2
Od autorki
Współczesne kraje arabskie to kraje, w których znaczącą część ludności stanowią Arabo-
wie lub które są ściśle związane z Arabami. Pojęcie „kraju arabskiego” nie jest ściśle zdefinio-
wanym. Wyznaczają go zachodzące na siebie kryteria językowe, historyczne, kulturowe i poli-
tyczne. I chociaż krajów arabskich nie można utożsamiać z ogółem krajów islamskich – są one
wyodrębnione ze względu na istnienie kulturowej i językowej wspólnoty (kultura arabska kształ-
towana jest przez wiele religii), to w niniejszym podręczniku omówiono również podstawowe
zasady islamu (ze względu na rolę jaką odgrywa ta religia w omawianych państwach).
Wybór prezentowanych państw był subiektywną decyzją autorki (miał na celu zaprezen-
towanie całego przekroju ustrojów państw arabskich, od monarchii absolutnych po republiki).
Poza zagadnieniami czysto ustrojowymi znalazły się również elementy przybliżające czytelniko-
wi podstawowe elementy historii, kultury, tradycji i zwyczajów – w wielu kwestiach „egzotycz-
nych” dla przeciętnego mieszkańca Europy. Świadomie uczyniono to, z tzw. „przymrużeniem
oka”.
Starano się zachować neutralność sądów, w myśl zasady „inne wcale nie znaczy gorsze”,
za to na pewno ciekawe i bardzo często pouczające.
Wszystkie cytaty z Koranu pochodzą z tłumaczenia Józefa Bielawskiego (Warszawa
1986).
Podręcznik skierowany jest przede wszystkim do studentów wyższych uczelni, studiują-
cych na kierunkach prawo i administracja.
3
Z recenzji:
Dr hab. Andrzej Szymański (prof. Uniwersytetu Opolskiego)
„Przedłożony do oceny podręcznik zawiera klarowne przedstawienie wskazanych w tytule za-
gadnień. Narracja wzbogacona jest odniesieniami do aktów prawnych, obowiązujących w krajach
arabskich. Uwagę zwraca syntetyczne, quasi – encyklopedyczne podanie treści, łatwe w odbiorze
nawet dla niezbyt przygotowanego czytelnika, co jest bardzo istotne w warunkach panujących
obecnie na uczelniach, w tym także na wydziałach prawa i administracji. Bardzo dobry jest po-
mysł Autorki, aby w treści zamieścić podstawowe informacje dotyczące kultury, a nawet życia
codziennego ludzi w opisywanych krajach. Czyni to publikację dość uniwersalną, przydatną nie
tylko w warunkach akademickich”
Immam Nedal Abu Tabaq
„Na uwagę zasługuje strona graficzna pracy – czytelna i wyróżniająca istotne zagadnienia
z tekstu formuła oraz łatwy dostęp do streszczenia najistotniejszych i najciekawszych informacji
o danym kraju. O wartości recenzowanej publikacji świadczy jej przemyślana, dopracowana
struktura. Należy pochwalić autorkę za trud włożony w znalezienie tak wielu istotnych danych
z obszaru ustroju i praw różnych państw arabskich. Szczególna pochwała należy się za zasób
wiedzy na temat Islamu”.
5
ZAMIAST WSTĘPU
Arabowie nie stanowią pod względem etnicznym jednorodnej grupy, ponieważ powstali
na skutek zmieszania się semickich plemion Półwyspu Arabskiego z ludnością podbijanych od
VII wieku przez siebie terenów (Aramejczykami, Egipcjanami, Wandalami, Berberami, zhelleni-
zowanymi mieszkańcami Bliskiego Wschodu oraz zromanizowanymi mieszkańcami Afryki pół-
nocnej)1.
W wyniku tego procesu zwarte osadnictwo arabskie zajmuje rozległe obszary, ciągnąc się
od Mauretanii, poprzez tereny północnej Afryki, aż po Azję Centralną. Wielu Arabów zamiesz-
kuje także kraje Europy Zachodniej oraz obu Ameryk. Współcześnie liczbę Arabów na świecie
szacuje się na ok. 200 milionów.
Zamieszkujący pustynne obszary Arabowie przez setki lat pro-
wadzili tradycyjny – oparty na ustroju plemiennym, koczowniczy lub
półkoczowniczy tryb życia, trudniąc się głównie pasterstwem, związa-
nym z hodowlą wielbłądów, owiec i kóz. Obecnie taki sposób życia jest
kultywowany przez minimalny procent ludności arabskiej. Arabowie
zajmowali się także od dawna rolnictwem, rzemiosłem i handlem, osie-
dlając się w oazach i na żyźniejszych terenach. Od VII w. zaczęli za-
kładać duże ośrodki miejskie, w których obecnie mieszka blisko połowa arabskiej populacji2.
Niezwykle istotną, dla rozwoju społeczności Arabów, rolę odegrał gwałtowny rozwój
przemysłu naftowego w drugiej połowie XX wieku. Przyczynił się on do znacznego wzrostu za-
możności arabskich państw naftowych, a co za tym idzie podniesienia poziomu życia materialne-
go społeczeństw oraz do zwiększenia wpływów i znaczenia tych krajów na arenie międzynaro-
dowej. Jednocześnie Arabowie zachowali w znacznym stopniu tradycyjną kulturę i system
wartości3.
Najczęstszym wyznaniem wśród Arabów jest islam sunnicki, ale jest również wielu szyitów
(głównie w Iraku, Bahrajnie, Jemenie, Syrii i Libanie) oraz chrześcijan (głównie w Libanie, Syrii i Egipcie).
1 Patrz m.in. H. Kennedy, Wielkie arabskie podboje, Warszawa 2011, s. 312-319. 2 Arabowie [w:] Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. 1, Warszawa 1997, s. 199. 3 Patrz więcej: I.M., Lapidus, History of Islamic Societies, Cambridge 2002.
Arabowie –
w pierwotnym znacze-
niu: „koczownicy”.
Obecnie: wspólnota
religijno-językowo-
kulturowa, która skupia
ludność uznającą język
arabski za ojczysty.
6
Za kraje arabskie uznaje się państwa, które tworzą Ligę Państw Arabskich. Są to:
→ leżące na Półwyspie Arabskim:
Arabia Saudyjska,
Kuwejt,
Bahrajn,
Katar,
Zjednoczone Emiraty Arabskie,
Oman,
Jemen.
→ Następnie:
Irak,
Syrię,
Liban,
Jordanię,
Egipt
Sudan Północny
oraz państwa Maghrebu:
Libia,
Tunezja,
Algieria,
Maroko,
Mauretania.
→ Do Ligi Państw Arabskich należą również:
Somalia,
Dżibuti,
Komory
Autonomia Palestyńska reprezentowana przez Organizację Wyzwolenia Palestyny,
Za kraj arabski uważana jest także Sahara Zachodnia.
Maghreb (dosłownie: zachód) – określenie stosowane przez
Arabów w stosunku do regionu północno-zachodniej Afryki,
powstałe w czasie ekspansji arabskiej w średniowieczu.
Państwa Maghrebu współpracują ze sobą w ramach
Arabskiej Unii Maghrebu.
8
LIGA PAŃSTW ARABSKICH
(Dżami‘a al-Duwal al-Arabijja)
Liga Państw Arabskich jest organizacją międzynarodową,
która została utworzona w Kairze – na mocy Paktu ustanawia-
jącego Ligę Państw Arabskich (dnia 22 marca 1945 roku) przez
państwa powiązane wspólnotą języka, historii, kultury i religii4.
Według art. 2 Paktu LPA działalność organizacji dotyczy
wszystkich dziedzin życia, a jej celem jest zapewnienie współ-
pracy państw członkowskich w sprawach:
gospodarczych i finansowych (w tym: wymiana han-
dlowa, zagadnienia celne, monetarne, przemysłowe
i rolnicze);
komunikacyjnych (koleje, drogi, poczty, telegrafy, lot-
nictwo, żegluga);
intelektualnych (edukacja);
obywatelskich;
społecznych;
sanitarnych
4 League of Arab States – official website: www.lasportal.org
Flaga LPA została przyjęta w 1945
roku.
Symbolika:
Zielony kolor i biały półksiężyc
oznaczają islam.
Nad półksiężycem umieszczono
w języku arabskim nazwę organi-
zacji.
Łańcuch oznacza jedność, a wie-
niec laurowy symbolizuje pokój
i godność.
GENEZA LPA
Rozpad Imperium Osmańskiego
określany jest mianem katalizatora
działań arabskich na rzecz ponow-
nego zjednoczenia. To właśnie
dzięki temu procesowi rozwinęła
się idea panarabizmu, głosząca
zjednoczenie wszystkich ludów
arabskich i jedności całego świata
arabskiego. Jej rozkwit ściśle
wiąże się z rozwojem arabskiego
nacjonalizmu w XIX wieku. Państwa
arabskie pragnęły wyzwolić się
spod panowania tureckiego oraz
zależności kolonialnej Wielkiej
Brytanii i Francji.
W 1904 roku arabski pisarz Negib
Azoury utworzył w Paryżu Ligę
Arabskiej Ojczyzny, która szerzy-
ła hasła niepodległościowe. Ważne
funkcje integracyjne spełnił rów-
nież I Kongres Panarabski, który
odbył się w Paryżu w 1913 roku. Zmianę sytuacji na obszarach
zamieszkanych przez ludność
arabską przyniosły także kongresy
muzułmańskie w Kairze, Mekce
(oba w 1926 roku) oraz w Jerozo-
limie (w 1931 roku).
Siedzibą LPA jest Kair.
W latach 1979-1989 był nią Tunis – w związku z zawieszeniem człon-
kostwa Egiptu - po zawarciu pokoju z Izraelem
(w Waszyngtonie – 26 marca 1979 roku, kończącego serię wojen
izraelsko-egipskich, trwająca od 1948 roku).
Językiem urzędowym LPA jest język arabski.
Budynki zajmowane przez organy Ligi są nietykalne.
9
oraz koordynacja arabskiej polityki zewnętrznej (za-
pewnienie niepodległości państw członkowskich)
i rozwiązywanie problemów wspólnych światu arab-
skiemu.
„LPA z jednej strony jest postrzegana, jako organiza-
cja regionalna, do której dostęp mają wszystkie państwa arab-
skie, wykazujące wspólnotę języka, historii, kultury i religii.
Z drugiej, ze względu na swój szeroki zakres działania oraz
rozległe kompetencje przedmiotowe jest uznawana za organi-
zację międzynarodową o charakterze uniwersalnym”5.
LPA funkcjonuje zgodnie z zasadą równości – każde
państwo członkowskie posiada jeden głos. Wszystkie spory rozwiązywane są drogami pokojo-
wymi, a stosowanie siły do przeforsowania swoich racji jest zakazane. Ponadto, w razie jakiego-
kolwiek zagrożenia państwa członkowskie Ligi natychmiast zwołują zebranie Rady Ligi. Rada
w drodze jednomyślnej decyzji, powinna określić środki niezbędne do odparcia agresji. Jeśli
agresor jest państwem członkowskim Ligi, jego głos nie liczy się w podejmowaniu takiej decyzji
(art. 6 Paktu).
Członkiem LPA może być każde niepodległe
państwo arabskie, które podpisze Pakt. Państwo kandy-
dujące musi złożyć podanie w Sekretariacie General-
nym, które następnie trafia pod obrady Rady na najbliż-
szej sesji (art. 1 Paktu).
Przepis art. 18 Paktu przewiduje również sytuację, w której państwo członkowskie roz-
waża wystąpienie z Ligi – jest ono wówczas zobowiązane do powiadomienia Rady Ligi o swoim
zamiarze na rok przed planowanym wystąpieniem. Ponadto Rada może postanowić o wyklucze-
niu państwa członkowskiego, które nie wypełnia swoich obowiązków wynikających z Paktu.
5 M. Zielińska, LPA - Liga Państw Arabskich, www.stosunkimiedzynarodowe.pl
LPA została uznana przez Organizację Narodów Zjednoczonych za organizację regionalną. Posiada stałą
misję przy siedzibie ONZ w Nowym Jorku.
Dnia 23 kwietnia 2009 roku porozumienie z Ligą Arabską zawarła Stolica Apostolska. Memorandum
of Understanding zostało podpisane w Watykanie przez szefa papieskiej dyplomacji, abp. Dominique’a Mambertie-
go oraz sekretarza generalnego Ligi, Amra Moussę. Umowa zacieśnia obustronną współpracę na szczeblu politycz-
nym i kulturalnym, zwłaszcza w tym, co dotyczy pokoju, bezpieczeństwa oraz stabilności regionalnej i międzynaro-
Obecnie członkami LPA są 22 państwa
oraz Organizacja Wyzwolenia Palestyny.
4. państwa mają status obserwatora: Erytrea,
Brazylia, Wenezuela oraz Indie.
W 1942 roku w Kairze powstało
stowarzyszenie: Unia Arabska,
którego członkowie głosili hasła
pełnej suwerenności państwowej.
Aby wzmocnić swoją siłę oraz uwi-
docznić wspólnotę interesów pań-
stwa arabskie dnia 25 września
1944 roku zwołały konferencję
w Aleksandrii, której celem było
powołania panarabskiej organizacji
regionalnej.
Po wielomiesięcznych dyskusjach
dnia 22 marca 1945 roku Arabia
Saudyjska, Egipt, Irak, Liban, Syria
i Transjordania (później Jordania)
utworzyły Ligę Państw Arabskich
(LPA).
10
Decyzja taka wchodzi w życie wskutek jednomyślnej decyzji państw członkowskich Ligi (głos
państwa, którego taka decyzja dotyczy, nie jest brany pod uwagę).
Struktura Ligi Arabskiej opiera się na Radzie mającej najwyższe uprawnienia, Radzie Go-
spodarczej, Radzie Wspólnej Obrony korzystającej z pomocy Stałego Komitetu Wojskowego
i Sekretariatu. Ponadto istnieją komitety i agencje specjalne.
Organy Ligi Państw Arabskich
RADA LIGI
Rada jest organem plenarnym działającym w oparciu o Regulamin uchwalony dnia 13 paź-
dziernika 1951 roku.
Składa się z przedstawicieli wszystkich członków.
Każde państwo ma jeden głos, niezależnie od liczby swoich przedstawicieli.
Posiedzenia Rady zwoływane są przez Sekretarza Generalnego Ligi.
Rada zbiera się na sesje zwyczajne dwa razy w roku – w marcu i we wrześniu, zaś na sesje
nadzwyczajne – w razie potrzeby, na wniosek zgłoszony, przez co najmniej dwa państwa człon-
kowskie (art. 11 Paktu).
W zależności od potrzeb zbiera się na szczeblu szefów państw, szefów rządów lub ministrów
spraw zagranicznych, a każdy przedstawiciel dysponuje jednym głosem.
Decyzje podejmowane są, w zależności od omawianego problemu: jednomyślnie, zwykłą
większością głosów lub większością kwalifikowaną 2/3 głosów. Słabością tego organu jest to, że
uchwały przyjęte jednomyślnie obowiązują wszystkie kraje członkowskie, natomiast te, które
zostały przyjęte większością głosów – obowiązują tylko te kraje, które głosowały za daną uchwa-
łą (art. 7 Paktu).
Przepis art. 16 Paktu stanowi, że „z wyjątkiem przypadków wyraźnie określonych w ni-
niejszej Karcie, większość głosów Rady powinna być wystarczająca do wyegzekwowania decyzji
w następujących sprawach:
a. Kwestie związane z personelem.
b. Przyjęcie budżetu Ligi.
dowej. Dokument zawiera propozycje dwustronnych konsultacji, także w odniesieniu do inicjatyw międzyreligij-
nych, www.radiovaticana.va
11
c. Ustanowienie przepisów administracyjnych dla Rady,
komitetów i Sekretariatu Generalnego.
d. Decyzje o odroczeniu sesji”.
Rada ma obecnie 16 wyspecjalizowanych komitetów
(m.in.: Komitet Kulturalny, Prawny, Komunikacji, Zdro-
wia czy Administracyjno-Finansowy)6. Jednak za najważ-
niejszy organ Rady uznaje się Komitet Polityczny powo-
łany w 1946 roku.
Rada zatwierdza też projekt budżetu i ustala składki
członkowskie poszczególnych państw.
RADA WSPÓLNEJ OBRONY
Założona w 1950 roku, po podpisaniu traktatu z dnia 17 czerwca 1950 roku o wspólnej
obronie i współpracy gospodarczej między państwami Ligi Państw Arabskich7.
Przepis art. 1 traktatu mówi, że umawiające się państwa,
w celu zachowania i stabilizacji pokoju i bezpieczeństwa,
deklarują chęć rozwiązywania sporów międzynarodo-
wych środkami pokojowymi (zarówno w stosunkach
między państwami członkowskimi LPA jak i innymi mocarstwami)8. Nie mniej jednak art. 2
traktatu stanowi, iż w razie agresji skierowanej wobec kilku państw członkowskich lub wobec
jednego z nich, zgodnie z prawem do samoobrony, państwa te zobowiązują się do udzielania so-
bie nawzajem niezwłocznej pomocy (w tym zbrojnej) w celu odparcia agresji i przywrócenia
bezpieczeństwa i pokoju.
W myśl art. 4 traktatu „umawiające się państwa, chcąc w pełni realizować powyższe obo-
wiązki i skutecznie je realizować, będą współpracować w zakresie konsolidacji i koordynacji
swoich sił zbrojnych a także uczestniczyć w przygotowywaniu indywidualnych i zbiorowych
środków obrony w celu odparcia agresji zbrojnej, w zależności od swoich możliwości i potrzeb.
6 Dla wszystkich 6 dziedzin współpracy określonych w artykule 2. Paktu utworzono specjalne Komitety,
których liczba później znacząco wzrosła. 7 Układ wszedł w życie dnia 22 sierpnia 1952 roku. 8 Traktat z dnia 17 czerwca 1950 roku o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej między państwami Li-
gi Państw Arabskich, www. avalon.law.yale.edu
Celem powołania Rady Wspólnej Obrony
była próba eliminacji błędów popełnionych
przez kraje arabskie
w zakresie współdziałania militarnego
w wojnie z Izraelem w 1948 roku.
Napięta sytuacja na Bliskim Wscho-
dzie, arabsko-izraelski konflikt oraz
problem palestyński, zdominowały
dotychczasowe dzieje LPA.
Poza tym – oprócz geopolitycznego
położenia państw arabskich, nie ma
między nimi wielu wspólnych zależno-
ści, które mogłyby trwale je ze sobą
związać, – dlatego skuteczność LPA
jest tak niewielka. Chęć zjednoczenia
ma znacznie mniejszą siłę przebicia
niż powracające nieporozumienia
i sprzeczności.
12
Rada Wspólnej Obrony składa się z ministrów spraw zagranicznych oraz ministrów obrony
państw członkowskich. Podlega jej stała Komisja Wojskowa w skład, której wchodzą szefowie
sztabów poszczególnych armii państw arabskich.
Decyzje podjęte w tym organie większością dwóch trzecich głosów obowiązują wszystkie
państwa członkowskie.
Obowiązki Stałej Komisji Wojskowej zostały sprecyzowane w „załączniku wojskowym” do
traktatu z dnia 17 czerwca 1950 roku. Należy do nich m.in.: przygotowywanie, przy współpracy
z Radą Wspólnej Obrony, scenariuszy postępowania na wszystkich płaszczyznach, na wypadek
zagrożenia lub zbrojnej agresji, organizowanie i wymiana misji szkoleniowych między umawia-
jącymi się państwami czy też wspólne ćwiczenia i manewry wojskowe.
RADA GOSPODARCZA
Jej utworzenie przewidywał traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej między
państwami Ligi Państw Arabskich z dnia 17 czerwca 1950 roku9.
Rada Gospodarcza składa się z ministrów państw członkowskich, odpowiedzialnych
za sprawy gospodarcze lub ich przedstawicieli.
Do głównych zadań Rady zalicza się podniesienie standardów życia w państwach arabskich
oraz stymulację międzynarodowej współpracy gospodarczej m.in. poprzez zawieranie niezbęd-
nych umów koniecznych dla osiągnięcia tego celu10.
SEKRETARIAT GENERALNY
Jest głównym organem administracyjnym i finan-
sowym Ligi. Kieruje działalnością bieżącą Ligi. Na czele
Sekretariatu stoi Sekretarz Generalny, wybierany na
5-letnią kadencję, większością dwóch trzecich państw
Ligi, z możliwością reelekcji. Do jego zadań należy
przygotowanie projektu budżetu Ligi i przedłożenie go Radzie Ligi do zatwierdzenia przed roz-
poczęciem każdego roku budżetowego.
W ramach Sekretariatu funkcjonuje kilkanaście departamentów.
9 Do powołania i usamodzielnienia się Rady Gospodarczej doszło w 1959 roku. 10 Przepisy art. 6, 7 i 8 traktatu z dnia 17 czerwca 1950 roku, www.avalon.law.yale.edu
Budżet tworzony jest ze składek członkow-
skich, którymi obciąża się państwo w zależ-
ności od liczby mieszkańców oraz dochodów
i możliwości ludności żyjącej
w danym państwie
(zgodnie z postanowieniem art. 13 Paktu,
do Rady Ligi należy ustalenie wielkości udzia-
łu poszczególnych państw).
13
KOMITET KONTROLI
Komitet sporządza miesięczne raporty z działalności organizacji (z wykonania zadań
i realizacji decyzji przyjętych na szczycie)11.
11 T. Łoś-Nowak, Organizacje..., s. 188-201.
Członkom Rady Ligi, jak również członkom poszczególnych komitetów
oraz urzędnikom LPA, przysługują przywileje dyplomatyczne
oraz immunitet – podczas wykonywania obowiązków służbowych.
Sekretarz Generalny ma rangę ambasadora.
14
UNIA MAGHREBU ARABSKIEGO
(Ittihad al-Maghrib al-Arabi)
Unia Maghrebu Arabskiego jest organizacją mię-
dzynarodową zrzeszającą państwa regionu Maghrebu.
Projekt stworzenia unii państw arabskich w pół-
nocnej Afryce narodził się w 1956 roku, wraz z uzyska-
niem niepodległości przez Maroko i Tunezję i motywowa-
ny był silnymi wówczas tendencjami panarabskimi.
Jednak dopiero na spotkaniu przywódców pięciu północnoafrykańskich państw arabskich (Algie-
rii, Mauretanii, Maroko, Libii i Tunezji) w Marrakeszu, doszło do podpisania dnia 17 lutego 1989
roku traktatu ustanawiającego Unię Maghrebu Arabskiego12.
„Do deklarowanych celów organizacji należy ochrona praw obywateli państw członkow-
skich, dążenie do ich dobrobytu i rozwoju, utrwalanie więzi braterstwa pomiędzy tymi narodami.
Ekonomicznym celem jest zapewnienie swobodnego przepływu osób, towarów, usług, kapitału,
a w dalszej perspektywie – harmonizacja polityki we wszystkich dziedzinach, tak, aby zapewnić
rozwój rolny, przemysłowy, handlowy i społeczny. Zakłada się, że w przyszłości państwa usta-
nowią unię celną, a następnie wspólny rynek”13.
Co roku kolejny kraj członkowski przejmuje prezydencję w Unii i mianuje własnego se-
kretarza generalnego.
12 www.maghrebarabe.org 13 K. Czernichowski, Integracja afrykańska - uwarunkowania, formy współpracy, instytucje, Warszawa
2010, s. 172.
Siedziba UMA znajduje się
w stolicy Maroko – Rabacie.
Symbolika:
Półksiężyc i barwa zielona to symbole
islamu, który jest oficjalną religią
pięciu państw członkowskich UMA
Barwa czerwona symbolizuje Maghreb.
Pięć gwiazd symbolizuje państwa człon-
kowskie: Algierię, Libię, Maroko, Mau-
retanię, Tunezję
15
Organy Arabskiej Unii Maghrebu
RADA PRZEYDENCKA
Jest najwyższym organem decyzyjnym UMA, a w jej skład
wchodzą szefowie państw członkowskich, którzy na zmianę jej
przewodniczą (rotacja następuje co roku).
Sesje zwyczajne Rady odbywają się raz w roku, nadzwy-
czajne – są zwoływane w razie potrzeby.
RADA PREMIERÓW
W skład Rady Premierów wchodzą premierzy państw członkowskich UMA (lub osoby
pełniące tę funkcję). Rada zbiera się w razie potrzeby.
RADA MINISTRÓW SPRAW ZAGRANICZNYCH
Rada Ministrów Spraw Zagranicznych przygotowuje sesje Rady Prezydenckiej oraz bada
propozycje Komisji UMA i Wyspecjalizowanych Komitetów Ministerialnych.
KOMISJA UMA
Zadaniem przedstawicieli państw członkowskich wchodzących w skład Komisji UMA
jest prowadzenie spraw bieżących Unii oraz przedkładanie propozycji Radzie Ministrów Spraw
Zagranicznych.
WYSPECJALIZOWANE KOMITETY MINISTERIALNE
Wyspecjalizowane Komitety Ministerialne zostały powołane do życia decyzją Rady Pre-
zydenckiej z dnia 23 stycznia 1990 roku. Są cztery:
ds. Bezpieczeństwa Żywnościowego,
ds. Gospodarki i Finansów,
ds. Zasobów Ludzkich,
ds. Infrastruktury.
Podczas II sesji szczytu UMA
w Algierze, w 1990 roku powołano
do życia Uniwersytet Maghrebu
i Akademię Nauk Maghrebu.
Od tej pory obie instytucje
monitorowane są przez
Radę Prezydencką UMA.
16
SEKRETARIAT GENERALNY
Sekretariat Generalny UMA został utworzony przez Radę Prezydencką. Siedzibą Sekretariatu
jest Rabat.
W jego skład wchodzi sześć dyrektoriatów:
ds. Bezpieczeństwa Żywnościowego,
ds. Gospodarczych,
ds. Infrastruktury,
ds. Zasobów Ludzkich,
ds. Administracyjnych i Finansowych,
oraz Gabinet i Dyrektoriat ds. Polityki i Informacji.
KOMTET ds. WSPÓŁPRACY SĄDOWEJ i PRAWNEJ UMA
Komitet został powołany do życia na mocy art. 2 konwencji z dnia 3 października 1991
roku w sprawie prawnej i sądowej współpracy pomiędzy krajami Unii Maghrebu Arabskiego14.
W jego skład wchodzi po dwóch sędziów z każdego kraju członkowskiego (ich kadencja
wynosi sześć lat). Przewodniczący wybierany jest spośród członków Komitetu na roczną kaden-
cję. Jego siedziba znajduje się w Nawakszucie.
Komitet zbiera się, co najmniej raz w roku na zaproszenie Sekretariatu Generalnego
UMA.
Do zadań tego organu należy badanie zgodności prawa stanowionego przez organy UMA
oraz poszczególne państwa członkowskie z traktatem z Marrakeszu (jego orzeczenia są ostatecz-
ne) oraz wydawanie opinii prawnych na żądanie Rady Prezydenckiej.
RADA KONSULTACYJNA
Rada jest zalążkiem parlamentu UMA. Ma siedzibę w Algierze. W jej skład wchodzi 301
delegatów pochodzących z państw członkowskich UMA. Obecnie ma charakter opiniotwórczy.
14 Konwencja z dnia 3 października 1991 roku w sprawie prawnej i sądowej współpracy pomiędzy krajami
Unii Maghrebu Arabskiego, www.mukatel.com
17
BANK INWESTYCJI i HANDLU ZAGRANICZNEGO MAGHREBU
Bank został utworzony przez Radę Prezydencką podczas III szczytu w Ras al-Unuf w Li-
bii, w 1991 roku. Jego siedziba znajduje się w Tunisie.
Zadaniem Banku jest budowa konkurencyjnej gospodarki bloku integracyjnego, promocja
handlu wewnątrz-regionalnego oraz swobodnego przepływu inwestycji.
18
RADA WSPÓŁPRACY ZATOKI PERSKIEJ
(Madżlis at-Taávun li-Duval al-Halidż
al-Arabijja)
Dnia 4 lutego 1981 roku ministrowie spraw zagra-
nicznych Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Bahrajnu, Kataru,
Omanu oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich podpisali
li się w Rijadzie i podjęli decyzję o utworzeniu Rady
Współpracy Zatoki Perskiej (Gulf Cooperation Council)15.
Rada Współpracy Zatoki Perskiej (GCC) jest orga-
nizacją o charakterze polityczno-ekonomicznym, mającą na
celu współpracę gospodarczą oraz integrację militarno-
obronną.
Według art. IV Karty Rady Współpracy Państw
Arabskich Zatoki Perskiej, Rada zajmuje się ujednolica-
niem regulacji w sprawach:
gospodarczych i finansowych;
handlowych, celnych i komunikacyjnych;
15 Dnia 25 maja 1981 roku sześć państw członkowskich podpisało w Abu Dhabi Kartę Rady Współpracy
Państw Perskiej. Ponadto we wrześniu 1981 roku państwa RWPZ podpisały Umowę Gospodarczą, która określała
po kolei kroki, które miały prowadzić do pełnej integracji gospodarczej. Została ona zastąpiona przez nową Umowę
Gospodarczą z 2001roku podpisaną w Muskacie, www.gcc-sg.org
Flaga Rady Współpracy Zatoki Per-
skiej
Na zielonym tle symbolizującym islam
znajdują się dwa koncentryczne okręgi.
W górnej części większego z nich
znajduje się Basmala, zaś na dolnej
części pełna nazwa Rady, w języku
arabskim.
Wewnętrzny krąg zawiera sześciokąt-
ny kształt reprezentujących sześć
państw członkowskich Rady.
Wnętrze sześciokąta wypełnia mapa
przedstawiająca Półwysep Arabski.
Rada Współpracy Zatoki Perskiej zo-
stała utworzona w obliczu wydarzeń
związanych z rewolucją islamską
w Iranie z 1979 roku (strach przed
rozszerzeniem się rewolucji na inne
państwa) oraz wojny iracko-irańskiej.
Ważnym również wydarzeniem, na tle
którego powstawała wspólnota, była
inwazja sowiecka na Afganistan w 1979
roku.
Powstanie Rady było niejako odpowie-
dzią na te wydarzenia. Obawiano się, iż
ówczesne światowe potęgi Stany Zjed-
noczone i ZSRR zdecydują się zaata-
kować rejon Zatoki Perskiej, aby
wzmocnić swoją pozycję na arenie
międzynarodowej. Wydawało się to
szczególnie prawdopodobne w roku
1970, gdy rozpoczęto wydobycie ropy
naftowej na skalę światową. Innym
czynnikiem jednoczącym członków Rady
były zagrożenia wewnętrzne.
Twórcom chodziło o to, aby wprowadzić
wewnętrzną stabilizację i przeciwsta-
wić się domowym konfliktom (obawiano
się by mniejszość szyicka nie obaliła
dotychczasowych rządów (tak jak
w przypadku Iranu).
Rada Współpracy Zatoki Perskiej ma swoją siedzibę
w Rijadzie w Arabii Saudyjskiej.
Rada i jej organizacje korzystają na terytoriach
wszystkich państw członkowskich
z takich uprawnień i przywilejów oraz immunitetów,
jakie są konieczne dla realizacji ich celów
i wykonywania ich funkcji.
19
oświatowych i kulturalnych;
socjalnych i ochrony zdrowia;
informacji i turystyki;
ustawodawczych i sprawach administracyjnych w krajach członkowskich16.
Tworzy naukowe centra badawcze oraz planuje stworzenie wspólnej waluty17.
Wszystkie kraje Rady łączą liczne polityczne, ekonomiczne, socjalno-kulturowe i histo-
ryczne podobieństwa18.
W państwach tych istnieją również podobne systemy edukacyjne.
Na podstawie Porozumienia, powołano szereg grup roboczych, których zadaniem jest ko-
ordynacja rozwoju współpracy obejmującej przemysł, energetykę i ochronę środowiska.
W 1996 roku, do dotychczasowego schematu wspólnych działań dołączono tzw. zdecen-
tralizowaną współpracę, która obejmuje współpracę akademicką, pomiędzy przedsiębiorstwami
oraz pomiędzy mediami. Kontakty pomiędzy UE a GCC zachodzą również na płaszczyźnie Ligi
Arabskiej w ramach Dialogu Euro-Arabskiego (The Euro-Arab Dialogue) oraz poprzez Organi-
zację Współpracy Gospodarczej (Economic Cooperation Organisation) z siedzibą w Teheranie.
Pomimo tego, że GCC powołano w celu realizacji celów gospodarczych, de facto pełni
ona rolę bloku politycznego19.
16 Tekst Karty w języku polskim w: W. Szymborski, Nad Zatoka Perską, Warszawa 1988, s. 233-243. 17 Łączna liczba mieszkańców państw członkowskich wynosi zaledwie 42 miliony, jednakże znaczenie
ekonomiczne RWPZ dla światowej gospodarki jest ogromne. Jej członkowie posiadają bowiem 40% udowodnionych
naukowo światowych zasobów ropy naftowej i 23% zasobów gazu ziemnego. M. Sturm, The Gulf Cooperation
Council Countries Economic Structures, Recent Developments and Rolein The Global Economy, Occasional Paper
Service No. 92/July 2008, European Central Bank, Frankfurt am Main 2008, s. 58. 18 Znaczenie polityczne GCC nie ogranicza się do regionu Zatoki. Państwa członkowskie GCC odgrywają
znaczną rolę w międzynarodowych organizacjach, takich jak OPEC czy Organizacja Państw Konferencji Islamskiej
(Islamic Conference Organisation). Kraje GCC mają duże rynki zbytu w Azji; były również zaangażowane w wyda-
rzenia w Azji Centralnej po upadku Związku Radzieckiego. 19 A. Pochylczuk, Unia Europejska a pozaeuropejskie instytucje integracji regionalnej, „Biuletyn Polskiego
Instytutu Spraw Międzynarodowych” Nr 7/2001, s. 78-79.
20
Organy Rady Współpracy Zatoki Perskiej
RADA NAJWYŻSZA
W skład Rady wchodzą głowy państw członkowskich.
Przewodnictwo w Radzie sprawowane jest na zasadzie rotacji według porządku alfabe-
tycznego nazw państw członkowskich.
Rada Najwyższa odbywa corocznie co najmniej jedną sesję nadzwyczajną (na terytorium
państwa członkowskiego). Sesja nadzwyczajna może zostać zwołana na prośbę któregokolwiek
z członków popartą przez innego członka.
Spotkanie Rady uważa się za ważne, jeśli wzięło w nim udział ⅔ państw członkowskich.
Rezolucje Rady Najwyższej w sprawach zasadniczych przyjmowane są jednomyślną
aprobatą państw członkowskich uczestniczących w głosowaniu. Rezolucje w sprawach procedu-
ralnych zapadają większością głosów, a każdy członek Rady ma jeden głos.
Do zadań Rady Najwyższej należy realizacja postanowień Karty poprzez przegląd intere-
sów państw członkowskich, analiza projektów przygotowanych przez Sekretarza Generalnego,
akceptacja porozumień z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi, a także wy-
znaczanie: członków Komisji ds. rozwiązywania sporów i Sekretarza Generalnego, zatwierdzanie
budżetu RWPZ oraz zmiana Karty.
Przy Radzie Najwyższej działa Komisja Załatwiania Sporów, powoływana oddzielnie dla
każdej sprawy. Komisja przedkłada swe zalecenia i opinie Radzie Najwyższej w celu podjęcia
odpowiedniego działania.
RADA MINISTERIALNA
Rada Ministerialna składa się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich
lub innych delegowanych ministrów.
Przewodnictwo w radzie zmienia się na zasadzie rotacji co trzy miesiące w porządku al-
fabetycznym państw.
Rada Ministerialna zbiera się co trzy miesiące (na wniosek któregoś z członków poparty
przez innego członka odbywa się sesja nadzwyczajna).
Każdy członek ma jeden głos (rezolucje Rady Ministerialnej zapadają na tej samej zasa-
dzie, co rezolucje Rady Najwyższej).
21
Spotkanie Rady uważa się za ważne jeżeli uczestniczyło w nim ⅔ państw członkowskich.
Do kompetencji Rady Ministerialnej należy zachęcania do współpracy pomiędzy pań-
stwami, badanie i opiniowanie projektów integracji, wyznaczanie asystentów Sekretarza Gene-
ralnego. Rada Ministerialna składa się z ministrów spraw zagranicznych lub innych.
SEKRETARIAT GENERALNY
Sekretariat Generalny składa się z Sekretarza Generalnego mianowanego przez Radę
Najwyższą, zastępców Sekretarza Generalnego wyznaczonych przez niego oraz personel oraz
personelu mianowanego przez Sekretarza.
Sekretarzem Generalnym może zostać obywatel jednego z państw członkowskich. Jego
kadencja wynosi trzy lata (na następną kadencję mianowany może być tylko raz).
Do zadań Sekretarza Generalnego należy bieżąca obsługa funkcjonowania organizacji
i przygotowywanie projektów mających na celu dalszą integrację państw Zatoki Perskiej.
Obok Karty sygnowana została umowa gospodarcza, w ramach której ustanowiono jednolity system taryf,
celem wykluczenia dyskryminacji między członkami GCC w zakresie przepływu kapitału oraz siły roboczej.
Postanowiono także zharmonizować programy rozwoju przemysłu poszczególnych państw
oraz ujednolicić wspólną politykę w zakresie inwestycji.
Pierwszym krokiem na drodze do całkowitej integracji gospodarczej było ustanowienie
Strefy Wolnego Handlu w 1983 roku.
Wraz z jej ustanowieniem zniesione zostały taryfy na produkty krajowe, przy czym każde państwo utrzymywało
własne taryfy na dobra z państw z poza organizacji. Tym samym do relacji handlowych między państwami GCC
włączona została klauzula wzajemnego uprzywilejowania w odniesieniu do krajowych dóbr importowych.
Kolejnym krokiem na drodze ku dalszej regionalizacji subregionu miała być unia celna, która zakładała m.in.
zniesienie podatków i ceł między państwami GCC, wprowadzenie jednolitych procedur importowych
i eksportowych, administracyjnych, tranzytowych, uprzywilejowane traktowanie towarów, dóbr i usług z jednego
państwa organizacji w innym, czy wreszcie ujednolicenie taryf wobec produktów z zagranicy.
Początkowo unia celna miała powstać dnia 1 stycznia 2003 roku jednak z powodu czasochłonnej implementacji
przepisów prawnych i procedur handlowych termin ten przesunięto o 2 lata. W rzeczywistości unia celna jest
wciąż w trakcie tworzenia, gdyż wiele jej założeń nie zostało jeszcze wdrożonych w życie.
(za: W. Grabowski, Zatoka Perska – Regionalizm in statu nascsendi, www.academia.edu)
22
ORGANIZACJA WSPÓŁPRACY ISLAMSKIEJ
(Monadamet Al Ataouin Al Islami)
Organizacja Współpracy Islamskiej jest międzynarodową
organizacją polityczno-religijną zrzeszającą 57 państw muzułmań-
skich położonych na czterech kontynentach.
Formalnie powstała w 1971 roku, jako Organizacja Konfe-
rencji Islamskiej (OKI), chociaż de facto istniała już od konferencji
w Rabacie z dnia 25 września 1969 roku. W czerwcu 2011 roku
szefowie dyplomacji krajów członkowskich Organizacji zgroma-
dzeni na 38. Sesji Rady Ministrów Spraw Zagranicznych w stolicy
Kazachstanu – Astanie, podjęli decyzję o zmianie nazwy – na
obecną, przy czym zachowano dotychczasowy angielski skrót OIC
(Organization of the Islamic Conference – zamiast: Organization of the Islamic Cooperation).
Zgodnie z przyjętym statutem, celem organizacji jest dążenie do zachowania islamskich
wartości społecznych i gospodarczych, promowanie solidarności między państwami członkow-
skimi, zacieśnianie współpracy gospodarczej, społecznej, kulturalnej, naukowej i politycznej
państw muzułmańskich oraz utrzymanie pokoju międzynarodowego.
W ramach OWI działa wiele wyspecjalizowanych instytucji, m.in. Muzułmański Fundusz
Solidarności, Islamski Bank Rozwoju20, Islamska Organizacja Oświaty, Nauki i Kultury, Islam-
ska Unia Nadawców oraz Międzynarodowa Islamska Agencja Informacyjna.
Z OWI współpracuje również wiele organizacji afiliowanych, m.in.: Organizacja Islam-
skich Stolic i Miast, Światowa Federacja Szkół arabsko-islamskich, Światowa Islamska Akade-
mia Nauk czy Stowarzyszenie Organów Podatkowych Krajów Islamskich21.
20 www.oic-oci.org 21 www.stosunkimiedzynarodowe.pl/integracja-islamska-pod-egidą-organizacji-współpracy-islamskiej
Siedzibą OWI jest Dżudda w Arabii Saudyjskiej.
Organizacja ma stałego przedstawiciela przy ONZ.
Symbolika:
Półksiężyc i barwa zielona to
symbole islamu.
Allahu Akbar (Bóg jest wiel-
ki) – to napis wpisany w pół-
księżyc.
Barwy flagi odnoszą się
również do barw arabskich
dynastii i rodów:
Fatymidzi (zielona), Umajja-
dzi (biała), Abbasydzi (czar-
na), Haszymici (czerwona).
23
Organy Organizacji Współpracy Islamskiej
SZCZYT ISLAMSKI
Szczyt Islamski jest najwyższą władzą organiza-
cji, która spotyka się, co trzy lata w celu ustalenia poli-
tyki organizacji. W jego skład wchodzą królowie i sze-
fowie państw członkowskich.
RADA MINISTRÓW SPRAW
ZAGRANICZNYCH
Rada spotyka się raz w roku w celu zbadania rea-
lizacji swoich decyzji podjętych w ramach polityki okre-
ślonej przez Szczyt Konwencji Islamskiej.
SEKRETARIAT GENERALNY
Sekretariat Generalny jest organem wykonawczym OWI odpowiedzialnym za realizację
decyzji podjętych przez oba poprzednie organy.
Ponadto w ramach organizacji powstało wiele komitetów zarówno na szczeblu ministe-
rialnym jak i pod przewodnictwem szefów państw, takich jak: Al-Quds Stały Komitet do Spraw
Informacji i Kultury (COMIAC), Stały Komitet ds. Współpracy Gospodarczej i Handlu
(COMCEC) i Stały Komitet ds. Współpracy Naukowej i Technicznej (COMSTECH).
Dnia 5 sierpnia 1990 roku OWI przyjęła Kairską Deklarację Praw Człowieka w Islamie, która zawiera wytyczne dla państw
członkowskich w kwestii przestrzegania praw człowieka, ale co ważne w zgodzie z prawem szariatu.
Organizacja Współpracy Islamskiej
najczęściej aktywizuje się podczas
wzrostu napięcia wśród państw
muzułmańskich, jako przykład można
podać m.in. zaangażowanie
w wojnę domową w Libii.
OWI potępiła reżim Muammara Kadafie-
go za stosowanie przemocy wobec
Libijczyków, żądając od władz
natychmiastowego zaprzestania działań
wojskowych przeciwko cywilom.
Zaapelowała również do syryjskiego
reżimu Baszkira Al–Asada
o natychmiastowe zaprzestanie
stosowania przemocy wobec obywateli
kraju i nawiązanie współpracy
z Ligą Arabską.
25
Według nauk islamu podstawowe prawa i wolności jednostki są integralną częścią religii
i jako wiążące zalecenia boskie nie mogą być przez nikogo zmieniane ani unieważniane w ja-
kimkolwiek zakresie. Z tego względu wszelkie podstawowe
prawa zapisane w traktatach międzynarodowych (ONZ i
regionalnych) muszą być rozpatrywane przez pryzmat sza-
riatu. Wynikają stąd fundamentalne odmienności wobec
doktryny liberalnej (i systemu uniwersalnego). Dotyczy to
praw politycznych, ekonomicznych, wymiaru sprawiedli-
wości, zasady niedyskryminacji oraz więzi między prawami a obowiązkami22.
Nie mniej jednak wszystkie prawa są jednakowo ważne, a prawa jednostki nie mogą być
poświęcane dla „dobra” społeczeństwa. Islam uznaje, że społeczeństwo składa się ze świado-
mych jednostek, wyposażonych w wolną wolę i ponoszących odpowiedzialność zarówno za sie-
bie jak i za innych23.
Koran mówi, że wszyscy ludzie ze swej natury, niezależnie od indywidualnych cech, są
tacy sami i nie można nikogo dyskryminować ze względu na przynależność narodową, kolor skó-
ry czy rasę.
Każda ludzka istota jest „przez swą naturę związana ze wszystkimi innymi i wszyscy lu-
dzie tworzą jedną braterską wspólnotę, jednocząc się w zaszczytnej służbie Bogu”24, a bogoboj-
ność będzie jedynym kryterium, według którego Bóg oceni człowieka:
O ludzie! Oto stworzyliśmy was z mężczyzny i kobiety i uczyniliśmy was ludami
i plemionami, abyście się wzajemnie znali. Zaprawdę, najbardziej szlachetny spośród was,
22 W rezultacie prowadzi to do niewielkiej skuteczności w stosunku do państw arabskich zarówno uniwer-
salnego systemu ochrony praw człowieka (ONZ), jak i systemu regionalnego, opartego na Arabskiej Karcie,
M. Nowicki, Prawa człowieka a organizacje pozarządowe, Warszawa 1998, s. 154 – 155. Patrz również: A. Biszty-
ga, Zachodnia a islamska koncepcja praw jednostki, „Przegląd prawa konstytucyjnego” Nr 1(13)/2013, s. 77-92. 23 M. Fethullah Gulen, Islam i demokracja. Podejście porównawcze, www.fgulen.com 24 www.way-to-allah.com
26
w obliczu Boga, to najbardziej bogobojny spośród was! Zaprawdę, Bóg jest wszechwiedzący,
dobrze Świadomy25. [Koran, 49:13]
Islam ustanowił kilka uniwersalnych, podstawowych praw dla ludzkości pojętej jako ca-
łość: kobiecy honor i kobiecą czystość należy uszanować we wszelkich okolicznościach; czło-
wieka głodnego trzeba nakarmić, nagiego przyodziać, zaś rannym i chorym udzielić pomocy le-
karskiej, niezależnie od tego, czy należą oni do wspólnoty muzułmańskiej, czy do wspólnoty jej
przeciwników. Tych praw należy przestrzegać we wszystkich okolicznościach, niezależnie od
tego, czy dana osoba przebywa na terytorium państwa muzułmańskiego, czy poza jego obszarem,
czy państwo to znajduje się w stanie wojny, czy pokoju.
Islam przestrzega również kilku fundamentalnych zasad, takich jak:
Moc należy do prawdy (odrzucany jest rozpowszechniony pogląd, że prawda
oparta jest o siłę).
Do podstawowych zasad należą sprawiedliwość i rządy prawa.
Wolność wyznania i prawo do życia, osobistej własności, zdrowia (zarówno fi-
zycznego jak i psychicznego) nie mogą zostać pogwałcone.
Prywatność i nienaruszalność życia osobistego muszą zostać zachowane.
Nikt nie może zostać skazany za przestępstwo bez dowodu, ani też oskarżony lub
poddany karze za przestępstwo popełnione przez kogoś innego.
Podstawową sprawą jest poddanie administracji kontroli26.
Nikt nie ma prawa znieść tych praw i zasad, ani ich cofnąć. Wszyscy muzułmanie albo ci,
którzy rządzą w imieniu islamu, muszą je nie tylko zaakceptować i uznać, ale również w praktyce
ich przestrzegać.
Jeśli jednak rządzący nie będą wcielali w życie tych praw zagwarantowanych przez Alla-
ha, zaczną im przeczyć albo wprowadzać do nich poprawki i zmiany, praktycznie gwałcąc je
i jednocześnie prawiąc puste frazesy – wyrok Koranu na taką władzę jest jasny i jednoznaczny:
(...) Dlatego nie bójcie się ludzi, lecz bójcie się Mnie! I nie sprzedajcie Moich znaków za niską
cenę! A ci, którzy nie sądzą według tego, co zesłał Bóg, są niewiernymi [Koran, 5:44].
25 Również: Sunan an-Nasa'I (2554), The Book of Zakah – 23(64), chapter: Urging charity,
www.sunnah.com 26 M. Fethullah Gulen, Islam i demokracja. Podejście porównawcze, www.fgulen.com
27
PODSTAWOWE PRAWA CZŁOWIEKA
Prawo do życia
Życie ludzkie w islamie jest nietykalne, gdyż zostało dane człowiekowi przez Boga.
W żadnym wypadku nie można przelewać krwi bez usprawiedliwienia. Koran uczy, że niespra-
wiedliwe odebranie komuś życia jest zbrodnią przeciwko całej ludzkości, ponieważ śmierć jed-
nego człowieka otwiera drogę do pozbawienia życia pozostałych27: (...) Ten, kto zabił człowieka,
który nie popełnił zabójstwa i nie szerzył zgorszenia na ziemi, czyni tak, jakby zabił wszystkich
ludzi (…) [Koran, 5:32].
Inne wersety stwierdzają: Kto zabija wierzącego rozmyślnie, tego odpłatą (w życiu przy-
szłym) będzie piekło i w nim zamieszka. Bóg całkowicie go potępił, wykluczył ze swego miłosier-
dzia i przygotował dla niego karę ogromną. [Koran, 4:93] oraz Nie zabijajcie nikogo – tego zaka-
zał Bóg – inaczej jak zgodnie z prawem (za pewne przestępstwa, na przykład morderstwo,
przewidziana jest kara śmierci). [Koran, 6:151]
Muhammad wypowiedział się również na temat dimmich (niemuzułmańskich obywateli
państwa muzułmańskiego): „Kto zabije człowieka objętego umową (tj. dimmiego), nigdy nawet
nie poczuje zapachu Raju”28.
Koran wyraźnie mówi: Zwalczajcie na drodze Boga tych, którzy was zwalczają, lecz nie
bądźcie najeźdźcami. Zaprawdę; Bóg nie miłuje najeźdźców! [Koran, 2:190].
Natomiast poświęcenie własnego życia w słusznej sprawie jest drogą do świętości.
Muhammad powiedział: „(…) Ktokolwiek zginie, broniąc swej krwi (życia), jest męczennikiem.
Ktokolwiek zginie, broniąc swej religii, jest męczennikiem. Ktokolwiek zginie, broniąc swej ro-
dziny, jest męczennikiem”29.
Islam gwarantuje również ochronę życia: A ten, kto przywraca do życia człowieka, czyni
tak, jakby przywracał do życia wszystkich ludzi (...) [Koran, 5:32].
27 F. Gülen, Prawa człowieka w Islamie, www.fgulen.com 28 Prawa człowieka w islamie, www.way-to-allah.com 29 Tirmidhi, Diyat, 22(1426), www. saleemdada.weebly.com; Jami` at-Tirmidhi, The Book on Blood Money
– 16(22), chapter: What Has Been Related About: Whoever Is Killed Over His Wealth, Then He Is A Martyr; Sunan
an-Nasa’i (4094), The Book of Fighting – 37(23), chapter: The One Who is Killed Defending His Family; Sunan Abi
Dawud (4771), Model Behavior of the Prophet (Kitab Al-Sunnah) – (1708), chapter: Fighting With The Thieves,
www.sunnah.com
28
Nietykalność życia prywatnego
Każdy człowiek ma prawo do poszanowania jego prywatności: (…) Nie wchodźcie do do-
mów, które nie są waszymi domami, dopóki nie uzyskacie pozwolenia i zanim nie pozdrowicie ich
mieszkańców: „Pokój wam!” (…) [Koran, 24:27].
Prawo do ochrony godności i honoru
Koran wyraźnie nakazuje szacunek wobec bliźniego: O wy, którzy wierzycie! Niech jedni
ludzie nie szydzą z drugich; być może, tamci są lepsi od nich. Ani też kobiety - z kobiet; być może,
tamte są lepsze od nich. I nie zniesławiajcie siebie samych; i nie obrzucajcie się wyzwiskami (…).
[Koran, 49:11] oraz (…) Unikajcie wielce podejrzeń. Zaprawdę, niektóre podejrzenia są grze-
chem! Nie szpiegujcie się wzajemnie! Nie obmawiajcie jedni drugich w ich nieobecności! Czy
chciałby któryś z was jeść ciało swego brata, kiedy on umarł? Przecież czulibyście wstręt do tego.
Bójcie się Boga! (…) [Koran, 49:12]; czy też: Biada każdemu oszczercy zniesławiającemu! [Ko-
ran, 104:1]
Koraniczny nakaz nienaruszalności honoru powtarzają również hadisy: „Strzeżcie się po-
dejrzliwości, gdyż podejrzliwość może być oparta na nieprawdziwych informacjach; i nie szpie-
gujcie jeden drugiego i nie próbujcie obnażać jeden drugiemu ukrytych wad”30. „Temu, kto chro-
ni honoru brata, Bóg ochroni twarz przed ogniem w Dniu Zmartwychwstania”31.
Islam położył szczególny nacisk na ochronę honoru kobiety, ustanawiając surową karę za
fałszywe oskarżenia kierowane przeciw niej: A tym, którzy oskarżają kobiety godne, a nie mogą
przyprowadzić czterech świadków, wymierzcie osiemdziesiąt batów i nie przyjmujcie od nich ni-
gdy świadectwa. To są ludzie szerzący zgorszenie [Koran, 24:4].
Prawo do sprawiedliwości
Zgodnie z Koranem każdy muzułmanin jest zobowiązany jest do walki ze złem, kiedy-
kolwiek się na nie natknie i do dążenia do sprawiedliwości, kiedykolwiek ludzie ją lekceważą32.
30 Sunan Abi Dawud (4917), Book of General Behavior (Kitab Al-Adab) – 43(56), chapter: Regarding sus-
picion; podobnie: Sahih al-Bukhari (6064), Book of Good Manners and Form (Al-Adab) – 78(57), chapter: Jealousy
and mutual estrangement are forbidden, www.sunnah.com 31 Jami` at-Tirmidhi (1931), Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives –
27 (20), chapter: What has been related about defending (The honor of the Muslim), www.sunnah.c 32 Dhul-Qarnain, Zasady państwa i rządu w islamie, www.aleksanderdwurogi.wordpress.com
29
Prorok powiedział: „Na Tego, w którego ręku moja dusza! Musicie nakazywać to, co dobre i za-
kazywać tego, co złe, inaczej Bóg z pewnością ześle na was karę, a wtedy gdy będziecie Go
wzywać, On wam nie odpowie”33.
Koran zaś nakazuje: (…) Trzymajcie się prosto przed Bogiem, dając świadectwo spra-
wiedliwości. I niech nienawiść do jakiegokolwiek ludu nie skłania was do grzechu, abyście nie
popełnili niesprawiedliwości. Bądźcie sprawiedliwi! To jest najbliższe bogobojności. Bójcie się
Boga! Zaprawdę, Bóg jest w pełni świadomy tego, co czynicie! [Koran, 5:8].
Każdy człowiek bez względu na jego płeć, wyznanie czy rasę ma prawo do sprawiedli-
wego sądu: Zaprawdę, Bóg nakazuje wam, abyście oddawali powierzone dobra ich właścicielom!
A jeśli sprawujecie sądy wśród ludzi, to sądźcie według sprawiedliwości: Zaprawdę, jakże wspa-
niałe jest to, do czego Bóg was nawołuje! (…) [Koran, 4:58]
Trzymajcie się stale sprawiedliwości, zaświadczając przed Bogiem, również na niekorzyść
was samych albo względem waszych dzieci i krewnych, czy to będzie bogaty, czy biedny! - bo Bóg
jest im bliższy [Koran, 4:135].
