1

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

GAYRİMENKUL GELİŞTİRME ANABİLİM DALI

TAŞINMAZ GELİŞTİRMEDE

YERLEŞİLEBİLİRLİK ANALİZİ

(850569)

Doç. Dr. Şule TÜDEŞ

KENTSEL DÖNÜŞÜMDE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE

KOLOMBİYA MEDELLİN UYGULAMA ÖRNEĞİ

Hazırlayan

Aynur SÖNMEZ

15832740

ANKARA 2016

2

İÇİNDEKİLER

1. Özet …..……………………………………………………………………3

2. Giriş…………….……………………….………….…………………...….4

3. Sürdürülebilirlik …………………...……..……………………….…..5-10

4. Kentsel Dönüşüm …………………..……………………………...…10-12

4.1. Kentsel Dönüşüm Yöntemleri…………………………………..…12-13

4.2. Türkiye’ de Kentsel Dönüşüm Yaklaşımı………………………...13-15

4.3. Dünyada Kentsel Dönüşüm Yaklaşımları……………………………15

4.3.1. Kolombiya Medellin Uygulaması………………………………..15-19

5. Sonuç…………………………………………………………………..…20

6. Kaynaklar…..……………………………….………………………......21

3

1. ÖZET

Sürdürülebilirlik ve kentsel dönüşüm tek başlarına ayrı ayrı değerlendirilen fiiller

olduğu gibi bir arada da kullanılarak yeni bir eylem oluşturmaktadırlar.

Sürdürülebilirlik nedir? Sürdürülebilirlik daimi olma yeteneği olarak adlandırılabilir.

Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nun 1987 yılı tanımına göre:

"İnsanlık, gelecek kuşakların gereksinimlerine cevap verme yeteneğini tehlikeye

atmadan, günlük ihtiyaçlarını temin ederek, kalkınmayı sürdürülebilir kılma

yeteneğine sahiptir."1

İnsanoğlu doğadaki kıt olan kaynakları hızla ve bilinçsizce tüketmektedir. Hızla

tükenen kaynaklara paralel nüfus artmaktadır. Tüketilen kaynakların yerine yenisinin

gelmesi ise nüfus artışı ivmesinden oldukça düşüktür. Var olan kaynakların

tüketimindeki bilinçsizliği toplumun demografik ve sosyo - ekonomik yapısı ile

birlikte bireylerin eğitim ve psikolojik karakteristikleri de önem teşkil etmektedir.

Kırsal alandan kente göç ile kentleşme (mekânsal alanlar) ve kentlileşme artmaya

başlamıştır. Kente göçen bireylerin kente ayak uydurma süreci ile bireylerin eğitim

ve kültürel yapısı kentin diğer dinamikleri ile bir araya gelerek pozitif yönde

bireylerin kentlileşme sürecine katkı sağlamıştır.

Sürdürülebilirlik ve dirençlilik, kentsel dönüşüm kavramları kentlerin yenilenmesi ve

sürecin devamlılığının sağlanması amacı ile birbirini kusursuz şekilde tamamlayan

zincirin halkalarıdır. Dirençlilik sürdürülebilirliği sağlarken, sürdürülebilirlikte

dirençliliği sağlamaktadır çift yönlü fonksiyon ilişkisi.

Birey, toplum, daimi olma yeteneği – sürdürülebilirlik, dirençlilik, kent, kentleşme

ve kentsel dönüşüm süreçlerinin birbirileri ile etkileşiminin Kolombiya – Medellin

kentsel dönüşüm örneği ile açıklandığı bu çalışmada Medellin şehrinin yerinde

yerlisi ile yaptığı kentsel dönüşüm incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Kentsel Dönüşüm, Sürdürülebilirlik, Kent, Kentleşme,

Kolombiya, Medellin, Dirençlilik

1 https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik

4

2. GİRİŞ

Sürdürülebilirlik son yıllarda, iş hayatında tüm sektörlerin kullandığı ve başarı

hedeflerinden biri olan eylem planı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sanayiden, eğitime, hizmetten, üretime tüm sektörler kurumlarının misyon ve

vizyonlarında sürdürülebilirlik kavramını kullanmaktadır. Kurumlar,

sürdürülebilirlikle markalarının kalıcılığını ve güven unsurlarını müşterilerine

vermek çabası içinde olmuşlardır.

“Sürdürülebilirlik yaklaşımını topluma değer katmanın bir yolu olarak gören İş

Bankası, bankacılık faaliyetleri aracılığıyla doğrudan ekonomik değer üretiminden

müşteri beklenti ve ihtiyaçları doğrultusunda ürün ve hizmet geliştirmeye, finans

sektörünün ihtiyacına uygun nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesinden uzun vadeli

hedeflere odaklanmış kurumsal sosyal sorumluluk projelerine kadar genişleyen çok

katmanlı hedefler üzerine kurgulanmış bir stratejiye sahiptir. İş Bankası, Borsa

İstanbul'da işlem gören ve kurumsal sürdürülebilirlik performansları üst seviyede olan

şirketlerin oluşturduğu BIST Sürdürülebilirlik Endeksinde yer almaktadır.” 2 şeklinde

ifade etmektedirler.

