdigang opinyon ay iwan na ng mga Kanluranin ang Vietnam at dito natalo ang Estados Unidos ,iniwan nila ang Timog Vietnam at napasailalim sa kontrol ng grupong may ideolohiyang komunismo/sosyalismo. Muling napag-isa ang dalawang Vietnam at naging isang bansa.

Paglaya ng Burma (Myanmar)

Nakamit ng Burma ang kalayaan nito noong Enero 04, 1948 sa pamumuno ni U Nu bilang punong Ministro ng Republika ng Burma na kalaunan ay inilipat ang pamumuno kay Heneral Ne Win na isang diktador militar .Bilang pinuno ng mga hukbong armado pinairal niya ang ideolohiyang Myanmar way to Socialism na kung saan kinumpiska ng pamahalaan , ang anumang negosyo at pangkalakalan,bangko at mga pribadong ari-arian kung kayat nawalan ng hanapbuhay ang mga dayuhan. Noong unang hindi pa nakakamit ng Burma ang kalayaan ang kumokontrol dito ay ang India sa tulong ng Ingles at China .Bilang pagtugon sa pananakop na ito nagtatag ng iba’t ibang kilusang naglalayon ng kalayaan. Nang maramdaman ng mga Ingles ang pagpupunyagi sa kalayaan ng mga Burmese nagkaroon ng pagbabago na nagresulta sa paghiwalay ng Burma sa India noong 1935. Ilan pang pagbabago ang tinangka ng pamahalaang Ingles ngunit hindi nangyari dahil sa pagsiklab ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang bansang Hapon naman ang sumakop sa Burma. Upang makuha ng mga Hapones ang loob ng mga Burmese maagang ipinahayag nito ang pagtataguyod tungo sa kasarinlan. Ang pangkat ni Aung San na Dohama Asiayona(Burma for Burmese) ay nakipagkasundo sa Hapon tungkol sa pagtustos ng sandata at sa pamumuno sa militar at nagsanib puwersa upang makuha ang Rangoon laban sa mga Ingles .Ipinahayag ng Hapon ang kalayaan ng Burma sakop pa nila ito subalit kalaunan nadama ng mga Burmese na ang tunay na layunin ng pagtulong ng Hapon ay hindi upang lumaya kundi sakupin sila. Nakaranas sila ng kahirapan ang mga Burmese sa pamamalakad ng mga Hapones kung kaya’t nagtatag sila ng kilusang laban sa Hapon ,ang AFPFL (Anti Fascists People’s Freedom League) sa pamumuno ni Aung San na binubuo ng mga makademokratiko at komunistang pangkat. Nagapi nila ang mga Hapones at bumalik ang mga Ingles subalit hindi na pumayag ang mga Burmese kaya’t sunod -sunod na usaping pangkalayaan ang naganap .Bunga nito, pinagtibay ang kasunduang Anglo-Burmese na nagpapahayag ng kalayaan sa Burma noong Enero 04, 1948. Sa kasawiang palad pinatay si Aung San at ang kaniyang gabinete ng upahang armado ng kaniyang talunang kalaban na si U Saw. Ngunit nang maaresto si U Saw ay ipinagpagtuloy ni U Nu ang naiwan ni Aung San

4. Ang aking mahihinuha ay…______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

96

1.Anong bansa ang nanakop?______________________________________________________________2. Anong pamamaraan ang ginamit upang lumaya?__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Anong ideolohiya ang mga nabanggit?____________________________________________________________________________________________________________________________4. Ang aking mahihinuha ay… ___________________________________________________________________________________________________________________________________________Paglaya ng Pilipinas

Nakamit ng Pilipinas ang paglaya noong Hunyo 12, 1898 sa pamumuno ni Heneral Emilio Aguinaldo .Nakipagsabwatan ang mga Amerikano sa Pilipino upang matalo ang mga Espanol sa Digmaang Espanol-Amerikano kung saan natalo ang mga Espanol. Inakala ng pamunuan ni Aguinaldo na aalis na ang mga Amerikano sa Pilipinas at ipauubaya na ang pamumuno sa atin kaya idineklara ang ating kalayaan at nagtatag ng isang demokratikong pamahalaan.Samantala, iba naman ang ikinikilos ng mga Amerikano, nagpalabas ito ng patakarang Benevolent Assimilation at lumagda sa Treaty of Paris na nagpapahayag ng paglilipat ng pamamahala ng Pilipinas sa Amerikano mula sa mga Espanol.Naging hayagan ang pagtutol ng mga Pilipino sa pananakop ng mga Amerikano kung kaya’t sumiklab ang Digmaang Pilipino- Amerikano .Subalit may ibang Pilipino na hindi nakiisa, walang pakialam at nakiisa sa mga Amerikano .Dahil sa kawalan ng pagkakaisa, nakapagtatag ang Amerikano ng pamahalaang kolonyal na nagsilbi sa interes ng mga Amerikano at pinalaganap ang edukasyong makabanyaga. Sa isang banda tinugis ang mga Pilipinong lumaban para sa kalayaan at ipinatapon ang ibang lider -Pilipino sa ibang bansa. Ang ibang Pilipino naman na nakiisa sa mga Amerikano ay isinulong ang paghingi ng kalayaan sa mga Amerikano. Dahil ang kalayaan natin ay ating hinihingi matagal bago naibalik ang kalayaan at sa bawat paghingi natin ay may katumbas na mas malaking kapalit na likas na yaman at pagkontrol sa kalakalan. Pansamantalang natigil ang pananakop ng mga Amerikano nang tayo’y masangkot sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig . Nilusob tayo ng Hapon dahil kaalyado natin ang mga Amerikano at ang pinakamalaking base-militar ng Amerikano ay nasa ating bansa.Sa kasagsagan ng digmaan ,iniwan tayo ng mga lider-Amerikano at natira tayong lumalaban at nagtatanggol sa ating kalayaan. Nasakop tayo ng Hapon sa loob ng 5 taon. Natalo ang Hapon sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig kung kaya’t binalikan tayo ng mga Amerikano at ibinigay ang ating kalayaan noong Hulyo 04,1946. Ayon kay Renato Constantino hindi ganap na nakamtan ng Pilipinas ang Kalayaan dahil nanatiling makapangyarihan at impluwensiyal ang Amerikano sa Pilipinas sa larangang pangkabuhayan at pampolitika.

PAMPROSESONG TANONG

1. Paano ipinakita ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ang pagmamahal sa bayan? Magbigay ng patunay sa inyong mga sagot. ._________________________________________________________________________________________________________________________

2. Paano hinubog ng ideolohiya ang paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya? Magbigay ng patunay sa inyong mga sagot. _________________________________________________________________________________________________________________________

3. Paano nakaapekto ang Una at Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa paglaya ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya? __________________________________________________________________________________________________________________________

GAWAIN BLG.4: BUO-LAYA Iyong natunghayan kung paano lumaya ang mga bansa sa Asya at upang magkaroon ng buong pananaw sa paglaya ng mga bansa buuin ang talahanayan at ihambing ang bawat datos na iyong makakalapBansa sa Silangan Asya (na nasa teksto)

Mga Bansang Nanakop

Araw ng Paglaya

Namuno Pamamaraang Ginamit sa Paglaya

Ideolohiyang Niyakap

Silangang Asya

97

1.Anong bansa ang nanakop?______________________________________________________________________________________________________________________2. Anong pamamaraan ang ginamit upang lumaya?_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Anong ideolohiya ang mga nabanggit?______________________________________________________________________________________________________________________4. Ang aking mahihinuha ay… ______________________________________________________________________________________________________________________

Bansa sa Timog Silangan Asya (na nasateksto)

Mga Bansang Nanakop

Araw ng Paglaya

Namuno

Pamamaraang ginamit sa Paglaya

Ideolihiyang Niyakap

Ngayong natapos mo nang sagutan ang talahanayan at

naiwasto, BINABATI KITA!

98

Dahil may sapat ka nang kaalaman at pag-unawa tungkol sa: bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog

Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo;

epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at

ang impluwensiya ng iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya.

Maaari mong balikan ang mga kasagutan na iyong ginawa sa unang bahagi ng Modyul na ito upang malaman kung tama ito .

Maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng Modyul na ito upang mapalalim at mapalawak pa ang iyong pag-unawa tungkol sa paksang tinatalakay.

ATING PAGNILAYAN AT UNAWAIN

GAWAIN BLG. 7: SAAN KA PA!!! (Anticipation-Reaction Guide)

Tingnan kung gaano na ang kaalaman sa paksang Tinalakay. Sagutan ang unang kolum sa pamamagitan ng pagsulat ng salitang sumasang-ayon kung sumasang-ayon at hindi sumasang-ayon kung di-sumasang-ayon sa ipinahayag na mga kaalaman

Bago ang Talakayan

Konsepto at Pananaw Pagkatapos ng Talakayan sa Buong Aralin(Ipaliwanag ang naging kasagutan)

Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay naghangad ng kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin dahil sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya Ang prinsipyong nagbigay-diin sa pagbubuo ng isang pamahalaang konstltusyonal na pinagsama angKanluranin at tradisyunal na Tsino upang palitan ang absolutong monarkiya ay demokrasya

99

Sa bahaging ito, pagtitibayin mo ang nabuong mga pag-unawa tungkol sa paksa. Inaasahan din na kritikal mong masusuri ang:

bahaging ginampanan ng nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo;

epekto ng mga digmaang pandaidig sa pag-aangat ng malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at

ang impluwensiya ng iba’t ibang ideolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa mga malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya .

Ang pagpapalakas ng Hapon ng kaniyang hukbong - militar ay naging daan sa pagbubuo ng depensibong nasyonalismo sa kaniyang bansa.Iba't iba ang pamaraang ginamit ng mga naging pinunong Iider sa mga kilusang naghangad ng paglaya sa mga Europeong mananakop sa rehiyon ng Timog Silangang AsyaUpang mapagtagumpayan ang paghahangad sa pagsasarili naghain ang mga Asyano ng mga reporma, nagbuo ng mga makabayangorganisasyon, at nang lumaon ay gumamit din ng mga madugong pakikihamok laban sa mga mananakop Sa Pilipinas, naglatag ng kaisipang paglaya ang kilusang Propaganda at ang Katipunan ang naging kasangkapan sa pagsasakatuparan ng paglaya sa mga dayuhang mananakop.Ang Tsina, Vietnam at Hilagang Korea at Hapon ay kumapit sa kaisipan ng sosyalismo at komunismo bilang landas hindi lamang sa pagpapalaya ng bansa kundi sa pagbubuo rin ng bagong sistemang panlipunan na magwawakas sa pagsasamantala ng mga mananakop. Si Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh, ang nasyonalistikong pinuno ngpartido, ang naging pangunahing kasangkapan sa paglaya ng kanilang bansa laban sa mga Pranses sa pamamagitan ng pagtanggap sa pamamaraang demokratikoAng ideolohiyang demokratiko at komunismo ang dalawang naglalabang ideolohiya na naging sanhi ng pagkakahati ng Korea at Vietnam

100

S.RES.217Latest Title: A resolution calling for a peaceful and multilateral resolution to maritime territorial disputes in Southeast Asia.Sponsor: Sen Webb, Jim [VA] (introduced 6/27/2011) Cosponsors (3) Latest Major Action: 6/27/2011 Passed/agreed to in Senate. Status: Submitted in the Senate, considered, and agreed to without amendment and with a preamble by Unanimous Consent.

SUMMARY AS OF:6/27/2011--Introduced. (There is 1 other summary)

Reaffirms the strong support of the United States for the peaceful resolution of maritime territorial disputes in the South China Sea.

Deplores the use of force by China's naval and maritime security vessels in the South China Sea

Calls on all parties to the territorial dispute to refrain from threatening force or using force to assert territorial claims.

Supports the continuation of operations by the U.S. Armed Forces in support of freedom of navigation rights in international waters and air space in the South China Sea.

Sa kasalukuyan ay patuloy pa rin ang mga pagbabago sa mga ideolohiyang gumagabay sa pamamahala at pamumuhay ng mga bansa sa daigdig.