Wolność wyznania
I mów: „Prawda pochodzi od waszego Pana. Przeto kto chce, niech wierzy, a kto nie
chce, niech nie wierzy!” [Koran, 18:29]
Islam daje człowiekowi wolność wyznania, jednak muzułmańskie pojmowanie tej wolno-
ści różni się od koncepcji rozpowszechnionej na Zachodzie, gdyż nie obejmuje ona zdrajców
i apostatów od islamu. Stąd z jednej strony w Koranie czytamy: Nie ma przymusu w religii! (…)
[Koran, 2:256], z drugiej zaś w hadisach, m.in.: „Ali przyszedł do niektórych osób z Az-Zutt,
którzy czcili bożki, i spalił je. Ibn Abbas powiedział: „Ale Wysłannik Allaha powiedział: „Kto-
kolwiek zmienia swoją religię, zabić go””34; „Wysłannik Allaha powiedział: Ktokolwiek, kto
zmienia religię, zabij go””35 czy też: „Słyszałem jak Wysłannik Allaha mówił: „Nie wolno prze-
lewać krwi muzułmanina z wyjątkiem trzech przypadków: człowieka, który popełnia cudzołó-
33 Jami` at-Tirmidhi (2169), Chapters On Al-Fitan – 33(9), chapter: What has been related about command-
ing good and forbidding evil, www.sunnah.com 34 Sunan an-Nasa’i 4065, The Book of Fighting – 37(14), Chapter: The ruling on apostates,
www.sunnah.com 35 Sunan an-Nasa'i 4064, The Book of Fighting – 37(14), Chapter: The ruling on apostates,
www.sunnah.com
30
stwo albo tego, kto zabija inną osobę lub tego, który staje się niewierzący (kafir) po przyjęciu
islamu”36.
„Według fundamentalistów ideologicznego wytłumacze-
nia dla najwyższego wyroku za odstępstwo od wiary należy
doszukiwać się w Koranie37. Wielu muzułmańskich teologów
uważa jednak, że pogląd ten wynika z błędnej interpretacji wyrwanych z kontekstu zapisów. Po-
wołując się chociażby na myśli wpływowego arabskiego filozofa z przełomu XI i XII wieku, Al-
Ghazaliego, podkreślają oni, że ochrona wolności wyboru wyznania jest jednym z głównych za-
łożeń szariatu. Karanie apostazji śmiercią wiąże się raczej z odległymi doświadczeniami histo-
rycznymi – kiedy w czasie średniowiecznych wojen między chrześcijanami a muzułmanami żoł-
nierze dezerterujący z armii kalifów przyjmowali europejskie imiona i religię. Ridda była więc
automatycznie aktem najwyższej zdrady. I chociaż minęły stulecia, w oczach wielu islamskich
rządów pozostaje nim nadal”38.
Apostazja jest przestępstwem w 21 państwach, głównie muzułmańskich krajach Północ-
nej Afryki i Bliskiego Wschodu. W niektórych z nich (np.: Jordanii, Kuwejcie, Maroko, Omanie,
Katarze), grożą za nią grzywny, więzienie lub utrata części praw obywatelskich; w ośmiu pań-
stwach karana jest śmiercią (Afganistanie, Arabii Saudyjskiej Iranie, Jemenie, Komorach, Maure-
tanii, Pakistanie i Somalii).
Ochrona uczuć religijnych
Wraz z wolnością przekonań i wolnością sumienia islam przyznaje jednostkom prawo do
szacunku dla uczuć religijnych innych osób. Ani w mowie, ani w uczynkach nic wolno naruszać
tego prawa: Zaprawdę, ci, którzy uwierzyli, ci, którzy wyznają judaizm, chrześcijanie i sabejczy-
cy, i ci, którzy wierzą w Boga i w Dzień Ostatni i którzy czynią dobro, wszyscy otrzymają nagrodę
36 Sunan an-Nasa'i 4058, The Book of Fighting – 37(14), chapter: The ruling on apostates,
www.sunnah.com 37 Koran nie zawiera ani jednego fragmentu jednoznacznie nakazującego karę śmierci lub dożywotniego
więzienia dla apostatów, jednak sugeruje surowe kary (choć nie mówi wprost czy są to kary doczesne). Natomiast
zgodnie z nauką 3 szkół sunnickich (hanbalickiej, malikickiej i szafi’ickiej) murtadd powinien być ukarany śmiercią.
Szkoła hanaficka oraz szyicka szkoła dżafarycka nakazują uwięzienie aż do „powrotu na łono islamu. Przy czym
kary te dotyczą tylko mężczyzn. W wypadku kobiety murtadda szkoły są bardziej podzielone (od kary śmierci do
braku jakiejkolwiek kary). 38 M. Staniul, Drugie dno surowych kar za apostazję w krajach islamskich, www.wiadomosci.wp.pl
Ridda = apostazja.
Osoba dopuszczająca się apostazji
to murtadd.
31
u swego Pana; i nie odczują żadnego lęku, i nie będą zasmuceni! [Koran 2:69] A także: Wy ma-
cie waszą religię, a ja mam moją religię [Koran 109:6].
PRAWA POLITYCZNE
Równość wobec prawa
Muhammad powiedział: „O ludzie! Wasz Bóg jest jeden i wasz przodek (Adam) jest je-
den. Arab nie jest lepszy od nie-Araba, a nie-Arab nie jest lepszy od Araba, a czerwonoskóry nie
jest lepszy od czarnoskórego, a czarnoskóry nie jest lepsza od czerwonoskórego, a jedyna różnica
między nimi to bogobojność”39 oraz: „Wszyscy ludzie są równi, tak jak zęby grzebienia”40.
Wszyscy obywatele mają również prawo do absolutnej i całkowitej równości wobec wy-
miaru sprawiedliwości: A jeśli sprawujecie sądy wśród ludzi, to sądźcie według sprawiedliwości
(…) [Koran, 4:58].
Wolność słowa
Islam nadaje wolność myśli i wypowiedzi wszystkim obywatelom państwa muzułmańskiego,
pod warunkiem, że wolność ta będzie używana dla propagowania cnoty i prawdy, a nie szerzenia
zła i niegodziwości. Muzułmańska koncepcja wolności słowa nie przyznaje nikomu prawa do
używania obelżywego i obraźliwego języka, pod pozorem krytyki41. Wypowiedzi nie powinny
być również obraźliwe wobec islamu i muzułmanów: Nie znieważajcie symbolów kultu Boga ani
miesiąca świętego, ani ofiar zwierząt, ani też wieńców, ani zdążających do świętego Domu, któ-
rzy poszukują łaski i zadowolenia od swego Pana [Koran, 5:2].
Wolność zrzeszania się
Islam przyznaje swobodę zrzeszania się oraz formowania partii i organizacji, choć w niektó-
rych państwach arabskich partie oficjalnie nie występują (np. w Arabii Saudyjskiej czy Katarze)
lub ich działalność jest zabroniona przez prawo (np. w Bahrajnie).
39 A. Ł. Tałfik Ali Łahba, Dałr al-mar'a fil-mudżtama'a al-Islami (Rola kobiety w Islamskim społeczeń-
stwie), Dżidda 1990, s. 36. 40 Abu Shuja’ Shirawayh ibn Shahrdar al-Daylami, Al-Firdaws bi-Ma’thur al-Khitab (Ogród Niebiański
sporządzony z wyboru mów Proroka), Beirut (Dar al-Kutub al-‘Ilmiya) 1986, 4:300. 41 Prawa człowieka w islamie, www.way-to-allah.com
32
Prawo wyboru rządzących
Dla muzułmanów jest sprawą oczywistą to, że zarówno głowa ich państwa jak i stanowi-
ska we władzach mogą zajmować jedynie muzułmanie, zgodnie z zasadą jasno sprecyzowaną
w Koranie: Doprawdy, najszlachetniejsi spośród was przed Bogiem, to ci najbardziej moralni
spośród was [Koran, 49:13].
Również: A Bóg obiecał tym spośród was, którzy uwierzyli i którzy czynili dobre dzieła, iż
uczyni ich namiestnikami na ziemi, jak uczynił namiestnikami tych, którzy byli przed nimi. I On
umocni ich religię, którą dla nich wybrał, i zamieni ich obawę w bezpieczeństwo (…) [Koran,
24:55].
Przy czym każdy kandydat na stanowisko państwowe powinien być oceniany tylko i wy-
łącznie według swoich zdolności do rządzenia. Natomiast jego pochodzenie, rasa, majątek czy
wiek nie mają znaczenia42. Prorok powiedział: „Słuchajcie i bądźcie posłuszni, nawet jeśli wasz
władca będzie etiopskim niewolnikiem, którego głowa wygląda jak rodzynek”43.
Islam formułuje również zakaz własnej agitacji przy wyborze na stanowiska państwowe.
Prorok wyraźnie zastrzegł: „Nie przydzielajcie władzy rządzenia tym, którzy o nią proszą, ani
tym, którzy jej pożądają”44.
Zatem kryterium przewidzianym przez szariat koniecznym dla sprawowania urzędów
państwowych jest dojrzałość, mądrość i najlepszy charakter. Prawo nie wyróżnia żadnych dal-
szych uwarunkowań kwalifikujących muzułmanina dla sprawowania urzędu, ani też nie stanowi
żadnego szczególnego trybu elekcyjnego, nie określa również elektoratu. Milczy również w kwe-
stii długości kadencji. Te szczegóły powinny być stworzone przez wspólnotę w zgodzie z najlep-
szymi interesami i wymogami czasu45.
Natomiast Koran nie pozostawia wiernym swobody wyboru formy rządu (autokracja lub
rząd rady (zgromadzenia/parlamentu), jasno wypowiadając się w tej sprawie: Ich [wierzących]
wspólny interes ma być konsultowany między nimi [Koran 42:38].
42 www.hidaya.pl 43 Sahih al-Bukhari (696), Book of Call to Prayers (Adhaan) – 10 (56), chapter: Offering prayers behind
a man who is a victim of Al-Fitan (trials and affections) or a heretic, www.sunnah.com; Sahih al-Bukhari (7142),
Book of Judgments (Ahkaam) – 93(4), chapter: To listen to and obey the Imam, www.sunnah.com; Sunan Ibn Majah,
(2970), The Chapters on Jihad, www.sunnah.com 44 Sahih al-Bukhari (7149), Book of Judgments (Ahkaam) – 93(7), chapter: What is disliked regarding the
authority of ruling, www.sunnah.com; Również: Sahih Muslim (1733c), The Book on Government – 33(3) chapter:
The prohibition of seeking or desiring a position of authority, www.sunnah.com 45 M. Asad, Principles of State and Goverment in Islam, Berkeley-Los Angeles 1961, s. 39-42 (reprint Uni-
versity of California Press).
33
Nakaz ten powinien być uważany za fundamentalną zasadę wszelkiej islamskiej myśli
odnoszącej się do sztuki sprawowania władzy (i należy go interpretować jako obowiązek przeka-
zania władzy ustawodawczej zgromadzeniu wybranemu przez wspólnotę)46.
Prawo do uczestniczenia w sprawach państwa
„Główny cel islamu i jego niezmienne przejawy wchodzą w relację z regułami rządzący-
mi zmiennymi aspektami naszego życia. Islam nie proponuje określonej, niezmiennej formy rzą-
du, ani też nie usiłuje takowej rozwijać. Islam ustanawia zaś fundamentalne zasady, które orien-
tują ogólny charakter rządu, pozostawiając jednocześnie ludziom wybór typu i formy rządu
stosownie do czasu i okoliczności. (…) Ludzie współpracują ze sobą nawzajem, dzieląc wspo-
mniane obowiązki pomiędzy siebie i ustanawiając przesłanki konieczne do ich wypełnienia. Rząd
zawiera wszystkie te przesłanki. Islam zaleca zatem rządy oparte na umowie społecznej. Ludzie
wybierają administratorów i ustanawiają radę do debatowania nad wspólnymi sprawami. Społe-
czeństwo, jako całość uczestniczy w kontrolowaniu administracji”47.
Według islamu władza człowieka sprawowana przez człowieka stanowi jedynie jego
przemijający depozyt: On jest Tym, który uczynił was namiestnikami na ziemi i wyniósł jednych
z was ponad drugimi, według stopni, aby doświadczyć was w tym, co On wam dał (…) [Koran,
6:165].
Źródłem wszelkiej suwerenności jest wola Boga. Jeśli władza dostosowuje się do wymo-
gów stawianych przez szariat, może wymagać posłuszeństwa od swoich obywateli, zgodnie ze
słowami Proroka: „Ten kto słucha mnie, słucha Boga, a kto mi się sprzeciwia, sprzeciwia się Bo-
gu. I ten kto słucha amira (tj. głowy państwa), słucha mnie, a kto się sprzeciwia amirowi, sprze-
ciwia się mnie” 48. Stąd jeśli większość wspólnoty zdecydowała się powierzyć rząd konkretnemu
przywódcy, każdy muzułmanin powinien uważać się moralnie związany takim wyborem, nawet
wbrew swoim osobistym preferencjom49. Natomiast każdy, kto staje się podmiotem władzy, po-
winien przyjąć postawę ogromnego szacunku wobec ludzi, nad którymi i dla których władzę tę
ma sprawować.
46 Tamże, s. 43-45. 47 F. Gülen, Prawa człowieka w Islamie, www.fgulen.com 48 Sahih Muslim (1835c), The Book on Government – 33(8) chapter: The obligation of obeying leaders in
matters that do not involve sin, but it is forbidden to obey them in sinful matters, www.sunnah.com 49 M. Asad, Principles of State…, s. 37-39.
34
Kalif Abu Bakr w swoim pierwszym przemówieniu powiedział: „Współdziałajcie ze mną,
gdy mam rację, poprawiajcie mnie, kiedy popełniam błąd; bądźcie mi posłuszni, dopóki wypeł-
niam polecenia Allaha i Jego Proroka ale odwróćcie się ode mnie, gdy zbaczam”50.
Zatem muzułmanie powinni regulować swoje sprawy metodą konsultacji. Każdy obywa-
tel państwa muzułmańskiego ma prawo do zgłaszania swoich propozycji i rad, jak również do
dostępu do informacji o działaniach władz. Celem tych rad jest upewnienie się, iż szariat jest eg-
zekwowany, prawa obywateli szanowane, a ich obowiązki właściwie wypełniane: [O Proroku!]
Zasięgaj ich rady w każdej sprawie! A kiedy poweźmiesz decyzję, to zaufaj Bogu! Zaprawdę, Bóg
kocha tych, którzy ufają! [Koran, 3:159] oraz Ale to, co jest u Boga, jest lepsze i trwalsze – dla
tych, którzy wierzą i ufają swemu Panu (…) – dla tych, których sprawy są przedmiotem wzajem-
nej narady51. (…) Zapłatą za zło jest zło jemu podobne. Ale kto przebaczy i naprawi, to znajdzie
zapłatę u Boga. Zaprawdę, On nie miłuje niesprawiedliwych! [Koran, 42:38 i 40].
Jeżeli rząd legalizuje czyny zakazane przez szariat lub zakazuje tych, które są przez nią
nakazane, wówczas posłuszeństwo wobec rządu przestaje być wiążące dla wspólnoty, co jasno
wyraził Muhammad: „Muzułmanin musi wysłuchać i posłuchać, czy mu się to podoba, czy nie,
chyba, że jest rozkaz, aby popełnić akt nieposłuszeństwa. Jeśli rozkazem jest popełnienie aktu
nieposłuszeństwa, to nie jest wymagane, aby usłyszeć i być posłusznym”52.
Rządzący nie stoją ponad prawem
W islamie żaden urzędnik, ani przywódca państwa nie stoi ponad prawem. Jest on tylko re-
prezentantem ludu, wybranym przez lud w celu służenia temu ludowi zgodnie z prawem (szariat).
Zatem kiedykolwiek łamie on prawo, czy wyrzeka się go, traci swój autorytet: Bogu nie podoba
się rozgłaszanie złych słów, chyba że ktoś doznał niesprawiedliwości. A Bóg jest słyszący,
wszechwiedzący! [Koran, 4:148].
Pewna kobieta, należąca do znanej i szlachetnej rodziny, została zatrzymana w związku
z kradzieżą. Sprawę przedstawiono Prorokowi wraz z prośbą, aby kobiecie oszczędzić kary. Pro-
rok powiedział: „Allah zniszczył narody żyjące przed wami, ponieważ karały one zwykłych ludzi
za ich przestępstwa, a dostojnikom pozwalały na bezkarne dokonywanie zbrodni. Przysięgam na
50 Hazrat Abu Bakr Siddiq's Speech, www.inter-islam.org; Prawa człowieka w islamie, www.islam.org.pl 51 Poprzez wzajemną naradę islam rozumie obecnie zgromadzenie ustawodawcze wiernych, które powinno
być wybrane przez naród w sposób wolny i niezależny.
35
Tego, Który trzyma moje życie w Swoim ręku, że nawet gdyby Fatima, córka Muhammada, po-
pełniła przestępstwo, obciął bym jej rękę”53.
PRAWA EKONOMICZNE
Prawo do własności
Islam daje człowiekowi prawo do własności i zachęca go do powiększania majątku, tak
by mógł go przekazać na szlachetne cele: O wy, którzy wierzycie! Rozdawajcie z dobrych rzeczy,
które zyskaliście, i z tego, co wyprowadziliśmy dla was z ziemi [Koran, 2:267].
Wszystko, co dana jednostka otrzymuje lub zarabia w sposób dozwolony, staje się jej
własnością osobistą, do której nie ma prawa żadne państwo ani też żadna inna osoba.
W jednym z hadisów Prorok powiedział: „Ktokolwiek zginie, broniąc swego dobytku, jest
męczennikiem (…)”54, zaś w przemówieniu, wygłoszonym z okazji Hadżdżu Pożegnalnego:
„Życie wasze i wasza własność są nietykalne dla innych, aż spotkacie Pana Waszego w Dniu
Zmartwychwstania”55.
Koraniczny nakaz nienaruszalności mieszkania, życia prywatnego i honoru powtarzają rów-
nież hadisy: „Krew, własność i honor muzułmanina musi być święta dla każdego innego muzuł-
manina”56.
Prawo do pracy
Praca w islamie jest nie tylko dostępna dla każdego człowieka, ale jest nawet obowiąz-
kiem każdego mężczyzny wyznającego tę religię57.
52 Sunan an-Nasa'i (4206), The Book of al-Bay'ah – 39(34), chapter: The Punishment Of One Who Is Com-
manded To Commit Sin And Obeys The Command. www.sunnah.com 53 Sahih al-Bukhari (6787), Book of Limits and Punishments set by Allah (Hudood) – 86(11), chapter: To in-
flict the legal punishment on the noble and the weak people, www.sunnah.com 54 Tirmidhi, Diyat, 22(1426), www. saleemdada.weebly.com; również: Jami` at-Tirmidhi (1421), The Book
on Blood Money – 16(22), chapter: What Has Been Related About: Whoever Is killed over his wealth, then he is a
martyr; Sunan an-Nasa’i (4094), The Book of Fighting – 37(23), chapter: The One Who is Killed Defending His
Family; Sunan Abi Dawud (4772), Model Behavior of the Prophet (Kitab Al-Sunnah) – 42(1708), chapter: Fighting
with the thieves, www.sunnah.com 55 Prawa człowieka w islamie, www.way-to-allah.com 56 Bulugh al-Maram (1496), The Comprehensive Book - 16, www.sunnah.com 57 „Prorok zachęcał mężczyzn ze swojej wspólnoty, żeby pracowali. Jeśli mężczyzna jest zdrowy i ma siły
do pracy, nie powinien żebrać ani prosić o jałmużnę, a powinien pracować i utrzymać rodzinę – mąż żonę, syn mat-
36
Zgodnie z islamem żadna dozwolona praca nie hańbi ani nie obniża statusu człowieka.
Prorok Muhammad powiedział: „Lepiej, jeśli człowiek weźmie sznur, narąbie drzewa,
ułoży polana w stos i sprzeda to celem uzyskania jadła lub w celu dobroczynnym – niż ma on
żebrać u kogoś, oczekując litościwego ochłapu”. Powiedział również, że „żebranie dozwolone
jest trzem osobom: człowiekowi, który znajduje się w ubóstwie, człowiekowi poważnie zadłużo-
nemu oraz człowiekowi, który winny jest oddać odszkodowanie za popełnione przestępstwo i nie
jest w stanie uzbierać wymaganej kwoty”58.
Należy jednak pamiętać, że praca nie powinna być celem samym w sobie. Bóg wymaga
od człowieka żeby pracował dla siebie i dla Niego. Dlatego człowiek oprócz pracy na swoje
utrzymanie – dla życia doczesnego (ad-dunja), pracował również i dla swojego życia po śmierci
w Raju.
Prawo do dziedziczenia
Wszystkim krewnym należy się część spadku pozostawionego po zmarłym, a jego wyso-
kość zależy od stopnia ich pokrewieństwa oraz od ilości spadkobierców: Mężczyznom przypada
część tego, co pozostawili rodzice i krewni; i kobietom przypada część tego, co pozostawili rodzi-
ce i krewni. Czy to będzie mało, czy dużo, to jest udział obowiązujący prawnie [Koran, 4:7].
oraz: Dla każdego ustanowiliśmy dziedziców tego, co pozostawili rodzice i bliscy krewni oraz ci,
z którymi związały was przysięgi – dawajcie im więc ich udział. Zaprawdę, Bóg jest świadkiem
każdej rzeczy! [Koran, 4:33].
Ogólną zasadą jest, iż udział kobiety równa się połowie udziału mężczyzny, za wyjątkiem
takich sytuacji w których matka otrzymuje udział równy udziałowi ojca. Powodem, dla którego
kobieta otrzymuje połowę tego, co mężczyzna jest fakt, iż to on ponosi odpowiedzialność za
utrzymanie rodziny. Kobieta nie jest zobowiązana do jakiejkolwiek pomocy w tym zakresie. Jej
majątek oraz zarobki są jej własnością, za wyjątkiem tego co dobrowolnie przekaże mężowi”59.
kę, ojciec córkę…, ale zawsze tym, który zarabia, powinien być mężczyzna”. Abd ul-Karim, Praca dla pieniędzy
i praca dla Allaha, www.hidaya.pl 58 Sunan Abi Dawud (1640), Zakat (Kitab Al-Zakat) – 9(546); chapter: Situations Where Begging Is Al-
lowed And Where It Is Not Allowed, www.sunnah.com 59 H. Abu-Rub, B. Zabża, Status kobiety w islamie, Wrocław 2002, s. 221-223; Prawo do spadku [w:] O is-
lamie, www.sites.google.com; Kobieta w tradycji islamskiej i judeochrześcijańskiej, www.troid.org; Ogólne prawa
kobiety w islamie, www.womenislam.ws/pl
37
PRAWA SOCJALNE
Prawo do nauki
Islam jest religią, która kładzie bardzo duży nacisk na pogłębianie wiedzy (nie tylko reli-
gijnej). Bez znaczenia są tu również płeć czy rasa uczącego się. Prorok powiedział: „Zdobywanie
wiedzy jest obowiązkiem każdego muzułmanina”60, a edukacja powinna być bezpłatna i przymu-
sowa dla wszystkich obywateli, bez względu na religię61.
Pierwsze słowa Koranu, jakie Allah objawił swojemu wysłannikowi, mówią:
Głoś!62 W Imię twego Pana, Który stworzył!
Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej!
Głoś! Twój Pan jest Najszlachetniejszy!
Ten, Który nauczył człowieka przez pióro;
Nauczył człowieka tego, czego on nie wiedział [Koran, 96: 1-5].
Podkreślona w nich została ranga pióra (które było atrybutem wszelkiego rodzaju uczo-
nych) i nauki. Islam nie posługuje się irracjonalnymi dogmatami, natomiast głosi hasło – do Boga
przez rozum (w Koranie wiele razy jest mowa o tym, że w różnych rzeczach, stworzonych przez
Allaha, są znaki dla ludzi, obdarzonych rozumem, dla tych, którzy myślą, albo dla tych, którzy
się zastanawiają)63. Koran zachęca do naukowego zachwytu nad światem. Wierny wierzy, bo
wie, i równocześnie wie, bo wierzy. Prorok powiedział: „Wyższość uczonego człowieka nad [by-
le] czcicielem jest jak wyższość księżyca nad resztą ciał niebieskich. Rzeczywiście uczeni są
spadkobiercami proroków”64.
Muadh bin Jabal (jeden z pierwszych uczonych spośród ansarów) przekazał, że „Prorok
powiedział: Posiadajcie wiedzę, bo w niej tkwi respekt dla Allaha. Podążanie za nią jest poboż-
nością; opanowanie wiedzy jest jak modlitwa z różańcem; nauczanie innych jest jak jałmużna –
ponieważ nauka wyznacza granice tego, co dozwolone i co zakazane, stanowi drogi ludzi do Ra-
ju, jest przyjacielem w samotności, towarzyszem na obczyźnie, kompanem w rozmowie, prze-
wodnikiem w radości i smutku, bronią przeciw wrogom, pięknem wśród przyjaciół”65.
60 Sunan Ibn Majah (229), The Book of the Sunnah – 1, www.sunnah.com 61 M. Asad, Principles of State…, s. 87. 62 „Głoś!” – arabskie słowo „ikra’ ” w dosłownym tłumaczeniu oznacza: „czytaj, recytuj głośno”. 63 Abd ul-Karim, Nauka i wiedza, www.hidaya.pl 64 Jami` at-Tirmidhi (2682), Chapters on Knowledge – 41(19), chapter: What has been related about the su-
periority of fiqh over worship, www.sunnah.com 65 Ansarowie (od arabskiego: al - Ansār - pomocnik) - mieszkańcy Medyny, którzy poparli Proroka
38
Prawo do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych oraz ochrony zdrowia
Islam przyznaje ludziom w potrzebie prawo do wsparcia i pomocy ze strony lepiej sytuo-
wanych członków społeczeństwa. Każdy bez względu na płeć, wyznanie czy rasę ma prawo
otrzymać pomoc, na jaką zasługuje. Biedny powinien otrzymać jałmużnę, a chory pomoc me-
dyczną oraz lekarstwa: W ich majątku mieli odpowiedni udział żebrak i nędzarz [Koran, 51:19].
Ale to, co jest u Boga, jest lepsze i trwalsze – dla tych, którzy wierzą i ufają swemu Panu
(…) i dla tych, którzy udzielają sobie pomocy, kiedy dosięgnie ich krzywda [Koran, 42:36-39].
Bardzo dobrze ten obowiązek ilustrują słowa Muhammada: „Wierni są wobec siebie jak
budynek, każda część wzmacnia inne”66 oraz „Uważajcie. Każdy z was jest pasterzem i każdy
jest odpowiedzialny za swoje stado. Stąd kalif jest pasterzem swoich poddanych i jest za nich
odpowiedzialny (będzie pytany, w jaki sposób prowadził ich sprawy). Mężczyzna jest strażni-
kiem swojej rodziny i jest odpowiedzialny za jej członków (będzie pytany jak dbał o ich fizyczny
i moralny dobrobyt). Kobieta jest strażnikiem domu męża i jego dzieci i jest za nie odpowie-
dzialna (będzie pytana, w jaki sposób dbała o dom i dzieci). Niewolnik jest opiekunem majątku
swego pana (i będzie pytany, w jaki sposób go zabezpieczał). Uważajcie, każdy z was jest opie-
kunem i każdy z was będzie przesłuchiwany w związku z tym zaufaniem”67.
Temu prawu służą również postanowienia dotyczące zakatu68.
Ochrona przed samowolnym uwięzieniem i odpowiedzialnością zbiorową
Koran mówi: (…) Postępujcie bezstronnie. Zaprawdę, Bóg miłuje ludzi, którzy postępują
według słuszności [Koran, 49:9].
Żaden obywatel nie może być uwięziony, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona na
publicznej rozprawie. Aresztowanie człowieka tylko na podstawie podejrzenia i zamknięcie go
w więzieniu, bez odpowiedniego przewodu sądowego oraz stworzenia podejrzanemu warunków
do zorganizowania własnej rzetelnej obrony, jest niedozwolone przez islam69 i ma odzwiercie-
66 Sahih al-Bukhari (2446), Book of Oppressions – 45(5), chapter: To help the oppressed; również: Jami` at-
Tirmidhi (1928), Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives – 27(18), chapter:
What has been related about the Muslim's compassion for the Muslim; Riyad as-Salihin (222), The Book of Miscel-
lany – 1, www.sunnah.com 67 Sahih Muslim (1829a), The Book on Government – 33(5), chapter: The virtue of a just ruler and the pun-
ishment of a tyrant; Encouragement to treat those under one's authority with kindness and the prohibition against
causing them hardship, www.sunnah.com 68 Patrz rozdział zatytułowany: Filary islamu. 69 Prawa człowieka w islamie, www.way-to-allah.com
39
dlenie w przepisach konstytucyjnych państw arabskich oraz Arabskiej Karcie Praw Człowieka
z 2004 roku.
Koran ustanawia również jasną zasadę odpowiedzialności indywidualnej:
(…) Każda dusza zarabia tylko dla siebie i nie poniesie niosąca ciężar ciężaru drugiej.
Potem do waszego Pana powrócicie! Wtedy On obwieści wam to, w czym wyście się różnili [Ko-
ran, 6:164].
Islam utrzymuje, że wszystkie ludzkie istoty są społecznie równe i dlatego powinny
otrzymać te same szanse dla swojego rozwoju i wyrażania się. Z drugiej strony islam opiera
wszystkie swoje ideologiczne koncepcje na prawie boskim (objawionym w Koranie i przedsta-
wionym przez Proroka Muhammada), które dla wierzącego jest wiążące w absolutnym
i niezmiennym sensie. Dlatego w porównaniu z innymi kulturami pozaeuropejskimi, islam trwale
i w zasadniczy sposób opiera się obcym wpływom i zmianom w prawodawstwie, starając się za-
chować ciągłość tradycji szariatu. „Przy czym czyni zrozumienie i interpretację jego prawa zależną
jedynie od wiedzy i sumienia jednostki i nie zmusza jej do zaakceptowania interpretacji żadnej in-
nej jednostki, czy zorganizowanego grona, jako moralnie wiążącej. Pomimo częstych naruszeń tej
zasady w trakcie muzułmańskiej historii, nauki islamu są jednoznaczne w tym temacie70.
Problemem współczesnych muzułmanów nie jest przestrzeganie zasad religijnych, ale
głębokie odejście od reguł islamu.
70 Dhul-Qarnain, Zasady państwa…, www.aleksanderdwurogi.wordpress.com
40
KAIRSKA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA W ISLAMIE
Deklaracja kairska jest międzynarodowym dokumentem podpisanym dnia 5 sierpnia 1990
roku w Kairze przez 45. ministrów spraw zagranicznych reprezentujących kraje zrzeszone w Or-
ganizacji Konferencji Islamskiej71, określającym podstawy prawodawstwa w zakresie praw
człowieka w krajach, w których podstawą regulacji prawnych jest szariat (prawo koraniczne)72.
Zgodnie z przepisem art. 24: „Wszystkie prawa i wolności przewidziane w niniejszej
Deklaracji podlegają islamskiemu szariatowi”.
W art. 1 p. a. Deklaracji czytamy: „Wszyscy ludzie tworzą jedną rodzinę, której członko-
wie są zjednoczeni przez poddanie się Bogu i pochodzenie od Adama. Wszyscy ludzie są równi
pod względem godności i podstawowych obowiązków i odpowiedzialności, bez jakiejkolwiek
dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, język, płeć, wyznanie religijne, poglądy politycz-
ne, status społeczny lub inne względy. Prawdziwa wiara jest gwarancją wzrostu godność na dro-
dze do ludzkiej doskonałości”. Zaś w art. 4, że „Każdy człowiek ma prawo do nietykalności
i ochrony jego dobrego imienia oraz honoru – za życia i po śmierci. Państwo i społeczeństwo
chronią jego szczątki i miejsce pochówku”. Art. 6 p. a. dodaje: „Kobieta jest równa mężczyźnie
w godności ludzkiej (…)”. Przepis art 19 deklaruje równość wszystkich osób wobec prawa, gwa-
rancję równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, indywidualną odpowiedzialność i stanowi
zasadę domniemania niewinności oskarżonego, dopóki jego wina nie zostanie dowiedziona pod-
czas sprawiedliwego procesu, w którym przysługują mu wszelkie gwarancje obrony. Znajduje się
tam również zapis, mówiący, że: „nie wymierza się żadnej kary, jak tylko zgodnie z prawem is-
lamskim”, co w praktyce oznacza m.in. akceptację kary chłosty.
W Deklaracji kairskiej znajduje się również zapis dotyczący rodziny, mówiący o tym, że
jest ona „fundamentem społeczeństwa, a małżeństwo jest podstawą jej powstania. Mężczyźni
i kobiety mają równe prawo do małżeństwa i nie ma ograniczeń wynikających z rasy, koloru skó-
ry lub narodowości, które uniemożliwiałyby im korzystanie z tego prawa” (art. 5 p. a.), ale
w praktyce ograniczenia wynikają z religii – muzułmanka nie może poślubić nie-muzułmanina.
(wynika to z koranicznego zakazu: (…) Jeśli uznacie je za wierzące, to nie odsyłajcie ich do nie-
wiernych: one nie są już im dozwolone ani oni nie są dozwoleni dla nich. (…) [Koran, 60:10]).
71 Od 2011 roku Organizacja Współpracy Islamskiej. 72 Deklaracja liczy łącznie 25 artykułów. Tekst deklaracji w języku angielskim: www.umn.edu
41
Taki związek w świetle szariatu jest uznawany za cudzołóstwo. Jest to kwestia, co do której
uczeni w islamie są jednomyślni, zarówno żyjący w dawnych, jak i w czasach współczesnych.
Deklaracja nakłada wyłącznie na mężczyznę obowiązek dbania o dobro rodziny
i odpowiedzialności za nią (art. 6 p. b.).
W dokumencie tym (art. 10) jedynie islam określony został, jako „religia prawdziwa
i czysta”. Co prawda zabrania się wywierania jakiejkolwiek presji na człowieka, wykorzystując
jego ubóstwo lub niewiedzę w celu zmiany wyznania (nawrócenia go na inną religię) albo uczy-
nienia go ateistą, ale należy pamiętać o surowych karach, jakie zgodnie z prawem koranicznym
grożą odstępcom od wiary (m.in. kara śmierci – gdy apostata upublicznia swoje nawrócenie)73.
Karta wprowadza (z zachodniego punktu widzenia) ograniczenia swobody wypowiedzi.
Wyrażanie opinii musi odbywać się w sposób „zgodny z zasadami szariatu”, a wolność słowa nie
może być wykorzystywana do „osłabienia wiary” (art. 22).
Muzułmanie odpierają zarzuty mówiące o tym, że w związku z przyjęciem szariatu jako
nienaruszalnego i podstawowego systemu prawnego, dokument ten jest w istocie sprzeczny
z przyjętymi w zachodnim świecie prawami człowieka. Według nich, dokument reprezentuje
stanowisko ugodowego, a nie radykalnego, islamu i jest „komplementarny” do Powszechnej De-
klaracji Praw Człowieka, której wiele z pośród państw islamskich nie przyjęło.
73 Islam a demokracja – z prof. Valentiną Colombo rozmawia Włodzimierz Rędzioch, „Niedziela ogólno-
polska” Nr 5/2013, s. 18-19.
42
ARABSKA KARTA PRAW CZŁOWIEKA
Karta została przyjęta w Tunisie na szczycie Ligi Państw Arabskich dnia 22 maja 2004
roku, weszła w życie w marcu 2008 roku, po akceptacji przez dziesięć krajów: Algierię, Bahrajn,
Jordanię, Libię, Palestynę, Katar, Arabię Saudyjską, Syrię, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Je-
men74. Karta składa się z preambuły i 53 artykułów.
Tekst Karty rozpoczyna się potwierdzeniem uniwersalności i niepodzielności praw czło-
wieka.
Dokument uznaje m.in. prawo narodów do:
• samostanowienia i rozporządzania własnymi bogactwami i zasobami naturalnymi,
• swobodnego wyboru systemu politycznego,
• suwerenności państwowej i integralności terytorialnej,
• stawiania oporu obcej okupacji.
Art. 5 Karty uznaje przyrodzone prawo do życia każdej istoty ludzkiej. „To prawo powin-
no być chronione przez ustawę. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia”.
Według. art. 6 „Wyrok śmierci może być tylko wydany za najcięższe zbrodnie, zgodnie
z ustawą obowiązującą w chwili popełnienia zbrodni, a także na podstawie prawomocnego wyro-
ku wydanego przez właściwy sąd. Każdy skazany na śmierć ma prawo do ubiegania się o uła-
skawienie lub zmianę kary.
Art. 7 doprecyzowuje powyższy zapis stanowiąc, że wyrok śmierci nie może zostać orze-
czony w stosunku do osoby poniżej 18 roku życia, (chyba, że inaczej zastrzeżono w ustawie ob-
owiązującej w chwili popełnienia zbrodni) oraz wobec kobiet ciężarnych, ani w stosunku do ma-
tek wychowujących dzieci w ciągu dwóch lat od porodu.
Art. 8 Karty ustanawia zakaz fizycznych tortur oraz okrutnego, poniżającego, upokarzają-
cego i nieludzkiego traktowania. Nakłada jednocześnie na każde państwo (będące stroną) obo-
wiązek ochrony każdej osoby podlegającej jego jurysdykcji.
Karta w art. 8 p. 2 deklaruje, że „Popełnienie takich czynów (bądź uczestnictwo w nich)
będzie uważane za zbrodnię” oraz „Każde Państwo-Strona gwarantuje w swoim systemie praw-
nym zadośćuczynienie każdej ofierze tortur oraz prawo do rehabilitacji i odszkodowania”.
74 Karta w obecnym kształcie jest nowelizacją wersji z 1994 roku i stanowi część szerszego procesu moder-
nizacji Ligi Państw Arabskich, który zakłada również stworzenie Rady Pokoju i Bezpieczeństwa oraz utworzenie
tymczasowego Parlamentu Arabskiego.
43
Według art. 11 Arabskiej Karty Praw Człowieka „Wszyscy ludzie są równi wobec prawa
i mają prawo do korzystania z ochrony bez dyskryminacji”.
Ponadto Karta uznaje m.in. prawo do:
• Zdrowia (zakaz poddawania medycznym czy naukowym eksperymentom oraz pobierania
organów – bez wyraźnej zgody i świadomości konsekwencji) – art. 9;
• Wolności (zakaz niewolnictwa, handlu ludźmi, zmuszania do pracy czy zmuszania do
prostytucji) – art. 10;
• Równości przed sądami i trybunałami (art. 12);
• Sprawiedliwego procesu (art. 13);
• Wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 14);
• Domniemania niewinności (art. 16);
• Posiadania własności prywatnej (art. 31);
• Pracy, (przy czym wyraźnie zastrzeżono, że „nie ma żadnej dyskryminacji między męż-
czyzną a kobietą w korzystaniu ze szkoleń, stażu pracy i ochrony stanowiska pracy, a tak-
że w otrzymywaniu takiego samego wynagrodzenia za identyczną pracę (art. 34);
• Rozwoju (art. 37);
• Odpowiedniego poziomu życia swojego i rodziny (art. 38);
• Opieki zdrowotnej (art.39);
• Bezpłatnej edukacji, (co najmniej na poziomie podstawowym i elementarnym (art. 41);
• Udziału w życiu kulturalnym i czerpania z osiągnięć postępu naukowego i jego zastoso-
wań (art. 42).
Artykuł 22 przyznaje każdemu prawo do uznania jego podmiotowości prawnej.
Artykuły od 24 do 29 stanowią gwarancje praw obywatelskich, m.in. do:
swobodnego uczestnictwa w aktywności politycznej (art. 24, pkt. 1);
korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego (art. 24, pkt. 3);
wolności stowarzyszeń i spokojnego zgromadzania się (art. 24, pkt. 6);
posiadania obywatelstwa (art. 29, pkt 1);
Karta wiele spraw pozostawia kompetencji ustawodawstwa narodowego (m.in. kwestie
zawarcia małżeństwa i rozwodu (art. 33, pkt 1), czy kary śmierci (art. 6 i 7).
Ponadto dokument ten zezwala także na nałożenie ograniczeń na: wolność myśli, sumie-
nia i wyznania (art. 30) oraz prawa do informacji, swobodnego wyrażania opinii i refleksji
44
(art., 32), zgodnie z obowiązującą w islamie zasadą zakazująca obraźliwych wypowiedzi wobec
religii i muzułmanów75.
Chociaż art. 25 stanowi, że „Osobom należącym do mniejszości narodowych nie można
odmówić prawa do posiadania własnej kultury, używania własnego języka i praktyki własnej
religii. Wykonywanie tych praw jest zagwarantowane przez prawo”.
Artykuł 28 Karty gwarantuje każdemu prawo do ubiegania się o azyl polityczny w innym
państwie w celu uniknięcia prześladowań, (ale wyraźnie zastrzega, że „Prawo to może nie odno-
sić się do osoby oskarżonej za przestępstwo według prawa zwyczajowego”).
Artykuł 45 ustanawia Arabski Komitet Praw Człowieka składający się z siedmiu człon-
ków, wybranych w tajnym głosowaniu przez Państwa-Strony niniejszej Karty, na czteroletnie
kadencje, z możliwością reelekcji76.
Kartę musi ratyfikować jeszcze prawie połowa państw członkowskich77. Państwa, które
ratyfikują Kartę będą musiały zmienić swoje prawa, tak by były w zgodzie z jej zapisami, ale
żadne z nich jeszcze się tego nie podjęło78.
Ostatecznie sukces Karty będzie zależał od dobrej woli poszczególnych państw.
75 Patrz rozdział II Prawa człowieka w islamie, p. 2 Prawa polityczne (wolność słowa). 76 Patrz: Arabska Karta Praw Człowieka, przyjęta w Tunisie dnia 22 maja 2004 r., tłum. K. Stasiak, „Studia
Prawnicze KUL” 2007, nr 1 (29), s. 151-166. 77 Niektóre arabskie, regionalne i międzynarodowe organizacje przyjęły strategię nielobbowania za ratyfi-
kacją Karty, ponieważ zaprzecza ona międzynarodowym standardom w wielu fundamentalnych kwestiach. W Liba-
nie wybuchła dyskusja na temat tego, że w rzeczywistości Karta oferuje mniej ochrony dla obywateli niż prawo
krajowe. Z tego samego powodu niektóre organizacje tunezyjskie, w tym także organizacje walczące na rzecz praw
kobiet, apelowały do rządu o nieratyfikowanie Karty. M. Rimshawi (tłum. A. El - Maaytah), Arabska Karta Praw
Człowieka - krótka historia, www.stosunki.pl 78 Do ukonstytuowania się Komitetu doszło w styczniu 2009 roku. Jego skład tworzą przedstawiciele
pierwszych siedmiu krajów, które Kartę ratyfikowały (Jordanii, Syrii, Bahrajnu, Libii, ZEA, Algierii i Palestyny).
Komitet ma sprawować nadzór nad implementacją Karty. Będzie również otrzymywał od państw raporty na temat
rozwoju działań na rzecz wdrożenia Karty i wysuwał swoje tezy i rekomendacje w upublicznionych dokumentach.
Dotychczas Komitet podkreślał, że jest niezależnym ciałem, a jego członkowie nie działają z inicjatywy rządowej,
czy innych organów Ligi Arabskiej. Komitet zażądał także swojego własnego profesjonalnego sekretariatu oraz
wsparcia finansowego i technicznego od Ligi Arabskiej, www.stosunki.pl
46
Współczesne państwa arabskie to kraje, w których znaczącą
część ludności stanowią Arabowie lub które są ściśle związane z
Arabami. Pojęcie „państwa arabskiego” nie jest zdefiniowanym.
Wyznaczają go zachodzące na siebie kryteria językowe, historycz-
ne, kulturowe i polityczne.
Państw arabskich nie można utożsamiać z ogółem krajów
islamskich – są one wyodrębnione ze względu na istnienie kulturo-
wej i językowej wspólnoty (choć Malta nie jest uznawana za państwo arabskie, mimo że jej język
wyrósł z języka arabskiego, a kultura arabska została ukształtowana przez wiele religii).
Arabowie stanowią, według różnych źródeł, jedynie od 15 do 20% wszystkich wyznaw-
ców islamu, zaś państwem o największej populacji muzułmanów na świecie jest Indonezja – kraj
niearabski. Tuż po niej na liście plasują się państwa spoza świata arabskiego: Pakistan, Indie i
Bangladesz.
Do państw arabskich nie wlicza się także tych, w których Arabowie stanowią mniejszość
etniczną (np. Iran, Turcja) lub których kultury i dzieje kształtowali, lecz obecnie nie odgrywają w
nich większej roli. Wlicza się do nich natomiast państwa nie zamieszkane
w większości przez etnicznych Arabów, ale w których wpływy arabskiej kultury są silne i które
wykazują dążenia do integracji ze światem arabskim (np. Dżibuti, Komory, Somalia)79.
Krajem arabskim o największej liczbie ludności jest Egipt (ok. 82,06 mln w 2013 roku)80.
47
MONARCHIE ABSOLUTNE
Królestwo Arabii Saudyjskiej
(Al-Mamlaka al-Arabija as-Su’udijja)
Dewiza: Nie ma boga prócz Allaha,
a Mahomet jest Jego Prorokiem
STOLICA: Ar-Rijad
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 13 prowincji (manatiq
idāriyya): Al-Baha, Al-Hudud asz-Szamalija, Al-Dżauf, Medy-
na, Al-Kasim, Rija, Al- Tarika, Asir, Hail, Dżizan, Mekka, Nad-
żran, Tabuk.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski (język angielski jest po-
wszechnie używany w życiu gospodarczym).
WALUTA: 1 rial saudyjski (SAR) = 100 halala.
ŚWIĘTO NARODOWE:
23 września (proklamowanie Królestwa Arabii Saudyj-
skiej w 1932 roku).
USTRÓJ: monarchia absolutna.
KONSTYTUCJA: Podstawowe Prawo Rządzenia oktrojowa-
ne przez króla Fahda w 1992 roku.
Według art. 1 tego dokumentu Arabia Saudyjska jest suwerennym państwem islamskim,
jego religią jest islam a konstytucją Koran oraz Sunna Proroka81.
GŁOWA PAŃSTWA:
Król – noszący tytuł Strażnika Dwóch Świętych Meczetów, sprawujący jednocześnie
funkcję premiera.
79 Kraje arabskie, www.a-retra.pl 80 Population, total, www.data.worldbank.org 81 The basic law of governance, www.saudiembassy.net
Sybmolika:
Flaga Arabii Saudyjskiej jest
zielonym prostokątem (zieleń -
symbolizuje islam)
z białym napisem w języku arab-
skim: (Nie ma Boga prócz Allaha,
a Muhammad jest jego proro-
kiem) – będący wyznaniem wiary
(szahada).
Pod napisem widnieje wizerunek
szabli.
Godło Arabii Saudyjskiej zostało
przyjęte w 1950 roku.
Przedstawia zieloną palmę, a pod
nią dwie skrzyżowane szable
orientalne, co jest odzwierciedle-
niem życie na pustyni, bronionego
z całą gorliwością.
48
Według art. 5, p. b. konstytucji Arabii Saudyjskiej następstwo tronu przechodzi na synów
króla, założyciela państwa – Abd al - Aziza Bin Abd al - Rahmana al - Fajsal Al Sauda i dzieci
ich dzieci.
W październiku 2006 roku na mocy dekretu królewskiego doprecyzowane zostały zasady
sukcesji tronu przewidujące wybór następcy tronu, a w niektórych sytuacjach również króla,
przez Radę Wierności Tronu składającą się z prominentnych członków rodziny królewskiej. Jego
przepisy wejdą w życie z chwilą śmierci obecnego monarchy.
WŁADZA WYKONAWCZA i USTAWODAWCZA: spoczywa w rękach króla i Rady Mini-
strów.
Królowi w wykonywaniu jego obowiązków pomaga Rada Ministrów, która ustala prero-
gatywy Rady dotyczące spraw wewnętrznych i zewnętrznych oraz organizację i współkoordyna-
cję między organami państwowymi. Określa również zakres praw i obowiązków ministrów (art.
56 konstytucji).
Wszyscy ministrowie oraz szefowie agend rządo-
wych są powoływani dekretem królewskim na 4-letnią
kadencję (z możliwością reelekcji). Wśród nich wielu po-
chodzi z rodziny królewskiej. Ponoszą oni solidarną i in-
dywidualną odpowiedzialność przed królem za realizację
szariatu i ogólną politykę państwa.
Królowi przysługuje prawo rozwiązania i reorgani-
zacji Rady Ministrów.
Artykuł 7 konstytucji deklaruje, że Rząd Arabii
Saudyjskiej czerpie moc z Koranu Świętego i tradycji
Proroka.
Organem doradczym króla, o stopniowo poszerzanych kompetencjach, jest w całości
mianowane przez monarchę, 150-osobowe zgromadzenie doradcze – Rada Konsultacyjna (Majlis
al-Shura).
→ W 2003 roku monarcha oświadczył, że trzecia część Rady będzie pochodziła z wyborów,
a kadencja Rady zostanie określona na 4 lub 5 lat. Jednak do dzisiaj żadna z zapowiedzi nie zo-
stała zrealizowana.
We wrześniu 2011 roku król Arabii Saudyj-
skiej ogłosił, że kobiety otrzymają czynne
i bierne prawa wyborcze w wyborach lokal-
nych oraz będą mogły zasiadać
w Radzie Konsultacyjnej.
Zgodnie z deklaracją króla, Saudyjki we-
zmą pierwszy raz udział w wyborach muni-
cypalnych, które odbędą się
w 2015 roku.
W 2009 roku Nouora Al-Fayez,
jako pierwsza kobieta w historii
objęła stanowisko ministra –
w nowoutworzonym departamencie
edukacji kobiet.
„To zaszczyt nie tylko dla mnie, ale dla
wszystkich Saudyjek. Wierzę, że wraz ze
współpracownikami stawię czoła wyzwaniom
i przeprowadzę pozytywne zmiany” –
powiedziała obejmując stanowisko.
49
Członkiem Rady może zostać Saudyjczyk, który ukończył 30. rok życia i cieszy się dobrą
reputacją82.
Król może zwołać na wspólne posiedzenie Radę Konsultacyjną i Radę Ministrów oraz
zaprosić inne zainteresowane osoby. Cel wspólnego spotkania jest uzależniony od woli monarchy
(art. 69 konstytucji).
W myśl art. 44 konstytucji wszystkie władze w Arabii Saudyjskiej powinny współpraco-
wać ze sobą podczas wykonywania swoich obowiązków – w zgodzie z konstytucją i innymi
ustawami.
PRAWO: Zgodnie z art. 1 ustawy zasadniczej: „konstytucją” i najważniejszym źródłem prawa
w Arabii Saudyjskiej jest Koran i Sunna.
Na straży przestrzegania prawa stoi król (art. 50), a sądy wydają wyroki w jego imieniu.
Obok prawa koranicznego (szariatu) – w kwestiach nieuregulowanych przez Koran
i Sunnę – widoczne są wpływy prawa egipskiego i francuskiego.
Konstytucja gwarantuje niezawisłość sądów i równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości
dla wszystkim obywateli (art. 43 i 47).
→ Szkoła prawa: hanbalicka.
RELIGIA: islam (w fundamentalnym wydaniu – wahabizm)83.
PARTIE POLITYCZNE: W Arabii Saudyjskiej oficjalnie nie działają partie polityczne
ani związki zawodowe.
82 A. Bakalarz, Próby reform politycznych w Arabii Saudyjskiej a opozycja ze strony islamistów [w:] „Kra-
kowskie Studia Międzynarodowe” Nr 3/2007, s. 14-36. 83 Wahhabizm – jest islamskim ruchem religijnym i politycznym powstałym w XVIII wieku na terenie Ara-
bii. Swą nazwę wziął od imienia twórcy tego ruchu, muzułmańskiego teologa Muhammad Ibn Abd al-Wahhaba
(1703-1792). Nurt ten opiera się na fundamentalizmie – tj. głosi powrót do źródeł: pierwotnej czystości islamu, pro-
stoty i surowości obyczajów. Za podstawy wiary wahhabici uznają Koran i hadisy, interpretowane dosłownie. Ruch
ten zwalczał mistycyzm muzułmański (sufizm), potępia kult świętych oraz świętych miejsc (z wyjątkiem Mekki i
Medyny), podkreśla człowieczy aspekt natury Muhammada. Na poziomie polityki dąży do stworzenia harmonijnych
stosunków między sprawiedliwym i łagodnym władcą a bezwzględnie posłusznym mu ludem.
W myśl przepisu art. 26 konstytucji: Państwo chroni prawa człowieka, zgodnie z islamskim szariatem.
System sądownictwa oparty jest na prawie koranicznym, a sądy religijne sprawują absolutną władzę
nad wszystkimi dziedzinami życia.
50
CIEKAWOSTKI:
Arabia Saudyjska jest jednym z najszybciej rozwijających się i najbogatszych państw
świata.
Według art. 9 konstytucji jądrem społeczeństwa saudyjskiego jest rodzina. „Jej członko-
wie powinni być wychowywani zgodnie z zasadami religii islamskiej, w lojalności i po-
słuszeństwie wobec Boga, Jego Posłańca, poszanowaniu opiekunów oraz miłości i dumie
z ojczyzny – jej wspaniałej historii i wiary”. Przepis art. 10 zapewnia, że państwo będzie
dążyć do wzmocnienia więzi rodzinnych, zachowania wyznawanych wartości islamskich
i arabskich oraz dbać o wszystkich swoich obywateli poprzez zapewnienie im, w miarę
możliwości, odpowiednich warunków dla osobistego rozwoju. Art. 34 zaś nakłada na
wszystkich obywateli obowiązek obrony islamskiej religii, społeczeństwa i państwa.
Prawo i zwyczaje Arabii saudyjskiej są specyficzną konsekwentną uwarunkowań kultu-
rowych, religijnych i historycznych, a surowe warunki życia pustyni, tradycje plemienne
oraz prawodawstwo oparte o wahabicką interpretację szariatu, stworzyły społeczeństwo
niezwykle surowe, nieprzejednane i konserwatywne84.
Zgodnie z saudyjską interpretacją szariatu kobiety muszą być odseparowane
od mężczyzn, w związku z czym nie mogą korzystać z komunikacji miejskiej, wspólnych
wind i restauracji. Kobietom, bez względu na wiek, nie wolno opuszczać domu bez zgody
i towarzystwa męża, brata, ojca, syna albo kuzyna, a o każdym ich kroku, łącznie
z wyborem miejsca pracy, decyduje męski opiekun. Arabia Saudyjska jest jedynym kra-
jem na świecie, w którym kobiety obowiązuje zakaz prowadzenia samochodu. Saudyjki
nie mogą jeździć również na rowerze. Poza tym w miejscach publicznych kobiety muszą
być zakryte, najlepiej nikabem, nie wolno im też przebywać samotnie w towarzystwie ob-
cych mężczyzn (gdyż prowadzi do oskarżenia o rozwiązłość i prostytucję, ponadto plami
honor (ird) kobiety)85. Nieposłuszeństwa tropi policja religijna – Muttawa, podlegająca
84 D. Zarzycka, Za czarną zasłoną. Kobiety w Arabii Saudyjskiej, www.bliskiwschod.pl 85 Ponieważ za honor kobiety odpowiedzialny jest jej opiekun, wszelkie naruszenie jej honoru jest jedno-
cześnie ujmą na jego honorze (namus). Ta idea wykształciła w społeczności saudyjskiej koncepcję honorowego
zabójstwa.
51
Komitetowi Krzewienia Cnót i Zapobiegania Złu. Złamanie wielu z tych zakazów grozi
chłostą86. Ponieważ prawa dotyczące kobiet nie są szczegółowo spisane, prowadzi to, do
dowolnej ich interpretacji przez poszczególne autorytety religijne (ulemów) lub prawnicze
(muftich)87.
Niemuzułmanom nie wolno przebywać na terenie Mekki i Medyny, świętych miast isla-
mu, ani na drogach prowadzących do tych miejsc. Wyznawcy innych religii,
w tym również obcokrajowcy, mają całkowity zakaz sprawowania obrządków religijnych,
zarówno publicznie jak i prywatnie. Obowiązuje zakaz posiadania publikacji chrześcijań-
skich oraz krzyży, a nawet Biblii. Cudzoziemcom wolno jednak, po ukazaniu paszportu
potwierdzającego brak obywatelstwa Arabii Saudyjskiej, korzystać z kapliczek na terenie
ambasad.
System karny jest bardzo surowy. Za kradzież
przewidziana jest kara obcięcia palca, a nawet całej
dłoni. Śmiercią poprzez ścięcie arabskim mieczem,
karani są nie tylko mordercy i gwałciciele, ale także
ludzie, którzy porzucili islam. Wykonuje się tam
również karę śmierci przez ukamienowanie. Egze-
kucje wykonywane są publicznie88. Za pomniejsze przestępstwa, jak „dewiacje seksual-
ne” czy pijaństwo stosuje się publiczną chłostę.