Küresel gelişmeler ve nüfus artışı doğada var olan kısıtlı kaynakların bilinçsizce

tüketildiğini göstermektedir.

“Mevcut kaynakların sınırlı, insan ihtiyaçlarının ise sınırsız olması, iktisat biliminin

ortaya çıkma nedenidir. İktisat bilimi kaynakların kıt olması nedeniyle insanların

yaptıkları tercihler ve bu tercihler nedeniyle aralarındaki ilişkiyi inceleyen bir bilimdir

.”3

Kapitalizmin yaşandığı günümüzde birey ve kurumlar kar elde etmek peşindedirler.

Karlılığın ön planda olduğu kurumlar talep piyasasında yeterince güvenilir

görülmemektedir. Arz piyasasındakiler ürün ve hizmet arz edenler arasında

güvenilirliği, kaliteyi, fiyatı ve bağlantılı olarak sürdürülebilir olanı tercih

etmektedirler. Sürdürülebilirliğin karlılıkla beraber kullanılmaya başlanması ise güven

unsurunun piyasadaki alıcılar tarafından yeniden oluşmasını sağlamaktadır zira piyasa

alıcıları ürün ve hizmet aldıkları kurumlara güvenmek ve devamlılığının olmasını arzu

2 http://www.isbank.com.tr/TR/hakkimizda/surdurulebilirlik/Sayfalar/surdurulebilirlik.aspx 3 https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ktisat_(bilim_dal%C4%B1)

5

etmektedirler.Sürdürülebilirlik kavramı son yıllarda kentsel dönüşüm kavramı ile de

bileşke oluşturarak uygulama ve söylemlerde yer almıştır.

3. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

Sürdürülebilirlik kavramı ile ekonomik ve sosyal sürekli kalkınma, çevre ve doğal

kaynaklara zarar vermeden kalkınmada insan faaliyetleriyle ilgili politika ve

stratejiler anlatılmaktadır

(Commission of the European Communities, 1992: 3).4

İnsanoğlu doğada var olan kaynakların kullanımında plansız ve bilinçsiz

davranmaktadır. Kentsel dönüşümün yaşanmakta olduğu günümüzde planlamanın

özellikle 1990‟lı yıllardan itibaren küresel iklim dengesine kentlerin olumsuz

etkisinin anlaşılmaya başlaması, tanım ve içeriği halen tartışmalı da olsa,

sürdürülebilir kentsel gelişme kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur

(Breheny, 1994; Jenks and Dempsey, 2005).5

Ayrıca kırsaldan kente göçün 1950’ li yıllardan itibaren artan bir trend ile devam

ettiği şekil 1 de görülmektedir.6 Şekilde 1950 – 2030 yılı projeksiyonu öngörülerek

tahminleme yapılmıştır.

4Yrd. Doç. Dr. Hamit PALABIYIK, Sürdürülebilirlik ve Yerel Yönetimler: Uygulanabilirliği ve Ölçümü Üzerine, Çanakkale

Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü 5Doç. Dr. Arzu KOCABAŞ, Yeşil Sürüdürülebilir Kentsel Dönüşüm: Kavramsal Çerçeve ve Uygulama Araçları Mimar Sinan

Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Kentsel Koruma ve Yenileme Bilim Dalı 6 YAN YANG, Sustainable Urban Transformation Driving Forces, Indicators and Process, M.Sc. Bauhaus-University Weimar,

Doctor of Sciences

6

Şekil 1

Urban and Rural Population of the World, 1950-2030 (source: United Nations)

7

1950’ li yıllarda yoğunlukla başlayan kırdan kente göçün kentleşme hareketlerinde

yarattığı etkiler ise şekil 2 de yer almaktadır. 7

Şekil 2

World Urbanization 1950-2005 with Projections to 2020 in billions (source:

United Nations) – Dünya kentleşme projeksiyonu

7YAN YANG, Sustainable Urban Transformation Driving Forces, Indicators and Process, M.Sc. Bauhaus-University Weimar,

Doctor of Sciences

8

Kırsaldan kente göç, kentleşme hareketleri ile birlikte dünya enerji kaynaklarının

2100 yılına kadar olan projeksiyonu ise şekil 3’ te yer almaktadır.8

Şekil 3

World Energy Production (source: Loren Cobb, The History and Future of

World Energy, The Quaker Economist, Vol.7. No.155. p.1)

8 YAN YANG, Sustainable Urban Transformation Driving Forces, Indicators and Process, M.Sc. Bauhaus-University Weimar,

Doctor of Sciences

9

Şekil 4 Dünya nüfusu ve nüfus paralelinde enerji kaynaklarının kullanımını

göstermektedir.9

Şekil 4 World Energy, GDP and Population, 1965-2003

Şekil 1, 2, 3, 4’ te dünya nüfusunun hızla artmakta olduğunu, kırdan kente göçün çok

hızlı olduğunu, kentleşmenin arttığını, doğada var olan kıt kaynakların artan nüfus ve

bilinçsiz kullanım ile tükenmekte olduğunu, enerji kaynaklarında sürdürülebilirliğin

tehlikede olduğu görülmektedir. Toplumların kıt kaynakların sürdürülebilirliğini

sağlama konusunda daha dikkatli hareket etmeleri gerekmektedir.