GAWAIN BLG 5: RE – SOLUSYON

Natutuwa ako na marami ka nang alam. Subukin natin kung maaari mong ilapat ang mga kaalaman na iyong natutuhan. Suriing mabuti ang sipi ng isang resolusyon na nakalap sa Library of Congress (http://thomas.loc.gov/cgibin/bdquery/z?d112:SE00217:@@@D&summ2=0& Nov. 5,2012 2:20pm)

PAMPROSESONG MGA TANONG

1. Ano ang paksa at layunin ng resolusyon sa sipi? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

101

2. Sino ang sumulat ng resolusyon?Saang bansa siya nagmula? ________________________________________________________

3. Ano ang kaniyang mga panukala? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Sa iyong tingin kaninong interes ang pinagsisilbihan ng resolusyon na ito? Patunayan ang sagot .________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. May konsepto ba ng kolonyalismo/imperyalismo ang nakatala sa sipi? Patunayan.________________________________________________________________________________________________________________

6. May ideolohiya bang isinusulong ang mga nakatala sa resolusyon? Pangatuwiranan ________________________________________________________________________________________________________________

7. Kung ikaw ang gagawa ng isang resolusyon tungkol sa paksang tinatalakay sa sipi ano ang iyong imumungkahi? Bakit? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Bilang isang Pilipino paano mo pangangalagaan ang kalayaan ng ating bansa? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

102

http://www.clker.com/cliparts/e/K/g/G/i/j/blue-stick-man-reflect-md.png

Sa kabuuan ang natutuhan ko ay__________________________________________________________________________________

Kung gayon!Ang paksa ngayon ay _________________________________________________Isang mahalagang konsepto na aking natutuhan ay _________________________Ito ay mahalaga dahil__________________________________________________Ang isa pang ideya ay _________________________________________________Magagamit ko ito sa___________________________________________________

103

GAWAIN 6: BUKAS- ISIP! (reflective journal)

Sumulat ng maikling repleksiyon ukol sa iyong mga natutuhan, realisasyon at opinyon tungkol sa mga paksang ating tinalakay.

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagpapalalim.

ATING GAWINGawain 8 : Paggawa ng Resolution

Bilang paghahanda sa gagawing Performance Task ay basahin ang sumusunod na sitwasyong. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig maraming isyu ang umusbong sa Silangan at Timog Silangang Asya. Isa na rito ang sigalot dulot ng pag-aagawan sa teritoryo. Ikaw,bilang mambabatas ng iyong bansa ay gagawa ng isang resolusyon para ipakita ang iyong mga punto sa teritoryong inaangkin .Ang iyong nabuong resolusyon ay

maglalaman ng naging mga problema bunsod ng nasabing usapin at mga mungkahing solusyon upang malutas ang sigalot na ito gamit ang powerpoint presentation

Ang resolusyon na ginawa ay huhusgahan batay sa sumusunod na pamantayan--- Maliwanag at maayos ang pagkakalahad ng resolusyon. Sapat at katanggap-tanggap ang mga mungkahing solusyon sa suliranin. Nakapaglahad ng mga datos batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon.

Krayterya 4 3 2 1Nilalaman Sapat at

katanggap-tanggap ang mga mungkahing solusyon sa suliranin. Nakapaglahad ng mga datos batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng

Katanggap-tanggap ang mga mungkahing solusyons sa suliranin ngunit di-wasto ang ilan: may ilang impormasyon na hindi maliwanag ang pagkakalahad. Nakapaglahad ng mga datos

May mga mungkahing solusyon ngunit ang mga datos ay di- gaanong batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon.

May mga mungkahing solusyon ngunit ang mga datos ay hindi batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon.

104

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa bahaging ginampanan ng Nasyonalismo sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ito ay tungo sa paglaya ng mga bansa mula sa imperyalismo, epekto ng digmaang pandaidig sa pag-aangat ng mga malawakang kilusang nasyonalista tungo sa paglaya at ang impluwensiya ng iba’t ibang ideyolohiya( ideolohiya ng malayang demokrasya, sosyalismo at komunismo) sa malawakang kilusang nasyonalista sa Silangan at Timog Silangang Asya tungo sa paglaya. Ngayon ay handa ka nang gawin ang ating susunod at huling gawain sa araling ito.

TRANSFER:

LEVEL 3

solusyon. batay sa realidad ng suliranin na binibigyan ng solusyon.

Pinagkunan ng Datos

Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman tulad ng mga aklat, pahayagan, video clips, interbyu, radio at iba pa.Isinulat ang pinagkunan ng mga impormasyon

Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga impormasyon ngunit limitado lamang.

Ibinatay lamang ang saligan ng impormasyon sa batayang aklat lamang.

Walang batayang pinagkunan at ang mga impormasyon ay gawa-gawa lamang.

Organisasyon Organisado ang ginawang resolusyon at sa kabuuan maayos ang presentasiyon ng gawain, ang pinag sama-samang ideya ay malinaw na naipapahayag at natatalakay gamit ang makabuluhang powerpoint presentation.

Organisado ang mga paksa sa kabuuan at maayos na presentasiyon ngunit di masyadong nagamit nang maayos ang powerpoint presentation.

Walang interaksiyon at ugnayan sa mga kasapi. Walang malinaw na presentasiyon ng mga paksa. May powerpoint presentation ngunit hindi lubusang nagamit at nagsilbi lamang na palamuti sa pisara.

Di- organisado ang paksa. Malinaw na walang preparasyon ang presentasiyon ng pangkat.

Presentasiyon Maayos ang pagkakalahad. Gumamit ng powerpoint presentation. Namumukod tangi ang pamamaraan ng presentasiyon

Maayos ang paglalahad gamit ang powerpoint presentation,may kahinaan ang tinig ng mga nagtalakay

Simple at maikli ang presentasiyong nagawa.

Ang paglalahad ay hindi naging malinaw. Walang gaanong presentasiyon.

105

sa pamamagitan ng malakas at malinaw ang pagsasalita na sapat para marinig at maintindihan ng lahat.

Transisyon sa Susunod na Modyul Ngayong nasuri mo na kung paano nahubog ng paglaya ang transpormasyong naganap noong ika-16 na siglo hanggang sa kasalukuyan sa susunod na modyul ay malalaman mo kung paano nakaapekto sa mga Asyano ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya noong ika -16 hanggang ika- 20 siglo .

106

Handa ka na ba sa panibagong hamon ng pag-aaral? Kung handa ka na, nais kong pag isipan mo ang iyong kasagutan sa tanong na ito:Ano ang naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya matapos nilang makamit ang kanilang kalayaan mula sa mahabang panahon ng pananakop ng Kanluran?

ARALIN BLG. 4: MGA PAGBABAGO SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA SA TRANSISYONAL AT MAKABAGONG PANAHON (16-20 SIGLO)

Alamin:

GAWAIN BLG. 1: Ano Alam Ko? . Sagutin ang tanong sa itaas gamit ang IRF WORKSHEET. Punan mo

lamang ang kolum para sa initial answer.Ang dalawa pang natitirang kolum ay mapupunan mo lamang sa sandaling natapos ng talakayin ang aralin.

Initial Answer (Paunang sagot)

Revised Answer (Binagong sagot)

Final Answer (Huling sagot)

PAMPROSESONG TANONG Sagutin mo ang sumusunod na katanungan:

3. Ano ang initial answer mo ukol sa tanong na kaugnay sa paksa?4. Ano-ano ang iyong naging batayan sa kasagutan mo na iyong inilahad sa

IRF Worksheet? Ilahad mo ang ilan sa iyong patunay.

107

Simula ng Aralin 4

IRF WORKSHEET

Pag- usapan sa inyong pangkat ang sumusunod na katanungan sa checklist sa ibaba. Kunin ang bilang ng iyong mga kasama sa pangkat na sumagot sa bawat aytem.

GAWAIN BLG. 2: POLL OPINYON

Gaano mo kakilala ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya sa

Transisyonal at Makabagong Panahon gamit ang iyong pang-unang kaalaman? Sagutin ang mga tanong sa ibaba.

OO HINDI KABUUAN1. Nagkaroon ba ng mga programa na

nagtaguyod sa karapatan ng mamamayan, kababaihan, at katutubo?

2. Nanatiling tulad ba ng dati ang sistemang pulitikal sa mga bansa sa rehiyon at maging ang balangkas ng pamahalaan nito?

3. Nagkaroon ba ng malaking gampanin ang relihiyon sa mga pagbabagong naganap sa rehiyon?

4. May kaugnayan ba ang edukasyon sa kalidad ng pamumuhay ng isang bansa?

5. Umunlad ba ang ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon?

6. Nararanasan pa ba ang kolonyalismo sa rehiyon sa kasalukuyan?

7. Nakapag-ambag ba ang mga bansa sa rehiyon sa larangan ng sining, humanidades, at palakasan?KABUUAN

Ngayon, masasagutan mo na ba ang lahat ng mga tanong? Muli kang bumalik sa dati mong pangkat. Kuhanin ninyo ang bilang ng iynyong mga kasama sa pangkat na sumagot sa bawat aytem at sagutin ang sumusuno:

Ilan ang sumagot ng oo sa bawat aytem? Ilan ang sumagot ng hindi sa bawat aytem? Ano sa tingin mo ang implikasyon nito?

108

ANG SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA SA TRANSISYONAL AT MAKABAGONG PANAHON

MGA TANONG SAGOT

Matapos nito, ibahagi sa harap ng klase ang datos na nakuha sa bawat bilang.

BINABATI KITA!

….dahil natapos mo ang unang hakbang.

PAUNLARIN…

PAUNLARIN…

Isa sa mga aspeto ng kultura ng isang bansa ay ang sistemang pulitikal na umiiral dito. Ang sistemang pulitikal ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay nabuo batay mga pangyayaring naganap dito sa mahabang panahon na bahagi na ng tinatawag na kasaysayan.

109

Sa puntong ito marahil ay marami ka ng agam-agam sa iyong mga naging kasagutan sa mga Gawain sa itaas. Huwag mo itong ikabahala sapagkat sa modyul na ito ay higit mong mauunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyonal at makabagong panahon (16-20siglo). Kailangan mo lamang pagtuunan ng pansin at pag-unawa ang mga susunod na Gawain sa iba pang pahina. Sa huli, matutuklasan mo kung ang iyong mga naging kasagutan ay tama o mali sa dalawang naunang gawain.

Simulan na natin ngayon ang pagpapayabong ng iyong kaalaman ukol sa mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyonal at makabagong panahon (16-20siglo). Inaasahan ko na natatandaan mo pa ang mga kasagutan mo sa mga nakalipas na gawain. Ito na ang pagkakataon upang mapatunayan mo ang iyong kasagutan sa mga tanong na iyong tinugunan.

Kabilang na sa mga pangyayaring nabanggit ang karanasan ng mga bansa sa rehiyong ito ng Asya sa mga kanluraning bansa na nagkaroon ng kaugnayan sa mga ito sa pamamagitan ng iba’t ibang pamamaraan at kadahilanan. Samakatuwid, hindi rin maitatanggi na ang mga kanluraning bansang ito ay maituturing na salik sa pagkabuo ng sistemang pulitikal na umiiral sa rehiyon na ito ng Asya sa ngayon. Isang magandang halimbawa nito ang Pilipinas na ating bansa na sinanay ng mga Amerikano sa pamamahala sa panahong kontrolado tayo ng mga ito. Ito ang kadahilanan kung kaya’t napakalaki ng pagkakatulad ng ating pamahalaan sa kanila, mula sa balangkas at kapangyarihan ng bawat sangay n gating pamahalaan. Ang pagbabagong hatid ng pag-unlad at panahon ay salik din sa pagkabuo ng sistemang pulitikal ng isang bansa. May mga bansa na kinailangang iayon ang kanilang sistemang pulitikal sa pagbabago ng panahon upang makasabay ang mga ito. Masasalamin ang pagbabagong ito sa pagbabago rinse uri ng kanilang pamahalaan. Ang China ay masasabing magandang halimbawa sa aspetong ito na patuloy na nakikilala sa kasalukuyang panahon sa mga reporma na ginawa nito.