Zeznania kobiety przed sądem nie mogą stanowić dowodu, a jedynie poszlakę i mają zna-
czenie tylko wtedy, gdy nie ma świadków płci męskiej89.
W 2013 roku Arabia Saudyjska, po raz pierwszy w swojej historii, prawnie zakazała
przemocy wobec kobiet. Rząd na początku września tego roku zatwierdził ustawę nakazu-
jącą karanie za fizyczną i seksualną przemoc wobec kobiet zarówno w domu, jak i w pra-
cy. Zgodnie z ustawą wszystkie formy przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej będą
traktowane jak przestępstwo – informował anglojęzyczny dziennik „Saudi Gazette”, po-
86 L.L. Contribut, With youth pounding at kingdom's gates, Saudi Arabia begins religious police reform,
www.csmonitor.com 87 Tak daleko idący radykalizm w podziale ról społecznych to dość młody trend. Arabia Saudyjska zaczęła
tworzyć tak fundamentalistyczne prawa dopiero po rewolucji w Iranie. Kobiety urodzone przed 1979 rokiem pamię-
tają, że jeździły samochodami, nie nosiły pełnego okrycia ciała i rozmawiały z obcymi mężczyznami. D. Zarzycka,
Za czarną zasłoną…,www.bliskiwschod.pl 88 Geografia Wschodu. Arabia saudyjska, www.sites.google.com 89 www.imperializm.blox.pl
Fot. www.askdrrobert.dr-robert.com
52
wołując się na źródła w Ministerstwie Spraw Społecznych. Według saudyjskiej gazety
minimalna kara więzienia to jeden miesiąc, a maksymalna – rok. Skazany może też zostać
ukarany grzywną 5-50 tys. riali saudyjskich (od ok. 4250 do ok. 42 500 zł). W przypadku
recydywy kara zostanie podwojona. Ponadto przepisy przewidują, że każdy, kto wie
o przypadkach nadużyć i przemocy, będzie musiał natychmiast zgłosić je władzom. Or-
gany ścigania są teraz odpowiedzialne za ściganie sprawców. Ustawa ma ponadto zapew-
niać ofiarom przemocy pomoc i leczenie90.
Od kilku lat w Arabii Saudyjskiej odbywa się osobliwy konkurs piękności, w którym ju-
rorzy oceniają przywiązanie do tradycyjnych wartości i zasad islamu. Miss Pięknych
Obyczajów musi być pobożna i powinna okazywać rodzicom szacunek. Oceniane jest nie
jej piękno zewnętrzne, lecz piękno duszy i moralność kobiety. Konkurs ten jest przykła-
dem adaptowania na gruncie konserwatywnego islamu pomysłów zachodniej kultury ma-
sowej, które zalewają świat arabski poprzez telewizję satelitarną i Internet oraz cieszy się
coraz większa popularnością91.
Zmarły w styczniu 2015 roku król Abd Allah sfinansował w 2005 roku operację bliźnia-
czek syjamskich Olgi i Darii z Janikowa, zrośniętych dolną częścią kręgosłupa. Operacja
trwała 18 godzin, składała się z 10 etapów, uczestniczyło w niej 50 lekarzy i pielęgniarek.
Władze Janikowa nadały królowi tytuł honorowego obywatela miasta, zaś
w marcu 2005 roku Międzynarodowa Kapituła Orderu Uśmiech przyznała arabskiemu
władcy Order Uśmiechu. Król odebrał nagrodę w Warszawie dwa lata później (w 2007
roku), kiedy prezydent Lech Kaczyński odznaczył saudyjskiego władcę Orderem Orła
Białego92.
90 www.saudiembassy.net oraz Przełomowe przepisy w Arabii Saudyjskiej. Będą kary za przemoc domową
wobec kobiet, www.niebieskalinia.pl 91 Jak zostać miss Arabii Saudyjskiej nie odsłaniając twarzy?, www.wiadomosci.wp.pl 92 www.wiadomosci.onet.pl
53
Sułtanat Omanu
(Saltanat Uman)
STOLICA: Maskat.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 5 regionów (mintakat):
Ad-Dahilijja, Al-Batina, Al-Wusta, Asz-Szarkijja, Az-Zahira
oraz 4 gubernatorstwa (muhafazy): Maskat, Musandam, Dho-
far, Al-Burajmi.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski, w użyciu są także języki:
angielski, perski, beludżi i urdu.
WALUTA: rial omański (OMR) – 1 rial = 1000 baiza.
ŚWIĘTO NARODOWE:
18 listopada – urodziny sułtana.
USTRÓJ: monarchia absolutna.
KONSTYTUCJA: dekret królewski z dnia 6 listopada 1996
roku (tzw. prawo podstawowe), znowelizowane w 2011 roku,
pełni funkcję ustawy zasadniczej93.
→ Uregulowane w nim zostały zasady sukcesji tronu oraz
funkcjonowania rządu i zgromadzenia doradczego, jak i za-
gwarantowane podstawowe prawa obywatelskie.
Sułtanat Omanu jest arabskim i islamskim niezależnym
państwem o pełnej suwerenności. Filarami społeczeństwa
gwarantowanymi przez prawo są sprawiedliwość, równość
oraz równość szans między Omańczykami. Współpraca,
współczucie, silne więzi między obywatelami i wzmocnienie jedności narodowej są obowiąz-
kiem. Państwo zabrania wszystkiego, co może prowadzić do podziałów, niezgody lub zakłócenia
jedności narodowej (art. 1 w zw. z art. 12 dekretu).
93 The basic statute of the state, www.mola.gov.om
Symbolika:
Barwa czerwona na fladze Omanu
symbolizuje bitwy jakie mieszkań-
cy kraju prowadzili z obcymi na-
jeźdźcami (do 1970 roku flaga
Omanu była cała czerwona).
Kolor biały wyraża wiarę ludu Oma-
nu w pokój i pomyślność.
Zieleń jest symbolem płodności
i roślinności, a także reprezentuje
region górski Dżabal al-Achdar
(Góra Zielona).
Godło przedstawia tradycyjny
arabski sztylet (dżambia), znajdu-
jący się w pochwie, oraz skrzyżo-
wane z nim dwie zakrzywione tra-
dycyjne arabskie szable.
Taki układ broni białej jest symbo-
lem panującej w Omanie od 1746
roku dynastii Saidów.
Godło znajduje się również na
fladze Omanu.
54
Artykuł 17 ustawy zasadniczej mówi, że: „Wszyscy obywatele są równi wobec prawa
i mają te same prawa i obowiązki publiczne. Nie istnieje żadna dyskryminacja między nimi ze
względu na płeć, pochodzenie, kolor skóry, język, religię, miejsce zamieszkania czy status spo-
łeczny”. Zaś art. 9 przyznaje obywatelom prawo do udziału w życiu publicznym.
GŁOWA PAŃSTWA: Głową państwa, szefem rządu, mini-
strem spraw zagranicznych, obrony i finansów jest sułtan.
→ W 1970 roku Kabus ibn Said Al Said odsunął od rządów
swojego ojca i od tego czasu, jako sułtan Omanu sprawuje rzą-
dy. Przeprowadzony przez niego program reform otworzył Oman na świat oraz dopomógł
w utrzymaniu, mających długie tradycje, politycznych i militarnych związków z Wielką Bryta-
nią, a umiarkowana, niezależna polityka zagraniczna umożliwiła zachowanie dobrych stosunków
z krajami Bliskiego Wschodu.
Emir wybierany jest spośród męskich potomków założyciela dynastii – Ahmada ibn Saida.
Rada Rodziny Królewskiej w terminie trzech dni od opróżnienia tronu powinna wskazać następcę tronu.
Następca tronu powinien być pełnoletni, w pełni władz umysłowych, prawego pochodzenia
– od muzułmańskich rodziców legitymujących się obywatelstwem Omanu (art. 5).
Jeśli Rada Rodziny Panującej nie jest w stanie dokonać wyboru następcy tronu, wówczas Rada Obrony
wraz z przewodniczącym Rady Państwa, Rady Konsultacyjnej, prezesem Sądu Najwyższego oraz jego dwoma
najstarszymi wiceprezesami powołuje osobę desygnowaną wcześniej przez sułtana w liście skierowanym
do Rodziny Panującej.
Po objęciu tronu, przed przystąpieniem do wykonywania swoich obowiązków sułtan składa przysięgę
na wspólnej sesji połączonych izb Rady Omanu. W rocie przysięgi znajduje się zobowiązanie do przestrzegania
ustawy zasadniczej i prawa oraz ochrony interesów i wolności obywateli, a także zachowanie niepodległości kraju
i jego integralności terytorialnej (art. 7 dekretu).
Sułtan jest symbolem oraz gwarantem jedności narodowej oraz jej opiekunem i obrońcą.
Osoba sułtana jest nietykalna, ma być szanowana a jego rozkazy mają być przestrzegane. Repre-
zentuje państwo wewnątrz i na zewnątrz – we wszystkich stosunkach międzynarodowych (art. 41
w zw. z art. 42 dekretu).
Sułtan jest najwyższym organem władzy wykonawczej. Monarchę w formułowaniu
i wdrażaniu polityki państwa wspiera Rada Ministrów oraz inne wyspecjalizowane rady. Sułtan
przewodniczy Radzie Ministrów lub wyznacza osoby do przewodniczenia jej. Decyduje o two-
rzeniu jednostek aparatu administracyjnego państwa (art. 43 dekretu).
Początek dynastii Al Said dał 250 lat
temu imam z Ibadis Ahmad ibn Said.
Obecny sułtan jest bezpośrednim po-
tomkiem założyciela dynastii.
55
Prawo nie przewiduje żadnej odpowiedzialności sułtana przed parlamentem w związku
z pełnieniem przez niego godności monarchy.
WŁADZA WYKONAWCZA i USTAWODAWCZA: znajduje się w rękach sułtana
i powoływanej przez niego Rady Ministrów oraz Rady Omanu (Madżlis Oman).
Sułtan zarówno mianuje jak i dymisjonuje premiera, ministrów, podsekretarzy stanu
w ministerstwach, sekretarzy generalnych (art.48 dekretu).
Premierem, zastępcą premiera i ministrem może zostać nienaturalizowany obywatel
Omanu, który ukończył 30. rok życia (art. 49 dekretu).
Rada Ministrów jest odpowiedzialna z realizację ogólnej polityki państwa. Kompetencje
i uprawnienia premiera są określone w dekrecie nominacyjnym (art. 44 w zw. z art. 48 dekretu).
Członkowie Rady Ministrów ponoszą solidarną odpowiedzialność przed sułtanem
za realizację ogólnej polityki państwa oraz indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji
(art. 52 dekretu).
Dwuizbowa Rada Omanu (Madżlis Oman) ma niewielką władzę ustawodawczą, najczę-
ściej spełnia funkcje doradcze. Składa się z:
Rady Państwa (Madżlis ad Daula) – izby wyższej – w skład, której wchodzi 71 członków
mianowanych przez sułtana;
Rady Konsultacyjnej (Madżlis asz-Szura) – izby niższej – w skład, której wchodzi
84 członków wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych na
4-letnią kadencję, która może być przedłużona tylko raz. Jednak ostateczna decyzja
o kształcie tej izby należy do sułtana, bowiem może on zanegować wyniki wyborów (art.
58, bis 11 dekretu).
Między sesjami Rady Omanu, albo kiedy Rada Konsultacyjna jest rozwiązana, a sesje Rady
Państwa są zawieszone sułtan może ogłaszać dekrety królewskie (art. 58 bis 39 dekretu).
Członkiem Rady Państwa może zostać obywatel Omanu, zdrowy psychicznie, który ukoń-
czył 40 lat, nigdy nieskazany za zbrodnię ani za przestępstwo należące do szczególnej kategorii
przestępstw kwalifikowanych (np. szantaż), niepozbawiony wyrokiem sądowym praw publicz-
nych, niebędący członkiem sił zbrojnych lub sił bezpieczeństwa (art. 58 bis 9 dekretu).
Członkiem Rady Konsultacyjnej może zostać nienaturalizowany obywatel zamieszkujący na
terytorium Omanu, w wieku co najmniej 30 lat, legitymujący się, co najmniej wykształceniem
średnim (General Education Diploma), nigdy nieskazany za przestępstwa na tle moralnym lub
56
o nadużycie zaufania (nawet, jeśli był zrehabilitowany), na którego nigdy nie nałożono interdyktu
wyrokiem sądowym, zdrowy psychicznie oraz wpisany do rejestru wyborczego (art. 58, bis 10 dekre-
tu).
Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi Omanu, który ukończył 21 lat, jest wpi-
sany do rejestru wyborczego oraz co najmniej od roku nie jest członkiem sił zbrojnych lub sił
bezpieczeństwa.
W roku 1997 na mocy dekretu sułtańskiego kobiety otrzymały prawo wyborcze i możliwość ubiegania się
o stanowiska polityczne. Zaś w 2002 roku ponownie rozszerzono prawa wyborcze przyznając je wszystkim obywatelom,
którzy osiągnęli 21 lat (z wyjątkiem funkcjonariuszy sił zbrojnych i sił bezpieczeństwa).
Poprzednio reprezentację wyborców stanowili lokalni przywódcy, przedsiębiorcy i intelektualiści.
Przedstawiciele obu izb mają zagwarantowany immunitet materialny (art.58 bis 22 dekre-
tu) i formalny (art. 58 bis 23 dekretu). Przy czym ten ostatni chroni deputowanego przed wszczę-
ciem przeciwko niemu postepowania karnego tylko w czasie trwania dorocznej sesji (o ile zgody
na takie postępowanie nie wyrazi dana izba), pod warunkiem że deputowany nie został schwyta-
ny na gorącym uczynku.
Parlamentarzyści zostali objęci zasadą incompatibilitas. Zakaz dotyczy łączenia mandatu
deputowanego z zatrudnieniem w sektorze publicznym (art. 58 bis 7 i 8 dekretu).
Radę Omanu na pierwsze posiedzenie zwołuje sułtan. Władca może też w sytuacji, którą
uzna za zasadną zwołać sesję nadzwyczajną (art. 58 bis 28 dekretu).
Rada Państwa obraduje w czasie sesji (za dzień rozpoczę-
cia sesji uznaje się dzień inauguracji Rady Omanu).
Rada Konsultacyjna zwoływana jest na sesje zwyczajne
(w razie potrzeby jej przewodniczący może zwołać zebranie nad-
zwyczajne).
PRAWO: „(…) Islamski szariat jest podstawą ustawodawstwa”
(art. 2 dekretu).
System prawny Omanu jest mieszanką prawa koraniczne-
go i angielskiego common law.
Artykuły 18-24 dekretu gwarantują obywatelom Omanu wolność osobistą (nikogo nie
wolno zatrzymać, aresztować, ani w żaden sposób ograniczyć mu swobody poruszania się – chy-
Wszystkie sądy w państwie
podlegają Ministerstwu Sprawie-
dliwości (na mocy dekretu
królewskiego z 1984 roku).
Wydziały szariatu
w systemie sądownictwa cywilne-
go są odpowiedzialne za kwestie
prawa rodzinnego
(takie jak rozwody
i dziedziczenie).
W niektórych obszarach wiej-
skich spory nadal są rozstrzyga-
ne zgodnie z prawami i zwycza-
jami plemiennymi.
57
ba, że zgodnie z przepisami ustawy). Nikt nie może być również poddany torturom fizycznym
lub psychologicznym ani poniżającemu traktowaniu, a wszelkie oświadczenia lub zeznania uzy-
skane za ich pomocą są bezwzględnie nieważne (prawo przewiduje również kary za złamanie
tego zakazu).
Konstytucyjnymi zasadami są również: nullum crimen, nulla poena sine lege, domniema-
nie niewinności, prawo do obrony oraz osobisty charakter kary. Każdy, kto został zatrzymany lub
aresztowany powinien zostać natychmiast poinformowany o przyczynach jego zatrzymania lub
aresztowania.
Poza tym dekret mówi, że prawa i wolności gwarantowane są przez godziwość sądownic-
twa oraz uczciwość i bezstronności sędziów. Władza sądownicza jest niezależna, a sędziowie
nieusuwalni. „Orzeczenia są wydawane i wykonywane w imieniu Jego Królewskiej Mości Sułta-
na. Niewykonanie lub opóźnienie w realizacji tych orzeczeń ze strony zainteresowanych urzędni-
ków publicznych jest przestępstwem i podlega karze (…)” – art. 60, 61 i 71 dekretu.
Mianowanie i zwalnianie sędziów sądów wyższych należy do Sułtana.
→ Szkoła prawa: hanbalicka.
RELIGIA: islam sunnicki w tradycji ibadyckiej.
Muzułmanie ibadyci stanowią 85% społeczeństwa.
Wobec innych wyznań Oman prowadzi politykę tolerancji. Oso-
bom niebędącymi muzułmanami państwo zapewnia – zgodną
z szariatem – wolność wyznania i gwarantuje swobodę praktyk religijnych, o ile nie zakłócają
one porządku publicznego. W praktyce oznacza to jednak zakaz prowadzenia działalności misyj-
nej ukierunkowanej na nawracanie miejscowej ludności94.
PARTIE POLITYCZNE: Działalność partii politycznych została zabroniona.
94 J. Uliasz, Oryginalne rozwiązania systemów rządów na przykładzie Sułtanatu Omanu, „Przegląd prawa
konstytucyjnego” Nr 3/2014, s. 98.
Ibadyzm jest najbardziej
umiarkowanym i jedynym obecnie
istniejącym ruchem
w łonie charydżyzmu.
58
CIEKAWOSTKI:
Do Omanu należy enklawa Ras al-Dżibal na krańcu Półwyspu Musand'am, położona
w strategicznym punkcie na granicy Zatoki Omańskiej i Zatoki Perskiej, oraz wyspa
Maşira i grupa wysp Kuria Muria na Morzu Arabskim95.
Oman jest jednym z najbardziej rozwiniętych i stabilnych krajów w świecie arabskim.
Płace w Omanie są wolne od podatków.
W przeszłości, Oman był jednym z najbogatszych krajów na świecie, z bogactwem po-
chodzącym głównie z handlu kadzidłami96.
Prawo podstawowe Omanu mówi, że rodzina jest podstawą społeczeństwa, a ustawa re-
guluje środki jej zabezpieczenia, chroniąc jej strukturę prawną, wzmacnianie więzi
i wartości, zapewniając opiekę dla jej członków i tworzenie odpowiednich warunków do
rozwoju ich uzdolnień i możliwości, a państwo gwarantuje pomoc dla obywatela
i jego rodziny, w przypadkach awaryjnych, choroby, niezdolności do pracy, starości,
zgodnie z systemem ubezpieczeń społecznych. Zachęca również społeczeństwo do dzie-
lenia między sobą ciężarów walki ze skutkami klęsk i naturalnych katastrof (art. 12).
Omańczycy są bardzo przywiązani do swojej kultury i tradycji, co widoczne jest również
w ich strojach. Męskim strojem narodowym jest diszdasza – prosta, bez kołnierza, do ko-
stek suknia z długimi rękawami, najczęściej w kolorze białym. Jej główną ozdobą jest fu-
rakha przyszyta do dekoltu, które może być nasączona perfumami. Pod diszdaszą pano-
wie noszą szeroki pas tkaniny, który owijają wokół ciała od pasa w dół. Na formalne
okazje na diszdaszę może być nakładany czarny lub beżowy płaszcz, zwany bisht. Skom-
plikowany haft obrzeża płaszcza jest bardzo często w kolorze srebrnym lub złotym.
Od święta za pas zatykają zakrzywiony sztylet o rękojeści z rogu nosorożca i bogato zdo-
bionej pochwie (często złotem i srebrem), zwany handżarem. Jest on symbolem pocho-
dzenia mężczyzny, jego męstwa i odwagi. Handżar znajduje się na fladze narodowej. Ob-
95 www.gksoft.com 96 www.poznajnieznane.pl
59
owiązkowym uzupełnieniem tego stroju jest okrągła haftowana czapeczka tzw. kumma
lub turban – massar97.
Kobiety preferują zakrywające włosy chusty zwane lihaf, a niekiedy nawet zakrywające
twarz burki, choć w Omanie kobiety nie mają obowiązku zakrywania twarzy ani dłoni, co
więcej sułtan zabronił ich zakrywania, gdy kobieta pełni funkcje publiczną. Jedynie bedu-
inki, na terenach pustynnych zakrywają twarz specjalną maską, która ma chronić delikat-
ną skórę twarzy przed pustynnym wiatrem i słońcem. Kobiety noszą również hijab i abaja
– luźną szatę, zaś strojem odświętnym jest tunika (kandora) do połowy łydki zakładana na
spodnie obcisłe w kostkach (sirwal). Wszystkie stroje są bardzo barwne i pięknie hafto-
wane. W przeszłości, wybór koloru był związany z tradycją danego plemienia.
W Omanie, jak na całym Bliskim Wschodzie pije się w dużych ilościach mocną, aroma-
tyczną kawę. Tutaj podaje się ją z dużą ilością kardamonu w srebrnych, mosiężnych lub
ceramicznych dzbankach zwanych dallah, a pije się
z małych filiżanek bez ucha. Opróżniona filiżanka
jest co chwila napełniana, dopóki pijący nie pokaże,
że ma już dość, przykrywając filiżankę ręką. Ety-
kieta nakazuje wypicie, co najmniej trzech filiża-
nek98.
Kiedy w 1970 roku obecny sułtan Kabus bin Said
obejmował władzę, w kraju było jedynie 10 km
dróg asfaltowych, działały trzy szkoły podstawowe (żadnej średniej) oraz funkcjonował
jeden szpital, prowadzony przez amerykańskich misjonarzy. Dzisiaj wielu odcinków au-
tostrad moglibyśmy pozazdrościć, na brak dobrych szpitali narzekać nie można, zaś, jeśli
chodzi o edukację – szkoła jest już w każdej miejscowości, nauczanie jest bezpłatne, a kto
chce studiować poza granicami państwa - może liczyć na udzielane przez państwo sty-
pendia99.
Co roku sułtan podróżuje po kraju, zatrzymując się w wielkich namiotach, tak by ludzie
z wiejskich terenów mogli go odwiedzić i poprosić o pomoc. Niewiele jest miejsc na
97 Oman – informacje ogólne, www.newpoland.pl 98 Oman – informacje turystyczne i praktyczne, www.v057293.home.net.pl 99 Gdzie kadzidło i kandżary. Oman, www.monikawitkowska.pl
Handżar Fot. www.oriental-arms.com
60
świecie, o ile w ogóle gdzieś jeszcze są, gdzie możesz powiedzieć swojemu przywódcy,
że chcesz mieć np. prąd i trzy dni później dostać to, o co prosisz100.
Sułtan Omanu prowadzi politykę pro kobiecą. Dekret królewski zezwala każdej miesz-
kance kraju zwrócenie się z prośbą do sułtana o interwencję, jeśli rodzina zabrania jej
wyjść za mąż z miłości bądź stawia zbyt wysokie żądania, co do mahru, daru uiszczanego
przez przyszłego małżonka na rzecz narzeczonej101.
100 Co zobaczyć w Omanie, www.podroze.onet.pl 101 B. Błaszczyk, Bajkowy kraj bez partii i konstytucji,www.rp.pl
61
MONARCHIE KONSTYTUCYJNE
Królestwo Bahrajnu
(Mamlakat al-Bahrajn)
Dewiza: Nasz Bahrajn
STOLICA: Manama.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: od 2002 roku Bah-
rajn podzielony jest na pięć gubernatorstw (muhafaz): Sto-
łeczne (Asamah), Środkowe (Wasat), Muharraq, Północne
(Shamaliyah) i Południowe (Janubiyah).
JĘZYK URZĘDOWY: arabski. Językiem biznesu jest
język angielski.
WALUTA: 1 dinar Bahrajnu (BHD) = 1000 fils.
ŚWIĘTA NARODOWE:
16 grudnia – Dzień Niepodległości Eid al-Watani
(święto to upamiętnia odzyskanie niepodległości od
protekcji brytyjskiej w 1971 roku).
USTRÓJ: dziedziczna monarchia konstytucyjna (od 2002
roku).
System rządów – według art. 32 konstytucji opiera
się na rozdzieleniu władz (ustawodawczej, wykonawczej
i sądowniczej), przy jednoczesnym utrzymaniu współpracy
między nimi.
KONSTYTUCJA: z dnia 14 lutego 2002 roku (znowelizowana w 2012 roku)102.
Przepis art. 1 konstytucji mówi, że Królestwo Bahrajnu jest w pełni suwerennym, nieza-
leżnym islamskim państwem arabskim, którego populacja jest częścią narodu arabskiego i które-
102 Constitution of the Kingdom of Bahrain, www.shura.bh
Symbolika:
Czerwień jest tradycyjnym kolorem
występującym na flagach wielu państw
Zatoki Perskiej. Pięć trójkątów sym-
bolizuje pięć filarów islamu.
Herb Bahrajnu przedstawia tarczę
dzieloną klinami.
Pola srebrne (w głowicy) i czerwone
(u podstawy). Pięć klinów według obec-
nej interpretacji, oznacza pięć filarów
islamu. Tarcza otoczona jest stylizo-
wanymi, czerwono-srebrnymi gałązkami
wawrzynu (lauru).
Herb jest odwzorowaniem flagi Bah-
rajnu przyjętej w 1932.
Niegdyś herb zawierał jeszcze wizeru-
nek korony, jako symbolu władzy kró-
lewskiej.
62
go terytorium jest częścią wielkiej arabskiej ojczyzny. Bahrajn jest państwem unitarnym (żadna
z jego części nie posiada autonomii).
Natomiast art. 1 pkt. e gwarantuje obywatelom Królestwa Bahrajnu, zarówno mężczy-
znom jak i kobietom, prawo do udziału w życiu publicznym (w tym korzystanie z praw politycz-
nych: głosowania i kandydowania w wyborach) oraz ustanawia zakaz pozbawienia ich tych praw,
z wyjątkiem sytuacji wyraźnie przewidzianych przez prawo.
Do roku 1968 Bahrajn wchodził w skład Federacji Emiratów Arabskich.
Dnia 14 sierpnia 1968 roku ogłosił niepodległość, zaś dnia 15 sierpnia 1971 roku układ z Wielką Brytanią,
anulował poprzednie traktaty, tym samym przywracając Bahrajnowi pełną niepodległość.
Szejk Isa Ibn Salmana Al-Khalif przyjął tytuł emira. Po jego śmierci nowym władcą został jego syn Hamad.
W 2001 roku przeprowadzono powszechne referendum w wyniku, którego w 2002 roku Bahrajn stał się
monarchią konstytucyjną, w której przyznano prawa wyborcze również kobietom.
W 2004 roku Nada Haffadh została ministrem zdrowia – będąc pierwszą kobietą na stanowisku ministerialnym.
GŁOWA PAŃSTWA:
Do 2002 roku – jako emir, od 2002 roku, jako król.
Zgodnie z art. 33 konstytucji król jest głową i przedstawicielem państwa, obrońcą religii
i ojczyzny oraz symbolem jedności narodowej, a jego
osoba jest nietykalna. Swoją władzę sprawuje zarówno
bezpośrednio jak i pośrednio (poprzez swoich mini-
strów).
W razie czasowej niezdolności do wykonywa-
nia swoich obowiązków lub pobytu za granicą, król
mianuje królewskiego zastępcę (zakres jego tymcza-
sowych obowiązków jest wyraźnie oznaczony i może być ograniczony przez panującego). Przed
ich podjęciem książę składa ślubowanie przed Zgromadzeniem Narodowym, (jeśli obraduje, jeśli
nie – przed królem), że „będzie lojalny wobec króla”.
WŁADZA WYKONAWCZA: spoczywa w rękach króla wraz z Radą Ministrów
i poszczególnych ministrów.
Przepis art. 44 konstytucji mówi, że „Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Mini-
strów i ministrów”.
Zasady sukcesji zostały ustalone przez
nieżyjącego już szejka Salmana bin Al Khalifa,
na zasadzie primogenitury męskiej, z wyjątkiem
sytuacji, w której król wskaże innego syna,
jako swego następcę.
Art. 120 konstytucji ustanowia wyraźny zakaz
jakichkolwiek zmian w zasadach
następstwa tronu.
63
Król mianuje i odwołuje premiera, a na jego wnio-
sek poszczególnych ministrów.
Ministrem może zostać jedynie obywatel (rezydent)
Bahrajnu, który ukończył przynajmniej 30 lat i korzysta
z pełni praw politycznych i obywatelskich. W myśl art. 44
konstytucji „O ile nie postanowiono inaczej, przepisy od-
noszące się do ministrów stosuje się także do premiera”.
Ministrowie odpowiadają przed królem: solidarnie za ogól-
ną politykę rządu i indywidualnie za działalność poszcze-
gólnych ministerstw. Złożenie urzędu przez premiera, bez
względu na powód, pociąga za sobą ustąpienie wszystkich
ministrów z ich stanowisk.
Każdy minister ponosi również odpowiedzialność
przed Izbą Deputowanych za działalność swojego minister-
stwa.
Wniosek o wotum zaufania może zostać zgłoszony
przez samego ministra, wniosek o wotum nieufności, –
przez co najmniej dziesięciu członków Izby Deputowa-
nych, po debacie nad odpowiedziami na zadane ministrowi
pytania. Głosowanie nad wnioskiem może się odbyć po
upływie 7 dni od jego złożenia i wymaga większości ⅔
ważnie oddanych głosów. Uchwalenie votum nieufności
nakłada na ministra obowiązek złożenia rezygnacji, która
jest przyjmowana ze skutkiem natychmiastowym.
W Izbie nie może być natomiast podnoszona kwe-
stia zaufania wobec premiera. Jeżeli jednak dwie trzecie
członków Izby Deputowanych uzna, że nie może dalej
współpracować z premierem, sprawa ta zostanie przedsta-
wiona Zgromadzeniu Narodowemu. Głosowanie nad wnio-
skiem może nastąpić nie wcześniej niż siódmego dnia od
jego wpłynięcia. Izba podejmuje decyzję większością
REWOLUCJA PERŁOWA
W lutym 2011 roku na Placu Perłowym
w stołecznym Manamie zebrały się
tysiące ludzi. Byli dobrze zorganizowa-
ni: mieli centrum prasowe, kantynę,
punkt pierwszej pomocy a protestujący
zapewniali, że to nie jest rewolucja, że
chcą tylko zmiany konstytucji i posza-
nowania praw człowieka.
Ich postulatami były: wolne wybory,
wzmocnienie władzy parlamentu, zwol-
nienie więźniów politycznych, rezygna-
cja premiera szejka Chalify bin Salma-
na al-Chalify – wuja króla, który
pozostaje u władzy od prawie 40 lat,
odkąd Bahrajn przestał być kolonią
brytyjską. (Na tle sąsiadów król Hamid
nie jest jednak bezwzględnym dykta-
torem. Bahrajn ma parlament pocho-
dzący z wyborów, kobiety mają prawo
głosu, a próbując ratować się przed
rewoltą, rząd wypłacił każdemu obywa-
telowi równowartość 7,5 tys. zł.).
Protestujący zostali brutalnie rozpę-
dzeni przez policję. Ewakuacja placu
potrwała niecałą godzinę. Według ofi-
cjalnego komunikatu MSW Bahrajnu,
podczas akcji trzy osoby zginęły a 231
zostało rannych.
U podłoża niepokojów tkwiły podziały
wyznaniowe. To marginalizowani szyici
byli siłą napędową protestów. Stanowią
65 % ludności Bahrajnu, ale rządzi nimi
sunnicka dynastia Al-Chalifa.
Bezrobocie wśród młodzieży zbliża się
do 20 proc., mimo to władze ściągają do
pracy sunnitów z Pakistanu, Indii,
Jordanii i Jemenu.
Ponad połowa z 730 tys. mieszkańców
kraju to robotnicy napływowi. Szyici są
zazwyczaj biedni, sunnici bogaci. Poza
tym maleńki archipelag w Zatoce Per-
skiej jest areną walki o wpływy między
dwoma gigantami: sunnicką Arabią
Saudyjską i szyickim Iranem. Teheran
uważa tamtejszych szyitów za Irań-
czyków, a cały kraj za swoją prowincję
(bo w XVII wieku Bahrajn znajdował
się pod panowaniem perskiej dynastii
Safawidów).
64
dwóch trzecich głosów, a następnie przedstawia ją królowi, który może pozbawić premiera urzę-
du i powołać nowy rząd albo rozwiązać Izbę Deputowanych (art. 67 konstytucji).
WŁADZA USTAWODAWCZA: „jest w rękach króla i dwuizbowego Zgromadzenia Narodo-
wego”:
Rada Konsultacyjna (Madżlis asz-Szura) – izba wyższa – 40 radców mianowanych przez
króla na 4- letnią kadencję (z możliwością reelekcji).
Król również powołuje prezesa Rady Konsultacyjnej, zaś dwóch jego zastępców wybie-
ranych jest przez Radę (art. 53 p. d konstytucji).
Każdy członek Rady Konsultacyjnej może poprosić o zwolnienie z członkostwa w Ra-
dzie, zwracając się z tym do przewodniczącego Rady, który zobowiązany jest złożyć wniosek do
króla w tej sprawie. Członkostwo wygasa dopiero z chwilą przyjęcia wniosku przez króla (art. 53
p. c konstytucji).
Deputowanym może zostać obywatel Bahrajnu, który w dniu powołania ukończył przy-
najmniej 35 lat, znajduje się na liście wyborczej oraz korzysta z pełni praw politycznych i oby-
watelskich. Ponadto powinien mieć doświadczenie polityczne lub być zasłużonym dla narodu
(art. 52 konstytucji).
→ We wrześniu 2000 roku emir powołał do Rady po raz pierwszy nie-muzułmanów, (z których
jeden jest chrześcijaninem, a drugi żydem) oraz cztery kobiety.
Izba Deputowanych – izba niższa – 40 deputowanych wybieranych w wyborach po-
wszechnych, bezpośrednich i w tajnym głosowaniu na 4-letnią kadencję.
Deputowanym może zostać obywatel Bahrajnu, który w dniu wyboru ma przynajmniej
30 lat, posiada pełnię praw obywatelskich i politycznych, a jego nazwisko widnieje na liście wy-
borczej. Ponadto musi posiadać umiejętność pisania i płynnego czytania po arabsku.
PRAWO: System prawny oparty na szariacie oraz częściowo na prawie egipskim i brytyjskim
(common law) .
→ Szkoły prawa: głównie malikicka, niewielka liczba hanbalitów.
Sądy w Bahrajnie wydają wyroki w imieniu króla.
RELIGIA: Islam jest religią państwową, który wyznaje ponad 80% mieszkańców (z tego ok. 2/3
stanowią szyici).
Przepis art. 22 konstytucji Bahrajnu gwarantuje wolność sumienia i religii.
65
Bahrajn, jako pierwsze państwo Zatoki Perskiej oficjalnie zezwolił chrześcijanom na budowę
kościołów (pierwszy z nich - katolicki kościół p.w.Najświętszego Serca Pana Jezusa powstał
w stolicy kraju – Manamie, w 1939 roku).
PARTIE POLITYCZNE: Działalność partii politycznych została zabroniona.
Funkcję formalnie nieistniejących partii spełniają tzw. stowarzyszenia polityczne (m.in.:
Arab Islamic Center Society, Constitutional Gathering Society, National Fraternity Society).
Główną grupą opozycyjną jest Ruch Wolności Bahrajnu, mający swoją siedzibę w Londynie.
CIEKAWOSTKI:
Po arabsku bahrani oznacza „dwa morza”.
Królestwo Bahrajnu to kraj wyspiarski zajmujący powierzchnię zaledwie 620 km².
Główna wyspa nosi nazwę Bahrajn, ale terytorium państwa obejmuje też szereg mniej-
szych wysepek. Większość terytorium pokrywa pustynia oraz słone bagna. Brak tutaj
również wyższych pasm górskich. Najwyższym punktem jest Jabal ad Dukhan liczący
122 m n.p.m.103
Dzięki wysoko rozwiniętej infrastrukturze telekomunikacyjnej i transportowej Bahrajn
jest siedzibą licznych międzynarodowych firm prowadzących interesy w regionie Zato-
ki Perskiej104.
Jeszcze całkiem niedawno nie istniał tu jakikolwiek system podatkowy, jednakże w
ostatnich latach wprowadzony został podatek od wynagrodzeń osób fizycznych (1-3%).
W Bahrajnie nie brakuje ani wielbicieli super samochodów, ani gotówki. Efektem tego
połączenia jest spektakularna kolekcja samochodów należących do członków rodziny
królewskiej i Bahrain Super Car Club. W tej kolekcji auta takie jak Bugatti Veyron czy
Ferrari 458 zdają się wręcz pospolite. Wypadają po prostu blado na tle tak kultowych
ikon motoryzacji jak Porsche Carrera GT, Ferrari 250 GTO, Lamborghini Reventon czy
Aston Martin DB5.
103 www.bahrain.bh
66
Kultura Bahrajnu jest bardzo tradycyjna, konserwatywna i ściśle związana z islamem.
Na ulicach i w codziennym życiu obowiązują tradycyjne stroje, czyli długa szata thobe
i nakrycie głowy ghutra. Kobiety na ubrania zakładają czarną pelerynę i zakrywają
twarz, aczkolwiek niektóre czasem można spotkać na ulicy w bardziej współczesnym
stroju. Męskie thobe, coraz częściej posiadają kieszenie, kołnierze i mankiety – na styl
zachodni105.
Powitania w Bahrajnie są zazwyczaj długie, a w dobrym tonie jest wypytywanie o ro-
dzinę oraz zdrowie, choć mężczyźni nie pytają nawzajem o swoje żony. Kiedy do poko-
ju ktoś wchodzi, obecni w nim ludzie wstają, a nowo przybyły każdemu podaje rękę.
Następnie przykłada dłoń do serca w geście afektu. Mężczyźni i kobiety mogą przy
powitaniu podać sobie ręce, ale tylko wówczas, gdy kobieta to zainicjuje. Tradycyjnie
przy odwiedzinach gościowi podaje się kawę lub
herbatę - nie tylko w domach, ale także sklepach
i biurach. Za niegrzeczne uważane jest zarówno
nie zaproponowanie takiego poczęstunku, jak
i jego odmowa106.
W Bahrajnie aranżowanie małżeństw wciąż jest
na porządku dziennym, choć współcześnie narze-
czeni mają często szansę spotkać się przed ślu-
bem. Tradycyjnie dziewczynki wydawano za mąż
w wieku 12-13 lat, ale obecnie czeka się raczej aż skończą edukację i znajdą pracę. We-
sela są duże i huczne, często liczba gości sięga pięciu czy sześciu setek. Zwyczajowo
mężczyźni i kobiety bawią się osobno107.
Jednym z głównych celów turystycznych jest tajemnicze aagarat al-hayah, tzw. drzewo
życia, liczące około 400 lat i zaliczane do cudów świata. Znajduje się na środku pusty-
ni. Nikt nie jest w stanie wytłumaczyć skąd drzewo czerpie wodę niezbędną do przeży-
cia.
104 Bahrajn - Podstawowe informacje, www.podroze.onet.pl 105 Bahrajn, www.bahrajn.lovetotravel.pl 106 Bahrajn – Kultura, obyczaje, zabytki, www.odyssei.com 107 Tamże, www.odyssei.com
Tradycyjny strój weselny Fot. commons.wikimedia.org
67
Jordańskie Królestwo Haszymidzkie
(Al-Mamlaka al-Urdunijja al-Haszimijja)
Dewiza: Bóg, Ojczyzna, Król
STOLICA: Amman.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: uwzględnia dwie
jednostki: 12 muhafaz : Adżlun, Akaba, Amman, Al-Balka,
Dżarasz, Irbid, Al-Karak, Maan, Madaba, Al-Mafrak, Al-
Tafila, Az-Zarka oraz 52 nahia.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski. Pierwszym językiem
obcym jest angielski.
WALUTA: 1 dinar (JOD) = 10 dirhamów = 100 piastrów
(qirsh) = 1000 filsów.
ŚWIĘTA NARODOWE:
25 maja – Święto Niepodległości (w 1946 roku
Jordania uzyskała niepodległość i stała się króle-
stwem rządzonym przez Abdullaha Husajna).
10 czerwca – Święto Wojska.
14 listopada – urodziny króla Husajna.
USTRÓJ: dziedziczna monarchia konstytucyjna.
KONSTYTUCJA: z dnia 1 stycznia 1952 roku (wielo-
krotnie nowelizowana)108.
Według konstytucji, Jordania jest niezależnym,
niepodzielnym i suwerennym państwem arabskim, a jej
mieszkańcy stanowią część narodu arabskiego (art.1 kon-
stytucji). Jordańczycy są równi wobec prawa i nie ma żad-
108 The Constitution of The Hashemite Kingdom of Jordan, www.representatives.jo oraz www.law.yale.edu
Symbolika:
Barwy flagi odnoszą się do barw arab-
skich kalifatów: Abbasydów (czarny),
Umajjadów (biały) i Fatymidów (zielo-
ny) pas. Czerwień jest kolorem dynastii
jordańskiej.
Siedmioramienna biała gwiazda symbo-
lizuje siedem wersetów Al-Fatiha (sury
otwierającej Koran). Tych siedem
ramion reprezentuje wiarę w jednego
Boga, ludzkość, pokorę, ducha narodo-
wego, cnotę, sprawiedliwość społeczną
i aspirację. Gwiazda oznacza również
jedność narodu arabskiego.
Niektórzy ludzie uważają, że odnosi się
również do siedmiu wzgórz, na których
został zbudowany Amman – stolica
kraju.
Herb Jordanii zaprojektowany w 1921
roku, został oficjalnie przyjęty w 1934
roku.
Korona symbolizuje monarchię.
Płaszcz heraldyczny nawiązuje do
dynastii Haszymidów.
W centralnej części znajduje się orzeł,
symbolizujący moc i potęgę.
Flagi są odniesieniem do symboli arab-
skiej rewolty.
Postument składa się z trzech źdźbeł
pszenicy oraz liścia palmy - roślin
stanowiących podstawę wyżywienia
mieszkańców Jordanii.
Pod postumentem zawieszone jest
najwyższe jordańskie odznaczenie -
Order Odrodzenia.
68
nej dyskryminacji między nimi ze względu na rasę, język czy religię. Rząd zapewnia, pracę i
edukację w granicach swoich możliwości, oraz pokój i równe szanse dla wszystkich Jordańczy-
ków (art.6). Źródłem wszelkich praw jest Naród (art.24 p.1 konstytucji).
GŁOWA PAŃSTWA: król.
Zgodnie z art. 30 konstytucji że król jest głową państwa i jest wolny od wszelkich zobo-
wiązań i odpowiedzialności, co w praktyce czyni go władcą absolutnym109.
W razie niepełnoletniości władcy (poniżej 18 roku życia) uprawnienia króla są wykony-
wane przez Regenta lub Radę Regencyjną – wyznaczonych dekretem królewskim przez panują-
cego monarchę. W razie śmierci króla bez dokonania takich nominacji, Regenta lub Radę Regen-
cyjną powołuje Rada Ministrów.
Natomiast jeśli król nie może wykonywać swoich obowiązków z powodu choroby lub
wyjazdu poza granice państwa, jego uprawnienia przechodzą na wiceregenta lub Radę Wice-
Regencyjną, powoływanych na tych samych zasadach, co w przypadku nieletniości władcy.
W przypadku śmierci regenta lub wiceregenta lub członka Rady Regencyjnej lub Rady
Wice-Regencyjnej lub w sytuacji jego niezdolności do wykonywania swoich obowiązków, Rada
Ministrów wyznacza odpowiednią osobę do zastąpienia go.
Regent lub wiceregentem lub członkiem Rady Regencyjnej i Rady Wice-Regencyjnej
może być osoba, która ukończyła 30 lat (według kalendarza księżycowego). Natomiast męscy
krewni króla mogą być powoływani z chwilą ukończenia 18 roku życia (według kalendarza księ-
życowego).
→ Król posiada szeroki zakres władzy wykonawczej i ustawodawczej.
Linia sukcesyjna do tronu Jordańskiego Królestwa Haszymidzkiego jest regulowana przez 28 art. konstytucji.
Zgodnie z nim tron dziedziczą, na zasadzie primogenitury, męscy potomkowie króla Abdullaha I.
Król może jednak wybrać jednego ze swoich braci jako spadkobiercę.
W tym przypadku, tytuł do tronu przechodzi na spadkobiercę. W przypadku bezpotomnej śmierci władcy i braku
braci i bratanków prawo wyboru władcy przysługuje Zgromadzeniu Narodowemu
(z wyraźnym jednak zastrzeżeniem, że królem może zostać wyłącznie muzułmanin,
zrodzony z muzułmańskich rodziców i zdrowy na umyśle).
Zgromadzeniu Narodowemu przysługuje również prawo detronizacji władcy, jeśli ten nie zdolny do pełnienia
swoich obowiązków (np. w przypadku choroby psychicznej).
69
WŁADZA WYKONAWCZA:
Władzę wykonawczą sprawuje król, który wykonuje swoje kompetencje poprzez mini-
strów zgodnie z postanowieniami konstytucji (art. 26 konstytucji).
Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów, który jest jej przewodniczącym i takiej
liczby ministrów, którzy są potrzebni i wymaga tego interes publiczny (art. 41 konstytucji).
Obecnie jest ich dwudziestu czterech110.
Król mianuje i odwołuje premiera, a na jego wniosek mianuje i dowołuje pozostałych mi-
nistrów. W przypadku rezygnacji lub odwołania Prezesa Rady Ministrów – ustępują również
wszyscy ministrowie (art. 35 w zw. z art. 50 konstytucji).
Ministrem może zostać mianowany wyłącznie Jordańczyk (art. 42 konstytucji).
Zgodnie z art. 45 konstytucji do kompetencji Rady Ministrów należy administrowanie
wszystkimi sprawami wewnętrznymi i zewnętrznymi państwa, z wyjątkiem tych spraw, które są
lub mogą być powierzone przez konstytucję lub jakiekolwiek inne przepisy innej osobie lub or-
ganowi. Zaś obowiązki premiera, ministrów i Rady Ministrów określa rozporządzenie uchwalone
przez Radę Ministrów i ratyfikowane przez króla.
Pisemne lub ustne rozkazy króla nie zwalniają ministrów z ich obowiązków (art. 49 kon-
stytucji).
Premier i ministrowie ponoszą zbiorową odpowiedzialność przed Izbą Deputowanych za
sprawy związane z porządkiem publicznym państwa. Ponadto każdy minister ponosi odpowie-
dzialność indywidualną przed Izbą Deputowanych w zakresie spraw swojego ministerstwa (art.
51 konstytucji).
Izba Deputowanych wyraża wotum nieufności zarówno Radzie Ministrów jak i poszcze-
gólnym ministrom bezwzględną większością głosów na wniosek Prezesa Rady Ministrów lub na
wniosek podpisany przez co najmniej dziesięciu posłów. Jeżeli uchwała zostanie przyjęta przez
Izbę Deputowanych, Rada Ministrów składa dymisję. Jeśli wotum nieufności dotyczy pojedyn-
czego ministra, powinien zrzec się urzędu (art. 53 i 54 konstytucji).
109 H. Obeidat, Przemiany polityczne i gospodarcze w Jordanii po 1989 r. [w:] „Krakowskie Studia Mię-
dzynarodowe” Nr 3/2007, s. 55. 110 List of Ministries & Sub Entities, www.jordan.gov.jo
70
Wotum zaufania wobec Rady Ministrów lub w jakiejkolwiek indywidualnej sprawie do-
tyczącej ministra może być odroczone tylko raz, nie dłużej jednak niż na 10 dni. W tym czasie
nie można rozwiązać izby (art. 54 p.2 konstytucji).
Ministrowie za przestępstwa popełnione w trakcie wykonywania swoich obowiązków są
sądzeni na podstawie przepisów kodeksu karnego i ustawy o wykroczeniach, przez Wysoki Try-
bunał składający się z marszałka Senatu jako przewodniczącego i ośmiu członków. Trzech, spo-
śród swoich członków, wybiera Senat drogą losowania, a pięciu spośród sędziów Sądu Najwyż-
szego (w kolejności starszeństwa). W razie konieczność skład Trybunału uzupełniany jest
poprzez wybór spośród przewodniczących sądów niższych instancji (także w kolejności starszeń-
stwa). Wyroki przed Trybunałem zapadają większością sześciu głosów – art. 55 w zw. z art. 57,
58 oraz 59 konstytucji.
Minister postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem zostaje zawieszony w czynno-
ściach aż do rozstrzygnięcia sprawy. Jego rezygnacja nie stanowi przeszkody do wszczęcie po-
stępowania karnego przeciwko niemu, lub toczącemu się postępowaniu (art. 61 konstytucji).
WŁADZA USTAWODAWCZA: Sprawowana jest przez dwuizbowe Zgromadzenie Narodowe
i króla (art. 25 konstytucji).
Zgromadzenie Narodowe składa się z:
Senatu (Majlis al-'Aayan) – izby wyższej
Izby Deputowanych (Majlis an-Nuwāb) – izby niższej.
Kadencja Zgromadzenia Narodowego trwa 4 lata, przy czym izba niższa może być rozwiąza-
na przez monarchę przed końcem kadencji. Król może również, w drodze dekretu królewskiego,
wydłużyć kadencję izby na okres nie krótszy niż rok i nie dłuższy niż dwa lata (art. 65
w zw. z art. 68 konstytucji).
Zgromadzenie Narodowe odbywa jedną sesję zwyczajną w każdym roku swojej kadencji
(art. 77 konstytucji).
Senat składa się z nie więcej niż z połowy liczby członków Izby Deputowanych (art.65 kon-
stytucji). Król powołuje członków Senatu (obecnie 75) i wyznacza spośród nich marszałka. Ka-
dencja przewodniczącego Senatu wynosi dwa lata, ale może on być mianowany ponownie (art.
36 oraz 65 konstytucji).
150 członków izby niższej pochodzi z demokratycznych wyborów (tajnych i bezpośred-
nich). W tym: 27 wybieranych jest w systemie proporcjonalnym z ogólnokrajowych list, a 108
71
pochodzi z jednomandatowych okręgów wyborczych. Oprócz tego 15 miejsc zarezerwowanych
jest wyłącznie dla kobiet111.
Senatorem i deputowanym może zostać tylko obywatel Jordanii będący jej rezydentem,
który ukończył 40 rok życia, niekarany, zdrowy psychicznie, niebędący bliskim krewnym mo-
narchy. Ponadto senator powinien należeć do jednej z następujących klas: teraźniejsi lub byli
premierzy i ministrowie, osoby, które wcześniej piastowały urząd ambasadora, ministra pełno-
mocnego, przewodniczącego Izby Deputowanych, prezesa i sędziów Sądu Kasacyjnego, sądów
obywatelskich i odwoławczych sądów szariackich, emerytowani oficerowie w randze porucznika
i powyżej, byli posłowie, którzy zostali wybrani co najmniej dwukrotnie oraz i inne podobne
osobistości, które cieszą się zaufaniem wynikającym z ich pracy i zasług na rzecz narodu i kraju
(art. 75 w zw. z art. 64 konstytucji)
Art. 76 konstytucji ustanawia zasadę incompatibilitas. Nikt nie może być równocześnie
posłem i senatorem. Ponadto członkowie Senatu i Izby Deputowanych podczas swojej kadencji
nie mogą piastować urzędów publicznych.
PRAWO: Jordański system prawny wywodzi się z plemiennych tradycji Beduinów, szariatu oraz
ottomańsko-egipskiej wersji kodeksu Napoleona112.
Artykuł 97 konstytucji gwarantuje niezależność władzy sądowniczej, wyraźnie stwierdza-
jąc, że sędziowie podlegają wyłącznie prawu. Wszystkie wyroki wydawane są w imieniu króla
i zapadają zgodnie z prawem (art. 27 konstytucji).
Jordański wymiar sprawiedliwości obejmuje trzy kategorie sądów: cywilne, religijne
i specjalne. Najwyższym organem wymiaru sprawiedliwości jest Sąd Najwyższy (art. 99 konsty-
tucji).
Sądy cywilne mają jurysdykcję nad wszystkimi osobami we wszystkich sprawach (cywil-
nych i karnych, w tym wnoszonych przeciwko rządowi).
Sądy szariackie właściwe są dla spraw dotyczących statusu osobowego muzułmanów
(m.in. ślubów, rozwodów i dziedziczenia) a także w sprawach odnoszących się do waqfs (użyt-
kowania wieczystego gruntów państwowych (lub nieruchomości), z których dochody idą na fun-
111 Jordan election, www.bbc.com. Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się dnia 23 stycznia 2013 roku
i zostały zbojkotowane przez opozycję (m.in. Bractwo Muzułmańskie), która zarzuciła władzy stworzenie ordynacji
wyborczej korzystnej dla monarchy. K. Fahim, As Elections Near, Protesters in Jordan Increasingly Turn Anger
Toward the King,”The New York Times”/21.01.2013. 112 R. Husseini, Women’s Rights in the Middle East and North Africa: Progress Amid Resistance, Freedom
House 2013, s. 3.
72
dacje pobożne) oraz sprawach dotyczących Diya (rekompensaty finansowej wypłacanej ofierze
lub jej spadkobiercom w przypadku zabójstwa, uszkodzenia ciała lub uszkodzenia mienia), gdy
obie strony są muzułmanami lub jedna jest i jak muzułmaninem a druga nie-muzułmaninem, ale
wyraziła zgodę na jurysdykcję sądu szariackiego)113. Niewierzący oraz wyznający inną religie niż
islam podlegają w tym zakresie osobnym trybunałom.
W sprawach dotyczących stron o różnych religiach jurysdykcję sprawują sądy świeckie
(art. 102,103 i 105 konstytucji).
Choć mianowanie i odwołanie sędziów zatwierdza król, w praktyce sędziowie podlegają
nadzorowi Wyższej Radzie Sądownictwa.
→ Szkoły prawa: szafi’icka, niewielkie grupy hanbalitów i malikitów.
RELIGIA PAŃSTWOWA: islam sunnicki.
Państwo zapewnia bezpłatne korzystanie z wszystkich form kultu i obrzędów religijnych,
chyba że jest to niezgodne z obyczajami, porządkiem publicznym lub moralnością (art. 14 kon-
stytucji).
PARTIE POLITYCZNE: W Jordanii istnieje system wielopartyjny, ale rzeczywiste znaczenie
ma tylko Partia Akcji Muzułmańskiej (Al-Jabhat al-Amal al-Islami, związana ze Stowarzysze-
niem Braci Muzułmanów), a w parlamencie dominują bezpartyjni zwolennicy króla114.
Izba Deputowanych przegłosowała w lipcu 2012 roku wpisanie do prawa o partiach poli-
tycznych zakazu tworzenia ugrupowań o podłożu religijnym oraz powierzyła jurysdykcję nad
partiami politycznymi Ministerstwu Spraw Wewnętrznych115.
113 M. Ariff, The Islamic voluntary sector in Southeast Asia, Institute of Southeast Asian Studies 1991,
s. 42; www.kinghussein.gov.jo 114 Jordanian parliament moves to ban Muslim Brotherhood party, www.haaretz.com 115 Jordano, www.freedomhouse.rg
73
CIEKAWOSTKI:
Jordania położona jest w strefie klimatów zwrotnikowych i suchych. Wyjątek stanowi
północno-zachodnia część kraju, gdzie panuje klimat umiarkowany, kontynentalny.
Średnia miesięczna temperatura powietrza wynosi odpowiednio: w styczniu: 15°C, w lip-
cu: 30-35°C. Na zachodzie Jordanii temperatura w lecie może osiągać wartość nawet
50°C116.
Jordania jest jednym z najczystszych, najbezpieczniejszych i najlepiej zorganizowanych
państw w Zatoce Perskiej117.
Królowa Jordanii – Rania jest najbardziej znaną
monarchinią swojej generacji. Niektórzy mówią, że
jest bardziej znana od swojego męża i nazywają go
„mężem Ranii”.
Skarbem kultury narodowej Jordanii jest Petra –
starożytne miasto wykute w skale, które umiesz-
czono na liście zabytków UNESCO. Budowniczy
nabatejscy kuli je w skałach i zdobili wspaniałymi
fasadami, łącząc motywy grecko-rzymskie i orientalne.
