CHƯƠNG VI

ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ

NỘI DUNG CHƯƠNG VI

I. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ THỜI KỲ TRƯỚC ĐỔI MỚI

(1945 – 1989).II. ĐƯỜNG LỐI XÂY DỰNG HỆ THỐNG

CHÍNH TRỊ THỜI KỲ ĐỔI MỚI

Kh¸i niÖm hÖ thèng chÝnh trÞ

HÖ thèng chÝnh trÞ lµ hÖ thèng c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi mµ nhê ®ã nh©n d©n thùc thi quyÒn lùc cña m×nh trong x· héi

HÖ thèng chÝnh trÞ lµ mét bé phËn kiÕn tróc thưîng tÇng x· héi, bao gåm c¸c tæ chøc, c¸c thiÕt chÕ cã quan hÖ víi nhau vÒ mÆt môc ®Ých, chøc n¨ng trong viÖc thùc hiÖn, tham gia thùc hiÖn quyÒn lùc chÝnh trÞ hoÆc ® a ra c¸c quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ

HÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam hiÖn nay bao gåm §¶ng, Nhµ n íc, MÆt trËn Tæ quèc vµ 5 ®oµn thÓ chÝnh trÞ - x· héi (Tæng Liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam, §oµn Thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh, Héi Liªn hiÖp phô n÷ ViÖt Nam, Héi cùu chiÕn binh ViÖt Nam, Héi n«ng d©n ViÖt Nam) vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh tè trong hÖ thèng

HE THONG CHINH TRI

DANG

NN MT

I. §Ưêng lèi x©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ thêi kú trƯíc ®æi

míi

A. HÖ thèng chÝnh trÞ d©n chñ nh©n d©n

(giai ®o¹n 1945 - 1954)C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng, sù ra ®êi n íc ViÖt Nam d©n chñ Céng hßa ®¸nh dÊu sù h×nh thµnh chÝnh thøc cña mét hÖ thèng chÝnh trÞ c¸ch m¹ng víi c¸c ®Æc tr ng sau ®©y:

CO SO HINH THANH HTCT

NhiÖm vô cña hÖ thèng chÝnh trÞ nµy lµ: “§¸nh ®uæi bän ®Õ quèc x©m l îc,

giµnh ®éc lËp vµ thèng nhÊt thËt sù cho d©n téc.

KhÈu hiÖu “D©n téc trªn hÕt, tæ quèc trªn hÕt” lµ bÖ ®ì t t ëng cho hÖ thèng chÝnh trÞ giai ®o¹n nµy

Dùa trªn nÒn t¶ng cña khèi ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc hÕt søc réng r·i: kh«ng ph©n biÖt gièng nßi, giai cÊp, t«n gi¸o, ®¶m b¶o c¸c quyÒn tù do d©n chñ

…

Kh«ng chñ tr ¬ng ®Êu tranh giai cÊp

Kh«ng ®Æt tiªu chuÈn ý thøc hÖ, chñ thuyÕt

§Æt lîi Ých cña ®êi sèng, cña d©n téc lµ cao nhÊt

®Æc tr ng HTCT Cã mét chÝnh quyÒn tù x¸c ®Þnh lµ

c«ng béc cña d©n, coi d©n lµ chñ vµ d©n lµm chñ, thùc thi nhiÒu chÝnh s¸ch thiÕt thùc cho d©n. C¸n bé sèng vµ lµm viÖc: gi¶n dÞ, cÇn, kiÖm, liªm, chÝnh

Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng (tõ th¸ng 11 n¨m 1945 ®Õn th¸ng 2 n¨m 1951) ® ưîc Èn trong vai trß cña Quèc héi, ChÝnh phñ, vai trß cña c¸ nh©n Hå ChÝ Minh vµ c¸ nh©n ®¶ng viªn trong ChÝnh phñ

Cã mét MÆt trËn Tæ quèc (Liªn ViÖt) vµ nhiÒu tæ chøc quÇn chóng réng r·i ®ång thuËn x©y dùng mét x· héi d©n sù v¨n minh, ® îc tæ chøc theo h×nh thøc d©n sù, tù nguyÖn, kh«ng h ëng l ¬ng vµ kinh phÝ ho¹t ®éng tõ nguån ng©n s¸ch Nhµ n íc, víi ®éi ngò c¸n bé ch a ® îc c«ng chøc hãa