GAWAIN BLG 3: SISTEMANG PULITIKAL AT PAMAHALAAN SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

ANYO NG PAMAHALAAN DESKRIPSYON BANSA1. MONARKIYA

1.1Walang Takda (Absolute)

Pamumuno ng isang tao sa partikular na estado

Minana ang karapatan sa pamumuno

Nagtataglay ng panlahatang kapangyarihan

May pagkilala sa pinuno na nagtataglay ng divine right o

Brunei

110

Ang sistemang pulitikal sa Silangan at Timog Silangang Asya ay hinubog ng kasaysayan at paniniwala ng mga mamamayang naninirahan dito. Sa karanasang tinamo ng mga Asyano sa mga bansang kanluranin na sumakop sa kanila idagdag pa ang kanilang mga panloob na suliraning kinaharap ay nagbagong anyo ang mga sistemang pulitikal na ito at uri ng pamahalaan. Matutunghayan mo sa ibaba ang ibat’ ibang uri ng pamahalaan na umiiral sa rehiyon na ito ng Asya. Suriin mo itong mabuti at kilalanin ang mga bansang napapaloob dito.

SISTEMANG PULITIKAL SA SILANGAN AT TIMOG SILANGANG ASYA

1.2 Konstitusyunal

mula sa pamumuno na mula sa Diyos

May takda ang kapangyarihan ng pinuno na nakabatay sa isang Saligang Batas

Figure Head o simbolikong pinuno lamang ang monarka

CambodiaJapan

MalaysiaThailand

2. One Party Government

Nag-iisang partidong pulitikal ang may kapangyarihan na bubuo sa pamahalaan

Pumapailalim sa isang nangungunang partido ang iba pang partido kung sakaling ito ay papahintulutan ng una.

Ipinagbabawal ang oposisyon sa naghaharing partido

Diktaturyal ang pamahalaan

ChinaLaos

North KoreaVietnam

3. Militar Pinangangasiwaan ng isang junta o pangkat ng matataas na opisyal ng hukbong sandatahan

Pinaiiral bilang tugon sa kaguluhang putikal sa bansa

Walang pinapanigan at di-kaanib sa anumang partidong pulitikal

Myanmar

4. Demokrasya Taglay ng sambayanan ang kapangyarihan

May representasyon ang ibat ibang sektor ng lipunan sa pamahalaan

May kalayaan sa pagpapahayag at pagbuo ng mga samahan

Nagtataglay at kinikilala ang karapatang pantao at katarungang panlipunan

May mga legal na partido ng oposisyon

East TimorIndonesiaPilipinas

South KoreaTaiwan

111

Kinikilala ang proseso ng pamamaraan sa pagpapairal ng hustisya.

PAMPROSESONG TANONG Sagutin mo ang mga tanong sa ibaba batay sa sinuri

mong chart.Itala ang mga sagot sa iyong notebook.

TANONG SAGOT1. Anu-ano ang sistemang pulitikal

ng pamahalaan ang umiiral sa Silangan at Timog Silangang Asya?

2. Sa anong uri ng pamahalaan maikakategorya ang sistemang dinastiya?

3. Ano ang mabuti at di- mabuting maaaring idulot sa bansa at mamamayan ng bawat sistemang pulitikal at pamahalaan? Magbigay ng dalawa sa bawat uri.

4. Anong konklusyon ang iyong mabubuo ukol sa sistemang pulitikal at pamahalaan mayroon ang mga bansa sa Silangang Asya? Timog Silangang Asya?

5. Anong uri ng pamahalaan ang para sa iyo ang pinakamainam? hindi mo nais mapailalim? Bakit?

6. Nakaapekto ba sa mga bansa sa rehiyon ang pagpapalit nito ng anyo ng pamahalaan? Patunayan.

Pagyamanin pa natin ang iyong nalalaman tungkol sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya. Ito ay sa pamamagitan ng iyong masigasig na paglahok sa gawain.

.

GAWAIN BLG 4: PAG-ARALAN AT IBAHAGI

112

1. Basahin mo at ng iyong pangkat ang timeline kaugnay sa mahalagang pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal sa ilang piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

a. Pangkat 1-Peoples Republic of Chinab. Pangkat 2- Union of Myanmar c. Pangkat 3-Kingdom of Thailand d. Pangkat 4- Federation of Malaysia e. Pangkat 5- Evaluating gamit ang Rubrics

PEOPLE’S REPUBLIC OFCHINA

Ang Republika

1911-12 –Proklamason ng Republic of China sa pamumuno ng mga militar na nag-alsa na pinangunahan ni Sun Yat-sen.Ito ay hudyat ng pagwawakas ng kapangyarihan ng huling emperador ng Qing. Kinaharap ng republika ang mga hamon sa pamamahala hatid ng mga rehiyonal na pag-aalsa at unti-unting paglakas ng Communist Party.

1925 –Pagkamatay ni Sun Yat-sen na naghatid sa kapangyarihan kay Chiang Kai-shek. Humiwalay si Chiang Kai-shek sa mga komunista at kinilala ang Kuomintang bilang pambansang partido.

1931-45 – Unti-unting pananakop ng Japan sa China.

1934-35 – Pamumuno ni Mao Zedong sa Communist Party. Nagsagawa ang partido ng "Long March" patungo sa bago nitong himpilan sa lalawigan ng Shaanxi.

1937 – Pagsanib puwersa ng Kuomintang at mga Communists upang labanan ang Japan. Muling sumiklab ang digmaang sibil mataposang pagkatalo ng Japan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Ang Tagumpay ng mga Komunista

1949 - 1 October –Pagkakatatag ng People's Republic of China sa pangunguna ni Mao Zedong matapos talunin ng kanyang Communist Party ang Nationalist Party sa mahigit 20 taong digmaang sibil. Umatras ang mga kasapi ng Nationalist Party sa pulo ng Taiwan at doon nagtatag ng panibagong pamahalaan.

1950 –Panghihimasok ng China sa Korean War sa pamamagitan ng pagpanig sa North Korea. Ang Tibet ay naging bahagi ng People's Republic of China.

113

1958 –Inilunsad ni Mao ang "Great Leap Forward",ang limang (5) taong programang pangkabuhayan tungo sa kaunlaran. Ang kolektibong gawaing pagsasaka at pagpapalakas ng mga industriya ay ipinakilala. Ang adhikaing ito ng pamahalaan ay tumagal lamang ng dalawang taon bunsod ng kabiguang mapalaki ang ani na lumikha ng milyong pagkagutom at kamatayan ng mga mamamayan.

1959 –Sinupil ng hukbong sandatahan ng bansa ang malawakang pag-aalsa sa Tibet.

1962 –Hidwaan ng China sa India kaugnay sa hangganan nito sa Himalayas.

1966-76 –Inilunsad ni Mao ang "Cultural Revolution",ang 10-taong kampanyang pampulitika at ideolohikal na naglalayong buhayin ang diwang rebolusyonaryo, lumikha ito ng matinding pagbabago sa lipunan, ekonomiya at pamamahala.

1972 –Pagbisita sa China ni US President Richard Nixon. Nangako ang dalawang bansa na pagbutihin ang ugnayan ng dalawang bansa.

1976 –Pagkamatay ni Mao Zedong.

1977 – Pag-angat sa kapangyarihan ni Deng Xiaoping.Pagsisimula ng mga reporma sa larangan ng kabuhayan sa China.

1979 – Pagsisimula ng diplomatikong relasyon ng China at USA. Pinasimulan ng pamahalaan ang “One-Child Policy” upang pigilan ang lumalaking populasyon nito.

1986-90 –Pinairal ng China ang "Open-door policy" na nagbigay pagkakataon sa pamumuhunan ng mga dayuhan sa loob ng bansa. Nakapagpasigla din ito sa ekonomiya ng bansa at humikayat ng mas higit na pamumuhunan sa pribadong sektor.

1989 –Naganap ang demonstrasyon ng mga mag-aaral at iba pang sektor sa Tiananmen Square. Ito at upang ipanawagan sa pamahalaan ang pagkakaloob ng kalayaan at karapatang maipahayag ang damdamin ng mga mamamayan. Hindi ito pinakinggan ng pamahalaan at sa halip ay nagresulta sa pagkadakip ng mga protesta at pagkamatay 200 sa mga ito. Tinagurian itong Tiananmen Massacre. Pumukaw ng pansin sa iba’t ibang bansa ang pangyayaring ito at may ilang kinondena ang pamahalaan bunsod ng marahas na ginawa nito.

1989 –Naging general secretary ng Chinese Communist Party si Jiang Zemin bilang kahalili ni Zhao Ziyang na tumutol na suportahan ang martial law sa panahong nagaganap ang demonstrasyon sa Tiananmen. Pagbubukas ng Stock markets sa Shanghai at Shenzhen.

1992 – Paglagda ng China at Russia ng deklarasyong muling pagbuhay sa kanilang pagkakaibigan.

114

1993 – Opisyal na paghalili ni Jiang Zemin kay Yang Shangkun bilang pangulo.

1995 –Pagsasagawa ng China ng tests missiles at military exercises sa Taiwan Strait habang nagaganap ang pampanguluhang halalan sa Taiwan.

1996 – Ang China, Russia, Kazakhstan, Kyrgyzstan at Tajikistan ay nagdaos ng pagpupulong sa Shanghai upang magkasundo at magtulungan na labanan ang tensiyon kaugnay sa mga katutubo at relihiyon sa kani-kanilang bansa. Tinaguriang ang mga bansang ito na Shanghai Five.

1997 - Pagkamatay ni Deng Xiaoping sa edad na 92. Pagbabalik ng kontrol ng China sa Taiwan mula sa mga British.

1998 –Paghalili ni Zhu Rongji kay Li Peng bilang premier.

1999 - Ika-50 taong anibersaryo ng pagkakatatag ng People's Republic of China. Pagbalik ng Macao sa ilalim ng pamamahala ng China

UNION OF MYANMAR

Pagsasarili

1948 – Paglaya ng Burma sa pamumuno ni U Nu bilang prime minister.

Kalagitnaan ng 1950’s- Si U Nu kabilang sina Prime Minister Nehru, Indonesian President Sukarno, Yugoslav President Tito at Egyptian President Nasser ay tinatag ang Movement of Non-Aligned States.

1958-60 - Pansamantalang pamahalaan, sa pangunguna ng hukbo ni Chief of Staff General Ne Win, na nabuo matapos ang pagkakahati sa namumunong AFPFL party.

1960 – Pagwawagi sa halalan ng partido ni U Nu,subalit ang panghihikayat nito sa Buddhismo bilang relihiyon ng estado at pagkunsinti sa pagkakahiwa-hiwalay ay nagpasidhi ng galit sa panig ng militar.

One-party, Ang Pamumuno ng Militar sa Estado

1962 – Pagpapatalsik kay U Nu sa pamamagitan ng kudeta na pinamunuan ni Gen Ne Win na tuluyang nag-alis ng sistemang pederal at pagpapasinaya ng "the Burmese Way to Socialism" .Ito ay nangangahulugang pagkontrol sa pambansang ekonomiya, pagbuo ng single-party state na kung saan ito ay ang Socialist

115

Programme Party bilang tanging partido political sa bansa at pagbabawal sa malayang pamamahayag. Ang military junta na ito ay namuno hanggang 2011.

1974 – Pagsasabisa ng bagong saligang batas, pagsasalin ng kapangyarihan ng hukbong sandatahan ng bansa sa People's Assembly sa pamumuno ni Ne Win at iba pang mga dating lider ng militar.

1975 –Pagtatag ng Opposition National Democratic Front ng mga grupo ng minorya sa rehiyon na nagpapasimula din paglaban sa umiiral na pamahalaang militar.

1981 – Isinalin ni Ne Win ang pagiging pangulo ng bansa kay San Yu ,isang retiradong militar, subalit nanatiling chairman ng namumunong Socialist Programme Party

1982 – Pagpapairal ng batas na nagbabawal sa mga mamamayang hindi katutubong isinilang sa bansa o dayuhan na humawak ng anumang katungkulan sa pamahalaan at iba pang ahensiya nito. Panahon ng Kaguluhan at Pagsupil

1987 – Pagbaba ng halaga ng salapi na nagpahirap sa maraming mamamayan at naging sanhi ng malawakang pagbatikos sa pamahalaan na lumikha ng labis na kaguluhan sa bansa.

1988 – Maraming mamamayan ang napatay sa isang kilos protesta laban sa pamahalaan bunsod ng kaguluhan. Binuo ng pamahalaan ang State Law and Order Restoration Council (Slorc).

