3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/
da 2013-2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr.
Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde
okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah
Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 29.
01. 2014 Biti : 17. 03. 2014
4. 4 Yazlar Biz gamsz sarholarz, aydn karanlklarz Hem kadehle
solukda, hem de ayrlklarz. Sevgilinin kalar edi kaderimizi O gnden
bugne dek dm yaratklarz. Ey glm, sen daha dn paraladn gsn Ama biz t
doutan kzl akayklarz. Lale gibi ortada yalnz kadehi grme, u yaramza
da bak, gr nasl klarz. iirdeki renge, hayale bakma Hafz, Sadece bo
levhayz, dokunduka nlarz. (Hafz- irazi)
5. Yazlar 5 "HER EYLER TERS" 17 Austos 1989 Yaklak iki bin be
yz yl nce Msr' gezen Herodotos, baka yerlerde gzlemleme imkn bulduu
alkanlklarn tam tersine rastlaynca aknla decek ve Msrllarn her
hususta dier halklarn tersi davranlar gsterdiini yazacakt. Kadnlar
ticaretle urarken erkekler evde kalp hal veya kuma dokuyorlar; ama
dokumada da, atk atmaya baka lkelerdeki gibi yukardan deil aadan
balanyor. Kadnlar kk hacetlerini ayakta, erkeklerse melerek
yapyorlar. Listeye devam etmiyorum. Bize daha yakn bir zamanda, 19.
yzyln sonunda, Tokyo niversitesinde uzun sre profesrlk yapm olan
bir ngiliz, Basil Hail Chamberlain, szlk biimli Things Japonese
(Japon i) adl kitabndaki bir maddeye Topsy-Turvidom, yani "Tersine
Dnya" baln koymutur; nedenini yle izah ediyor: "Japonlar birok eyi
Avrupallarn doal ve mnasip bulduklarnn tam tersi ekilde yapyorlar;
benim davranlarm da Japonlara aykr geliyor." Bunun peinden, yirmi
drt asr nce, kendi yurttalarna egzotik grnen bir baka lke hakknda
Herodotos'tan zikrettiklerimize benzer bir dizi rnek gelmektedir.
Kukusuz Chamberlain'in verdii rnekler ayn derecede ikna edici
deildir. Japon yazs dnyada sadan sola yazlan tek yaz deildir. Bir
mektubun adresini yazarken nce ehir isminin, sonra sokan ve kap
numarasnn, en son olarak gnderildii kiinin isminin yazlmas da
Japonya'ya zg deildir. Avrupai tarzdaki kadn elbiselerine ssleme
yerletirme zorluklaryla akna dnen Meiji dnemi terzilerinin, ille de
ulusal bir karakteri yanstt sylenemez. Buna karlk, ayn terzilerin
iplii inenin deliinden geirmek yerine, inenin deliini sabit tutulan
iplie doru gtrmeleri; ayn ekilde, diki dikerken de, bizim yaptmz
gibi ineyi kumaa batrmak yerine, kuma ineye bastrmalar ok artcdr.
Keza eski Japonya'da ata sadan binilir ve hayvan ahra gerisingeri
sokulurdu. Yabanc ziyaretiler, Japon marangozun testereyi bizim
gibi iterek deil de kendine doru ekerek tahta bitiini daima aknlkla
kaydeder; "iki sapl bak" da denen planyay yine ayn ekilde
kullanmaktadr. Japonya'da mleki, aletini sol ayayla iterek saat
ynnde dndrr; Avrupal ya da inli mleki ise aleti sa ayayla iterek
altrr, bunun sonucunda da ters ynde dndrr. Zira bu alkanlklar
Japonya'y sadece Avrupa'ya zt klmaz: Snr izgisi Japon adalar ile
Asya ktas arasndan geer. Japonya, kltrnn birok baka unsuruyla
birlikte, her yerde kullanlan, itince kesen testereyi de in'den
almtr; ama 14. yzyldan itibaren, bu modelin yerine yerel olarak
icat edilen bir baka model gemitir: ekince kesen testere. Ayn
ekilde, 16. yzylda in'den gelmi olan itmeli planya, yz yl sonra
yerini ekmeli modellere brakmtr. Bu yeniliklerdeki ortak zellii
nasl aklamal? Tek tek vakalar ele alnarak sorun zlmeye allabilir
belki. Japonya demir filizi bakmndan yoksuldur ve ekmeli testere
dier testereye nazaran daha ince metal kullanmna msaittir: Demek ki
tasarruf nedeniyledir. Ama bu gereke planya iin de geerli midir? Ve
yine ayn ilkeden kaynaklanan, ineye iplik geirme ve diki dikme
konusundaki farklara nasl uygulanabilir? Her seferinde zel bir
aklama bulmak iin derin hayallere dalmak gerekir; iin iinden bu
ekilde klamaz. O zaman insann aklna genel bir aklama gelir.
Japonlarn alma hareketlerini kendilerine doru, dar deil ieri doru
icra etmeleri, mobilyay asgariye indirme olana veren melme, dizini
krp oturma, bada kurma gibi durular yelemelerinden tr deil midir?
Atlyede mobilya bulunmadnda, zanaatkr sadece kendisinden destek
alabilir. Bu aklama o kadar basit grnr ki, sadece Japonya iin deil,
dnyada benzer gzlemlerin yapld baka blgeler iin de kullanlr. 19.
yzyln ortasnda, uzaklardaki ilkel yalnla kavumak iin ileride
Gauguin'in yapaca
6. 6 Yazlar gibi bir gn ailesini terk etme karar alan Bostonlu
mreffeh tccar J. G. Swann, ABD'nin kuzeybatsnda daha o zamanda z
kltrlerini yitirmekte olan yerlilerin, bir ey keserken, "bizim [yaz
iin] kaz ty yontarken yaptmz gibi", ba sadece kendilerine doru
ekerek kullandklarn ve her frsatta topraa melerek altklarn not
dyordu. alma esnasndaki duru ile aletin kullanl eklinin birbirine
bal olduuna kimse kar kmaz herhalde. Birinin dierini aklayp aklamad
(ayrca aklyorsa, hangisinin hangisini aklad) ya da ayn olgunun bu
iki vehesinin aramaya deer bir kkeni olup olmad ise mehul.
Yolculuklara ok merakl bir Japon hanm arkadam, bir gn bana,
gittikleri her ehirde kocasnn gmleinin yakasna bakarak oradaki hava
kirlilii hakknda hkm verebildiini sylemiti. Bana yle geliyor ki
hibir Batl kadn bu ekilde akl yrtmez: Bizim kadnlarmz daha ziyade
kocalarnn boy- nunun temiz olmadn dnrler. Dardan gelen bir etkiyi
isel bir nedene balarlar: Akl yrtmeleri ieriden darya doru ilerler.
Japon hanm arkadam ise dardan ieriye doru akl yrtyordu; Japon
uygulamasnda bir dikiinin ineye iplik geirmesi, marangozun tahta
bimesi ya da dzletirmesindeki hareketin aynsn dncede
gerekletiriyordu. Dikkatimizi yneltmemiz gerektiini sylediim kk
olgulardaki ortak nedenleri, bundan daha iyi aydnlatacak bir rnek
yok. Bat dncesi merkezkasa Japonya'daki dnce merkezcildir. Kzartma
yaparken bizim gibi "daldrmak" demeyip, kzartma yann dna "karmak",
"kaldrmak", "ekmek" (ageru) diyen ann dilinden de anlalmaktadr bu
zaten; daha genel olarak da, Japon dilinin genelden zele art arda
belirlemelerle giderek cmleler oluturan ve zneye en sonda yer veren
szdiziminden anlalmaktadr. Bir Japon evinden ktnda ou zaman yle bir
ey syler: tte mairimasu, "gidip geliyorum"; bu deyite ikimasu
fiilinin zarf-fiili itte, k olgusunu esasen dn niyetinin vurguland
bir duruma indirger. Eski Japon edebiyatnda yolculuun acl bir
tecrbe gibi; hep dnlmek istenen o "i"ten, ui'den koparlma gibi grnd
bir gerektir. Batl filozoflar, zne mefhumu bakmndan farkl bir tavr
olduu iin Uzakdou dncesi ile kendi dnceleri arasnda kartlk
kurarlar. Bat iin temel bir apaklk olan benlii, bunun yanlsamal
olduunu gstermeye nem veren Hinduizm, Taoculuk ve Budizm yadsr.
Onlar iin her varlk, kanlmaz biimde zlp dalmaya yazgldr; basit bir
grn olan "benlik" kalc unsurdan yoksun, biyolojik ve ruhsal
olgularn ereti bir dzenlemesinden ibarettir. Fakat daima zgn olan
Japon dncesi, bizim felsefemiz kadar dier Uzakdou felsefelerinden
de ayrlr. Uzakdou felsefelerinden farkl olarak, zneyi ortadan
kaldrmaz. Bizim felsefemizden fark ise udur: zneyi her tr felsefi
dnn, dnce yoluyla dnyay her tr yeniden ina giriiminin mecburi k
noktas haline getirmeyi reddeder. Japonca gibi kii zamiri
kullanmaktan tiksinen bir dile, Descartes'n "Dnyorum, yleyse varm"
kesinlikle tercme edilemez... Japon dncesi zneyi bizim gibi bir
neden haline getirmek yerine, onu daha ziyade bir sonu olarak grr.
Bat'daki zne dncesi merkezkatr; merkezcil olan Japon dncesi ise
zneyi yolun sonuna koyar. Zihinsel tavrlar arasndaki bu farkllk,
alet kullanmndaki zt biimlerde kendini gsteren farklln aynsdr:
Zanaatkrn daima kendine doru ifa ettii hareketler gibi, Japon
toplumu da benlik bilincini bir var noktas haline getirir. Gitgide
daralan toplumsal ve mesleki gruplarn i ie gemesinin sonucudur.
Batl bireyin zerklik nyargsna, Japonya ui kelimesiyle ifade edilen,
bireyin srekli olarak kendini ait olduu grup ya da gruplara gre
tanmlama ihtiyacyla karlk verir; ui "ev" anlamna geldii gibi, evde
de en i oda anlamna gelir. Kendisine ynelinen ve zlenen o merkezi,
Japon dncesinin benlie verdii ikincil ve tremi gereklik sunamaz. Bu
ekilde tasarlanm bir toplumsal ve manevi sistemin barnda, in'deki
atalara rgtl tapnma ya da ana-baba sevgisinin temin edebildii gibi
mutlak bir dzen yoktur. Japonya'da yallar tm otoritelerini yitirir,
aile reislii bittii andan itibaren de dikkate alnmazlar. Bu alanda
da greli olan mutlak olana baskn kar: Ailenin ve toplumun merkezi
srekli yeni batan belirlenir. Teoriye (tatemae) gvensizlik ve
pratie (honne) tannan ncelik de bu derin eilime balanabilir.
7. Yazlar 7 Fakat Japon yaantsna grelilik ve sreksizlik anlay
hkimse, muayyen bir mutlan bireysel bilin evresinde kendine bir yer
bulmas, bylelikle de bu bilince kendi iinde noksan olan temel bir
aty vermesi icap etmez mi? mparatorluk erkinin tanrsal kkeniyle
ilgili dogma, rksal arlk inanc, Japon kltrnn dier uluslarn kltrleri
asndan zgllnn vurgulanmas... btn bunlarn modern Japonya tarihinde
oynad rol de belki buradan gelmektedir. Her sistem, yaayabilmek
iin, kendini oluturan unsurlarn iinde ya da dnda muayyen bir katla
ihtiya duyar. Japonya, 19 ve 20. yzyllarda maruz kald badireleri
atlatabilmesini ve gnmzde kaydettii baarlarn anahtarn bireysel
bilinlerde korunmu esneklikte bulabilmesini, biraz da bu dsal katla
borlu deil midir? Hani bireyle evresi arasndaki ilikiyi kendi
tasavvurlarnn tam tersine evirdii iin Batllar bu kadar rahatsz eden
u katla? [sh:35-40] Kaynak: Claude Levi-STRAUSS, Hepimiz Yamyamz,
Franszca Basm: Nous sommes tous des cannibales ditions du Seuil,
trc: Haldun BAYRI, Metis Yaynlar, 2014, stanbul
http://www.metiskitap.com/catalog/book/5820
8. 8 Yazlar ROMAN- FLM VE DZ ZERNDEN SYASET NASIL YAPILIYOR?
KARAMAZOV KARDELER DE POLTK SEMBOLZM Dizi ve film zerine dnenler
iin okunmas ve bilinmesi gereken bir yaz Do. Dr. Taansu Trker
Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi zet Dostoevsky, zerine
en fazla deerlendirme yaplan klasik Rus yazar olmann yan sra kendi
adyla da anlan dn biiminin de temsilcisidir. Karamazov Kardeler ise
yazarn en byk aheseri olarak kabul edilmektedir. Bu makalede
amalanan Dostoevskynin eklektik dnce yapsnn; kiisel, tarihsel ve
ideolojik arka plannn irdelenmesi yoluyla tanmlanmas ve bu dncenin
politik izdmnn Dostoevskynin yaamnn en politik dneminde yazlan
Karamazov Kardeler romanndaki yansmalarnn tespit edilmesidir.