Sürdürülebilirlik olgusunun ortaya çıkışı temelde, 20. yüzyılda hızla artan ve dünyayı

tehdit eden çevre sorunları ile ilintili olmakla birlikte, sürdürülebilirlik kavramı

ekonomi, ekoloji, siyasal ve sosyal yapıya ve bu yapılar arasındaki ilişkilere de

gönderme yapmaktadır. “Sürdürülebilirlik, ekonomik büyüme ve insan iyiliğinin,

bütün sistemlerin temeli olan doğal kaynaklara bağlı olduğunu kabul eder

(Timmer,1991:320)”.

9 YAN YANG, Sustainable Urban Transformation Driving Forces, Indicators and Process, M.Sc. Bauhaus-University Weimar,

Doctor of Sciences

10

Yani, kaynakların kullanımının zaman ve mekân içerisinde düzenlenmesi yargısına

sahip olan sürdürülebilirlik kavramından çok daha önce kaynak kullanımı, yaşam

kalitesi vb. gibi konulara olan ilgi gündeme gelmiştir. (Tosun, 2013) 10

4. KENTSEL DÖNÜŞÜM

En geniş tanımıyla kırsal alan dışındaki yerleşim birimleri olarak “Kent”ler, dinamik

bir organizmaya benzetilebilir. Ekonomik, sosyal, kültürel, teknolojik ve fiziksel

açılardan yaşanan değişimler, kentlerin mekansal düzenlemelerini de benzer şekilde

dönüştürmekte ve farklılaştırmaktadır. Kentsel dönüşüm; kentsel çöküntü alanlarında

yoğunlaşan sorunları eşgüdümlü bir biçimde çözümlemek için ortaya konulan yeni

yol ve yöntemler olarak tanımlanmakta ve bir kentsel alanın toplumsal, fiziksel,

ekonomik ve çevresel koşullarının sürekli iyileştirilmesini sağlamaya yönelik bir dizi

politika, eylem ve kurumsal yapıların tasarlanması olarak kabul edilmektedir

(Roberts and Skyes,2000).

AB Komisyonunun kentleşmeye ilişkin raporunda ifade edildiği gibi, günümüzde

ekonomik refah yaratmada birincil kaynak şehirlerdir ve şehirler aynı zamanda

sosyal ve kültürel gelişim merkezi olmaya da devam etmektedirler. Ancak, ekonomik

düzenlemelerdeki hızlı değişim, işsizlik, çevre koşulları ve trafik sıkışıklığı gibi

sorunların yanında yoksulluk, kötü konutlar, suç ve uyuşturucu bağımlılığı ile ilgili

sorunlar da yine şehirlerde giderek artmaktadır. AB politika yapıcıları bu sorunlarla

baş etmek için; ekonomik refah ve sürdürülebilir kalkınmanın kaynağı ve sosyal-

kültürel entegrasyonun gerçekleşme yeri olarak Avrupa’da kentlerin rolünün

demokrasi esasına bağlı kalınarak güçlendirilmesi ya da yeniden canlandırılması

gereğini kabul etmektedirler (EU Report,1997).11 (Uğur YÜCE, 2011)

Son yıllarda dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi, Türkiye’de de kentsel dönüşüm

kavramı üzerinde çeşitli tartışmalar yapılmaktadır. Kentsel dönüşüm, kentsel

sorunlara çözüm üretmek amacıyla, değişime uğrayan bir bölgenin ekonomik,

fiziksel, sosyal ve çevresel koşullarına kalıcı bir çözüm sağlamaya çalışan kapsamlı

10 Öğr. Gör. Dr. Elif KARAKURT TOSUN, 2013, Sürdürülebilir Kentsel Gelişim Sürecinde Kompakt Kent Modelinin Analizi Bursa, YÖNETİM VE EKONOMİ Yıl:2013 Cilt:20 Sayı:1 S: 33 Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. MANİSA

11 http://www.ozetkitap.com/images2/KENTSELDONUSUMRP.pdf 09.06.2016

11

bir vizyon ve eylem olarak ifade edilmektedir (Thomas, 2003). Kentsel dönüşüm,

kentsel bozulma süreçlerini daha iyi anlama ihtiyacından doğan ve

gerçekleştirilecek dönüşümde elde edilecek sonuçların üzerinde bir uzlaşmadır. Bir

başka deyişle, yitirilen bir ekonomik etkinliğin yeniden geliştirilmesi ve

canlandırılması, işlemeyen bir toplumsal işlevin isler hale getirilmesi; toplumsal

dışlanma olan alanlarda, toplumsal bütünleşmenin sağlanması; çevresel kalitenin

veya çevre dengesinin kaybolduğu alanlarda, bu dengenin tekrar

sağlanmasıdır (Roberts, 2000). Kentsel dönüşümün tanımları, vurguladıkları vizyon,

amaç, strateji ve yöntemlere göre farklılık gösteriyor. Nasıl tanımlanırsa tanımlansın

kentsel dönüşüm, bozulma ve çökme olan kentsel alanın ekonomik, toplumsal,

fiziksel ve çevresel koşullarının kapsamlı ve bütünleşik yaklaşımlarla

iyileştirilmesine yönelik olarak uygulanan strateji ve eylemlerin bütününü ifade

etmektedir.12 (A.Şişman, 2009)

