TECHNIKI PROJEKCYJNE W DIAGNOZOWANIU SYTUACJI

RODZINNEJ I SZKOLNEJ

Opracowała: Żaneta Kozubek. PedagogikaSemestr III, Rok II , NR indeksu 7816

TECHNIKI PROJEKCYJNE

(Inaczej też zwane badaniami projekcyjnymi) Metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację. Jest to wprowadzenie między badającego a badanego czynnika celowo dobranego, co do którego można żywić nadzieję, że wywoła w badanym określone reakcje i postawy emocjonalne. Charakter tych reakcji, ich siła, natężenie i trwanie stanowią właśnie przedmiot zainteresowania badacza

Tak brzmi spotykana często definicja słownikowa, a jak inaczej możemy przedstawić termin technik projekcyjnych? Czym są i na czym polegają techniki projekcyjne?

Zastosowanie technik projekcyjnych…

W PEDAGOGICE – do badania środowiska wychowawczego W PSYCHOLOGII – do badania osobowości, relacji międzyludzkich, sfery

emocjonalnej, lęku, stosowanych mechanizmów obronnych, inteligencji oraz postaw wobec różnych sfer rzeczywistości społecznej

TECHNIKI PROJEKCYJNE – metoda pełna plusów w pracy z dziećmi !

Techniki projekcyjne spostrzegane są jako szczególnie przydatne w badaniu dzieci, ze względu na to, iż te mniej się kontrolują w procesie badania, co wiąże się ze zjawiskiem nazywanym przez H.Hartmana ,, poddaniem się badającemu’’ – DZIECI SĄ PRZEZ TO:

Bardziej otwarte, szczere i prawdziwe, Przejawiają mniej oznak oporu Lepiej współpracują z diagnostą w porównaniu z procesem badania innymi

sposobami. Sam sposób badania technikami projekcyjnymi jest mniej zagrażający – co za tym

idzie powoduje mniejszą możliwość wystąpienia negatywnych stanów emocjonalnych u dziecka…

Niestety każdy istniejący sposób badania posiada jakieś wady…

WADĄ TECHNIK PROJEKCYJNYCH JEST Ich mała obiektywność, jeśli posługują się nimi niedoświadczeni badacze, stąd

niepewność ich rezultatów Brak dostatecznie ugruntowanych podstaw teoretycznych oraz standaryzacji

narzędzi, co powoduje duży subiektywizm w zakresie oceny czy interpretacji wyników badań

Techniki projekcyjne jako sposób badania są z reguły ŁATWE i PRZYJEMNE DLA DZIECKA, natomiast BARDZO TRUDNE DO INTERPRETACJI – wymagają

ogromnej wiedzy i przygotowania psychologicznego jak i doświadczenia praktycznego oraz klinicznego wglądu diagnosty.

DIAGNOSTA SAM STAJE SIĘ ELEMENTEM NARZĘDZIA ZAŚ JEGO OSZACOWANIA STANOWIĄ WYNIK BADAŃ

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE I CECHY METOD PROJEKCYJNYCH

Psychologia projekcyjna i metody projekcyjne łącza się z psychoanalizą i psychologią postaci a także z teorią pola oraz teorią percepcji.

Ogólnie więc techniki projekcyjne opierają się na podstawowym założeniu, że w zachowaniu człowieka oraz mechanizmach pośredniczących między bodźcem a reakcją wyrażają się indywidualne cechy psychiczne jednostki – człowiek poznaje, postrzega, zapamiętuje, myśli i ustosunkowuje się własnego otoczenia przez pryzmat swojej osobowości.

OD TEGO JAKI CZŁOWIEK JEST WEWNĄTRZ, ZALEŻY TO W JAKI SPOSÓB WIDZI ŚWIAT NA ZEWNĄTRZ - OD JEGO PRZYSZŁYCH DOŚWIADCZEŃ ZALEŻY PERCEPCJA

RZECZYWISTOŚCI…

PROJEKCJA – oznacza ono wyrzucanie, wyciąganie.