Burada, romann politik bir sembolizmle rld iddia edilmekte ve her
bir karakterin dnemin bir siyasal duruunu simgelemesinin yansra,
olay rgsnn de Dostoyevskinin politik alglamalarn ve ngrlerini
yanstt iddias aklanmaya allmaktadr. Bylelikle, ortaya konmu olan
Dostoyevski dncesinin, Karamazov Kardelerdeki politik sylemin
zmlenmesiyle berraklatrlmas amalanmtr. Anahtar Kelimeler:
Dostoyevski, Karamazov Kardeler, politik sembolizm, Rusya, 19. yy.
dnce tarihi. Political Symbolism in the Brothers Karamazov Abstract
Dostoevsky is not only the most discussed, classical Russian author
but also is the representative of the school of thought named after
his name. The Brothers Karamazov is accepted as the most important
masterpiece of the author. This article aims to describe this
eclectic school of thought by explaining its personal, historical
and ideological background; and to set the repercussion of the
politcal side of it in The Brothers Karamazov. The novel was
written at Dostoevskys the most political period of life. Here it
is argued that the novel is interweaved by political symbolism and
that not only each character symbolizes a different political
position of the period, but also the development of the events
indicates the political perceptions and even predictions of
Dostoevsky. In that way Dostoevskys political philosophy is aimed
to be clarified by the explanation of political symbolism in The
Brothers Karamazov. Keywords: Dostoevsky, The Brothers Karamazov,
political symbolism, Russia, 19th century history of thought.
Karamazov Kardelerde Politik Sembolizm1 Giri Dostoevsky2 ve
zellikle de bayapt olan Karamazov Kardeler3 zerine ok fazla
deerlendirme yaplmtr. Bu makalede yaplmak istenen ise ne Dostoevsky
ne de eseri zerine 1 Makaleyi okuyup, deerli eletirileriyle katkda
bulunan lber Ortayl, Ahmet M. Ayta, Pelin Batuya ve ayrca
destekleri iin Mikhail Meyer, Alla Glinchikove ve Boris
Kagarlitskyye teekkr bir bor bilirim. 2 Metin iinde kullanlan Rusa
kelimelerin transliterasyonunda, Trke standart bulunmad iin,
uluslararas kabul gren ngilizce kurallarna uymaya dikkat edilmitir.
3 Berdyaev ve Rozanovun ilgili tm almalar iin bkz.
http://www.magister.
9. Yazlar 9 yaplan deerlendirmeleri derlemek olmad gibi,
ikisinin de ya da herhangi birinin kapsaml bir analizini
gerekletirmek de deildir. Yaplmak istenen sadece Dostoevskynin
Karamazov Kardeler'de kullandna inanlan politik sembolizmin -ksmen
speklatif bir ekilde zmlenmesidir. Dostoevsky, sadece dnya
edebiyatnda deil, Freuddan Henry Millera kadar etkileriyle dn
dnyasnda da mstesna bir yer tutmaktadr. Edebiyat olarak baars ve
onun yaratt edebiyat zerine yaplan sayfalar dolusu deerlendirmelere
ramen, onun dncesi ve politik duruuna dair yaplan deerlendirmeler
ok daha kstldr.4 Bu deerlendirmelerin pek ou da onun hayatnn son
dnemleri zerine younlamtr. Politik dnceleri ve edebiyat arasndaki
ilikilere dair eserler ise daha da snrldr. Bunlarda da yine
Dostoevskynin hzla deien siyasal grlerinin yaratt handikaplarla
karlalmaktadr. Bu makalede iki tez ileri srlmektedir. Bunlardan
ilki, Dostoevskynin hayatnn son dnemindeki politizasyona paralel
olarak, Karamazov Kardeler'in aslen politik bir roman olduu ve bu
politik romann da aktan verilen mesajlar ve tartmalar yannda derin
bir politik sembolizmle rl olduudur. Bu politik sembolizmle
Dostoevsky, aile metaforunu kullanarak ve tm karakterlerini politik
aktrlerle zdeletirerek o gnn Rusyasnn siyasal bir portresini
izmekte, aktrleri tantmakta ve ngrlerini ve umutlarn ve hatta
umutsuzluklarn yanstmaktadr. kinci olarak ise, Dostoevskynin
hayatnn son dneminde de tipik bir Panslavist ya da Ortodoksu olmad,
kendine zg konumunu koruduu ve bu konumun da gnn neredeyse tm
akmlarn bnyesinde barndran eklektik bir siyasal duru olarak
Karamazov Kardelerde ifade edildiidir. Makalenin Trke yazlmas ve
Trkiyede yaynlanmas; Rusya tarihine pek ok sebepten dolay hakim
olunamamas nedeniyle, makalenin aslnda Karamazov Kardelerin yeniden
okunmas ve ayn zamanda da 19. yy. Rus siyasal dncesinin Karamazov
Kardeler zerinden okunmas anlamna gelmesini salayabilecektir. Bu
yzden baz isimler ve olaylar, konunun iinde kaybolmayaca derecede
ayrntl aklamalaryla verilmeye allacaktr. Konunun ele alnmas iin ilk
olarak Dostoevsky incelenecektir. nceleme esnasnda ise, onu
etkileyen faktrler ve kendisi eklinde ikili bir ayrm yapma yoluna
gidilmeyecek; aksine Rus tarihi ve Dostoevskynin bu tarih iindeki
yeri birarada ele alnmaya allacaktr. Byle bir tercihin sebebi, hem
okuma kolayl yaratmak hem de anlatmn glendirilmesidir. Zira elden
geldiince Rus dnce tarihi ve Dostoevsky, iki adm ileri, bir adm
geri eklinde birbiriyle ilikilendirilmeye allacaktr. Dostoevskynin
politik duruunun bu ekilde ortaya konmasndan sonra ise Karamazov
Kardeler ele alnacaktr. Bunun iin de romann politik sembolizme dair
noktalarnn ksa bir hatrlatmas yaplacak ve ardndan da bu sembolizmin
zmlenilmesine allacaktr. Sonu blmnde ise iddialardan kincisi olan
Dostoevskynin politik zgnl ve bunun Karamazov Kardeler deki
yansmasnn deerlendirilmesine allacaktr. DOSTOEVSKY Dostoevskynin
siyasal fikirlerini oluturan etmenlerden bazlar henz ocukluunda
edindii aile eitiminde sakldr. ocukluu srasnda ailesi dnda
arkadalklar bulunmayan Dostoevskynin bu dnemi, pek ok biyografi
yazan tarafndan, onun tm insani ilikileri aile yaknl iinde 4 rnein
E.H. Carr (2002), Dostoyevski (stanbul: letiim) (ev. Ayhan
Gereker); Henri Troyat (2004), Dostoyevski (stanbul: letiim) (ev.
Leyla Grsel); Andre Gide (1998), Dostoyevski (stanbul: Payel) (ev.
Bertan Onaran); W.J. Leatherbarrow (1992), The Brothers Karamasov
(Cambridge); R.L. Belknap (1990), The Genesis of the Brothers
Karamazov (Nothwestem Uni, Illinois); C.A. Flath, The Passion of
Dmitry Karamazov, Slavic Review, 58:3, pp. 584-99; Gray Saul
Morson, The Paradoxical Dostoevsky, The Slavic and East European
Journal, 43/3: 85-99; V. Yermilov (1956), F.M. Dostoevsky
(Moskova); Dostoevsky Entsiklopediya (2003: Moskova); Mihail Fyrnin
(2003), Cobranie Miclei Dostoevkogo (Moskova) ve ayrca Berdyaev ve
Rozanovun ilgili tm almalar iin bkz. http://www.magister.
Msk.ru/library/dostoevs/dostoevs.htm
10. 10 Yazlar deerlendirmesi ve toplumsal ilikilerde ve politik
konularda naif ve an duyarl yannn kkeni olarak gsterilmitir (CARR,
2002: 14) Dneminin pek ok ocuu gibi o da ncil ve Karamzinin
(CLOVAR, 1998). 1816da yaynlanan Rus Devletinin Tarihini (KARAMZIN,
2005) daha ocukken tanmt. ocukluunun ve genliinin dier iki kahraman
da phesiz ki Pushkin ve Gogol olmutur. Karamzin, I. Alexander
ynetimi srasnda Rus hkmetinin resmi tarihisi idi. zellikle Fransz
Devrimine kar gelien siyasal dnceleri, otokrasinin nde gelen
savunuculanndan ve dn adamlanndan biri olarak tannmasn salamtr. Pek
ok dncesinde dneminin kafa kankln tayan Karamzinde otokrasi, blnmez
bir btn olarak ele alnmtr. Karamzinin ar, aristokrasi ve Kilise
arasndaki ilikiler zerine kurulu statkonun savunucusu olduunu
sylemek ondaki bu kafa karkl yznden daha doru olacaktr. Fakat
Karamzinin asl etkisi kukusuz ki, Rusluk bilincinin geliimindeki
nemli roldr. Rus tarihini zgn bir tarih olarak ilk kez tarif eden
Karamzin, Rus devletini de salam bir dzenin, aydnlanm bir
otokrasinin ve Ortodoksluun lkesi olarak ortaya koymutur. Bu yzden
kendisi aslnda Slavofil (Slavc-Slavsever) dncelerin temelini atan
ilk modern Rus dnr olarak kabul edilmektedir. Zira aktr ki, daha
sonraki yllarda gelien Slavc dnceler de Batl dnce kalplan ve
pratikleri zerinde ykselmi dncelerdir. Karamzin hakknda baka bir
unsur da kendisinin yazd Rus Devletinin Tarihi adl eserin edeerinin
rnein Almanyada Leopold von Rankenin almalan ve daha sonra da Die
Deutsche Geschichte adl kitabyla Kari Lambrecht tarafndan ancak 19.
yyn ikinci yarsnda gndeme gelebildiidir. Hkmdar adna tarih
yazmaktan, ulus adna tarih yazmaya gei srecinde Rusyann bu anlamda
bir ncelii gze arpmaktadr ki; bu ncelik, son derece kkl bir biz
bilinci ve bunun zerine gelien muhafazakar ve otoriter dncelerin
yeerdii verimli bir toprak olmutur. Pushkin hakknda ise ok fazla
sze gerek olmad aktr (RUDNITKAIA, 1991: 51-85). Modern Rus
edebiyatnn ve Rusluk bilincinin edebiyattaki bu romantik yaratcs,
elan bile Rusyada Edebi Tanr olarak kabul edilmektedir. Dostoevsky
asndan baktmzda ise, Batl temalan Rus diline ve Rus dnce dnyasna
romantizm lezzetinde katan en nemli sanat olmas hasebiyle, bir
balang olarak dnmek gerekmektedir. Buna benzer bir dier nemli ahs
ise kukusuz ki Gogoldr. GogolUn eserlerinin Dostoevsky iin byk esin
kayna olduu ve hayatnn bir dneminde bu byk yazar usta olarak kabul
ettii bilinmektedir (CARR, 2002, 41). Gogoln hayatnn ilerleyen
kesimlerinde saa savrulmas ise byk ihtimalle Dostoevskynin yaamnn
bir noktasnda meruiyet salayan bir vaka olarak grlmtr. Her ne kadar
kendisi daha nce Petrashevsky emberi (evre szcnn karl olarak Rusada
kullanlan ember szc, orijinal olarak kullanlmaktadr) iindeyken,
Belinskynin nl, Gogoln politik dnmn ar bir dille eletirdii Gogole
mektubunu okuduu iin ceza alm olsa da... Bu arada askeri lise iin
St. Petersburga giden Dostoevskynin yaamnda Shidlovskyyle balayan
arkadalnn zel yerinden bahsedilmelidir. Bu zel yer, 60lardan
itibaren Shidlovskyyle beraber dinsel eilimlerinin glenmesi ve
siyasal arenada saa ilerleyiteki ezamanllktr. Bu dostluk dnda
Dostoevskynin bu dnemde beslendii kaynaklarda ilk kez Alman ve
Fransz romantizmi arasnda bir tercih yapt grlmektedir. Alman
kimliini ve dncesini her zaman zayf bulan Dostoevsky, ilk kez bu
dnemde Fransz romantizminin etkisi altna girmitir. Rousseau,
Lamartine ve Victor Hugo okuma listelerinin banda yer almtr.
Dostoevskynin ilk eseri olan Bednie Ludi (nsancklar) 1845te
yaynlanmtr. Karamzinin hayat boyunca devam eden etkisi bu ilk
eserinin adn da belirlemitir. Zira ocukken okuduu Karamzinin
Bednaya Liza (Zavall Liza) adl roman o dnemin ok nemli bir
eseridir. lk yazarlk baarlan Dostoevskynin kendisini bile artm ve
bakentin ok farkl entelektel evrelerinin hepsiyle bir iliki iine
sokmutur. liki iinde olduu ve grtkleri arasnda Belinsky, Nekrasov,
Turgenyev, Tiutchev, Panaev ve Prens Odoevsky gibi siyasal
yelpazenin ok farkl yerlerinden isimler bulunmaktadr. O dnemin
Rusyasnda mutlaka politik bir ember iinde yer almann kanlmazln fark
eden Dostoevsky, ksa zamanda Petrashevsky emberinin bir yesi halini
almtr. Petrashevsky
11. Yazlar 11 emberi, adn Petrashevskynin kendisinden alan bir
dnce kulb olarak ortaya km, ve bu ekilde de devam ederken, politik
birka nemsiz faaliyet iine girmeye alrken de arn polisi tarafndan
datlm kk bir entelektel topluluktur. Bu topluluun iinde bulunmak
kukusuz ki Dostoevskynin ilk siyasi fikirlerinin oluumunun en nemli
esi olduu kadar, hayatnn sonuna kadar da benimseyecei baz dncelerin
temellerini atan ilikileri salamtr (WALICKI, 1987: 139- 147)..