1989 – Dineklara ng Slorc ang martial law.Nagkaroon ng malawakang pag-aresto ng mga mamamayan kabilang na ang mga nangangampanya parasa demokrasya at karapatang pantao. Pinalitang ang pangalan ng bansa mula Burma bilang Myanmar at ang kabiserang lungsod na Rangoon bilang Yangon. Ang lider ng NLD (National League for Democracy) na si Aung San Suu Kyi, anak ni Aung San ay ipinailalaim sa house arrest.

Kontrobersiyal na Halalan

1990 – Pagkapanalo ng oposisyon na National League for Democracy (NLD) sa halalan na nagtamo ng napakalaking boto, subalit ang resultang ito ay binalewala lamang ng militar.

1991 – Ginawaran ng Nobel Peace Prize si Aung San Suu Kyi para sa kanyang dedikasyon sa pagbago sa bansa sa mapayapang pamamaraan.

1992 – Pinalitan ni Than Shwe si Saw Maung bilang chairman ng Slorc,prime minister at defense minister. Pinalaya din ang ilang bilanggong politikal upang bumuti ang imahe ng Burma sa daigdig.

116

1995 - Pinalaya si Aung San Suu Kyi mula sa anim na taong house arrest.

1996 – Dumalo si Aung San Suu Kyi sa kongreso ng unang pagpupulong ng NLD matapos itong makalaya. Humigit sa 200 delegado ang inaresto ng Slorc habang ang mga ito ay papunta sa nasabing pagpupulong.

1997 – Tinanggap ang Burma bilang bagong kasapi ng Association of South East Asian Nations (ASEAN); Ang Slorc naman ay muling pinangalanan bilang State Peace and Development Council (SPDC).

Pagpapalaya sa mga Sumoporta sa Demokrasya

1998 – 300 kasapi ng NLD ang pinalaya mula sa bilangguan ; tumanggi ang namumunong pamahalaang militar na tumugon sa itinakdang panahon ng NLD na ipatawag na ang mga kasapi ng parlamento upang makapagsimula; nagsagawa ng malawakang protesta ang mga militar.

1999 – Tumutol si Aung San Suu Kyi sa kondisyon ng namumunong konseho na bisitahin niya ang kanyang British na asawa na si Michael Aris na namatay sa sakit na kanser sa UK.

2000 September – Ganap ng inalis ng pamahalaan ang pagbabawal kay Aung San Suu Kyi at mga pangunahing kasapi ng NLD na lumipat.

2000 October – Lihim na pakikipagpulong ni Aung San Suu Kyi sa pamahalaan.

KINGDOM OF THAILAND

Pagbangon ng Makabagong Thailand

1782 – Simula ng pamumuno ng dinastiyang Chakri sa pamumuno ni Haring Rama I, na namumuno parin hanggang sa kasalukuyan. Kinilala ang bansa bilang Siam at ang Bangkok ang ginawang kabisera.

1804-1868 – Pamumuno ni Haring Mongkut (Rama IV), pinasimulan niya ang mga pagbabagong maka-Kanluranin at modernisasyon ng bansa.

1868-1910 – Pamumuno ni Haring Chulalongkorn. Pagkuha ng mga tagapayo mula kanluran para sa modernisasyon ng Siam at pamamahala sa ekonomiya ng bansa. Pag-unlad ng sistema ng transportasyon.

1917 - Ang Siam ay naging isa sa ka-alyado (allied) ng Great Britain sa unang digmaang pandaigdig.

117

1932 – Naganap ang isang mapayapang kudeta laban sa ganap na monarkiya ni haring Prajadhipok. Pinasimulan ng Konstitusyonal na Monarkiya ang parlamentaryong pamahalaan.

1939 – Pinalitan ng Siam ang pangalan nito bilang Thailand ("Land of the Free").

1941 –Pagdaong sa bansa ng hukbo ng Japan. Matapos ang negosasyon, pinahintulutan ng Thailand ang hukbo ng Japan na magtungo sa mga kontroladong lupain ng mga British na Malay Peninsula, Singapore at Burma.

1942 – Pagdeklara ng digmaan sa Britain at USA,subalit ang Thai ambassador sa Washington ay tumangging ibigay ang nasabing deklarasyon sa pamahalaan ng Amerika.

Mga Pangyayari Matapos ang Digmaan

1945 – Pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Inatasan ang Thailand na muling ibalik ang mga teritoryong sinakop nito mula sa Laos, Cambodia at Malaya. Nagbalik sa bansa ang ipinatapong si Haring Ananda.

1946 – Asasinasyon ni Haring Ananda. 1947 – Naganap ang kudeta na pinasimulan ng military sa pamumuno ng Pro-Japanese na si Phibun Songkhram. Nanatili sa kapangyarihan ang military hanggang 1973.

1965- Pagpahintulot ng Thailand sa USA na gamitin ang mga base militar habang nagaganap ang Vietnam War. Ang hukbo ng Thailand ay nakipaglaban sa Timog Vietnam.

1973 – Naganap ang panggugulo ng mga mag-aaral sa Bangkok na halos nagpabagsak sa pamahalaang militar. Naganap ang isang malayang halalan, subalit di naging lubos ang katatagan ng pamahalaang namuno.

1976 – Muling pamamamahala ng militar sa bansa.

1978 – Pinagtibay ang bagong saligang batas.

1980 – Pamumuno ni Heneral Prem Tinsulanonda .

1983 – Pagsuko ni Hen. Prem ng kanyang kapangyarihan bilang pinuno ng pamahalaang militar upang bigyang daan ang pagtatatag at pamumuno sa bagong pamahalaang sibil. Si Hen. Prem ay muling naihalal sa parehong posisyon sa pamahalaang sibil noong 1986.

118

1988 – Paghalili sa kapangyarihan ni Heneral Chatichai Choonhaven kay Prem matapos ang halalan.

1991 – Naganap ang ika-17 kudeta sa bansa na pinamunuan ng mga militar mula pa noong 1932. Itinalaga sa kapangyarihan bilang Prime Minister si Anand Panyarachun.

1992 – Naganap ang panibagong halalan sa buwan ng Marso.Hinalinhinan sa kapangyarihan ni Heneral Suchinda Kraprayoon si Anand. Nagkaroon ng mga demonstrasyon laban kay Anand na nanawagan sa kanyang pagbaba sa kapangyarihan. Pansamantalang nanatili pa rin sa kapangyarihan si Anand. Muling nagdaos ng halalan sa buwan ng Setyembre na nagbigay daan sa pagkakahalal bilang bagong Prime Minister ni Chuan Leekpai, lider ng Democratic Party.

1995 – Pagbagsak ng pamahalaan. Inihalal bilang bagong Prime Minister si Banharn Silpa-archa, ng Thai Nation party.

1996 – Inakusahan ng korapsyon ang pamahalaan ni Banharn na naghatid sa kusang pagbaba nito sa kapangyarihan. Nanalo sa halalan bilang kahalili si Chavalit Yongchaiyudh ng New Aspiration party. Nagkaroon ng matinding krisis pinansiyal sa bansa.

1997 – Naganap ang krisis pinansiyal sa Asya. Nagpatuloy ang pagbaba ng halaga ng baht laban sa dolyar na naging dahilan ng halos pagkaubos ng pondo ng bansa at mataas na bilang ng walang trabaho. Namagitan sa suliraning pinansiyal ng bansa ang IMF. Nahalal sa kapangyarihan si Chuan Leekpai bilang Prime Minister.

1998 – Pinabalik ng pamahalaan sa kanilang mga bansa ang mga manggagawang dayuhan upang bigyan ng higit na pagkakataon ang mga Thai na makakuha ng trabaho bago ang iba. Hinikayat din ng pamahalaang Chuan ang oposisyon na magsulong ng mga repormang pang-ekonomiya.

1999 – Unti-unting muling pagbangon ng ekonomiya. Sa tulong ng media, pinakita ng Thailand sa daigdig ang malaking halaga na ginugugol nito sa pagbigay lunas sa mga may sakit na AIDS at HIV sa bansa. Hinikayat din ang iba’t ibang drug companies sa agarang pagpapababa ng presyo ng gamut para sa nasabing sakit.

2001- Pagwawagi sa halalan ng New Thai Love Thai party sa poamumuno ni Thaksin Shinawatra.

FEDERATION OF MALAYSIA

1826 – Pinagsanib ng mga British ang kanilang mga himpilan sa Malacca, Penang at Singapore upang buuin ang Colony of Straits Settlements, mula dito ay pinalawak

119

nila ang kanilang impluwensiya bilang tagapagtanggol ng Sultanato ng Malay sa nasabing peninsula.

1895 – Pagsasanib ng apat (4) na estado sa Malay na kinilala bilang Federated Malay States.

1942-45 –Pananakop ng Japan.

1948 –Pinagsanib ang mga teritoryong kontrolado ng mga British sa Malaya at kinilala bilang Federation of Malaya.

1948-60 –Pinairal ang State of Emergency upang supilin ang panggugulo ng mga lokal na komunista.

1957 – Paglaya ng Federation of Malaya mula sa mga British at pamumuno ni Tunku Abdul Rahman bilang prime minister.

1963 – Ang mga kolonya ng British na Sabah, Sarawak at Singapore ay idinagdag sa Federation of Malaya upang buuin ang bagong Federation of Malaysia.

1965 – Paghiwalay ng Singapore sa Malaysia na naging 13 estado na lamang. Nagsimula na din ang pananalakay ng mga komunista sa Sarawak.

1969 –Naganap ang kaguluhan likha ng mga Malay laban sa mga Chinese bunsod ng kabiguan at tumitinding inggit ng mga ito sa tinamasang kaunlarang pangkabuhayan ng mga katutubong Chinese.

1970 –Naging bagong prime minister si Tun Abdul Razak matapos ang pagbaba sa kapangyarihan ni Tunku Abdul Rahman.

Positibong Diskriminasyon sa mga Malay

1971 – Pinasimulan ng pamahalaan ang sapat na partisipasyon ng mga Malay sa larangan ng pagnenegosyo, edukasyon at serbisyo sibil.

1977 – Pinaalis sa Pan-Malaysian Islamic Party (PAS) ang Kelantan chief minister, lumikha ito ng kaguluhan at nagresulta tuluyang pagkatanggal ng PAS sa BN coalition.

1978-89 – Pinahintulutan ng pamahalaan ang mga Vietnamese refugees na pansamantalang magkanlong sa Malaysia upang makaiwas sa suliranin ng mga ito sa kanilang bansa.

1981 – Pagkahalal ni Mahathir Mohamad bilang prime minister.

120

1989 – Lumagda ang mga lokal na komunista ng kasunduang pangkapayapaan sa pamahalaan.

1990 –Lumagda ang mga komunista sa Sarawak ng kasunduang pangkapayapaan sa pamahalaan

1993 – Ang mga Sultans ay inalisan ng proteksyong legal.

Krisis Pinansiyal

1997 –Krisis Pinansiyal sa Asya.

1998 – Alitang pulitikal nina Prime Minister Mahathir Mohamad at deputy nito na si Anwar Ibrahim na inaasahang hahalili sa kanya. Ang pagkakaiba ng pananawsa patakarang pangkabuhayanng bansa ang ugat ng nasabing alitan. Inaresto si Anwar Ibrahim dahil sa kasong sexual misconduct.

2. Ibuod ang teksto na binasa gamit ang napiling graphic organizer.Tiyaking mailalahad dito ang mahahalagang impormasyon mula sa binasa.

3. Maaari ring magsaliksik sa mga internet websites para sa karagdagang impormasyon sa paksa.

4. Ipresenta sa klase ang nabuong report sa pamamaraang nais. Humandang makapagbigay ng mga katanungan ukol dito na sasagutin ng mga kamag-aral.

ISKORIKONG RUBRICS PARA SA ISANG PANGKATANG GAWAIN

KRITERYA 5 4 3 2Kaalaman sa paksa Higit na

nauunawaan ang mga paksa. Ang mga pangunahing kaalaman ay nailahad at naibigay ang kahalagahan, wasto at magkakaugnay ang mga impormasyon sa kabuuan.

Naunawaan ang paksa, ang mga

pangunahing kaalaman ay

nailahad ngunit di wasto ang

ilan, may ilang impormasyon

na di maliwanag ang

pagkakalahad.

Hindi gaanong naunawaan

ang paksa.Hindi

lahat ng pangunahing kaalaman ay

nailahad, may mga maling

impormasyon at di naiugnay ang mga ito sa kabuuang

paksa.