Archeolodzy natrafili w Jordanii na imponujące ślady miasta sprzed 20 tysięcy lat. Wy-
kopaliska dowodzą, że teren, który teraz jest pustynią, kiedyś stanowił pełną strumieni
krainę z bujną roślinnością118.
W Jordanii odkryto kolekcję, na którą składa się 70 miedzianych stron spiętych ołowia-
nymi pierścieniami, które są najstarszymi chrześcijańskimi świadectwami pisanymi119.
Wadi Rum uważane jest za najpiękniejszą pustynię na świecie. Z piaszczystej równiny
wyrastają skalne masywy z czerwonawego piaskowca, w zacienionych szczelinach zna-
leźć można inskrypcje i naskalne rysunki koczowniczych plemion arabskich120.
116 Pogoda i klimat w Jordanii, www.travelmaniacy.pl 117 Jordania, www.poznajnieznane.pl 118 Prehistoryczne miasto pod piaskami pustyni, www.polishexpress.co.uk
Petra Fot.www.vanatour.am
74
Tradycyjnym strojem męskim jest galabija, sięgająca do kostek bawełniana tunika. Na-
krycie głowy to najczęściej biało czerwona chusta (hatta), którą podtrzymuje pętla z czar-
nego sznurka zwanego agala. Tradycyjny strój kobiecy jest bardzo dekoracyjny (przód sukni,
boki i rękawy zwykle zdobione są kunsztownym haftem). Kostiumy w północnej części kraju za-
zwyczaj były jednej długości, z długimi rękawami i kwadratowym dekoltem (shirsh). Suknie z
centralnej i południowej Jordanii charakteryzowały się podwójną długością – zwane thob 'ob
(„złożone sukienki”)121.
Społeczeństwo Jordanii jest bardzo młode (ok. 37% ludności to osoby poniżej 15 lat), co
jest rezultatem dość wysoko rozwiniętej służby zdrowia (średnia długość życia: 72 lata)
oraz powszechnej wielodzietności. Wyższy poziom życia w mieście powoduje liczne mi-
gracje (79% ludności żyje w miastach), ale także bezrobocie (oficjalnie 15%, nieoficjalnie
jest mowa nawet o 40%). Szkolnictwo podstawowe obejmuje w zasadzie całe społeczeń-
stwo. Istnieje 20 państwowych i prywatnych szkół wyższych. Stosunkowo wielu Jordań-
czyków studiuje za granicą122.
Jordańczycy witają się uściskiem dłoni, a goście zawsze powinni przynosić w darze kwia-
ty lub słodycze123.
119 Największe odkrycie w historii chrześcijaństwa?, www.polishexpress.co.uk 120 G. Micuła, W krainie czarnego irysa – Jordania, www.bez-recepty.pgf.com.pl 121 www.thelovelyplanet.net 122 Jordania, www.edu.gazeta.pl 123 Jordania – tradycje, www.jordania.lovetotravel.pl
75
Państwo Katar
(Daulat Qatar)
STOLICA: Doha.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 10 prowincji
(mufhaz): Al-Ghuwajrijja, Al-Dżumajlijja, Al-Chaur, Al-
Wakra, Ar-Rajjan, Dżarijan al-Batina, Asz-Szamal, Umm
Salal oraz Musajid.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski (w powszechnym użyciu
jest język angielski, szczególnie w handlu i biznesie).
WALUTA: rial katarski (QAR) - 1 rial = 100 dirhemów.
ŚWIĘTA NARODOWE:
3 września – Dzień Niepodległości (rocznica pod-
pisania układu o przyjaźni Wielką Brytanią w 1971
roku);
18 grudnia - dzień objęcia władzy przez rodzinę
Al-Thani.
USTRÓJ: dziedziczna monarchia konstytucyjna.
KONSTYTUCJA: zaaprobowana w referendum po-
wszechnym dnia 29 kwietnia 2003 roku, przyjęta przez
emira dnia 8 czerwca 2004 roku, weszła w życie dnia
9 czerwca 2005 roku124.
Przepis art. 1 konstytucji mówi, że Katar jest nieza-
leżnym, suwerennym państwem, o demokratycznym
ustroju.
Źródłem władzy jest naród, a rząd opiera się na
podziale władzy. „Wszyscy są równi wobec prawa i nie
dokonuje się jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na
124 Constitution of Qatar, www.gov.qa
Symbolika:
Flaga powstała w 1948 roku, ale ofi-
cjalnie flagą państwową została w roku
1971.
Flaga Kataru składa się dwóch barw –
białego i kasztanowego, które są od
siebie oddzielone dziewięcioma zębami.
Kolor biały symbolizuje pokój.
Barwa kasztanowa to symbol krwi
przelanej przez Katarczyków, szcze-
gólnie w II połowie XIX w., kiedy to-
czono walki plemienne.
Dziewięć zębów odnosi się do Kataru
jako dziewiątego członka „pojednanych
emiratów” Zatoki Arabskiej, co nastą-
piło po katarsko-brytyjskim traktacie
z 1916 roku.
Godło - od 1976 roku.
Piaskowy kolor tła nawiązuje do pu-
stynnego charakteru państwa.
Palma daktylowa jest jedną z najważ-
niejszych roślin uprawnych w krajach
arabskich, a jednomasztowy żaglowiec
(istnieją wersje godła z żaglowcem
trójmasztowym), płynący w kierunku
wybrzeża i morze podkreślają znacze-
nie morza dla Kataru. Do czasu odkry-
cia ropy naftowej te elementy decydo-
wały o życiu mieszkańców kraju.
Zakrzywione szable są tradycyjną
bronią arabską, używaną jeszcze w XX
wieku.
Na białej części znajduje się brązowy
napis arabski z nazwą państwa, zaś na
części brązowej umieszcza się niekiedy
analogiczny biały napis w języku angiel-
skim.
76
płeć, rasę, język lub religię”, a „Poszanowanie konstytucji, przestrzeganie przepisów wydanych
przez władze publiczne, przestrzeganie porządku publicznego i moralności, przestrzeganie trady-
cji narodowych i ustalonych zwyczajów jest obowiązkiem wszystkich, którzy mieszkają w Pań-
stwie Kataru lub wjeżdżają na jego terytorium” (art. 59, 35 i 57 konstytucji).
GŁOWA PAŃSTWA:
Głową państwa jest emir. Jego osoba jest nietykalna. Wszyscy są mu winni szacunek. Po-
za tym reprezentuje państwo na zewnątrz i wewnątrz oraz we wszystkich stosunkach międzyna-
rodowych (art. 64 i 66 konstytucji).
Zasady sukcesji zostały ustalone w art. 8-16 konstytucji Kataru.
Zgodnie z nimi tron jest dziedziczony na zasadzie primogenitury męskiej
(przez synów Hamada Bin Khalifa Bin Hamada Bin Abdullaha Bin Jassima).
W przypadku braku męskiego potomka, po konsultacjach z rodziną królewską i ludźmi „mądrości” w państwie
tron przechodzi na boczną linię rodziny Al-Thani.
Spadkobierca musi być Katarczykiem i muzułmaninem pochodzącym od muzułmańskiej matki.
W przypadku, gdy ma mniej niż 18 lat – rządy w państwie sprawuje Rada Regencyjna składająca się
z przewodniczącego oraz nie mniej niż z trzech i nie więcej niż
z pięciu członków rodziny panującej.
W razie istotnych, przejściowych okoliczności lub pobytu za granicą, obowiązki emira
przejmuje następca tronu. Emir może również swoim dekretem przekazać następcy pełnienie
niektórych swoich obowiązków lub funkcji (art. 11 i 12 konstytucji).
WŁADZA WYKONAWCZA: Rada Ministrów z premierem na czele.
→ Wyłączne prawo do powoływania i odwoływania premiera i ministrów należy do emira (art.
72 i 73 konstytucji).
Rada Ministrów pomaga emirowi w wypełnianiu jego funkcji i wykonuje swoje upraw-
nienia zgodnie z konstytucją i przepisami prawa (art. 120 konstytucji).
Ministrowie realizują ogólną politykę rządu, każdy w granicach swojej jurysdykcji (art.
122 konstytucji).
Emir może w każdym czasie, kiedy uzna to za niezbędne dla interesu publicznego, zwołać
Radę Ministrów, a podczas posiedzeń Rady, w których uczestniczy – przewodniczy jej. Również
następca tronu – przewodniczy obradom Rady Ministrów, na których jest obecny (art. 67 p. 3
w zw. z art. 12 konstytucji).
77
Obrady Rady Ministrów są tajne, a decyzje powinny zapadać większością głosów obec-
nych członków („mniejszość musi się liczyć z opinią większości”). Jednak, gdy głosy rozkładają
się po równo, premier ma głos decydujący (art. 126 konstytucji).
Premier i ministrowie ponoszą przed emirem solidarną odpowiedzialność za realizację
ogólnej polityki rządu i indywidualną za sprawy należące
do ich kompetencji (art. 111 i 123 konstytucji).
Ponadto ministrowie ponoszą odpowiedzialność
polityczną przed Radą Konsultacyjną.
Minister, po udzielonej odpowiedzi na skierowaną
do niego interpelację może być poddany pod głosowanie
o wotum zaufania – na wniosek swój lub podpisany przez
piętnastu członków Rady. Rada nie może podjąć uchwały
w tej sprawie przed upływem, co najmniej dziesięciu dni
od złożenia wniosku. Złożenie wniosku, uchwalenie wotum
zaufania lub nieufności wymaga większości dwóch trzecich
Rady.
WŁADZA USTAWODAWCZA: jednoizbowa Rada
Konsultacyjna (Madżlis asz-Szura).
→ Do Rady Konsultacyjnej zgodnie z art. 76 konstytucji
oprócz władzy ustawodawczej należy zatwierdzanie ogól-
nej polityki rządu, budżetu i kontrola nad władzą wyko-
nawczą.
→ W wyjątkowych przypadkach, które wymagają pilnych
działań, kiedy Rada nie obraduje, emir może wydawać de-
krety mające moc ustaw. Powinny być one jednak przed-
stawione do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Ra-
dy, która może zażądać większością dwóch trzecich
głosów, dokonania w nich poprawek lub ich odrzucenia (ma na podjęcie takiej decyzji maksy-
malnie 40 dni od daty złożenia dekretu). Dekret traci moc z dniem odrzucenia go przez Radę lub
z upływem przewidzianego dla dokonania poprawek terminu (art. 70 i 81 konstytucji).
W 2013 roku dotychczasowy emir –
szejk Hamad ibn Chalifa al-Thani poin-
formował, że podjął decyzję o abdyka-
cji i przekazaniu władzy następcy
tronu, swojemu synowi szejkowi Tami-
mowi: „Nadszedł czas, żeby otworzyć
nową kartę historii i przekazać odpo-
wiedzialność (za państwo) nowemu
pokoleniu” - powiedział władca katar-
skiego państwa w transmitowanym
przez telewizję orędziu do narodu.
Jego abdykacja - jak zauważyła agen-
cja AFP - jest pierwszą w historii
Kataru i w nowożytnej historii państw
arabskich. Do tej pory zmiany na naj-
wyższych szczeblach często dokonywa-
ły się w wyniku detronizowania lub
aresztowania.
W 1972 roku w wyniku pałacowego
przewrotu do władzy doszedł Chalifa
ibn Hamad. Podobnie było w 1995 roku,
gdy syn obalił własnego ojca.
Szejk Tamim ibn Hamad ibn Chalifa as-
Sani w chwili objęcia tronu miał 33 lata
i został najmłodszym władcą Kataru.
Jest czwartym synem szejka Hamada
i jego drugiej żony, wpływowej Mozy
Bint Nasser. (Następcą tronu został
ogłoszony przed dziesięciu laty. Sys-
tematycznie przez lata umacniał swą
pozycję, angażując się w delikatne
kwestie polityki wewnętrznej i zagra-
nicznej).
78
Rada składa się z czterdziestu pięciu członków, z których trzydziestu pochodzi
z powszechnych wyborów, a pozostałych piętnastu członków powołuje emir spośród ministrów
lub innych osób. Kadencja Rady trwa cztery lata. Rada odbywa swe posiedzenia
w Doha, ale emir może zwołać Radę w innym miejscu (art.
77, 81 i 91 konstytucji).
Emir może również rozwiązać Radę (w drodze rozpo-
rządzenia, w którym podaje powody jej rozwiązania), z tym
jednak zastrzeżeniem, że Rada nie może zostać rozwiązana
dwa razy z tego samego powodu. W przypadku rozwiązania,
wybory do nowej Rady powinny odbyć się w terminie nie-
przekraczającym sześciu miesięcy od daty rozwiązania Rady
(art. 104 konstytucji).
Członkiem Rady może zostać nienaturalizowany („oryginalny”) obywatel Kataru, który
ukończył 30 lat, biegły w czytaniu i pisaniu po arabsku oraz nigdy nie został skazany za przestęp-
stwo na tle moralnym („podłość, nieuczciwość”) – chyba, że został zrehabilitowany.
Członkostwo w Radzie wygasa wraz ze śmiercią lub całkowitym inwalidztwem, wyga-
śnięciem terminu członkostwa, rezygnacją, usunięciem z urzędu lub rozwiązaniem Rady.
Żaden członek nie może być usunięty z Rady, chyba, że traci pewność siebie
i poczucie własnej wartości, zostanie zdyskwalifikowany za niespełnianie jednego
z warunków członkostwa, na podstawie, którego został wybrany lub naruszy obowiązki wynika-
jące z członkostwa. Rezolucja o usunięciu z Rady jest podejmowana większością 2/3 głosów jej
członków (art. 80, 101 i 103 konstytucji).
Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom Kataru, obojga
płci, którzy ukończyli 18 lat.
PRAWO: System prawny Kataru oparty jest na szariacie.
Według art. 129 konstytucji: „Nadrzędność prawa jest podstawą
rządów w państwie. Cześć sądownictwa, jego integralności i bezstronność sędziów jest zabezpie-
czeniem praw i wolności”.
Zaś w art. 36 zostały zagwarantowane: wolność osobista oraz nietykalność: nikt nie może
zostać aresztowany, zatrzymany, przeszukany, poddany torturom lub jakiemukolwiek poniżają-
cemu traktowaniu (a tortury – w tym chłosta i kamienowanie, uważane są za przestępstwo i pod-
Sądy szariackie
zostały zniesione
dekretem emira
w 2003 roku.
W wyborach z 2003 roku
do Centralnej Rady Municypalnej
weszła kobieta – szejcha
Jusuf Hasan Al-Dżufairi – stając się
tym samym pierwszą kobietą
w całej Zatoce Perskiej, która
objęła tak wysokie stanowisko
w państwie.
W tym samym roku również pierwsza
kobieta – Sheikha Ahmed Al Mahmoud
otrzymała ministerialną nominację.
79
legają karze). Przepis konstytucyjny gwarantuje również nietykalność mieszkania i swobodę po-
ruszania się.
Sędziowie są niezależni i nie podlegają jakiejkolwiek władzy w ramach wykonywania
swoich funkcji sądowniczych (art. 131 konstytucji).
Sądy wydają wyroki w imieniu emira (art. 63 konstytucji).
→ Szkoła prawa: hanbalicka.
RELIGIA: islam.
Konstytucja w art. 50 gwarantuje wolność wyznania (pod warunkiem zachowania po-
rządku publicznego i moralności).
Kwestie spraw duchownych i budowy meczetów podlegają Ministerstwu Spraw Islam-
skich.
PARTIE POLITYCZNE: nie ma, a stanowiska publiczne są rozdzielane decyzjami emira.
CIEKAWOSTKI:
Społeczeństwo katarskie jest najbogatszym społeczeństwem świata.
Katar, niegdyś kraj poławiaczy pereł, dorobił się na ropie naftowej, ale swoją dzisiejszą
passę zawdzięcza gazowi ziemnemu. W 1971 r. u wybrzeży emiratu odkryto największe
pojedyncze złoże na świecie – tzw. Pole Północne, które mieści 18 bln m³ gazu, co daje
Katarowi trzecie, co do wielkości zasoby tego surowca na świecie125.
Od 1995 roku Katar wszedł na drogę liberalizacji politycznej i gospodarczej. W roku
1999 przyznano kobietom bierne i czynne prawa wyborcze126.
Katar liczy niewiele ponad 1,5 mln mieszkańców, ale rdzennych Katarczyków jest zaled-
wie 250 tys. Pozostali – to zagraniczni pracownicy najemni.
Kultura Kataru, tak jak w innych krajach arabskich, zdominowana jest przez islam. Obo-
wiązują normy obyczajowości muzułmańskiej, aczkolwiek daje się zauważyć stopniową
liberalizację w tej kwestii127.
125 W. Smoczynski, Katar: emirat na gazie, www.polityka.pl 126 www.qatarembassy.pl 127 www.worldtravelguide.net/qatar R. Frister, Katar: małe państwo, duża potęga, www.polityka.pl
80
Wyznawcy islamu stanowią 77% obywateli (100% wśród Katarczyków, w tym 90% to
sunnici). Z powodu napływu imigrantów zarobkowych, pojawiły się także inne religie,
z których najbardziej popularne jest chrześcijaństwo (9%). Jednak publikowanie, import
oraz dystrybucja niemuzułmańskich książek są kontrolowane i dozwolone wyłącznie na
własny użytek. Działalność misyjna jest zakazana. Pomimo tego Katar zgodził się na bu-
dowę chrześcijańskiej świątyni (wspólnej dla wszystkich odłamów), nawiązał kontakty ze
Stolicą Apostolską i żydowskimi rabinami128.
W Katarze nie ma komunikacji publicznej. Ludzie przemieszczają się własnymi pojazda-
mi, (zdarza się, że ze szczerego złota czy srebra) albo taksówkami, które są bardzo tanie
(bo litr benzyny w przeliczeniu na naszą walutę, kosztuje ok. 80 groszy)129.
Brakuje tutaj jednak jakiejkolwiek kultury jazdy: kierowcy zazwyczaj nie używają miga-
czy, a jeśli już się na to decydują, to włączają prawy
skręcając w lewo i na odwrót. Bardzo często rów-
nież z prawego pasa skręcają w lewo, a z lewego w
prawo. Taksówkarz zauważywszy klienta potrafi
zatrzymać się na rondzie, a mimo to – nie ma tam
korków, a samochody przemieszczają się bardzo
płynnie130.
W Katarze swoją siedzibę ma najbardziej znana
arabska telewizja Al-Dżazira131.
128 www.qatarembassy.pl 129 M.W. Rymarkiewicz, Qatar – najdziwniejsze państwo świata, www.rymarkiewicz.com 130 Tamże, www.rymarkiewicz.com 131 www.aljazeera.net
Doha Fot. www.digbymorris.com
81
Państwo Kuwejt
(Al-Kuwajt)
STOLICA: Kuwejt.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 6 gubernatorstw
(muhafaza): Al-Ahmadi, Al-Farwanija, Al-Asima, Al-
Dżahra, Kawalli oraz Mubarak al-Kabir.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski, ale w powszechnym
użyciu jest również język angielski.
WALUTA: 1dinar Kuwejcki (KWD) = 1000 flisów.
ŚWIĘTA PAŃSTWOWE:
25 lutego – Święto Narodowe (upamiętniające
oswobodzenie spod irackiej okupacji).
26 lutego – Święto Wyzwolenia (siły ONZ pod
dowództwem Stanów Zjednoczonych – po trwają-
cej ok. 6 tygodni wojnie (zwanej I wojną w Zatoce
Perskiej) wyzwoliły Kuwejt).
19 czerwca – Rocznica proklamowania niepodle-
głości (którą Kuwejt uzyskał w 1961 roku, po pod-
pisaniu układu z Wielką Brytanią).
USTRÓJ: dziedziczna monarchia konstytucyjna.
→ od 1756 roku pod władzą panującej do dziś dynastii as-Sabah.
System rządów opiera się na zasadzie podziału
i współpracy władzy, która nie może zrezygnować w cało-
ści lub części swoich kompetencji określonych w Konsty-
tucji (art. 50 konstytucji).
KONSTYTUCJA: z dnia 11 listopada 1962 roku oktro-
jowana przez emira132.
132 The constitution of The State of Kuwait, www.kuwaitconstitution.org
Symbolika:
Oficjalnie flagą państwową została
w 1961 roku.
Czerń w kulturze arabskiej jest symbo-
lem zemsty. W tym wypadku, oznacza
klęskę wrogów.
Zieleń to kolor islamu (może również
oznaczać żyzne pola).
Biel symbolizuje moralną czystość
i dobre intencje.
Czerwień zaś to krew wrogów.
Godło Kuwejtu zostało ustanowione
w 1962 roku.
Jego tarcza jest umieszczona na rozpo-
startych skrzydłach sokoła, zamiast
tułowia ptaka umieszczono narodową
flagę. Na tarczy godła znajduje się
płynący po morzu żaglowiec (tradycyjny,
arabski dhow), na górnym okręgu tarczy
w białym polu umieszczono pełną nazwę
państwa, zapisaną w języku arabskim.
Dhow symbolizuje tradycyjne związki
kraju z morzem.
Sokół symbolizuje ród Kurajszytów,
z których wywodzi się prorok Muham-
mad,
82
Kuwejt jest suwerennym w pełni niezależnym państwem arabskim, a jego mieszkańcy są
częścią narodu arabskiego. System rządów w Kuwejcie jest demokratyczny, w ramach, którego
władza spoczywa w rękach narodu, będącego źródłem wszelkiej władzy (art. 1 w zw. z art. 6).
Sprawiedliwość, wolność i równość są filarami społeczeństwa; współpraca i wzajemna
pomoc stanowią najmocniejsze więzi między obywatelami. Państwo chroni te filary i zapewnia
obywatelom bezpieczeństwo, spokój i równe szanse (art. 6 i 7 konstytucji).
GŁOWA PAŃSTWA:
Głową państwa jest emir, który wykonuje swoje uprawnienia poprzez ministrów. Jego
osoba jest nietykalna, nie może podlegać również krytyce (art. 54 w zw. z art. 55). W razie poby-
tu emira poza granicami kraju lub niezdolności do pełnienia obowiązków – jego obowiązki
przejmuje na mocy dekretu królewskiego – następca tronu (art. 61 konstytucji).
WŁADZA WYKONAWCZA: należy do emira, Rady Ministrów i ministrów (art. 52 konstytu-
cji).
Mianowanie i odwołanie premiera należy wyłącznie do emira. Ministrów mianuje i odwo-
łuje emir – na wniosek premiera. Ministrowie mogą być powoływani spośród członków Zgroma-
dzenia Narodowego (jednak ich liczba nie powinna przekraczać trzeciej jego części) – art. 56
konstytucji.
Nowy gabinet, niezwłocznie po utworzeniu prezentuje swój program przed Zgromadze-
niem Narodowym, które może zgłaszać swoje uwagi (art. 98 konstytucji).
Parlamentarzyści mają prawo do zgłaszania interpelacji oraz tworzenia komisji śledczych.
Emir wybierany jest spośród męskich potomków założyciela Kuwejtu Mubaraka al-Sabah.
Po objęciu tronu – powinien wyznaczyć swojego następcę – na co ma maksymalnie rok.
Następca tronu powinien być pełnoletni, w pełni władz umysłowych, prawego pochodzenia – od muzułmańskich rodziców.
Przed wydaniem dekretu sukcesyjnego, powinno się odbyć głosowanie w Zgromadzeniu Narodowym, które większością
głosów na specjalnym posiedzeniu musi wyrazić aprobatę dla spadkobiercy. Gdyby nie udało się w tej procedurze wskazać
następcy, emir wyznacza, co najmniej trzech męskich potomków Mubaraka al-Sabah, którym Zgromadzenie Narodowe
złoży ślubowanie oddania jak prawowitemu następcy (art. 4 konstytucji).
Następca tronu przed przystąpieniem do wykonywania swoich uprawnień ślubuje przed Zgromadzeniem Narodowym
(a gdy nie obraduje – przed emirem) lojalność wobec władcy (art. 63 konstytucji).
83
Członkom Zgromadzenia Narodowego przysługuje
prawo zgłaszania interpelacji oraz zapytań zarówno do
premiera jak i poszczególnych ministrów (art. 99 i 100
konstytucji).
Każdy minister ponosi odpowiedzialność przed
Zgromadzeniem Narodowym za działalność swojego mini-
sterstwa. Przegłosowanie wotum nieufności wobec mini-
stra, zobowiązuje go do natychmiastowego złożenia for-
malnej rezygnacji.
Kwestia zaufania wobec ministra może być podnie-
siona na jego żądanie lub na wniosek podpisany przez dzie-
sięciu członków Zgromadzenia, zgłoszony po debacie nad
odpowiedzią na interpelację skierowaną do ministra. Gło-
sowanie nie może się odbyć przed upływem siedmiu dni od
jego zgłoszenia. Wycofanie zaufania wobec ministra może
nastąpić większością głosów, (przy czym ministrowie
wchodzący w skład Zgromadzenia Narodowego nie biorą
udziału w głosowaniu).
W Izbie nie może być podnoszona kwestia zaufania
wobec premiera. Jeżeli jednak deputowani zdecydują (we-
dług tych samych zasad jak przy wotum zaufania wobec
ministra), że nie mogą współpracować z premierem, spra-
wa zostanie przedstawiona głowie państwa. Emir może
odwołać premiera i powołać nowy gabinet lub rozwiązać
Zgromadzenie Narodowe. Rezygnacja premiera lub jego
usunięcie z urzędu pociąga za sobą ustąpienie wszystkich
ministrów (art. 101, 102 i 129 konstytucji).
Premier przewodniczy posiedzeniom Rady Mini-
strów i nadzoruje koordynację prac pomiędzy różnymi re-
sortami (art. 127 konstytucji).
Parlament w Kuwejcie nie jest organem
fasadowym.
Z ciał ustawodawczych w państwach
nad Zatoką Perską posiada największe
uprawnienia.
O najważniejszych sprawach, zwłasz-
cza na polu polityki międzynarodowej,
decydują emir i premier, ale parlamen-
tarzyści zatwierdzają budżet oraz
sprawozdania z jego realizacji. Mają
również prawo zawetować ustawę
podpisaną przez emira w okresie swo-
jego rozwiązania oraz odrzucić rządo-
wy projekt ustawy, ponadto mają ini-
cjatywę ustawodawczą.
Choć konstytucja zawiera zapis
o równości płci, czynne prawo wyborcze
ma zaledwie 10% obywateli i obejmuje
wyłącznie piśmiennych mężczyzn, któ-
rzy ukończyli 21 lat i których rodziny
zamieszkują Kuwejt od 1920 roku.
W wyborach do parlamentu z czerwca
2012 roku żadna z 28 kandydatek nie
zdobyła mandatu. Konserwatywne
społeczeństwo Kuwejtu głosowało prze-
ważnie na mężczyzn. Ponadto urzędnicy
tak podzielili okręgi, aby kobiety mu-
siały rywalizować o mandat z popular-
nymi reformatorami.
Mimo to, czerwcowe wybory zostały
powszechnie uznane za przełomowe.
Kobiety stanowią aż 58% spośród 340
tys. uprawnionych do głosowania,
a politycy mężczyźni zrozumieli,
że w przyszłości bez poparcia żeńskie-
go elektoratu nie mają szans na zwy-
cięstwo.
Niespodzianką podczas kampanii wy-
borczej 2012 roku było pojawienie się
ruchu Pomarańczowa młodzież – nazwa
pochodzi od koloru koszulek i sztanda-
rów. Pomarańczowi domagali się reform
i zwiększenia kompetencji Zgromadze-
nia Narodowego. Większość aktywistów
jednak była za młoda, aby kandydować.
84
Obrady Rady Ministrów są niejawne. Uchwały podejmowane są za zgodą większości
obecnych członków gabinetu. W przypadku równego podziału głosów, głos premiera jest roz-
strzygający. Uchwały Rady Ministrów (w przypadkach, w których wymagane jest wydanie de-
kretu) są przedkładane do zatwierdzenia emirowi (art. 128 konstytucji).
WŁADZA USTAWODAWCZA: należy do emira i jednoizbowego Zgromadzenia Narodowe-
go (Madżlis al-Umma).
→ Przepis art. 79 konstytucji mówi, że w państwie nie może być ogłoszone żadne prawo, jeżeli
nie zostało uchwalone przez Zgromadzenie Narodowe i usankcjonowane przez emira.
Jeżeli zajdzie pilna konieczność państwowa, a nie odbywa się sesja Zgromadzenia Naro-
dowego, dekrety z mocą ustawy może wydawać emir (pod warunkiem, że nie są one sprzeczne
z konstytucją i nie dotyczą zmiany budżetu), jednak z wyraźnym zastrzeżeniem, iż mają być
w terminie piętnastu dni od daty ich wydania przedłożone Zgromadzeniu Narodowemu do za-
twierdzenia. Jeżeli wygasła kadencja Zgromadzenia – na pierwszym posiedzeniu nowo wybrane-
go Zgromadzenia, w przeciwnym razie tracą moc obowiązującą (chyba, że Zgromadzenie rozli-
cza w inny sposób wynikające z nich skutki) – art. 71 konstytucji.
Zgromadzenie Narodowe składa się z pięćdziesięciu członków wybieranych bezpośrednio
w wyborach powszechnych i głosowaniu tajnym. W każdym z dziesięciu okręgów wyborczych
wybieranych jest dziesięciu deputowanych. Również wszyscy ministrowie są z urzędu członkami
Zgromadzenia Narodowego. Członkowie, których kadencja upływa mogą być wybierani ponow-
nie. Parlamentarzystom przysługuje immunitet formalny – z wyjątkiem zatrzymania na „gorącym
uczynku” (art. 80 w zw. z art. 81 i 83 p. 2 konstytucji oraz art. 111).
Członkiem Zgromadzenia Narodowego może zostać wybrany Kuwejtczyk z urodzenia,
mający nie mniej niż 30 lat w dniu wyborów, biegle władający językiem arabskim w mowie
i piśmie (art. 82 w zw. z art. 26 konstytucji).
Kadencja Zgromadzenia Narodowego wynosi cztery lata kalendarzowe i rozpoczyna się
z dniem pierwszego posiedzenia. Sesja Zgromadzenia nie może być przedłużona, z wyjątkiem
wyższej konieczności, w czasie wojny i w sytuacjach przewidzianych przez prawo (art. 8 konsty-
tucji).
PRAWO: na system prawa w Kuwejcie składa się szariat, które jest głównym źródłem ustawo-
dawstwa (art. 2 konstytucji) oraz angielskie prawo zwyczajowe i francuskie prawo cywilne. Wła-
85
dza sądownicza jest w rękach sądów, które wykonują ją w imieniu emira, w granicach określo-
nych w konstytucji (art. 53 konstytucji).
Uczciwość i bezstronność sędziów są gwarancją praw i wolności. Sędziowie są nieusu-
walni i niezależni. Nie podlegają żadnej władzy – w kwestiach wymiaru sprawiedliwości w ra-
mach wykonywania swoich funkcji sądowniczych (art. 162 i 163 konstytucji).
W art. 31 konstytucji zostały zagwarantowane: wolność osobista oraz nietykalność: nikt
nie może zostać aresztowany, zatrzymany, przeszukany, poddany torturom lub jakiemukolwiek
poniżającemu traktowaniu. Przepis konstytucyjny gwarantuje również nietykalność mieszkania
i swobodę wyboru miejsca zamieszkania i poruszania się (nikt nie może być zmuszony do prze-
bywania w określonym miejscu).
Zgodnie przepisem art. 32 konstytucji: nulla poena sine lege oraz nullum crimen sine le-
ge, a kara ma charakter osobisty.
Art. 34 p. 1 konstytucji ustanawia zasadę domniemania niewinności - oskarżonego uważa
się dopóty za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona w procesie karnym.
Z zasady tej wyprowadzono prawo oskarżonego do obrony. Zaś w p. 2 – znajduje się wyraźne
zastrzeżenie: „wyrządzenie fizycznej lub moralnej szkody oskarżonemu jest zabronione”.
RELIGIA: islam sunnicki.
Konstytucja w art. 35 gwarantuje wolność religii i wyznania: „(…) Państwo chroni swo-
bodę praktykowania religii zgodnie z ustalonymi zwyczajami, pod warunkiem, że nie jest to
sprzeczne z porządkiem publicznym lub moralnością”.
PARTIE POLITYCZNE: Tworzenie partii politycznych jest zakazane, istnieją jednak niefor-
malne frakcje.
86
CIEKAWOSTKI:
W listopadzie 1994 roku Irak oficjalnie zaakceptował wyznaczoną przez ONZ granicę
z Kuwejtem. Oznacza to formalne zakończenie roszczeń do kuwejckich wysp Bubijan
i Warba. Nierozstrzygnięta pozostaje wciąż kwestia wspólnej granicy morskiej Kuwejtu
i Arabii Saudyjskiej z Iranem133.
Stolicę państwa opasuje od południa siedem autostrad biegnących łukiem od Zatoki Per-
skiej (tu zwanej Arabską) do zatoki Kuwejckiej. Prostopadle do nich poprowadzono dwie
inne autostrady (każda ma po cztery pasy w jednym kierunku), które wiodą na południe,
do granicy z Arabią Saudyjską. Od połowy lat 80. ubiegłego wieku w mieście zbudowano
ponad 21 km sztucznego nadbrzeża – z wyspami, portami jachtowymi, kompleksami roz-
rywkowo-handlowymi i promenadami. Zachowano przy tym piaszczyste plaże, a wzdłuż
całego wybrzeża poprowadzono dwupasmową drogę szybkiego ruchu zwaną Arabian
Gulf Street134.
„Najstarsi obywatele pamiętają czasy, gdy miasto Kuwejt było portem rybaków
i poławiaczy pereł, a wielu przyszłych obywateli koczowało na pustyni, której nikt nie
myślał nawet dzielić dokładnie określoną granicą. W ciągu tych kilkudziesięciu lat
w świecie Kuwejtczyków dokonała się rewolucja. W tej sytuacji tradycja i religia wydają
się opokami, których wielu trzyma się jak jedynych pewników, pozwalających przetrwać
„arabskiemu duchowi” napór zachodnich wzorców kulturowych”135.
Konstytucja Kuwejtu mówi, że rodzina jest fundamentem społeczeństwa kuwejckiego,
które „jest oparte na religii, moralności i patriotyzmie”. Prawo zabezpiecza integralność
rodziny, wzmocnienie jej więzi, bierze pod ochronę macierzyństwo i wspiera dzieciństwo.
Ponadto „Państwo dba o młodych i chroni ich od wyzysku moralnego, fizycznego i du-
chowego zaniedbania”. Państwo zapewnia również pomoc dla obywateli w starszym wie-
ku podczas choroby lub niezdolności do pracy. Zapewnia im także zabezpieczenie spo-
łeczne i gwarantuje korzystanie z pomocy społecznej i opieki medycznej (art. 9, 10 i 11
konstytucji). Toteż życie Kuwejtczyków skupione jest wokół rodziny. Kuwejckie rodziny
133 V.V Severski, Islam; Fakty i mity. Część XVII. Irackie konflikty zbrojne, www.vincentv-
severski.tumblr.co 134 Kuwejt, www.national-geographic.pl
87
regularnie się odwiedzają i spożywają razem posiłki, zwykle w godzinach popołudnio-
wych. Kraj tętni życiem zwłaszcza wieczorami oraz w dni wolne od pracy.
Kuwejtczycy bardzo entuzjastycznie się witają z bliskimi i przyjaciółmi. Osoby tej samej
płci będą się całowały w oba policzki. Uścisk dłoni obowiązuje raczej przy formalnych
powitaniach. Bardziej konserwatywni mężczyźni nie uścisną dłoni kobiecie i ona również
tego nie uczyni wobec mężczyzny136.
Mimo, że mężczyźni i kobiety w Kuwejcie noszą często ubrania w stylu europejskim,
to bardzo popularne jest noszenie tradycyjnych strojów arabskich. Dla mężczyzn jest to
długie, luźne ubranie do kostek – diszdasza (latem koloru białego, wykonane z bawełny,
zimą natomiast ciemniejsze, z domieszką wełny). Powszechne jest także nakrycie głowy,
które stanowi gahfija. Jest to mały okrągły materiał,
który kładzie się, jako pierwszy na głowie. Kolejną
warstwę nakrycia stanowi kitra, czyli większa
płachta materiału - w lecie biała, a w zimie w biało-
czerwoną kratę. Ostatnim elementem tradycyjnego
okrycia głowy jest igal. Tradycyjnym ubiorem ko-
biety jest hidżab lub nikab137.
W Kuwejcie obowiązuje całkowity zakaz sprzedaży
alkoholu (również piwa bezalkoholowego)138.
W 2012 roku Zgromadzenie Narodowe przegłoso-
wało nowelizację kodeksu karnego, wprowadzającą
karę śmierci za bluźnierstwo, obrazę proroka Muhammada i jego żon. Zgodnie z wpro-
wadzonymi zmianami, jeżeli muzułmanin oskarżony o obrazę Boga, Proroka, jego żon
lub Koranu nie przyzna się do winy i nie wyrazi skruchy, zostanie skazany na śmierć.
W przypadku przyznania się do winy, kara zostanie zmniejszona do 5 lat więzienia. Jeśli
podobnych „przestępstw” dopuści się osoba niewyznająca islamu, czeka ją kara 10 lat
więzienia.
135 S. Guliński, Głosowanie za czadorem [w:] „Tygodnik Powszechny” Nr 23/2005; www.tygodnik.onet.pl 136 Kuwejt, www.wadi.com.pl 137 Tamże, www.wadi.com.pl 138 www.e.gov.kw
Tradycyjny strój męski
Fot. www.amazing-asia.info
88
REPUBLIKI
Algierska Republika Ludowo Demokratyczna
(Al-Dżumhurijja al-Dżaza'irijja ad-Dimukratijja
asz-Szabijja)
Dewiza: Z ludu i dla ludu
STOLICA: Algier.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 48 prowincji
(wilāya): Adrar, Ajn ad-Dafla, Ajn Tumuszanat, Algier,
Annaba, Batna, Baszszar, Bidżaja, Biskira, Al-Bulajda,
Burdż Bu Urajridż, Al-Buwajra, Bumardas, Asz-Szalif,
Konstantyna, Dżilfa, Al-Bajad, Al-Wadi, Al-Tarif, Gharda-
ja, Kalima, Illizi, Dżidżal, Chanszala, Al-Aghwat, Al-
Midija, Mila, Mustaghanam, Al-Masila, Muaskar, Naama,
Oran, Warlaka, Umm al-Bawaki, Ghulajzan, Saida, Satif,
Sidi Bu-l-Abbas, Sukajkida, Suk Ahras, Tamanrasset, Tibis-
sa, Tijarat, Tinduf, Tibaza, Tisamsil, Tizi Wuzu oraz Tilim-
san.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski (narodowy i oficjalny)
oraz tamazight (narodowy). Powszechnie używany jest
również język francuski.
WALUTA: 1 dinar algierski (DZD) = 100 centymów.
ŚWIĘTA NARODOWE:
5 lipca – Święto Niepodległości (od Francji w 1962 roku - na mocy układu z Evian).
Język tamazight należy do rodziny języków berberyjskich,
zwłaszcza do ich północnej gałęzi używanej w Maroku, Saharze
Zachodniej, północnej Algierii i Tunezji.
Symbolika:
Flaga Algierii (oficjalnie od 1962 roku)
jest flagą Frontu Wyzwolenia Narodo-
wego (organizacji narodowoniepodległo-
ściowej powstałej w Algierii tuż po
wybuchu powstania (dnia 1 listopada
1954 roku) w wyniku przekształcenia
się Rewolucyjnej Rady Jedności i Dzia-
łania (CRUA) założonej w marcu 1954
roku.
Zielony pas symbolizuje islam.
Biały moralną czystość.
Półksiężyc z gwiazdą to ogólnie przyję-
ty symbol muzułmański.
Godło Algierii w obecnej postaci zosta-
ło przyjęte w 1976 roku.
Napis obiegający godło zawiera oficjal-
ną nazwę państwa.
Na godle widoczna jest ręka Fatimy,
umieszczona pod wschodzącym słoń-
cem.
Ręka Fatimy jest tradycyjnym symbo-
lem kraju, a wschodzące słońce repre-
zentuje nową erę.
Góry symbolizują pasmo górskie Atlas.
Pozostałe elementy są odwołaniem do
rolnictwa (rośliny) i przemysłu kraju
(budynki).
89
1 listopada – rocznica wybuchu powstania zbrojnego (wojny o niepodległość Algierii pod
kierownictwem Frontu Wyzwolenia Narodowego) w 1954 roku.
USTRÓJ: Republika prezydencka.
KONSTYTUCJA: z dnia 19 listopada 1976 roku (z późniejszymi nowelizacjami)139.
→ Nad przestrzeganiem postanowień konstytucji czuwa powołana w lutym 1989 roku dziewię-
cioosobowa Rada Konstytucyjna.
Algierska Republika Ludowo-Demokratyczna jest jedna i niepodzielna (art. 1 konstytu-
cji). Przepis art. 14 konstytucji mówi, że państwo opiera się na zasadach demokracji i organizacji
sprawiedliwości społecznej. Źródłem wszelkiej władzy jest naród, który sprawuje swoją władzę
poprzez referendum i przez wybranych przedstawicieli (art. 6 i 7 konstytucji).
Natomiast wg. art. 24: „Państwo jest odpowiedzialne za bezpieczeństwo osób i mienia.
Zapewnia ochronę każdego obywatela za granicą”.
Wszyscy obywatele są równi wobec prawa, bez względu na rasę, narodowość, przekona-
nia religijne lub status społeczny (art. 29 konstytucji).
Każdy obywatel spełniający warunki prawne
może wybierać i być wybieranym. Konstytucja gwa-
rantuje również obywatelom równy dostęp do funkcji
i stanowisk – bez ograniczeń (z wyjątkiem tych okre-
ślonych w ustawie) – art. 50 i 51.
GŁOWA PAŃSTWA: Prezydent – wybierany na 5-
letnią kadencję, bezwzględną większością ważnie od-
danych głosów – w wyborach bezpośrednich, tajnych i powszechnych (art. 71 w zw. z art. 74
konstytucji). Poprawka do konstytucji z 2008 roku zniosła ograniczenie dwóch kadencji, na jakie
maksymalnie mogła być wybierana głowa państwa.
Prezydent uosabia jedność narodu i stoi na straży przestrzegania konstytucji.
Ma decydujący głos w sprawach państwa. Do jego uprawnień należą m.in. zwierzchnictwo nad
Siłami Zbrojnymi i funkcja ministra obrony narodowej, prowadzenie polityki zagranicznej,
przewodniczenie Radzie Ministrów, mianowanie i odwoływanie szefa rządu, wydawanie dekre-
139 The constitution of the People's Democratic Republic of Algeria, www.algeria-un.org
Dnia 1 listopada 1954 roku w Aures
wybuchła wojna o zrzucenie jarzma kolonia-
lizmu francuskiego i odzyskanie niepodle-
głości, zainicjonowana przez Front Wyzwo-
lenia Narodowego, którego współtwórcą był
Ahmed Ben Bella, późniejszy prezydent
wolnej Algierii. Uczestniczące w walkach
oddziały partyzanckie zostały
z czasem przemianowane
na Armię Wyzwolenia Narodowego.
90
tów prezydenckich, przeprowadzanie referendów, zawieranie i ratyfikacja traktatów międzynaro-
dowych, mianowanie 1/3 składu Rady Narodu (art. 70 i 77 konstytucji).
Prezydentem może zostać wyłącznie Algierczyk (z pochodzenia), muzułmanin, który
ukończył 40 lat, korzystający z pełni praw cywilnych i politycznych. Ponadto kandydat na prezy-
denta ma złożyć publiczną deklarację dotyczącą posiadanych przez niego nieruchomości (w kraju
i poza jego granicami) oraz udowodnić obywatelstwo Algierii swojego małżonka; „usprawiedli-
wić” swój udział w wydarzeniach z dnia 1 listopada 1954 roku (dla kandydatów urodzonych
przed lipcem 1942 roku), uzasadnić brak zaangażowania rodziców kandydata urodzonego po
lipcu 1942 roku w działaniach wrogich rewolucji do dnia 1 listopada 1954 roku (art. 73 konstytu-
cji).
WŁADZA WYKONAWCZA: rząd, na czele z premierem.
Prezydent mianuje i odwołuje premiera, a na jego wniosek poszczególnych ministrów
(art. 77 w zw. z art. 79 konstytucji).
Szef rządu ustala program prac rządowych i przekazuje go gabinetowi. Musi również
przedstawić go przed Narodowym Zgromadzeniem Ludowym, co otwiera ogólną debatę nad wy-
tycznymi programu. W przypadku braku zgodny Zgromadzenia na program, premier musi złożyć
dymisję swojego rządu na ręce prezydenta, który powołuje nowy gabinet. Jeśli Zgromadzenie
ponownie odrzuci program nowego gabinetu, zostaje rozwiązane z mocy prawa. Natomiast, jeśli
przyjmie program rządu – premier jest odpowiedzialny za jego koordynację i wykonanie.
Członkowie parlamentu mogą również wezwać rząd w każdej kwestii. Ministrowie mogą
być również przesłuchiwani przez komisje parlamentarne. Pytania do ministrów mogą mieć for-
mę pisemną lub ustną. Konstytucja zastrzega jednak, że odpowiedzi na pytania pisemne powinny
być w formie pisemnej, a maksymalny termin odpowiedzi nie powinien przekraczać trzydziestu
dni. Poza tym rząd, co roku przedstawia przed Zgromadzeniem deklarację ogólnej polityki, która
również jest przedmiotem ogólnej debaty, która może się zakończyć przegłosowaniem wniosku
o wotum zaufania lub wotum nieufności dla rządu (wniosek o wotum nieufności może być zgło-
szony, jeżeli uzyskał poparcie, co najmniej jednej siódmej liczby posłów a przyjęty większością
dwóch trzecich. Głosowanie nad wnioskiem może się odbyć najwcześniej trzy dni od jego zgło-
szeniu). Wotum nieufności dla rządu oznacza, że premier musi złożyć dymisję swojego gabinetu.
W tym wypadku, prezydent może, przed przyjęciem dymisji, stosowanie przepisów artykułu 129
91
konstytucji rozwiązać Zgromadzenie i rozpisać wybory (art. 80-84 w zw. z art. 135-137 konsty-
tucji).
WŁADZA USTAWODAWCZA: Władza ustawodawcza jest sprawowana przez dwuizbowy
parlament:
Rada Narodu (al-Majlis al-Umma) – izba wyższa – składająca się ze 144 senatorów (96
członków wybierają Zgromadzenia Regionalne, a 48 mianuje prezydent);
Narodowe Zgromadzenie Ludowe (al-Majlis al-Sha'abi al-Watani) – izba niższa
– w skład, której wchodzi 380 deputowanych.
Kadencja Rady Narodu trawa 6 lat, ale konstytucja wymaga, aby połowa składu była wymie-
niana, co 3 lata.
Każda z 48 algierskich prowincji (wilajetów) deleguje dwóch przedstawicieli. Kandydaci
muszą mieć, co najmniej 40 lat, posiadać algierskie obywatelstwo od przynajmniej 5 lat oraz
mieć uregulowany stosunek do służby wojskowej. Wyłączone z kandydowania są również nie-
które grupy funkcjonariuszy państwowych, m.in. członkowie służb mundurowych, sędziowie
i niektórzy urzędnicy (art. 98, 102 i 105 konstytucji).
Rada Narodu uchwala ustawy większością ¾ swojego składu. Obraduje nad tekstami,
które zostały już przyjęte przez Narodowe Zgromadzenie APN, jednak bez prawa ich zmiany.
W wypadku rozbieżności pomiędzy obydwoma izbami, powoływana jest komisja parytetowa dla
przygotowania skorygowanego tekstu, który następnie podlega przedłożeniu do aprobaty przez
dwie izby, bez możliwości zmian.
Przewodniczący Rady Narodu jest drugą osobą w państwie po prezydencie.
Deputowani do Narodowego Zgromadzenia Ludowego wybierani są na 5-letnią kadencję
w wyborach tajnych i bezpośrednich, gdzie wijalety są jednocześnie wielomandatowymi okręga-
mi wyborczymi. Liczba mandatów jest przydzielana proporcjonalnie do liczby ludności. Stosuje
się ordynację proporcjonalną (art. 101 i 102 konstytucji).
Czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Algierii posiadającym peł-
nię praw publicznych, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18. rok życia.
Bierne prawo wyborcze posiadają osoby w wieku, co najmniej 28 lat, posiadające obywa-
telstwo Algierii nie krócej niż 5 lat, o uregulowanym stosunku do służby wojskowej.
92
Prawa do kandydowania pozbawieni są niektórzy funkcjonariusze państwowi, m.in. sę-
dziowie i członkowie służb mundurowych (dekret o prawie wyborczym z dnia 2 marca 1997 roku
z późn. zm.)
PRAWO: szariat oraz rozwiązania wzorowane na francuskim prawie cywilnym.
→ Szkoła prawa – malikicka.
Sądy są niezależne od innych władz i działają w ramach prawa, a sędziowie są niezawiśli
(art. 138 w zw. z art. 147 i 148 konstytucji).
Przepis art. 60 konstytucji mówi, że „Nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem”.
Państwo gwarantuje nienaruszalności jednostki ludzkiej. Każda forma przemocy fizycznej
lub moralnej lub naruszenie godności jest zabronione (art. 34).
Poza tym przepisy konstytucyjne zawierają gwarancję nietykalności osobistej (nikt nie
może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem przypadków przewidzianych prawem oraz
domniemanie niewinności (art. 47 w zw. z art 34 oraz 45 konstytucji).
W zakresie dochodzenia karnego, areszt jest pod kontrolą wymiaru sprawiedliwości
i nie może przekraczać czterdziestu ośmiu godzin. Osoba pozbawiona wolności ma prawo do
natychmiastowego kontaktu z rodziną. Przedłużenie aresztu może nastąpić tylko wyjątkowo –
i tylko na warunkach określonych przez prawo (art. 48 konstytucji).
RELIGIA: islam sunnicki.
Konstytucja Algierii w art. 36 uznaje wolność wyznania i poglądów za nienaruszalne.
PARTIE POLITYCZNE: Przepis art. 42 konstytucji gwarantuje obywatelom prawo do tworze-
nia partii politycznych, pod warunkiem, że prawo to nie będzie używane do łamania podstawo-
wych wolności, wartości i elementów tożsamości narodowej, jedności narodowej, bezpieczeń-
stwa i integralności terytorium państwa, niepodległości kraju i suwerenności ludowej oraz
demokratycznego i republikańskiego charakteru państwa. Partie polityczne nie mogą być oparte
na odrębności językowej, religijnej, rasowej, płciowej, korporacyjnej lub regionalnej.
Na scenie politycznej najsilniejszą pozycję ma trójpartyjna koalicja pro prezydenckiego
Zgromadzenia Narodowo-Demokratycznego, umiarkowanie islamistycznego Ruchu Społeczeń-
stwa na rzecz Pokoju (Harakta Moudjtamaa As-Silm, Mouvement de la société pour la paix),
niepodległościowego Frontu Wyzwolenia Narodowego (Jabhat al-Taīr al-Waţanī, Front de
Libération Nationale).
93
CIEKAWOSTKI:
Algieria to największe państwo w Afryce, z drugą po Egipcie największą armią w świecie
arabskim, sprzymierzone z Rosją i Chinami140.
Algieria jest jednym z krajów Afryki Północnej, gdzie popularne protesty w głównych
miastach w 2011 roku ani nie obaliły reżimu, ani nie doprowadziły do żadnych poważ-
nych reform.
W roku 1847, po pokonaniu głównych sił emira
Abd al-Kadira Francuzi rozpoczęli kolonizację Al-
gierii (przyznając jej status francuskiego departa-
mentu zamorskiego, tzw. Algieria Francuska) i eks-
ploatację jej zasobów: rolnych, ropy naftowej i gazu
ziemnego. Wydany w 1881 roku Kodeks tubylczy
nakładał na miejscową ludność muzułmańską wiele
ograniczeń, zabraniając jej m.in.: przynależności do
partii politycznych, związków zawodowych oraz
innych organizacji o charakterze publicznym, no-
szenia broni palnej i opuszczania miejsca zamiesz-
kania bez specjalnego pozwolenia. By stać się oby-
watelami francuskimi, posiadającymi pełne prawa,
mieszkańcy Algierii musieli wyrzec się swojej wiary141.
Algier w okresie od VI 1943 do VIII 1944 był tymczasową stolicą Wolnej Francji.
W latach 1954–62 był jednym z głównych ośrodków algierskiego ruchu wyzwoleńczego.
Obecnie jest głównym ośrodkiem politycznym, finansowym, naukowym i kulturalnym
kraju. Znajduje się tutaj również największy port handlowy w Algierii142.
140 www.cia.gov 141 www.nationsonline.org 142 www.nationsonline.org
Timgad Fot. www.algieriandiaspora.blogspot.com
Timgad – miasto, które zostało założo-
ne w 100 roku naszej ery przez cesa-
rza Trajana w miejscu wcześniejszej
osady kartagińskiej. Zachowany do dziś
kompleks ruin został w 1982 roku wpi-
sany na listę światowego dziedzictwa
kultury UNESCO.
94
Bardzo ważna w kulturze algierskiej jest rodzina, która często składa się z trzech lub wię-
cej pokoleń, które zamieszkują w dużym domu. Średnia liczba dzieci przypadająca na
małżeństwo to czworo lub pięcioro. Mniejsze rodziny spotykane są jedynie w miastach.
Konstytucja gwarantuje rodzinie „ochronę ze strony państwa i społeczeństwa” (art. 58)143.
W Algierii kobiety stanowią 70% ogółu prawników i 60% ogółu sędziów. Dominują tak-
że w medycynie (53%) i opiece zdrowotnej. Mogą domagać się rozwodu, przejąć opiekę
nad dziećmi po rozwodzie, kształcić się oraz dziedziczyć spadek i uczestniczyć w życiu
politycznym. Mimo to, tradycyjnie w kulturze algierskiej kobiety postrzegane są, jako
słabsze od mężczyzn w aspekcie umysłowym, duchowym i cielesnym. Honor rodziny za-
leży w dużym stopniu od prowadzenia się jej kobiet. Oczekuje się, żeby były przyzwoite,
skromne i dyskretne. Przed ślubem wymagana jest czystość, a po nim bezwzględna wier-
ność. W przypadku złamania tych zasad, kobietę może spotkać usankcjonowana przez
tradycję kara ze strony mężczyzny144.
Przeciętny Algierczyk albo właśnie planuje biznes, albo go prowadzi. Co ciekawe, miesz-
kańcy tego kraju nie myślą o sobie jako o Afrykańczykach – Czarny Ląd zaczyna się dla
nich dopiero na południe od Sahary, pustyni, która zajmuje tutaj większą część kraju145.
Dniami wolnymi od pracy w Algierii od roku 1976 były czwartek i piątek. Od tego też
czasu państwo to odnotowywało znaczne straty, ponieważ miało tylko trzy dni robocze
wspólne ze światem zachodnim. Z wyliczeń Międzynarodowej Korporacji Finansowej na-
leżącej do grupy Banku Światowego wynika, że przez dotychczasowe przepisy Algieria
traciła od 500 do 700 milionów dolarów rocznie. Dnia 14 sierpnia 2009 roku – przesunię-
to weekend na piątek i sobotę, ponieważ algierski rząd nie chciał poświęcić w imię go-
spodarki piątku, który jest dla muzułmanów dniem modlitwy146.
143 Algieria – kultura, obyczaje, zabytki, www.odyssei.com 144 M. Nowicka, Algieria – podróżnicze ciekawostki, www.architekcipodrozy.pl 145 M. Wrotniak-Chałada, Tam mieszkam: Algieria, www.bankier.pl 146 www.t ematy.wiadomosci.gazeta.pl
95
Republika Jemeńska
(Al-Dżumhurijja al-Jamanijja)
Dewiza: Bóg, Państwo, Rewolucja, Jedność
STOLICA: Sana.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 19 prowincji (muha-
faz): Aden, Ad-Dali, Al-Bajda, Al-Hudajda, Al-Dżauf, Al-
Mahra, Al-Mahwit, Amran, Hadramaut, Hadżdża, Ibb, La-
hidż, Marib, Sada, Sana, Szabwa, Taizz oraz Zamar.
Do celów administracyjnych i wyborczych stolica
kraju traktowana jest jako dodatkowa prowincja.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski (język angielski jest uży-
wany w życiu gospodarczym).
