Gözlem ve doküman analizi

FBÖ 654 Veri Toplama

Yöntemleri II

FBÖ 654

2

Veri Toplama Yöntemleri

•Gözlem

•Doküman analizi

FBÖ 654

3

Niye Görüşme Değil?Sorulan

sorulara doğru yanıt veriyor mu acaba?

Cevapları samimi mi?

Yaptıkları ile söyledikleri arasında bir

farklılık var mı?

FBÖ 654

4

Gözlem Nedir?

• Herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir.

• Eğer bir araştırmacı, herhangi bir ortamda oluşan bir davranışı ilişkin ayrıntılı, kapsamlı ve zamana yayılmış bir resim elde etmek istiyorsa, gözlem yöntemini kullanabilir.

FBÖ 654

5

Nitel Araştırmada Gözlem

FBÖ 654

6

Nitel Araştırmalarda Gözlem

FBÖ 654

7

Nitel Araştırmalarda Gözlem

% 100 nesnel araştırma

FBÖ 654

8

Gözlem TürleriGözlem Türleri

Gözlemin gerçekleştiği

ortamın yapısı

Doğal ortam (alan çalışması)

Yapay ortam (laboratuvar

çalışması)

Araştırmacı tarafından ortama

ilişkili yapı

Yapılandırılmış

Yapılandırılmamış

FBÖ 654

9

Gözlem TürleriAraştırmacı tarafından ortama ilişkin geliştirilen yapı

Ortamın kendisiyle ilgili yapı

Doğal ortam(Alan Çalışması)

Yapay ortam(Laboratuvar Çalışması)

Yapılandırılmamış Tür 1: Yapılandırılmamış alan çalışması (araştırmacı katılımcıdır)

Tür 3: Yapılandırılmamış laboratuvar çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemci)

Yapılandırılmış Tür 2: Yapılandırılmış alan çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemcidir)

Tür 4: Yapılandırılmış laboratuvar çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemci)

FBÖ 654

10

Gözlem Türleri

FBÖ 654

11

Gözlem Türleri

FBÖ 654

12

Gözlemin Güçlü ve Zayıf Yönleri

Güçlü Yönleri• Sözel olmayan davranış• Doğal çevre• Zamana yayılmış (uzun

süreli) analiz

Zayıf Yönleri• Kontrolün olmaması• Sayısallaştırma güçlüğü• Örneklem küçüklüğü• Alana giriş güçlüğü• Gizliliğin ortadan kalkması• Araştırmacının gözlem

becerilerinin iyi olmasını gerektirmesi

FBÖ 654

13

Gözlem Formunun HazırlanmasıGözlenen olgunun çok yönlü olarak gözlemlenmesine olanak verecek biçimde gözlem boyutlarını belirleme

Fiziksel ortamın tanımlanması

Ortamın sosyal boyutunun gözlenmesi

Ortamda oluşan etkinliklerin gözlenmesi

Ortamda oluşan dilin gözlenmesi

FBÖ 654

14

Örnek Gözlem Formu1. Gözlemin Amacı

2. Araştırma Soruları

3. Veri ToplamaNerede, nasıl ve neler gözleneceğine ilişkin bilgilerHangi boyutların gözleneceği ve bu boyutların tanımlamaları yazılır.

4. Gözlem Notlarının Analizinde Kullanılacak Kodlama ListesiGözlem esnasında öncelikle dikkat edilmesi gereken boyutların daha belirgin bir biçimde ortaya koyulabilmesi için kodlar yazılabilir.

FBÖ 654

15

Gözlemin Yapılması

Fiziksel çevreyi ne kadar ayrıntılı

tanımlamalıyım?

Konuşmaları olduğu gibi mi

kaydetmeliyim?

Gözlem ile not alma arasında nasıl bir denge

oluşturmalıyım?

FBÖ 654

16

Gözlemin Yapılması• Temel kural, araştırmanın amacına göre araştırmanın

önemli bulduğu her şeyin kaydedilmesi gerektiğidir.

• Herhangi bir olay ya da davranış gözlendiği anda hemen not edilmelidir.

• Gözlemin yapıldığı ortam ve bu ortam içinde oluşan temel davranış ve süreçlere ilişkin ayrıntılı notlar alınmalıdır.