Hindi naunawaan

ang paksa. Ang mga

pangunahing kaalaman ay hindi nailahad at natalakay,

walang kaugnayan ang

mga pangunahing impormasyon sa kabuuang

gawain.

Pinagmulan/Pinanggalingan Binatay sa iba’t Binatay sa iba’t Binatay Walang

121

datos ibang saligan ang mga

kaalaman tulad ng mga aklat, pahayagan, video clips,

interview, radio at iba pa.

ibang saligan ng impormasyon ngunit limitado

lamang.

lamang ang saligan ng

impormasyon sa batayang aklat lamang.

batayang pinagkunan, at

ang mga impormasyon ay gawa-gawa

lamang.

Organisasyon Organisado ang mga paksa at sa kabuuan maayos ang

presentasyon ng gawain ang

pinagsama-samang ideya ay malinaw na naipahayag at

natalakay gamit ang mga

makabuluhang graphic

organizer

Organisado ang mga paksa sa

kabuuan at maayos na

presentasyon ngunit di –masydong

nagamit nang maayos ang mga graphic

organizer

Walang interaksyon at ugnayan sa mga kasapi,

walang malinaw na

presentasyon ng paksa, may

graphic organizer

ngunit hindi nagamit sa

halip ay nagsilbing palamuti

lamang sa pisara.

Di-organisado ang

paksa.Malinaw na walang

preparasyon ang pangkat.

Presentasyon Maayos ang paglalahad.

Namumukod-tangi ang

pamamaraan, malakas at

malinaw ang pagsasalita, sapat para marinig at

maintindihan ng lahat.

Maayos ang paglalahad.May

ilang kinakabahan at kahinaan ang

tinig.

Simple at maikli ang

presentasyon.

Ang paglalahad ay hindi malinaw, walang

gaanong preparasyon.

PAMPROSESONG TANONG

122

1. Ano ang mahihinuha sa pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng China, Myanmar, Thailand at Malaysia?

2. Paano nakaapekto sa mga mamamayan ng mga bansang nabanggit ang nasabing pagbabago?

3. Ano ang maaaring idulot sa mga nabanggit na bansa kung hindi naganap ang mga nasabing pagbabago?

4. Bilang isang Pilipino, bakit mahalaga sa iyo na maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa sistemang pulitikal at pamahalaan ng mga nasabing bansa?

Malaki ang ginampanan ng mahusay na pamamahala ng mga namumuno sa mga bansa ng Silangan at Timog Silangang Asya sa pagbabagong naganap dito mula sa ika-16 hanggang 20 siglo. Ang mabuting hatid ng husay na ito sa pamumuno ay masasalamin sa napakabilis na pag-usad ng ekonomiya ng karamihan sa mga bansang ito sa rehiyon. Hinangaan ng marami ang kaunlarang tinamasa ng Japan,Korea, Singapore, Taiwan, at Thailand. Hindi rin matatawaran ang pinakikitang sigla ng China sa larangan ng ekonomiya at unti-unting pag-usad ng kabuhayan ng mga bansa sa dalawang nabanggit na rehiyon. Ang lahat ng ito ay mauugat sa pagbabago ng mga nasabing bansa sa kanilang sistemang pulitikal at mahusay na pamahalaan.

GAWAIN BLG 5: KALAGAYANG PANG-EKONOMIYA NG ASYA SA KASALUKUYAN

ECONOMIC CRISIS sa Asya

Sa simula ng Hulyo 1997 lumikha ng labis na pangamba sa buong daigdig ang krisis pinansiyal na nararanasan sa Asya. Ang Japan, Thailand at karamihan sa mga bansa sa Timog Silangan Asya kabilang ang Pilipinas ay dumaranas ng suliraning ito. Ang krisis na ito ay sinasabing epekto ng tulad na suliraning kinaharap din ng mga bansang maunlad na kanluranin. Nahirapan ang mga bansa sa Asya na balikatin ang mga dating responsibilidad bunsod ng pagbabayad sa mga utang panlabas na kanilang dapat bayaran. Para alalayan ang mga bansang labis na naaapektuhan ng economic crisis ay naglaan ang International Monetary Fund (IMF) ng $40 Billion para sa programa.Lubos itong napakinabangan ng mga bansang South Korea, Thailand, at Indonesia.Batay sa artikulong sinulat ni Martin Khor, Direktor ng Thirld World Network na “The Economic Crisis in East Asia: Cause Effects and Lessons ang mga sumusunod ay naging sanhi ng krisis:

1. Maling sistema ng pamamahala sa pagbabangko at iba pang institusyong pinansiyal;2. Di-pagkakasundo ng pamahalaan at ng mga sektor ng negosyante3. Maling patakaran sa pagkakaroon ng fixed exchange rate sa halaga ng dolyar.

Bunsod ng krisis pinansiyal na ito ay sumidhi ang pagnanais sa aspektong pulitikal sa Thailand ay nagretiro si Prime Minister General Chavalit Yongchaiyudh at sa Indonesia si Pangulong Suharto. Sa kabilang banda, isinilang naman sa panahong ito ang bagong bansa

123

sa Timog Silangang Asya, ang East Timor. Sa pagsisimula ng 1999, naobserbahang muling unti-unting bumabangon ang ekonomiya ng mga apektadong bansa bunsod ng muling pagtaas ng pamumuhunan, mataas na koleksiyon ng buwis at iba pa.

ECONOMIC MIRACLE sa Asya

Ang mga bansang Singapore, South Korea at ang mga special administrative region ng Tsina na Hongkong at Taiwan ay kinilala bilang Four Asian Dragons sa larangan ng ekonomiya.Kinilala ang mga ito bunsod na 7% kada taon na pag-unlad na kanilang tinamasa.Ipinakilala ng mga nasabing bansa ang napakabilis na pagsulong sa industriyalisasyon sa pagitan ng 1960’s-1990’s. Nagsilbing modelo sa iba pang papaunlad na bansa sa rehiyon ang kanilang karanasang natamo.

Bigyang pansin ang Antas ng Pagtamo ng Per Capita Gross Domestic Product (GDP) mula 1960-2000 ng mga ilang piling bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

Flying Geese Paradigm

Ito ay tumutukoy sa pananaw ng ekonomistang buhat sa Japan na si Kaname Akamatsu. Unang nabuo ang pananaw na ito ni Akamatsu noong 1930 subalit sumikat lamang noong 1960’s matapos niyang ilimbag ang kanyang mga ideya na pinamagatang “ Journal of Developing Economies “ . Sa kanyang modelo ay simbolikong ipinapakita ang iba’t ibang antas ng kalagayang pangkabuhayan ng mga bansa sa Asya. Ang mga bansa ay nasa pormang nakabaligtad na “V”. Ang bansang Japan ang siyang nangunguna sa direksiyong tinatahak ng iba pang gansa o bansa sa Asya. Itinuturing na isang ganap ng industriyalisadong bansa ito kung kaya’t may kakayanang mamuno. Sinusundan naman ito ng mga bansang South Korea, Singapore, at ang Hongkong na itinuturing na Newly Industrialized Economies (NIE). Ang mga bansang New NIC na kabilang sa ASEAN gaya ng Indonesia, Malaysia, Philippines at Thailand ang sumusunod. Pinakadulo naman sa hanay ang China, Vietnam at iba pang bansa sa Asya. Masasalamin sa modelo na ito ni Akamatsu ang katanyugan ng ekonomiya ng Japan na di sinasang-ayunan ng China bunsod ng pagnanais din nito na mamuno. Naniniwala rinsiya na ang mga nasa dulong bahagi ay may kakayanan pang mabago ang kapalaran tulad ng karanasang pinagdaanan din ng Japan sa nakaraan.

Talahanayan 1.1 Antas ng Pagtaas ng Per Capita GDP 1960-2000Bansa 1960 1970 1980 1990 2000

124

Silangang AsyaChina 111.73 119.87 167.62 349.15 824.03*Hongkong 3007.55 5946.5 11289.5 18813 24218Japan 8398.53 20465.5 28295.9 39955.4 44830.4South Korea 1324.88 2282.94 3910.28 7967.39 13062.2Timog Silangan AsyaIndonesia 248.91 297.6 503.01 776.39 13062.2Malaysia 974. 99 1370.65 2297.11 3104.03 4796.6Philippines 724.7 867.39 1172.85 1090.86 1167.39Singapore 2675.86 5426.4 11048.2 17693 28229.6Thailand 464.97 752.24 1117.11 1998.61 2804.93

Pinagkunan: ucatlas.usc.edu?output.edu.php*Special Administrative Region of China

PAMPROSESONG TANONG

1. Ano-ano ang tinuturong sanhi ng ng economic crisis na naganap sa Asya?2. Ano ang pinatutunayan ng mga datos sa Talahanayan 1.1?3. Sumasang-ayon ka ba sa pananaw ni Akaname Akamatsu kung ang

pagbabatayan ay ang kasalukuyang panahon? Bakit?

GAWAIN 6: GAME NA! Sa pamamagitan ng 3-2-1- Chart alamin ang mga nabuong kaisipan at katanungan ng iyong mga kamag-aral.

3 Things You Found Out

2 Interesting things

1 Question You Still Have

Pamprosesong Tanong1. Ano ang pagkakatulad o pagkakaiba ninyo batay sa iyong binasa ukol sa

kalagayang pang-ekonomiya ng Asya sa kasalukuyang panahon?

125

2. Naniniwala ka ba na nagkaroon ng pagsulong sa ekonomiya ang mga bansa sa rehiyong Silangan at Timog Silangang Asya? Patunayan ang iyong sagot.

GAWAIN BLG 7: COMPLETE IT! Gamit ang talahanayan ng Antas ng Pagtaas ng Per Capita GDP mula 1960-2000 ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya ay buuin mo ang diwa ng mga sumusunod na pangungusap.

1. Ang mga bansa sa Silangang Asya ay……2. Ang mga bansa sa Timog Silangang Asya ay……3. Ang bansang …… sa Silangang Asya ay may pinakamataas na antas ng Per

Capita GDP samantalang sa Timog Silangang Asya ay ang …..4. Ang bansang…. Sa Silangang Asya ay may pinakamababang antas ng Per

Capita GDP samantalang sa Timog Silangang Asya ay ang …..5. Ang mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya batay sa talahanayan

ng Per Capita GDP 1960-2000 ay nagpapatunay na…….6. Ang pagkakaroon ng mataas na Per Capita GDP ay indikasyon ng …….

GAWAIN BLG 8: NEOKOLONYALISMO

Naunawaan mo na ang Asya ay minsang pinaghati-hatian ng mga mananakop na kanluraning bansa.Gumamit ang mga Asyano ng mapayapa at marahas na pamamaraan upang makamit nila muli ang kalayaan. Subalit masasabi nga bang ganap na naging malaya ang bawat bansa matapos silang makapagtatag ng kanilang sariling pamahalaan? Sa pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nagkaroon ng bagong paraan ng pananakop na tinatawag na Neokolonyalismo. Ito ay ang di-tuwirang pagkontrol sa isang malayang bansa ng isang makapangyarihang bansa

Ang bansang Japan matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nakaranas ng neokolonyalismo mula sa United States of America. Ang iba pang bansa tulad ng Vietnam at Pilipinas ay tulad din ang naranasan sa Japan. Ang pagkakaloob ng tulong pinansiyal, at militar ay ilan lamang sa anyo ng neokolonyalismo. Sa aspektong ito, lumalabas na tinutulungan ng mga kapitalistang bansa o maunlad na bansa ay ang mga dating kolonya na kalimitan ay nasa Asya at Aprika. Nagkakaroon ng mga kasunduang legal sa magkabilang bansa upang maging posible ang pagbibigay at pagtanggap ng mga tulong na ito. Sa kabilang banda, hindi maitatanggi na labis din ang kapakinabangang tinatamasa ng mga kapitalistang bansa sa ganitong sitwasyon. Katulad ng pagtataguyod at pamumuhunan sa mga bansang kanilang tinutulungan.

Samantala kahit sa kasalukuyan ay masasalamin pa rin sa mga bansang kanilang tinulungan ang impluwensiyang pulitikal, cultural at sosyal. Naging

126

instrumento rin nila sa kanilang neokoloyalismo ang mga institusyon katulad ng International Monetary Fund (IMF), World Bank (WB) at maging United Nations (UN) . Bunga nito, ang kulturang kanluranin ay bahagi ng halos lahat ng bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.Ito ay isang matibay na patunay na niyakap ng mga Asyano ang kanilang kalinangan.Pinatutunayan din nito ang pananatili ng kontrol o kung di-man ay ang impluwesiya ng mga dating mananakop na bansa.