§· xuÊt hiÖn (ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh) sù gi¸m s¸t cña d©n ®èi víi Nhµ n íc vµ §¶ng, sù ph¶n biÖn gi÷a 2 §¶ng chÝnh trÞ kh¸c (§¶ng D©n chñ vµ §¶ng x· héi) ®èi víi §¶ng Céng s¶n

NhËn xÐt: HÖ thèng chÝnh trÞ D©n chñ nh©n d©n (1945 - 1954) ®· ph¸t huy ® îc vai trß cña x· héi d©n sù trong kh¸ng chiÕn kiÕn quèc nªn ®· lµm gi¶m bít râ rÖt c¸c tÖ n¹n th êng ph¸t sinh trong bé m¸y c«ng quyÒn

B. HÖ thèng chÝnh trÞ chuyªn chÝnh v« s¶n (1954 – 1975 vµ 1975 - 1989)

* Bước ngoÆt lÞch sö

ë n íc ta, khi giai cÊp c«ng nh©n gi÷ vai trß l·nh ®¹o c¸ch m¹ng th× th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n còng lµ sù b¾t ®Çu thêi kú thùc hiÖn nhiÖm vô lÞch sö cña chuyªn chÝnh v« s¶n

B íc ngoÆt nµy diÔn ra ë miÒn B¾c tõ 1954. Do ®ã hÖ thèng chÝnh trÞ d©n chñ nh©n d©n lµm nhiÖm vô lÞch sö cña chuyªn chÝnh v« s¶n.

B íc ngoÆt nµy diÔn ra trong ph¹m vi c¶ n íc tõ n¨m 1975. Do ®ã hÖ thèng chÝnh trÞ chuyÓn sang hÖ thèng chuyªn chÝnh v« s¶n

* C¬ s¬ h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh trÞ Ccvs.

1. Lý luËn M¸c- Lªnin vÒ thêi kú qu¸ ®é vµ vÒ chuyªn chÝnh v« s¶n

2. §Ưêng lèi chung cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi

XuÊt ph¸t tõ mét n íc vèn lµ thuéc ®Þa, nöa phong kiÕn, tõ s¶n xuÊt nhá tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi; bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa

§iÒu kiÖn tiªn quyÕt lµ ph¶i thiÕt lËp vµ kh«ng ngõng t¨ng c êng chuyªn chÝnh v« s¶n, thùc hiÖn vµ kh«ng ngõng ph¸t huy quyÒn lµm chñ tËp thÓ cña nh©n d©n lao ®éng, tiÕn hµnh ®ång thêi 3 cuéc c¸ch m¹ng

3. C¬ së chÝnh trÞ

C¸c yÕu tè cña hÖ thèng chÝnh trÞ h×nh thµnh tõ n¨m 1930, b¾t rÔ v÷ng ch¾c trong lßng d©n téc

4. C¬ së kinh tÕ cña hÖ thèng chÝnh trÞ chuyªn chÝnh v« s¶n

Lµ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, quan liªu bao cÊp

Kh«ng thõa nhËn thÞ tr êng, kh«ng cho tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ

Thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa theo m« h×nh Liªn X«, dùa nhiÒu vµo viÖn trî

5. C¬ së x· héi

Lµ liªn minh 2 giai cÊp vµ mét tÇng líp

§Êu tranh giai cÊp, ®Êu tranh “ai th¾ng ai” gi÷a hai con ® êng

*Chñ tr ¬ng x©y dùng hÖ thèng chuyªn chÝnh v« s¶n

Theo §¹i héi IV vµ V th× x©y dùng hÖ thèng chuyªn chÝnh v« s¶n ® îc quan niÖm lµ x©y dùng chÕ ®é lµm chñ tËp thÓ x· héi chñ nghÜa, víi c¸c néi dung sau:

Mét lµ, x¸c ®Þnh quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n cÇn ® îc thÓ chÕ hãa b»ng ph¸p luËt vµ tæ chøc. Thùc hiÖn: d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra

Hai lµ, x¸c ®Þnh “Nhµ n íc trong thêi kú qu¸ ®é lµ Nhµ n íc chuyªn chÝnh v« s¶n thùc hiÖn chÕ ®é d©n chñ x· héi chñ nghÜa, lµ mét thiÕt chÕ chÝnh trÞ cña d©n, do d©n, v× d©n, ®ñ n¨ng lùc tiÕn hµnh 3 cuéc c¸ch m¹ng”