1840lann Rusyasnda Petrashevsky emberi, iki tarafl siyasal ortamn
bir tarafnda duruyordu. Bu siyasal ortam ksaca Zapadnikler
(Batclar) ve Slavofiller atmas olarak tarif edilebilir. Siyasal
farkllklara ramen, ortak nokta ise, Napoleon savalarnn galibi,
Avrupann kurtarcs muzaffer Rusyaya ve onun dinamizmine duyulan
inantr. Slavofiller, yukarda deinilen Karamzinin salad Rus tarihi
bilinciyle hareket eden ve muhafazakar yapdaki, reform ve Batllama
kart dnceleri temsil ederken; Kireevsky, S. Aksakov ve Homiakov
(CLOVAR, 1998; ZENKOVCKY, 1991: 5-39) gibi dnrlerle, ileride
Danilevsky tarafndan gelitirilecek olan Rus ve Bat (Latin-Cermen)
halklar arasndaki farklara romantik bir vurgu zerinden ortaya
kmlardr. Batclar ise arlkl olarak Hegel felsefesinin takipisi olan
ve Rusyann Batllamasn savunan farkl dnceleri temsil etmilerdir.
Romantizm ve sosyalizmin kolkola olduu Batc dnce gruplarndan birisi
de Petrashevsky emberidir. Bu ember o gnlerin popler siyasi
fikirlerinin bir karmndan oluan, ve sonraki yllarda pek ok nemli
Rus dn adamn da henz o gnlerde iinde barndran aslen sosyalist bir
fikir kulb olarak domutur. lgintir ama, rnein yirmi yl sonra
Panslavizmin kurucu dnr olarak kabul edilecek olan Danilevsky de bu
grubun bir yesidir. Dostoevsky ile dostluklar lene dek srecek olan
Maikov ve Katkov da. Dnemin zelliine uygun olarak, Petrashevsky
emberinde de baskn olan eilim Fransz romantizmidir. zellikle
Rousseaunun doalla yapt vurgu emberin ana dnce eksenini
oluturmutur. Rousseau dnda eserleri hararetle takib edilenler ise
Saint Simon, Lamennais ve hepsinden de nemlisi Fourier olmutur.
topik Fransz sosyalizminin Rusyadaki takibisi olan bu grup iin
insanlk, aslnda hakknda hi birey bilmedikleri la ders etatdan baka
bir ey deildi. Ancak politik olarak tamamen etkisiz olan bu grubun
derdi, sadece samimiyetle I. Nicola dnemindeki bask ortamna kar
dnce zgrln savunmakla snrl gibi gzkmektedir (VERNADSKY, 1978:
74-92). Fakat 1848 devrimlerinin frtnas Nicolay o denli rktmtr ki,
izlendiinden bile habersiz olan bu grubu Fransz komnistleriyle
edeer grm, ve grubun henz ilk basm denemesinde grubun tm yeleri
tutuklanmtr. Pek nl olan Dostoevskynin yarglanmas ve sahte idam
treninden dn iin ise Dostoevskynin iledii tek su, Belinskynin
Gogole Mektubunu (BELINSKI, 1906) okumu olmasdr. Tm yarglama
sreleri sonucunda Dostoevsky drt yl hapis ve ardndan da drt yl
srgnle cezalandrlmtr. Hapis yolunda giderken ise mrnn sonuna kadar
saklad hediye kendisine Urallar zerinde sunulmutur. Bu hediye, srgn
edilmi Dekabristlerin (WALICKI, 1987; 52-63) elerinden birinin
kendisine verdii ncildir. mrnn sonuna kadar saklad bu hediye ncilse
de, baka bir husus da, bunun kendisine Dekabristlerden bir hediye
olmasdr. Bu da Dostoevskynin hayatnn sonundaki San kahraman olduu
dnemde dahi, gemiteki muhalif hareketlere de duyduu saygy
gstermektedir. Drt yllk hapishane deneyiminin Dostoevskyye kazandrd
en nemli ey, ilk ve belki de son kez olarak, mitletirdii Rus
halkyla karlam olmasdr. Zira Dostoevskynin Rus halkna dair
bildiklerinin hepsi ite bu drt yllk tecrbenin rndr. Bu yle bir
tecrbedir ki, henz buraya gelmeden rendii ve benimsedii Schillerin
altn kalpli sulusu ve Rousseaunun dnceleri, Lermantovun Kafkasya
halkna duyduu hayranla benzeyen bir halkn deerlerine hayranlk
duygusu yaratmtr Dostoevskyde (CARR, 2002; 64). Bu, daha sonraki
dnemlerde tam bir lkletirme halini alacak olan politik duruun da
ilk admdr. ller Evinden Anlar olarak romanlatrd buradaki
gzlemlerinin en nemli yanlarndan birisi kukusuz ki, an derecedeki
apolitizmidir. Gzlemlere ve esiz betimlemelere dayanan bu romanda,
Rus hapishane sistemine ynelik bir eletiri ya da talebe rastlamak
imkanszdr (CARR, 2002: 62).
12. 12 Yazlar Bu arada Rusya siyasal yaamnda ise kkl
deiiklikler yaanmaktadr. Bu deiikliklerin en nemli sebebi ise 1848
devrimleri ve sonrasnda yaanan hayal krklklardr. Bu hayal krkl tm
Rusyaya deil, sadece Batclara ait bir hayal knkldr. Batya inanan ve
Rusyann Batdaki zgrleme srecini takib etmesi gerektiini savunan
Batclar bile artk, Slavofillerin nceden beri ileri srdkleri Rusya
ve Batnn farkll inancn paylamaya balamlardr. 40lann zgrlk rzgar
artk yerini Rusyay kefetme ve ona inanma rzgarna brakmaktadr. Bu
rzgarn etkilerinin en nemli rneklerinden biri Alexandr Herzendir
(WALICKI, 1987: 149- 165). Batcln Hegel erevesinde ortaya koyan
Herzen, Slavofillerle yaad bireyin stnl ve rasyonalizmin ierii
konularndaki tartmalarda Batcl; birey ve rasyonalizm zerinden
tanmlam olmasna ramen, 1848 devrimleri sonucunda yaad i tartmalar
sonucunda tarihin bir amac ve akl olmad sonucuna ulat. Zira Batda
burjuvazi yeniden kazanm, ve burada son umutlar da yitirilmiti. Bu
durumdan hareketle Herzen, Rus Sosyalizmi kavramn yaratmtr. Bu
kavramn dnemin dnce dnyasndaki en nemli yn, Batcln bayraktarlanndan
birinin, Batya olan inancn yitirmi olmas ve Rusya-Bat kartln kabul
eder hale gelmi olmasdr. Bundan da nemli olan ise, Herzenin bu
kavramla Rusyay ve Slav dnyasn tm dnya iin bir umut olarak formle
etmesi ve bunun yolu olarak da daha nce en hararetli savunucusu
olduu birey ve rasyonalizme tamamen zt olarak gelecei geleneksel
Rus komnnde grmesi olmutur. Rus Sosyalizmi kavram, Slavofiller,
Chaadev (SHKURNOY, 1960) ve hatta Belinski ve Kavelin gibi (HARE,
1964: 39-84) 1840lann Batclarnn dncelerinin bir sentezi olarak
ortaya km olmasna ramen, aslolarak Slavofillerin grlerinin politik
arenada glenmesi sonucunu yaratmtr. Zira Herzene gre Rus
sosyalizminin temeli olan Rus komn, kolektivizmin ve hatta
komnizmin aslen Rus toplumuna ikin bir yap olduu inancn savunmutur.
O yapdr ki, Rus (ve ksmen Slav) halkn hem Mool barbarlndan hem de
imparatorluk uygarlndan korumutur. Chaadevden alnan e olarak da Rus
devletinin tarihinin yenilii n plana kmtr. Rus devletinin tarihi
ancak mutlak bireyci Byk Petro ile balamaktadr. Bu da bireyi stn
tutan entelijansiyay yaratmtr. te Rus sosyalizmi halk ve
entelijansiyann bulumasnn sonucudur. Bunun gereklememesi durumunda
ise Herzene gre iki yol beklemektedir Rusyay. Bunlar da Rus
despotizminin tersten grnm olan bir komnizm ya da arc sistemin
kendini reforme etmesiyle oluacak bir toplumsal despotizmdir. Rus
siyasal yaamnda 1848 devrimlerinin baarszl kadar nemli olan bir
dier faktr ise Knm Savadr. Bu sava, ilk olarak tm Rusya
entelijansiyas iinde Bat ve Rusya kartl fikirlerinin politik olarak
da dorulandnn ispat olarak kabul edilmitir. Sava sonucundaki
siyasal tartmalar, sui generis bir siyasal duruun tm Rusyada bugne
dek farkl ekillerde sren bir ekilde yerlemesini salamtr.
Yurtseverlik, milliyetilik ya da devletilik (emperyal sadakat)
olarak farkl biimlerde aklanan bu duru aslnda bunlarnn tmn de ieren
ve messianik5 (KOHN, 1955: 20) bir bilinle harmanlanm bir
zbilintir. te 1850lerin ikinci yarsndan sonraki siyasal ortamnn ana
zeminini de artk bu bilin belirlemektedir (IANOV, 2002: 52-106). Bu
dneme dair iki husus zerinde durulmas elzemdir. Bunlardan ilki
yukarda deinilen Rusyann zgn ve kurtanc olduu inanc, kincisi de
buna bal olarak ve ayn zamanda bunun sebebi de olarak gelien halklk
(milliyetilik) /narodnizm/ dncesidir. Dostoevskynin Petrashevsky
emberinden de arkada olan Danilevsky, 1861de yaynlanan nl Rusya ve
Avrupa (DANLEVSKY, 2003) adl yaptnda bu bilincin ilk yan olan
farkllk ve kurtarclk yann ilerken, ikinci yan olan narodun
mitletirilmesi srecinin nde gelen aktrlerinden biri de Dostoevsky
olmutur. Danilevsky, Sergei Aksakovun olu olan ve Slavofil dnce
evrelerinin babasndan sonra liderliini yapan Ivan Aksakovun aksine
Slavofil dncenin banaz bir savunucusu olmayp, bu dnce akmn hem
tamamen farkl bir ierie kavuturmu, hem de politize ederek
Panslavizmin 5 Jules Michelet 1581de bu zellikten dolay, o gn
Ortodoksluk olduunu syleyen Rusyann yarn sosyalizm olduunu iddia
ederek Avrupay kurtarmaya kalkaca ngrsnde bulunmutur. (KOHN, 1955:
20)
13. Yazlar 13 dnsel yaratcs olmutur (KOHN, 1983). Eskiden
Petrashevsky emberinin bir yesi olan Danilevsky, hibir zaman klasik
Slavofil dncesini savunmamtr. Romantik bir doa durumu savunusu olan
klasik Slavofil dnceyi devlet kavramyla tantrmasn hi bhesiz ki,
Petrashevsky emberindeyken edindii Batc formasyon salamtr. Rus
lksnn savunulmas iin gl bir devletin varlnn, olmazsa olmaz olduu
grn Danilyevski, Rus tarihini yorumlarken kulland devlet merkezli
bir tarih anlay ile salamlatrmtr. Rus tarihinde yaanan her trl
zorlu dnemi bu amaca balayan Danilevskyye gre Petro reformlar da bu
erevede deerlendirilmeliydi. Tarihsel-kltrel tipler yaratan
Danilevsky, bu snflandrma sonucunda Rusyann nderliinde kurulacak ve
bakenti stanbul olan bir Slav devletinin, insanln yeni stn kimlii
olacan iddia etmitir. Evrensel bir deerler sisteminin olamayacan
iddia eden Danilevsky, bu stn yeni uygarlk iin de devletin meruiyet
kriterlerini acilen bir kenara brakarak, Slav halklarn birlii iin
agresif bir d politika izlemesini nermitir. Politikada ahlakn sz
konusu olamayacan iddia eden Danilevsky, Polonya sorunu konusunda
da pragmatik gereklilikleri n plana alm ve Polonyay Slavln Judas
olarak ilan etmitir. Avrupa karsnda Rusyann stnl ve misyonu
vurgusu, Slavlarn birliktelii iin pragmatist bir yaklam ile
birleerek Panslavist siyasi akmn douu gereklemitir. Bu dncenin
Rusya-Bat kartl ve Rusyann zgn deerlerinden dolay dnyaya kar tad
misyon anlay yle yaygn bir bilin halini almtr ki; sonralar
Bakuninden, Ivan Aksakova kadar siyasal yelpazenin tmnn ortak
nkabul olmutur. 1860lann Rusyasnda herkes kendisini, Herzenin
Avrupa uyumuyor, Avrupa ld szn tekrarlar, Rusyann zn ver ve I.
Nicoladan sonra tahta geen II. Alexandern yaratt umut ortamnda
Rusyay tm dnyann tek umudu olarak kabul eder ekilde bulmutur. z
ise, Rusyann iinde barndrd, Rusyay Rusya yapan narod olarak grlmtr.
Yani Rus lksnn esans... lkletirilmi bu narod hakknda, kelimenin
kendisinden gelen bir kafa karkl olduu iddias bulunmaktadr. Rusada
hem halk hem de millet anlamna gelen narod szc tpk Almancadaki volk
szc ile edeer bir ekilde halka dn gibi romantik bir kavram, arabuk
gerici bir milliyetilie dntrebilmitir. Artk Batnn deerleri tamamen
ii bo olarak kabul edilmi, bunun ve Dostoevskynin de yesi olduu
burjuvazinin yerine Rus kylsnn otantik yaamndaki erdemler n plana
karlmaya balanmtr. Bu abalarn nde gelen aktrlerinden birinin de Rus
halk hakknda bu kadar bilgisiz olan Dostoevsky olmas manidar olsa
gerek. Ancak Dostoevskyde bu yle bir inantr ki, hibir yerde aklama
ihtiyac da duymad ve ona gre tartma gerei olmayan bir mutlak
hakikattir. te bu ortamdadr ki, 1840lann kolay devrimcisi, arabuk
1860lann kolay vatanseverine dnmtr. Homiakov ve Kireevskyye
methiyler dzen Dostoevsky artk pochvenniktir.6 Pochva adl
dergisinde Slavofillere eletiriler yazsa da, bu eletiriler, ieriden
eletiriler tadndadr. 1861-62 renci olaylarnda ise tutumu ilk bata
uzlatrc olmak ynnde olmu olsa da, daha sonra hkmet tarafna doru
meyletmitir. Bu karkln iinden k ise ilk yurtd seyahati ile olmutur.