2000 yılında Roberts, 2003 yılında ise Thomas tarafından kentsel dönüşüm

uygulamaları ekonomik, sosyal, çevresel koşullar ile birlikte toplumsal unsurları ele

alarak, yönetişim kavramına atıfta bulunmuş ve tüm bu dinamiklerin sürdürülebilir

kentsel dönüşüm için dirençlilik sağladığını ifade etmişlerdir. Bu nedenle dirençlilik,

sürdürülebilirliği sağlayan dinamikler olarak ta ifade edilebilmektedir. Bir dişlinin

taşları gibi birbirilerine bağlı ve uyumlu hareket edebilme yeteneğine sahiptirler.

Kentsel dönüşüm, beş temel amaca hizmet etmek üzere tasarlanmalıdır.

(Roberts,2000);

1. Kentin fiziksel koşulları ile toplumsal problemleri arasında doğrudan bir ilişki

kurulmasıdır. Kentsel alanların çöküntü alanı haline gelmesindeki en önemli

nedenlerden birisi toplumsal çökme ya da bozulmadır. Kentsel dönüşüm projeleri,

temelde toplumsal bozulmanın nedenlerini araştırmalı ve bu bozulmayı

önleyecek önerilerde bulunmalı.

2. Kentsel dönüşüm; kent dokusunu oluşturan birçok öğenin fiziksel olarak sürekli

değişim ihtiyacına cevap vermelidir. Bir başka deyişle, kentsel dönüşüm projeleri

kentin hızla büyüyen, değişen ve bozulan dokusunda ortaya çıkan yeni fiziksel,

12 http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76ccfa7_ek.pdf 09.06.2016

12

toplumsal, ekonomik, çevresel ve altyapısal ihtiyaçlara göre, kent parçalarının

yeniden geliştirilmesine olanak sağlamalı.

3. Kentsel refah ve yaşam kalitesini artırıcı bir ekonomik kalkınma yaklaşımını

ortaya koymalı.

4. Fiziksel ve toplumsal bozulmanın yanı sıra, kentsel alanların çöküntü bölgeleri

haline gelmelerinin en önemli nedenlerinden birisi, bu alanların

ekonomik canlılıklarını yitirmesidir. Kentsel dönüşüm projeleri fiziksel ve toplumsal

çöküntü alanları haline gelen kent parçalarında ekonomik canlılığı yeniden

getirecek stratejileri geliştirmeyi ve böylece kentsel refah ve yasam kalitesini

artırmayı amaçlamalı.

5. Kentsel alanların en etkin biçimde kullanımına ve gereksiz kentsel yayılmadan

kaçınmaya yönelik stratejilerin ortaya koyulmasıdır.13

4.1. KENTSEL DÖNÜŞÜM YÖNTEMLERİ

Yenileme: Sağlık koşullarının iyileştirilmesi olanağının bulunmadığı alanlarda

yapıların tümünün ya da bir bölümünün ortadan kaldırılarak yeniden imar edilmesi

durumudur. Gerek yerleşme düzeni gerekse mevcut yapıların durumu bakımından

yaşama ve sağlık koşullarının iyileştirilmesi amaçlanır.

Sağlıklaştırma: “Eski kent dokusunun yenilenerek çöküntü alanlarının kısmi olarak

giderilmesi” olarak tanımlanır.

Koruma: Toplumun geçmişteki sosyal ve ekonomik koşullarını, kültürel değerlerini

yansıtan fiziksel yapısının, yaşanan değişim ve gelişimler nedeni ile yok olmasının

engellenmesi, kentsel dokunun çağdaş yaşamla bütünleştirilmesi, kültürel varlıkların

topluma faydalı, ekonomik ve işlevsel koşullarla sağlıklaştırılması amaçlanmaktadır.

Yeniden Canlandırma: Eski canlılığını kaybetmiş kentsel alanların, özellikle de

tarihi kent merkezlerinin alınacak sosyal önlemlerle yeniden canlılık kazanmasını

sağlamak olarak tanımlanmaktadır.

13 http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76ccfa7_ek.pdf 09.06.2016

13

Yeniden Geliştirme: Ekonomik ve yapısal özellikleri, iyileştirilmesine imkan

vermeyecek ölçüde kötüleşmiş olan alt gelir gruplarının konutlarının yıkılması ve

bunların oluşturduğu kent bölümlerinin yeni bir tasarım düzeni içinde geliştirilmesi

amaçlanmaktadır.