Projekcja rozumiana jest również jako ”psychiczny mechanizm” dzięki któremu osoba przenosi uczucia, postawy, właściwości lub pragnienia na innych (osoby lub przedmioty) - ( ujecie w szerokim znaczeniu )

W wąskim znaczeniu jest to mechanizm obronny, służący przystosowaniu jednostki, stosowany zbyt intensywnie powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu osobowości i pogorszeniu zdolności przystosowawczych oraz zablokowanie jednostki. Krótko mówiąc nie można być zbyt nachalnym lub upartym w dążeniu do zdobycia wiedzy o badanym, bo może się np. wystraszyć.

PROJEKCJA W UJĘCIU KLASYCZNYM

Charakter obronny Pozwala usunąć poza świadomość wszelkie zjawiska niepożądane zachodzące w psychice Przypisywanie cech niepożądanych światu zewnętrznemu („to nie e jestem zły, to inni są źli”)

PROJEKCJA ATRYBUTYWNAPrzypisywanie własnych motywów, uczuć i zachowań negatywnych innym ludziom

Np. To nie moja wina, że nie zdałem egzaminu tylko wykładowcy, bo mnie nie nauczył

PROJEKCJA AUTYSTYCZNA

Modyfikowanie wyobrażeń o przedmiotach według własnych potrzeb, postaw, uczućFatamorgana – widzimy to, co jest zgodne z naszymi potrzebami a czego tak właściwie nie ma

(np. silna potrzeba miłości może doprowadzić do tego, że złe, niepożądane zachowania są odbierane jako dobre i pełne miłości)

PROJEKCJA RACJONALISTYCZNA (ZRACJONALIZOWANA)

Jest podobna do klasycznej, ale przebieg procesu jest nie uświadomiony, przez osobę badaną – w przeciwieństwie do jej zachowania, które przebiega świadomie, jednostka stara się je usprawiedliwić i wymyśla uzasadnienie.

Np. wszyscy dostali 1 z sprawdzianu

METODY – TECHNIKI PROJEKCYJNE, opierają się na projekcji rozumianej jako sposób postrzegania i reagowania na bodźce zewnętrzne, które zawsze są uwarunkowane cechami osobistymi osoby postrzegającej ( np. każdy sądzi wg. siebie).

Jako metoda badania, rozumiane są jako zespół celowo skonstruowanych bodźców ( zadanie lub zespół zadań), których instrukcja i materiał posiadają niski stopień strukturalizacji ( wieloznaczność zadania) , mogą tym samym wywoływać osobistą,prywatną i bezpośrednia opinię badanego.

ZAŁOŻENIA TECHNIK PROJEKCYJNYCH

W czasie badania stwarzamy określoną sytuacje, w której badane cechy czy zjawiska mogą się ujawnić pośrednio.

Przyjmuje się zatem założenie, że wszystkie obserwacje, ujawniające się zachowania odpowiadają osobowości czy też wyróżniają na nie swój nieobserwowalny stan wewnętrzny

I TU WYRÓŻNIAMY PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA TECHNIK PROJEKCYJNYCH:

Przez zachowanie odzwierciedla się osobowość (reakcja odzwierciedla stan wewnętrzny) Bodźce muszą być wieloznaczne - im bardziej wieloznaczne, tym większy poziom projekcji mogą wywołać (im więcej pytamy tym więcej możemy uzyskać odpowiedzi)Reakcje zgodne są z motywacją, percepcją, emocjami, ideałami postawą osoby badanej a jednostka identyfikuje się z nimi tzn. Że musimy popatrzeć na podstawowe badanego czy jest osobą zamkniętą w sobie czy otwartą.

Wieloznaczne bodźce, które stosowane są w technikach projekcyjnych, mogą wywoływać różnorodne informacje, o CHARAKTERZE WERBALNYM ( słowa) lub GRAFICZNYM ( znaki graficzne) . Różnice tych reakcji ujawniają to co można nazwać ,, prywatnym światem badanego’’

Test projekcyjny stanowi zadanie, w którym zarówno materiał, jak i instrukcja są w niewielkim stopniu ustrukturalizowane, wieloznaczne, co zwiększa prawdopodobieństwo rzutowania w badaniu głębszych nieświadomych warstw psychiki osoby badanej. Materiał diagnostyczny zdobyty przez tą metodę, zawiera informacje na temat potrzeb dziecka, jego życzeń, pragnień , lęków i obaw.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE TECHNIK PROJEKCYJNYCH ZE WZGLĘDU NA RÓŻNE KRYTERIA