PAMPROSESONG TANONG1. Ano ang Neokolonyalismo? 2. Nagaganap pa ba ang Neokolonyalismo sa kasalukuyan?

Patunayan?3. Bakit itinuturing ang mga institusyon katulad ng International

Monetary Fund (IMF), World Bank (WB) at maging United Nations (UN) na instrumento ng neokolonyalismo?

Ngayon na maliwanag na sa iyo ang tinatawag na neokolonyalismo, tiyak na may iba kang pagtingin at saloobin sa isyu na ito. Ilahad mo ang iyong pananaw at saloobin sa pamamagitan ng iyong aktibong paglahok sa susunod na gawain.

GAWAIN BLG 9: WHAT’S ON YOUR MIND? Sa pamamagitan ng “One Minute Essay” bumuo ka ng sanaysay ukol sa

sumusunod na paksa.

a. Neokolonyalismo: Mabuti o di mabuti para sa mga Asyano?b. Globalisasyon: Isang Paraan ng Neokolonyalismo?

Rubrics sa Pagsulat ng SanaysayPuntos Lebel Pamantayan: Katangian ng Isinulat na Komposisyon

10 Napakahusay Buo ang kaisipan, tuloy-tuloy ang daloy, kumpleto ang detalye ng kaganapan sa kasaysayan na tinalakay

Malinaw ( hindi na manghuhula pa ang babasa kung ano ang layunin ng sumulat) at nakabatay sa tunay na pangyayari

Gumamit ng wastong bantas.

8 Mahusay May kaisahan at may sapat na detalye ng kaganapan sa kasaysayan na tinalakay na nakabatay sa tunay na pangyayari

May malinaw na intensyon na makapagbigay ng mensahe na nakabatay sa kasaysayan

Gumamit ng wastong bantas6 Katamtaman Tuloy-tuloy ang daloy, may kaisahan, kulang sa detalye ng

kaganapan sa kasaysayan,

127

Di-gaanong malinaw ang intensyon Gumamit ng wastong bantas

4 Mahina Hindi ganap ang paglalahad ng detalye ng kaganapan sa kasaysayan

Di-malinaw ang intensyon Hindi wasto ang bantas na ginamit

2 Napakahina Hindi buo at tuloy-tuloy ang daloy, walang sapat na detalye ng kaganapan sa kasaysayan

Malabo ang intensyon Di-wasto ang bantas

Naging mahusay ba ang ginawa mong essay batay sa iyong nakuhang puntos? Anong paksa ang iyong napili? Sigurado ako na malaya mong nailahad ang iyong saloobin at opinyon.Ipagpatuloy mo na muli ang iyong pag-aaral, ngayon naman ay alamin mo ang mahalagang kontribusyon ng mga babae sa pagbabagong naganap sa Asya.Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagbabasa.

GAWAIN BLG 10: ANG KABABAIHAN SA KASALUKUYANG ASYA

Ang ika-16 hanggang 20 siglo ay nagsilbing oportunidad sa mga kababaihan para mapalawak ang kanilang papel sa lipunan at maitaguyod ng may mataas na paggalang at pagkilala.Narito ang ilan sa mga kababaihan sa Silangan at Timog Silangang Asya na gumawa ng kanilang pangalan bunsod ng kanilang naiambag. Kilalanin ang ilan sa kanila.

Pangalan Bansa Mahalagang NagawaMitsu Tanaka Japan Nagtatag ng Garrupo Tatakan

Onuatachi (Fighting Women Group) at layong tutulan ang abortion at itaguyod ang mga karapatan ng babae.

Corazon Aquino Philippines Unang babaeng pangulo ng bansa at kinikilala bilang Ina ng Demokrasya.

128

Aung San Suu Kyi Burma Pinuno ng National League for Democracy at Nobel Peace Laureate

Megawati Sukarnoputri Indonesia Unang babaeng pangulo ng Indonesia

Mapupuna na maraming kababaihan na ang tumanyag sa ibat-ibang larangan maliban sa mga nabanggit .Isa itong malaking tagumpay ng mga babae sa rehiyon na minsan sa kasaysayan ay itinuring na di gaanong mahalaga.Ipinaloob na din ng ibat-ibang bansa sa kanilang saligang batas ang mga karapatan ng babae na layuning maitaguyod ito para sa kanilang kapakanan.Hindi rin matatawaran ang malaking partisipasyon ng mga babae sa pag-akyat ng ekonomiya ng kanilang bansa. Sa Pilipinas ang grupong Gabriela ay kilala sa pakikipaglaban sa karapatan ng mg babae. Isa ito sa party list ng Kongreso ng Pilipinas.

PAMPROSESONG TANONG1. Bakit maituturing na kahanga-hanga ang mga nagawa nang mga kababaihan

na nabanggit sa tsart?2. Maituturing mobang mahalaga sa kasalukuyang panahon ang ginagampanan

ng mga kababaihan? Bakit?3. Sino sa mga kababaihan sa kasalukuyang panahon sa Silangan at Timog

Silangang Asya ang labis mong hinahangaan? Bakit?

Batid mo ba ang iba’t ibang isyu na kinasasangkutan ng mga babae sa kasalukuyang panahon? Ano ang opinyon at saloobin mo ukol dito? Ipahayag mo ito sa pamamagitan ng paglahok mo sa susunod na gawain.

129

GAWAIN BLG 11: PUNTO DE BISTA! Pag usapan sa inyong pangkat ang mga isyu na kinakaharap ng mga kababaihan sa kasalukuyan. Gamitin ang tsart sa ibaba matapos ang talakayan.

Isyu Dapat Di-dapat Paliwanag1. Paglahok ng babae

sa pulitika2. Pagtatrabaho ng

babae sa labas ng bansa

3. Abortion4. One Child Policy5. RH Law

Kamusta ang naging talakayan ninyo sa pangkat? Marahil ay masasabi mong tunay na hindi madali ang papel ng isang babae at tunay na siya ay mahalaga sa bansa. Ang pagkakaroon ng edukasyon ng mga bansa sa Asya ay masasabing isang mahalagang salik sa pagbabagong pananaw na ito sa kahalagahan ng babae sa bansa. Alamin mo sa susunod na gawain ang antas ng edukasyon ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangang Asya.

GAWAIN BLG 12: ANG KAHALAGAHAN NG EDUKASYON SA MGA ASYANO

Itinuturing ng maraming Asyano ang edukasyon na isa sa kanilang pangunahing pangangailangan. Naniniwala sila na ito ay isang tiyak na paraan para maiahon ang kanilang sarili buhat sa kahirapan.Sa kabilang banda, marami pa ring Asyano ang walang sapat na edukasyon kung ikukumpara sa iba pang kontinente sa daigdig ayon sa UNESCO. Tunghayan ang talahanayan kaugnay sa Illiteracy Rate Adult sa Silangan at Timos Silangang Asya

Education: Illiteracy Rate Adult (% of Females/ Male Ages 15 and above)

Bansa 1970 1980 1990 2000Silangang Asya B L B L B L B LChina 64.48 33.84 47.82 22.02 33.08 13.55 23.72 8.34Hongkong 35.29 7.88 23.76 5.98 5.63 4.65 9.83 3.46Japan                South Korea 19.89 6.26 11.07 3.15 6.56 1.61 3.59 0.86Timog Silangang                

130

AsyaBrunei 58.78 27.6 32.54 14.83 20.6 8.99 11.9 5.42Cambodia 74.4 28.88 62.31 25.05 51.9 22.16 42.89 20.22Indonesia 56.08   40.53   27.41   18  

Malaysia 54.09 29.78 37.54 19.87 25.52 13.05 16.56 8.57Myanmar 43.39 16.68 34.11 14.53 25.69 12.62 19.47 11.05Philippines 18.29 14.59 12.09 10.06 8.12 7.06 4.87 4.54Thailand 27.29 11.99 17.37 7.5 10.51 4.64 6.12 2.85Singapore 40.46 14.1 26.19 8.67 16.73 5.51 11.62 3.73Vietnam 27.63 8.93 19.2 6.68 13.1 5.51 8.62 4.46

Pananda: B – babae L – lalaki

Marahil ay nagtataka ka kung bakit wala sa tahanayan sa Silangang Asya ang Japan. Ito ay sa kadahilanang halos lahat ng mamamayan dito ay nakababasa at nakasusulat na siyang naging instrumento nito sa pag-unlad.Para palalimin pa ang iyong kaalaman dito, basahin ang Batayang Aklat, Asya Pag usbong ng Kabihasnan, mga pahina 368-376.

PAMPROSESONG TANONG

1. Aling bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang may pinakamalaking illiteracy rate?

2. Aling bansa sa Silangang Asya at Timog Silangang Asya ang may pinakamataas na illiteracy rate?

3. Anong konklusyon ang mahihinuha mula sa talakayang sinuri?4. Paano nakaaapekto sa mga bansang nabanggit ang pagkakaroon ng mataas

na illiteracy rate? o mababang illiteracy rate?Ipaliwanag5. Ano ang mga mungkahi mong solusyon para mabawasan ang bilang ng di

marunong bumasa at sumulat sa ating bansa? Ipaliwanag ito.

GAWAIN BLG 13: ASK ME WHY? Panuto: Sa pamamagitan ng pamamaraang Debate, pag-usapan sa klase ang isyu na :

“Ang Edukasyon ay susi sa kaunlaran ng isang bansaRubrics for Debate

Pamantayan Napakahusay(3 puntos)

Mahusay(2 puntos)

Nagsisimula (1 punto)

Posisyong pinili20%

Natukoy nang malinaw ang kalabasan ng posiyong pinili

Natukoy ang posisyon subalit may ilang kalalabasang posisyon ang hindi

Hindi malinaw ang posisyon

131

malinawBatayan ng mga pahayag25%

Ibinatay sa datos ng kasaysayan.

Ibinatay sa kultura, kinagisnang paniniwala o instinct

Ibinatay sa nararamdaman o emosyon

Kaugnayan ng mga pahayag sa paksa30%

Ang mga pahayag ay nagpapamalas ng lubos na pagkaunawa sa posisyon o argument

May ilang pahayag na walang kaugnayan sa paksa

Ang mga pahayag ay napapamalas ng walang pagkaunawa sa paksa

Paninnindigan sa posisyong pinili25%

Matatag ang paninindigan sa posisyong pinili

May kaunting agam-agam sa posisyong pinili

Hindi napanindigan ang posisyong pinili

Maliban sa edukasyon, ang relihiyon ay may mahalagang ginampanan din sa pagbabagong naganap sa Asya, alamin mo ito sa susunod na gawain.

GAWAIN BLG 14: ANG RELIHIYON SA ASYA SA IBA’T IBANG ASPETO NG PAMUMUHAY

Sa Silangang Asya ay nananatiling matatag ang Buddhism, Shintoism, Confucianism, at Taoism bilang relihiyon. Samantala sa Timog Silangang Asya ang Islam at Kristiyanismo ay mababakas pa rin. Sa paglipas ng panahon, napatatag ng mga relihiyong ito ang pamilyang Asyano. Sa ilang pagkakataon ito ay sanhi rin ng pagbubuklod tungo sa pagbabagong pampulitika. Sa Pilipinas noong 1986 ay nagtagumpay ang mga pari at madre na bigkisin ang sambayanang Pilipino upang maipakilala sa buong daigdig ang isang mapayapang rebolusyon. Ang EDSA People Power Revolution ay ang sanhi ng pagpapatalsik kay dating Pang.Marcos. Bagamat ang ilang pagkakataon ng di pagkakaunawaan sa ilang bansa ay nag-uugat din sa aspektong panrelihiyon tulad ng sa Mindanao at East Timor.

PAMPROSESONG TANONG 1. Ano-ano ang mga relihiyong umiiral sa Silangan sa Silangan at Timog

Silangang Asya?2. Bakit itinuturing na mahalaga ang relihiyon sa aspeto ng pamumuhay sa

mga Asyano?3. Naniniwala ka ba na nanatiling makapangyarihan ang simbahang Katoliko

sa Pilipinas? Patunayan.