Ba lµ, x¸c ®Þnh §¶ng lµ ng êi l·nh ®¹o chÕ ®é lµm chñ tËp thÓ

Bèn lµ, x¸c ®Þnh vai trß nhiÖm vô, ph ¬ng thøc ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc vµ c¸c ®oµn thÓ chÝnh trÞ x· héi

Më réng c¸c h×nh thøc tæ chøc theo nghÒ nghiÖp, nhu cÇu cña quÇn chóng

N¨m lµ, x¸c ®Þnh mèi quan hÖ §¶ng l·nh ®¹o, nh©n d©n lµm chñ, Nhµ n íc qu¶n lý lµ c¬ chÕ chung trong qu¶n lý toµn bé x· héi

KÕt qu¶, ý nghÜa, h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n

b. H¹n chÕ H¹n chÕ chung cña hÖ thèng chuyªn

chÝnh v« s¶n H¹n chÕ cña bé m¸y Nhµ n íc H¹n chÕ trong vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng H¹n chÕ trong ho¹t ®éng cña MÆt trËn

Tæ quèc vµ c¸c ®oµn thÓ chÝnh trÞ - x· héi

c. Nguyªn nh©n

Duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp

Võa chñ quan nãng véi, võa b¶o thñ tr× trÖ

Võa “t¶” khuynh, võa “h÷u” khuynh §¶ng kh«ng ngang tÇm víi nhiÖm vô

chÝnh trÞ

II. § êng lèi x©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ thêi kú ®æi míi

1. Qu¸ tr×nh h×nh thanh duong lèi ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ

a. C¬ së h×nh thµnh ® êng lèi

(hay lµ nhu cÇu ph¶i chuyÓn hÖ thèng chÝnh trÞ chuyªn chÝnh v« s¶n sang hÖ thèng chÝnh trÞ d©n chñ - ph¸p quyÒn)

1. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu chuyÓn ®æi tõ thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu, bao cÊp sang thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr êng ®Þnh hưíng x· héi chñ nghÜa

2. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ - x· héi, ®¶m b¶o cho th¾ng lîi cña c«ng cuéc ®æi míi

3. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t huy d©n chñ, ®¶m b¶o quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, chèng tha hãa quyÒn lùc

4. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ®¸p øng yªu cÇu tham gia toµn cÇu hãa, më réng quan hÖ ®èi ngo¹i vµ héi nhËp quèc tÕ

5. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ®Ó thùc hiÖn chiÕn l îc ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc - ®éng lùc chñ yÕu ph¸t triÓn ®Êt n íc trong giai ®o¹n míi

b. Qu¸ tr×nh ®æi míi t duy vÒ x©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ

1- Nhận thức về mối quan hệ giữa đổi mới kinh tế và đổi mới hệ thống chính trị

2. NhËn thøc míi vÒ ®Êu tranh giai cÊp vµ vÒ ®éng lùc chñ yÕu để ph¸t triÓn ®Êt n íc

3. NhËn thøc míi vÒ c¬ cÊu vµ c¬ chÕ vËn hµnh cña hÖ thèng chÝnh trÞ4. NhËn thøc míi vÒ x©y dùng Nhµ n íc ph¸p quyÒn trong hÖ thèng chÝnh trÞ5. NhËn thøc míi vÒ vai trß vµ ph ¬ng thøc l·nh ®¹o hÖ thèng chÝnh trÞ cña mét §¶ng cÇm quyÒn duy nhÊt

2. Môc tiªu, quan ®iÓm vµ chñ tr ¬ng x©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ

thêi kú ®æi míi

a. Môc tiªu vµ quan ®iÓm* Môc tiªu Nh»m thùc hiÖn tèt h¬n d©n chñ x·

héi chñ nghÜa, ph¸t huy ®Çy ®ñ h¬n quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n

B¶o ®¶m quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n

* Quan ®iÓm chØ ®¹o ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ

(4 Quan điểm)

1. B¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi tõ ®æi míi t duy chÝnh trÞ trong ho¹ch ®Þnh ® êng lèi, chÝnh s¸ch

TËp trung tr íc hÕt vµo c¶i c¸ch kinh tÕ, ®ång thêi tõng b íc ®æi míi chÝnh trÞ

2. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ nh»m lµm cho tõng thµnh tè vµ c¶ hÖ thèng ho¹t ®éng n¨ng ®éng h¬n, hiÖu qu¶ h¬n, phï hîp víi ® êng lèi ®æi míi toµn diÖn, ®ång bé.§Æc biÖt lµ phï hîp h¬n víi yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr êng ®Þnh h íng x· héi chñ nghÜa, cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, víi yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ

3. §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ mét c¸ch toµn diÖn, ®ång bé, cã kÕ thõa, víi b íc ®i, h×nh thøc vµ c¸ch lµm phï hîp

4. §æi míi mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn cÊu thµnh trong hÖ thèng chÝnh trÞ víi nhau vµ víi x· héi nh»m ®¹t ® îc môc tiªu ®æi míi toµn diÖn

b. Chñ tr ong x©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ

Träng t©m cña ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ lµ ®æi míi tæ chøc vµ ®æi míi c¸ch thøc, ph ¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c bé phËn cÊu thµnh hÖ thèng

1. X©y dùng §¶ng trong hÖ thèng chÝnh trÞ NhËn thøc râ h¬n §¶ng lµ cña ai? ®¹i biÓu

cho lîi Ých cña ai? NhËn thøc râ h¬n vµ ®æi míi cã hiÖu qu¶

h¬n ph ¬ng thøc l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi hÖ thèng chÝnh trÞ, kh¾c phôc c¶ 2 khuynh h íng th êng x¶y ra lµ §¶ng bao biÖn lµm thay hoÆc bu«ng láng sù l·nh ®¹o cña §¶ng

2. X©y dùng Nhµ Nươc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa trong hÖ thèng chÝnh trÞ

ThuËt ng÷ nµy xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn t¹i TW2 (Khãa VII) n¨m 1991

Nhµ n íc ph¸p quyÒn lµ mét tÊt yÕu lÞch sö, lµ s¶n phÈm cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, ViÖt Nam cÇn tiÕp thu

Néi dung cña kh¸i niÖm Nhµ n íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam

…

Năm ®Æc ®iÓm Nhµ n íc ph¸p quyÒn

Mét lµ, ®ã lµ nhµ n íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n, tÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n íc thuéc vÒ nh©n d©n

Hai lµ, quyÒn lùc nhµ n íc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng rµnh m¹ch vµ phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p.

…

Ba lµ, nhµ n íc ® îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng trªn c¬ së HiÕn ph¸p, ph¸p luËt vµ b¶o ®¶m cho HiÕn ph¸p vµ c¸c ®¹o luËt gi÷ vÞ trÝ tèi th îng trong ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ thuéc tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi

… Bèn lµ, nhµ n íc t«n träng vµ b¶o ®¶m

quyÒn con ng êi, quyÒn c«ng d©n; n©ng cao tr¸ch nhiÖm ph¸p lý gi÷a nhµ n íc vµ c«ng d©n, thùc hµnh d©n chñ, ®ång thêi t¨ng c êng kû c ¬ng, kû luËt

… N¨m lµ, nhµ n íc ph¸p quyÒn x· héi chñ

nghÜa ViÖt Nam do mét §¶ng duy nhÊt l·nh ®¹o, cã sù gi¸m s¸t cña nh©n d©n, sù ph¶n biÖn x· héi cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc thµnh viªn cña MÆt trËn

3. X©y dùng MÆt trËn Tæ quèc vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi trong hª thèng chÝnh trÞ

Vai trß cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ph¶i ® îc x¸c ®Þnh râ h¬n vµ ph¶i ® îc thÓ chÕ hãa

§æi míi ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ nµy

3. KÕt qu¶, ý nghÜa, h¹n chÕ, nguyªn nh©n

a. KÕt qu¶ thùc hiÖn chñ tr ¬ng Ho¹t ®éng cña Nhµ n íc Ho¹t ®éng cña §¶ng Ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc vµ

c¸c ®oµn thÓ Mèi quan hÖ trong hÖ thèng* ý nghÜa

b. H¹n chÕ

Nh×n chung toµn hÖ thèng Nhµ n íc §¶ng MÆt trËn Tæ quèc vµ c¸c ®oµn thÓ

* Nguyªn nh©n

NhËn thøc vµ quyÕt t©m ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ch a cã sù thèng nhÊt cao

Trong thùc hiÖn cßn lóng tóng, thiÕu døt kho¸t §æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ chËm trÔ so víi

®æi míi kinh tÕ vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c Lý luËn vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ vµ ®æi míi hÖ

thèng chÝnh trÞ cßn nhiÒu ®iÒu ch a s¸ng tá

….

Xin c¶m ¬n!