WŁAŚCIWOŚCI WYPOWIEDZI BADANEGO: Wrażliwość na nieświadome, utajone aspekty osobowości lub życia rodzinnego Duży zakres dopuszczalnych odpowiedzi badanego, który zależy od własnego,

wewnętrznego systemu znaczeń i organizacji, a nie założeń badacza Nieświadomość badanego w odniesieniu do celu stosowania testu Bogactwo i złożoność reakcji ocenianych pod względem ich ilości i treści Przejawienie się fantazji w reakcjach, których struktura nie jest wyznaczona przez

żadne reguły typu „dobrze – źle”, ustalone przez diagnostę.

ANALIZA REAKCJI OSÓB BADANYCH: Duży zakres możliwych kierunków analizy te same reakcje można analizować pod

kątem różnych zjawisk i cech – tzn. osobowości, procesy poznawcze, inteligencja, poziom rozwoju różnych cech, relacje rodzinne, sytuacja szkolna).

Możliwość analizy holistycznej – całościowy charakter danych i wielość możliwych kierunków analiz pozwalają na analizę całej złożoności jednostki ludzkiej wraz z powiązywaniem jej konkretnych cech z kontekstem sytuacyjnym

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE BODŹCA DZIAŁAJĄCEGO NA BADANEGO:

Możliwość wykorzystania różnych bodźców do analizy poszczególnych zjawisk

KLASYFIKACJA TECHNIK

PROJEKCYJNYCH

TECHNIKI SKOJARZENIOWE (Zadaniem tych technik jest reagowanie na bodźce przedstawiane przez diagnostę pierwszym nasuwającym się słowem, wyobrażeniem, spostrzeżeniem. Ważna jest tutaj natychmiastowość reakcji, która ogranicza włączenie się procesów myślowych, co umożliwia wgląd w głębsze ukryte warstwy psychiki)

TECHNIKI KONSTRUKCYJNE (Zadaniem dla badanego w tych technikach jest stworzenie czegoś, co przybiera formę zazwyczaj artystyczną np. opowiadania, obrazu. Technika ta minimalnie ogranicza swobodę reakcji osoby badanej. Przedmiotem analizy jest tutaj efekt końcowy pracy badanego, a nie jego zachowanie w trakcie badania.)

TECHNIKI UZUPEŁNIENIA (Zadaniem jest uzupełnienie niekompletnego materiału testowego w dowolny sposób. Ważne są tutaj bodźce i reakcje, które mają postać bardziej złożoną, z czego wynika że reakcja jest mniej bezpośrednia.)

TECHNIKI WYBORU LUB PORZĄDKOWANIA (Zadaniem jest dokonanie wyboru tej spośród szeregu możliwości, która spełnia określone wymagania)

TECHNIKI EKSPRESYJNE (Są to techniki bardzo ciekawe, gdyż służą nie tylko celom diagnostycznym, ale i celom terapeutycznym. Ekspresja siebie wyrażana w różny sposób sprzyja polepszeniu funkcjonowania i przygotowania badanego do określonych wymagań i oczekiwań otoczenia. Wyróżnia się techniki zabawowe, psychodramę, malowanie, rysowanie, odgrywanie ról.)

PODSTAWOWE ZASADY I REGUŁY STOSOWANIA TECHNIK PROJEKCYJNYCH

Należy dostosować technikę do jednostki badanej (jej wieku, możliwości i umiejętności, zainteresowań, poziomu słownictwa, płci , sposobu myślenia, zdolności percepcyjnych, rozwoju wyobraźni)

Tworzenie nieformalnej, życzliwej atmosfery badania. (przebieg badania zależny jest od warunków)

Nie informujemy dziecka o badaniu, przedstawiamy je jako formę zabawy lub gry, chyba że dziecko miało już wcześniej kontakt z podobnym badaniem, to należy podać dokładny cel badania, ale przedstawić to w taki sposób, który nie odstraszy dziecka.