ŚWIĘTA NARODOWE:
22 maja – Dzień Zjednoczenia (rocznica zjednocze-
nia dwóch państw jemeńskich w 1990 roku).
USTRÓJ: muzułmańska republika prezydencka.
KONSTYTUCJA: z dnia 16 maja 1991 roku (nowelizo-
wana w latach 1994 i 2001)147.
Przepis art. 1 p.1 konstytucji mówi, że Republika
Jemenu jest suwerennym i niezależnym arabskim pań-
stwem islamskim, którego integralność jest nienaruszalna,
a żadna z jego części nie może być scedowana.
Władza w państwie należy do mieszkańców Jemenu, którzy
wykonują ją bezpośrednio poprzez referenda i w drodze wyborów,
lub pośrednio poprzez władzę ustawodawczą, wykonawczą i są-
downiczą, a także poprzez wybór rad lokalnych (art. 4 konstytucji).
147 Constitution of the Republic of Yemen, www.landwise.landesa.org
Republika Jemenu powstała
w roku 1990 z połączenia
Jemeńskiej Republiki Arabskiej
i Ludowo-Demokratycznej
Republiki Jemenu.
Symbolika:
Flaga Jemenu została przyjęta w 1990
roku.
Kolor czerwony oznacza rozlew krwi
męczenników i jedność;
Biały symbolizuje świetlaną przyszłość.
Czarny nawiązuje do mrocznej prze-
szłości.
Obecne godło Jemenu pochodzi z 1990
roku.
Przedstawia złotego orła z rozpostar-
tymi skrzydłami trzymający w łapach
skrzyżowane flagi Jemenu i rozwiniętą
wstęgę z nazwą kraju w języku arab-
skim. Na piersi orła znajduje się tar-
cza, a na niej krzew kawowca (coffea
arabica) i zarys starożytnej tamy
w Marib.
96
Według artykułu 31 konstytucji „Kobiety są siostrami
mężczyzn. Mają prawa i obowiązki, które są zagwaranto-
wane i nadane przez szariat i wynikają z przepisów prawa”.
GŁOWA PAŃSTWA: prezydent wybierany w głosowa-
niu powszechnym na 7-letnią kadencję (z możliwością ree-
lekcji).
Prezydent jest reprezentantem państwa w stosun-
kach wewnętrznych i zewnętrznych. Do niego należy
(wspólnie z rządem) ustalanie ogólnej polityki państwa
i nadzór nad jej realizacją (art. 119, p. 1 i 2. konstytucji).
Kandydat na urząd prezydenta (którym wg. art. 107
konstytucji może zostać: obywatel Jemenu, pochodzący od
rodziców Jemeńczyków, który ukończył 40 lat, ma pełnię
praw politycznych i obywatelskich, niekarany, prawego
charakteru, praktykujący muzułmanin i niepozostający
w związku małżeńskim z obcokrajowcem i niezamierzają-
cy w taki związek wstąpić podczas pełnienia urzędu) musi
uzyskać 5% poparcie połączonych izb parlamentu w taj-
nym głosowaniu.
Prezydentem zostaje ten kandydat, który uzyskał w
wyborach bezwzględną większość ważnie oddanych gło-
sów.
Jeżeli pierwsza tura nie przyniesie rozstrzygnięcia -
do drugiej tury wyborów przystępują tylko dwaj kandydaci,
którzy w pierwszej uzyskali najwięcej głosów. Prezyden-
tem zostaje ten kandydat, który zdobędzie więcej głosów.
Kadencja rozpoczyna się z chwilą złożenia przysię-
gi przed Zgromadzeniem Reprezentantów (art. 108 pkt. f.
w zw. z art. 112 konstytucji).
Prezydent wyznacza wiceprezydenta (art. 106 pkt.
b. konstytucji).
REWOLUCJA 2011
Dnia 27 stycznia 2011 roku pod wpły-
wem udanych rewolucji w Tunezji i
Egipcie w stolicy kraju rozpoczęły się
demonstracje przeciwko złej sytuacji
materialnej, bezrobociu, korupcji,
ograniczaniu swobód obywatelskich i
długoletnim rządom prezydenta Alego
Abdullaha Saliha. Efektami protestów i
długotrwałych walk (łącznie z zama-
chem na prezydenta) było podpisanie
dnia 23 listopada 2011 przez Alego
Abdullaha Saliha w Rijadzie porozu-
mienia pokojowego przygotowane przez
Radę Współpracy Zatoki Perskiej
(GCC), na mocy, którego zrzekł się
władzy, która przeszła w ręce wicepre-
zydenta Mansura Hadiego.
Dnia 4 grudnia wiceprezydent ogłosił
powołanie 14-osobowej Rady Wojsko-
wej na czele, której stanął. Wcześniej
powierzył Mohammedowi Basindawie
misję tworzenia rządu. Basindawa
ogłosił skład tymczasowego rządu dnia
7 grudnia 2011, a trzy dni później nowy
gabinet w skład, którego weszli zarów-
no opozycjoniści jak i byli współpra-
cownicy prezydenta Saliha, został
zaprzysiężony.
Dnia 21 stycznia 2012 roku parlament
uchwalił ustawę, dającą prezydentowi
Salihowi immunitet, dzięki któremu nie
odpowie za śmierć setek ludzi podczas
powstania. Dnia 21 lutego 2012 w Je-
menie odbyły się wybory prezydenckie.
Jedynym kandydatem był pełniący
obowiązki prezydenta Abd Rabu Mans-
ur Hadi. Młodzi rewolucjoniści, ogłosili
ten dzień, świętem rewolucji. Wybory
nie obyły się jednak bez problemów.
Tego dnia zginęły cztery osoby. Fre-
kwencja wyborcza wyniosła 66%. Abd
Rabu Mansur Hadi zdobył 99,8% gło-
sów. Dnia 25 lutego 2012 został za-
przysiężony w parlamencie na nowego
prezydenta Jemenu.
Nowy prezydent w swoim przemówieniu
zobowiązał się do zachowania jedności
kraju, niepodległości i integralności
terytorialnej. Zadeklarował otwarcie
się na dialog ze wszystkimi opcjami
politycznymi, co na celu miało poprawę
bezpieczeństwa w kraju i odbudowę
gospodarki. Zaapelował do obywateli o
scalenie i nowe otwarcie na rzecz
Jemenu.
Dnia 27 lutego 2012 roku odbyła się
uroczysta ceremonia w pałacu prezy-
denckim, podczas której dotychczaso-
wy prezydent – Ali Abdullah Salih,
który dwa dni wcześniej powrócił z
Stanów Zjednoczonych, przekazał
oficjalnie Hadiemu władzę, wyrażając
jednocześnie pełne poparcie dla nowego
prezydenta. Salih poprosił naród o
przebaczenie za błędy podczas jego
rządów. Zapowiedział jednocześnie, iż
zamierza udać się z rodziną na emigra-
cję do Etiopii.
Mimo sukcesu rewolucji w Jemenie,
obaleniu długoletnich rządów prezy-
denta Saleha i zapoczątkowania zmian
konstytucyjnych, względnej poprawy
sytuacji społecznej, w kraju wciąż
brakowało stabilizacji. Przez niektó-
rych komentatorów Jemen był określa-
ny „państwem w fazie upadku”.
Wykorzystali to szyiccy rebelianci -
Huti (→ nazwa od nazwiska swojego
duchowego przywódcy, Husajna Bad-
reddina al-Hutiego) zintensyfikowali
swoje działania, wykorzystując słabość
nowych władz Jemenu, opanowali ko-
lejne terytoria na północnym zachodzie
kraju. Jednocześnie Arabska Wiosna
ułatwiła na południu kraju ofensywę
dżihadystów z Ansar asz-Szaria (po-
wiązanych z Al-Kaidą Półwyspu Arab-
skiego, AQAP), a także wzmocniła
tendencje secesjonistyczne południa.
Po 11 latach od rozpoczęcia (w 2004
roku) rebelia szyickich Hutich osiągnę-
ła swój punkt kulminacyjny, doprowa-
dzając do ustąpienia prezydenta i
premiera oraz, w praktyce, upadku
instytucji państwowych (nie funkcjonu-
ją m.in. policja, wojsko i służby bezpie-
czeństwa).
Rewolucja w 2011 roku
Dnia 27 stycznia 2011 roku pod wpły-
wem udanych rewolucji w Turcji i Egip-
cie w stolicy kraju rozpoczęły się de-
monstracje przeciwko złej sytuacji
materialnej, bezrobociu, korupcji,
ograniczeniu swobód obywatelskich
i długoletnim rządom prezydenta Alego
Abdullaha Saliha. Efektami protestów
i długotrwałych walk (łącznie z zama-
chem na prezydenta) było podpisanie
dnia 23 listopada 2011 roku przez A.A.
Saliha porozumienia pokojowego przez
Radę Zatoki Perskiej na mocy którego
zrzekł się władzy, która przeszła
w ręce wiceprezydenta Marsura Ha-
adiego. Dnia 21 lutego 2012 roku par-
lament uchwalił ustawę dającą prezy-
dentowi Salihowi immunitet, dzięki
któremu nie odpowie za śmierć setek
ludzi podczas powstania. Dnia 21 lutego
2012 roku odbyły się wybory prezy-
denckie. Jedynym kandydatem był Abd
Rabi Marsur Hadi. Młodzi rewolucjoni-
ści ogłosili ten dzień świętem narodo-
wym. Dnia 25 lutego nastąpiło zaprzy-
siężenie nowego prezydenta.
Nowy prezydent w swoim przemówieniu
zobowiązał się do zachowania jedności
kraju, niepodległości i integralności
terytorialnej. Zadeklarował otwarcie
się na dialog ze wszystkimi opcjami
politycznymi, co na celu miało poprawę
bezpieczeństwa w kraju i odbudowę
gospodarki. Zaapelował do obywateli
o scalenie i nowe otwarcie na rzecz
Jemenu. Obiecał sprowadzenie uchodź-
ców, którzy musieli uciekać z kraju
z powodu walk. Zapowiedział również
kontynuację kampanii antyterrory-
stycznej przeciwko Al-Kaidzie na połu-
dniu kraju.
Dnia 27 lutego 2012 roku odbyła się
uroczysta ceremonia w pałacu prezy-
denckim, podczas której dotychczaso-
wy prezydent – Ali Abdullah Salih,
który dwa dni wcześniej powrócił
ze Stanów Zjednoczonych, przekazał
oficjalnie Hadiemu władzę, wyrażając
jednocześnie pełne poparcie dla nowego
prezydenta. Salih poprosił naród
o przebaczenie za błędy podczas jego
rządów. Zapowiedział jednocześnie,
iż zamierza udać się z rodziną na emi-
grację do Etiopii.
97
Wiceprezydent pomaga prezydentowi w wykony-
waniu jego obowiązków. Prezydent może również delego-
wać na wiceprezydenta sprawowanie niektórych ze swoich
funkcji (art. 124 konstytucji).
Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną
za zdradę państwa, naruszenie konstytucji lub jakiekolwiek
inne działanie, które narusza suwerenność państwa (art.
128 konstytucji).
WŁADZA WYKONAWCZA: Rada Ministrów pod prze-
wodnictwem premiera.
Rząd składa się z premiera i jego zastępców oraz
poszczególnych ministrów, którzy razem tworzą Radę Mi-
nistrów (art. 130 konstytucji).
Prezydent mianuje premiera, który w porozumieniu
z prezydentem wybiera członków gabinetu, którzy muszą
cieszyć się zaufaniem Izby Reprezentantów (art. 119 p. 4
w zw. z art. 132 konstytucji).
Premierem może zostać obywatel Jemenu, który
ukończył 40 lat, (ministrem – lat 30) niekarany, prawego
praktykujący muzułmanin, posiadający umiejętność czyta-
nia i pisania (art. 131 z zw. z art. 64 p. 2 Konstytucji).
Zarówno premier jak i ministrowie ponoszą indy-
widualną i solidarną odpowiedzialność przed prezydentem
i Izbą Reprezentantów za działania rządu (art. 133 konsty-
tucji w zw. z art. 137 i 144).
WŁADZA USTAWODAWCZA: należy do dwuizbowe-
go parlamentu:
Rada Konsultacyjnej (Majlis Al-Shura) – składają-
cej się ze 111 członków mianowanych od 2001 ro-
ku przez prezydenta.
Mimo sukcesu rewolucji w Jemenie,
obaleniu długoletnich rządów prezy-
denta Saleha i zapoczątkowania zmian
konstytucyjnych, względnej poprawy
sytuacji społecznej, w kraju wciąż
brakowało stabilizacji. Przez niektó-
rych komentatorów Jemen był określa-
ny „państwem w fazie upadku”.
Wykorzystali to szyiccy rebelianci -
Huti (→ nazwa od nazwiska swojego
duchowego przywódcy, Husajna Bad-
reddina al-Hutiego) zintensyfikowali
swoje działania, wykorzystując słabość
nowych władz Jemenu, opanowali ko-
lejne terytoria na północnym zachodzie
kraju. Jednocześnie Arabska Wiosna
ułatwiła na południu kraju ofensywę
dżihadystów z Ansar asz-Szari’a (po-
wiązanych z Al-Kaidą Półwyspu Arab-
skiego, AQAP), a także wzmocniła
tendencje secesjonistyczne południa.
Po 11 latach od rozpoczęcia (w 2004
roku) rebelia szyickich Hutich osiągnę-
ła swój punkt kulminacyjny, doprowa-
dzając do ustąpienia prezydenta
i premiera oraz, w praktyce, upadku
instytucji państwowych (nie funkcjonu-
ją m.in. policja, wojsko i służby bezpie-
czeństwa).
Dnia 6 lutego 2015 roku Huti ogłosili
przejęcie władzy w Jemenie i rozwią-
zanie parlamentu, tym samym dowo-
dząc nieskuteczności politycznych prób
rozwiązania konfliktu. Liderzy bojowni-
ków ogłosili deklarację konstytucyjną
i serię dekretów, ustanawiając w miej-
sce parlamentu 551-osobowe zgroma-
dzenie, ogłaszając utworzenie Najwyż-
szego Komitetu Rewolucyjnego
mającego zarządzać lokalnymi komite-
tami, a także wyznaczając termin
dwóch lat na zakończenie politycznego
okresu przejściowego.
Najważniejszym sojusznikiem obalone-
go prezydenta Hadiego jest sunnicka
Arabia Saudyjska, która dnia 26 marca
2015 roku wraz z sojusznikami z Zato-
ki Perskiej rozpoczęła blokadę po-
wietrzną i morską Jemenu. Rozważana
jest też interwencja sił lądowych.
Według organizacji świadczących
pomoc humanitarną w nalotach i wal-
kach zginęły w Jemenie setki cywilów.
98
Członkiem Rady może być osoba, która ukończyła
40 lat i nie zasiada w Izbie Reprezentantów ani w radach
lokalnych.
Izby Reprezentantów (Essolta Etechria) – składają-
cej się z 301 deputowanych wybieranych w wybo-
rach powszechnych na 6 lat (7 lat – w kalendarzu
księżycowym).
Czynne prawa wyborcze mają obywatele Jemenu, któ-
rzy ukończyli 18 lat.
Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom Jemenu, którzy ukończyli 25 lat i są: nieka-
rani, prawego charakteru, praktykującymi muzułmanami, posiadający umiejętność czytania i pi-
sania (art. 63-65 oraz 125 konstytucji).
PRAWO: zgodnie z art. 1 p. 3 ustawy zasadniczej: konstytucją, źródłem i podstawą prawa
w Jemenie jest szariat Poza tym widoczne są również wpływy prawa: tureckiego i brytyjskiego
i francuskiego.
→ Szkoła prawa: szaficka.
Organy sądownicze są autonomiczne a sędziowie są niezawiśli i podlegają wyłącznie
prawu. Żaden inny organ nie może w jakikolwiek sposób zakłócać sprawy i procedur sprawie-
dliwości. Takie zakłócenia uznaje się za przestępstwa (art. 149 konstytucji).
RELIGIA: islam sunnicki (ok. 92% ludności).
PARTIE POLITYCZNE:
Naserystowska Unionistyczna Organizacja Ludowa – al-Tantheem al-Wahdawi al-Sha'bi
al-Nasseri, lewicowa partia polityczna założona w Ta'izz dnia 25 grudnia 1965 roku a za-
legalizowana w roku 1989.
Partia Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego – Hizb Al-Ba'ath Al-Arabi Al-Ishtiraki –
Qutr Al-Yaman – jest regionalną strukturą pro-syryjskiej frakcji Partii Baas. Została ofi-
cjalnie zarejestrowana dnia 31 grudnia 1995 roku. Obecnie jest partią opozycyjną.
Jemeńska Partia Socjalistyczna – Al-Hizb Al-Ishtiraki Al-Yamani. Powstała w roku 1978
roku po połączeniu kilku mniejszych marksistowskich i socjalistycznych ugrupowań poli-
tycznych. Była partią rządzącą w Ludowo-Demokratycznej Republice Jemenu.
Szpitale są przepełnione, na ulicach
leżą ciała zabitych, porywane są ambu-
lanse. Walki pogłębiły kryzys humani-
tarny w Jemenie, gdzie dramatycznie
brakuje m.in. żywności i paliwa.
Zdaniem politologów walki w Jemenie
stały się swego rodzaju „wojną zastęp-
czą” i próbą obrony pozycji saudyjskie-
go królestwa jako regionalnego hege-
mona przed rosnącymi wpływami
szyickiego Iranu, udzielającego pomocy
rebeliantom.
99
CIEKAWOSTKI:
Jemen dzieli się wyraźnie na trzy części: górzysty Jemen Północny, wyżynny Jemen Po-
łudniowy oraz pustynną krainę Hadramaut. W starożytności kraj był znany pod nazwą
Arabia Felix, czyli Arabia szczęśliwa.
Arabskie słowo „yimin” ma dwa znaczenia: położony po prawej stronie albo szczęśliwy.
Zatem nazwę Jemen można przetłumaczyć jako szczęśliwy kraj po prawicy Allaha148.
Jemen jest jednym z najbiedniejszych i najsłabiej rozwijających się krajów świata i sta-
nowi kontrast do zamożnych państw na Półwyspie Arabskim.
Ponad połowa ludności Jemenu jest w wieku poniżej 14 lat149.
Jemeńska konstytucja gwarantuje wolność wyznania, ale praktyka bywa różna. Innowier-
com nie wolno wchodzić do meczetów poza wyznaczonymi obiektami w ustalone dni
i godziny. W okresie dorocznego miesięcznego postu (ramadanu) od wschodu do zachodu
słońca w miejscach publicznych należy powstrzymać się od spożywania jedzenia, picia
napojów i palenia tytoniu.
Przepis art. 26 konstytucji Jemenu deklaruje, że podstawą społeczeństwa jest rodzina, któ-
rej filarami są: religia, tradycja i miłość do ojczyzny, a prawo będzie utrzymywać jej inte-
gralność i wzmacniać łączące ją więzi.
W Jemenie istnieją ścisłe zasady określające stosunki między mężczyznami a kobietami.
Aktywność kobiet najczęściej jest ograniczona tylko do domu rodzinnego, w którym rzą-
dzą starsze kobiety, a ich wola i zdanie są nierzadko ważniejsze od opinii mężczyzn.
Kobiety jemeńskie bardzo rzadko podejmują pracę zawodową. Pracują przeważnie jako
sekretarki w biurach dużych firm lub urzędach publicznych. We wszystkich sklepach po-
cząwszy od kas hipermarketów, aż do galerii handlowych, pracują wyłącznie mężczyź-
ni150.
Kobiety nie mają prawa do głośnego wypowiadania się w miejscach publicznych. Wyją-
tek stanowią jedynie starsze panie. W imieniu kobiet mogą natomiast mówić męscy
148 Przewodnik: Jemen, www.traveliada.pl 149 Jemen – podstawowe informacje o kraju, www.amedar.pl 150 Tamże, www.amedar.pl
100
członkowie ich rodzin. Jemeńska kobieta wywołałaby skandal, gdyby odezwała się do
całkiem obcego mężczyzny. Wyjątek stanowią jedynie sytuacje absolutnie konieczne np.,
gdy kobieta chce zatrzymać taksówkę lub zrobić zakupy w sklepie. Kobiety nie mogą
również uczestniczyć w zamkniętym spotkaniu razem z mężczyznami. Spotkania obu płci
są absolutnie zakazane151.
Dla jemeńskiej rewolucji (2011-2012) znaczący był fakt licznego udziału kobiet w prote-
stach. Ich uczestnictwo w demonstracjach dowiodło, że posiadają one równie szeroką
wiedzę polityczną, ekonomiczną, socjalną i związaną z prawami człowieka, jak mężczyź-
ni. Ukoronowaniem uczestnictwa kobiet w jemeńskiej rewolucji było zdobycie nagrody
Nobla przez jedną z aktywistek Tawakel Karman, zwaną Matką Rewolucji152.
Jemeńskie kobiety zakrywają się w całości czarnymi czadorami i kwefami. Mężczyźni
noszą tradycyjne stroje – albo długie, białe galabije, albo zawinięty na wzór spódnicy pas
materiału zwany fota lub ma’awiz, i do tego marynarkę. Uzupełnieniem stroju jest szeroki
pas i włożony za niego nóż w zakrzywionej pochwie – dżambija153.
Powszechnym widokiem na ulicach są mężczyźni z bahszim (wielkim wypchanym qatem
policzkiem). Qat (czuwaliczka jadalna), to roślina odgrywająca niezwykle ważną rolę
w kulturze i codziennym życiu mieszkańców Jemenu154.
Według Jemeńczyków qat ma wiele korzystnych właściwości: rozjaśnia umysł, dodaje
energii, pomaga przetrwać bez jedzenia, picia, a nawet bez stosunków seksualnych, jak
twierdzą Jemeńczycy i mimo, że narzekają na biedę, wydają na gałązki nawet 1/3 swoich
dochodów. Żucie tej rośliny ma w Jemenie bardzo długą historię i jest obecne w trady-
cjach ludowych, wierzeniach oraz codziennym życiu. Do tego stopnia wtopiło się w kul-
turę, iż od jego żucia i towarzyszących mu rytuałów uzależniony jest codzienny rytm ży-
cia Jemeńczyków. Bez niego nie można odbyć popołudniowej sjesty, sfinalizować żadnej
transakcji, ani nawet podjąć żadnej ważnej decyzji rządowej. Uważa się, że roślina pełni
przede wszystkim funkcję integrującą społeczeństwo155.Arabica z Jemenu jest jedną
z najlepszych na świecie. Jednak Jemeńczycy, którzy odkryli kawę w 1500 roku, bardziej
151 Jemen – podstawowe informacje o kraju, www.amedar.pl 152 K. Katańska, Jemen, www.psz.pl 153 J. Steil, Rok w Jemenie, Kraków 2014, s. 18-19. 154 Arabia Felix qatem słynąca, www.monikawitkowska.pl 155 Tamże, www.monikawitkowska.pl
101
cenią ją za właściwości niż jakość. Świadczy o tym popularność qishr, naparu
z łupinek kawy, który pije się żując qat, aby
wzmocnić efekt działania156.
Architektura jemeńska jest unikalna w skali świa-
towej. Budynki w górskich wsiach to wielopiętrowe
domy, quasi-wieżowce, zbudowane są z kamienia i
gliny. Pięcio- lub sześciokondygnacyjny budynek
posiada na parterze pomieszczenie dla zwierząt, na-
stępne piętro to diwan – pokój gościnny, górne pię-
tra to sypialnie i kuchnia, a na samej górze znajduje
się mafradż – pokój z widokiem, gdzie urządza się
m.in. quatowe przyjęcia157.
Szibam to szesnastowieczne miasto w Jemenie zwane Manhattanem Pustyni. Składa się
z około pięciuset domów o wysokości od 5 do 11 kondygnacji. Większość glinianych bu-
dynków pochodzi z szesnastego wieku, niektóre mają ponad 30 metrów wysokości. Taki
styl zapewniać miał mieszkańcom obronę przed atakami beduinów.
156 Od bunn po qishr: jemeńskie korzenie kawy, www.lavazza.com 157 Informacje ogólne o Jemenie, www.rijad.msz.gov.pl
Szibam
Fot. www.pl.globalquiz.org
102
Republika Libańska
(Al-Jumhūriya al-Lubnāniya)
STOLICA: Bejrut.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: Liban jest podzielo-
ny na 6 gubernatorstw (Mohafazas): Bejrut, Dżabal Lub-
nan, Asz-Szamal, Al-Bika, An-Nabatija oraz Al-ADżanub,
które z kolei dzielą się na 25 dystryktów (cazas).
Nowelizacja ustawy o strukturze administracyjnej
państwa z 1960 roku przewiduje utworzenie dwóch no-
wych gubernatorstw (Askkar i Baalbek-Hermel), jednak jej
postanowienia nie weszły jeszcze w życie158.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski. Znaczna część Libańczy-
ków włada biegle językiem francuskim, co związane jest
z historycznymi związkami z Francją oraz powszechną
edukacją w tym języku. Jednocześnie coraz więcej szkół
wprowadza także angielski lub amerykański system szkol-
nictwa. Stąd komunikacja w języku angielskim również nie
stanowi problememu.
WALUTA: 1 funt libański (LBP) = 100 piastrów.
ŚWIĘTA NARODOWE:
14 lutego – Święto upamiętniające byłego premiera
Libanu Rafiq Hariri.
08 maja – Święto upamiętniające Ruch Oporu i Dzień Wyzwolenia.
22 listopada – Dzień Niepodległości Libanu (w 1943 roku, po 23 latach, Liban oficjalnie
wyzwolił się spod francuskiej jurysdykcji).
USTRÓJ: republika parlamentarna.
158 Patrick W. Nee, Key Facts on Lebanon: Lebanon, facts, Beirut, Lebanese, government, business, econo-
my, travel, The Internationalist/9.08.2013, s. 10; www.cities-localgovernments.org
Symbolika:
Flaga została przyjęta w 1943 roku.
Cedr jest symbolem świętości, długo-
wieczności i pokoju. Ponieważ w cza-
sach biblijnych Liban słynął z cedrów,
dlatego drzewo to zostało umieszczone
na jego fladze.
Biel oznacza śnieg jako symbol czysto-
ści i pokoju.
Czerwień symbolizuje poświęcenie
i przelana krew w walce o niepodległość
oraz zachowanie kraju przed kolejnymi
najeźdźcami.
Herb Libanu jest nieco zmodyfikowaną
wersją jego flagi, umieszczonej na
tarczy heraldycznej
103
KONSTYTUCJA: Została uchwalona dnia 23 maja 1926 roku i była wielokrotnie nowelizowa-
na (po raz ostatni w roku 2013)159.
Przepisy wprowadzające oraz art. 1 konstytucji mówią, źródłem władzy i suwerenności
w państwie jest naród, który korzysta ze swoich uprawnień poprzez instytucje konstytucyjne.
Liban zaś jest suwerennym, wolnym i niezależnym państwem arabskim zarówno co do swojej
tożsamości jaki przynależności. Jest założycielem i aktywnym członkiem Ligi Państw Arabskich
i Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz przestrzega ich przymierzy. Respektuje także posta-
nowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a rząd powinien wcielać w życie zasady
w niej zawarte, we wszystkich dziedzinach i obszarach, bez wyjątku.
Z uwagi na wielowyznaniowe społeczeństwo centralną rolę w życiu politycznym Libanu
odgrywa konfesjonalizm160, a konstytucyjny zapis (art. 24) gwarantuje zachowanie równości po-
między chrześcijanami a muzułmanami. Stanowiska państwowe i rządowe obsadzane są według
klucza wyznaniowego: prezydent – chrześcijanin maronita, premier – muzułmanin sunnita, prze-
wodniczący parlamentu – muzułmanin szyita, wiceprzewodniczącym parlamentu jest chrześcija-
nin prawosławny, równy podział tek ministerialnych, wyższych stanowisk w administracji pań-
stwowej oraz miejsc w parlamencie między przedstawicieli ludności muzułmańskiej
i chrześcijańskiej161.
GŁOWA PAŃSTWA: Głową państwa i symbolem jedności narodu jest prezydent Republiki.
Dąży on do zapewnienia poszanowania konstytucji i ochrony niepodległości Libanu oraz jego
integralności terytorialnej.
Prezydent wybierany jest na 6-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe kwalifiko-
waną większością ⅔ głosów. W drugiej turze do wyboru głowy państwa wystarczy większość
bezwzględna. Obowiązuje zakaz ponownego wyboru przez sześć lat po wygaśnięciu ostatniej
kadencji (art. 49 konstytucji).
→ Izba Deputowanych zebranych w celu wyboru prezydenta uważana jest za organ wyborczy,
a nie zgromadzenie ustawodawcze, a tym samym odkłada wszystkie inne sprawy i przechodzi od
razu do wyboru głowy państwa (artykuł 75 konstytucji).
159 The Lebanese Constitution, www.presidency.gov.lb 160 D. Madeyska, Liban, Warszawa 2003, s. 50. 161 Kryterium przynależności religijnej brane pod uwagę przy podziale mandatów obowiązuje od czasu Pak-
tu Narodowego z 1943 roku (umowy między chrześcijanami a muzułmanami pod patronatem Francji, która stanowi-
ła podstawę systemu politycznego Libanu), www.presidency.gov.lb
104
Nie może zostać prezydentem osoba, która nie spełnia wymogów obieralności do Zgro-
madzenia Narodowego.
Według konstytucji do kompetencji prezydenta Libanu należy m.in.: zwoływanie sesji
nadzwyczajnych parlamentu (w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów) – art. 33; odraczanie
zwołania izby (na okres nie dłuższy niż miesiąc i tylko raz w trakcie tej samej sesji) – art. 59;
rozwiązywanie parlamentu przed upływem kadencji (w szczególnych przypadkach) na żądanie
Rady Ministrów – art. 55162; zwracanie się do Rady Konstytucyjnej w sprawie kontroli konstytu-
cyjności ustaw (prawo takie przysługuje również premierowi, przewodniczącemu izby oraz gru-
pie 10 posłów) – art. 19; wydawanie dekretów – art. 56; akredytowanie ambasadorów i przyjmo-
wanie listów uwierzytelniających – art. 53 p. 7; negocjowanie i ratyfikowanie umów
międzynarodowych, w porozumieniu z premierem. Jednak niektóre traktaty są uznawane tylko
ratyfikowane po zatwierdzeniu przez Parlament – art. 52; udzielanie specjalnych amnestii na mo-
cy dekretu – art. 53 p. 9.
Prezydent może, w porozumieniu z premierem, wezwać Radę Ministrów na nadzwyczaj-
ne posiedzenie, gdy uzna to za to za konieczne. Może również, według uznania przewodniczyć
Radzie Ministrów, nie biorąc udziału w głosowaniu. Może również wprowadzić, poza harmono-
gramem posiedzenia, dodatkowy punkt obrad w sprawie, którą uzna za pilną (art. 53 p. 1 oraz 11
i 12).
WŁADZA WYKONAWCZA:
Władzę wykonawczą sprawuje Rada Ministrów, która ustanawia ogólną politykę rządu
we wszystkich dziedzinach, sporządza rachunki i uchwala dekrety organizacyjne oraz podejmuje
decyzje niezbędne do ich realizacji (art. 65 p. 1 konstytucji).
Premier jest szefem rządu i jego przedstawicielem. Wypowiada się w jego imieniu i jest
odpowiedzialny za wykonanie ogólnej polityki ustanowionej przez Radę Ministrów (art. 64 kon-
stytucji).
Ministrowie w całości lub części mogą być wybierani spośród członków Zgromadzenia
Narodowego, a poseł może zajmować stanowisko ministerialne (art. 28 konstytucji).
162 Nowe wybory muszą odbyć się w ciągu trzech miesięcy od rozwiązania parlamentu.
105
Ministrowie ponoszą solidarną odpowiedzialność przed izbą za ogólną politykę rządu będą i in-
dywidualną za swoje osobiste działania
(art. 66 konstytucji).
→ Prezydent desygnuje premiera, w poro-
zumieniu z przewodniczącym parlamentu,
na podstawie konsultacji parlamentarnych.
Następnie, w porozumieniu z nim, wydaje
rozporządzenie o powołaniu gabinetu. De-
krety przyjmujące dymisję ministrów lub
ich zwolnienie wydawane są za zgodą
dwóch trzecich składu Rady Ministrów (art. 53 p.2 i 4 oraz 69 p.2 konstytucji).
Uznaje się, że rząd podał się do dymisji w następujących okolicznościach: rezygnacja lub
śmierć premiera; utrata więcej niż jednej trzeciej członków określonych w rozporządzeniu o po-
wołaniu gabinetu; początek kadencji prezydenta oraz Zgromadzenia Narodowego; utrata zaufania
izby (zarówno w przypadku uchwalenia wotum nieufności jak i nie przegłosowania wniosku Ra-
dy Ministrów o wotum zaufania).
W przypadku ustąpienia Rady Ministrów, Zgromadzenie Narodowe zbiera się z mocy
prawa na sesję nadzwyczajną i nie może zostać rozwiązane do chwili wyboru nowej rady i uzy-
skania zaufania izby (art. 69 konstytucji).
Odwołany premier lub minister może być sądzony przez Radę Najwyższą a rezygnacja
lub dymisja premiera lub ministra nie uniemożliwia kontynuowania postępowania sądowego
wszczętego przeciwko niemu (art. 71 i 72 konstytucji).
WŁADZA USTAWODAWCZA: Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Zgroma-
dzenia Narodowego (Madżlis an-Nuwwab), liczącego 128 deputowanych wybieranych w głoso-
waniu powszechnym w oparciu o proporcjonalny system wyznaniowy na 4-letnią kadencję.
Nowe wybory muszą odbyć się na 60 dni przed zakończeniem kadencji parlamentu. Par-
lament może zostać rozwiązany na wniosek dwóch trzecich deputowanych. Również prezydent
może wystąpić do Rady Ministrów o rozwiązanie parlamentu przed upływem jego kadencji. Jeśli
Rada Ministrów na to się zgodzi, prezydent wydaje dekret. Nowe wybory muszą odbyć się
w ciągu trzech miesięcy od rozwiązania parlamentu.
Dnia 14 lutego 2005 roku były premier Libanu,
Rafiq Hariri został zamordowany.
Wywołało to masowe demonstracje opozycji, która oskarżyła
Syrię o to zabójstwo. Syria zaprzeczyła tym oskarżeniom.
Protesty te określono jako „cedrowa rewolucja”.
Pod wpływem protestów oraz nacisków ONZ i krajów arabskich,
Syria wycofała swoje wojska z Libanu dnia 25 kwietnia 2005
roku. W maju-czerwcu 2005 roku blok anty-syryjski wygrał
wybory, następnie dnia 19 lipca 2005 roku władzę objął nowy
rząd, którego premierem został Fouad Siniora, co stało się
zwieńczeniem „cedrowej rewolucji”. Liban stał się ponownie, po
niemal 30 latach syryjskiej okupacji, w pełni wolnym państwem.
106
Miejsca w parlamencie są przydzielane równo między chrześcijan i muzułmanów, pro-
porcjonalnie pomiędzy poszczególnymi społecznościami obu grup, a także proporcjonalnie mię-
dzy regionami (art. 24 konstytucji). Deputowani są reprezentantami narodu – mandat wolny (art.
27 konstytucji). Przysługuje im parlamentarny immunitet formalny i materialny. Jeżeli mandat
wygasł, wybór następcy odbywa się w ciągu dwóch miesięcy, chyba że miejsce zwolniło się
w ciągu ostatnich sześciu miesięcy kadencji, wówczas można odstąpić od wyboru.
Przewodniczący parlamentu jest zwyczajowo wybierany spośród szyitów na okres 4 lat
(pierwotnie 2). Jest, obok prezydenta
i premiera, jedną z trzech najważniej-
szych osób w systemie politycznym Liba-
nu. Przewodniczy obradom Zgromadze-
nia Narodowego oraz odgrywa ważną rolę
przy wyborze głowy państwa i rządu.
Izba zbiera się corocznie na
dwóch sesjach zwyczajnych, które są
zwoływane dwa razy w roku na dwa i pół
miesiąca (art. 32 konstytucji). Głównym celem tych sesji jest analiza budżetu ogólnego. Prezy-
dent w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów może wezwać do sesji nadzwyczajnej dekre-
tem, określając daty otwarcia i zamknięcia sesji nadzwyczajnej, jak również porządek obrad. Pre-
zydent jest zobowiązany do zwołania parlamentu, jeżeli tego zażąda bezwzględna większość jego
członków.
Decyzje podejmowane są większością głosów. Posiedzenia parlamentu są jawne (jednakże,
na wniosek rządu lub pięciu deputowanych, obrady mogą odbywać się z wyłączeniem jawności).
Inicjatywa ustawodawcza należy do parlamentu i Rady Ministrów. Wszelkie akty prawne
muszą najpierw zostać uchwalone przez Zgromadzenie Narodowe, a następnie kontrasygnowane
przez premiera i właściwego ministra oraz podpisane przez prezydenta przed ich publikacją. Pre-
zydent może przekazać ustawę do Zgromadzenia Narodowego, do ponownego rozpatrzenia. Par-
lament musi wówczas przegłosować ustawę bezwzględną większością głosów. Kworum ⅔ gło-
sów wymagane jest przy głosowaniach nad kwestiami konstytucyjnymi lub dotyczącymi
parlamentarnych sekretarzy lub gdy prezydent jest oskarżony o zdradę lub pogwałcenia konstytu-
W skład Prezydium (Biura Rady Parlamentarnej) odpowiedzial-
nego za przygotowanie i publikację porządku obrad każdej
sesji, kierowanie obradami i głosowaniami
ogłaszanie wyników głosowań, przygotowanie rocznego budżetu
parlamentu, sprawowanie kontroli nad jego wykonaniem,
zatwierdzanie mianowania pracowników oraz badanie skargi
i petycji, wchodzą:
Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego (szyita);
Zastępca Przewodniczącego Zgromadzenia Narodowe-
go (prawosławny chrześcijanin);
2 Sekretarzy Generalnych (druz i maronita);
3 Delegatów Biura (sunnita, grekokatolik i Ormianin).
107
cji (wówczas odbywa się tajne głosowanie i dla przyjęcia wniosku wymagana jest bezwzględna
większość ⅔ głosów)163.
Każdy deputowany ma prawo do podniesienia kwestii wotum nieufności wobec rządu
podczas sesji zwyczajnej lub nadzwyczajnej.
Dyskusja i głosowanie w sprawie takiego
wniosku nie może odbywać się przez co naj-
mniej pięć dni po złożeniu go do sekretariatu
izby i jej przedstawieniu zainteresowanym
ministrom. Poza tym deputowani mogą skła-
dać zapytania.
PRAWO: mieszany system prawa (oparty na prawie zwyczajowym, otomańskiej tradycji praw-
nej i francuskim kodeksie cywilnym oraz prawach wspólnot religijnych: islamskiej, chrześcijań-
skiej i żydowskiej – obejmujące sprawy stanu osobowego (takie jak: małżeństwo, rozwód i sto-
sunki rodzinne) w swoich społecznościach.
→ Szkoła prawa sunnickiego: szaficka i hanaficka.
Władza sądownicza jest sprawowana przez niezawisłe sądy. Sędziowie są niezależni
w wykonywaniu swych funkcji. Decyzje i wyroki wszystkie sądów są wydawane i wykonywane
w imię narodu libańskiego (art. 20 konstytucji).
Wymiar sprawiedliwości w Libanie jest podzielony poziomo na cztery główne systemy
sądowe, z których każdy ma wielopoziomową strukturę hierarchiczną. Są to systemy: sądownic-
twa sędziowskiego (kadaa’ dli), administracyjnego (Madżlis al-Szura), wojskowego i religijne-
go164.
Oprócz tego istnieje wiele sądów specjalnych (m.in.: Rada Najwyższa (Al-Madżlis el-
aala) która rozpatruje zarzuty wobec prezydenta i premiera; Rada Konstytucyjna (Al-Madżlis el-
dusturi), która orzeka o konstytucyjność ustaw i w sprawach oszustw wyborczych; Sąd Arbitra-
żowy – Rada Pracy (Madżlis al-Amal al-tahkimi) rozpatrująca spory z zakresu prawa pracy165.
163 www.lp.gov.lb 164 www.loc.gov/law/help/legal-research-guide/lebanon.php 165 www.court.lebanonohio.gov
Konflikt w Libanie (2011-2014)
− seria antyrządowych protestów,
w związku z formowaniem w 2011 roku rządu
zdominowanego przez partie prosyryjskie.
Następnie protesty przekształciły się
w konflikt między sunnitami i szyitami.
Na Liban również miała wpływ wojna domowa
w Syrii, gdyż w kraju dochodziło do walk między zwolenni-
kami syryjskiego prezydenta Baszara al-Asada
(szyici z alawitami) i jego przeciwnikami (sunnici).
108
RELIGIA: W państwie niemal jednolitym etnicznie (Arabowie stanowią ok. 95% populacji kraju)
mamy do czynienia z bardzo dużym zróżnicowaniem religijnym. Około 60% populacji stanowią
muzułmanie (szyici i sunnici, ale także druzowie, ismailici i alawici). Niespełna 40% to chrześci-
janie (maronici, melchici, grekokatolicy oraz wyznawcy kościołów syryjsko- i ormiańsko-
katolickiego). Pozostali (ok.1%) to wyznawcy innych religii, w tym także kilkunastu sekt. Spo-
śród wszystkich państw arabskich, to właśnie w Libanie żyje najwięcej chrześcijan.
PARTIE POLITYCZNE:
Partie polityczne w Libanie nie odgrywają większego znaczenia w polityce kraju. Wyra-
sta to z konfesjonizmu, który ugruntował się w praktyce życia politycznego. Jak już wspomniano,
w myśl niepisanej zasady skład parlamentu oraz podział stanowisk pomiędzy chrześcijan i mu-
zułmanów w administracji państwowej, sądownictwie i armii jest z góry określony, co wynika to
z dużego zróżnicowania społecznego w Libanie.
Większość „partii” to tylko zwykłe listy kandydatów do Zgromadzenia Narodowego
przedstawiających różne wspólnoty religijne. Luźne koalicje wyborcze tworzone są zazwyczaj
tuż przed wyborami i rzadko trwają dłużej niż do wyborów166.
166 www.szkolnictwo.pl
Specjalny Trybunał dla Libanu
Dnia 13 grudnia 2005 roku rząd Republiki Libanu zwrócił się do Organizacji Narodów Zjednoczonych
z prośbą o ustanowienie międzynarodowego trybunału zajmującego się osądzeniem
osób odpowiedzialnych za atak z dnia 14 lutego 2005 roku w Bejrucie.
W zamachu tym zginął były premier Libanu Rafik Hariri i inne osoby.
Na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa z dnia 29 marca 2006 roku,
Organizacja Narodów Zjednoczonych i Rząd Republiki Libańskiej wynegocjowały umowę w sprawie powołania Spe-
cjalnego Trybunału dla Libanu. Statut Specjalnego Trybunału oraz dokumenty regulujące jego pracę stanowią część
rezolucji Rady Bezpieczeństwa (S/RES/1757) z dnia 30 maja 2007 roku. Przepisy zawarte w statucie i pozostałych
dokumentach weszły w życie w dniu 10 czerwca 2007 roku. Międzynarodowy charakter Specjalnego Trybunału dla
Libanu został wyraźnie określony we wniosku złożonym przez rząd Libanu
do Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Trybunał rozpoczął swoją działalność dnia 1 marca 2009 roku.
Specjalny Trybunał dla Libanu składa się z izby procesowej, izby odwoławczej, międzynarodowego sędziego
przygotowawczego, sekretariatu, biura prokuratora oraz biura obrony.
109
CIEKAWOSTKI:
Nazwa Liban jest najstarszą nazwą państwa na świecie, pozostaje niezmieniona od ponad
4 000 lat167.
Nazwa Liban w języku arabskim „Lebnan” – ma swoje źródło w języku semickim (jest
tłumaczone jako: biały lub mleko) i nawiązuje do pokrytych śniegiem Gór Libanu. Jako
nazwa miejsca, Liban wymieniona jest 71 razy w Starym Testamencie (zaś nazwa rodo-
witego drzewa Libanu – cedru 75 razy) i na trzech z dwunastu tablic Eposu o Gilgameszu
(z końca 3. tysiąclecia p.n.e.)168.
Spośród krajów tego regionu Liban jest krajem najzasobniejszym w źródła wody (płynie
tu 15 rzek, mających źródła w górach libańskich), a także jedynym krajem arabskim nie-
posiadającym pustyni169.
Bejrut, położona na środkowym wybrzeżu stolica Libanu, ma za sobą bardzo burzliwą hi-
storię. Najeźdźcy zniszczyli ją już siedmiokrotnie, ale za każdym razem Libańczycy znaj-
dowali w sobie chęci i siłę do odbudowy. Z tego właśnie powodu Bejrut określa się po-
tocznie mianem feniksa. Sam Liban przetrwał już szesnastu okupantów170.
Nazwę Bejrut – Bêrūt („Źródła”) nadali miastu Fenicjanie, ale jego historia sięga ponad
5000 lat. Wykopaliska w jego centrum ukazały warstwy osadnictwa fenickiego, helleni-
stycznego, rzymskiego, arabskiego i osmańskiego. Pierwsza pisemna wzmianka sporzą-
dzona pismem klinowym pochodzi ze zbioru korespondencji XIV wieku p.n.e.171 Tutaj
też powstała pierwsza szkoła prawnicza, dlatego Bejrut, jako miasto nazywany był matką
prawa.
Bejrut to centrum kulturalno-oświatowe dla całego Bliskiego Wschodu. W mieście odby-
wają się liczne imprezy artystyczne, konferencje, targi handlowe, wystawy czy koncerty.
W innych miastach takich jak, Baalbeck (Heliopolis – Miasto Słońca), Byblos (jedno
z najstarszych miast na świecie), Tyr (miasto fenickie z III wieku p.n.e.), Beit Eddine oraz
167 www.poznajnieznane.pl 168 www.poznajnieznane.pl 169 A. Kamle, Liban mozaika cywilizacji, religii i kultur, www.polskiecedry.com 170 Tamże, www.polskiecedry.blogspot.com
110
Beit Mary corocznie organizuje się festiwale muzyczne z udziałem artystów z całego
świata172.
Przed śmiercią Premiera Rafica Harririego w Libanie, tak jak w Szwajcarii, obowiązywa-
ła tajemnica bankowa, dlatego też Liban był nazywany Szwajcarią Wschodu. W Libanie
ma swoją siedzibę ponad 100 banków (i żaden z policzonych nie jest gałęzią innego)173.
W Libanie mieszka wiele osób deklarujących różnorakie wyznania. Wśród muzułmanów
mamy grupy religijne sunnitów, szyitów i druzów. Katolicy są reprezentowani przez ko-
ścioły maronickie, unickie, ormiańsko-katolickie, a wyznawcy prawosławia przez odmia-
nę grecką i ormiańską. Religii podporządkowane jest właściwie całe życie ekonomiczne,
społeczne i polityczne. Sposób dziedziczenia, małżeństwa i rozwody odbywają się zawsze
w oparciu o wyznawaną religię. Śluby cywilne nie istnieją, więc osoba niewierząca musi
przy zawieraniu małżeństwa przyjąć wyznanie
współmałżonka174.
Libańczycy cenią sobie przyjaźń i dobre relacje
z rodziną. Są tolerancyjni i bardzo towarzyscy. Do
zwyczajów często stosowanych należy odwiedzanie
się w domach bez uprzedzeń zapowiedzi. Dlatego
też gospodyni ma przygotowane zawsze ciastka
i papierosy. Do dobrego tonu należy podczas wizy-
ty wręczenie gospodyni małego podarunku: kwia-
tów lub czekoladek. Kolacja proszona rozpoczyna
się o 9 wieczorem, chociaż Libańczycy schodzą się na nią długo. Nikt tu jednak nie przy-
wiązuje wagi do pojęcia czasu175.
Dnia 3 kwietnia 1975 roku w Libanie rozpoczęła się trwająca 25 lat wojna domowa.
Wskutek działań śmierć poniosło 800 tys. ludzi, a 700 tys. musiało opuścić kraj. Przez 25
lat państwo cedrowego drzewa znajdowało się w stanie wszechogarniającego chaosu.
171 B. Koziróg, Liban [w:] Historia i kultura krajów biblijnych, t. II, pod red. B. Koziróg, Podkowa Leśna
2007, s. 312; Phoenicia, www. encyclopedia.jrank.org 172 A. Kamle, Liban…, www.polskiecedry.com 173 www.bliskiwschod.pl 174 Liban, www.voila.edu.pl 175 Liban, www.voila.edu.pl
Cedr
Fot. archiwum domowe
111
Kraj był wrzącym kotłem, w którym wszyscy walczyli ze wszystkimi. Ucierpiały setki ty-
sięcy ludzi176.
Papież Jan Paweł II, w czasie pobytu w tym kraju w 1997 roku przekazał jego mieszkań-
com, a szczególnie młodzieży, orędzie nadziei, które nazwał Wielką Kartą Kościoła Li-
bańskiego, „Chrystus ufa, że będziecie odpowiedzialni za życie własne i waszych sióstr
i braci, za przyszłość Kościoła w Libanie i całego kraju. Waszym zadaniem jest obalenie
murów, które zostały wzniesione w mrocznych okresach dziejów narodu; nie wznoście
nowych murów w kraju. Przeciwnie, powinniście budować mosty między ludźmi, rodzi-
nami i różnymi wspólnotami. W życiu codziennym uczcie się wyciągać rękę do pojedna-
nia, aby nieufność ustąpiła wzajemnemu zaufaniu”. Słów Papieża mówiącego także o ko-
nieczności przywrócenia libańskiej suwerenności słuchali wszyscy – chrześcijanie
i muzułmanie177.
176 www.polskieradio.pl 177 A. Kamle, Liban …, www.polskiecedry.com
112
Państwo Libia
(Daulat Libija)
→ Do 2011 roku – Wielka Libijska Arabska Dżamahirija
Ludowo-Socjalistyczna.
STOLICA: Trypolis.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: od roku 2003 kraj
jest podzielony na 22 gminy (szabijaty): Al-Butnan, Al-
Dżabal al-Achdar, Al-Dżabal al-Gharbi, Al-Dżifara, Al-
Dżufra, Al-Kufra, Al-Marakib, Al-Mardż, Al-Wahat, An-
Nukat al-Chams, Az-Zawija, Bengali, Darna, Ghat, Mar-
czuk, Mitrata, Nalut, Saba, Syrta, Trypolis, Wadi al-Hajat
oraz Wadi asz-Szati.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski. W powszechnym użyciu
są również języki berberyjskie.
WALUTA: 1 dinar libijski (LYD) = 1000 dirhemów.
ŚWIĘTA:
2 marca – Dzień Proklamacji Władzy Ludu – Dża-
mahirijji;
28 marca –święto upamiętniające opuszczenie kraju
przez Anglików;
1 września – Dzień Rewolucji (1969 roku);
7 października – święto upamiętniające opuszczenie
kraju przez Włochów;
23 października – Dzień Wyzwolenia (2011 rok).
USTRÓJ: republika parlamentarna.
Do 2011 roku Libia była jednopartyjną republiką socjalistyczną, której ustrój określano
jako Dżamahirijja.
Symbolika:
Flaga Libii − została określona jako
flaga państwowa przez Narodową Radę
Tymczasową w deklaracji konstytucyj-
nej z dnia 3 sierpnia 2011 roku.
Jest to flaga Królestwa Libii, używana
również przez rewolucjonistów z 2011
roku.
Panarabskie kolory symbolizują histo-
ryczne krainy wchodzące w skład dzi-
siejszej Libii:
Fazzan (czerwony),
Cyrenajkę (czarny pas z półksiężycem),
Trypolitanię (zielony).
Godło Libii - latach 1952-2012 jego
wizerunek był pięciokrotnie zmieniany.
W latach 2011-2012 rolę godła pełnił
symbol Narodowej Rady Tymczasowej,
ale po jej rozwiązaniu w sierpniu 2012
roku znak ten utracił ważność. Od
tamtej pory nie uchwalono oficjalnego
godła Libii.
W 2013 roku wprowadzono nowe pasz-
porty dla libijskich obywateli.
Na okładce pojawił się symbol z flagi
kraju: półksiężyc i pięcioramienna
gwiazda.
113
Nowa władza ma mieć strukturę parlamentarno-
gabinetową z prezydentem, jako głową państwa, lecz orga-
ny te nie zostały jeszcze powołane do życia z powodu nie-
dawnej rewolucji i zmiany ekipy rządzącej. Od dnia
8 sierpnia 2012 roku władzę w kraju sprawuje Zgromadze-
nie Narodowe, któremu swoje kompetencje przekazała Na-
rodowa Rada Tymczasowa. NRT była ciałem przejściowym
utworzonym dnia 5 marca 2011 roku, na początku wojny
domowej. Wraz z obaleniem rządu Muammara Kaddafiego
pod koniec sierpnia Rada stała się jedyną realną władzą
w Libii, uznaną przez większość krajów świata i ONZ.
Dnia 23 marca 2011 roku Rada powołała własny rząd tym-
czasowy. Dnia 8 sierpnia 2012 roku w Trypolisie odbyła się
uroczystość przekazania władzy przez Narodową Radę
Tymczasową, Zgromadzeniu Narodowemu. Tym samym
Zgromadzenie Narodowe przejęło konstytucyjne obowiązki
kierowania i reprezentowania kraju. Po wyborze przewod-
niczącego Zgromadzenia, Rada została rozwiązana
KONSTYTUCJA: Dnia 3 sierpnia 2011 roku – została
przyjęta Deklaracja konstytucyjna.
→ Do 2011 roku obowiązywała konstytucja z dnia 3 marca
1977 roku.
W preambule deklaracji podkreślono, że Libia jest
państwem demokratycznym, zbudowanym na pluralizmie
politycznym. Dokument gwarantuje swobody publiczne
i indywidualne, podstawowe prawa człowieka, równość
szans oraz poszanowanie życia prywatnego obywateli.
Mimo wstępnych przygotowań nie wybrano 60-
osobowego składu komitetu ekspertów, odpowiedzialnego
za przygotowanie konstytucji. Dnia 5 lipca 2012 roku Mustafa Dżalil powiedział, że po wyborach
parlamentarnych będą zorganizowane kolejne wybory powszechne na podstawie, których wybrani
Dnia 24 grudnia 1951 roku decyzją ONZ
Libia stała się krajem niepodległym,
w którym władzę sprawował król Idris I.
Rządy królewskie nie cieszyły się wielkim
poparciem i dnia 1 września 1969 roku
grupa młodych oficerów, kierowana przez
wówczas 27-letniego kapitana Muammara
al-Kadafiego, dokonała przewrotu wojsko-
wego oraz proklamowała utworzenie Libij-
skiej Republiki Arabskiej. Kadafi stworzył
państwo autorytarne, oparte na ortodok-
syjnym islamie, zarządzane przez Kongre-
sy Ludowe. W latach 70. Kadafi wydał
Zieloną książkę, w której opisał ustrój
Libii mający być alternatywą wobec kapi-
talizmu i komunizmu.
W 2011 roku w Darnie i Bengazi doszło
do wybuchu antyrządowych protestów,
które następnie objęły pozostałe części
kraju, przeradzając się w powstanie
w Libii, tłumione przez siły porządkowe
i wojsko. Rada Bezpieczeństwa ONZ
uchwaliła rezolucję nr 1973, która zezwo-
liła na podjęcie w Libii operacji wojskowej
skierowanej przeciwko siłom rządowym.
Dnia 19 marca 2011 roku odbył się paryski
szczyt w sprawie Libii, po którym lotnic-
two i marynarka koalicji państw (Francja,
Kanada, Włochy, USA i Wielka Brytania)
rozpoczęły ostrzał celów militarnych
w okolicach Trypolisu i Misraty, realizując
w ten sposób rezolucję nr 1973. Akcja
nosiła kryptonim Świt Odysei.
Po kilku miesiącach walk znaczną przewagę
uzyskali powstańcy, którzy po trwających
od 20 do 28 sierpnia, walkach zdobyli
Trypolis. Dnia 26 sierpnia Narodowa Rada
Tymczasowa przeniosła oficjalnie swoją
siedzibę z Bengazi do Trypolisu. Dnia 20
października Muammar Kaddafi został
zabity w Syrcie, a nowe władze dnia 23
października ogłosiły wyzwolenie kraju.