GAWAIN BLG 15: WHAT’S YOUR STAND? YES OR NO CARD. Itaas ang YES card kung sumasang-ayon ka sa pahayag at NO card kung tutol ka dito.Humandang maipaliwanag ang iyong sagot.

OO HINDI PALIWANAG

132

1. Pagkakaroon ng opisyal na relihiyon ng isang bansa.

2. Panghihimasok ng simbahan sa gawaing pulitikal

3. Paglahok sa halalan ng mga alagad ng simbahan

4. Pagganap sa mga gawaing pansibiko ng simbahan

5. Pagpapahintulot sa mga babae na mamuno sa simbahan.

Tunay na malaki ang ginampanan ng relihiyon sa paghubog ng buhay sa Asya. Hindi lamang ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig ang naiambag ng Asya kundi maging ang mga katangi-tangi nitong mga mamamayan. Kikilanin mo ang ilan sa mga asyanong hinangaan sa daigdig,ipagpatuloy mo ang gawain.

GAWAIN BLG 16: PAMANA NG SILANGAN AT TIMOG -SILANGANG ASYA SA DAIGDIG

Ang Silangan at Timog Silangang Asya ay binigyan ng mga mahuhusay na mamamayang nakilala sa ibat-ibang dako ng daigdig. Hinahangaan ang kanilang husay at galing sa larangang ng isports at panitikan. Ang ilan sa kanila ay makikita sa talahanayan

Kontribusyon Bansa Larangan1. Lydia De Vega –Mercado Philippines Athletics2. Paeng Nepomuceno Philippines Bowling3. Efren “Bata” Reyes Philippines Billiards4. Manny Pacquiao Philippines Boxing5. Viswanathan Anaud India Chess6. Yao Ming China Basketball7. Jung Koo Chang Korea Boxing8. Murashaki Shikibu Japan Panitikan9. Gao Xingjian China Panitikan

Pamana din ng Silangan at Timog Silangang Asya ang orkestrang Gamelan sa Indonesia, ang dulang Noh at Kabuki ng Japan. Ang mga ito ay lalong nagpatanyag sa rehiyon ng Asya sa daigdig.

133

Kahanga-hanga sila di ba? Tulad nila kaya mo ring magtagumpay kung paghuhusayan mo pa ang iyong pag-aaral at patuloy mong tutuklasin ang iyong kakayanan. Tignan natin kung paano mo mailalahad ang iyong pagmamalaki bilang isang Asyano.

GAWAIN BLG 17: PROUD TO BE ASIAN! Kaugnay sa mga naunawaan mong ilan sa mga ambag ng Silangan at Timog

Silangang Asya sa kabihasnan, buuin ang talata sa pamamagitan ng paglalagay ng mga salitang bubuo sa diwa nito.

Ang Silangan at Timog Silangang Asya ay__________________________ sa daigdig____________________na dapat nitong____________________________. Pinatunayan ng mga mamamayan sa rehiyonh ito ng Asya na ________________. Bilang kabataan ng kasalukuyang henerasyon nais kong _______________ upang patuloy na ____________ ang Silangan at Timog Silangang Asya sa daigdig. Magagawa kong ______________ ang mga ambag na ito ng Silangan at Timog Silangang Asya sa pamamagitan ng _______________________.

Pagnilayan at Unawain…………..

GAWAIN BLG 18: ALAM KO NA! Paghambingin mo ang mga pagababagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya gamit ang Compare ang Contrast Diagram.

134

Bago mo ganap na iwanan ang yugtong ito ng modyul ay iyong balikan ang naging kasagutan mo sa IRF Worksheet at Poll Opinyon. Handa ka na ngayong buuin ang iyong IRF Worksheet. Sa iyong mga sagot sa Poll Opinyon, ilan ang tama? Ilan naman ang Mali? Ngayon ay nalinang na sa iyo ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyunal at makabagong panahon. Handa ka na ngayong pagnilayan at higit pang unawain ang araling ito.

Sa bahaging ito ng modyul ay alam kong madali mo nang masasagot ang mga gawain bunsod ng kaalamang iyong natamo. Tandaan, iyong patuloy na inaaral ang mga pagbabagong naganap sa Silangan at Timog Silangang Asya sa transisyunal at makabagong panahon.Pagbutihan mo pa sa susunod na gawain.

Paksa 1: Silangang Asya Paksa 2: Timog Silangang Asya

Paano nagkakatulad?

Kaugnay sa:PamahalaanEkonomiyaEdukasyonRelihiyon

Kontribusyon

Ibahagi sa klase ang natapos na gawain.

Napakarami mo ng natutuhan mulsa mga aralin at gawain sa mga naunang pahina. Sigurado ako na marami kang bagong natuklasan tungkol sa Silangan at Timog Silangang Asya,sa susunod na gawain muling susubukin ang mga natutuhan mong ito,ipagpatuloy mo ang pagsagot.

GAWAIN BLG 19: TUKLASIN MO!

1. Kilalanin ang mga personalidad na tumanyag sa Silangan at Timog Silangang Asya bunsod sa mga pagbabagong naganap dito mula sa tradisyunal patungong makabagong panahon.

2. Pumili ng graphic organizer na iyong magagamit upang maipakita ang mahahalagang detalye ng iyong sinaliksik.

3. Ibahagi ito sa klase bago ganap na isumite sa guro.

PAMPROSESONG TANONG

1. Bakit tumanyag ang mga nabanggit na personalidad?2. Paano mo tutularan ang mga nagawa nila ?3. Nakatulong ba sila sa pagbabagong naganap sa Asya?Patunayan.

135

Paano nagkakaiba?

Ilipat at isabuhay…….

Bunsod ng iba’t ibang suliraning kinakaharap sa Silangang Asya at Timog – Silangang Asya nagpasya ang mga bansang bumubuo dito na magdaos ng isang kumperensiya upang talakayin ang mga naturang suliranin. Bilang isang kinatawan ikaw ay inaasahang makapagbigay ng mga mungkahi kung paano lulutasin ang mga nasabing suliranin. Ang iyong mga mungkahi ay ilalahad sa mga iba pang kinatawan ng kumperensiya sa pamamagitan ng power point presentation. Ang iyong mungkahi ay mamarkahan batay sa mga sumusunod na pamantayan: kaalaman sa paksa, pinaghalawan ng datos, organisasyon, presentasyon, kaangkupan ng mungkahi.

Goal: Talakayin ang mga suliranin na kinakaharap ng Silangan at Timog – Silangang Asya

Role: Kinatawan ng isang bansa

Audience: Iba’t ibang kinatawan mula sa ibang bansa ng dalawang rehiyon

Situation: May mga suliraning kinakaharap ang mga bansa sa Silangan at Timog – Silangang Asya na kailangang mabigyan ng agarang solusyon

Performance: Makapaglahad ng proposal sa pamamagitan ng powerpoint presentation

Standards: Kaalaman sa paksa, pinaghalawan ng datos, organisasyon, presentasyon, kaangkupan ng mungkahi.

Kriterya 4 3 2 1

136

Magaling! Nagagalak ako at nalampasan mo ang mga gawain sa tatlong naunang bahagi. Malapit mo nang matapos ang pagsagot sa modyul na ito.Ang huling bahagi ay ang ilipat at isabuhay. Good Luck!

Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong unawain mong mabuti ang sitwasyon na isinasaad dito sa pamamagitan ng paglalagay mo ng iyong sarili sa gampaning isinasaad.Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga nakaraang modyul.Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.

Kaalaman sa Paksa

Higit na nauunawaan ang mga paksa. Ang mga panguhaning kaalaman ay nailahad at naibigay ang kahalagahan, wasto at magkaka-ugnay ang mga impormasyon sa kabuuan.

Nauunawaan ang paksa ang mga pangunahing kaalaman ay nailahad ngunit di-wasto ang ilan: may ilang impormasyon na hindi maliwanag ang pagkakalahad.

Hindi gaanong maunawaan ang paksa. Hindi lahat ng pangunahing kaalaman ay nailahad may mga maling impormasyon at hindi naiugnay ang mga ito sa kabuuang paksa.

Hindi maunawaan ang paksa ang mga pangunahing kaalaman ay hindi nailahad at natalakay at walang kaugnayan ang mga pangunahing impormasyon sa kabuuang Gawain.

Pinaghalawan ng Datos

Binatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman tulad ng mga aklat, pahayagan, video clips, interview, radio at iba pa.

Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga impormasyon ngunit limitado lamang.

Ibinatay lamang ang saligan ng impormasyon sa batayang aklat lamang.

Walang batayang pinagkunan at ang mga impormasyon ay gawa-gawa lamang.

Organisasyon Organisado ang mga paksa at sa kabuuan maayos ang presentasyon ng Gawain ang pinag-sama-samang ideya ay malinaw na naipapahayag at natatalakay gamit ang mga makabuluhang powerpoint presentation.

Organisado ang mga paksa sa kabuuan at maayos na presentasyon ngunit di masyado nagamit nang maayos ang powerpoint presentation.

Walang interaksyon at ugnayan sa mga kasapi. Walang malinaw na presentasyon ng mga paksa. May powerpoint presentation ngunit hindi nagamit at nagsilbi lamang na palamuti sa pisara?

Di organisado ang paksa. Malinaw na walang preparasyon ang paksa.

Presentasyon Maayos ang pagkakalahad. Namumukod

Maayos ang paglalahad. May ilang

Simple at maikli ang presentasyon.

Ang paglalahad ay hindi malinaw.

137

tangi ang pamamaraan, malalakas at malinaw ang pagsasalita sapat para marinig at maintindihan ng lahat.

kinakabahan at may kahinaan ang tinig.

Walang gaanong presentasyon.

Kaangkupan ng Mungkahi

Ang mga mungkahi ay naaangkop sa iba’t ibang bansa at sensitibo sa lahat ng antas ng lipunan

Ang mga mungkahi ay naaangkop sa iba’t ibang bansa

May ilang mungkahi na hindi naaangkop sa ibang bansa

Maraming mga mungkahi ang hindi angkop sa ibang bansa

Panghuling Pagtataya

138

Sa bahaging ito ay susubukin kung naunawaan mo ang mga paksang tinalakay. Sagutin ang mga katanungan sa ibaba. Isulat sa sagutang papel ang iyong kasagutan.

1. Ang pagdating ng mga iba’t - ibang mananakop sa Silangan at Timog – Silangang Asya ay nagdulot ng maraming pagbabago sa pamumuhay ng mga Asyano. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ng pagbabago sa aspetong pulitikal ng mga nasakop na bansa?

a. Pagtataguyod ng makabagong sistema ng edukasyonb. Pagpapatayo ng mga imprastraktura c. Pagbabago sa paniniwala at relihiyond. Pagkawala ng karapatang pamunuan ang sariling bansa

2. Magkakaiba ang pamamaraang ginamit ng mga Asyano sa pagpapamalas ng damdaming nasyonalismo.

Alin sa mga sumusunod ang mga samahan na itinatag ng mga Pilipino na naglalayong ipakita ang kanilang pagmamahal sa bayan?

a. Bodi Utomo at Sarekat Islamb. Kilusang Propaganda at Katipunanc. Partido Kuomintang at Partido Kunchantangd. Anti-Facist People’s Freedom League

3. Sa paanong paraan nakaapekto ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa paglaya ng mga bansa sa Timog Silangang Asya?

a. Marami ang napinsala at namatayb. Nagpatuloy ang kaguluhan at nagkaroon ng civil warc. Lumakas ang nasyonalismo at napabilis ang paglayad. Umigting ang tunggalian ng ideolohiyang demokratiko at komunismo

4. Ang China ay nakilala sa pagkakaroon ng sistemang dinastiya sa larangan ng pamamahala. Alin sa mga sumusunod na sistemang politikal ito nahahawig?

a. Demokrasyab. Monarkiya ( Konstitusyonal )c. Monarkiya ( Walang takda )d. One Party Government

5. Suriin ang talahanayan ukol sa bilang ng mga di marunong bumasa at sumulat ng ilang mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya.