Avrupada Herzen ile gren Dostoevsky bu dnemde saa ilerleyiini
srdrmektedir. Rus otokrasisine nefreti, tanmad Rus halkna
sevgisinden daha ncelikli olan Herzenle, tanmad Rus halkna cokuyla
bal ve halk otokratik sistemin temeli olarak gren Dostoevskynin
tartmalarndan hibir sonu kmam ve fakat Dostoevskynin saa ilerleyii
hzlanmtr (CARR, 2002: 90-91). Dostoevskynin Avrupa gezilerine dair
ise iki nemli nokta bulunmaktadr. Bunlardan ilki Avrupa uygarlndan
etkilenmemesi ve hatta gnlsz bir gezginin kendi lkesini yceltmesi
eilimidir. kincisi ise kumar ile kurduu tutkulu ilikidir. Bu iliki
ki, ona hem ok fazla zarar vermi 6 Toprak anlamna gelen pochva
kelimesinden tretilmi toprak anlamna gelen dergi ad. Aya yere basan
gibi bir anlam da vermektedir.
14. 14 Yazlar hem de para konusundaki eski vurdumduymaz
tavrlarn azaltmamakla beraber, parann yaamn idame ettirmekteki
nemini kavram olmasdr. Bu dnemde gelien nemli bir siyasal olay ise
1863 Polonya ayaklanmas olmutur. II. Alexandrn Polonyaya daha
liberal yaklamlarn hem Slavclar hem de liberaller cokuyla
karlamlardr. Fakat balayan ayaklanma Rus siyasal yaamnda da bir
ayklanmaya sebeb olmutur. Liberaller ara kar bu ayaklanmann yannda
yer almaya cesaret edememiler, Slavclar ise Katolik Slav
kardelerinin aclarna cevabsz kalmamak istemelerine ramen, ksa bir
srede Ortodoksluk kimliinin kanatlarn altna snarak bu sorumluluktan
kurtulmulardr. Bu tarihten sonra liberaller etkilerini epey
yitirmi, Slavclar ise Ortodoks-Slavclar halini almtr. Solda ise
artk 40larn tatl su solcular yerine ok daha radikal unsurlar
mevzilenmitir. Bu srada Vremyay (Zaman) yaynlayan Dostoevsky ise
dergisinde imzasz bir yaz yaynlamtr. Bu yazda Polonya hakknda
kltrel analiz yaplm ve Leh kltrnn baarlarndan bahsedilmitir.
Polonya sorununun zm olarak ise Rus uygarlnn Polonya uygarl ile
mcadele etmesi ve bu sayede Polonya kimliinin etkisizletirilmesi
gsterilmitir. Sansrden geen yaz, daha sonra muhafazakar
eletirilerin, Polonya kltrn, Rus kltrne stn grd iddialar zerine,
Vremyamn kapatlmasna sebeb olmutur. Polonya sorununa dair
Dostoevskynin daha sonraki dnceleri ise yakn dostu Katkovun
(RENNER, 2003: 659-682) dncelerinin glgesi altnda kalmtr. Zira 70li
yllardaki Pobedonostsev ile olan ilikisi de bu erevede
deerlendirilmelidir. Katkov, Polonya sorununda eski dncelerinden
vazgeerek, tam anlamyla tersi dnceleri savunmutur ki, bunlar da
emperyal birliin nemi ve Rus kltrnn stnlne dayal bir Rusifikasyon
arsdr. Ancak tm bu srete henz Dostoevskynin siyasal transformasyonu
tamamlanmamtr. Hala eski felsefi ve ideolojik tartmalarn onda daha
baskn olduu gzlenmektedir. Byk eserlerinden olan Su ve Ceza bu gei
dnemini yanstmaktadr. Su ve Cezada ana konu ahlaktr. Ahlak ve
bireyin iradesi arasndaki eliki, su erevesinde ele alnmtr. Ancak
asl nemli olan nokta, Dostoevskydeki Rousseaudan kklerini alan
romantizmin niteliidir. Romantizmin Lord Byrondan da te
temsilcisinin Napoleon olduu hatrlanrsa, romann esas kahraman
Raskolnikovun Napoleon olmak istedii iin suu ilediini sylemesinin
nemi daha iyi anlalacaktr. Ancak Dostoevsky bu iddiann kartna da
romanda yer vermi, ve ldrmenin sadece ldrme olduunu, hibir amac
olmadn da ayn zamanda kahramanna dndrerek, romantizmin bu temasnda
ilk bata taraf olmaktan kanmtr. Ancak sonuta Raskolnikov, karsnda
durduu toplumun ahlakyla barma yolunu semitir. Burada ise ac
ekmenin erdemleri Dostoevsky tarafndan ne karlmtr. Faustta
kurtuluun -yolu Protestan etik erevesinde almak olarak
gsterilmiken, Dostoevsky, kadim Rus geleneklerine ynelerek,
kurtuluu acda ve teslimiyette bulmutur. Budalada ise ilk kez
felsefi dnmn temellerini atm, hatta kendi konumunu oluturmaya
balamtr. Bu romannda ahlak ve din arasndaki ban kanlmaz olduu
grlmeye balanr. Bu tutumunu ise Bat felsefesini eletirerek ortaya
koymutur. Dostoevsky, romandaki bakahraman olan Mishkini akli
deerlendirmeden mahrum braklm mutlak ahlaki bir lk olarak kurmutur.
Batl rasyonalizm ve birey kavramlarnn karsnda alakgnlllk,
teslimiyet, mnzeviyet, skun, eylemsizlik ve ac ekme yoluyla
kurtuluu konumlandrmtr. Kulland szck olan smirenie ise neredeyse tm
bu kavramlar karlar bir niteliktedir. Burada betimledii Rus lks
{Rucckaia idea), Batl deerlerle hibir ekilde bozulmam ve hem
Ortodoksluk ncesi Rus kltrnn ve hatta rtl bir ekilde Starovera
(Eski nan) (NIKOLSKY, 2004: 80-214) elerinin iinde bulunduu bir
dnya gr yaratma abasdr. Dostoevskynin politik iddialarla ve
hesaplarla yazd ilk roman ise Ecinniler olmutur. Burada aslnda Su
ve Cezamn politikletirilmesi sreci sz konusudur. Raskolnikovun
cinayetine yol aan ahlaki durum, toplumsal bazda ele alnmakta ve
bunun devrime yol aaca dncesi
15. Yazlar 15 ilenmektedir.7 Romanda politik olarak sembolizmin
de kullanld grlmektedir. 40larn radikallerinin sonucunun 60lann
nihilistleri ve sosyalistleri olduunu ilemek iin baba-oul ilikisini
kurmutur burada Dostoevsky. Bu romanda kendisini hatrlatan karakter
olarak Shatov ile karlalmaktadr. Kendisinin genliini hatrlatan pek
ok ayrntyla bezenmitir bu karakter. En nemli yan ise kukusuz ki,
bata cokun bir sosyalist olmas ve sonra deierek Slavc fikirleri
benimsemesidir. Kendisine romanda yneltilen eletirilerden birisi
olan Tanry bir milliyetilik sorununa indirgedii iddias ise artk
gerek hayatta da Dostoevskyye yaplabilecek en nemli eletiri olsa
gerektir. Romanda mutlaka zikredilmesi gereken dier nokta ise,
Dostoevskynin Turgenyev e aktan saldrsdr. Burada sosyalistlere yapt
saldrdan ziyade, Turgenyevin kiiliine de ar hakaretler yneltmitir.
Bu romanda nemli dier bir karakter ise, yalnz ahlaka deil Tanrya da
bakaldrarak intihar eden ve Ivan Karamazovun prototipi olan
Krillovdur. Romann sonunda ise Dostoevskynin olas bir Rus
ihtilaline dair dnceleri netlemektedir. Dostoevskyye gre
devrimciler Rusyann bandaki beladrlar ve bunu dini bir sylemle;
devrimcileri, iine eytan girmi ve kendilerine uuruma atmak iin koan
domuzlara benzeterek anlatmtr. Son ise aktr; onlar yok olduktan
sonra Rusya saya teslim olarak huzura kavuacaktr. Ecinniler'in
Dostoevskynin yaamndaki nemi ise, bu romann yakalad baar ile
politik alandaki younlamasn ve Saa ilerleyen izgisini daha hzl bir
ekilde ilerletmesi olmutur. Bu romandan sonra Dostoevskynin ilgisi
tamamen politika ile snrl olmutur. te Dostoevskynin bu dnemi,
Karamazov Kardeler ve Bir Yazarn Gnlnn yaynland ve nl Pushkin
Konumas nn yapld dnemdir. Dostoevskynin bu dnemini tam olarak
kavrayabilmek iin, ayn dnemin nemli isminin zerinde durulmas
elzemdir. Bunlar Pobedonostsev, Solovyov ve Leontievdir. Her biri
farkl ideolojik durularn temsilcileri olan bu kiinin de
Dostoevskynin yakn evresinde bulunan insanlardr. Pobedonostsev,8
yksek dzeyde bir II. Aleksandr brokrat ve arc politikalarn
temsilcisi; Leontiev Bizanslk olarak formle ettii Roma emperyal
kozmopolitizminin savunucusudur; Solovyov ise, Rus-Ortodoks
geleneinin devamcs ve yeni almlar yaratan bir din filozofudur.
Pobedonostsev, (BYRNES, 1967) zgn bir dnr olmamasna ramen, Rus dnce
tarihi iindeki yerini, otokrasinin ylmaz bir savunucusu olmasna
borludur. zellikle III. Aleksandr dneminde yldz parlam olmasna
ramen, brokrasideki almalar aslen II. Aleksandr dneminde balamtr.
Her trl reformun aslnda Rusyaya zarar vermekten baka bir ie yaramad
dncesini, toplumu bir arada tutan eylemsizlik dncesi ve muhafazakar
kyl ynlarnn srekliliinin gereklilii ile pekitirmitir. Ivan Aksakov
ile olan yakn arkadal ve Slavofil dnceye duyduu saygya ramen,
kendisinin asl ncelii her zaman brokratik tutuculuktan yana
olmutur. Hatta bu yzden ou zaman da Panslavistlerin saldrgan
milliyetiliine kar son derece de etkili olan hasmane politikalar
izlemitir. rnein 1877 Osmanl- Rus Savanda da Panslavistlerle arasna
ciddi bir izgi ekmi ve d politikada izolasyonist bir Rusyay
savunmutur. Leontiev (BERDYAEV, 1926) ise Pobedonostsev ne kadar
sradansa, o kadar zgn bir dnrdr. Rusyann Nietzschesi olarak kabul
edilen Leontievin fikirlerinin oluumu 1863-74 arasnda Osmanl
imparatorluunun eitli blgelerinde diplomat olarak grev yapt dneme
denk gelir. Entelektel bir elitizmin ve orta snf mutluluu dmanlnn
motive ettii dncelerinde farkll gzelliklerin kayna olarak ve
dolaysyla da liberal hmanizm ve bireycilii de bu anlamda gzellik
dman olarak formle etmitir. Ona gre sradanl temsil eden liberalizm,
eer baarl 7 Bu noktada Lacann Dostoyevskideki formlasyon olan Tanr
yoksa her ey serbesttir yaklamn tersine evirerek, Tanr yoksa her ey
yasaktr deerlendirmesi de hatrlanmaldr. 8 Bu dnemde Dostoevskynin
en ok grt insanlardan birisidir ve onun sayesinde Dostoevsky, arlk
ailesiyle tanm ve hatta prenslere ders verme imkn bulmutur.
16. 16 Yazlar olacak olursa grkemsiz bir dnya ile insanlk
tarihinin en karanlk sayfasn oluturacaktr. En nl yapt olan Bizanslk
ve Slavlkta, Spenglern ncs olacak nitelikte deerlendirmelerde
bulunmutur. Danilevskynin yukarda bahsedilen uygarlk tipleri kuramn
gelitirerek Bat uygarlnn son iki yzyldr son nefeslerini vermekte
olduunu ve bunun sebebinin de gl kltrel balar yok eden liberalleme
olduunu, Osmanl ya da inin Batdan daha yksek dzeyde bir kltr
olduunu da ekleyerek ileri srmtr. Ancak buraya kadar gelitirdii
Danilevskynin grlerinden, bu noktadan sonrasnda taban tabana zt
grler ortaya koymutur. Danilevsky Rusyay bir Slav lkesi olarak
tanmlayp, Slavlarn birlii temasn ilerken; Leontiev, Rusyay
kozmopolit yapsyla Bizansn devam olarak kabul etmi ve stanbulun
fethinin amacnn ise Bizans diriltmek olmas gerektiini savunmutur.