Düzenleme: Bir kentin, bir kasabanın tümünün veya bir yerleşim yerinin bir

bölümünün kendiliğinden gelişmesine engel olmak, bu gelişmeye toplum yararına

biçim vermek amacıyla, yerleşim yerlinin işlevleriyle toprak kullanımı arasında bir

ilişki kurmayı öngören, geleceğe dönük kamusal bir eylem türü olarak

tanımlanmaktadır.

Temizleme: Alt gelir gruplarının yaşadığı bölgelerdeki konutların ve diğer yapıların

sağlığa aykırı niteliklerinin giderilmesi amaçlanmaktadır.

Yeniden Üretim: Tamamen yok olmuş, bozulmuş, köhnemiş alanların yeniden

üretilmesi olarak ifade edilmektedir.

Kalitenin Yükseltilmesi: Uygulama alanında yaşayanların sosyo-ekonomik açıdan

statü ve yaşam kalitelerinde önemli ölçüde değişiklik yaşanmadan, fiziksel çevrenin

iyileştirilmesi amaçlanır.

Soylulaştırma: Sosyo-kültürel açıdan bozulmuş, köhnemiş, dolayısıyla fiziksel

çevresi de bozulmuş alanlarda, özellikle de tarihi kent parçalarında sosyal yapının

geliştirilmesi olarak tanımlanmaktadır.14

4.2.TÜRKİYE’ DE KENTSEL DÖNÜŞÜM YAKLAŞIMI

Ülkemize kentsel dönüşüm uygulamalarında, fiziksel yıpranma ve bozulma meydana

gelmiş yapıların yıkılması ve yeniden yapılması yaklaşımının hakim olduğu

görülmektedir. İstanbul, İzmir vb.. büyük metropol şehirlere bakıldığında çok lüks

konut / rezidans yapıların ağırlıklı oranda inşa edildiği ve kentsel dönüşüm

14 https://www.gninsaat.com.tr/kentsel-donusum-yontemleri 09.06.2016

14

senaryolarında dönüşüm yapılan alandaki bölge halkının demografik ve sosyo –

ekonomik, sosyo – psikolojik yapılarının yön eylem planlarının hazırlanmasında önem

derecesi en düşük kriter olarak yer aldığı/almadığı görülmektedir. Zira en düşük kriter

olarak yer alması nedeni ile dönüşüm yapılan alanlardaki bireyler şehir dışındaki

alanlara ötelenmektedirler. Örnek İstanbul/İstanbul Fikirtepe, Sulukule vb…

Kentsel dönüşüme ihtiyaç duyulan bölgelerde özel sektör tarafından 3 yaklaşım

görüntülenmektedir.

1. En yüksek ranta sahip alanların dönüşümünü büyük inşaat firmaları hızlı bir şekilde

gerçekleştirmektedir.

2. Daha az karlı alanların, önemli ulaşım aksları ya da prestij konut alanlarının

çeperlerinin dönüşümünü küçük ölçekli firmalar ya da

yapsatçılar gerçekleştirmektedir.

3. Kentin karsız alanlarında, kent çeperinde ya da sanayi alanlarının yanında yer

seçmiş gecekondu alanlarında dönüşüm gerçekleştirilememekte,

gecekondulular ıslah imar planlarının oluşturacağı rant beklentisiyle farklı çözümleri

reddetmektedir.(Sekmen 2007).

Kentsel dönüşüm kavramının Türkiye sürecini inceleyen Ekinci (2005), 50 yıldır

kentlerimizde zaten sürekli bir dönüşümün olduğunu, fakat bu sürecin mimarlık ve

şehircilik bilim alanlarının ilke ve yöntemleriyle değil, ekonomik, siyasal, toplumsal,

kültürel ve çevresel dinamiklerin yönlendiriciliğinde olduğunu ifade etmiştir.

Diğer yandan, günümüzde kentsel dönüşüm projesi olarak üretilen örneklerin insan

gereksinimlerine uygunluğu ve kentlerin kimliğiyle tutarlı olup olmadığı da

tartışılması gereken bir konudur. Bunlardan hareketle Türkiye kentsel dönüşüm

pratiğini iki yönlü sonuç doğurmaktadır; 1. Kentsel dönüşümün gayrimenkule

odaklanarak, toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel yapısından referans almadan,

sadece fiziki mekânın düzenlenmesi olarak algılanmakta, 2. Dönüşüm süreciyle

üretilen mekânların kentin ruhuna ve mekânına yabancı olması (URL 4)15

15 http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76ccfa7_ek.pdf 09.06.2016

15

4.3.DÜNYADAN KENTSEL DÖNÜŞÜM YAKLAŞIMI VE KOLOMBİYA –

MEDELLİN UYGULAMASI

Dünyada uygulanan kentsel dönüşüm projelerinde, proje alanlarında yaşayan

halkın projenin planlama ve uygulama aşamasında projeye katılımları sağlanması

için çalışmalar yapılmıştır. Yerel halk, beklentilerini ve isteklerini belirterek,

projenin tasarım ve uygulama aşamasında projelere katılmışlardır. Kentsel

dönüşüm uygulamaları; hızlı kentleşme sonucu oluşan niteliksiz ve sağlıksız

alanların yeniden yapılandırılması amacıyla yapılmaktadır. Tanımı gereği kentsel

dönüşüm kentlerin yaşam standartlarını iyileştirmek amacını taşır. Kent

merkezlerinde; kaçak yapılaşma veya hazine arazilerinin işgal edilmesiyle

bozulan kent alanları kentsel dönüşüm projeleriyle tekrar kente kazandırılmalıdır.