FBÖ 654

17

Gözlemin Yapılması• İnsanların sözel davranışlarını yansıtmak amacıyla

iletişimden örnekler verilebilir ve söylediklerinden doğrudan alıntılar yapılabilir.

• Gözlemcinin gözlediği olgulardan yola çıkarak yaptığı birtakım çıkarımlar yorumlar olabilir. Fakat, bu yorumları rapor ederken onları diğer tanımlayıcı notlardan ayırt etmeli ve hangi bulguların bu yorumlara dayandığını belirtmelidir.

FBÖ 654

18

Gözlem Protokolü Tarih, saat, öğretmen, sınıf, ders, konu, gözlem konusuOrtamın Tanıtımı:Tanımlayıcı Notlar Yansıtıcı Notlar

Saat

Saat

Saat

Saat Sınıfın kroki görünümü

FBÖ 654

19

Gözlem Bulgularının Görüşme ile Desteklenmesi

• Gözlem sonrasından yapılan görüşmelerle gözlenen olgulara ilişkin yanlış algılar düzeltilebilir ya da bazı yargıların doğruluğu teyit ettirilebilir.

• Gözlemle elde edilen verilere bakış açısı ve derinlik kazandırmak amacıyla görüşmeler yapılabilir.

• Böylece ulaşılan sonuçlarının geçerliği ve güvenirliği çeşitleme (triangulation) yöntemi ile desteklenir.

FBÖ 654

20

Gözlem Verilerin Kaydedilmesi• Not alma

• Görüntü ve ses kayıt cihazlar

• Fotoğraflar

FBÖ 654

21


• Gözlem

• Doküman analizi

FBÖ 654

22

Doküman Analizi• Araştırılması hedeflenen olgu ve olayla

hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar.

• Kültürler, gelenekler, yaşantılar ve devlet politikaları yazılı araçlar yoluyla gelecek nesillere aktarılmış ve geçmiş hakkında bildiğimiz şeylerin pek çoğunu bu yazılı kaynakların analizi yoluyla bize ulaşmıştır.

FBÖ 654

23

Doküman Analizi• Doküman incelemesi tek başına bir araştırma

yöntemi olabildiği gibi, diğer nitel yöntemlerin kullanıldığı durumlarda çeşitleme için de kullanılır.

• Hangi dokümanların önemli olduğu araştırma problemi ile yakından ilgilidir.

FBÖ 654

24

Doküman Analizi• Eğitim alanında

oDers kitapları, oProgram, oOkul içi ve dışı yazışmalar, oÖğrenci kayıtları,o Toplantı tutanakları, oÖğrenci rehberlik kayıt ve dosyaları, oÖğrenci ve öğretmen el kitapları, oÖğrenci ders ödevleri ve sınavları, oDers ve ünite planları, oÖğretmen dosyaları, oEğitimle ilgili resmi bilgileroFilm, video ve fotoğraf

FBÖ 654

25

Doküman İncelenmesinin Güçlü ve Zayıf Yönleri

Güçlü Yönleri• Kolay ulaşılamayacak

özneler• Tepkiselliğin olmaması• Uzun süreli analiz• Örneklem büyüklüğü• Bireysellik ve özgünlük• Göreli düşük maliyet• Nitelik

Zayıf Yönleri• Olası yanlılık• Seçilmişlik• Eksiklik• Ulaşılabilirlik• Örneklem yanlılığı• Sınırlı sözel olmayan

davranış• Standart bir formatın

olmaması• Kodlama zorluğu

FBÖ 654

26

Doküman İncelemesinin Aşamaları1. Dokümanlara ulaşma

2. Özgünlüğü (orijinallik) kontrol etme

3. Dokümanları anlama

4. Veriyi analiz etme

FBÖ 654

27

Dokümanlara ulaşmaNe tür dokümanlara

ihtiyaç vardır? Bu dokümanları nereden elde

edilebilir?Dokümanların kullanılmasına

gerçekten ihtiyaç var mı? Varsa,

neden?Dokümanların elde

edilmesinde devreye sokulması gereken kişiler var

mıdır?

Doküman İncelemesinin Aşamaları >

FBÖ 654

28

Özgünlüğü (orijinallik) kontrol etme

Dokümanlarda kapsanan veri,

araştırmada konu edilen kişi, kuruluş

veya gruplara ilişkin mi?