Ortodoksluk ve otokrasi zerine ina edilmi bir yeni Bizansn yeni ve
ykselen bir uygarlk olaca iddiasn gelitirmitir. Bu arada Panslavist
politikann ise yanl olduunu nk Osmanldan bamszln alacak olan gney
Slavlanmn, Osmanlmn onlar bu zamana kadar korumu olduu Bat uygarlnn
kucana deceini iddia etmitir. Bu yzden Panslavistlerle aras alan
Leontiev, dncelerini daha da ilerleterek Slavlarn kendilerine deil
sadece Slavlklarna sevgi duyulmas gerektiini, asl desteklenmesi
gerekenin ise Bizans temsil eden Fenerli Rumlar {Fenerioar) olduunu
yazmtr. Bizansln bayraktarln yapan Leontievin din zerine dnceleri
de Bizans karamsarl olarak ifade edilebilir. Ona gre
Panslavistlerin savunduu gibi Ortodokslarn zgr birliktelii ya da
dinin mutlak baars sz konusu olamaz. Din ancak siyasal yetke ile
ilevini yerine getirebilir. Aksi trdeki din alglaylar gereklikten
uzak ve topiktir. Solovyovun (SCHETININA, 1995: 55-85; WALICKI,
1987: 335-346) yrtt teolojik tartmalar ise bu makalenin snrlarm
amaktadr. Ancak Dostoevsky zerindeki etkisinin temel unsuru olarak
Solovyovun ortaya att dnya kuramndan bahsedilmesi elzemdir. Bu
kurama gre tarihsel olarak g vardr. Bunlar; slam, Bat ve Slavlktr.
slam, insann Tanrnn arac haline dntrld; Bat ise insann Tanrszlat
dnyalarken; Slavlk, gcn Tanrmn kendisinden alan ve bu iki zt dnyay
birletirerek insanl kurtaracak olan dnyadr. Bunun yolu ise
teklik-birlik ve okluk-oulculuu tek bir dnyada var edebilmektir. Bu
zellik ise Ortodoks-Slavlkn milli ve ikin niteliidir. Naroda. zg ve
sadece ona zg bir tarihsel gtr bu. 40larda rasyonalist olarak dnce
dnyasna adm atan Dostoevsky, srgn dneminde saya inanmay renmi,
ileride bu inanc onun Tannya da inanmasn salam, Solovyovun
etkisiyle ise Tanr inanc Kiliseye inanca dnmtr. Bu farkl akmn
yannda tabi ki yukarda deinilen Danilevskynin varl da
unutulmamaldr. Dnemin Rusyasnn bu drt eilimi yansra, Dostoevskynin
genliinden getirdii rasyonalizm ve topik sosyalizm birikiminin de
eklenmesi ile, onun nihai politik duruunu edindii sylenebilir.
Karamazov Kardeler'bu politikann ifadesini ele almadan nce ise,
bunu daha da kolaylatrmak adna Bir Yazarn Gnl ve Pushkin Konumasna
ksaca baklmaldr. Karamazov Kardeler ile ayn dnemde yaynlanan Bir
Yazarn Gnl, Dostoevskynin artk nasl da sadece politika ile uratnn
bir kantdr. Bu yazlarnda Dostoevsky narod konusunda younlam ve Batc
aydnlarn, Kiliseden uzaklaarak halktan da uzaklatklar sonucuna
varmtr. Aslnda Dostoevskynin halk ve aydnlar arasnda grd atma
doruydu, fakat bunun sebeblerini yanl analiz eden Dostoevskynin zm
nerisi de doal olarak yanl olmutur. Dostoevsky narod ve Ortodoksluk
arasnda kopmaz bir ba kurmu ve bu birbirinden kopmaz grd btnleik
gerei kutsarrutr. Bu yzden Danilevskynin agresif d politika arlarnn
da en byk destek bulduu kii Dostoevsky olmutur. rnein, Bir Yazarn
Gnl nn 1877 Nisan saysnda (DOSTOYEVSK, 2005: 757794) Osmanlya kar
ilan edilen sava kutsayan Dostoevsky, bu savan sadece Trkler
tarafndan ezildiini syledii Slav kardeleri iin deil, Rusya iin de
gerekli olduunu yazmtr. Savan Rusyay ahlaki bir temizlenmeye
tayacan da eklemitir, Bunun bir genel yasa olduunu da iddia ederek,
savan her toplum iin gerekli olduunu yazabilmitir. Bu hasmane tutum
sadece Osmanlyla snrl da kalmam ve ngilterenin dnya tarihinden
silinecei, Fransann ise
17. Yazlar 17 Polonyann sonunu paylaaca ngrs ve dilekleri ve
hatta tehditleri de savaa dair kan sayda yer bulmutur. Ve hatta
Katolisizmin de bu savala ortadan kalkaca ve Ortodoksluun dnyaya
bar getirecei kehanetine bu sayfalarda rastlamak mmkndr. Bu savata
akacak kann zc olduunu kabul etse de, bu kann Avrupay da kurtaraca
iddiasn tamaktadr Dostoevsky. 1840lann acemi romantik devrimcisi,
1860lann kafas kark muhafazakar, hayat boyunca sren politik
dirayetsizlii ve sayg al ile 70lerin sava rtkan halini alabilmitir.
Dostoevskynin mr boyunca peinden kotuu youn ilgi ve Rusyann
peygamberi oluu ise Pushkin iin Moskovada yapt konumayla
gereklemitir. Sa ve poplist politikay, Rusyaya duyduu gvenle
beraber ifade etmesi ve politik ortam uzlatnc abas, bu konumann
temel zellikleridir. Konuma o denli derin bir etki brakmtr ki,
Pushkinin tanrl yannda, Dostoevsky de dinleyiciler tarafndan
peygamber ilan edilmitir, ki bu dinleyicilerden birisi de ezeli
dman Turgenyevdir. Bu konumada Dostoevsky, 77-78 savann scak
hatralarn tayan Ruslara, Pushkinin milli air olduunu, kendisinden
bir gn nce konuan Turgenyeve ramen iddia etmi, bunun sebebinin
Pushkinin ilk kez Rusyann misyonunu anlatmas olduunu sylemi ve
Rusyaya duyduu gvenle, Rusyann kendisi olarak, yani z deerlerine
dnerek, bu yolla Avrupal olacan ve Avrupann gerekliini de
deitireceini haykrmtr. (CARR, 2002: 287-295) Aslnda iinde yeni
hibir e tamayan bu konumann srr, uzlamac tavrnda sakl olsa
gerektir. Ki bu tavr, Dostoevskynin Karamazov Kardeleri de yaratan,
iinde genliinin topik sosyalizmini, romantik doal halciliini,
muhafazakarl, arl, Panslavizmi ve Ortodoksuluu ayn anda barndran
karmak siyasal duruunun doal sonucundan baka bir ey deildir.
KARAMAZOV KARDELER Roman ele almak iin hereyden nce zamann ve
mekann kurgusuna bakmak elzemdir. Zaman II. Alexandr dnemidir ve
mekan da tpk Dostoevskynin babasnn serfleri tarafndan ldrld ky
anmsatan bir Rus kydr. Yani yaynland dnem asndan gncel bir ykdr. Bu
gncel yknn esas kahramanlarna bakldnda ise ilk bata Karamazov
ailesi ile karlalmaktadr. Bir baba, oul ve bir de gayrimeru ouldan
oluan bir aile sz konusudur. Baba Fyodor Karamazov, ksn dkn ve
oullaryla ilikileri gelgitler zerine kurulu ve genelde sadakat
duygusu uyandrmaktan uzak bir babadr. Oullarn en by ve dier iki
meru olun anneleri farkldr. En byk oul Dmitry bir subaydr, ve Rus
geleneksel yaantsn devam ettiren, delidolu biridir. Ortanca oul
olan Ivan, Batc ve tanrtanmaz bir aydndr ve aileyle ilikilerinde
devaml bir mesafe vardr ya da bunu yaratmaya almaktadr. En kk oul
olan Alyosha ise ocuksu bir safl zerinde tayan dindar bir insandr.
Gayrimeru oul Smerdyakov, Baba Karamazovun hizmetisi olarak evde
almaktadr ve Ivana hayranlk duymakta, onunla sohbetlerde bulunmak
istemektedir. Ayrca evin baka bir hizmetisi Grigory de, Dmitrynin
bymesindeki katklaryla ve cahil uak karakteriyle ev halknn son
yesidir. Grushenka, hem Baba Karamazovun hem de Dmitrynin ak olduu
ve bunlarn her ikisiyle de ak oyunlar oynayan ve fakat her ikisinin
de sahib olamad etkileyici kadn karakterdir. Gizli gizli, gemiinde
yaad ve hala dnmesini bekledii Polonyal subaya duyduu akna sadk
kalmaya almaktadr. Katya, Dmitry ile gemite bir ilikisi olan ve
fakat yknn ilerleyen blmlerinde kendisini Ivana daha yakn
hissedecek olan aristokrat kkenli bir kzdr. Peder Zosima,
Alyoshanin yaad manastnn barahibidir. Bu esas karakterlerin yannda
pek ok da yan karakter barndran romann esas yks yannda pek ok da
yan ykyle karlalmaktadr. Bu yan karakterler ve yklere yeri
geldiinde deinilmek zere, esas ykye baklacak olursa; bir cinayet ve
bu cinayetin deerlendirilmesiyle karlalacaktr. Bu ynyle romann
polisiye bir yk (bu noktada Batda polisiyenin geliimi ve
rasyonalizm arasndaki iliki hatrlanmaldr) zerine ina edildiini
sylemek yanl olmayacaktr.
18. 18 Yazlar Romann balarnda Baba Karamazov ve Dmitry
arasndaki para hesaplamasyla karlalr. Dmitry babasndan ald ve
savruka yaamn devam ettirdii paralardan sonra son bir kez
kendisinin hakk olduunu dnd bir miktar daha para istemektedir
Babasndan. Baba Karamazov ise bu paray vermeye yanamamaktadr. Zira
ikisinin arasnda yer alan Grushenkaya kar Dmitryyi zor durumda
brakmak istemektedir. Baka bir para ilikisi ise yine Dmitry ile
Katya arasnda bulunmaktadr. Katyamn babasnn zor durumda kald bir
dnemde, Dmitry onun a da olarak para yardmnda bulunmutur. Daha
sonrasnda ise Katya bir miktar paray babasna gnderilmesi
bahanesiyle ve fakat aslnda Dmitrynin o parayla Grushenkaya
gideceini bilerek yine de Dmitryye vermitir. Dmitrynin babasndan
istedii miktar olan 3000 ruble ite Katyamn kendisine verdii bu
miktardr. Ivan ve Alyoshamn bu para ilikisindeki tutumlar silik
kalmakla beraber, asl eliki Baba ve Dmitry arasnda yaanmaktadr.
Yine ayn miktar parann farkl bir ekilde ortaya kmas ise, Babann
Grushenkaya hediye olarak bu miktardaki paray bir zarfta tutuyor
olmasdr. Para sorununun zm iin tm aile toplanarak Zosimay ziyarete
gitmi, ancak burada da bu atma zlememi fakat ilgin bir gelime olmu
ve Zosima, Dmitrynin nnde eilerek herkesi artmtr. Zaten daha sonra
da Alyoshaya manastrdan ayrlmas ve abisini korumasn salk
verecektir. Bu arada Katya ile nianl olan Dmitry, Grushenkaya ak
olmutur. Sorunu zmeye alan Katya, Grushenkay ziyarete gitmi ve
aralarnda geen konumann balarnda Katya, Grushenkadan ok iyi muamele
grm ve fakat sonunda Grushenka onu aalayarak hem kendisinden hem de
Dmitryden nefret etmesine sebeb olmutur. Katya ile Ivan bu arada
grmeye balamlar ve her iki taraf da aslnda birbiriyle ilikisi olmas
gerekenin kendileri olduunu hissetmilerdir. yknn geliiminde en
etkileyici yanlardan biri aile iinde geen tartmalardr. Babann sl ve
Dmitrynin ise kaytszl sebebiyle ok etkin olmad bu felsefi
tartmalarda taraflar Alyosha ve onun karsnda yer alan Ivandr.
Smerdyakov ve Ivan arasndaki sohbetlerde ise, Smerdyakov srekli
sayg duyduu Ivandan bireyler renmeye alan ve onun fikirlerinin
takipisi bir grnm arzetmektedir. Dier bir diyalog da Alyosha ve
Grushenka arasnda geendir. Alyoshadan ok etkilenen ve onu ok beenen
Grushenkamn romann sonunda verdii kararlarn asl etkileyicisi bu
diyalogla aslnda Alyosha olmutur. Bu arada Dmitry birgn babasnn
evine gelir ve para ister, istediini alamaynca da babasn lmle
tehdit eder ve gider. Ivan bu arada btn bu kargaadan uzaklamak zere
Moskovaya gitmeye karar verir. Bu srada Smerdyakov ile aralarnda
geen konumada Smerdyakov, babasnn ldrlebileceini ima eder ve Ivan
buna ramen gitmeyi tercih ederek aslnda Smerdyakova gre olacaklara
gz yumacann iaretini verir gizliden gizliye. Smerdyakov bu konumada
Ivana ayrca kendisinin mzmin sara hastalndan bahseder ve kimsenin
onun eyleme geebileceini beklemediini st kapal bir ekilde anlatr.
Dmitry, Grushenka ile babasnn buluacan Smerdyakovdan rendii gece
ise Grushenkanin evine gider ve onu orada bulamaz. Aklna gelen ilk
ey babasna gittiidir. O da babasna gider ancak Grushenkamn orada
olmadn anlaynca ayrlr, fakat ayrlrken onu duvarda yakalayan
Grigoryye vurmak zorunda kalr. Grushenkanm evine gittiinde
hizmetisinden aslnda onun PolonyalI subay ile bulumak zere yakn bir
kydeki meyhaneye gittiini renir. Bu arada Katyadan ald parann yarsn
saklam olan Dmitry, bu parann bir ksmyla rehinciye brakt silahlar
alr ve meyhaneye doru yola kar. Bu arada Grushenka meyhaneye varm
ve byk hayal krklna uramtr. Be senedir grmedii Polonyal subay
aslnda gznde bytmtr. Bir kartal olarak hatrlad subay imdi yal ve
hilekar bir kumarbazdr. Bu arada ieri Dmitry girer ve Grushenka bu
duruma ok sevinir. Dmitryyi sevdiini anladn syler. Ancak Grigoryyi
ldrdne inanan Dmitry, ok sevinmesine ramen, artk ikisi iin ok ge
olduunu da belirtir.