Bu nedenle, bu alanların belirlenmesi ve uygulama sırasına göre kentsel dönüşüm

projeleri yapılması gerekmektedir. Söz konusu alanların belirlenmesi zaman

alacak olan bir süreçtir. Öncelikle hazine arazilerinin yer tespitlerinin yapılması,

mülkiyet yapısının belirlenmesi ve zemin yapısı yapılaşmaya uygun olmayan

alanların saptanması gerekmektedir.16

4.3.1. KOLOMBİYA – MEDELLİN UYGULAMASI

Kolombiya’ nın Medellin şehri kentsel dönüşüm çalışmalarındaki başarısı ve farklılığı

ile özellikle de ülkemizde göz ardı edilen yönetişim kavramını etkin kullanımı ile

dikkat çekmektedir. Kolombiya denildiğinde ilk akla gele uyuşturucu ve dolayısı ile

de uyuşturucu kartellerinin yer aldığı ülke akla gelmektedir. Medellin’ de ülkemizdeki

gecekondu semtlerine denk gelen Comuna 13’ te yapılan çalışmalara ilişkin internet

kaynaklarından paylaşımlar yer almaktadır.

Kentsel dönüşümde motto olarak “yerinde yerlisi ile dönüşüm” Medellin’ i

demografik, sosyo – ekonomik sosyo – psikolojik ölçütler ile aldığımızda projeyi

16 http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76ccfa7_ek.pdf 09.06.2016

16

tasarlayan ve yön eylem planını oluşturarak uygulayan kişi ve kurumları oldukça etkin

ve etkili bir eylem planı gerçekleştirmişlerdir. Zira yapılan çalışma ile Medellin her

türlü ekonomik ve kültürel çevreden bireyler için cazibe merkezi haline gelmiş, suç

oranı yüksek oranda azaltılmış, belirli bir saatten sonra dışarıya çıkamayan halk bu

konuda serbesti elde etmiştir. Şehrin en tehlikeli noktası kablobüs merkeze bağlanarak,

ulaşıma ve iletişime açık hale getirilmiştir. Sokakları birbirine bağlayan yürüyen

merdivenler bölge halkının ulaşımını kolaylaştırmıştır. Yapılan tüm kamusal

çalışmalar psikolojik olarak önemsenme ve katılımcılık algısı oluşturmuştur. Bu

yaklaşım modeli projenin yürütüldüğü süreçte vandalizm yaşanmasını da

engellemiştir.

Projedeki en önemli detaylardan biri de bölge halkının yerinde kalması, dışlanmışlık

ve ötelenmeye maruz bırakılmamış olmalarıdır.

“Kolombiya’nın en büyük ikinci kentlerinden medellin de kentsel dönüşüm

uygulanan bölge bizdeki gecekondu yapısındaki çöküntü alanlarına karşılık

gelmektedir. Medellin’de 2003 yılında başlayan kentsel dönüşümün mottosu

"yerinde yerlisi ile dönüşüm" olmuştur.

Mevcut gecekondu dokusuna dokunmadan,

Sadece orada yaşayanlara hizmet edecek,

Mimarisi düzgün kamu yapılarının yapılması,

Altyapı hizmetlerin tamamlanması,

Ulaşım ağının kurulması sağlanmıştır.

Medellin’in en fakir mahallelerine en iyi kütüphaneler, spor salonlarını ve

parklar ve ulaşım yapıları tasarladı. Yapılan kamu yapıları dünyada mimari

açıdan literatüre geçecek özellikte sanat yapıları olmuştur.

Medellinin geleneksel yapsıyla bütünleşmiştir

Teleferik sistemi, Kablobüs

Farklı tasarımıyla dikkat ceken büyük tiyatrolar (kültür akademisi olarakda

kullanılmaktadırlar),

Sokakları birbirine bağlayan yürüyen merdivenler….

Gecekondu yapısı bozulmadan halk kamu hizmetlerine, sosyal hayatın gerektirdiği

aktivitelere ve en önemlisi yerlerinden edilmeden kent kültürüyle buluşturulmuştur.