Education: Illiteracy Rate Adult (% of Females/ Male Ages 15 and above)Pananda: B – babae L - lalaki

Bansa 1970 1980 1990 2000 B L B L B L B LChina 64.48 33.84 47.82 22.02 33.08 13.55 23.72 8.34

Hongkong 35.29 7.88 23.76 5.98 5.63 4.65 9.83 3.46South Korea 19.89 6.26 11.07 3.15 6.56 1.61 3.59 0.86Philippines 18.29 14.59 12.09 10.06 8.12 7.06 4.87 4.54

139

Thailand 27.29 11.99 17.37 7.5 10.51 4.64 6.12 2.85Singapore 40.46 14.1 26.19 8.67 16.73 5.51 11.62 3.73

Ano ang pinakamabisang naging epekto sa mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya na may mababang illiteracy rate?

a. Nakatulong ang mga mamamayan sa pagpapa-unlad ng ekonomiya ng bansa.

b. Napanatili ang katatagang pampulitika.c. Napagyaman ang ugnayan sa loob at labas ng bansa.d. Nagtungo ang mga mamamaya sa ibang bansa upang magtrabaho.

6. Ang mga sumusunod ay pangyayaring naganap at naging papel ng nasyonalismo upang makalaya ang bansang Vietnam. Iayos ang mga pangyayari ayon sa historikal na kaganapan ng bansa.

I. Vietnam War na sinalihan ng bansang AmerikaII. Pagkakahati ng Vietnam sa dalawa dahilan sa magkatunggaling

ideolohiyaIII. Pag-iisa ng Vietnam sa pamumuno ni Nguyen Ai-Quoc o Ho Chih Minh

mula sa kilusang Viet Minh sosyalismoIV. Pag-iwan sa Timog Vietnam ng Amerika at pagpapasailalim sa kontrol

ng grupong may ideolohiyang komunismo at

a. I, II, III, IVb. II, I, IV, IIIc. III, IV, II, Id. IV, III, II, I

7. Bago maganap ang kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin noong ika-16 hanggang ika-19 na siglo, magkatulad ang patakarang panlabas ng China at Japan. Subalit magkaiba naman ang kanilang naging tugon sa pagdating ng mga dayuhang mananakop sa kanilang bansa. Gamit ang venn diagram, panghambingin ang pakikitungo ng dalawang bansa bago at sa harap ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin.

140

PagkakaibaPagkakaiba

Pagkakatulad

a. Pagkakatulad: Parehas na isinara ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinanggihan ng China ang mga dayuhan. Tinanggap ng Japan ang mga dayuhan.

b. Pagkakatulad: Parehas na isinara ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinaggap ng China ang mga dayuhan. Tinanggihan ng Japan ang mga dayuhan.

c. Pagkakatulad: Parehas na binuksan ang bansa sa mga dayuhan; Pagkakaiba: Tinaggap ng China ang lahat ng mga Kanluraning bansa. Tinanggap ng Japan ang bansang United States.

d. Pagkakatulad: Parehas na binukasan ang bansa sa mga dayuhan. Pagkakaiba. Tinanggap ng China ang United States. Tinaggap ng Japan ang lahat ng mga Kanluranin.

8. .Sina Gloria Macapagal-Arroyo, Maria Lourdes Sereno, Lydia De Vega-Mercado, Lea Salonga at iba pa ay pawang mga Pilipinang tumanyag sa loob at labas ng bansa. Alin sa mga sumusunod na pahayag ang nagsasaad ng kahalagahan ng katanyagang tinamo ng mga nabanggit na kababaihan?

a. Pinatunayang kayang higitan ng mga babae ang mga lalaki.b. Higit ang talino at kasanayang taglay ng mga babae.c. Mas may pagpapahalaga at tiwala ang lipunan sa mga babae.d. May taglay ng karapatan at kalayaan ang mga babae.

9. Ang isyu tulad ng same sex marriage ay nanatiling kontrobersiyal na usapin sa mga bansa sa Silangan at Timog-Silangang Asya partikular na sa Pilipinas. Ano ang mahihinuha sa kaisipan ng mga Asyano ukol sa usapin na ito?

a. Ang kulturang kanluranin ay hindi tanggap ng mga Asyano.b. Nanatiling tradisyonal ang kaisipan at saloobin ng mga Asyano.c. May mataas na pagpapahalaga ang mga Asyano sa kanilang kultura at

relihiyon.d. Ang mataas na edukasyon ng mga Asyano na nakatulong sa kanilang

pagpapasya sa buhay.

10.Sa paglipas ng panahon ay patuloy na nadaragdagan ang pangalan ng mga Asyanong nagtatagumpay sa iba’t ibang larangan ng palakasan sa daigdig. Paano nakaapekto ang tagumpay na ito ng mga bansang Asyano sa pananaw ng mga bansa sa daigdig?

a. Naging sentro ng kontrobersiya ang tagumpay na natamo ng mga Asyano.b. Kinilala ang Asya sa larangan ng palakasan bilang isang powerhouse.c. Itinuring na balakid ng ibang mga bansa ang tagumpay na tinamo ng mga

Asyano sa kanilang sariling hangarin.d. Maraming atletang Asyano ang hinangad ng ibang mga bansa na makuha

nila.

141

11.Pahayag 1: Ang lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog Silangan Asya na naghangad nang kalayaan sa pananakop ng mga bansang Kanluranin ay lumaya sa pagyakap sa kaisipang liberal at ideya ng demokrasya

Pahayag 2: Ang pananakop at paniniil ng mga bansa sa Silangan Asya at Timog Silangang Asya ay naglunsad ng pag-usbong ng diwang makabansa bilang tugon sa pang-aabuso ng mga kanluranin

a. Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay malib. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tamac. Lahat ng pahayag ay tama.d. Lahat ng pahayag ay mali.

12.Para sa aytem na ito, suriin ang flowchart

a. Ang panahon ng Imperyalismong Kanluranin ay sinundan ng pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo sa mga Asyano

b. Maiuugnay ang kasalukuyang kalagayan ng mga bansang Asyano sa epekto ng Panahon ng Imperyalismong Kanluranin at Panahon ng pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo

c. Hindi mabubuo ang damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano kung hindi dahil sa mga patakarang ipinatupad ng mga mananakop na kanluranin sa

d. Ang mga Kanluranin ang nagasagawa ng imperyalismo a kolonyalismo samantalang ang mga Asyano naman ang nagpamalas ng iba’t ibang paraan ng pagpapakita ng damdaming nasyonalismo

13. Suriin ang sumusunod na pahayag:

Pahayag 1: Ang Thailand ay hindi nasakop ng kahit na siong dayuhan samantalang ang Korea ay sinakop ng mga Hapones.

Pahayag 2: Lahat ng mga bansa sa Silangan at Timog- Silangang Asya ay sinakop ng mga Europeo.

a. Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay malib. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tamac. Lahat ng pahayag ay tama.d. Lahat ng pahayag ay mali.

14.Pahayag 1:Ang mga nanakop sa Silangan at Timog-Silangang Asya ay pawang mga Kanluranin

142

Pag-usbong ng damdaming Nasyonalismo ng mga Asyano

Pagpapatupad ng iba’t ibang patakaran na nagpahirap sa mga Asyano

Panahon ng Kolonyalismo at Imperyalismong Kanluranin

Pagharap ng mga Asyano sa mga kasalukuyang hamon

Paglaya ng mga bansang Asyano mula sa mga dayuhang mananakop

Pahayag 2: Gumamit nang dahas ang mga Kanluranin sa pananakop sa Silangan at Timog Silangang Asya

a. .Pahayag 1 ay tama, pahayag 2 ay malib. Pahayag 1 ay mali, pahayag 2 ay tamac. Lahat ng pahayag ay tama.d. Lahat ng pahayag ay mali.

15. Kung ang iyong bansa ay humaharap sa krisis ng pagtatanggol ng teritoryo laban sa mas malakas na bansa, bilang isang kinatawan ng iyong bansa alin sa mga sumusunod na pananaw ang isusulong mo sa iyong gagawing resolusyon ?

a. Hindi magsusulong ng anumang interes dahil mababalewala rin naman.b. Papayag sa kung ano ang gusto ng mas malakas na bansa para walang guloc. Isusulong ang pambansang interes at karapatan ng bansa anuman ang

mangyarid. Isusulong ang interes ng iba pang bansa na interesado sa usapin upang

magkaroon ng kaalyansa

16. Itinuturing ng ilan na isang porma ng neokolonyalismo ang tulong pinansiyal, militar at impluwensiyang kultural na hatid ng mga bansang kanluranin sa mga bansa sa Asya. Ano ang mabisang gawin ng mga Asyano upang mapangalagaan nila ang kanilang sariling kapakanan?a. Putulin ang ugnayan sa mga bansang ito at simulan ang pagiging

nakapagsasarili sa aspektong pinansiyal,militar at kultural.b. Pumili ng mga bansang makapagbibigay ng higit na kapakinabangan sa

aspektong pinansiyal, militar at kultural.c. Pag-aralan at suriin ang epekto ng mga kasunduang umiiral at bubuin pa

lamang kaugnay sa aspektong pinansiyal, militar at kultural.d. Lumahok sa iba pang samahang panrehiyon at pandaigdig para sa higit

na tulong pinansiyal, military at kultural.

17. Isa sa mga epekto ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin ay ang pagbabago sa kalagayang pang-ekonomiya ng mga Asyano. Bagama’t may ilang bansang umunlad, karmihan sa mga bansang Asyano na nasakop ng mga dayuhan ay hindi pa rin ganap na maunlad sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin ng mga nasakop na bansa kung sakaling muling makipag-ugnayan sa kanila ang mga dating mananakop na dayuhan?

a. Tanggihan ang mga dayuhang bansa na naghahangad na makipagkalakalanb. Tukuyin lamang ang mga lugar kung saan maaaring makipagkalakalan ang

mga dayuhan na dating mananakop ng bansa

143

c. Talikuran ang hindi magandang karanasan sa mga dayuhan subalit itigil na ang pakikipag-ugnayan sa kanila

d. Tanggapin ang kanilang pagnanais na pakikipagtulungan at pakikipagkalakalan

18. Mahigpit na pinagtatalunan ng bansang China at Pilipinas ang mga isla ng Spratly na tinatawag din ng mga Pilipino na Kalayaan Islands. Noong panahon ng kolonyalismo at imperyalismo, ang mga teritoryo ng mga bansang Asyano ay sinakop ng mga Kanluranin, ano ang nararapat gawin upang maiwasan na mauwi sa pananakop ng China ang sigalot sa Spratly Islands?

a. Idulog ang usapin sa pandaigdigang husgado upang maresolba ng mapayapa ang nabanggit na krisis

b. Palakasin ang puwersang pandigma ng Pilipinas upang maging handa sa posibleng digmaan

c. Humingi ng tulong sa mga malalakas na bansa upang matapatan ang malakas na puwersa ng China

d. Makipagkasundo sa pinuno ng pamahalaang Tsino upang paghatian ang mga isla sa Spratly

19.Maraming pagbabago ang dulot ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin sa Asya. Isa dito ay ang pagbabago sa kultura na naging dahilan sa kawalan ng tunay na pagkakaisa ng mga mamamayang Asyano sa kani-kanilang bansa. Makikita na may kaugnayan sa mga hamon na nararanasan ng mga Asyano sa kasalukuyan. Ano ang nararapat na gawin upang maging bahagi sa paglutas ng nabanggit na suliranin?

a. Sisihin ang mga Kanluraning bansa na nanakop sa mga bansang Asyanob. Tanggihan ang mga turista na mula sa mga bansa na nanakop noon sa Asyac. Magsumikap sa pag-aaral upang hindi maging pabigat sa lipunand. Tanggapin ang mga pagbabagong naganap at gamitin para mapaunlad ang

bansa

20.Ang mga OFW ay itinuturing na pangunahing dahilan ng unti-unting pagbangon ng ekonomiya ng Pilipinas. Kamakailan lang ay patuloy ang pagbalik sa bansa ng mga OFW bunsod ng mga di magandang karanasan na kanilang tinamo tulad ng pang-aabuso, pagmamaltrato at iba pa. Kung ikaw ang Sec. of DFA ano ang iyong imumungkahing mabisang gawin ng pamahalaan ukol dito?

a. Himukinangmga OFW nabumaliksamgabansangpinagtatrabahuhanb. Wakasan ngPilipinas ang ugnayan sa mga nasabing bansa.c. Himukinangmgakaratigbansanamagpairalng ‘economic embargo’.d. Maglunsadngmgaprogramangpangkabuhayanparasamganagbalikna OFW

144

145