19. Yazlar 19 ok zaman gemeden buraya gelen savc ve gvenlik
gleri tarafndan tutuklanan Dmitry, Grigoryyi ldrmemi olduunun
sevinci ve babasnn lmnn aknln yaamaktadr. Mahkeme baladnda hem Ivan
hem de Alyosha, Dmitrynin susuzluunu iddia etseler de tm kantlar
ona kardr. Bu arada Ivan sarsc gerekle yzleir. Babasnn evine
gittiinde babasnn koltuunda oturan ve ceketini giyen Smerdyakov ile
konumaya balar. Smerdyakov, onun endie etmesine gerek olmadn
sylediinde, Ivan srarla ne iin endie etmesi ya da etmemesi
gerektiini sorgular. Bildii cevablar Smerdyakovdan duyar. Tanr
olmadna gre cinayetin de olas olduu dncesini Ivan sokmutur
Smerdyakovun kafasna. Btn sohbetleri boyunca aslnda Ivan babasnn
lmesini istediini anlatm ve o gn Moskovaya giderken de olacaklardan
sorumlu olmadn syleyerek son izni vermitir Smerdyakova. Smerdyakov
ise, sahte bir sara nbeti ile tamamen hareketsiz grnd o gece,
Dmitry evden ayrlr ayrlmaz Babann yanna gitmi ve onu ldrmtr.
Grushenka ieride olmadna gre onu Dmitrynin ldrdne inandrabilmek iin
de, Grushenka iin hazrlanm zarfn iindeki mektubu yrtarak odada
brakm ve paray da kendisine almtr. Bu gerekle yzleen Ivan,
Smerdyakovu mahkemeye gitmeye ikna edememi ve Smerdyakov peinden
gittii bu adamn pimanln grdnde, aslnda sylediklerine inanmadn
haykrmtr Ivann yzne. Ivan uzaklar uzaklamaz da intihar etmitir. Bu
olayla sarslan Ivan mahkemede kendisinin sulu olduunu nk
Smerdyakovu kendisinin bu yne ittiini sylese de mahkeme heyetini
yeterince etkileyememi ve orada asl sulunun herkesin iinde yer alan
eytan olduu ve bu durumda Tanr nn da varolduu ynnde bir sylemle
bitirmitir. Bu konumann etkileyiciliini ise son anda Katyamn
elindeki Dmitrynin kzgn anlarndan birinde babasn ldreceini yazd
mektubu okumas ortadan kaldrm ve Dmitry 20 yl krek mahkumluu ile
cezalandrlmtr. Ancak Ivan ve Alyosha, Dmitrynin Grushenka ile
Amerikaya kamasn salamtr. Geride kalan Ivan akln kaybetmi, Alyosha
ise yan yklerden birinin sonucu olarak ocuklarla elele mutlu bir
son sahnede gzden kaybolmutur. Bu yan yk ise Dmitrynin yolda olunun
nnde dvd bir emekli yzba ve onun olunun hastal erevesinde
gelimektedir. ocuk bu olaydan sonra babasnn Dmitry tarafndan davet
edildii dellodan kamadn ve onurlu biri olduunu iddia ederek tm
arkadalaryla kavga etmekte ve sonra da hastalanarak yataa
dmektedir. Alyosha bu durumda aileye yardm etmeye alsa da gururlu
baba bunu kabul etmemi ve daha sonra da Dmitrynin yardm abalarn
geri evirmitir. Dmitrynin kamadan nce kendi lkesinde yapt son ey
ise, hasta yatandaki ocuu ziyaret temek ve onun yannda babasndan zr
dilemek ve zrnn kabul iin ocuktan izin almak olmutur. Bu ocuun
lmnden sonra ise arkadalar Alyosha etrafnda mutlu bir topluluk
oluturmu ve romann kapan sahnesini bu oluturmutur. Romanda bu yk
dnda gze arpan ve unutulmaz blmler mevcuttur. Bunlardan en nemlisi
phesiz ki Byk Engizisyoncu adl blmdr. sann yeryzne indii ve onu
Katolik rahiplerin karladnn yklendii bu blmde; sa, Katolik rahipler
tarafndan insanlar mutsuz etmekle sulanr, zira sa insanlara seme
zgrl vererek onlar mutsuz etmi, oysa ki Katolik Kilisesi
zorunluluklaryla beraber insanlara mutluluu sunmutur. Gze arpan
blmlerden bir dieri ise Ivan ve Alyoshanin felsefe zerine
sohbetleridir. Tanrnn varl ve yokluu zerine odaklanan bu
tartmalarda Ivann tanrtanmazl savunusu, rakibine gre ok daha tutarl
ve salam olarak gze arpmaktadr. Son olarak ise Ivan ve Smerdyakovun
sohbetlerinden bahsedilmesi gerekir. Bu sohbetlerde Ivann nasl da
Smerdyakovun cinayete giden yolunu hazrlad son derece ustalkl bir
biimde yazlmtr. Hem Dostoevsky hem de son ve en ok tartlan roman
olan Karamazov Kardeler zerine pek ok yorum ve eletiri kaleme
alnmtr. Burada tm bunlara deinmek imkansz olduu kadar,
20. 20 Yazlar gerekli de grlmemektedir. Bu almalarda gze arpan
ortak e, Dostoevskynin Rus ve dnya edebiyat iindeki yerinin
vurgulanmas, Rus dnce tarihi iindeki konumlandrlmasnn ele alnmas ve
son derece eitli edebiyat zmlemelerinin gz kamatrc zenginliidir.
Ancak yukarda da belirtildii zere bu makalenin konusu; Karamazov
Kardelerde bulunduu iddia edilen politik sembolizmin snrlaryla
belirlenmitir. Bu erevede ilk olarak ailenin ad zerinde durulmaldr.
Bilindii gibi Dostoevsky gerek yaamda bulunan soyadlanndan ok
kendisinin yaratt soyadlarn kullanmtr. Karamazov da bunlardan
biridir. Karamazov adnn hereyden nce artrd dier bir ad ise
Karamzindir. Rus Devletinin Tarihi adl bayaptn yaratcs ve
erken-Slavofil olarak adlandrlan Karamzinin adnn ise Tatar kkenli
bir ad olmas ilgin bir tesadftr. Zira Rus devlet geleneindeki youn
Tatar etkisi unutulmamaldr. Karamzin ad ise Kara-Mirza kkeninden
gelen bir adn Rusalatnlmas ile olumutur. Hanedan unvan olan ve
bazen de dorudan hanedann kendisini gsteren bir kelime olarak mirza
bize ilk ipucunu vermektedir. Romann adn da veren ailenin ad,
siyasette bolca rastlanan aile metaforu kullanmnn bir rnei olarak
ele alnmaldr. Bu erevede bakldnda aktr ki, Baba Karamazov tm
Rusyann babas olan ar temsil etmektedir. Oullaryla anlaamayan,
devaml kkl sorunlar yaayan, hatta en byk oluyla ayn kadna ak olarak
(aslnda Baba iin ak deil ehvet sz konusudur) iktidar mcadelesine
giren, ahlaki olarak yozlam ve hi kimse tarafndan sayg ya da
siyasal anlamda dnrsek aslnda meruiyeti kabul edilmeyen bir baba.
Ayn zamanda dikkati eken baka bir nokta da arn iki eidir. Aktr ki
arn ilk ei Petro ncesi dnemi, kincisi ise Petro sonras dnemi temsil
etmektedir. En byk oul olan Dmitry ise romann pek ok yerinde
vurguland zere Rusyay artrmaktadr. Aklla kavranmas zor olan,9
irrasyonel davranlaryla n plana kan, fakat zde iyi ve sradan bir
Rus olarak aka Panslavist ideolojiyi temsil etmektedir. Zaten
annesinin de ilk e olmas onun ayn zamanda Byk Petro ncesi, yani
premodern Rusyay temsil etmesinin baka bir yandr. Tabi ki aslnda
aktr ki Slavofil dnceler ve bunu takib eden dnemdeki Panslavizm de
aslnda Petro reformlarnn sonucu olmasna ramen, Dostoevsky, romantik
kklerine bal kalarak, Panslavizmi Slavofil dncenin orijinali olarak
kabul etmi ve Rusyann bozulmam gereinin ifadesi olarak ortaya
koymutur. Ortanca oul olan Ivan, nihilist ideolojisi ve Ivan
Turgenyevin ilk adn tayarak Rusyadaki Petro reformlaryla zemin
bulan Batc kanad temsil etmektedir. En kk oul Alyosha,
Dostoevskynin ocukken len olunun adn tamaktadr. Masumiyet ve Rus
gerekliini Kilise ise zdeletiren ve Solovyovun rnek tekil ettii Rus
lksnn siyasal iktidar kayglarndan da uzak zn temsil etmektedir.
Smerdyakov, gayrimeru oul ve Babann her daim gvendii hizmetisi
olarak aktr ki halk ynlarn iaret etmekte, ancak Ivann etkisi onun
ntr halk ynlarn deil sosyalist proletaryay temsil ettiini ortaya
koymaktadr. Grushenkanin iktidar ya da lkeyi temsil ettii iddia
edilebilecekse de, dikkatli bir okuma, aslnda Slav birliini temsil
ettiini ortaya koyacaktr. Zira Grushenkamn ak olduu Polonyal subay
temas bunun en nemli kant olarak dnlmelidir. Bilindii zere Slav
inanlarna gre tm Slavlar ilk olarak Byk Beyaz Kartaln yani
Polonyann ocuklardrlar, ancak bundan sonra farkl ynlere dalmlardr.
Bu inandr ki Polonyay meru Slav merkezi klar. Dostoevskynin yukarda
deinilen ve Katkovda somut ifadesini bulan Polonya sorununa dair
dnceleri de hatrlanacak olursa, bu karakterin aslnda Polonyay
temsil ettii ve Grushenkann yanlgsyla da Slav birlii misyonunu
Dostoevskynin, Rus Panslavizmine verdiini ortaya koymaktadr. Ayrca
Ivann Grushenka ile ilgilenmemesi ve Katya ile Grushenka arasndaki
iliki de bu erevede deerlendirilmelidir. 9 nl Slavofil air
Tiutchevin Umom Rocciyu ne ponyat- Rusya aklla kavranamaz dizesini
artrrcasna.
21. Yazlar 21 Katya aktr ki Rusyann aristokrasisini temsil
etmektedir. Slavofil dncelere yakn gzkmesine ramen, aslnda Batclam
ve Panslav idealinden uzaklam ve ayn zamanda da dknlemi (meschanie)
aristokrasiyi. Peder Zosima ise bariz bir ekilde Rus Ortodoks
Kilisesini temsil etmektedir. Karakterlerin bu temsilinden sonra yk
de ayn erevede yeniden ele alnacak olursa, siyasal bir analiz ve
bunun zerine ykselen hi de iyimser olmayan karmak ngrler ile
karlalm olacaktr. Zira bu ngrlerin karmak ve hatta ksmen kark
olarak ortaya kmas da Dostoevskynin politika konusundaki kafa
karklnn bir yansmasndan baka birey deildir. Romann hemen alnda
karlalan Baba ve Dmitry arasndaki para meselesini aslolarak iktidar
mcadelesi olarak okumak gerekmektedir. Para ve iktidar ilikisine ve
hatta edeerlii sonucuna Dostoevskynin nasl vardnn anlalmas iin onun
maddi sknt iindeki hayatnn ve kumarla ok fazla ili dl olduu
dnemlerinin hatrlanmas gerekmektedir. Ancak burada aktr ki,
Dostoevskynin iaret ettii iktidar kavram, onun iine girdii pek ok
felsefi tartmadan ayr olarak, ynetim aygtn elinde tutmak gibi son
derece yaln bir iktidar anlaydr. Dostoevskynin burada Ivan ksmen ve
Alyoshay tamamen bu sorunun dnda tutmas da manidardr. Zira Ivann
asla bu gc eline geirebilecek potansiyeli tamad iddiasn ve ayn
zamanda da Alyoshamn temsil ettii Rus lksnn de, yukarda bahsedilen
smirenie kavram erevesinde zaten bu iktidardan uzak durmasnn kendi
kimliine ikin olduu kabuln yanstmaktadr. Ayn ereveden bakldnda
Dmitry ile Katya arasndaki para ilikisi de aristokrasi ve
Panslavistler arasndaki gelgitli ilikiyi yanstmaktadr.