Powstrzymywanie się od oceniania, krytykowania i nadmiernego śledzenia wykonywanych poleceń. (zarówno pozytywnego jak i negatywnego, co nie oznacza, że nie należy zachęcać do wykonania ćwiczenia)

Badanie musi dotyczyć faktycznej sytuacji rodziny. Badanie projekcyjne musi być skonfrontowane z faktyczną sytuacją rodzinną, a szerzej - społeczną dziecka, żeby nie wyciągać nieprawidłowych wniosków lub uniknąć przyjęcia niewłaściwego kierunku interpretacji (np. postawa życzeniowa, która może przejawiać się w fikcyjnym przedstawianiu sytuacji rodzinnej.

Dokonujemy analizy formalnej i treściowej oraz analizy sytuacji wykonywania zadania.

W życiu rodziny występuje wiele głębszych mechanizmów psychologicznych, często nieświadomych. Ich rozpoznaniu służą techniki projekcyjne. Techniki te, stosowane w pedagogice, mogą służyć do…

WSTĘPNEJ DIAGNOZY ŚRODOWISKA RODZINNEGO

Józef Rembowski podzielił techniki projekcyjne, wykorzystywane do badania stosunków wewnątrzrodzinnych na:

TECHNIKI WIZUALNE/OBRAZKOWE – testy obrazkowe w formie zdjęć, rysunków, przedstawiające różne sytuacje dzieci i dorosłych w sposób wieloznaczny, gdzie wymaga się ułożenia historyjki lub opowiadania; lub odpowiednio dobrane filmy

TECHNIKI WERBALNE – polegające na kończeniu rozpoczętych opowiadań, baśni i zdań; dziecko dopowiada historyjki lub bajki wyrażające dzięki mechanizmowi projekcji jego własne dążenia, postawy, emocje, które często są nieświadome

TECHNIKI ZABAWOWE – polegające na modelowaniu, zabawie lalkami i innymi akcesoriami, także z zastosowanie psychodramy, które najbardziej poleca się badaniu dzieci, gdyż oparte są o ich naturalną aktywność.

Podstawowe zakresy diagnozy sytuacji szkolnej ucznia możliwe do identyfikacji przy wykorzystaniu technik projekcyjnych:

Diagnozy reakcji emocjonalnych dziecka na proces nauczania i uczenia się Obrazu nauczyciela, jego osobowości i autorytetu w percepcji ucznia Diagnozy relacji między nauczycielem a uczniem Diagnozy relacji międzyrównieśniczych, w tym poziomu agresji i przemocy

w relacjach międzyrówieśniczych Diagnozy problemów, konfliktów i zaburzeń wewnętrznych zawiązanych

ze środowiskiem szkolnym Stopnia adaptacji lub nieprzystosowania do środowiska szkolnego, jego

organizacji i wymagań stawianych uczniowi Poziomu zaspokojenia potrzeb i zadowolenia z panującej w szkole sytuacji Sposobu postrzegania postaw rodziców wobec nauki szkolnej i uczenia się

dziecka Poczucia wsparcia społecznego w środowisku szkolnym.

TECHNIKI PROJEKCYJNE SŁUŻĄ DO OCENY TAKICH ASPEKTÓW UCZENIA SIĘ DZIECKA W

SYTUACJI SZKOLNEJ JAK: Uczenie się pewnej wiedzy o szkole, O ludziach, jako działających podmiotach i relacjach między nimi w

określonych sytuacjach, Zdobywania wiedzy o sobie jako podmiocie działający i podlegających

oddziaływaniom.

CHARAKTERYSTKA WYBRANYCH TECHNIK I NARZĘDZI WYKORZYSTUJĄCYCH

MECHANIZM PROJEKCJI - Rysunek Rodziny

Rysunek Rodziny Test "Rysunek rodziny" to technika projekcyjna, która służy do badania stopnia

przystosowania się dziecka do środowiska rodzinnego, opiera się na założeniu, że rysunek dziecka lepiej niz inne techniki graficzne pozwalają uchwycić istotę badanego problemu. Wprowadzenie rysunku dowolnej rodziny ma odkryć podstawowe mechanizmy wywierające wpływ na stosunki społeczne między dzieckiem a innymi członkami rodziny. Niejednokrotnie rysunek stosowany jest podczas terapii rodziny, każdą rodziną żądzą reguły, które są sformułowane albo otwarcie, albo w sposób zakamamuflowany, ale znają je wszyscy członkowie systemu.