Kraj ten po „wyzwoleniu” stał się niesta-
bilny politycznie. Nie ma tam praktycznie
przywództwa a marionetkowy rząd nie
panuje nad sytuacją.
114
zostaną eksperci przygotowujący konstytucję. Deklaracja ta była sprzeczna z dotychczasowymi
uzgodnieniami, iż to wybrana w wolnych wyborach Konstytuanta miała wybrać zespół ekspertów
po 20 osób z każdego regionu.
GŁOWA PAŃSTWA: Funkcję głowy państwa pełni przewodniczący Zgromadzenia Narodo-
wego.
WŁADZA WYKONAWCZA: Rząd z premierem na czele.
WŁADZA USTAWODAWCZA: jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe (al-Mu’tamar al-
Walani al-amm).
W 200-osobowym zgromadzeniu 120 miejsc zostało zarezerwowanych dla kandydatów
niezależnych, a 80 – dla partii politycznych. Wybory odbywały się według mieszanej ordynacji,
proporcjonalno-większościowej.
PRAWO: Dnia 4 grudnia 2013 roku Libijskie Zgromadzenie Narodowe przegłosowało uznanie
szariatu za podstawę państwowego prawodawstwa i działalności wszystkich instytucji.
→ Szkoła prawa: malikicka.
RELIGIA: islam sunnicki.
PARTIE POLITYCZNE:
Za rządów Muammara Kaddafiego każdemu, kto chciałby założyć partię polityczną lub
do niej należeć groziła kara śmierci.
Nowe władze najpierw zapowiadały przyjęcie prawa, które zakazywałoby tworzenia par-
tii politycznych, których ideologia oparta jest na religii, przynależności plemiennej bądź etnicz-
nej, następnie zrezygnowały z przyjęcia takiej ustawy. Uznano, bowiem, że zapowiedź wprowa-
dzenia takiego zakazu była „próbnym balonem, który miał przetestować reakcje” społeczne.
Nowy projekt prawa został przedstawiony dnia 24 kwietnia 2012 roku i od razu wywołał protesty
konserwatystów (Libia jest krajem sunnickim). Dokument krytykowano argumentując, że jego
uchwalenie byłoby uzasadnione w krajach, w których występuje więcej wyznań, nie zaś tam,
gdzie znakomita większość społeczeństwa wyznaje jedną religię.
Obecnie największym poparciem cieszą się: Sojusz Sił Narodowych Mahmuda Dżibrila
al-Warfalego, Partia Sprawiedliwości i Odbudowy (Bractwo Muzułmańskie), Partia Frontu Na-
rodowego oraz salaficka Partia Narodowa Abd al-Hakima bi-l-Hadżdża, byłego członka Libij-
115
skiej Muzułmańskiej Grupy Zbrojnej (Libyan Islamic Fighting Group) i radykalnego duchowne-
go Sadika al-Gharianiego.
CIEKAWOSTKI:
Ponad 90% powierzchni kraju zajmują pustynie (Sahara i Pustynia Libijska)
oraz półpustynie178.
W miejscowości Al-Azizija dnia 13 września 1922
roku zanotowano najwyższą temperaturę powietrza
w Afryce, wynoszącą +57,8 °C. Według wielu źró-
deł była to najwyższa temperatura na Ziemi179.
Wybrzeża Libii to około 2000 km pięknych plaż.
Jest to odcinek uważany za najdłuższy w świecie
arabskim oraz na kontynencie afrykańskim, w base-
nie Morza Śródziemnego. Są to zarówno plaże gra-
niczące z Saharą jak i skalisto-piaszczyste, w rejo-
nie gór Cyrenajki – tzw. Zielone Góry (El Djebel
El-Ahdar)180.
Libię oplata sieć rurociągów zwanych Wielką
Sztuczną Rzeką, która dostarcza wodę z podziemnych naturalnych zbiorników na Saha-
rze. Składa się na nią 1300 studni, które dostarczają ok. 3 milionów m³ wody dziennie do
miast na wybrzeżu kraju. Ze względu na skalę tego projektu nazwano go „ósmym cudem
świata”.
W Libii Kadafiego obowiązywał m.in. zakaz ustanawiania wysokich ceł i podatków, nie
było opłat za czynsz i energię elektryczną. Po zawarciu małżeństwa każda para otrzymy-
wała jednorazowo bezzwrotną pożyczkę w wysokości 64 tys. $ na zakup mieszkania,
178 J. Gronuś, Analiza rynku turystycznego Libii, www.wtir.awf.krakow.pl 179 www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalextremes.html 180 Libijskie plaże, www.libia.pl
Apollonia
Żródło: archiwum domowe
Apollonia jest starożytnym miastem
założonym przez Greków. Służyła
Cyrenie jako port ponad 1000 lat, a jej
ruiny stanowią obecnie znaczącą część
całego kompleksu stanowisk archeolo-
gicznych.
116
a każdy noworodek – 7 tys. $181. Banki były państwowe, a nieoprocentowane pożyczki
były prawnie zagwarantowane dla wszystkich. Ponadto młode małżeństwa otrzymywały
książeczkę rodzinną, na którą kupowały za symboliczną kwotę sprzęt gospodarstwa do-
mowego. Wszystkie środki czyszczące i chemiczne były również dotowane. Wszystkie
produkty dziecięce począwszy od odżywek, mleka w proszku po pampersy były dotowa-
ne. Edukacja i opieka zdrowotna również były bezpłatne182.
Kadafi zgromadził ponad 143 tony złota. Planował wprowadzić strefę bezdolarową
i używać – zamiast waluty w rachunkach z innymi państwami – złotego dinara.
W roku 2010 Kadafi złożył wniosek w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ o śledztw
w sprawie okoliczności ataku USA i NATO na Irak, oraz postawienie przed sądem win-
nych masowych zbrodni. Przedłożył również projekt rezolucji w sprawie odszkodowania
byłych państw kolonialnych byłym koloniom za eksploatację w okresie kolonialnym183.
W maju 2013 roku parlament Libii uchwalił ustawę, zakazującą wszystkim wyższym
funkcjonariuszom obalonego – dwa lata temu – reżimu Muammara Kadafiego zajmowa-
nia stanowisk w nowej administracji państwowej. Zmiana ta może zmusić obecnego pre-
miera do ustąpienia z urzędu. Według członków Sojuszu Sił Narodowych ustawa znajdzie
zastosowanie wobec około 40 deputowanych 200-osobowego parlamentu Libii184.
181 www.wiadomosci.wp.pl 182 T. Szeląg, Libia pogrążyła się w anarchii. O tym się nie mówi, www.wiadomosci.onet.pl 183 www.piotrbein.wordpress.com 184 www.interia.pl
117
Republika Tunezyjska
(Al-Dżumhurijja at-Tunisijja)
Dewiza: Porządek, Wolność, Sprawiedliwość
STOLICA: Tunis.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 24 gubernatorstwa
(wilaje): Arjana, Badża, Bin Arus, Bizeta, Kabis, Kafsa,
Żanduba, Kairuan, Kasrajn, Kibili, Kaf, Mahdija, Manuba,
Medanijin, Monastyr, Nabul, Safakis, Sidi Bu Zid, Siljana,
Susa, Tatawin, Tauzar, Tunis oraz Zaghwan.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski. W powszechnym użyciu
również: francuski, angielski i włoski.
WALUTA: 1 dinar tunezyjski (TD) = 1000 millimów.
ŚWIĘTA PAŃSTWOWE:
14 stycznia – Święto Rewolucji i Młodzieży;
20 marca – Święto Niepodległości (wyzwolenie
spod francuskiego protektoratu w 1956 roku);
9 kwietnia – Święto Męczenników
(Tunezyjczyków poległych podczas manifestacji
niepodległościowej w 1938 roku);
25 lipca – Święto Republiki (proklamowanie Repu-
bliki w 1957 roku i rocznica objęcia przez Habiba
Burgibę urzędu prezydenta).
USTRÓJ: republika o systemie prezydenckim.
KONSTYTUCJA: z dnia 26 stycznia 2014 roku185. Tunezyj-
skie Zgromadzenie Konstytucyjne przyjęło konstytucję, uważa-
ną za jedną z najbardziej demokratycznych w świecie arabskim.
185 Constitution de La République Tunisienne, www.majles.marsad.tn
Symbolika:
Czerwony kolor symbolizuje krew
męczenników zabitych podczas turec-
kiego podboju Tunezji w 1574 roku.
Biały kolor oznacza pokój, a białe koło
znajduje się w centrum flagi reprezen-
tuje słońce.
Sierp i pięcioramienna gwiazda repre-
zentują jedność wszystkich muzułma-
nów i pięć filarów islamu.
Herb Tunezji ma
postać tarczy heraldycznej podzielonej
na trzy części.
Poszczególne pola symbolizują po-
szczególne człony tego motta kraju:
lew jest symbolem porządku,
galera fenicka - wolności,
waga - sprawiedliwości.
Galera nawiązuje także do czasów
starożytnych, kiedy to obszary obec-
nej Tunezji były terenem kolonizacji
fenickiej, a następnie centrum państwa
kartagińskiego.
Środkiem tarczy herbowej biegnie
wstęga z napisem w języku arabskim
(Porządek, Wolność, Sprawiedliwość).
Ponad tarczą znajduje się koło, w któ-
rym umieszczone są symbole islamu -
półksiężyc i gwiazda. Podkreślają one
znaczenie religii dla kraju oraz nawią-
zują do wyglądu tunezyjskiej flagi.
118
Republika Tunezji jest częścią Arabskiego Ma-
ghrebu i działa w kierunku osiągnięcia jego jedności
i podejmuje wszelkie środki w celu zapewnienia ich
realizacji. Wszyscy obywatele, zarówno mężczyźni jak
i kobiety mają równe prawa i obowiązki oraz są równi
wobec prawa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji,
a państwo zapewnia im warunki do godnego życia (art.
5 i 21 konstytucji).
Artykuł 3 ustanawia zasady suwerenności ludu
i demokracji bezpośredniej, według których naród jest źródłem władzy, która jest wykonywana
przez jego przedstawicieli oraz w drodze referendum. Zaś art. 50 precyzuje: „Lud sprawuje wła-
dzę ustawodawczą poprzez swoich przedstawicieli w Zgromadzeniu Deputowanych lub poprzez
referendum”.
GŁOWA PAŃSTWA: prezydent, wybierany w wybo-
rach: „powszechnych, wolnych, uczciwych, przejrzys-
tych, bezpośrednich, tajnych, bezwzględną większością
ważnie oddanych głosów na 5-letnią kadencję (…)
Nikt nie może piastować urzędu prezydenta dłużej niż
dwie kadencje (z przerwą lub w inny sposób). W przy-
padku rezygnacji z urzędu, termin liczony jest, jako
pełna kadencja. Liczba kadencji prezydenckich nie
może ulec zmianie (art. 75).
Prawo kandydowania na urząd prezydenta
przysługuje zarówno mężczyznom jak i kobietom, któ-
rzy w dniu złożenia wniosku ukończyli 35 lat – są
obywatelami Tunezji od urodzenia i wyznają islam.
Jeśli kandydat posiada podwójne obywatelstwo, musi złożyć wniosek, w którym zobowiązuje się
do porzucenia innego obywatelstwa niż tunezyjskie, jeśli zostanie wybrany na urząd prezydenta
(art. 74).
Prezydent Republiki jest reprezentantem państwa. „On/ona jest odpowiedzialny/a
za określenie ogólnych kierunków polityki państwa w dziedzinach obronności, stosunków zagra-
Za nową ustawą zasadniczą głosowało 200
z 216 deputowanych. Do tej pory obowiązywała
tymczasowa, tzw. „mała konstytucja” z dnia 10
grudnia 2011 roku, regulującą kompetencje
władzy wykonawczej, ustawodawczej
i sądowniczej do czasu uchwalenia konstytucji
pełnej. Zgodnie z nią, dominującą pozycję
w systemie politycznym zajmował rząd na
czele z premierem. Prezydent posiadał ograni-
czone kompetencje, jak prowadzenie polityki
zagranicznej w porozumieniu z rządem,
a także dowództwo nad siłami zbrojnymi oraz
mianowanie oficerów, choć również po konsul-
tacjach z szefem rządu.
Rewolucja w Tunezji (2010/2011) – zwana też
jaśminową rewolucją – rozpoczęła „arabską
wiosnę”. Protesty mieszkańców Tunezji o cha-
rakterze społeczno-politycznym przeciwko złej
sytuacji materialnej, bezrobociu, brakowi swo-
bód obywatelskich i długoletniej władzy prezy-
denta Zina Al-Abidina Ben Alego, (który urzę-
dował 5 kadencji), doprowadziły do tego, że dnia
14 stycznia 2011 roku prezydent zrzekł się
władzy i opuścił kraj, udając się
do Arabii Saudyjskiej.
Kilka dni wcześniej
- 5 stycznia 2011 roku Rada Konstytucyjna
stwierdziła trwałe opróżnienie urzędu prezy-
denta, a jego obowiązki zgodnie z art. 57 kon-
stytucji z 1959 roku przejął od premiera Ghan-
nouchiego przewodniczący parlamentu Fouad
Mebazaâ. Zgodnie z przepisami był on zobligo-
wany do organizacji wyborów prezydenckich
w terminie od 45 do 60 dni od tej daty,
co też uczynił.
119
nicznych i krajowych, bezpieczeństwa w odniesieniu do ochrony państwa i terytorium kraju od
wszystkich wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń, po konsultacji z szefem rządu” (art. 77 kon-
stytucji).
Prezydent, za zgodą szefa rządu, ma prawo w czasie, gdy Zgromadzenie Reprezentantów
jest rozwiązane, wydawania dekretów z mocą ustawy, które muszą z zostać przedłożone do za-
twierdzenia Zgromadzenia podczas następnej sesji zwyczajnej. Jednak (tą drogą nie może jednak
zostać zmieniony system wyborczy) - art. 70 konstytucji.
RZĄD: Rada Ministrów z premierem na czele.
Rząd składa się z szefa rządu, ministrów i sekretarzy stanu wybranych przez niego. Na-
tomiast ministrów: spraw zagranicznych i obrony, szef rządu wybiera w porozumieniu z Prezy-
dentem Republiki (art. 89 konstytucji).
WŁADZA USTAWODAWCZA: należy do narodu, który ją sprawuje poprzez swoich przed-
stawicieli w Zgromadzeniu Deputowanych (Madżlis Nouweb Aszaab) lub poprzez referendum
(art. 50 konstytucji).
Członkowie Zgromadzenia Deputowanych wybierani są na 5-letnią kadencję
w wyborach: powszechnych, wolnych, bezpośrednich, tajnych i uczciwych w przejrzystym gło-
sowaniu, zgodnie z zasadami prawa wyborczego.
Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom Tunezji, którzy ukończyli 18 lat
(art.54 konstytucji). Obywatele naturalizowani mogą głosować dopiero po upływie pięciu lat od
swojej naturalizacji.
Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom, (którzy przynajmniej od 10
lat posiadają obywatelstwo Tunezji) i ukończyli 23 rok życia (art. 53 konstytucji).
Prawo wyborcze gwarantuje również czynne i bierne prawa wyborcze Tunezyjczykom
zamieszkałym poza granicami kraju (art. 56 w zw. z art. 55 konstytucji).
Obywatele naturalizowani mogą starać się o wybór jedynie w sytuacji, gdy obywatelstwo
Tunezji posiadało co najmniej jedno z ich rodziców.
Deputowanym przysługuje immunitet materialny i formalny (art. 68 i 69 konstytucji).
PRAWO: System prawny jest oparty przede wszystkim na prawie francuskim.
Art. 2 konstytucji mówi, że państwo ma charakter świecki, oparty na obywatelstwie, woli narodu
i prymacie prawa. Natomiast w myśl art. 102 wymiar sprawiedliwości w Tunezji jest niezależny,
a sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają wyłącznie prawu.
120
Sędziów mianuje prezydent na wniosek Najwyższej Rady Sądownictwa.
Wyroki wydawane są w imieniu narodu, a wykonywane w imieniu prezydenta Republiki.
W przypadku popełnienia zdrady przez członka rządu zbiera się Trybunał Stanu.
Ważnym elementem władzy sądowniczej jest również Rada Stanu, składająca się z dwóch
organów: Trybunału Obrachunkowego i Sądu Administracyjnego.
Trybunał Obrachunkowy powołany został na mocy art. 27 konstytucji z 1956 roku (fak-
tycznie utworzony ustawą z dnia 8 marca 1968 roku, a skutecznie wykonuje swoje zadania od
1971 roku). Jest on „odpowiedzialny za badanie sprawozdań finansowych państwa i wysyłanie
raportu o ich stanie prezydentowi państwa i Izbie Deputowanych. Bada rachunki i zarządzanie
państwem, rachunki władz lokalnych, instytucji publicznych, w tym budżetu, ale także publicz-
nych instytucji mających charakter przemysłowy i handlowy oraz przedsiębiorstw, w których
państwo ma udziały."
Ponieważ uprawnienia Trybunału są bardzo szerokie podlega on podwójnej kontroli: są-
dowej i administracyjnej. Kontrola jest wykonywana wyłącznie a posteriori w przypadku finan-
sów publicznych, których plany na każdy rok należy złożyć do Trybunału w celu zatwierdzenia.
Utworzony w 1974 roku Sąd Administracyjny (wzorowany na francuskiej Radzie Stanu)
jest instytucją rozstrzygającą i jedynym sądem w sprawach spornych między państwem a instytu-
cjami publicznymi.
Aparat sądowniczy w Tunezji obejmuje:
Sąd Kasacyjny z siedzibą w Tunisie
10 Sądów Apelacyjnych
27 Sądów Pierwszej Instancji
85 Sądów Okręgowych
Sąd ds. Nieruchomości z siedzibą w Tunisie (i jego 15 oddziałów).
Konstytucja w art. 29 gwarantuje obywatelom Tunezji nietykalność osobistą – nikt nie
może być zatrzymany ani aresztowany bez nakazu sądowego (chyba, że zostanie ujęty podczas
popełnienia przestępstwa). Zatrzymany powinien być niezwłocznie poinformowany o przysługu-
jących mu prawach. Art. 27 stanowi, że każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie
zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Natomiast przepis art. 30 konstytucji nakła-
da na organy wymiaru sprawiedliwości obowiązek humanitarnego traktowania więźniów.
121
RELIGIA: islam sunnicki.
W Tunezji żywa jest tradycja tolerancji religijnej (znajdują się tutaj kolonie żydowskie,
których mieszkańcy zamieszkują je od setek lat, również prężnie działa chrześcijański kościół
tunezyjski).
Według konstytucji państwo jest strażnikiem religii oraz gwarantuje wolność sumienia
i wyznania, swobodne wykonywanie praktyk religijnych, neutralność meczetów i miejsc
czci. Państwo zobowiązuje się również do rozpowszechniania wartości tolerancji i umiarkowania
oraz ochrony miejsc kultu. W równym stopniu zakazuje podżegania do przemocy i nienawiści jak
i zwalcza uznawanie kogoś za niewiernego (art. 6 konstytucji).
PARTIE POLITYCZNE:
Konstytucja Tunezji gwarantuje prawo do zgromadzeń pokojowych jak również wolność
tworzenia partii politycznych, związków i stowarzyszeń, które muszą przestrzegać w swych sta-
tutach i działalności, konstytucji, prawa i przejrzystości finansowej oraz odrzucać przemoc (art.
35 i 37).
Tunezja jest najbardziej liberalnym krajem arabskim, o czym świadczą m.in. pluralizm
polityczny. Wśród licznych ugrupowań i partii politycznych wymienić można: umiarkowanie
islamistyczną Partię Odrodzenia – al-Nahda, która wcześniej nosiła nazwę Ruch na rzecz Ten-
dencji Islamskich. Poza tym: Kongres na rzecz Republiki (al-Mu’tamar min ajl il-Jumhūriyyah,
CPR), Demokratyczne Forum na rzecz Pracy i Wolności (al-Takattul ad-Dīmuqrāṭī min ajl il-
‘Amal wal-Ḥurriyyāt), czy też Tunezyjska Partia Robotnicza (dawniej Tunezyjska Robotnicza
Partia Komunistyczna). Ludowa Petycja na rzecz Wolności Sprawiedliwości i Rozwoju, Progre-
sywna Partia Demokratyczna.
122
CIEKAWOSTKI:
Tunezja jest jednym z najmniejszych państw współczesnego Maghrebu (165 tys. km²)
i zarazem najmniej górzystym krajem tego regionu Afryki. Dwie trzecie jej powierzchni
zajmują obszary równinne, leżące na ogół poniżej 200 m n.p.m., najwyższe zaś wzniesie-
nie – Dżebel Szambi, osiąga zaledwie 1554 m.
Najwcześniejszą organizację państwową na dzisiejszym obszarze tunezyjskim stworzyła
Kartagina (V-III w. p.n.e.).
Kairuan – po Mekce, Medynie i Jerozolimie – to czwarte święte miasto islamu, które jest
jednym z pierwszych miast Afryki Północnej trwale opanowanym przez islam. Kairuan
przez wieki był prężnym ośrodkiem naukowym świata arabskiego. Istniała tu m.in. sław-
na szkoła medyczna i filozoficzna. W mieście istnieje ponad sto meczetów. Jeden
z nich – tzw. Wieki Meczet (zwany również Meczetem Sidi Okba, od imienia fundatora
i założyciela Kairuanu, powstały ok. 670 roku) wraz z medyną został wpisany na Listę
Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO186.
Tunezja już w XIX wieku swoim naturalnym pięknem inspirowała artystów. Podróż do
Tunezji, w którą artyści: Paul Klee, August Macke i Louis Moilliet wyruszyli dnia
6 kwietnia 1914 roku odcisnęła wielkie piętno na sztuce współczesnej.
Tunezję również wybrał, jako miejsce realizacji zdjęć do filmu „Piraci” (1986) Roman
Polański187.
„Pachnący ogród” to traktat erotyczny Cheikha Nefzaui, pisarza z Tunisu pochodzący
z XVI wieku, który składa się z 20 rozdziałów i określany jest mianem Kamasutry w lite-
raturze arabskiej.
Narodowym kwiatem Tunezji jest jaśmin. Wieczorami zwykle można spotkać mężczyzn
z koszykami pełnymi jaśminu w formie bukiecików nazywanych machmoum lub w for-
mie naszyjników (które sprzedają przeważnie za pól dinara). Zwykle Tunezyjczycy wkła-
186 Wielka Historia Świata, t. 4, Kształtowanie średniowiecza, pod red. M. Salamona, Kraków 2005,
s. 214. 187 Z. Landowski, Tunezja [w:] Świat arabski. Leksykon. Historia, gospodarka, kultura, Warszawa 2008,
s.278.
123
dają małe bukieciki jaśminu za ucho. Podarowanie komuś takiego bukietu jest aktem oka-
zania sympatii.
Po odzyskaniu niepodległości w 1956 roku, pomimo przyznania językowi arabskiemu
pierwszeństwa, język francuski pozostał w Tunezji nadal, zwłaszcza w szkołach wyż-
szych, drugim językiem mającym prawo obywatelstwa. Rząd nie ograniczał więzi kultu-
rowych z Francją, a za jej pośrednictwem z Zachodem, widząc w tym gwarancję dalszej
modernizacji kraju. Konsekwencją tego była reforma tradycyjnego szkolnictwa muzuł-
mańskiego, na którego najwyższym szczeblu znajdował się uniwersytet przy meczecie
Az-Zajtuna. Stopniowo likwidowano szkoły koraniczne, zamieniając je na średni szkol-
nictwo arabskojęzyczne. Studia zaś w Dżani Az-Zajtuna ograniczono do badań nad języ-
kiem i literaturą arabską oraz szariatem188.
Polityka edukacyjna władz Tunezji odnosi widocz-
ne sukcesy – do różnych szkół uczęszcza dzisiaj
ponad 90% dzieci i młodzieży (a w szkołach śred-
nich uczy się więcej dziewcząt niż chłopców)189.
Artykuł 38 konstytucji mówi o obowiązku edukacji,
co najmniej do wieku szesnastego roku życia. Pań-
stwo gwarantuje prawo do bezpłatnej edukacji pu-
blicznej na wszystkich etapach i stara się zapewnić
środki niezbędne do osiągnięcia wysokiej jakości
edukacji i kształcenia. Od szkoły podstawowej ob-
owiązującymi językami są francuski i arabski. Zajęcia prowadzone są głównie w dialek-
cie tunezyjskim. W szkołach wyższych i uniwersytetach wykłady odbywają się jedynie w
języku francuskim. System edukacji wyższej opiera się na francuskim systemie szkolnic-
twa. Obecnie w Tunezji istnieje prawie 200 szkół wyższych i uniwersytetów190.
Artykuł 46 konstytucji zapewnia, że państwo tunezyjskie zobowiązuje się do ochrony
praw nabytych kobiet i działania na rzecz wzmocnienia i rozwijania tych praw. Państwo
gwarantuje również równość szans kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach życia
(również politycznego) oraz podejmuje wszelkie niezbędne środki w celu wyeliminowa-
188 A. Dziubiński, Historia Tunezji, Wrocław·Warszawa·Kraków 1994, s. 313. 189 T. Müller, Tunezja, Ostfildern 2002, s. 13.
Matmata
Fot. Archiwum domowe
Matmata – miejscowość w rejonie gór
Dżebel. Słynie z wydrążonych w ska-
łach domostw troglodytów, które są
udostępnione turystom.
124
nia przemocy wobec kobiet. W strukturze rządu tunezyjskiego funkcjonuje Ministerstwo
Spraw Kobiet, którego zadaniem jest: realizacja polityki rządu tunezyjskiego w obszarach
dotyczących spraw kobiet, rodziny i dzieci; szczególne baczenie na kobiety i rodziny
z dziećmi o specjalnych potrzebach; świadczenie usług informacyjnych dotyczących ko-
biet, rodziny i dzieciństwa; prowadzenie badań i studiów w zakresie kobiet i rodziny
i dzieciństwa oraz nadzorowanie instytucji działających w obszarze kobiet, rodziny i dzie-
ciństwa191.
Tunezyjki cieszą się swobodą, której mogą im zazdrościć arabskie kobiety z innych pań-
stw. Większość praw kobiety zyskały już za pierwszego prezydenta Tunezji – Habiba Bo-
urgiby. W roku 1956 – został przyjęty Kodeks Statusu Osobistego, który: zdelegalizował
poligamię i wyznaczył minimalny wiek zawarcia małżeństwa: dla kobiet 15 lat, dla męż-
czyzn 18 lat (małżeństwo może zostać zawarte tylko za zgodą kobiety), wprowadził takie
same procedury rozwodowe dla mężczyzn i kobiet wraz z możliwością otrzymania prawa
do opieki nad dziećmi po rozwodzie (bez względu na wiek), takie samo prawo do podróży
dla kobiet (bez zgody męża), zalegalizował aborcję, która jest bezpłatna i dostępna na ży-
czenie kobiety. Zeznania kobiety i mężczyzny w tunezyjskim sądzie mają taką samą war-
tość prawną. Jedyną pozostałością prawa islamskiego w Tunezji jest prawo dziedziczenia,
według którego kobieta, jeżeli nie zostawiono testamentu, dziedziczy połowę tego, co jej
męscy członkowie rodziny. Jeżeli jednak rodzice spiszą testament, prawo to nie ma zasto-
sowania.
Od roku 1956 Tunezyjki mają prawo do głosowania oraz udziału w innych form życia
publicznego. Tunezyjskie kobiety stanowią prawie 12% członków Tunezyjskiej Izby De-
putowanych i ponad 20% członków rad miejskich. Odgrywają również znaczącą rolę
w rządzie i dyplomacji (w tym m.in. na takich stanowiskach, jak gubernatorzy prowincji,
prezydenci miast, sekretarze stanu, ambasadorowie itp.) Młode kobiety stanowią 55%
studentów na uniwersytetach.
190 www.nationsonline.org
125
FEDERACJA
Zjednoczone Emiraty Arabskie
(Dawlat al-Imarat al-Arabijah al-Muttahidah)
STOLICA: Abu Dhabi.
PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: ZEA tworzy siedem
emiratów/księstw (imara), rządzonych przez emirów: Abu
Zabi, Adżman, Dubaj Fudżajra, Ras al-Chajma, Szardża
oraz Umm al-Kajwajn.
→ Poszczególne emiraty są dziedzicznymi monarchiami
absolutnymi i zachowują daleko idącą odrębność prawną i
ekonomiczną. Władza w nich przekazywana jest z ojca na
syna.
JĘZYK URZĘDOWY: arabski, ale używany jest również
angielski, perski, hindi i urdu.
WALUTA: 1 driham (AED) = 100 filsów.
ŚWIĘTA NARODOWE:
2 grudnia – Święto Niepodległości (od Wielkiej
Brytanii w 1971 roku, kiedy sześciu emirów podpi-
sało wspólną umowę o stworzeniu federacji ZEA).
USTRÓJ: federacja emiratów.
KONSTYTUCJA: z dnia 2 grudnia 1971 roku (wcześniej
tymczasowa, przyjęta na stałe w 1996 roku i znowelizowa-
na w 2004 roku)192.
191 www.ministeres.tn; www.cia.gov 192 United Arab Emirates's Constitution, www.almajles.gov.
Symbolika:
Flagę przyjęto w 1971 roku.
Ma ona barwy panarabskie, pochodzące
od tradycyjnych barw arabskich wiel-
kich dynastii:
Umajjadów (biała),
Abbasydów (czarna),
Fatymidów (zielona)
Haszymidów (czerwona).
Godło Zjednoczonych Emiratów Arab-
skich – to złoty sokół Kurajszytów
z srebrnymi pasami na skrzydłach
i owalnym kartuszem z widniejącą
w jego środku flagą ZEA (do 2008 roku
miejsce flagi zajmował statek).
Pod godłem znajduje się napis w języku
arabskim (Zjednoczone Emiraty Arab-
skie).
Siedem gwiazd umieszczonych na kole
symbolizuje 7 emiratów tworzących
ZEA.
Emiraty wchodzące w skład ZEA przy-
jęły swoje symbole w drugiej połowie
lat 60. XX wieku.
Są to emblematy składające się ze
skrzyżowanych flag emiratu z różnymi
dodatkowymi elementami:
sztylety arabskie (Adżman, Ras al-
Chajma), palma (Szardża), skrzyżowane
karabiny (Fudżajra), sokoły (Abu Zabi,
Dubaj).
126
Zjednoczone Emiraty Arabskie są niezależną i suwerenną federacją. Mieszkańcy Unii są
jednym narodem a zarazem częścią narodu arabskiego, z którym związani są więzami wyznania,
języka, historii i wspólnego przeznaczenia. Obywatele Unii mają jedno obywatelstwo.
Każde niezależne państwo arabskie może przystąpić do Unii, pod warunkiem,
że Najwyższa Rada Federalna wyrazi na to jednomyślną zgodę. Każde państwo wchodzące
w skład Unii sprawuje zwierzchnictwo nad własnym terytorium we wszystkich sprawach, które
nie podlegają jurysdykcji Unii. Unia natomiast nie może zrzec się suwerenności, ani alienować
części swojego terytorium (art. 1 – 6 oraz 8).
Wszyscy są równi wobec prawa, bez względu na rasę, narodowość, przekonania religijne
lub status społeczny. Równość, sprawiedliwość społeczna, zapewnienie bezpieczeństwa i ochro-
ny oraz równość szans dla wszystkich obywateli są filarami społeczeństwa. Współpraca i wza-
jemne miłosierdzie jest ich obowiązkiem. Cudzoziemcy mogą korzystać w ramach Unii z praw
i wolności określonych w umowach międzynarodowych, których Unia jest stroną (art. 25
z zw. z art. 14 i 40).
Konstytucja ZEA formalnie gwarantuje wolność wypowiedzi (art. 30 i 31). W rzeczywi-
stości jednak prawo pod karą więzienia zakazuje krytykowania rodzin panujących, własnego rzą-
du i rządów zaprzyjaźnionych państw. Zabrania również wypowiedzi mogących zagrażać stabili-
zacji wewnętrznej.
GŁOWA PAŃSTWA: Prezydent.
Prezydent i wiceprezydent wybierani są przez Najwyższą Radę Federalną na 5-letnią ka-
dencję, z możliwością reelekcji.
Każdy z nich powinien w chwili objęcia urzędu złożyć ślubowanie przed Najwyższą Radą
Federalną na wierność Unii, respektowanie jej konstytucji i praw, ochrony interesów jej obywate-
li oraz strzeżenie niezależności i integralności terytorialnej (art. 51 i 52 konstytucji).
Prezydent z urzędu jest przewodniczącym Najwyższej Rady Federalnej. Przysługują mu
również klasyczne uprawnienia głowy państwa, m.in.: reprezentuje Unię na zewnątrz, mianuje
i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Unii w innych państwach i przy organizacjach między-
narodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedsta-
wicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych, stosuje prawo łaski
(art. 54 konstytucji).
WŁADZA WYKONAWCZA: Rada Ministrów z premierem na czele.
127
Istnieje również siedmioosobowa Najwyższa Rada Unii złożona z władców poszczegól-
nych emiratów, decydująca o kierunku polityki i prawodawstwie federalnym, w której władcy
Abu Zabi i Dubaju mają prawo weta. Podczas obrad Rady każdy emirat ma jeden głos (art. 46).
Rada jest przede wszystkim organem opiniodawczym, czasami pełniąc funkcje ustawo-
dawcze. Może przyjąć lub odrzucić proponowane przez rząd ustawy albo zgłosić poprawki.
Prezydent (w porozumieniu z NRF) mianuje premiera, który przedstawia prezydentowi do
zaakceptowania proponowany skład rządu. Ministrowie są wybierani spośród obywateli Unii,
których kompetencje i doświadczenie są powszechnie uznane (art. 54, p. 5 konstytucji).
Na szczeblu emiratów funkcje o charakterze
rządu pełnią Rady Wykonawcze, mianowane przez
poszczególnych władców.
Obrady Rady Ministrów są tajne, a jej uchwały
zapadają większością głosów. W przypadku równego
rozłożenia się głosów, głos decydujący należy do pre-
miera (art. 61 konstytucji).
Premier i ministrowie ponoszą przed prezyden-
tem Unii i Najwyższą Radą Federalną odpowiedzial-
ność: solidarną za prowadzenie ogólnej polityki Unii oraz indywidualną za sprawy powierzone
ich kompetencji (działalność swojego ministerstwa) – art. 64.
WŁADZA USTAWODAWCZA: jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe Unii (Madżlis al-
Ittihad al-Watani) składające się z 40 członków, w połowie
mianowanych bezpośrednio przez władców emiratów,
a w połowie wybieranych przez kolegia elektorów wytypowa-
nych przez władców na 2-letnią kadencję (z możliwością ree-
lekcji) – art. 72 konstytucji.
Zgromadzenie Narodowe Unii jest organem doradczym i kontrolnym.
Członek Zgromadzenia musi być obywatelem jednego z emiratów, mieć ukończonych
przynajmniej 25 lat, posiadać pełnię praw cywilnych, cieszyć się dobrą reputacją, nie może być
również wcześniej skazany za „haniebne przestępstwo” (chyba, że został zrehabilitowany) oraz
nie może być analfabetą (art. 70).
Konstytucja w art. 68 mówi,
że Abu Zabi i Dubaj mają po 8 miejsc,
Szardża i Ras al-Chajma – po 6
miejsc oraz Adżman, Umm al-Kajwajn
i Fudżajra – po 4 miejsca.
W 2004 roku powołano do rządu pierwszą
w historii kobietę – szejkini Lubna bint Chalid
Al-Kassimi została ministrem gospodarki
i planowania, a następnie ministrem gospodarki,
po podziale tego resortu - co według części
obserwatorów było prawdziwą rewolucją obycza-
jową w tym państwie.
W 2005 roku została uznana za jedną z najwy-
bitniejszych międzynarodowych liderek
XXI wieku.
Od roku 2008 szejkini jest ministrem
handlu zagranicznego.
128
Członkowie Zgromadzenia są reprezentantami całej Unii – a nie tylko emiratu, z którego
pochodzą (art. 77). Przysługuje im immunitet materialny i formalny (art. 81 i 82 konstytucji).
Posiedzenia Zgromadzenia są jawne. Tajność obrad może być zarządzona na wniosek
przedstawiciela rządu lub jednej trzeciej członków Zgromadzenia. Obrady Zgromadzenia są
ważne pod warunkiem, że obecnych jest na nich większość jego członków. Uchwały powinny
być podejmowane bezwzględną większością głosów obecnych członków (art. 86 i 87 konstytu-
cji).
→ Podobne zgromadzenia o charakterze doradczym funkcjonują również na szczeblu poszcze-
gólnych emiratów.
PRAWO: Szariat jest głównym źródłem prawa w Unii (art. 7 konstytucji).
Sądownictwo jest niezależne. Sądy stosują prawo szariatu w większości spraw z zakresu
prawa rodzinnego (w rzadkich przypadkach również w sprawach karnych), a dla wszystkich in-
nych spraw prawo oparte na francuskim i egipskim systemie prawnym.
Orzeczenia Sądu Najwyższego Unii są ostateczne i wiążące dla wszystkich (art. 101 kon-
stytucji).
Obywatele Unii mają konstytucyjnie zagwarantowaną wolność osobistą (nikt nie może
być zatrzymany, przeszukany, aresztowany lub uwięziony bez podstawy prawnej. Nikt nie może
też być poddany torturom lub poniżającemu traktowaniu). Konstytucyjnymi zasadami są rów-
nież: nullum crimen, nulla poena sine lege, domniemanie niewinności, prawo do obrony oraz
osobisty charakter kary (art. 25-28 konstytucji).
RELIGIA: islam jest oficjalną religią wszystkich siedmiu emiratów wchodzących w skład Unii.
Przepis art. 32 konstytucji gwarantuje wolność wykonywania praktyk religijnych zgodnie
z ustalonymi zwyczajami, pod warunkiem, że nie są one sprzeczne z porządkiem publicznym
i nie naruszają moralności publicznej.
W praktyce prawo zezwala muzułmanom nawracać wyznawców innych religii, natomiast
zakazane jest nakłanianie muzułmanów do zmiany religii. Nie jest również zalecane,
a w trakcie modlitw zdecydowanie zabronione, wchodzenie na teren meczetów przez wyznaw-
ców innych religii niż islam.
PARTIE POLITYCZNE: Działalność partii politycznych została zabroniona.
129
CIEKAWOSTKI:
W chwili powołania do życia Zjednoczonych Emiratów Arabskich – w końcu 1971 roku
ludność tam zamieszkująca była prawie wyłącznie arabska. Obecnie Arabowie i Persowie
stanowią 42% populacji kraju, z czego 19% to obywatele ZEA. Osoby pochodzące z kra-
jów subkontynentu indyjskiego to 50% społeczeństwa. Resztę ludności stanowią imigran-
ci z Azji południowo-wschodniej, głównie z Filipin. W samym Dubaju mieszkają imi-
granci z 203 krajów. Wiąże się z tym wielokulturowość, a co za tym idzie respektowanie
różnorakich poglądów, religii, sposobu zachowania, ubierania czy myślenia. ZEA na tle
innych krajów muzułmańskich są bardzo liberalne193. Najbardziej tolerancyjna obyczajo-
wo – jak na ten region świata – jest kosmopolityczna metropolia Dubaju.
Tradycyjnym atrybutem kobiety była burka – zasłaniająca fragment twarzy metalowa,
często bogato zdobiona, kolorowana na czerwono lub złoto półmaska, której wnętrze jest
wygładzone i wypolerowane przy użyciu muszli ostryg lub kamieni i kolorowane indygo,
uważanego za środek upiększający i ujędrniający skórę. Miejscowe kobiety nie traktowa-
ły burki jako coś poniżającego, lecz jako ozdobę, pomagającą zachować jasną karnację
skóry twarzy. Obecnie burki używane są wyłącznie przez starsze kobiety194, a w kwe-
stiach ubioru daje się tutaj zauważyć stosunkowo duży liberalizm. Może to być ubiór eu-
ropejski jak i tradycyjny arabski: diszdasza dla mężczyzn i abaja dla kobiet. Nie jest wy-
magane nakrycie głowy u kobiet. Jedynie na prowincji, a przede wszystkim w emiratach
północnych zaleca się unikanie odzieży nadmiernie odkrywającej ciało, szczególnie u ko-
biet195.
Ważnym elementem narodowej tradycji są festiwale palm i wielbłądów. Najlepiej widać
to w trakcie dorocznego festiwalu organizowanego w Zafrze położonej w zachodniej
prowincji Al Gharbija – nazywanej wrotami Emiratów (ze względu na bliskość z Arabią
Saudyjską i Katarem). Festiwal ma ucieleśniać wieczne przymierze Beduinów i wielbłą-
193 www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl 194 R. Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Historia, kraj i ludzie, Pułtusk-Warszawa 2011,
s. 257-258 195 www.abuzabi.msz.gov.pl
130
dów i wyrażać nostalgię Emiratczyków za trudnymi, ale pełnymi prostoty czasami, cha-
rakteryzujących się jednością ich przodków z przyrodą196.
Przepisy art. 15 i 16 konstytucji mówią o tym, że rodzina jest podstawą społeczeństwa
i oparta jest na moralności, religii, etyce oraz patriotyzmie i nakładają na społeczeństwo
odpowiedzialność za ochronę macierzyństwa i osób
małoletnich.
Światy kobiet i mężczyzn w Emiratach nie są odse-
parowane, lecz istnieją równolegle. W wielu miej-
scach wiszą napisy: „wejście tylko dla kobiet” (np.
w meczetach)197. Kobiety korzystają m. in.: w urzę-
dach i bankach z dodatkowych okienek przezna-
czonych specjalnie dla nich czy też zarezerwowa-
nych miejsc siedzących w środkach komunikacji
miejskiej. W parkach publicznych oraz podczas
różnych imprez organizowanych przez miasto są
tzw. „kobiece dni”, kiedy prawo wstępu na mają
wyłącznie kobiety i dzieci. Z drugiej zaś strony
w życiu prywatnym dominująca jest pozycja męża.
To on określa zakres swobody żony (co żonie wol-
no a czego nie wolno). Potomstwo w wypadku roz-
wodu (w większości przypadków) zostaje z męż-
czyzną198.
W ZEA nielegalne są związki pozamałżeńskie (do-
tyczy to również osób niebędących wyznawcami is-
lamu). Zdarzają się przypadki aresztowań osób, któ-
re wspólnie podróżowały do innego miasta nie
będąc małżeństwem199, a za ujawnienie stosunku
homoseksualnego
196 Tamże, s. 268-269 197 R. Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie…, s. 258 198 M. Shan, Życie w Dubaju, www.dubajland.blogspot.com 199 Informacje praktyczne o Arabii Saudyjskiej, www.rijad.msz.gov.pl
Palm Jumeirah
Fot. www.zingtravel.pl
Wyspa Palmowa jest najmniejszą
z trzech mających powstać w przyszło-
ści sztucznych wysp na wybrzeżu ZEA.
Mimo stosunkowo niewielkich rozmia-
rów wyspa podwoiła długość naturalnej
linii brzegowej Dubaju (łącznie wszyst-
kie planowane wyspy w kształcie palm
mają ją wydłużyć do 520 km). Na
kształt wyspy składa się rdzeń, symbo-
lizujący pień drzewa palmowego, korona
składająca się z 16 ramion – gałęzi
palmowych oraz otaczający wyspę
pierścień, tworzący 11-kilometrowe
molo chroniące ją przed falami mor-
skimi. Trzon palmy jest połączony
z lądem za pomocą mostu drogowego
o długości 300 m, natomiast korona
jest połączona z otaczającym ją pier-
ścieniem tunelem podwodnym.
Palm Jumeirah to nie tylko atrakcja
turystyczna, ale jedna z droższych
dzielnic mieszkalnych Dubaju. Znajdu-
jące się tu wille i apartamenty cieszą
się dużą popularnością zarówno wśród
lokalnej populacji, jak i ekspatriantów
i celebrytów. Obok rezydencji prywat-
nych znajdują się tutaj liczne hotele
i kurorty wypoczynkowe.
131
grozi kara śmierci, choć nigdy jej jeszcze nie wykonano, a w przypadku obcokrajowców
stosuje się deportację200.
Pierwsza szkoła średnia dla dziewcząt powstała w Abu Zabi w 1968 roku i nazywała się
Umm Ummar. Ogromne obciążenie stanowił praktycznie 100% analfabetyzm, utrwalony
przekonaniem, iż edukacja nie jest kobiecie potrzebna. Obecnie Emiratki stanowią ponad
60% studentów wyższych uczelni201.
Stopniowe wyrównywanie statusu kobiet i mężczyzn jest istotnym elementem oficjalnej
polityki państwa. Bywa, iż jego liderzy wręcz administracyjnie wymuszają zajmowanie
przez kobiety więcej miejsca w życiu publicznym, gospodarczym i kulturalnym. 202.
W ZEA nie płaci się podatków ani cła203, co gwarantuje art. 11 konstytucji.
Miasta, w szczególności Dubaj są nowoczesne, posiadają wspaniałą infrastrukturą, zwra-
cającą uwagę, nowoczesną architekturę. Obok nich nadal istnieją niewielkie skupiska
slumsów, zajmowane głównie przez „Baluczi” – mieszkańców bez narodowości204.
Powietrze w ZEA ma 43ºC, a woda w morzu 34ºC, do tego wilgotność często przekracza-
jąca 80%. Skutek jest taki, że w hotelowych łazienkach z kranów leci wyłącznie ciepła
woda, podobnie jest z wodą w toaletach205.
200 www.freedomhouse.org 201 R. Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie…, s. 259 202 Tamże, s. 261 203 R. Nogacki, W. Korkuć, Gdzie warto zamieszkać, aby nie płacić podatków?, www.skarbiec.biz 204 www. dubaipolonia.pl 205 Rynki arabskie. Zjednoczone Emiraty Arabskie, www.rynkiarabskie.pl
133
Islam jest zarówno religią jak i sposobem życia dla jednej piątej populacji
świata – możemy przeczytać na jednym z portali internetowych.
Islam może wydawać się egzotyczny, a nawet ekstremalny, w nowoczesnym świecie. Być
może dzieje się tak, dlatego, że religia nie dominuje w życiu codziennym współczesnego Zacho-
du, podczas gdy dla muzułmanów religia zawsze jest najważniejsza i nie oddzielają oni tego, co
świeckie od tego, co święte. Uważają, że boskie prawo (szariat), powinno być traktowane bardzo
poważnie i dlatego sprawy związane z religią są wciąż tak ważne.
Powstający w drugiej dekadzie VII wieku ruch muzułmański charakteryzował się przede
wszystkim dążeniem do zjednoczenia rozproszonych sił
Arabów wokół idei naczelnej, ale także – i tu tkwi później-
sza siła jego oddziaływania – odrzuceniem niesprawiedli-
wości (zulm) i dążeniem do wyzwolenia słabszych warstw
społeczeństwa. Kierunek myśli przywódcy nowego ruchu,
Muhammada, zmierzał do stworzenia ummy (narodu, spo-
łeczności, wspólnoty) jako instrumentu przemian. Celem
ostatecznym miał być niewidzialny Bóg i wiecznie szczęśliwe życie w Raju, a warunki egzysten-
cji zostały zobrazowane w świętej księdze islamu – Koranie, w sposób przeciwstawny do warun-
ków życia pustynnego206.
Obecnie szariat stanowi jeden z największych światowych systemów prawnych. Warto
przyjrzeć się tej religii i zasadom prawnym zawartym w świętej księdze islamu – Koranie, bo
według jej wyznawców „Islam jest religią całościową, zajmującą się wszelkimi aspektami życia.
Islam jest państwem i ojczyzną lub władzą i wspólnotą, a także systemem moralnym, siłą lub
miłosierdziem i sprawiedliwością. Jest kulturą i prawem lub wiedzą i sądownictwem. Jest materią
i bogactwem. Jest walką zbrojną (dżihadem) i misją lub wojskiem, oraz ideą. Jest także prawi-
dłową doktryną i właściwym sposobem obrzędowym”207.
206 H.A. Jamsheer, Historia powstania islamu jako doktryny społeczno-politycznej, Warszawa 2009, s. 26. 207 Dżumua’a Amin’Abd Al-‘Aziz, Fahm al-Islam fi zill al-usul al-‘iszrin, Aleksandria 1993/1414, s. 25.
134
WPROWADZENIE DO ISLAMU
Islam jest ostatnią z trzech wielkich religii monoteistycznych208, której prorokiem był
Muhammad209. Podstawowymi źródłami islamu są Koran oraz Sunna210.
KORAN
Koran (→ od arabskiego słowa al-kur’ān – recytacja) – święta
księga zawierająca, jak wierzą muzułmanie, najwyższą mądrość
przekazaną w jak najlepszym porządku.
Zgodnie z wiarą muzułmańską tekst Koranu został obja-
wiony przez Boga, Muhammadowi za pośrednictwem anioła Dżi-
brila (Gabriela) w latach 610-632 w Mekce i Medynie, i jest odbi-
ciem Matki Księgi – Umm al-Kitāb – znajdującej się w niebiosach211.
208 Według jednego z hadisów Wysłannik Allaha powiedział: „Jesteśmy ostatnimi, a będziemy pierwszymi
w Dniu Zmartwychwstania”, Sahih Muslim 855 b, The Book of Prayer (Friday) – 7 (6), www.sunnah.com 209 Muhammad ibn Abd Allah (570-632) twórca i prorok islamu, organizator teokratycznego państwa arab-
skiego – kalifatu. Pochodził z wpływowego kupieckiego rodu mekkańskiego, z rodu Haszymidów, z plemienia Ku-
rajszytów. W wieku lat czterdziestu, podczas jednej z medytacji, Muhammad otrzymał pierwsze objawienie. Według
jednej wersji – ukazał mu się na widnokręgu, pod postacią człowieka, Anioł Gabriel i wezwał go by został wysłanni-
kiem Boga. Według innej wersji Muhammad usłyszał głos anioła wzywają go do recytacji. Na pytanie:, „Co mam
recytować?”. Głos odrzekł: Głoś! W imię twego Pana, który stworzył! Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej!
Głoś! Twój Pan jest najszlachetniejszy! Ten, który nauczył człowieka przez pióro; nauczył człowieka tego, czego on
nie wiedział. Niestety, nie! Zaprawdę, człowiek się buntuje, ponieważ czuje się niezależnym! Zaprawdę powrócisz
przecież do Pana! [Koran 46, 1-8]. Późniejsze pokolenia nazwały ten moment Nocą Potęgi albo Nocą Przeznaczenia.
Treść tego objawienia, które trwało dwadzieścia trzy lata, zapisano w księdze zwanej Koranem. „Gdy tylko Mu-
hammad zaczął przekazywać słowa usłyszane od Gabriela i głosić prawdę objawioną mu przez Boga, na niego sa-
mego i małą grupę jego zwolenników spadły prześladowania, które doszły do takiej gwałtowności, że w 622 roku
Bóg nakazał im wyjechać”. Emigracja następowała małymi grupami, w sumie Mekkę opuściło około 70. osób. Jako
ostatni – dnia 24 września 622 roku – dokonał tego Muhammad w towarzystwie swojego doradcy i przyjaciela Abu
Bakra. Uchodźcy towarzyszący Muhammadowi, nazywani muhadżirami (muhadżirun – ci, którzy razem wędrowali),
ze względu na swoje zasługi dla religii zajęli później najwyższe pozycje w ummie, pierwszej gminie wyznawców
islamu. Po kilkunastu latach Prorok i jego wyznawcy powrócili do Mekki. Jeszcze zanim Muhammad zmarł w wieku
63 lat, większa część Arabii była już muzułmańska, w ciągu stulecia po jego śmierci islam rozprzestrzenił się na
świat, sięgając na Zachodzie Hiszpanii, a na Wschodzie Chin. Patrz: D.M. Dunlop, Arab civilization to A.D. 1500,
London 1971, s. 10-17 oraz A. Hourani, Historia Arabów, Gdańsk 2002,s. 27-34. 210 S. Braun, Islam. Powstanie, dzieje, nauka, Warszawa 2003, s. 9-14. 211 Dla muzułmanów Koran jest objawieniem woli Boga i mówi ludziom, czego Bóg od nich oczekuje. Co
ludzie powinni czynić by Go zadowolić, gdy będzie ich osądzał w Dniu Sądu. „Nakazy i zakazy dotyczą nie tylko
sposobu, w jaki ludzie winni oddawać Bogu cześć, ale także ich postępowania wobec siebie”. A. Hourani, Historia
Arabów…, s. 76.
135
Objawienia te Prorok przekazywał swoim wiernym, którzy je zapamiętywali
i spisywali212. Dlatego Kalif Usman (644-656) powołał komisję składającą się z najbliższych
współpracowników Proroka213.
Objawienia nazwano – sura (→ mur). Sury dzielą się na ajaty (→ cudowne znaki Boga).
Komisja Usmana zgromadziła i spisała 114 sur.
Sury posiadają swoje tytuły, zaczerpnięte od słowa występującego w danej surze lub
z treści sury. Sury (z wyjątkiem 9.) zaczynają się formułą zwaną basmala: Bi’smi Llāhi ar-
Rahmāni ar-Rahmi! (W imię Boga Miłosiernego, Litościwego!)214.
Ze względów praktycznych księgę podzielono na 30 równych części – tyle, bowiem liczy
dni święty miesiąc postu – Ramadan.
212 Muzułmanie wierzą, że „Muhammad raz do roku sprawdzał recytację Koranu wraz z aniołem Gabrielem,
a tuż przed śmiercią uczynił to dwukrotnie”. I. A. Ibrahim, Krótki ilustrowany przewodnik do zrozumienia islamu,
s. 7.
Według muzułmanów Koran zasługuje, by uważać go za cud. Przecież analfabeta, jakim był Muhammad,
nie byłby w stanie stworzyć takiego arcydzieła o własnych siłach. Nawet nie-muzułmanie znający arabski zachwyca-
ją się siłą wyrazu i literackim pięknem tej jedynej świętej księgi islamu. Istnieje wiele przekładów Koranu na różne
języki, również na język polski. Jednak całe piękno retoryki i poezję sur (przede wszystkim tych pochodzących
z okresu mekkańskiego) ukazuje tylko oryginał arabski i nie odda go żadne, nawet najlepsze tłumaczenie. Patrz
m.in.: A. Al-Tantawi, Ogólny zarys religii islamu, Białystok 1999, s. 162-164. 213 Często w opracowaniach poświęconych islamowi możemy przeczytać, że powołana wówczas komisja
stanęła przed wielkim wyzwaniem: jak uporządkować i wyselekcjonować objawienia? „Nikt już nie pamiętał kolej-
ności, w jakiej powstawały. Postanowiono, zatem układać je według ich długości (od najdłuższej do najkrótszej), ale
i od tej zasady są pewne odchylenia, chociażby sura pierwsza – Otwierająca (Al-Faitha) licząca zaledwie siedem
wersetów, będąca podstawowym elementem muzułmańskiej modlitwy. Dwie ostatnie sury odbiegają swoją treścią
od pozostałych i uchodzą w tradycji ludowej za zaklęcia, swego rodzaju środki ochrony przed czarami i nieszczę-
ściem. Z kolei sura 112 – Szczerość wiary – stanowi główne wyznanie wiary: jedności oraz jedyności Boga i jest
najczęściej recytowana obok sury Otwierającej.
Trzy najstarsze egzemplarze Koranu, jakie istnieją dziś na świecie, znajdują się w Muzeum Topkapi
w Stambule, w Bibliotece w Taszkiencie oraz w British Library w Londynie. Jednak w 1972 roku podczas remontu
Wielkiego Meczetu w stolicy Jemenu - Sanaa odnaleziono wiele manuskryptów Koranu starszych od najstarszych
znanych do tej pory. Te najbardziej unikalne pochodzą z VII wieku. Napisane zostały rzadką odmianą arabskiego
pisma z Hijaz, a więc z okolic, z których pochodził Muhammad.
„Do tej pory niemal wszyscy badacze islamu przyjmowali jako oczywistość muzułmańską wersję powstania
i pochodzenia Koranu - również dlatego, że zbyt mało było źródeł historycznych, na których można się było oprzeć.