Elde edilen dokümanlar

asıllarının aynı mıdır? Kim veya kimler

tarafından, ne zaman, nerede

geliştirildiği belirli mi?

Dokümanı geliştirenler veya

kaleme alanlar inanılır mı?


FBÖ 654

29

Dokümanları anlama• Sadece dokümanlara dayalı araştırma

o Belirli bir sistem içinde ve birbirleriyle karşılaştırmalı olarak dokümanlar incelenir.

o Farklı bakış açıları ve yorumlar fark edilirse; değişik kültür, bakış açısı ve dünya görüşleri keşfedilmeye başlanır.

• Çeşitleme yapılıyorsao Elde edilen verilir karşılaştırılır (daha geçerli ve güvenilir

araştırma).oDokümanlardan elde edilen verilerle görüşme veya gözlem

soruları yapılandırılabilir.


FBÖ 654

30

Veriyi analiz etme• Çeşitleme yapılıyorsa

o Karmaşık bir veri analizine ihtiyaç olmayabilir. Çünkü dokümanlardan elde edilen veriler gözlem ve görüşmelerden elde edilen verileri desteklemek, çürütmek veya alternatif sonuçlar getirmek için kullanılır.

• Sadece dokümanlara dayalı araştırma1) Analizi konu olan veriden örneklem seçme2) Kategorilerin geliştirilmesi3) Analiz bitiminin saptanması ve sayısallaştırma


FBÖ 654

31

Analize konu olan veriden örneklem seçme Tüm doküman verisinin bir bütün olarak analize konu olması mümkün olmayabilir. Örnekleme teknikleri kullanılabilir.

oSeçkisiz örnekleme oSistematik örnekleme oTabaka örnekleme oKüme örnekleme

Doküman İncelemesinin Aşamaları > Veriyi analiz etme >

FBÖ 654

32

Kategorileri geliştirme• Kuramlardan yola çıkarak kategoriler geliştirme• Analizin ilerleyen araştırmalarında araştırmacı tarafından

oluşturulan kategoriler

! Kategoriler bir diğerini kapsamayacak şekilde ve birbirinden bağımsız olmalıdır.

Örneğin, tarih kitaplarının yanlılık açısından karşılaştırılan bir araştırmada kategoriler; atıflardaki, kullanılan sıfatlardaki, zarflardaki, sunumun içeriğine ilişkin kategoriler olabilir.


FBÖ 654

33

Analiz birimini saptama• Sözcük• Tema

Dokümanların yazılış amacıyla ilgilidir. Temaları belirleme konusunda tercihler öznel olabilir ve bu yüzden kodlayıcı kişiler arasında temalar üzerinde uzlaşma zordur.

• Karakter veya kişi• Cümle veya paragraf• İçerik

Sözcükler farklı içeriklerde ve farklı anlamlarda kullanırlar ve bu yüzden analizde araştırma dahilindeki sözcüklerin içeriğine de dikkat etmesi gerekir.


FBÖ 654

34

SayısallaştırmaElde edilen veriler sayısallaştırılmak isteniyorsa, 3 yoldan biri izlenebilir.

• Var veya yok (ilgili kategori dokümanda varsa 1, yoksa 0)• Yüzde dağılımı• Kapsanan alan (kategorinin ilgili dokümanda kapsadığı

alan)


FBÖ 654

35

Veriyi kullanmaDoküman İncelemesinin Aşamaları >

Belirli kurum veya kuruluşlar zarar

görebilir veya çıkar sağlayabilir mi?

Adı geçenlere zarar gelmeyecek şekilde gizlilikleri nasıl korunabilir?

FBÖ 654

36

Veriyi kullanmaDoküman İncelemesinin Aşamaları >

• İlgililerden onay alınmalıdır.

• Adı geçen kişi, grup veya kurumların isimleri mutlaka gizli tutulmalı , raporda kullanılacaksa takma isimler kullanılmalıdır.

• Araştırma raporunun ön kopyası ilgili kişilerin görüşlerine sunulabilir. Böylece ne derece doğru yorumlandığı tespit edilip eksik ve yanlı yorumlar düzeltilebilir.

FBÖ 654

37

KaynaklarCreswell, J. W. (2009). Research design: qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (3rd edition). Sage Publications: California.Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design: choosing among five approaches. Sage Publications: California.Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.

FBÖ 654

38


Education

Gözlem ve doküman analizi