17

ve bugün Medellin Kolombiya’ da halkın her kesiminden aydınından, sanatçısına

kadar insanı kendine çeken, farklı sosyal sınıfların birlikte bulunabileceği bir ekol

olmuştur. Kendini dünyaya mimarisiyle bir turizm kenti diye tanıtmakta ve bunda da

başarılı olmaktadır. Acaba bugün bizim sil baştan yıkıp boşaltıp dev beton yığınlara

teslim etiğimiz hangi kentsel dönüşüm alanımız bu başarıyı yakalayabilmiştir.”17

“Alejandro Echeverri / kablobüs ve şehir planlamacısı Medellin;

Kolombiya1990'larda uyuşturucu kartellerinin gerçekleştirdiği yılda ortalama 6.000

suç ve cinayet ile Medellin'i dünyanın en tehlikeli şehri haline getirmişti. Bu

cehennemden çıkmak için belediye 2006 yılında kablobüs yapımına başladı. Tutkulu

bir sosyal ve ekonomik kentsel program eşliğinde kablobüs kamusal alanda yerini

aldı ve en tehlikeli mahalleyi şehir merkezine bağlayarak bu mahalleyi geliştirdi.

Burada akşam üzeri saat beşte kimse dışarı çıkamazdı, biz de eğitim ve kültür

üzerine bir kumar oynadık. örneğin bu kütüphaneyi yaparak, küçük işletmeleri

canlandırarak, yeşil alanlar yaratarak, çocuk parkları yaparak.. Kısacası konuya

bütüncül yaklaşarak bunu yaptık. En başından beri insanlar bunun gibi toplantılarda

yer aldılar. Bu toplantılarda rakip çeteleri, ulusal bilinç etrafında birleştirme fırsatı

buldular. Neticede, kendi oğlunu öldüren iki milisi uzlaştırmak için bir proje

hazırlayan bir kadının hikayesini hatırlıyorum. Dünyanın ilk kablobüs projesinin

altına imza atmayı kimse kabul etmedi ve pek çoğu hiçbir şeyi olmayanlara en

iyisinin verilmesi hakkındaki şüphelerini sürdürdü. Kamusal alanlara bu kaldırım

taşlarını ilk yerleştirdiğimizde, insanların onları çalacağından korkuyorduk çünkü

evlerinde o bile yoktu. Ama hemen hemen hiç vandalizm yaşanmadı çünkü insanlar

bu yeni alanlarla gurur duyuyordu ve onları kullanmaktan keyif alıyorlardı. Bugün

günde 500.000 kişi bu yeni ulaşım yöntemini kullanıyor. Tehlike dramatik bir şekilde

azaldı ve şu anda şiddet oranı 90'lardakinin sadece altıda biri kadar. Medellin'i

ziyaret etmeye ve Kablobüs ile uçmaya hazır mısınız”18

17 https://www.facebook.com/media/set/?set=a.141751902658673.1073741825.138277686339428&type=3 09.06.2016 18 http://tr.allreadable.com/21aaE54S 09.06.2016

18

“California San Diego Üniversitesi’nde şehircilik dersleri veren Mimar Teddy Cruz,

Meksika ve Amerika’nın sınır bölgesindeki araştırmalarıyla tanınıyor.

Cruz: Belediye bütçesini halk belirliyor, en çok hizmet gecekondulara götürülüyor.

Mimar Cruz, "Kentsel iyileştirme için Güney Amerika'ya bakın" diyor.

Cruz’a göre dünyanın birçok yerinde devletler otokratikleştikçe kamuyu temsil

etmekten uzaklaşıyor. Türkiye ’deki kentsel dönüşüm uygulamalarının ‘hormonlu’

versiyonlarını Asya’da gördüğünü anlatan Cruz, “Çin’de merkezi, totaliter yönetim,

insanları topluca yerinden edip arsalarını inşaat firmalarına teslim ediyor. Bütün

kaynaklar özelleştiriliyor. Zaten neoliberal düzen kentlerde kendisini bu şekilde

gösteriyor” diyor.

‘Kamu yararı’ nedir?

‘Halk için’ ve ‘kamu yararı’ kavramlarını sorgulamamız gerektiğini söyleyen Cruz,

1955’te Amerika’da halk otobüsünde yerini beyaz bir adama vermeyi reddettiği için

tutuklanan Rosa Parks’ı anımsatıyor: “O otobüs de güya ‘kamuya açıktı’, ama

aslında siyahlara kapalıydı. Bu otobüsü gerçek anlamda kamusallaştıran Parks

oldu.”

Cruz’a İstanbul’daki kentsel dönüşümü anlatıyorum. Cruz, “Bu gibi kamu-özel

sektör işbirliklerinden tek kârlı çıkan inşaat firmaları oluyorsa ciddi bir sorun var.

Kamu yararı belediyelerin ceplerini doldurması demek değildir, o bölgede yaşayan

insanların ihtiyaçlarının karşılanması, yaşam koşullarının iyileştirilmesidir. Ayrıca

burada esas sorun belediyelerin bütçelerini göremiyor oluşumuz” diyor.

Cruz, Brezilya’nın Porto Allegre şehrinde 90’lardan beri belediyenin bütçesinin halk

katılımıyla oluşturulduğunu anlatıyor:

“Bu belediyecilik, Brezilya’da 70’lerde başladı. Bogota’da eski filozof Antanas

Mockus’un belediye başkanlığı sırasında, sürekli kaza olan bir yolda pandomim

oyuncularıyla vatandaşlara trafik ışıkları öğretildi.