Wszystko wskazuje na to, że jemeńskie odkrycia, znane na razie wąskiemu gronu fachowców, zmienią to powszech-
ne nastawienie. Ocena profesora Puina, który najlepiej poznał manuskrypty z Sanaa, jest druzgocąca dla obowiązują-
cej w islamie tradycji. Z jego badań wynika, że Koran stanowi swego rodzaju cocktail różnych tekstów, z których
najstarsze powstały nawet sto lat przed Muhammadem. Jemeńskie odkrycia przeczą też muzułmańskiej tezie, że od
czasu kodyfikacji dokonanej za czasów kalifa Usmana treść Koranu nie podlegała zmianom. W tym kontekście Puin
cytuje zdanie Hajjaja bin Jusufa, panującego w Iraku w latach 694-714, który był dumny z tego, że dodał do Koranu
ponad tysiąc alifów (alif to pierwsza litera arabskiego alfabetu). Profesor Allen Jones z Uniwersytetu
w Oxfordzie uważa, że Hajjaj miał znacznie większy wpływ na ostateczny kształt Koranu niż kolegium redaktorskie
powołane wcześniej przez kalifa Usmana”. S. Olschovsky, Rękopis znaleziony w meczecie czyli drugie odczytanie
Koranu, www.dakowski.pl; www.uni.saarland.de 214 Sura IX At-Tawbah została objawiona przed bitwą pod Tabuk, w 630 roku.
136
Zgodnie z wiarą muzułmańską – Koran został ob-
jawiony w języku arabskim i jedynie arabski oryginał jest
tekstem kanonicznym. Recytowanie liturgiczne może od-
bywać się tylko po arabsku, stąd muzułmanie na całym
świecie, niezależnie od pochodzenia, recytują w tym języku
jego fragmenty podczas codziennych, obowiązkowych mo-
dlitw.
Koran jest nie tylko księgą religijną, ale księgą za-
wierającą całą ideologię życia jednostkowego i społeczne-
go wiernych, doktryny religijne, prawne i moralne, ogólne
zasady ustroju państwowego, a nawet sposób zachowania –
savoir vivre. A ponieważ jest księgą objawioną, wszystkie
zawarte w nim nauki i przepisy, nakazy i zakazy, łącznie
z prawem i moralnością, posiadają sankcję religijną215.
SUNNA
Sunna (→ droga, ścieżka), zbiór opowieści (hadi-
sów) o czynach, wypowiedziach i rozstrzygnięciach ewen-
tualnie milczącej aprobacie Proroka Muhammada, dotyczą-
cych problemów z życia codziennego. Jest też zbiorem
wskazań na temat dogmatyki islamu, opinii na temat sto-
sunków społecznych i obyczajów, jak również dobrego
wychowania i zachowania.
Każdy hadis składa się z tekstu (matn) i łańcucha
przekazicieli (isnad)216.
Początkowo, tak jak Koran, były one przekazywane ustnie. Według tradycyjnego poglądu
uczonych muzułmańskich przyczyniło się to do powstania wielu fałszywych hadisów, które mia-
215 Tak, jak Muhammad został „pieczęcią” proroków (tj. ostatnim z nich), tak Koran został „pieczęcią”
świętych ksiąg (Starego i Nowego Testamentu), jednocześnie korygując je i ustanawiając ostateczny, prawdziwy
wariant boskiego przesłania, za: Z. Landowski, Islam [w:] Świat arabski…, s. 87. 216 H. Suhaib, Mustalah Al-Hadis, Terminologia hadisów. Wprowadzenie do nauki klasyfikacji hadisów,
www.nwahy.com; www.muslim-library.com
Kaaba (al-Kaaba)
Świątynia zbudowana na planie kwadra-
tu, W jej północno-zachodnim narożni-
ku jest wmurowany słynny Czarny
Kamień. Całą budowlę stale okrywa
czarna jedwabna zasłona.
Sama Al-lKaaba nie jest przedmiotem
kultu, a jedynie materializacją pierw-
szej monoteistycznej świątyni wznie-
sionej ponad cztery tysiące lat temu
przez Adama, a następnie odbudowanej
przez Abrahama (Ibrahima) i jego syna
Izmaela (Isma’ila).
Bóg nakazał Abrahamowi wezwanie
całego rodzaju ludzkiego do odwiedza-
nia tego miejsca i gdy dzisiaj przyby-
wają tam pielgrzymi mówią „Oto jestem
przed Tobą (Boże)!” – w odpowiedzi
na wezwanie Abrahama.
Obok Al-Kaaby znajdują groby wielu
wybitnych postaci zasłużonych dla
islamu oraz święta studnia – Zamzam
(tradycja mówi, że w jej miejscu
w czasach Proroka wytrysnęło źródło,
gdy Hagar pozostawiona na pustyni
z małym synem Izmaelem rozpaczliwie
poszukiwała wody). Nazwa tego źródła
wywodzi się od arabskiego słowa „zam”
(dość), ponieważ gdy woda tryskała
z ziemi pod wysokim ciśnieniem, Hagar
krzyczała właśnie „dość, dość”.
137
ły wspierać interesy poszczególnych grup i w 200 lat (w IX wieku) po śmierci Proroka było ich
już około 200 tys. Uczeni arabscy przystąpili, więc do wnikliwego badania tych przekazów,
sprawdzając łańcuch przekazicieli każdego
hadisu. Na podstawie owych badań stworzyli
zbiory hadisów uznawanych za autentyczne:
Sahib Al-Buchariego i Muslima (zawiera 1762
hadisy) oraz Sunan autorstwa At-Tirmiziego,
An-Nasa'iego, Abu Dawuda i Ibn Madży.
Do dziś sunna stanowi najbardziej au-
torytatywne po Koranie źródło wiedzy o zasa-
dach islamu.
Tak jak chrześcijaństwo odwołuje się
do judaizmu, tak islam odwołuje się zarówno
do judaizmu jak i chrześcijaństwa.
Wszystkim tym trzem religiom wspól-
na jest wiara w jednego Boga, objawienie bo-
skie, proroków, anioły, szatana oraz raj, piekło
i Sąd Ostateczny.
Wyznawcy wszystkich trzech religii
odmawiają modlitwy, poszczą i pielgrzymują
do miejsc świętych.
Muzułmanie poszczą przez cały miesiąc, modlą się pięć razy dziennie, pielgrzymują do
Mekki. Jerozolima jest dla nich równie ważna jak dla żydów i chrześcijan217.
217 Pierwszym kierunkiem modlitw było Wzgórze Świątynne w Jerozolimie (Skała), dopiero w miesiącu
szaban drugiego roku po Emigracji (hidżry) nastąpiła zmiana w stronę świątyni Kaaby w Mekce. Według tradycji
muzułmańskiej, zmiana kierunku modłów nastąpiła w małym meczecie w pobliżu Medyny. W tym meczecie Prorok
modlący się w kierunku Jerozolimy, odwrócił się i rozpoczął modły w kierunku Mekki. Od tamtej pory meczet ten
nosi nazwę Masdżid al-kiblatajn – Meczet dwóch kierunków, www.elahmad.com; www.qibla.com.br
My ustanowiliśmy kierunek, którego ty się trzymałeś tylko po to, abyśmy wiedzieli, kto postępuje za Posłań-
cem, a kto odwraca się na piętach. [Koran 2:143].
Widzieliśmy zwrócenie twojej twarzy ku niebu, My zaś teraz chcemy zwrócić się w kierunku, który ciebie
zadowoli. Zwróć, więc twoją twarz w kierunku świętego Meczetu. I gdziekolwiek się znajdziecie, zwracajcie się twa-
Pierwszy rytuał, któremu poddawany jest człowiek,
to w większości kościołów chrzest, poprzez który jest on
włączany do wspólnoty oraz oczyszczany z grzechu
pierworodnego. Dzieje się tak po zanurzeniu głowy
w wodzie, jej polaniu, zanurzeniu całego ciała
lub w podobny sposób.
W judaizmie pierwszym rytuałem inicjacyjnym, któremu
poddawany jest żyd – to obrzezanie polegające
na amputacji fragmentu napletka.
Jest ono symboliczną oznaką przynależności do „narodu
wybranego", a także pełni rolę higieniczną.
W islamie zaś pierwszą rzeczą, jaką powinien usłyszeć
nowonarodzony wierny jest wezwanie do modlitwy, które
szepcze mu się do prawego ucha:
Allahu akbar – Allah jest wielki;
Aszhadu anna la illah illa’llahu – Wyznaję, że nie ma Boga
prócz Allaha;
Aszhadu anna Muhammad rasul Allah –Wyznaję,
że Mahomet jest wysłannikiem Allaha;
Hajja 'ala's-salat – Przychodźcie na modlitwę;
Hajja 'ala'-l-falah – Przychodźcie ku zbawieniu;
Allahu akbar – Allah jest wielki;
La illaha illa'llah – Nie ma Boga prócz Allaha
oraz wyznanie wiary (sura 112), które szepcze się do jego
ucha lewego:
Bismil-lahir-rahmaanir-rahiim – w imię Allaha Miłosierne-
go Litościwego!
Qul: hułal-laahu Ahad – Mów: On - Bóg Jeden,
Allah as-Samad – Bóg Wiekuisty!
lam jalid ła lam juulad – Nie zrodził się i nie został
zrodzony!
ła lam jakun-lahu kufułan ahad –
Nikt Jemu nie jest równy!
138
Cechą wspólną judaizmu, chrześcijaństwa i islamu jest również nadanie specjalnego zna-
czenia rytuałowi inicjacji.
Równocześnie te trzy religie sięgają wstecz aż do proroka i patriarchy Abrahama, a ich
trzej prorocy wywodzą się bezpośrednio od synów Abrahama – Muhammad od najstarszego,
Ismaela, a Mojżesz i Jezus od Izaaka. Abraham założył osadę, którą jest dzisiejsza Mekka i zbu-
dował Kaabę, w kierunku, której zwracają się wszyscy muzułmanie podczas modlitwy.
W obecnej postaci Al-Kaaba znajduje się na dziedzińcu Świętego Meczetu (Al-Masdżid
al-Haram) w Mekce. We wschodnim narożniku budowli wmurowany jest Czarny Kamień – cel
hadżdżu – dorocznych pielgrzymek muzułmanów. Całość relikwiarza jest okryta czarna tkaniną
(kiswa), na której wyszyto wersety Koranu. W miesiącu zu al-hidżdża pokrowiec ten zostaje
zmieniony na biały218.
ISLAM
Słowo „islam” oznacza poddanie się, podporządko-
wanie. W kontekście religijnym oznacza całkowite podpo-
rządkowanie się woli Boga219.
Według muzułmanów słowo islam zawiera w sobie
sens życia człowieka.
Z tego słowa (slm220) wyprowadza się:
taslim,
salam,
salim.
→ czyli trzy strefy pojednania się człowieka:
z siłą wyższą;
rzami w jego kierunku. Zaprawdę, ci, którym została dana Księga, wiedzą, że to jest prawda pochodząca od ich
Pana. [Koran 2:144]
I skądkolwiek byś wychodził, zwracaj twarz ku Meczetowi! I gdziekolwiek byście byli, zwracajcie twarze ku
niemu [Koran 2:150]
Zachowanie kibli decyduje o ważności modlitwy. W świątyniach kibla jest zaznaczana niszą (mihrabem).
Również zmarłych grzebie się z zachowaniem kibli – twarzą w kierunku Mekki. 218 Z. Landowski, Kaba, Al- (sześcian) [w:] Świat arabski…, s. 105. 219 Mahometanizm jest, więc błędnym określeniem, ponieważ oznaczałoby to, że muzułmanie wierzą
w Muhammada bardziej niż w Boga. 220 W języku arabskim występują tylko trzy samogłoski: „a”, „u” oraz „i” (chociaż każda z nich występuje,
jako długa i krótka). Zatem zapis słowa islam będzie wyglądał: SLM.
TASLIM – poddanie się
Każdy człowiek w pewnym momencie
zadaje sobie pytania dotyczące stworze-
nia świata, celu i sensu życia. Poszukuje
Boga. To nie człowiek potrzebny jest
Bogu ale Bóg człowiekowi.
SALAM – pokój
Człowiek żyje pełnią życia, – jeżeli żyje
w pokoju: z sobą samym, z otoczeniem,
ze światem i wszechświatem.
Muzułmanie witają się słowami: salam
alejkum (pokój z wami)
i kończą nimi modlitwę.
→ Według islamu raj to siedziba pokoju.
SALIM – zdrowy
Wyraża nakaz dbania zarówno
o umysł jak i ciało.
139
z otoczeniem;
z samym sobą.
Zatem „islam” to droga człowieka, który jest posłuszny Bogu i pozostaje w pokojowych
relacjach zarówno z nim, jak wszystkimi jego istotami. Wyznawcy islamu nazywają się muzuł-
manami, co oznacza: „poddany woli Allacha”221.
Sama wiara jednak nie wystarczy do zbawienia. By je osiągnąć potrzebne są jeszcze czy-
ny i życie zgodne z zasadami Koranu. A ponieważ człowiek jest stworzeniem obdarzonym wolną
wolą i odpowiedzialnym za swoje czyny na ziemi, to one zdecydują o tym, czy zasłuży on na
życie wieczne w pokoju czy gehennę222. Prorok powiedział: „Zaprawdę, Bóg nie patrzy na wasze
ciała, ani twarze, ale on ma wgląd do waszych serc (…)”223.
Drogą do osiągnięcia raju jest obok bogobojności – prawdomówność. Kiedy zapytano
Proroka: „Czy wierzący może być tchórzem? Odpowiedział: Tak. Zapytano go: Czy wierzący
może być skąpy? Odpowiedział: Tak. Zapytano go: Czy wierzący może być kłamcą? Prorok od-
powiedział: Nie”224.
Oczywiście nie należy rozumieć tego hadisu jako pewnego rodzaju zachęty do tchórzo-
stwa czy skąpstwa. Wyraźnie pokazują one jednak, że jeśli jeden człowiek może mieć powody,
dla których się boi, jeśli drugi człowiek może mieć powody, dla których jest oszczędny – to nie
ma żadnego usprawiedliwienia dla kłamcy, a ciężar grzechu kłamstwa jest tym większy, im
większe szkody z niego wynikają (co jednak nie może prowadzić nas do usprawiedliwiania kłam-
stwa na zasadzie, że w końcu nic bardzo złego się nie stało).
Według islamu kłamstwo jest dopuszczalne jedynie w trzech przypadkach: „gdy mężczy-
zna mówi coś żonie, by ją zadowolić, kłamstwo w czasie wojny, i kłamstwo, aby przynieść pokój
między ludźmi”225.
Należy jednak pamiętać, że: po pierwsze, hadis ten nie zachęca do okłamywania współ-
małżonka (ale dopuszcza to w sytuacji, kiedy np. żona zapyta męża, jak mu smakowała przypa-
lona i niesłona zupa, której w dodatku było za mało, ten może odpowiedzieć: „Ależ kochanie,
221 „Allach” jest arabskim odpowiednikiem słowa „Bóg”, które jest używane zarówno przez Arabów mu-
zułmanów jak i chrześcijan. 222 www.alislam.pl 223 Sahih Muslim (2564 b), The Book of Virtue, Enjoining Good Manners, and Joining of the Ties of Kinship
– 45(10), chapter: The prohibition of wronging, forsaking, or despising a Muslim and the inviolability of his blood,
honour and wealth, www.sunnah.com 224 Muwatta Malik (1832), Speech – 56, www.sunnah.com
140
obiad był naprawdę znakomity”)226. Po drugie, mówi o tym, że kłamstwo jest dopuszczalne pod-
czas wojny, kiedy chcemy wprowadzić w błąd nieprzyjaciela, aby nie poznał naszych prawdzi-
wych zamiarów i po trzecie – kiedy chcemy pogodzić dwie osoby, które są pokłócone (na przy-
kład, możemy mówić jednej, że ta druga bardzo dobrze o niej mówi, chociaż naprawdę niczego
takiego nie słyszeliśmy). „Nie jest kłamcą ten, kto wymyśla nieprawdziwe wieści, by zaprowa-
dzić pokój między ludźmi”227.
Prorok wyraźnie mówił o różnicy między prawdą a kłamstwem: „Trzymajcie się prawdy,
bo prawda prowadzi do dobrych czynów, dobre czyny prowadzą do Raju, a człowiek mówiący
prawdę i szukający jej będzie zapisany przez Allaha jako prawdomówny. I oddalcie się od kłam-
stwa, bo kłamstwo prowadzi do złych czynów, złe czyny prowadzą do Ognia, a człowiek kłamią-
cy i szukający kłamstwa będzie zapisany przez Allaha jako kłamca”228.
Prawdziwy muzułmanin powinien dotrzymywać również swoich zobowiązań: Nie jest
pobożnością, że zwracacie twarze ku wschodowi i ku zachodowi. Lecz prawdziwie pobożny jest:
kto wierzy w Allaha i w Dzień Ostatni, w aniołów, w Księgę i w proroków; i ten, kto rozdaje ma-
jątek – mimo umiłowania go – bliskim krewnym, sierotom i biedakom, podróżnemu i żebrzącym,
i na wykup niewolników; i ten, kto odprawia modlitwę; i ten, kto daje jałmużnę; i ci, którzy wy-
pełniają swoje zobowiązania, kiedy się zobowiązali; i ci, którzy są cierpliwi w nieszczęściu
i przeciwności, i w czasie niebezpieczeństwa; oto ci, którzy są szczerzy w wierze. Oni są praw-
dziwie bogobojni! [Koran, 2:177]
Dla muzułmanów najważniejsze jest pojęcie wspólnoty (umma), w której każdy wierzący,
niezależnie od rasy i pozycji społecznej, ma zapewnioną obronę. Poszerzanie ummy jest głów-
nym celem „świętej wojny” (nie będącej religijnym nakazem, jak się błędnie przypuszcza).
W rozumieniu wierzących islam jest „religią i państwem” (din wa-dunja) i poprzez szariat (pra-
wo koraniczne) jest obecny we wszystkich dziedzinach życia prywatnego i publicznego muzuł-
manów, którzy za swoje credo uznają przede wszystkim treść Koranu i niektóre z opracowanych
do niego komentarzy, a także tradycje i wskazania teologów oraz szkół prawniczych229.
225 Jami` at-Tirmidhi (1939), Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives –
27(26), chapter: What has been related about rectifying manners, www.sunnah.com 226 Abd ul-Karim, Prawdomówność, www.hidaya.pl 227 Jami` at-Tirmidhi (1938), Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives –
27(26), chapter: What has been related about rectifying manners, www.sunnah.com 228 Bulugh al-Maram (1562), The Comprehensive Book - 15, www.sunnah.com
141
LISTA SUR KORANU
Sury
1 Al-Fatihah
(Sura Otwierająca)
39 Az-Zumar
(Grupy)
77 Al-Mursalat
(Wysłannicy)
2 Al-Bakarah
(Krowa)
40 Al-Ghafir
(Przebaczający)
78 An-Naba
(Wieść)
3 Al-Imran
(Rodzina Imrana)
41 Fussilat
(Wyjaśnione)
79 An-Nazijat
(Wyrywający)
4 An-Nisa
(Kobiety)
42 Asz-Szura
(Narada)
80 Abasa
(Zachmurzył się)
5 Al-Maida
(Stół Zastawiony)
43 Az-Zuchruf
(Ozdoby)
81 At-Takwir
(Zaciemnienie)
6 Al-Anam
(Trzody)
44 Ad-Duchan
(Dym)
82 Al-Intifar
(Rozdzielenie)
7 Al-Araf
(Wzniesione krawę-
dzie)
45 Al-Dżadhija
(Przyklękająca)
83 Al-Mutaffifin
(Oszuści)
8 Al-Anfal
(Łupy)
46 Al-Ahkaf
(Piaszczyste wydmy)
84 Al-Inszikak
(Rozerwanie)
9 At-Tauba
(Skrucha)
47 Muhammad
(Mahomet)
85 Al-Burudż
(Konstelacje)
10 Junus
(Jonasz)
48 Al-Fath
(Zwycięstwo)
86 At-Tarik
(Gwiazda nocna)
11 Hud
(Hud)
49 Al-Hudżurat
(Komnaty)
87 Al-Ala
(Najwyższy)
12 Jusuf
(Józef)
50 Kaf
(Kaf)
88 Al-Ghaszija
(Oszałamiający)
229 Y. Thoraval, Islam [w:] Słownik cywilizacji muzułmańskiej, Katowice 2002, s. 127.
142
13 Ar-Rad
(Grzmot)
51 Adh-Dharijat
(Rozpraszające)
89 Al-Fadżr
(Jutrzenka)
14 Ibrahim
(Abraham)
52 At-Tur
(Góra)
90 Al-Balad
(Miasto)
15 Al-Hidżr
(Hidżr)
53 An-Nadżm
(Gwiazda)
91 Asz-Szams
(Słońce)
16 An-Nahl
(Pszczoły)
54 Al-Kamar
(Księżyc)
92 Al-Lajl
(Noc)
17 Al-Isra
(Podróż nocna)
55 Ar-Rahman
(Miłosierny)
93 Adh-Dhuha
(Jasność poranka)
18 Al-Kahf
(Grota)
56 Al-Wakija
(Wydarzenie)
94 Asz-Szarh
(Otwarcie)
19 Marjam
(Maria)
57 Al-Hadid
(Żelazo)
95 At-Tin
(Drzewo figowe)
20 Ta-Ha
(Ta Ha)
58 Al-Mudżadlia
(Dysputa)
96 Al-Alak
(Zakrzepła krew)
21 Al-Anbija
(Prorocy)
59 Al-Haszr
(Zebranie)
97 Al-Kadr
(Przeznaczenie)
22 Al-Hidż
(Pielgrzymka)
60 Al-Mumtahina
(Doświadczana)
98 Al-Bajjina
(Jasny dowód)
23 Al-Muminun
(Wierni)
61 As-Saff
(Szereg)
99 Az-Zalzala
(Trzęsienie ziemi)
24 An-Nur
(Światło)
62 Al-Dżumuah
(Zgromadzenie)
100 Al-Adijat
(Galopujące)
25 Al-Furkan (Rozróż-
nienie)
63 Al-Munafikun
(Obłudnicy)
101 Al-Karija
(Wydarzenie przera-
żające)
26 Asz-Szuara
(Poeci)
64 At-Taghabun
(Wzajemne Oszuki-
wanie)
102 At-Takathur
(Współzawodnictwo)
27 An-Naml
(Mrówki)
65 At-Talak
(Rozwód)
103 Al-Asr
(Pora przedwieczorna)
143
28 Al-Kasas
(Opowiadanie)
66 At-Tahrim
(Zakazane)
104 Al-Humaza
(Oszczerca)
29 Al-Ankabut
(Pająk)
67 Al-Mulk
(Królestwo)
105 Al-Fil
(Słoń)
30 Ar-Rum
(Bizantyjczycy)
68 Al-Kalam
(Pióro)
106 Kurajsz
(Kurajszyci)
31 Lukman
(Lokman)
69 Al-Hakka
(Nieuniknione wyda-
rzenie)
107 Al-Maun
(Wspomożenie)
32 As-Sadżda
(Pokłon)
70 Al-Maaridż
(Stopnie)
108 Al-Kauthar
(Obfitość)
33 Al-Ahzab
(Frakcje)
71 Nuh
(Noe)
109 Al-Kafirun
(Niewierni)
34 Saba
(Sabejczycy)
72 Al-Dżinn
(Dżinny)
110 An-Nasr
(Pomoc)
35 Fatir
(Stwórca)
73 Al-Muzammin
(Owinięty szatą)
111 Al-Masad
(Sznur)
36 Ja Sin
(Ja Sin)
74 Al-Muddaththir
(Okryty płaszczem)
112 Al-Ichlas
(Szczerość wiary)
37 As-Saffat
(Szeregi)
75 Al-Kijama
(Zmartwychwstanie)
113 Al-Falak
(Jutrzenka)
38 Sad
(Sad)
76 Al-Insan
(Człowiek)
114 An-Nas
(Ludzie)
144
SYMBOLIKA
Koran nie podaje żadnych symboli i kolorów dla islamu, są one wynikiem rozumienia
i wyobraźni muzułmańskich artystów, polityków i myślicieli.
Najczęściej spotykanymi są:
Gwiazda i półksiężyc
Szahada
Islam Basmala
Allah Hamsa
Przyjmuje się, iż jednym z artystycznych symboli islamu jest szahada (napisana czarnymi
literami na białym tle lub białymi literami na czarnym tle) lub – znacznie częściej, półksiężyc –
hilal. Z historycznego punktu widzenia jest to niewłaściwe, gdyż półksiężyc był nie symbolem
religii, a jedynie świeckim symbolem kalifatu (takim, jak Gwiazda Dawida w Judaizmie). W
świadomości społecznej jednak, także w krajach muzułmańskich, to właśnie hilal awansował do
roli głównego symbolu tej religii i w charakterze tym występuje m.in. w heraldyce państw islam-
skich (np. w godłach i na flagach Malediwów, Pakistanu, Algierii, Turcji, Tunezji i in.), jak też, –
jako analogia do chrześcijańskiego krzyża – w symbolu Międzynarodowego Ruchu Czerwonego
Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.
145
Basmala (w imię Boga, w pełnym brzmieniu: bi-ismi Allāhi' ar-Rahmāni ar-Rahīm:
w imię Boga miłosiernego, litościwego) – formuła, którą prawowierny muzułma-
nin rozpoczyna każdą ważniejszą czynność (m.in. przed posiłkiem, podróżą, pracą).
W pewnym sensie jest także odpowiednikiem znaku krzyża, wykonywanego
przez chrześcijan.
Basmala jest niekiedy umieszczana na początku
wydawanych w krajach islamskich książek. Stosuje się ją
także, jako jeden z głównych elementów w kaligrafii arab-
skiej i ornamentyki, głównie w budowlach sakralnych.
Również 10 ustaw zasadniczych państw arabskich zawiera
inwokację w formie basmali – tekstowej lub/i ikonicznej230.
Według tradycji islamskiej basmalę miał wyryso-
waną na skrzydłach archanioł Gabriel, a także prorok Issa
(dla chrześcijan Jezus) na swoim języku.
Formuła ta rozpoczyna również prawie każdą surę
Koranu.
Hamsa (dołownie – pięć; znana również jako Ręka
Fatimy) – jest symbolem używanym w krajach arabskich
w amuletach, mających chronić przed „złym okiem”231.
Również kolor zielony ma szczególne miejsce w is-
lamie. Według Koranu mieszkańcy raju Będą odziani w
szaty zielone z atłasu i brokatu. [Koran, 76:21] Według
muzułmanów kolor zielony symbolizuje naturę i życie. Jest
on stosowany w dekoracji meczetów, także flagi różnych
krajów muzułmańskich zawierają zielone elementy.
230 Basmala znajduje się m.in. w konstytucji Algierii, Bahrajnu, Kuwejtu, Mauretanii czy Zjednoczonych
Emiratów Arabskich. Z. Landowski, Polityczny wymiar islamu we współczesnych konstytucjach, Warszawa 2013,
s. 123-124. 231 Nazwa nawiązuje do c ki Muhammada Fatimy-Zahry. Odmiana izraelska znana jest pod nazwą Ręka
Mriam (siostry Mojżesza i Aarona). Patrz m.in.: J.A. Haywood, H.M. Nahmad, A New Arabic Grammar of the Writ-
ten Language, London 1965, A. Wadud, Amina, Qur'an and Woman, New York: Oxford University Press 1999
Sztuka państw muzułmańskich:
powstała i rozwijała się na terenach
podbitych przez Arabów w VII wieku
i na początku VIII wieku. Objęła swoim
zasięgiem Palestynę, Syrię, Mezopota-
mię, Persję, Turkiestan, Afganistan,
Indie, Afrykę Północną oraz Półwysep
Iberyjski.
Zachowała trwałość i jednolitość form
w ciągu wielu wieków. Powodem tego
była monoteistyczna religia będąca
religią życia publicznego, bez podziału
na sferę religijną i świecką.
Istotną cechą formalną jest niezwykły
rozwój dekoracji pokrywającej każdą
powierzchnię przedmiotu niezależnie
od materiału z jakiego został wykonany.
Wobec zakazu przedstawiania zwierząt
i ludzi, najczęstszą formą dekoracji był
ornament roślinny i geometryczny,
który przerodził się w arabeskę.
146
KALENDARZ MUZUŁMAŃSKI
Kalendarz muzułmański jest kalendarzem księżycowym (lunarnym) opartym na fazach
Księżyca. Jego miesiące nie pokrywają się z miesiącami
kalendarza słonecznego, obowiązującego na Zachodzie.
Rok księżycowy ma 354 dni i dzielony jest na 12 mie-
sięcy synodycznych (po 29 lub 30 dni – równające się
pełnemu obrotowi Księżyca wokół Ziemi).
Początek roku i każdego muzułmańskiego mie-
siąca liczy się od dnia, w którym młody Księżyc ukazu-
je się po raz pierwszy w nowiu – tzn. kiedy zaczyna być
widoczny z Ziemi (rysunek – numer 2) i trwa do momentu, kiedy znów przestanie być widoczny.
Wraz z ponownym pojawieniem się Księżyca rozpoczyna się kolejny miesiąc.
Różnica około 11,25 dni w stosunku do roku słonecznego powoduje przesuwanie się pór
roku w stosunku do miesięcy roku kalendarzowego. To oznacza, że miesiące islamskie wypadają
w różnych porach roku - i dlatego na przykład ramadan (miesiąc postu) czy też hadżdż (piel-
grzymka) raz wypadną w lecie, a raz w zimie.
Kalendarz księżycowy używany jest głównie do celów religijnych232.
Kolor ciemniejszy – część księżyca niewidoczna z Ziemi kolor jaśniejszy – część księżyca widoczna z Ziemi233
Lata w nim liczy się od hidżry234, czyli od czasu, gdy Prorok Muhammad
i pierwsi muzułmanie wyjechali z Mekki, do Medyny (wówczas nazywanej Jasrib), co miało
miejsce dnia 20 czerwca 622 roku według kalendarza gregoriańskiego.
Nową erę muzułmańską wprowadzono 17 roku hidżry (638) za panowania kalifa Umara
ibn al-Chattaba235, Pierwszy dzień ery muzułmańskiej został jednak ze względów praktycznych
232 Patrz więcej: S.P. Frejman-Grenville, The Muslims and Christian calendars, London 1963, również
J. Hauziński, Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Warszawa - Kraków, 1993, s. 11. 233 Za: Kalendarz muzułmański, www.sites.google.com 234 Hidżra, czyli „wędrówka”, „wielka emigracja” – dlatego w językach europejskich zwykle stosuje się oznaczenie
A.H. (Anno Higrae).
Wszystkie religijne święta muzułmańskie
obchodzone są zgodnie z kalendarzem
księżycowym, co determinuje ich
ruchomy charakter.
We wszystkich państwach obchodzone są:
Eid Al-Fitr – święto z okazji zakończenia
Ramadanu;
Eid Al-Adha – Święto Ofiar, odbywa się dzie-
siątego dnia dwunastego miesiąca islamskiego
kalendarza, w okresie pomiędzy grudniem
a lutym w zależności od roku.
147
przesunięty do najbliższego nowiu księżyca, tj. dnia 16 lipca 622 roku. Aby przeliczyć lata hidżry
na rok słoneczny i odwrotnie zwykle używa się tablic lub wzorów. Przybliżony odpowiednik
roku hidżry w kalendarzu gregoriańskim (słonecznym) można obliczyć na podstawie wzoru:
S = H - 3H : 100 + 622
lub
S = 32H : 33 + 622
S - oznacza rok słoneczny kalendarza gregoriańskiego
H - oznacza rok hidżry.
Odwrotnie, rok hidżry oblicza się na podstawie roku słonecznego według wzoru:
H = 33 ( S - 622 ) : 32
Fot. www.fizyka-zsel.pl
235 Umar ibn al-Chattab, także Omar (ok. 591-644). Od 634 roku drugi kalif, drugi z czterech zwanych póź-
niej sprawiedliwymi, jeden z twórców potęgi imperium arabsko-muzułmańskiego, Wielka encyklopedia PWN, t. 28,
Warszawa 2005, s. 286.
148
MIESIĄCE Nazwy miesięcy związane są z tradycjami i życiem codziennym Arabów przed islamem.
I
Muharram al-haram
(Muharram)
Czyli: „zakazany – święty”. Był to jeden
z czterech miesięcy, w którym zakazane było
prowadzenie walk.
→ Pierwszego dnia tego miesiąca zaczyna się
nowy rok muzułmański.
→ Na dziesiąty dzień tego miesiąca przypada
najważniejsze szyickie święto Aszura, obcho-
dzone dla upamiętnienia śmierci Al-Husayna
w 680 roku236.
→ Dzień Aszura – jest również dniem zaleca-
nego postu na pamiątkę postu Mojżesza, który
tak dziękował Allahowi za wybawienie jego
ludu z niewoli w Egipcie.
II
Safar
Czyli „żółty” – nazwa wywodzi się najpraw-
dopodobniej od żółtaczki, na którą najczęściej
zapadano właśnie o tej porze.
→W tym miesiącu obchodzono kiedyś święto
powrotu pielgrzymów z Mekki.
III
Rabi al-allal
Czyli „wiosna pierwsza”.
→ W tym miesiącu przypada święto narodzin
Muhammada (mewlid an-nabi).
Według tradycji muzułmańskiej Prorok urodził
się dwunastego dnia tego miesiąca w Roku
Słonia, tuż przed ukazaniem się planety We-
nus.
→ Święto to obchodzone jest w świecie mu-
zułmańskim od 1207 roku.
IV
Rabi al-achar (lub Rabi as-sani) Czyli „wiosna druga”.
V
Dżumada al-ula
Czyli „krzepnięcie pierwsze”.
→ Miesiąc zimowy, swą nazwę wywodzący od
zamarzania wody.
VI
Dżumada al-achira (lub Dżumada as-
sani)
Czyli „krzepnięcie drugie”.
→ Miesiąc ten przypadał na okres chłodów.
236 Al-Husayn ibn Ali był trzeci imamem szyickim (wnukiem Muhammada, synem Fatimy i Alego, młod-
szego brata Hasana, który po śmierci brata ogłosił się kalifem i zorganizował zbrojny opór przeciw kalifowi Jazydo-
wi. Jednak tuż przed decydującą walką został opuszczony przez sprzymierzeńców i wraz z większością rodziny i 72.
współtowarzyszami został zabity w trakcie bitwy pod Karbalą. Jest uznawany za najważniejszego po Alim świętego
szyitów. Patrz więcej: W. Madelung, The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate, Cambridge
University Press, 1998; S. Chazbijewicz, Kalendarz muzułmański, www.mzr.pl
149
VII
Radżab
Czyli „bezpieczny”.
→ Jeden z czterech miesięcy nakazanego po-
koju, w których obowiązywał zakaz walk.
→ W czasach przedmuzułmańskich powstrzy-
mywano się od wojen i wypraw grabieżczych.
VIII
Szaban Czyli „rozchodzenie się”.
→ Był to czas, kiedy plemiona arabskie pro-
wadziły wojny.
IX
Ramadan
Czyli „palący”.
→ Nazwany tak od dokuczliwych upałów.
→ Na ten miesiąc przypada obowiązkowy post
muzułmański. Według tradycji w tym miesiącu
został objawiony Koran: Zaprawdę, zesłaliśmy
go w Noc Przeznaczenia! [Koran, 97:1]
→ Na jedną z ostatnich dziesięciu nocy rama-
danu przypada Noc Przeznaczenia. Koran nau-
cza, że Noc ta lepsza jest od tysiąca miesięcy,
zaś muzułmanin, który spędza ją na modlitwie,
recytacji Koranu, czci Allaha, otrzyma nagrodę
większą niż otrzymałby oddając Mu cześć
przez tysiąc miesięcy (83 lata i 4 miesiące):
„Allah wybaczy wszystkie grzechy wiernemu,
którego modlitwy wznoszone w Noc Przezna-
czenia (Qadr) płyną szczerze z serca, w nadziei
na nagrodę od Allaha; a osobie, która pości
w miesiącu ramadan z szczerą wiarą i nadzieją
na nagrodę od Allaha, wybaczone zostaną
wszystkie popełnione przez nią grzechy”237.
X
Szallal
Czyli „powodujący powstawanie, dosiadanie
wielbłądów” lub „wyruszać na wędrówkę”.
→ Na pierwszy dzień tego miesiąca przypada
święto zakończenia postu zwane Eid al-Fitr.
XI
Zu al-kada
Czyli „[miesiąc] postoju”.
→ Nazwany tak ponieważ w tym miesiącu
koczownicy zaprzestawali wędrówek.
XII
Zu al-hidżdża
Czyli „[miesiąc] pielgrzymki” (hadżdżu).
→ W tym miesiącu ma miejsce rytualna piel-
grzymka do Mekki.
→ Dziewiątego dnia tego miesiąca obchodzo-
ny jest dzień Arafah, w którym wskazany jest
post, a osoby odbywające pielgrzymkę prze-
bywają przez połowę dnia na wzgórzu Arafah.
237 Sahih al-Bukhari (2014), Book of Virtues of the Night of Qadr – 32(1), chapter: The superiority of the night of
Qadr, www.sunnah.com
150
→ Dziesiątego dnia kończy się pielgrzymka
i na ten dzień przypada największe święto mu-
zułmanów Eid al-Adha (Święto Ofiarowania).
W przeciwieństwie do większości kalendarzy, długości miesięcy muzułmańskich nie są ustalone.
Pierwszym dniem nowego miesiąca jest pierwszy dzień po dniu w którym księżyc został zobaczony
po raz pierwszy po nowiu. Dzień trwa od zachodu do zachodu słońca. Jeśli ze względu na warunki
atmosferyczne obserwacja nie jest możliwa, dzień trzydziesty jest dniem ostatnim miesiąca. Jeśli taka
sytuacja nastąpi kilka razy z rzędu, to może się zdarzyć, że wskutek obserwacji księżyca, kończący się
miesiąc, może mieć mniej niż 28 dni. Również ze względu na różne warunki atmosferyczne, w róż-
nych krajach, a nawet w sąsiednich miejscowościach, miesiąc może zacząć się innego dnia238.
DNI TYGODNIA
Arabski tydzień zaczyna się w niedzielę.
Al-ahad Czyli „dzień pierwszy” (niedziela).
Al-Jaum al-ifthnen Czyli „dzień drugi” (poniedziałek).
Al-Jaum as thelathe Czyli „dzień trzeci” (wtorek).
Al-Jaum al-arbaa Czyli „dzień czwarty” (środa)
Al-Jaum al-chamis Czyli „dzień piaty” (czwartek).
Al-Jaum al-dżuma Czyli „dzień zgromadzenia” (piątek), który jest
świętym dniem muzułmanów, a swoją nazwę
zawdzięcza temu że w ten dzień gromadzą się oni
na wspólnej modlitwie.
Al-Jaum as-sabt Czyli „dzień sabatu” (sobota), wywodzący swą
nazwę od dawnej nazwy semickiej239.
238 Arabia Saudyjska, używająca kalendarza muzułmańskiego również do celów oficjalnych, posługuje się
wzorem matematycznym do ustalania początku miesiąca, co pozwala na generowanie kalendarzy z wyprzedzeniem.
Do celów religijnych jest jednak używany kalendarz oparty wyłącznie na obserwacjach.
151
FILARY WIARY
Na filary wiary (dogmaty) wskazuje Koran: Nie jest pobożnością to, że zwracacie swe
oblicza na Wschód i Zachód, lecz prawdziwie pobożny jest ten, kto wierzy w Boga i Dzień Ostat-
ni, i aniołów, i Księgę, i Posłańców (…) [Koran, 2:177]
TAUHID – WIARA W JEDNEGO I JEDYNEGO BOGA
Fundamentalną nauką proroka Muhammada jest wiara w jedność Boga. „Nie ma boga
prócz Allaha” (La Ilaha illallah) jest filarem islamu240, bez którego
akceptacji człowiek nie może być muzułmaninem241. Allah jest
stwórcą wszechświata, a wszystko poza Nim jest stworzeniem242.
Zaświadcza Bóg, iż nie ma boga, jak tylko On, - i aniołowie,
i ludzie posiadający wiedzę - utrzymując ze słusznością: „Nie ma boga, jak tylko On, Potężny,
Mądry!” [Koran, 3:18]
Absolutny monoteizm muzułmański sprzeciwia się zarówno
politeizmowi, jak i wszelkiemu pojmowaniu Boga na wzór zaczerp-
nięty ze świata ludzi243.
Bóg jest Wszechmocny, Wszechobecny i Wszechwiedzący.
Jest Wszechwładny nad każdą rzeczą. Stworzył człowieka i wszyst-
ko, co istnieje. Doskonale wie, co skrywają ludzkie serca i umysły.
Widzi wszystkie czyny człowieka i zna jego zamiary244.
My stworzyliśmy człowieka i wiemy, co podszeptuje jemu du-
sza. My jesteśmy bliżej niego aniżeli arteria jego szyi. [Koran, 50:16]
239 To i owo po tatarsku, www.rooj.bloog.pl 240 Allah – Bóg, nie zrodził ani nie został zrodzony. Jest najdoskonalszy i najpotężniejszy. Nikt nie jest mu
równy. O ludu Księgi! Nie przekraczaj granic w twojej religii i nie mów o Bogu niczego innego, jak tylko prawdę!
Mesjasz, Jezus syn Marii, jest tylko posłańcem Boga; i Jego Słowem, które złożył Marii; i Duchem, pochodzącym od
Niego. Wierzcie, więc w Boga i Jego posłańców i nie mówcie: "Trzy!" Zaprzestańcie! To będzie lepiej dla was! Bóg-
Allah - to tylko jeden Bóg! On jest nazbyt wyniosły, by mieć syna! Do Niego należy to, co jest w niebiosach, i to,
co jest na ziemi. I Bóg wystarcza, jako opiekun! [Koran, 4:171] 241 B. Jellul, Tauhid i szirk, www.hidaya.pl, s. 3. 242 Stwórca niebios i ziemi. On uczynił dla was z was samych - pary, i tak samo z trzód - pary. On was roz-
mnaża w ten sposób. Nic nie jest do Niego podobne. On jest Słyszący, Widzący! [Koran, 42:11]. Patrz: K. Modras
OP, Koncepcja jedynego Boga w islamie [w:] „Roczniki kulturoznawcze” t. III/2012, s. 83. 243 Tamże, s. 86. 244 Patrz więcej: A. Al-Tantawi, Ogólny zarys religii…, s. 39-63.
Według muzułmanów
Jedynobóstwo
odróżnia islam i judaizm
od chrześcijaństwa
i religii animistycznych.
Wśród imion (atrybutów) Boga
są m.in.:
Ar-Rahman – Miłosierny,
Ar-Rahim – Litościwy,
Al-Aziz – Wszechmocny,
Al-Ghaffar – Wybaczający,
Al-Halim – Pobłażliwy,
As-Sabur – Cierpliwy,
Al-Hamid – Godny wszelkiej
chwały,
Al-Muhji – Dawca życia,
Al-Dżabbar – Niepokonany,
Ar-Raszid – Nieomylny.
152
Słowo Allah nie występuje w liczbie mnogiej – określa, bowiem Jedynego Boga, który
ma najpiękniejsze imiona i najwspanialsze atrybuty.
Według jednego z hadisów, prorok Muhammad powiedział: „Allah posiada 99 imion. Sto
bez jednego. Każdy, kto je zachowuje w pamięci wejdzie do raju” 245.
Wielbienie Boga poprzez modlitwę, okazywanie Mu posłuszeństwa (czyniąc jedynie to,
co jest dozwolone i unikając rzeczy zakazanych) jest obowiąz-
kiem i celem życia każdego wierzącego muzułmanina246.
WIARA W JEGO ANIOŁÓW
Wiara w aniołów oznacza przekonanie, że one istnieją
i należą do świata niewidzialnego, nie zaś do naszego.
Według Koranu aniołowie (Al-Malaika) to skrzydlate
postacie stworzone przez Boga ze światła – nur. Nie posiadają
atrybutów boskich, ale są istotami stworzonymi tak, by zawsze
okazywać posłuszeństwo Bogu i nieustannie głosić jego chwa-
łę247: Chwała Bogu, Stwórcy niebios i ziemi, który uczynił aniołów
posłańcami posiadającymi skrzydła - dwa, trzy lub cztery. On po-
większa w stworzeniu to, co chce. Bóg jest nad każdą rzeczą wszech-
władny! [Koran, 35:1]
Do Niego należą ci, którzy są w niebiosach i na ziemi.
A ci, którzy są przy Nim, nie wbijają się w pychę; tak by Jemu
czci nie oddawać; i nie ustają. Oni głoszą chwałę nocą i dniem i nie doznają zmęczenia. [Koran,
21:19-20].
245 Sahih al-Bukhari (6410), Book of Invocations – 80(68), chapter: Allah has one hundred Names less one;
Sahih al-Bukhari (2736), Book of Conditions – 54(18), chapter: What kinds of conditions are permissible; and what
is exempted from the decision; Jami` at-Tirmidhi (3506), Chapters on Supplication – 48(82), chapter: Indeed Allah
has ninety-nine Names, www.sunnah.com
Wymieniając 99 imion Boga używa się przymiotników z rodzajnikami, tłumaczonymi w stopniu najwyż-
szym. W większości pochodzą one z Koranu, ale są też i takie, których źródłem jest Sunna. Mówi się również
o najwspanialszym setnym imieniu (al-ism al.-‘a’zam). Jednak aby uniknąć spekulacji przy jego ustalaniu wielu
muzułmańskich uczonych uważa, że tym imieniem jest własne imię Boga – Allah. K. Modras OP, Koncepcja jedy-
nego Boga…, s. 92-93. 246 S.A. Ala Al-Maududi, Zrozumieć Islam, Białystok 2003, s. 54-58. 247 www.zakon-sufi.blogspot.com
Koran wymienia wśród imion anielskich:
Dżibrilaa, – który przenosi ludziom
Boże objawienia (Postać Dżibrila swoją
wielkością wypełniała przestrzeń
między wschodem i zachodem.
W Koranie nazywany często
Czarnym Aniołem);
Israfila - który zadmie w róg w dniu
Sądu Ostatecznego
[Koran, 79:6-7];
Mika’ila, – który jest olbrzymem,
a cała ziemia i niebo znajdują się
w jego ustach. Ma za zadanie zarzą-
dzać wiatrem i deszczem;
Azraila – anioła śmierci, – który oddzie-
la po śmierci duszę człowieka
od jego ciała:
(…) Zabierze was anioł śmierci, który
miał pieczę nad wami; potem do wasze-
go Pana zostaniecie sprowadzeni!
[Koran, 32:11]
153
Na ziemi zadaniem aniołów jest ochranianie ludzi i wspieranie w trudnych sytuacjach248:
Człowiek ma idących bezpośrednio i przed sobą, i za sobą, którzy go ochraniają na rozkaz Boga.
Zaprawdę, Bóg nie zmienia tego, co jest w ludziach, dopóki oni sami nie zmienią tego, co jest w
nich! A kiedy Bóg chce jakiegoś zła dla ludzi, to nie ma możliwości odwrócenia tego i nie ma dla
nich opiekuna poza Nim. [Koran, 13:11]
Oprócz aniołów w wierzeniach muzułmańskich istnieje
jeszcze jeden rodzaj istot nadprzyrodzonych. Nazywane są
dżinnami249. Są trzecią, obok aniołów i ludzi, grupą istot ro-
zumnych, choć zwykle szkodliwych i złośliwych250. Posiadają
nadnaturalną potęgę i są niewidzialne251. Dżinny mogą być
dobre i złe. Jedne pomagają ludziom (w szczególności proro-
kom), inne (ifrity, sile i ghule) starają się sprowadzić człowieka na złą drogę. Podobnie jak lu-
dzie, dżinny dzielą się na plemiona i rody. Według Koranu On stworzył dżinny z czystego ognia
[Koran, 55:15].
Do dżinnów należy również Iblis – odpowiednik szatana, wygnany przez Boga z Raju za
to, że sprzeciwił się Jego woli – nie chciał się pokłonić pierwszemu człowiekowi:
My stworzyliśmy was, potem was ukształtowaliśmy, potem powiedzieliśmy do aniołów: „Oddajcie
pokłon Adamowi!” Oni oddali pokłon, z wyjątkiem Iblisa; on nie był wśród tych, którzy się po-
kłonili. Bóg powiedział: „Co tobie przeszkodziło, że się nie pokłoniłeś, skoro tobie nakazałem?”
Powiedział: „Ja jestem lepszy od niego. Ty stworzyłeś mnie z ognia, a jego stworzyłeś z gliny”.
Powiedział: „Uchodź stąd! Nie tobie należy być dumnym tutaj! Wychodź, więc! Ty jesteś wśród
upokorzonych”. Powiedział: „Daj mi zwłokę do Dnia, kiedy oni będą wskrzeszeni!” Powiedział:
„Jesteś wśród tych, którym dano zwłokę”. Powiedział: „Za to, iż Ty mnie skazałeś na błądzenie,
248 M. Ibn Salih Al-Usajmin, Fundamenty wiary Islamu, Białystok 1996, s. 31-35.
Ten anioł, który idzie z prawej strony zapisuje dobre uczynki człowieka (ich wartość zostanie zdziesięciokrotniona),
a ten, który z lewej - złe. Kiedy człowiek popełni coś złego, anioł z prawej strony usiłuje opóźnić zapisanie tego
uczynku przez anioła z lewej, powołując się na możliwość skruchy winnego i przebaczenia ze strony Boga: Kiedy
spotykają się dwaj spotykający, siedząc z prawej strony i z lewej, lub z tyłu. Człowiek nie wypowie ani jednego sło-
wa, które by nie dotarło do będącego przy nim nadzorcy [Koran, 50:17-18]; Zaprawdę, nad wami są stróże Szla-
chetni, którzy zapisują; Oni wiedzą, co wy czynicie! [Koran, 82:10-12] 249 Dżinn - słowo to pochodzi od arabskiego czasownika dżanna – chować się, ukrywać się. 250 R. Matuszewski, Anioły i Archanioły Boga, www.ryszard-matuszewski.com 251 Człowiek może zobaczyć dżinna jedynie wtedy, kiedy ten przyjmie jakąś postać (człowieka, zwierzęcia
lub potwora). Uczeni mistycy i ezoterycy różnie tłumaczyli powody, dla których ludzie nie widzą dżinnów (jedni
twierdzili, że dzieje się tak, gdyż dobry Allah specjalnie tak stworzył oczy ludzi, inni zaś mówili, że ciała dżinnów
są bardzo cienkie i dlatego są dla nas niewidoczne. Tamże, www.ryszard-matuszewski.com
Aniołowie mają obowiązek spisywania ludz-
kich uczynków do księgi, która następnie
zostanie przedstawiona podczas Sądu
Ostatecznego: A kiedy daliśmy ludziom
zakosztować miłosierdzia - kiedy dotknęło
ich nieszczęście - to oni okazali swoją chy-
trość przeciwko Naszym znakom. Powiedz:
"Bóg jest szybszy w chytrości. Zaprawdę,
Nasi posłańcy zapisują to, co wy podstępnie
knujecie!" [Koran, 10:21]
154
postanawiam czyhać na nich w zasadzce na Twojej drodze prostej. Następnie będę ich nachodził
z przodu i z tyłu, z prawej i z lewej strony i Ty większości z nich nie znajdziesz wdzięcznymi”.
Powiedział: „Uchodź stąd, wzgardzony, odrzucony! Tymi spośród nich, którzy pójdą za tobą,
Ja z pewnością zapełnię Gehennę!” [Koran, 7:11-18].
Kolejnym złym czynem szatana było nakłonienie do złamania rozkazu Boga przez Ewę
i Adama, czyli do zjedzenia owocu z zakazanego drzewa. Wygnany z raju Iblis wodzi ludzi na
pokuszenie i stara się ich skłonić do grzechu.
WIARA W ŚWIĘTE KSIĘGI
Święte księgi to księgi przekazane przez Boga ludziom na drodze objawienia.
Koran wymienia je, jako teksty objawione – a nie natchnione, jak w chrześcijaństwie:
Księgi Abrahama i Mojżesza.
W Koranie czytamy: Czy nie został on powiadomiony o tym, co znajduje się na kartach Moj-
żesza i Abrahama, który był bardzo wierny? Że żadna dusza obładowana ciężarem nie poniesie
ciężaru innej duszy; i że człowiek będzie miał tylko to, o co się pilnie starał; i że jego wysiłek bę-
dzie widziany, potem będzie on wynagrodzony w pełni; i że do twego Pana wszystko zmierza.
[Koran, 53:36-42]
Tora
Często uważa się, że pod tą nazwą „Tora” kryje się cały Stary Testament, z wyjątkiem Psal-
mów Dawidowych, które są wymieniane oddzielnie.
Według Koranu, Tora to Święta Księga, zesłana Mojżeszowi: My, zaprawdę, zesłaliśmy Torę,
w której jest przewodnictwo i światło. Według niej prorocy, całkowicie poddani, sądzili tych, któ-
rzy wyznawali judaizm; podobnie rabini i doktorzy prawa sądzili według tego, co im zostało po-
wierzone z Księgi Boga, której byli świadkami. Dlatego nie bójcie się ludzi, lecz bójcie się Mnie!
I nie sprzedajcie Moich znaków za niską cenę! A ci, którzy nie sądzą według tego, co zesłał Bóg,
są niewiernymi. [Koran, 5:44]
W Koranie wspomniano również niektóre z przepisów religijnych zesłanych w Torze: „Życie
za życie, oko za oko, nos za nos, ucho za ucho, ząb za ząb; a za rany obowiązuje prawo talionu.
Ale kto z ceny krwi uczyni jałmużnę, otrzyma przebaczenie.” A którzy nie sądzą według tego, co
zesłał Bóg, są ludźmi niesprawiedliwymi. [Koran, 5:45]
155
Psalmy Dawidowe
Zaprawdę, objawiliśmy tobie, tak jak objawiliśmy Noemu i prorokom po nim; i jak objawiliśmy
Abrahamowi i Isma`ilowi Izaakowi i Jakubowi, jak i pokoleniom, Jezusowi, Hiobowi i Jonaszowi,
Aaronowi i Salomonowi; a Dawidowi daliśmy Psalmy. [Koran, 4:163]
Ewangelia
Według Koranu Ewangelia zesłana została Jezusowi: My posłaliśmy ich śladami Jezusa, syna
Marii, potwierdzającego prawdziwość tego, co było przed Nim w Torze; i Jemu daliśmy Ewange-
lię, w której jest przewodnictwo i światło, będącej potwierdzeniem tego, co było przed nią, i jako
przewodnictwo i napomnienie dla ludzi bogobojnych. [Koran, 5:46]
Koran potwierdza to, co zapisane było w Torze i Ewangelii a odnosiło się do możliwości
walki obronnej na drodze Prawdy tak by uczynić religię Allaha triumfującą252: Zaprawdę, Bóg
kupił u wiernych ich dusze i ich majątki, w zamian, za co otrzymają Ogród. Oni walczą na drodze
Boga i zabijają, i są zabijani, zgodnie z Jego prawdziwą obietnicą w Torze, Ewangelii i w Kora-
nie. A kto wierniej wypełnia swoje przymierze aniżeli Bóg? Cieszcie się więc z handlu, jaki z Nim
zrobiliście! To jest osiągnięcie ogromne! [Koran, 9:111]
Koran
Koran ma miejsce szczególne wśród ksiąg objawionych, gdyż objawienie w nim ma formę
ostateczną253: I objawiliśmy ci Księgę zawierająca prawdę i wypełniającą to, co było objawione
wcześniej w Księdze i jej strażnika [Koran 8:48], co w praktyce oznacza unieważnienie poprzed-
nich ksiąg. Nie można zatem stosować żadnych zasad i praw z poprzednich Ksiąg z wyjątkiem
tych, które uznaje Koran254.
Korzyści jakie wynikają z wiary w Księgi, to przede wszystkim: wiedza o trosce Boga
o dobro ludzi oraz poznawanie jego mądrości w ustanawianiu prawa dla poszczególnych naro-
dów, zgodnie z ich sytuacją i warunkami255. Allah mówi w Koranie: Dla każdego z was wyzna-
czyliśmy prawo oraz wyraźną drogę [Koran, 5:48].