Slavofillerin desteini arakasna alan aristokrasinin daha sonra
Panslav ideallere srt evirmesi ve Batc dncelerin destekisi olmaya
balamas bu ilikide ifade edilmektedir. Grushenkamn Dmitry ve Baba
arasndaki durumuna yukarda deinilmiti. Bu ilikide parann Babada
bulunmas ve Dmitrynin de Grushenkay elde edebilmesi iin paraya
ihtiya duymas, Panslavistler ve ar arasndaki gerilimli ilikiyi
yanstmaktadr. Bu noktada hatrlanmas gereken en temel unsur, arn
Panslav politikalarla arasndaki mesafedir. Panslavizmin en gl olduu
dnemlerde bile Rus arlmn btnleik bir ekilde bu politikalarn
takibisi olmadnn hatrlanmas gerekmektedir. 1877-78 savanda bile bu
savan tutkulu destekilerinin ve msebbibinin Panslavistler olduu,
arm ise bu gl rzgara kar koyamad rneinde de olduu gibi. Dmitry ve
Baba Karamazov arasndaki sorunun zm iin Zosimaya gidilmesi ve fakat
bu giriimin tamamen sonusuz kalmasyla, Dostoevskynin Kiliseyi
politik bir sorunun zm iin yetersiz bulduu anlamna ulalmaldr. Zaten
buradaki tartmalarda Babanin her trl zm engellemeye ynelik
davranlarna da baklacak olursa, arn byle bir zme izin vermeyecei
ngrsnn Dostoevskyde bulunduu sylenebilir. Bu giriimin bitii ve
Zosimann Dmitry nnde eilmesi ise, Panslav idealinin zor yollardan
geecei ve Kilisenin bu srete Rus lks olarak sembolletirilen
Alyoshay Dmitryye yardmla grevlendirmesi ok nemlidir. Katya ve
Grushenka arasndaki ilikiden kan sonu ise, Panslav idealinin
aristokratik yapyla asla uyum iinde olamayaca kabuldr. Burada
Dostoevskynin devrimci genlii hatrlanmaldr. Aristokratik yapnn
devamna kar Rus kylsnn zgrlemesi abalaryla ilk kez politik alana
adm atan Dostoevsky, son dnemlerinde kabul ettii saf narod varl
iinde aristokrasinin yer alamayaca iddiasn desteklemeye devam
etmitir. Ivan ve Katyann yaknlamas ise ak bir ekilde aslnda
Batclarn sadece aristokrasi ile yan yana gelebilecei ya da baka bir
deyile Rus gerekliine uzak olduklar iddiasnn bir yansmasdr.
Entelekteller ve narod arasndaki uurumu tesbit eden Dostoevskyye
gre Batclk zaten, halkn z deerlerinden uzaklam aristokrasinin
ocuklarnn sapknlnn ifadesidir. Bu arada yryen Ivan ve Alyoshanin
felsefi tartmalar ise aslnda, Batc dnce ve siyasetin
22. 22 Yazlar baarszla mahkumiyetini gstermeyi amalamaktadr.
Yukarda da deinildii gibi Dostoevsky iin Ivan, Batc siyasal
hareketi; Alyosha ise Rus lksn temsil etmektedirler. Aralarndaki
tartmada yer alan Tannnn varl konusu aslnda Ecinniler'de de grld
gibi siyasal dzlemde sadakat sorununu ifade etmektedir. Rousseau ve
sosyal anlama kuramlarndan etkilenen Dostoevsky iin aslnda bu
tartmalarn o gnlerdeki politik ilgileri erevesinde iktidarn
meruiyeti ve ayaklanma zgrl arasndaki bir tartma halini almas
sadece an meselesidir. Balangta yer alan Batcln Rusyaya uyumu
sorununun yerini ileride ara sadakat ve daha sonrasnda
sadakatsizlik ve daha sonra da bunun yerine konacak olan ve Rusyaya
yabanc olmayan gerekliklerin tartmas izlemitir. Bu tartmalarda
Ivann argmanlarnn ok daha tutarl olmas ise, sonu blmyle
dengelenmitir. Argmanlarn gcne ramen, doru bambaka bir yerde
olabilir dncesinin yansmasdr. sa ve hakikat farkl yerlerdeyse, say
seen Dostoevsky (CARR, 2002: 268) asndan, politik sylemin gcne karn
hakikatin baka bir yerde olabileceinin artc olmas beklenmemelidir.
Hatta bu da aslnda siyasal bir iddia olarak dnlmelidir (Bu noktada
romann polisiye niteliinin rasyonalizmle ilikisi yeniden
hatrlanmaldr). Bu tartmalarn en can alc yan ise kukusuz ki,
Smerdyakovun bu tartmalar iindeki tutumudur. Dikkatle bu tartmalar
izleyen Smerdyakov, kendisini Ivann tilmizi olarak kabul
etmektedir. u halde aktr ki Dostoevsky bu durumda tpk Ecinnilerde
yapt gibi, 1840larn Batclarnn yerini alan nihilistler yerine bu kez
de sosyalist ynlar koymaktadr. Ona gre sosyalist ynlar Batc akmn
takipileri ya da bu akmn sonucudurlar. Bu arada geen Alyosha ve
Grushenka arasndaki diyalog, bu sayede Grushenkanin Alyoshaya byk
bir sempati ve daha da tesi sayg duymas ve bu yzden de romann
sonundaki kararn verii ve Dmitryye balanmas, Dostoevskynin Slav
birlii iin Ortodokslua ve Rus lksne verdii nemin gstergesidir. Ona
gre Slavlarn birlii de Rusyann esenliinin de ancak Rus lksnn
etkisiyle var olabilirliinin ispatdr. Cinayet sahnesi ise zamann
krld noktadr romanda. Buraya kadar gelen vaka analizi bundan sonra
yerini ngrlere brakmaktadr. Bu sahnede ilk dikkate deer nokta; Slav
birlii iradesinin (Grushenka) arn iktidarna (Babadaki para) deil,
kendi meru sahibine (Polonyal subay) ynelmi olmasdr. Ancak bu arada
Polonyann tkenmiliini ancak ve ancak Panslavistler (Dmitry)
gstermektedirler Slav idealine. Bunu ise ancak arla mcadeleye
girierek ve fakat yine de son sadakatsizlii yapmayarak
becermektedirler. Panslavistler byk idealleriyle urarken ve Batclar
(Ivan) da etkinliklerini yitirmiken ise, derin uykuda grnen
sosyalist ynlar (Smerdyakov) frsattan istifade ederek ar
devirmektedirler. Rusyann ruhu (Alyosha) ise btn bunlar olurken,
Kiliseden (Zosima) ald talimatla, sonuta baarsz da olsa,
Panslavistlerin yardmna komaya almaktadr. Dostoyevski, Ivan ve
Smerdyakovun yzlemesi sahnesini yazarken, herhalde hem Batclar
hoyrata eletiriyor olmann verdii memnuniyeti hem de hi de istemedii
bu durum yznden byk bir korku yaam olsa gerektir. Zira bu blmn
yeniden okunmasnda karlalacak olan politik analiz, Batclarn hazrlad
zemin zerinde (Dostoevskyye gre, onlarn yznden) gelien sosyalist
kitle hareketlerinin alaca tehlikeli durumu iaret etmektedir.
Bolevik Devriminin burada ngrlm olduu da kolaylkla sylenebilir.
Hatta Dostoevsky byle olas bir devrimin niteliklerini de kendince
tanmlamtr. yle ki; Ivan eve girdiinde, Smerdyakovun zerinde babasnn
ceketi olduu halde onu babasnn koltuunda otururken bulmutur. 3000
ruble de bu ceketin cebinde olmak zere. Smerdyakovun Grushenka ile
hibir ilgisi yoktur, hatta ald para da Babay ldrmenin kendisinden
sonraki bir ama olarak ortada durmaktadr. Bu cinayeti ilerkenki
ahlaki sebebleri bambaka olmasna ramen, asl derdi ise Babann yerini
almaktr. Bu durum politik dzleme tandnda ortaya kan sonu, sosyalist
kitlelerin aslen ne Slav birlii gibi Dostoevskyye gre yce amalan
hatta ne de iktidar amac vardr. Batclardan rendikleri yarm yamalak
bilgilerle ar devirirken aslnda kendilerinin de arnkinden baka bir
ynetim kuramayacaklar iddias ortaya atlmaktadr.
23. Yazlar 23 Smerdyakovun intihan ise aktr ki Dostoevskynin
Rusyada sosyalizmi mahkum etmesidir. Kendi halkna yabanclam ve
derinlikten yoksun olarak grd bu hareketin ileride kendisine de
yabanclaaca ve kendisini ortadan kaldraca ngrs olarak da dnlebilir.
Ivan ve Alyoshanin elele verip Dmitryyi ve Grushenkay Amerikaya
karmalan ise bhesiz ki sosyalizm karsnda Batc liberaller ve
Panslavist san baansz ittifakn temsil etmektedir. Bu durum san da
safdil liberal Batcln da Bolevik Devrim sonrasnda drt yl devam eden
Sava anmsatr bir ekilde Rusya siyasetinde tasfiye olaca ngrs olarak
kabul edilmelidir. Ayrca dikkate deer bir unsur da son anda bile
Katyanin Dmitryye kar kin dolu tutumudur ki, burada da
Dostoevskynin ngrs herhalde aristokrasinin son anda bile Panslavizm
ile b anamayaca ynndedir. Romann sonunda Ivann delirmesi ve geriye
aileden sadece Alyoshann kalmas ise aktr ki, Dostoevskynin Batcln
kendi i elikileriyle ortadan kalkaca, buna ramen Rus lksnn yani
Rusyann Ortodoks ve derin ruhunun gelecei temsil eden ocuklarla
beraber Rusyada ilelebet varolaca ngrs ya da umudunu yanstmaktadr.
Bunlarn dnda nem arzeden iki yan yk de bu politik sembolizmi
glendirmektedir. Byk Engizisyoncu sadece Katolik kilisesini
lanetlemek ve Ortodoks kilisesini methetmekle kalmamakta, ayn
zamanda sosyalizmi de Katoliklik ile beraber ele almakta ve zgr
iradenin nemine vurgu yapmaktadr. Dier yan yk olan emekli yzba ve
olu ise Rusyann yerleik moral deerlerine yaplan bir vurgu ve
methiye olarak karmza kmaktadr. Bu yk ayn zamanda Panslavistler ile
halkn da gerekten kucaklamadn sembolize eden Grigory ve Dmitry
arasndaki ilikinin anlamn da glendirmek iin kullanlmtr. SONU
Romandaki politik sembolizme ksaca baklacak olursa, ilk sylenmesi
gereken Dostoevskynin aile metaforu erevesinde dnemin Rusya
siyasetinin bir analizini yapt ve bir cinayet zerinden de ngrlerini
ortaya koyduudur. Dostoevsky gnn politik ortamn ve siyasal
aktrlerini kukusuz ki kendi politik grleri erevesinde alglam ve
ifade etmitir. Bu ereveyi ele almak iin ise birka balk olarak ar,
Panslavistler, Kilise, Batclk ve ihtilal kavramlarna baklmaldr. ar,
Dostoevskyde Pobedonostsevin etkisine ramen kutsal bir konum sahibi
olamam, bu konuda Dostoevsky, genliinden getirdii siyasal
birikiminin her zaman daha fazla etkisi altnda olmutur. Rus lks
konusunda, Rousseauvari romantik bir doa halini andran bir kavraya
sahib olan Dostoevsky, yine ayn anlay erevesinde, ara kar contrat
social kuramlarn andran bir mesafe tutmaktadr. Romanda betimlenen
ar, evlatlarnn sadakatini artk hak etmeyen bir ar grnm
sergilemektedir. Yani ara kar Dostoevskynin tavr hem Rus lksnde ara
bir yer vermeyerek, hem de gereklikte de artk sadakati hak etmedii
inancyla biimlenmitir. Ancak tm bunlara ramen, ara kar atlacak
admlar da Dostoevsky desteklememekte ve belki de bu ekilde hem yakn
dostu Pobedonostseve vefa borcunu demekte hem de ar sonrasnn kabus
olacan dnd toplumsal hareketlere mesafeli bir tutum almaktadr.
Belki de o gnlerde iinde bulunduu siyasal evrelerin de etkisiyle ya
da en azndan bir Rus olarak arsz bir Rusyay dnmekten bile
korkmaktadr. Panslavizm konusunda, aktr ki Dostoevsky, Rus lksnn
hararetli bir savunucusu olarak, gayet msbet bir tutum taknmtr.
Panslavizmi, Slavofil dncenin doal bir uzants olarak kabul etme
eilimindedir. Halbuki Slavofil dncede yer alan devlet d Slavla
vurgu, Panslavizmde Danilevsky ile beraber devletsiz bir Slavln
imkanszl kabul zerine ina edilmitir. Bunu grmezden gelen
Dostoevsky, yine romantik kklerine sadk kalarak Slavlk ve
Panslavizm arasndaki bu devlet kprsn grmezden gelmi ve iki sorunu
ayr kategoriler olarak kabul etme eilimini
24. 24 Yazlar yanstmtr. Bu ayr kategorilerin romandaki somutlam
rnei ise Dmitry-Grigory ve Dmitry- Yzba ilikisinde ortaya konmutur.
Panslavizmin entelektel bir hareket olarak kendisine referans
olarak kabul ettii naroddan uzaklamas temasn bu ekilde ilemitir.
Kilise konusunda Dostoevskynin tavr ise, Rusya nereye giderse
gitsin Ortodoks kilisesinin Katoliklememesini savunmaktr. Zira
Zosimanin sorunlar zememesi ve kenarda kalmas sonucu gelien
cinayet, yani Kilisenin eylemsizlii sonucunda geliecek olan
ihtilale ramen; Rus lksnn en byk zellii olarak iradi inan kavramnda
da Dostoevskyde yine genlikten gelen romantizmin izleri
grlmektedir. Hem Katolisizm hem de sosyalizme bireyin gnll katlmn
engelledii iin kar kan Dostoevskyde bireye kar toplumsalln gizli
forml her koul altnda yine de bireysel irade olarak grlmektedir.