Kolombiya’nın ikinci büyük kenti Medellin’de Sergio Fajardo’nun 2004’te başlattığı

dönüşüm de güzel bir örnek. Öncelikle Medellin’in dik yamaçlarına yayılmış

gecekondulara ulaşımı kolaylaştırmak için teleferik yapıldı. Etrafı parklarla çevrili

19

birçok kütüphane açıldı, okullar renove edildi. Belediye binası bir think-tank veya

laboratuvar gibi işlemeye başladı. Şehrin en yaratıcı beyinleri, sanatçıları,

akademisyenleri, aktivistleri, mahalle temsilcileri, sosyal hizmet uzmanları buradan

çıkmaz oldu. Halkın ihtiyaçları derinlemesine anlaşıldıktan sonra yapılan, nokta atışı

projelerle şiddet ve suç oranları çok azaldı. Bir mimarlık firmasının masabaşında

hazırladığı ‘dönüşüm projesi’ sizce bunları başarabilir miydi?”

Metrekare başına sosyal etkileşim ne kadar?

20 yaşında Guate-mala’dan ABD ’ye gelen Cruz, tepeden inme dev projeler yerine

halkın katılımıyla belirlenmiş küçük ölçekli projelere inanıyor. Halen California

sınırındaki San Ysidro’da yerel bir STK’yla sosyal konut tasarlıyor. Burada

‘yoğunluk’ metrekare başına sosyal etkileşimle ölçülüyor. Komün mutfaktan

tiyatroya her metrekare kullanıcılar için özel tasarlanmış.”19

19http://www.yayed.org/id326-haber-duyuru/kentsel-iyilestirme-boyle-olur-radikal-gazetesi.php 10.06.2016

20

5. SONUÇ

Medellin örneğindeki kentsel dönüşüm çalışması, dirençlilik dinamikleri ile

sürdürülebilirliğin etkin ve etkili kullanıldığı bir çalışma olmuştur.

Ülkemizde her kent aynı kentsel dönüşüm sorunlarına sahip değildir. Her yörenin

kendi sorunları ve bu sorunların çözümünde etkili olabilecek kaynakları mevcuttur.

Yöresel kısıt ve kaynakların tespit edilmesi; bunlara bağlı yerel dönüşüm strateji ve

politikalarının geliştirilmesi şarttır.20

Ülkemizde yüksek oranda kentsel dönüşüm yık ve yap şeklinde algılanmaktadır. Zira

kentsel dönüşüm ile sürdürülebilirlik hedefleniyorsa, dönüşüm senaryosunun tüm

dinamikler / dönüşüm aktörleri ile ele alınması gerekmektedir. Medellin projesini

ülkemiz dönüşüm örnekleri ile mukayese ettiğimizde karlılık/rantabilitenin düşük

olması nedeni ile kabul görmeyeceği ön görüsü yüksek oranda oluşmaktadır,

Medellin modellemesinin ülkemizde de uygulanması Türkiye’ deki birkaç şehir

dışında diğer şehirlerin de ulusal ve uluslararası cazibe merkezi olmasını sağlayabilir.

Kentsel dönüşüm uygulamalarında yönetişim faktörünün önem derecesini yüksek

olduğu yöneylem planları ve senaryolar ile hareket edilmesi gerekmektedir.

20 http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76ccfa7_ek.pdf 10.06.2016

21

6. KAYNAKLAR

Web kaynaklar

https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik

http://www.isbank.com.tr/TR/hakkimizda/surdurulebilirlik/Sayfalar/surdurulebilirlik.

aspx

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ktisat_(bilim_dal%C4%B1)

http://www.ozetkitap.com/images2/KENTSELDONUSUMRP.pdf

http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76ccfa7_ek.pdf 09.06.2016

https://www.gninsaat.com.tr/kentsel-donusum-yontemleri 09.06.2016

https://www.facebook.com/media/set/?set=a.141751902658673.1073741825.138277

686339428&type=3 09.06.2016

Yrd. Doç. Dr. Hamit PALABIYIK, Sürdürülebilirlik ve Yerel Yönetimler:

Uygulanabilirliği ve Ölçümü Üzerine, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü

Doç. Dr. Arzu KOCABAŞ, Yeşil Sürüdürülebilir Kentsel Dönüşüm: Kavramsal

Çerçeve ve Uygulama Araçları Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarlık

Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Kentsel Koruma ve Yenileme Bilim

Dalı

YAN YANG, Sustainable Urban Transformation Driving Forces, Indicators and

Process, M.Sc. Bauhaus-University Weimar, Doctor of Sciences

Öğr. Gör. Dr. Elif KARAKURT TOSUN, 2013, Sürdürülebilir Kentsel Gelişim

Sürecinde Kompakt Kent Modelinin Analizi Bursa, YÖNETİM VE EKONOMİ

Yıl:2013 Cilt:20 Sayı:1 S: 33 Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. MANİSA