Rysunek rodziny ma zarówno walory diagnostyczne, jak i terapeutyczne. Wskazuje psychologowi na przyczyny trudności rozwojowych dziecka, a pedagogowi na źródła problemów wychowawczych, umożliwiając zarazem znalezienie sposobów radzenia sobie z tymi problemami. test projekcyjny "Rysunek rodziny" L.Cormana ma bardzo prostą instrukcję. Prosimy badanego, aby narysował jakąś rodzinę. Pomoce do badań to kartka papieru i kredki. Niedopuszczalne jest używanie linijki i gumki. Ważnymi elementami testu są obserwacja w czasie badania i rozmowa o rysunku po badaniu oraz wywiad o faktycznym składzie rodziny.

W OBSERWACJI TRZEBA WZIĄĆ POD UWAGĘ: - kolejność rysowania postaci, - czas poświęcony poszczególnym osobom,- szczególną staranność przy niektórych elementach rysunku,- komentarze i uwagi słowne, a także bezsłowne objawy emocji (westchnienie, uśmiech).

W rozmowie musimy się dowiedzieć, co przedstawia rysunek - kto to jest, co robi, w jakim jest wieku, jakie są związki uczuciowe pomiędzy narysowanymi osobami, kto kogo lubi, kogo nie lubi. Pytamy też, kto jest najmilszy w tej rodzinie, kto najmniej miły, kto jest najszczęśliwszy, a kto najmniej szczęśliwy i dowiadujemy się dlaczego. pytamy, kogo w tej rodzinie najbardziej lubi badany. Wywiad o faktycznym składzie rodziny i tak ważnych faktach, jak rozwód, separacja, choroba członka rodziny, jest również konieczny dla interpretacji. Dane te mogą pochodzić od badanego lub od jego rodziców.

INTERPRETACJA BADANIA Ważną rolę w rysunku odgrywa kolor. Czarny symbolizuje przestawienie się rzeczywistości,

negację, odrzucenie pomocy, niedocenienie; niebieski kolor - potrzebę harmonii, miłości; fioletowy - przeciwstawne uczucia wahanie, niezdecydowanie; czarny i czerwony - tłumienie agresji, czerwony - agresja, aktywność; zielony - konserwatyzm - niezależność; żółty - spontaniczność. Sposób, w jaki dziecko prezentuje rysowane postacie jest wskaźnikiem relacji emocjonalnej. i tak; bliskość - postacie członków rodziny obok siebie, zwrócone do siebie, trzymają się za ręce; odległość - jedna lub kilka postaci oddalonych od siebie, zwróconych tyłem lub bokiem, pominięcie członka rodziny. Jako wskaźnik waloryzacji kogoś, możemy odebrać fakt rysowania postaci w pierwszej kolejności, długo i starannie, dbając o szczegóły oraz stosując bogata kolorystykę. Wskaźnikiem dewaloryzacji może być rysowanie postaci na końcu, pominięcie postaci, niedane wykonanie rysunku uboga kolorystyka lub brak kolorów, przewaga czerni. Interpretując rysunek dziecka musimy zwrócić uwagę na postacie dodane np. zmarłe czy niebędące członkami rodziny. Nieżyjąca matka może symbolizować życzenie uzupełnienia rodziny, potrzebę bezpieczeństwa, afiliacji. Kolega lub koleżanka mogą symbolizować pragnienie zmiany własnego zachowania lub cech fizycznych i psychicznych w celu poprawy relacji z rodzicami. Rysunek cioci może być pragnieniem siły, niezależności, a psa pragnieniem posiadania zwierzęcia, lub symboliczna izolacja badanego od rodziny przez osobę nieakceptowaną. Bywa też, że niektóre postacie są celowo pomijane lub są dla badanego mało ważne. Pominięcie własnej osoby jest efektem nieutożsamiania się z rodziną, nieakceptowania własnego miejsca, sytuacji w rodzinie. Pomijanie członków rodziny powodowane jest brakiem kontaktu emocjonalnego, brakiem akceptacji, wrogości. pominięcie rodzeństwa powodowane może być zazdrością o uprzywilejowaną pozycję w rodzinie. Nieświadome identyfikowanie się np. z młodszym dzieckiem może być pragnieniem opieki, regresji, a identyfikowanie się z osobą dorosłą (matką, ojcem, ciocią) świadczy o dojrzałości, samodzielności, sile i wzorze do naśladowania.