Solovyovun etkisiyle de Dostoevskyde bu gnll iradenin olumas iin
elden gelenin yaplmas gerektii gr hakimdir. Batclk konusunda
Dostoevskynin tavr, yine Rus lksne ballk ile ekillenmitir. Birey ve
rasyonalizme kar, Rus kyllnn yksek erdemlerinden uzaklamann
yarataca yabanclama iin Ivan karakterini oluturmu olan Dostoevskyye
gre bunun sonucu olarak gelien sreler de ihtilali kanlmaz
klacaklardr. htilale sebeb olmaktan nce, Batcln ve Tanrtanmazln
kendisini de mahkum etmek konusunda ise Dostoevskynin ok da istekli
davranmad grlmektedir. Yukarda da deinildii gibi Ivan ve Alyosha
arasndaki tartmalarda Ivann argmanlar ok daha tutarl ve gl olarak
gze arpmaktadr. Batcln kendisinden ziyade sonular konusunda
tedirgin olan Dostoevsky iin ihtilal ise yanlln u noktas kadar
bilinmezliin derin korkusunu da ifade etmektedir. Dostoevskyyi
etkileyen siyasal dncelere ve aktrlere bakldnda, bunlarn;
Rousseauculuk-Fouriercilik, Slavofil dnce-Panslavizm, Pobedonostsev
ve Solovyov olduu grlecektir. Tm bu dncelerin eklektik bir
bileiminden oluan Dostoevsky dncesinin, iinde yaad dnemde zaten bu
dnceler ve aktrler dnda sadece ve sadece iki farkl akm daha vardr,
ki bunlar da sosyalizm ve Leontievdir. Dostoevskynin siyasal
analizleri ve kabulleri ne kadar sosyalizm ve Leontievin
analizleriyle (ki bunlar da birbirinden son derece farkldr)
atyorsa, ngrleri de bu ikisinin ortak olan ngrleriyle o kadar
akmaktadr. Leontievin yukarda ifade edilen dncelerine dair umutlar
ksa srede kaybolmu ve Rusyann gelecei konusunda son derece karamsar
bir tutum taknmtr, Ona gre Rusyann gelecei orta snflarn sradan
hakimiyetini temsil eden sosyalizmdeydi. Tpk sosyalistlerin de
inandklar ve umduklar ve Dostoevskynin korktuu ama ngrd gibi.
Dostoevskynin son sz ise her ne gerekleirse gereklesin, Rus lksnn
gelecei elinde tutaca ve Rusyada ilelebet yaayaca inancdr.
25. Yazlar 25 Kaynaka BELINSKI, V.G. (1906), Pismo k Gogolyu
(St. Peterburg). BELKNAP, R.L. (1990), The Geness of the Brothers
Karamazov (Nothwestern Uni, Illinois). BERDYAEV, N. (1926),
Leontiev, Ocherk iz Istorii Russkoi Religioznoi Midi (Paris).
BYRNES, R.F. (1967), Pobedonostsev (Indiana: Indiana Uni. Press).
CARR, E.H. (2002), Dostoyevski (stanbul: iletiim Yaynlar) (ev.:
Ayhan Gereker). DANLEVSKY, N. La. (2003), Rocciya i Evropa
(Moskova). DOSTOYEVSK, F.M. (2000), Karamazov Kardeler (stanbul:
Oda Yaynlar) (ev.: Metin lkin). DOSTOYEVSK, F.M. ( 2004), Bartya
Karamozovy ( Moskova: Act-Luick). DOSTOYEVSK, F.M. (2005), Bir
Yazarn Gnl (stanbul: YKY) (ev.:Kayhan Ykseler). FLATH, C.A., The
Passion of Dmitry Karamazov, Slavic Review, 58/3: 584-99. FYRNIN,
Mihail (2003), Cobranie Mictei Dostoevkogo (Moskova). GDE, Andre
(1998), Dostoyevski (stanbul: Payel) (ev.: Bertan Onaran). HARE,
Richard (1964), Pioneers of Russian Sociai Thought (New York:
Vintage). ANOV, A.L.(2002), Patriotizm i Natzionalizm v Roccii;
1825-1921 (Moskova). ILYIN, I.V. (2004), Novoe o Dekabrictah (St.
Peterburg). KARAMZN, N.M.(2005) ictoriya Gocudarctva Roccickogo
(Moskova). KOHN, Hans (1983), Panislavizm ve Rus Mi niyetilii
(stanbul: Kervan) (ev.: A. O. Gner). KOHN, Hans (1955), The Mind of
Modern Russia (Rutgers: New Brunswick). LEATHERBARROW, W.J. (1992)
The Brothers Karamasov (Cambridge). MORSON, Gray Saul, The
Paradoxical Dostoevsky, The Slavic and East European Journal,
43/385-99. RENNER, A; (2003) Definjng a Russian Nation: Mikhail
Katkov and the Invention of National Politics, The Slavonic and
East European Review, 81 /4: 659-82. RUDNITSKAIA, E.L.(1999), Poick
Puti (Moskova). RZHEVSKY, N. (1983), Russian Literatre and Ideology
(Illinois: Uni. of Illinois). SCHETININA, G.l. (1995), ideinaia
Zhizn Russkoi intelligentzi (Moskova). SHKURNOV (1960), P. La.
Chaadev; Zhizn, Deiatel'noct, Mirovozzrerie (Moskova). TROYAT,
Henri (2004), Dostoyevski (stanbul: letiim Yaynlar) (ev.: Leyla
Grsel). VERNADSKY, G. (1978), Russian Historiography (Nordland).
YERMILOV, V. (1956), F. M. Dostoevsky (Moskova). WALICKI, Andrzej
(1987), Rus Dnce Tarihi (Ankara: Verso) (ev.: Alaeddin enel).
ZENKOVCKY V. V. (1991), Ictoriya Rucckoi Fitosofii
(Leningrad).
26. 26 Yazlar KAJ: THE ULTMATE GAMBLER/ Kaiji: Jinsei Gyakuten
Gmu (2009) KAIJI: EN BYK KUMARBAZ Kumar oynuyorsan, kendine gvenme
ve ayak takmn kk grme Ynetmen: Tya Sat lke: Japonya Tr: Dram Vizyon
Tarihi: 10 Ekim 2009 (Japonya) Sre: 130 dakika Dil: Japonca Mzik:
Ygo Kanno Oyuncular Tatsuya Fujiwara , Ken'ichi Matsuyama, Teruyuki
Kagawa, Tar Yamamoto, Yuriko Yoshitaka zet Kaiji Ito amasz,
derbeder ve parasz bir hayat yaarken, kefil olduu bir arkada yznden
ykl bir borcun altna girdiini renir. Tek aresi, alacakllarn
nerisine uyup kumarhane gemisine binmesi olacaktr. Ancak gemideki
oyunlar sradan kumarhanelerde oynananlara gre hayli farkldr..
Filmden Mutlak g neyle elde edilir? Dnyadaki gerek gcn tanm. Kim
syleyebilir? - Ordu gc. - Zeka. Borsa hakimiyeti. Hayr Para.
Paradr. Para m? Asl soru, o parann nasl kullanld. Cevab ok ak, sizi
ahmaklar! Nkleer snak m? Gerek g, bir nkleer snak ina etmek iin
yeterli mali gtr. Etkileyici, Ancak benim bahsettiim sadece
yeraltndaki bir ukur deil bir krallk! Koca bir yeralt krall. Kraln
emri krallk ina edilmesidir! Daha da nemlisi inaat iin ii konusunda
endie etmenize gerek yok. Bu lke, masum umutlar olan delikanllarla
kaynyor. ** Ryalarnz kefetmenize yardm edelim. Gerek bir ortak iin
Teiai sein. nk gelecek sizin. ** Kahrolas Mercedes! Naslm bakalm!
Byle arabalar kullananlar yalnzca vergi kaaklar ve rvet alan
pislikler! ** Ltfen Bay Ito Kaiji, deil mi? Furuhata eski bir
part-time elemanyd. Ama onu bir sredir hi grmedim. O bizden bor
para ald ve ortalktan kayboldu. Bu kontrat imzaladn hatrlyor musun?
Bor miktar: 300,000 yen. Kefil: Ito Kaiji. Sanrm 2 yl nceydi
27. Yazlar 27 Ya da imzalam mydm acaba? Maalesef, borlu yok
olduuna gre bu kontratn kefili olarak sen demek zorundasn. 300,000
yen'im yok ki. Kiram anca dyorum zaten Hayr, 2.02 milyon borcun
var. - 2 milyon mu? - Faiz. Ama 300,000'den mi? Katlanan faiz, bak.
Karlayabilecek misin? Eer ayda 60,000 dersen, 11 ylda Dalga geiyor
olmalsnz. Bunu deyemem ben. Ama, ama demek zorunda olamam "Ama, ama
" Ne diyorsun lan sen? ocuk musun sen hala? Senin kk bahanelerini
duymak istemiyorum. Senin durumun umrumda bile deil! deyecek misin,
demeyecek misin? Arabann hasar masrafn da. zr dilerim. Ama ben o
kadar paray deyemem. 4 saat iinde yola kacak bir gemi var.
Katlmclar aryorlar. anslysan borcun bir gnde silinebilir. Bor
[Gemiye Bini Kontrat] - silinecek mi? Senin gibi be parasz
insanlarla kumar oynanacak bir gecelik deniz gezisi. Oyunu kazan,
ve borcun silinsin. Geminin ad, Espoir. Franszcada "umut" demek.
Ito Kaiji. Neden bir denemiyorsun? Ama ne tr bir oyun? Kim bilir.
Ama hayatn imdi deersiz, yle deil mi? Sen ard ardna bahaneler
uyduran ucuz bir dairesi ve ii olan tm yaamn boyunca uyurgezerlik
eden tembel bir serserisin ve artk 30'una dayandn. Hibir ey
baaramadn. Kimse, seni sevmiyor. Dur bir dakika Ve yaknda leceksin.
Kesin unu. Elimden geleni yapyorum. Bu ekilde bitmeyecek. Bir gn
ben hayatm Bu asla olmayacak. Bahse girmek ister misin? Hayatn hi
deimeyecek. Eminim sen de oktan biliyorsundur. Ah, zavall ey.
Alama. Dedim ya, sana hayatn deitirmek iin son bir ans verebilirim.
Hayatm deitirmek mi? Evet, hayatn deitirmek. Hayatm deitirmek mi?
Geminin ad, Espoir. Franszcada "Umut" ** KAIJI: EN BYK KUMARBAZ **
"Yaratc Deniz Gezisi"nin 23. yldnmne hogeldiniz. Bu gezinin amac,
gen erkeklerin kurtuluudur. Ltfen sahnede toplann. yi akamlar. Ben,
byk kumarnzn mihmandar,
28. 28 Yazlar Tonegawa'ym. Balamadan nce bu oyuna katlabilmek
iin bu yldzlardan tanesi bir milyondan tane almalsnz. Bir milyon
mu? Hepiniz, sylemeye gerek yok, be parasz olduunuzdan bu miktar
sizlere dn vereceiz. dn m? milyon yen dakikada %1 faizli olarak dn
verilecektir. Bu samalk. Bizden para trtklamaya m alyorsunuz? Kim
dakikada %1 faiz yapar ki? Bu lanet olas faizi bo verin, gitsin!
Kural buysa, biz de gideriz! Buyrun. Sizi durdurmayacaz. Ancak,
kazanrsanz, yalnzca borcunuz silinmekle kalmayacak her bir yldz 1
milyon yen vererek sizden geri alacaz. Hepinizin ykl miktardaki
borlarn dikkate alrsak bu olduka cmert bir teklif. O halde kurallar
aklayaym. Ama yalnzca bir seferlik. Ltfen dikkatli dinleyin.
ncelikle yldzlar gsnze takn ve zarf an. Eminim hepiniz bu oyuna
ainasnzdr. Ta Kat Makas. Oyunun bu versiyonunda hepiniz, arkanzdaki
kutularn yannda yz yze duracaksnz. Karlamaya karar verdikten sonra
makas diyecek sonra ta diyecek ve sonra da kat derken kartnz
atacaksnz. Eer kartlardan biri kazanyorsa galip taraf, malup tarafn
bir yldzn alr ve kendi zerine takar. Beraberliklerde yldz alverii
olmaz. Kullanlm kartlarnz deliklere atacaksnz. Rakibinizi zgrce
seecek ve yldz kazanmak iin Ta Kat Makas oyunu oynayacaksnz. Bu
kadar basit. Sre limiti 30 dakika. 30 dakika m? O kadarck m? O
halde bu oyunda kazanmanz salayacak olan nedir? Yntem nemli deil 12
kartnzn hepsini kullanrsanz ve en azndan 3 yldznz kalmsa,
kazanrsnz. Aklamalar tamamlanmtr. Peki ya kaybedersek? Kaybedersek,
ne olacak bize? nceden de dediim gibi, yalnzca bir kez aklarm.
Dalga m geiyorsun? Affedersiniz, ama soru almyorum. Bizim kaderimiz
sz konusu. Cevap versene! Bilmeye hakkmz var! Doru, doru! Doru,
doru! Gebermek mi istersiniz, aalk pislikler? Her zaman cevap alyor
musunuz? Hepiniz bencil kk veletler gibi her eyin size verilmesini
bekliyorsunuz. Utanmadan saf saf soruyorsunuz! Byyn artk! Dnya,
sizin anneniz deil! Orada baarsz oldunuz ve buraya ayak takm olarak
geldiniz. Ayak takmlar hibir hakka sahip deillerdir. Ne burada, ne
de orada. Bu samalk. Bu hale gelmenizin sorumlusu, sizden bakas
deil. imdi yapmak zorunda olduunuz sadece kazanmak. Kazanmaktr!
Yalnzca kazanmay mit etmek yetmez, kazanmak zorundasnz. Kazanmadan
yaamak diye bir seenek yok. Bu, ezikler iin bir it dala. Burada
kaybederseniz, size artk yardm edemem. Sahiden de yardm edemem,
geri umrumda bile deil. Kazanmak, her eydir. Kaybederseniz,
bitersiniz. ** Baylar, karnzda "Brave Men Road." Bu ne byle?