252 www.hidaya.pl 253 Koran zarzuca żydom i chrześcijanom, że wypaczyli i zniekształcili boskie słowa, a przez to złamali
przymierze z Bogiem. Patrz: S.A. Ala Al-Maududi, Zrozumieć Islam…, s. 63-66. 254 M. Ibn Salih Al-Usajmin, Fundamenty wiary…, s. 37. 255 Tamże, s. 37.
156
WIARA W PROROKÓW
Prorocy to ludzie wybrani przez Boga do głoszenia jego słowa. Od samego początku
stworzenia ludzkości Bóg przysyłał ludziom swoich posłańców
z odrębnym prawem religijnym lub reformatorów tego prawa256.
Przekazywali oni ludziom zasady wiary w Boga i ostrzegali ich
przed popełnianiem grzechów, a przede wszystkim przed najwięk-
szym z nich, jakim jest wielobóstwo257. Allah nakazał swoim wy-
słannikom, aby przekazali ludziom, jego słowa i wypełnili swoją
misję tak, by w Dniu Sądu nikt nie twierdził, iż nie słyszał Prze-
słania Bożego258: My wysyłamy posłańców tylko jako zwiastunów
radosnej wieści i jako ostrzegających. Więc kto wierzy i czyni do-
bro, tego nie przejmie żaden strach ani nie będzie zasmucony.
A tych, którzy za kłamstwo uznali Nasze znaki, dotknie kara za to, że szerzyli zepsucie. [Koran,
6:48-49]
WIARA W DZIEŃ SĄDU OSTATECZNEGO
Śmierć jest czymś nieuniknionym, ale nie jest końcem ostatecznym. Jest przejściem do
innego życia. Wszystkie stworzenia, które zamieszkiwały świat od jego zarania, będą przywró-
cone do życia (zmartwychwstaną – haszr) by stanąć przed Allahem.
Zmartwychwstanie nastąpi dopiero na końcu istnienia wszechświata i wówczas wszyscy
ludzie udadzą się na Sąd Ostateczny (Kijama), który nazwano tak, gdyż po nim nie będzie już
żadnego dnia.
256 Muzułmanie podkreślają, że islam jest jedyną religią, która głosi, że Bóg jest dla wszystkich i wysłał
proroka lub wysłannika do każdego z narodów. Było ich wielu, lecz ich dokładniej liczby nikt nie zna jak tylko sam
Bóg. W Koranie czytamy: Posyłaliśmy posłańców przed tobą. Wśród nich są tacy, o których już opowiadaliśmy
tobie; wśród nich są też tacy, o których tobie nie opowiadaliśmy. I żaden posłaniec nie przyszedł ze znakiem bez
zezwolenia Boga. A kiedy przyjdzie rozkaz Boga, wszystko zostanie rozstrzygnięte podług prawdy; i stracą wtedy
głoszący kłamstwo. [Koran, 40:78] 257 Działalność Bożych wysłanników odbywała się według podobnego schematu – wysłannik głosi słowo
Boże, przez większość jest odrzucany i wyśmiewany. Wtedy Bóg zsyła na grzeszników karę, często w postaci kata-
klizmu – powodzi, trzęsienia ziemi itp. Z kataklizmu ratują się tylko ci, którzy uwierzyli. 258 www.hidaya.pl
Posłańcy zjawiali się wśród
wszystkich ludów, one jednak
w większości odrzuciły słowo
Boże. Pierwszym wysłannikiem
był Adam, pierwszy człowiek
na ziemi.
Inni ważni wysłannicy Boga to:
Nuh – Noe,
Lut – Lot,
Ibrahim – Abraham,
Musa – Mojżesz,
Issa – Jezus
i Muhammad – pieczęć proroków,
który jest ostatnim z nich,
i tym, który przyniósł
ostateczne objawienie.
157
Ludzie wówczas będą zdawać Bogu, w obecności aniołów i proroków, relację ze swych
uczynków. Aniołowie otworzą księgi złych i dobrych uczynków, w których zapisywali wszystkie
ludzkie działania. Na ich podstawie Bóg osądzi każdego człowieka259.
W Dniu Sądu nie będzie liczyło się pochodzenie społeczne, rasa, narodowość, bogactwa
zgromadzone za życia – lecz wyłącznie dobre czyny, wynikające z wiary w Boga
i z podporządkowania się mu: Życie tego świata jest tylko grą i zabawą. A jeśli wierzycie i jeśli
jesteście bogobojni, to On da wam wasze nagrody i nie będzie pytał o wasze majątki. [Koran,
47:36]
Wiara w Dzień Ostatni obejmuje260:
Wiarę w ożywienie ludzi po śmierci
Zaprawdę, Dzień Rozstrzygnięcia jest wyznaczony!
Tego Dnia, kiedy zadmą w trąbę, przybędziecie grupami.
Niebo zostanie otwarte i stanie się bramami.
Góry zostaną z posad poruszone i staną się mirażem. [Koran, 78:17-20]
Tego Dnia My zwiniemy niebo, tak jak się zwija zwoje ksiąg. I tak jak zaczęliśmy pierwsze
stworzenie, My je powtórzymy - według Naszej obietnicy. Zaprawdę, My tego dokonujemy! [Ko-
ran, 21:104]
Następnie, z pewnością, pomrzecie,
A w Dniu Zmartwychwstania zostaniecie wskrzeszeni. [Koran 23: 15-16]
Wiarę w rozliczenie, czyli w nagrodę i karę
Zaprawdę, do Nas oni powrócą!
Potem, zaprawdę, Nam wypadnie zażądać od nich rachunku! [Koran, 88:25-26]
My postawimy wagi sprawiedliwości w Dniu Zmartwychwstania. Żadna dusza nie dozna
w niczym krzywdy, nawet na ciężar jednego tylko ziarnka gorczycy; My je przyniesiemy. My wy-
starczymy jako rozliczający! [Koran 21:47]
Ten, kto przyjdzie z dobrym czynem, otrzyma w nagrodę dziesięć jemu podobnych; a ten, kto
przyjdzie ze złym czynem, otrzyma jako zapłatę tylko równowartość. I oni nie doznają niespra-
wiedliwości! [Koran 6:160]
259 Allah będzie ważył wszystkie dobre i złe czyny człowieka. Ten, kto czynił więcej dobra niż zła, otrzyma wyba-
czenie; jeśli zaś czynił więcej zła zostanie ukarany. S.A. Ala Al.-Maududi, Zrozumieć Islam…, s. 68. 260 Patrz: M. Ibn Salih Al-Usajmin, Fundamenty wiary…, s. 45-50.
158
Wiarę w Raj i Piekło
Raj będzie nagrodą za dobre uczynki261: Zaprawdę, ci, którzy wierzą i którzy czynią dobre
dzieła - oni są najlepsi ze stworzeń! Nagrodą ich u pana będą Ogrody Edenu, gdzie w dole płyną
strumyki. Będą tam przebywać na wieki, nieśmiertelni. Bóg będzie z nich zadowolony i oni będą z
Niego zadowoleni. - To będzie dla tych, którzy się obawiają swego Pana. [Koran 98, :7-8]
Piekło to miejsce kary dla grzeszników oraz wiecznego potępienia dla bałwochwalców
i obłudników. Cechą charakterystyczną piekła jest wszechobecny i trawiący wszystko ogień i żar.
Według niektórych teologów jest siedem schodzących coraz niżej kręgów piekielnych,
a w każdym z nich przebywają grzesznicy skazani za inne przewiny – odstępcy od wiary, cudzo-
łożnicy, oszuści, mordercy i pozostali grzesznicy262.
I mów: "Prawda pochodzi od waszego Pana. Przeto kto chce, niech wierzy, a kto nie
chce, niech nie wierzy!" My przygotowaliśmy dla niesprawiedliwych ogień, który obejmie ich jak
płótna namiotu. Jeśli będą wzywać pomocy, to zostanie im udzielona w postaci wody podobnej do
roztopionego metalu, który pali twarze. Jakże to nieszczęsny napój! Jakże to złe miejsce wypo-
czynku! [Koran, 18:29]
Islam uznaje również istnienie Al-A’raf (wznoszenie) – czyśćca – gdzie znajdą się ludzie,
których złe i dobre uczynki się równoważą. Jest on tak położony, by ci, którzy się w nim znaleźli,
mogli spoglądać z uwielbieniem na Raj i z przerażeniem na Piekło. W czyśćcu dusze będą prze-
bywały, dopóki nie odpokutują swoich grzechów – wtedy mają szansę dostać się do nieba263.
261 Raj to stan rozkoszy, który Bóg przygotował dla wierzących: To jest podobieństwo Ogrodu, który został
obiecany bogobojnym: będą w nim strumyki wody nieulegającej zepsuciu i strumyki mleka, którego smak się nie
zmienia, i strumyki wina - rozkosz dla popijających, i strumyki oczyszczonego miodu. I będą tam dla nich wszelkiego
rodzaju owoce; i przebaczenie od ich Pana. [Koran, 47:15]
Zaprawdę, dla bogobojnych - miejsce szczęśliwości: Sady i winnice,
I dziewczęta o zaokrąglonych piersiach - jednakowej młodości,
I puchary napełnione! Nie będą oni, tam słyszeć ani próżnej gadaniny, ani kłamstwa.
Taka jest nagroda od twojego Pana - dar dobrze obliczony. [Koran, 78:31-36] 262 Skazani będą cierpieli w piekle męki i kary, których człowiek nie jest w stanie sobie wyobrazić:
Zaprawdę, Gehenna jest na czatach
Jako miejsce powrotu dla buntowników!
Będą przebywać w niej przez wieki.
Nie zakosztują w niej ani ochłody, ani napoju,
A jedynie wodę wrzącą i ropę cuchnącą
Jako zapłatę odpowiednią.
Zaprawdę, oni się nie spodziewali, iż będą zdawali rachunek! Koran [Koran, 78:22-27]
Czyż oni mogą być jak ten, kto na wieki przebywa w ogniu, jak ci, którzy będą pojeni wrzącą wodą, rozrywającą im
wnętrzności? [Koran, ostatnie zdanie 47:15] 263 Z wiarą w Dzień Sądu Ostatecznego związana jest również wiara we wszystko to, co będzie po śmierci,
m.in. w sprawdzian grobowy. Polega on na tym, że po pogrzebie, z chwilą opuszczenia cmentarza ostatniego z ża-
łobników, zmarły jest wypytywany przez dwóch aniołów o jego Boga, wiarę i Posłańca. Allah wspomoże tych, któ-
159
WIARA W PRZEZNACZENIE (AL-QADAR)
Wiara w przeznaczenie obejmuje264:
Wiarę w to, że Bóg zna wszystkie rzeczy w sposób ogólny i szczegółowy (od zawsze
i na zawsze).
Wiarę w to, że Bóg zapisał wszystko w dobrze strzeżonej księdze:
Czyż ty nie wiesz, iż Bóg zna wszystko, co jest w niebie i na ziemi? Zaprawdę, to jest w Księ-
dze! Zaprawdę, to jest dla Boga łatwe! [Koran, 22:70]
Wiarę w to, że wszystkie stworzenia istnieją z woli i łaski Boga:
On jest tym, który kształtuje was w łonach, tak jak chce. Nie ma boga, jak tylko On! On jest Po-
tężny, Mądry! [Koran, 3:6]
(…) Bóg czyni to, co chce. [Koran, 14:27]
Wiarę w to, że wszystkie stworzenia zostały stworzone przez Boga i od niego zależą:
Bóg jest Stwórcą wszelkiej rzeczy i On jest każdej rzeczy stróżem. [Koran, 39:62]
A Bóg stworzył was i to, co wy tworzycie. [Koran, 37:96]
Należy pamiętać, że wiara w przeznaczenie w żadnej mierze nie jest sprzeczna z tym,
że człowiek posiada wolną wolę i możliwość wyboru w swoich działaniach:
Bóg nie nakłada na duszę niczego więcej nad jej możliwości. Dla niej będzie to, co dla
siebie zyskała; i przeciwko niej będzie to, co ona zyskała! (…) [Koran, 2:286]
rzy wierzyli i nie pogubią się oni w odpowiedzi, która powinna brzmieć następująco: „Moim Panem jest Allah, reli-
gią islam, a Posłańcem Muhammad”. M. Ibn Salih Al-Usajmin, Fundamenty wiary…, s. 50; za: Sunan Abi Dawud
(1529), Book of Prayer (Kitab Al-Salat): Detailed Injunctions about Witr – 8(512), chapter: About seeking for-
giveness, www. Sunnah.com 264 Tamże, s. 62-72.
160
Według szkoły szyickiej do Usul ad-Din – artykułów wiary należą:
1. Tauhid - Jedność Boga – Bóg jest Jeden. Nie posiada towarzyszy, ani równych sobie, Nie zrodził się z nikogo,
ani nikogo nie zrodził i nic nie jest Mu podobne.
2. ‘Adl - Sprawiedliwość Boga - Bóg jest sprawiedliwy i nie poddaje uciskowi żadnego ze swych stworzeń. Będzie On
karał i nagradzał każdego według jego czynów.
3. Nubułat – Proroctwo. Bóg posyłał proroków, jako przewodników dla ludzkości. Spośród ich wielkich cech wspólne
jest to, że wszyscy oni byli Ma’sum – wolni od popełniania grzechów. Pierwszym prorokiem był Adam, ostatnim nato-
miast Muhammad.
4. Imama – Przywództwo. Po śmierci Proroka Muhammada, Bóg wyznaczył dwunastu Imamów, jednego po drugim, aby
prowadzili społeczność aż po Dzień Sądu. Podobnie jak Prorocy, Imamowie również są wolni od grzechu. Pierwszym
Imamem był Ali, ostatnim zaś jest Imam az-Zaman, Muhammad al-Mahdi.
5. Qijamat – Zmartwychwstanie. Kiedy nadejdzie Dzień Sądu, wszyscy ludzie zostaną przywróceni do życia. Ci, którzy
czynili dobre uczynki na tym świecie zostaną nagrodzeni i udadzą się do raju, podczas gdy ci, którzy czynili złe uczynki,
zostaną za nie ukarani piekłem265.
Niektóre, głównie skrajne ugrupowania szyickie uznają za szósty filar islamu dżihad, pojmowany przede wszystkim
w sensie kital – małego dżihadu, jako bezwzględną walkę orężną, obowiązującą każdego muzułmanina.
Jego narzędziem jest miecz. Dżihad polega na obowiązku zbrojnej obrony samego siebie, uciskanych ludzi lub muzuł-
mańskiego sposobu życia, jeśli jest on atakowany. Zawsze jednak musi to być walka w samoobronie przeciw atakowi lub
uciskowi, a nie we własnym interesie. Walka zaś nie powinna być prowadzona na oślep, bez zastanowienia.
Nie wolno atakować, ani grozić kobietom, dzieciom, ludziom starszym i chorym. Zabronione jest pozbawianie wroga
środków do życia – nie wolno, zatem zatruwać wody, niszczyć zapasów żywności, palić pól, sadów czy gajów. Niedozwo-
lone jest atakowanie budynków poświęconych kultowi religijnemu, a także osób, które się w nich schroniły. Przy tym
wszystkim należy stosować tylko konieczne minimum środków zbrojnych i siłowych.
Do dżihadu mniejszego może wezwać (a nie „ogłosić” go) w nakreślonych powyżej ramach tylko uprawniony przywódca
społeczności muzułmańskiej. Dżihad prowadzony jest wysiłkiem całej wspólnoty, nie jest to, bowiem obowiązek indywi-
dualny, lecz zbiorowy, a biorą w nim udział tylko ci, którzy są w stanie to uczynić w sposób dla nich właściwy.
Prawdziwy - wielki dżihad to wedle doktryny islamu walka wiernego ze złem, jakie tkwi w jego własnej duszy. Polega na
nieustannych wysiłkach podejmowanych przez każdego muzułmanina w celu wykorzenienia wszystkiego, co w jego życiu
jest grzeszne lub przeciwne takiemu sposobowi życia, jakiego Bóg chce dla ludzi. Jest to, zatem walka z szatanem
i jego pokusami lub wszelkie działania na rzecz własnej gminy. Narzędziami tego dżihadu są serce w pierwszym przy-
padku, a ręce i język w drugim266.
Koncepcja dżihadu nie była skodyfikowana za czasów Proroka, lecz formowała się później, stąd różne jej interpreta-
cje267. Przedstawiona powyżej definicja jest, więc wprawdzie najbardziej rozpowszechnioną w świecie muzułmańskim,
ale nie jedyną. Utożsamienie dżihadu z kitalem, walką zbrojną, to koncepcja późniejsza. Jednak nawet dżihad mniejszy
nie może być prowadzony w celu nawrócenia chrześcijan czy żydów, lecz wyłącznie niewierzących (politeistów) oraz
obłudników, (czyli pozornych muzułmanów, faktycznie politeistów, w swoim sercu czczących duchy, świętych i ich gro-
by). Jednak od czasu wojen krzyżowych dżihadem jest nazywana wojna przeciw chrześcijanom, najeżdżającym ziemie
muzułmanów, a także walka przeciw mocarstwom kolonialnym. Zdarza się także, że do dżihadu wzywają muzułmanie
przeciw muzułmanom, jak to miało miejsce w końcu XX w., w czasie krwawej wojny iracko-irańskiej.
265 Artykuły wiary (Usul ad-Din), www.al-islam.org.pl 266 P. Kłodkowski, A. Marek, Islam. Między stereotypem a rzeczywistością, Warszawa 2006, s. 77-80. 267 Na ten temat zob.: Ks. K. Kościelniak, Dżihad – święta wojna w islamie, Kraków 2001.
161
FILARY ISLAMU
(Al-Akida)
Filary islamu to fundamenty, na których zbudowany jest is-
lam. Jest ich pięć. Określają one podstawowe elementy tożsamości
wyznawców islamu - ich wiarę, przekonania oraz praktyki - i łączą
obecną na całym świecie społeczność wyznawców we wspólnotę
o podobnych wartościach i troskach.
Prawo zawiera szczegółowe przepisy dotyczące ich regula-
cji. We wszystkich przypadkach szczególny nacisk kładzie się na intencję, bez której rytuał jest
nieważny.
SZAHADA – WYZNANIE WIARY
Wyznanie wiary wyraża się w formule: lā ilāha illa-llāh wa muhammad rasūlu-llāh –
„Nie ma boga prócz Allaha, a Muhammad jest jego Prorokiem”. Oba te elementy: Jedyność Boga
i prorockie przesłanie Wysłannika Allaha, stanowią treść świadectwa, jakie każdy muzułmanin
składa przez całe swoje życie. Dla muzułmanów ta formuła stała się znakiem rozpoznawczym,
świadczącym o przynależności do religii268.
Wygłoszenie tych słów z pełnym przekonaniem i wobec co najmniej dwóch świadków
oznacza przyjęcie islamu269. Powszechnie uważa się również, że przyjęcie islamu na łożu śmierci
(poprzez wypowiedzenie szahady) jest wystarczającym warunkiem do uznania za pełnoprawnego
muzułmanina270.
Wyznanie wiary jest też często używane w życiu codziennym przy wielu okazjach.
Ma ono również wartość prawną, np. w przypadku rozwodu, cudzołóstwa, długu271.
268 K. Modras OP, Koncepcja jedynego Boga…, s. 84. 269 Przed przyjęciem islamu należy dokonać rytualnej kąpieli – ghusl.
Przyjmując islam szyicki można dodać jeszcze (choć nie jest to obowiązkowe i nie stanowi integralnej części Szaha-
dy): Ła aszhadu anna Alijun Łali-ullah – Oświadczam, że Ali jest przyjacielem Allaha. 270 Bulugh al-Maram (535, 536), Book of Funerals – 3(1), www.sunnah.com; również: Religie świata. Is-
lam, www.womkat.edu.pl 271 K. Modras OP, Koncepcja jedynego Boga…, s. 84.
Do filarów islamu
zalicza się:
szahadę - wyznanie wiary;
salat – modlitwę;
saum – post;
zakat - jałmużnę;
hadżdż - pielgrzymkę
do Mekki.
162
SALAT – MODLITWA
Podstawę islamu stanowi przekonanie, że jednostka posiada bezpośredni kontakt
z Bogiem. Każdy muzułmanin i każda muzułmanka (zdrowi na umyśle i odpowiedzialni,
względnie dojrzali i w wieku nie mniej niż 10 lat, wolni od poważnych chorób) musi odprawiać
obowiązkowe modlitwy w odpowiednim czasie dnia, jeśli nie istnieją dozwolone powody ich
opóźnień, połączeń lub opuszczenia272.
Muzułmanie na całym świecie zwracają się indywidu-
alnie i zbiorowo w kierunku Mekki273, najświętszego mia-
sta islamu, ofiarowując codziennie pięć modlitw274:
Salat – Fażr – przed świtem,
Salat – Zuhur – w południe,
Salat – Asr – po południu,
Salal – Maghrib – po zachodzie słońca,
Salat – Isza – nocna275.
Pozostałe modlitwy (zaliczające się do kategorii sunna)
nie są obowiązkowe.
272 H. Abdalati, Spojrzenie w islam, Białystok 2003, s. 80-81. 273 Kierunek ten nazywa się quibla. Kiedy muzułmanin podróżuje z intencją przebywania poza domem w odległości dalszej niż 86 km, może
skracać obowiązkowe modlitwy złożone z: od 4. do dwóch pokłonów. Podczas podróży, modlitwę południową moż-
na wykonać razem z popołudniową, a modlitwę po zachodzie słońca z modlitwą nocną.
Także w islamie szyickim wierni odmawiają tylko trzy modlitwy, łącząc po dwie. 275 Modlitwę poranną należy odprawić od świtu do wschodu słońca. Nie wolno tej modlitwy odprawiać
podczas wschodu słońca. Modlitwę południową należy odprawić zaraz po zejściu słońca z pozycji zenitu. Przepiso-
wy czas tej modlitwy upływa kiedy cień naszego ciała jest dłuższy niż polowa naszej postaci (mniej więcej między
godziną 13.15 a 15.30). Nie wolno jej odprawiać kiedy słońce jest w zenicie. Modlitwę popołudniową, należy od-
prawić po upływie czasu przeznaczonego na modlitwę południową. Jej czas upływa wraz z zachodem słońca. Nie
wolno jej odprawiać podczas zachodu słońca. Ponadto zgodnie z tradycją islamu, należy wystrzegać się odprawiania
tej modlitwy tuż przed zachodem słońca (kiedy słońce przyjmuje kolor czerwony), ponieważ w tym czasie modlą się
tylko hipokryci i ludzie leniwi, którzy wyczekują ostatniego momentu. Modlitwę wieczorną należy odprawić zaraz
po zejściu całej tarczy słonecznej za horyzont. Czas tej modlitwy upływa kiedy zniknie czerwona poświata na za-
chodzie – czyli po upływie 1.5 godziny od zachodu słońca. Modlitwę nocną należy odprawić pomiędzy zanikiem
czerwonej poświaty na zachodzie a świtem nowego dnia.
Poza wymienionymi przypadkami (wschodu, zenitu i zachodu słońca) muzułmaninowi nie wolno odmawiać
ani obowiązkowych, ani nadobowiązkowych modlitw w czasie częściowej lub całkowitej nieczystości fizycznej oraz
(co dotyczy tylko kobiet) – w czasie menstruacji (do 10 dni), porodu i połogu (do 40 dni po porodzie).
Punktualność modlitw jest wyrazem dyscypliny wewnętrznej i siły woli, wyrazem lojalności i miłości a tak-
że objawem prawdziwej pobożności i szacunku do Allaha. H. Abdalati, Spojrzenie w islam…, s. 80-82 oraz F. Maw-
lawi, Prosty wykład głównych praktyk religijnych islamu, Białystok 2003, s. 44-46 oraz 58.
Fot. www.naukapoprzezzabawe.wordpress.com
163
Znoś cierpliwie to, co oni mówią, i głoś chwałę twego Pana przed wschodem słońca i przed jego
zachodem! I podczas nocy wysławiaj Go! I na krańcach dnia! [Koran 20:130]
Celem modlitwy (salat) jest wyłącznie czczenie Boga poprzez wyrażenie pokory wobec
Stwórcy i wychwalanie boskiej wszechmocy i miłosierdzia.
Modlitwa muzułmanina nie wymaga do jej odprawiania świątyni, a jedynie miejsca czy-
stego rytualnie276.
W krajach zamieszkiwanych przez większość muzułmańską do modlitwy salat wzywa
muezzin, wykonując azan277.
Podczas modlitwy recytowane są fragmenty Kora-
nu w języku arabskim, a także oddawane są Bogu pokło-
ny: ruku (pokłon stojąc) i sudżud (pokłon z dotknięciem
czołem podłoża).
Modlitwa składa się z określonej ilości rakat, czyli
powtarzanych w modlitwie części, kończy się zaś wypo-
wiedzeniem słów as-salamu alejkum – pokój z wami,
zwracając się w prawo i w lewo278.
Szczególne znaczenie ma piątkowa modlitwa w południe. Wówczas wszyscy wierni po-
winni gromadzić się w meczecie i wspólnie pod kierunkiem imama odmówić modlitwę i wysłu-
chać kazania zwanego chutbą279.
276 Dywanik modlitewny – sadżdżada. 277 Wezwanie na modlitwę odbywa się o ściśle wyznaczonych porach. Tekst tego wezwania składa się
z trzech formuł (wygłaszanych kilkakrotnie): takbiru (Bóg jest największy), szahady (wyznania wiary) i zachęty do
przyjścia i odprawienia modlitwy (ruszajcie do modlitwy, ruszajcie do sukcesu). Z. Landowski, Azan [w:] Świat
arabski…, s. 210. 278 Można powiedzieć, że modlitwa w islamie to lekcja dyscypliny i silnej woli oraz codzienna, regularna
gimnastyka ciała. Ponadto modlitwa jest również ćwiczeniem umysłu, gdyż modlący recytując różne wersety z Ko-
O wy, którzy wierzycie! Nie zbliżajcie się do modlitwy, kiedy jesteście pijani, dopóki nie będziecie wiedzieć, co mówi-
cie, ani też będąc nieczystymi - chyba że jesteście podróżnikami w drodze - dopóki nie dokonacie ablucji.
A jeśli jesteście chorzy albo jeśli jesteście w podróży, albo jeśli któryś z was przyszedł z miejsca ustronnego,
albo też gdy dotykaliście kobiet i nie znaleźliście wody, to posłużcie się czystym piaskiem i obcierajcie sobie
twarze i ręce. Zaprawdę, Bóg jest pobłażliwy, przebaczający! [Koran, 4:43]
164
Modlitwa będzie nieważna bez spełnienia następujących warunków:
dokonania obmycia – łudu280– z mniejszej nieczystości, z większej - kąpielą281;
zachowania czystości całego ciała i ubrania oraz usunięcia z miejsca modlitwy brudu;
założenia odpowiedniego ubrania, które spełnia warunki regulujące pojęcie islamskiej
moralności282;
wyznania intencji modlitwy - nijjat .
SAUM – POST
Saum w dosłownym tłumaczeniu oznacza pozostawienie, odstawienie. W praktyce post
oznacza całkowite powstrzymywanie się od jedzenia, picia, stosunków seksualnych i palenia ty-
toniu – od świtu aż do zachodu słońca, w miesiącu Ramadan, który jest dziewiątym miesiącem
kalendarza księżycowego283.
Celem postu nie jest wyłącznie powstrzymywanie się od pewnych czynności, lecz rów-
nież doskonalenie się wewnętrzne, ulepszanie własnej postawy moralnej, np.: kategorycznie za-
ranu jednocześnie uczy się ich na pamięć i koncentruje się w celu jak najpiękniejszego recytowania słów bożych.
Islam a zdrowie, www.way-to-allah.com 279 Meczet w Koranie nazywany jest domem Boga. Obowiązuje w nim rytualna czystość, stąd obowiązek
wchodzenia bez obuwia. Na co dzień służy świeckim celom: nauce, spotkaniom czy dyskusjom. Meczet jest zorien-
towany w kierunku Mekki. Modlący się stoją twarzą do ściany, w której znajduje się ozdobna nisza modlitewna –
mihrab. 280 Łudu, czyli ablucja - obmycie przed modlitwą należy do obowiązków wszystkich muzułmanów, którzy
mają dostęp do wody i są w stanie się umyć: O wy, którzy wierzycie! Kiedy stajecie do modlitwy, to obmyjcie wasze
twarze i ręce aż do łokci; przetrzyjcie lekko wasze głowy, a nogi myjcie - aż do kostek. A jeśli jesteście w stanie nie-
czystym, to oczyszczajcie się. A jeśli jesteście chorzy albo w podróży, albo jeśli ktoś z was przyszedł z ustronnego
miejsca, albo jeśli dotykaliście kobiet, a nie znajdziecie wody, to poszukajcie dobrego piasku i wycierajcie nim twa-
rze i ręce. Bóg nie chce sprawiać wam trudności, lecz chce was tylko oczyścić i chce w pełni obdarzyć was Swoją
dobrocią. Być może, będziecie wdzięczni! [Koran, 5:6]
Prorok Muhammad powiedział: „Czystość to połowa wiary…” oraz „Żadna modlitwa nie jest przyjęta bez
oczyszczenia się”, Sahih Muslim (223), The Book of Purification – 2(1), chapter: The virtue of wudu’,
www.sunnah.com
Do obowiązkowych elementów ablucji należy: umycie twarzy, rąk – do łokci włącznie, przetarcie głowy, umy-
cie stóp – łącznie z kostkami. Niektórzy uczeni dodają jeszcze:
kolejność dokonywania ablucji (choć w szkole hanafickiej i malikickiej – nie jest to element obowiązkowy,
lecz Sunna)
oraz wspomnienie imienia Allaha: Abu Hurairah przekazał, że wysłannik Allaha powiedział: Nie ma łudu
dla osoby która przy tym nie wypowie imienia Allaha.
Patrz: F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk…, s. 30. 281 Abdur Rahman Al-Sheha, Co należy wiedzieć o czystości – ‘tahara’, www.islamland.com;
www.islamhouse.com; 282 Od mężczyzny wymagane jest jako minimum ubranie zasłaniające ciało od pępka do kolan. Od kobiety –
całkowite zasłonięcie ciała z wyjątkiem twarzy, dłoni i stóp. Zarówno mężczyzna jak i kobieta powinni unikać prze-
zroczystych tkanin – nie tylko podczas modlitwy. F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk…, s. 48.
165
bronione są podczas postu kłótnie z ludźmi. Post jest również ćwiczeniem samokontroli, w wyni-
ku, którego wierny staje się wrażliwszy na cierpienia biednych (poznaje uczucie głodu, pragnie-
nia). Pobożni muzułmanie wysoce sobie cenią duchową dyscyplinę, którą osiągają dzięki dosto-
sowaniu się do reguł postu, co symbolizuje triumf ducha nad materią284: O wy, którzy wierzycie!
Jest wam przepisany post, tak jak został przepisany tym, którzy byli przed wami - być może bę-
dziecie bogobojni - na określoną liczbę dni. (...) Bóg chce dać wam ulgę, a nie chce dla was
utrudnienia285. [Koran, 2:183-185].
Ramadan jest również miesiącem radości. Muzułmanie przerywają post o zachodzie słoń-
ca specjalnym posiłkiem, iftar, po modlitwie wieczornej odbywają dodatkowe nocne modły, ta-
rałih286.
Dwudziestej siódmej nocy tego miesiąca muzułmanie czczą Lajlat al-Kadr, czyli Noc
Przeznaczenia lub Noc Mocy, kiedy objawione zostały pierwsze wersety Koranu.
Pod koniec postu należy złożyć specjalną ofiarę znaną, jako Zakatal-Fitr (obowiązkowy
datek dobroczynny).
Ramadan kończy się trzydniowym świętem Eid al-Fitr – uroczystość zakończenia postu.
Zwyczajowo jest to czas rodzinnych spotkań, a także święto, kiedy dzieci dostają nowe ubrania
i prezenty.
Post nie obejmuje jednak wszystkich, bezwzględnie zwolnione z niego są osoby umysło-
wo chore i dzieci poniżej wieku dojrzewania i pokwitania.
Natomiast osoby w podeszłym wieku – muszą zastąpić post dostarczeniem posiłku przy-
najmniej dla jednej potrzebującej osoby lub pieniężnym ekwiwalentem tego posiłku.
Osoby chore, których stan pogorszyłby się podczas postu, będące w podróży przekraczającej
dystans 86 km.287, kobiety brzemienne i karmiące – mają obowiązek uzupełnić post po ustaniu
283 H. Abdalati, Spojrzenie w islam…, s. 116. Patrz również: Księga postu (As-Saum), oprac. E. Al-Saleh,
www.google.com 284 Post umacnia w człowieku dyscyplinę, samokontrolę oraz rozwija umysł i doskonali ciało, o czym pisał
również Hipokrates: „Jeśli ciało nie jest oczyszczone, To im bardziej będziemy je odżywiać, Tym bardziej będziemy
mu szkodzić”. 285 Bóg chce dać wam ulgę, a nie chce dla was utrudnienia – właściwszym tłumaczeniem jest: Bóg chce dla
was ułatwienia, a nie chce dla was utrudnienia. 286 Zwyczajowo gromadzą się tłumnie na ulicach, spędzając wspólnie czas. 287 Obecnie – w dobie samochodów i samolotów czas podróży znacznie się skrócił, a podróż nie jest już
tak uciążliwa jak dawnie i w praktyce – nie powinna być przeszkodą w poście. Prorok powiedział, gdy zapytano go
o post podczas podróży, odpowiedział: „Jeśli chcesz pościć, pość. Jeśli nie chcesz pościć, nie pość”, Sunan an-Nasa'i
(2299), The Book of Fasting – 22(56), chapter: Mention of the different report from Sulaiman bin Yasar in the Nar-
ration of Hamzah bin 'Amr about that, www.sunnah.com
166
przyczyny powodującej przerwanie postu, w dogodnym dla siebie terminie. Zaś kobietom
w okresie menstruacji (nie dłużej niż 10 dni) i w czasie porodu i połogu (nie dłużej niż 40 dni),
nie zezwala się pościć, nawet wtedy, gdy mogą to uczynić. Muszą one przełożyć post na termin
późniejszy.
Post ramadanowy jest obowiązkiem każdego zdrowego i odpowiedzialnego muzułmanina.
Zostaje całkowicie unieważniony poprzez świadomy akt jedzenia, picia, palenia lub stosunku
seksualnego. Świadome złamanie postu, bez uzasadnionych powodów pociąga za sobą karę od-
bycia 60 dniowego postu lub nakarmienia 60 biednych osób i jednodniowego postu288.
Poza Ramadanem istnieją również inne okresy, w których post jest zalecany przez Sunnę.
Są to między innymi poniedziałki i czwartki każdego tygodnia, sześć dodatkowych dni postu
w miesiącu Szallal (następny miesiąc po Ramadanie), czyli tzw. Biały post, który zgodnie z tra-
dycją wymazuje grzechy całego poprzedniego roku. Ponadto można pościć w każdym dniu każ-
dego miesiąca przez cały rok, z wyjątkiem świąt Eid i piątków, kiedy to muzułmanie nie powinni
pościć289.
ZAKAT – JAŁMUŻNA
Dobroczynność jest stałym tematem w naukach Koranu. W islamie istnieją dwa rodzaje
datków: obowiązkowe i dobrowolne. Pierwszy z nich zwany jest zakatem.
Koraniczne znaczenie słowa Az-zakat (zaka – oczyszczać) nie posiada odpowiednika
w żadnym innym języku. Nie jest on również zwyczajną jałmużną czy daniną290. Nie należy go
także identyfikować z dobrowolnym datkiem czy też podatkiem państwowym, (choć są pewne
cechy wspólne, jak obowiązkowość i oddanie ich władzom).
Zakat jest obowiązkiem nałożonym przez Boga w interesie społeczeństwa jako całości.
Określany jest, jako coś, co należne jest Allahowi, bowiem społeczna odpowiedzialność jest
uważana za część służby Bogu. Płacony jest w szczególności na rzecz tych, którzy znajdują się
w potrzebie291.
288 F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk…, s. 80-88. 289 H. Abdalati, Spojrzenie w islam…, s. 122. 290 Tamże, s. 125. 291 „Zakat nie jest dobrowolnym czynem bogatego (…). Bogactwo materialne jest darem od Allaha. Bogaty
jest opiekunem depozytu otrzymanego od Allaha. Jego obowiązkiem jest rozdawanie ze swojego majątku z własnej
woli lub z mocy prawa. Biedny bierze ten majątek jako czyste prawo należne mu (…). Jeżeli biedny nie otrzyma
zakatu, to powinien walczyć, aby go otrzymać. W wyjątkowych sytuacjach są jeszcze inne rozwiązania, np. sadaka,
167
W Koranie możemy przeczytać: Lecz prawdziwie pobożny jest (…) i ten, kto rozdaje majątek
mimo umiłowania go – bliskim krewnym, sierotom i biedakom oraz podróżnemu i żebrzącemu,
i na wykup niewolników. [Koran, 2:180] Oraz: Jałmużny są tylko dla ubogich i biedaków, i tych,
którzy przy nich pracują, i dla tych, których serca zostały pozyskane, i na wykup niewolników,
i dla dłużników, i na drodze Boga, i dla podróżnego. To jest obowiązek nałożony przez Boga!
Bóg jest wszechwiedzący, mądry! [Koran, 9:60]
Prorok powiedział: „Człowiek nie jest wierzący kiedy syty idzie spać podczas, gdy jego
sąsiad jest głodny”292.
Kwota zakatu odpowiada 2,5% całkowitej wartości nienaruszonego majątku jednostki, po
odliczeniu zobowiązań i wydatków na rodzinę293.
Obowiązkiem przywódcy muzułmańskiego (imama) jest wysłanie poborców (dżuba) do
zbioru i rozdziału zakatu. Osoby takie muszą być muzułmanami, dojrzałymi płciowo, godnymi
zaufania i znającymi się na regulacjach zakatowych294.
Celem zakatu jest:
oczyszczenie serca ze złych przywar, takich jak skąpstwo, zachłanność, ukochanie docze-
sności i poświęcanie się wyłącznie konsumpcji posiadanych dóbr;
oczyszczenie serc biedoty z zawiści do bogatych;
kształtowanie dobrych cech u muzułmanina, takich jak: dobroczynność, hojność
i empatia;
wyalienowanie biedy, która może być przyczyną kradzieży, zabójstw i naruszania dóbr
osobistych. Jałmużna pozwala ożywić ducha solidarności społecznej;
wspomaganie w krzewieniu wiary w Allaha i Jego religii na świecie295.
Rozdawajcie z tego, w co was zaopatrzyliśmy, zanim przyjdzie śmierć do któregoś z was.
Wtedy on powie: „Panie mój ! Gdybyś mi dał trochę czasu, żebym mógł dawać jałmużnę
i być sprawiedliwy!” [Koran 63:10]
czyli dobrowolna kwesta, do której przystępuje społeczeństwo muzułmańskie, by rozwiązywać problemy finanso-
we”. M. M. Attahhan, Osobowość współczesnego muzułmanina, Katowice 2001, s. 243. 292 Al-Adab Al-Mufrad (112), Book of Neighbours – 6(61), chapter: A person should not eat his fill without
seeing to his, www.sunnah.com 293 Co w praktyce oznacza, że jeśli oddanie jałmużny może spowodować uszczerbek w podstawowych
środkach do życia (pożywienie, picie, ubranie i mieszkanie) wówczas taki obowiązek nie istnieje. 294 Patrz więcej na temat zakatu: F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk religijnych…, s. 98-139. 295 S. A. Ala Al-Maudui, Zrozumieć islam, Białystok 2003, s. 80-81.
168
HADŻDŻ – PIELGRZYMKA DO MEKKI
Jest to piąty filar islamu a jednocześnie najdonioślejsza manifestacja wiary muzułmań-
skiej i jedności na świecie. Dla tych muzułmanów, którzy posiadają fizyczną i finansową możli-
wość odbycia podróży do Mekki, hadżdż jest najważniejszym obowiązkiem, który należy wypeł-
nić przynajmniej raz w życiu (dozwolone jest jednak, by wypełnił ten obowiązek ktoś
w zastępstwie)296.
Z odbycia pielgrzymki są zwolnieni jedynie ludzie chorzy umysłowo i kobiety, jeżeli nie
mają żadnego krewnego, który by im towarzyszył.
Jednym z celów pielgrzymki jest przypomnienie wiernym wielkiego zgromadzenia
w dniu Sądu Ostatecznego, podczas którego ludzie staną równi przed Bogiem, oczekując na swój
wyrok, kiedy bez znaczenia będzie kolor skóry, piasto-
wane stanowiska czy też posiadany majątek.
Pielgrzymka duża, uroczysta – hadżdż ma miej-
sce raz w roku – w miesiącu zu al-hidżdża, czyli ostat-
nim miesiącu roku muzułmańskiego, a pielgrzymka
mniejsza: umra – odwiedzenie, może być odbyta w każ-
dym czasie i jest zalecana, jako akt pobożności.
Oni będą ciebie pytać o fazy księżyca w nowiu. Powiedz: "To są oznaczenia czasu dla lu-
dzi i dla pielgrzymki." Pobożność nie polega na tym, że będziecie wchodzić do waszych domów
od tyłu; ale pobożnym jest ten, kto jest bogobojny. Wchodźcie, więc do domów przez bramy,
i bójcie się Boga! Być może, będziecie szczęśliwi! [Koran, 2:189]297.
Pielgrzymka wiąże się w wykonywaniem określonych czynności, modlitwą oraz odwie-
dzaniem określonych miejsc w Mekce i w jej okolicy.
Do obrzędów hadżdżu należy przystąpić w stanie czystości rytualnej, którą gwarantuje
między innymi odpowiedni strój zwany ihramem298.
Umra obejmuje siedmiokrotne okrążenie Al-Kaby, gdzie znajduje się al-hadżar
al-aswad (Czarny Kamień), największa świętość muzułmanów299, oraz saj, czyli bieg pomiędzy
296 W późniejszym rozwoju islamu pojawiły się jeszcze inne miejsca peregrynacji, między innymi Jerozoli-
ma oraz szyickie sanktuaria w An-Nadżafie, Karbali, Samarze i Maszhadzie. 297 Fazy księżyca – chodzi o widoczność księżyca w pierwszych trzech nocach nowiu. 298 S. A. Ala Al-Maudui, Zrozumieć islam…, s. 81-83. 299 Według tradycji muzułmańskiej Czarny Kamień został stworzony równocześnie z pierwszymi ludźmi.
Zaprawdę, pierwszy Dom,
który został ustanowiony dla ludzi,
to ten, który jest w Bakka - błogosławiony,
- droga prosta dla światów.
W nim są znaki jasne - miejsce, gdzie stał
Abraham a kto wszedł do niego,
był bezpieczny. Na ludziach ciąży obowiązek
względem Boga - na tych, którzy mają ku temu
środki - odprawienia pielgrzymki
do tego Domu (..) [Koran, 3:96-97]
169
pagórkami As-Safa i Al-Marwa, który symbolizuje Hagar poszukującą wody dla spragnionego
Isma’ila – Izmaela. Należy przy tym wypowiedzieć intencję odbycia pełnej pielgrzymki.
Właściwy hadżdż rozpoczyna się siódmego dnia
miesiąca zu al-hidżdża. Tego dnia pielgrzymi wysłuchują
chutby – kazania w Al-Kabie. Następnego dnia udają się do
Miny i Al-Muzdalify. Tam postój na wzgórzu Arafat zwa-
nym także Górą Łaski jest naśladowaniem postępowania
Proroka. W tym miejscu pielgrzymi modlą się i bawią całą
noc. Punktem kulminacyjnym pielgrzymki jest kazanie 9.
zu al-hidżdża, a następnie szybki bieg do Al-Muzdalify,
gdzie wierni spędzają noc. Kolejnego dnia ma miejsce na-
stępne kazanie i ponowne odwiedziny w Minie, gdzie od-
bywa się obrzęd kamienowania szatana na pamiątkę cza-
sów, gdy Abraham, Hagar i Isma’il przeciwstawiali się
zdradliwym podszeptom diabła. Na koniec pielgrzymi składają ofiarę ze zwierzęcia – Święto
Ofiar, która symbolizuje akt posłuszeństwa proroka Abrahama wobec nakazu Boga.
Ostatnie elementy obowiązkowe to ponowne wizyty w Mekce, Minie, As-Safie i Al-
Marwie. Niektórzy pielgrzymi odwiedzają jeszcze grób Proroka w Medynie, ale nie jest to obo-
wiązkowy element pielgrzymki300.
300 F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk religijnych…, s. 142-144.
Pielgrzymi w Mekce
Fot. www. Topics.nytimes.com
Pielgrzymka gromadzi corocznie
w Mekce i okolicach kilka milionów
wiernych.
171
PODZIAŁY W ISLAMIE
PODZIAŁY POLITYCZNE
Podstawą podziałów politycznych były spory o to, kto ma być zwierzchnikiem gminy
muzułmańskiej. Odsunięcie od władzy bezpośrednich krewnych Muhammada (tzw. kalifów
sprawiedliwych, 632–661)301 i przejęcie władzy przez Umajjadów (661) doprowadziło do pierw-
szego wyraźnego podziału wśród Arabów, w wyniku, którego powstały 2 odłamy wyznawców
islamu: oportunistów – zwanych sunnitami i idealistów – zwanych szyitami302.
Z polityki wyrosły różnice teologiczne i dziś obydwa ugrupowania żyją we wrogości.
Szyici są mniejszością i stanowią około 10 % wszystkich muzułmanów303.
Najmniejszym z trzech głównych nurtów islamu jest charydżyzm. Jego wyznawcy stwo-
rzyli grupę rozłamową w islamie w VII w., będącą ugrupowaniem polityczno-religijnym negują-
301Al-Chulafa ar-Raszidun – kalifowie sprawiedliwi albo kalifowie prawowierni, kalifowie słusznie prowa-
dzeni - określenie dotyczące czterech pierwszych kalifów: Abu Bakra, Umara, Usmana i Alego. 302 Sunnici – od: ahl as-sunna wa-al-dżama'a, co znaczy: zwolennicy tradycji Sunny i poglądów większo-
ściowych, stąd określają się mianem „ludzi tradycji i wspólnoty”. Szyici – od terminu szi'at Ali – partia Alego.
Istotną różnicą między sunnitami a szyitami jest rozumienie przywództwa religijnego i politycznego.
Sunnici wypracowali model kalifatu, natomiast szyici – imamatu.
Kalifem zostawał – spełniający określone warunki – przedstawiciel społeczności muzułmańskiej, którego
ogłaszano następcą Proroka. Stawał się on przywódcą politycznym i wojskowym, ale nie przejmował religijnego
autorytetu Muhhamada.
Według szyitów natomiast przywództwo spoczywa w rękach imama, który niezależnie od tego, że nie jest
prorokiem, ma określone cechy, predestynujące go do piastowania takiej funkcji. Szyici wierzą w boską inspirację
imama, a w konsekwencji w jego bezgrzeszność i nieomylność. Te cechy oraz pochodzenie (z rodu Proroka i Alego)
legitymizują imama do interpretacji Bożej woli sformułowanej w szariacie oraz do przywództwa zarówno politycz-
nego, jak i religijnego. Zatem wierni tej tradycji nie uznają pierwszych kalifów. Tym, którego czczą jest dopiero
kalif Ali Ibn Abi Talib. Ród tego imama (świętego przewodnika) jest naznaczony. Ostatnim, który się objawi na
końcu świata będzie mahdi, czyli mesjasz. Do tej pory było wielu fałszywych, samozwańczych mesjaszy, a jednym
z najgłośniejszych był w XIX wieku Siyyid Ali Muhammad, znany jako Bab, który nazwał siebie Babem – „Bramą
do Boga”, obiecanym powrotem 12-go imama, Quaimem (stąd też nazwa nowej religii – babizm).
Szyici również odmiennie postrzegają charakter szariatu. O ile sunnici twierdzą, że jego kształt jest osta-
teczny i niezmienny, o tyle szyici uważają, że można dokonywać zmian i wyznaczać nowe kierunki. Szyizm prze-
pełniony jest też mistycyzmem, a niektóre odłamy czczą Alego niemal jak Boga, co sunnici traktują jako przejaw
herezji.
Patrz więcej: A. Baha, The Promulgation of Universal Peace, Wilmette 1982; J. Danecki, Arabowie, War-
szawa 2001 oraz tenże Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 2007; M.M. Dziekan, Irak: religia i polityka,
Warszawa 2005; W. Sears, Uwolnić Słońce, Warszawa 1998; również: A. Wąs SVD, Podziały w islamie. Co jedno-
czy, a co dzieli muzułmanów?, pl.radiovaticana.va 303 Z szyizmu wyrosło wiele zróżnicowanych ugrupowań. Główny nurt nazywa się imamickim, zwany też
szyitami Ithana-Ashari; są również zajdyści, ismailici, alawici, druzowie.
172
cym instytucję kalifa, jako następcy Muhammada (nieomylnego, bezgrzesznego, a szczególnie –
dziedzicznego).
PODZIAŁY TEOLOGICZNE
Dotyczą pojmowania Boga oraz relacji pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Określenia czy
i kiedy jesteśmy grzesznikami. Kiedy można uznać kogoś za niewiernego304.
Jednak jedną z najważniejszych kwestii teologicznych w islamie jest określenie tego, czy czło-
wiek ma wolną wolę czy jest predeterminowany przez Boga.
W wyniku poszukiwania odpowiedzi na to pytanie, w islamie ukształtowały się różne nur-
ty, m.in.: dżabryzm – (dżabr – przymus), który jest nurtem deterministycznym, odmawiającym
człowiekowi jakiejkolwiek wolnej woli. To Bóg decyduje o wszystkim.
Znacznie więcej było jednak nurtów opowiadających się za wolną wolą człowieka, choć
w ograniczonym zakresie.
Główny nurt w teologii islamu, wywodzący się z aszaryzmu305, który uznaje, że Bóg jest
Wszechmocny i może uczynić wszystko, może dać i odebrać życie człowiekowi, może umieścić
człowieka w Raju lub Gehennie. Nie wyklucza to jednak wolnej woli człowieka, – bo Dzień Sądu
Ostatecznego, to dzień, w którym złoży on rachunek z wyborów, których samodzielnie dokonał
w życiu. W ten sposób rozwiązany został podstawowy dylemat teologiczny islamu: czy
Wszechmogący Bóg może czynić zło? Nie. Człowiek zachowuje wolną wolę a tym samym Bóg
nie jest odpowiedzialny za zło306.
O wiele bardziej radykalni w swoich poglądach są mutazylici307. Mutazila powstała pier-
wotnie, jako ruch ściśle purytański, utrzymujący, iż doktryna, według której Koran jest niestwo-
rzonym słowem Boga wiekuistego i wieczności, godzi w jego jedność.
Wasil Ibn Ata utrzymywał on, że skoro Bóg jest Absolutem, nie można mu przypisywać
szczegółowych atrybutów, o których mówi Koran, a które są jedynie wytworami myśli ludzkiej.
Wbrew Koranowi zaprzeczał także predestynacji, przyznając człowiekowi całkowicie wolną wo-
304 Ekstremiści uważali, że każdy grzesznik zasługuje na śmierć, natomiast łagodniejsze ugrupowania twierdziły,
że osąd człowieka należy jedynie do Boga na Sądzie Ostatecznym. 305 Twórcą aszaryzmu jest Abu al-Hasan Ali al-Aszari (ok. 874-936). 306 E. Wnuk-Lisowska, Islam. Między herezją a ortodoksją, Kraków 2013, s. 9. 307 Początek mutazylitom dał Wasil Ibn Ata (700–748).
173
lę, jako konsekwencję konieczności ludzkiej odpowiedzialności za czyny. Ostatecznie uznał
świętą księgę islamu za spisaną w czasie, a nie wieczną, a więc za podległą krytycznej interpreta-
cji.
Nowy dogmat o „stworzeniu Koranu” stał się wkrótce kamieniem probierczym wiary.
Nawet sędziowie musieli się poddawać jego próbie. Ibn Abi Duwāda al-Ma’mūna powołał trybu-
nał inkwizycyjny, do którego zadań należało sądzenie i udowadnianie winy osobom, negującym
ten dogmat. W ten sposób ruch walczący o wolnomyślność stał się narzędziem ucisku myśli308.
PODZIAŁY PRAWNE
Religia i moralność są w islamie nierozerwalnie związane z prze-
pisami prawa. Islam ma charakter porządku prawnego, który reguluje
życie i postępowanie muzułmanina według nauk zawartych w Koranie
i Sunnie Proroka309.
Słowo „szari’a” rozumie się na dwa różne sposoby – pierwszy
poprawny, a drugi mylny – jako:
1) islamską ideę Świętego Prawa;
2) szczegółowe przepisy prawa znajdowane w islamskich źró-
dłach prawa310.
Pierwsze znaczenie odnosi się do czegoś, co jest święte, drugie do przedmiotu będącego
wytworem człowieka311. Dlatego błędnym jest określenia szariatu jako prawa muzułmańskiego.
Ze względu na fakt, że źródłem prawa jest Koran i Sunna, uznaje się je za istotną część
objawienia. Celem prawa, ustalonego przez Boga i przekazanego ludzkości za pośrednictwem
proroków – najpełniej przez Muhammada, jest prowadzenie muzułmanów po właściwej drodze
do Boga. W zależności od tego jak muzułmanie przemierzą tę ścieżkę zależy ich przyszłość – Raj
albo Gehenna.
308 P.K. Hitti, Dzieje Arabów, Warszawa 1969, s. 357 oraz E. Wnuk-Lisowska, Islam. Między herezją …, s. 9. 309 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu, Warszawa 2007, s. 72. 310 Jak pisze Arkadiusz Miernik w swoim artykule Czym jest szariat? (www.islampopolsku.
wordpress.com): „Większość krytyków islamu nie tylko nie rozróżnia tych niuansów, oraz jedyną orientację, i to
najczęściej dość powierzchowną, ma tylko w zakresie ahkam – znają więc te, czy inne opinie prawne zawarte
w klasycznych, czy współczesnych kodeksach, zrównują te opinie z pojęciem szariatu jako prawa boskiego i docho-
dzą do wniosku, że opinie te są boskie, a więc nie podlegają żadnym interpretacjom czy modyfikacjom, co jest
oczywistym błędem”. 311 A. Quraishi-Landes, Wspólnota wiedzy jest warunkiem pokoju, „As-Salam” Nr 3 (29)/2013/1435, s. 9.
Szari’a
dosłownie oznaca „kieru-
nek” albo „drogę”.
Współcześnie wykładnię
szariatu przyjęło się
nazywać fikh – mądrość,
zrozumienie, to w naj-
starszych źródłach
muzułmańskich zwana
jest rai – pogląd,
zdanie, opinia.
174
Ponieważ ów „boski przepis” na szariat jest znany tylko poprzez ludzkie interpretacje –
figh (dosłownie: „rozumienie”), podkreśla się w nim zasadę, że każda reguła jest tylko interpreta-
cją Świętego Prawa przez konkretnego uczonego312 oraz ahkam – konkretne prawa/zasady, roz-
strzygnięcia będące rezultatem próby odkrycia szariatu przez danego uczonego.
Mimo to dziedzina figh, podobnie jak szari’a jest nierozłącznie związana z religią poprzez
wspólną sankcję religijną i źródło w Bogu. Celem figh jest sformułowanie regulacji prawnej
i wdrożenie jej w życie ludzi. Dlatego można powiedzieć, że dziedzina figh jest źródłem dla sę-
dziego w wydawaniu wyroków, muftiego – w wydawaniu
fatw (opinii prawnych) i źródłem każdego wierzącego, pra-
gnącego poznać swoje obowiązki, nakazy i zakazy313.
Według tradycji muzułmańskiej twórcą i gwarantem
trwałości oraz niezmienności szariatu jest Bóg. O ile szariat
jest niezmiennym, boskim porządkiem prawnym o tyle fiqh
jest historycznie zmiennym ludzkim jego rozumieniem i choćby opierało się na jakimś tekście,
może być poddane dyskusji, poprawce lub wykazaniu błędu314.
Prawo w islamie ma charakter wszechobejmujący, co oznacza, że reguluje nie tylko kwe-
stie życia społecznego (jak: karanie występków, regulacja stosunków własnościowych, zawiera-
nie kontraktów, w tym małżeństw), ale także kwestie religijne (jak: przyjmowanie wiary, sposób
odmawiania modlitwy, poszczenia, pielgrzymowania) oraz reguły postępowania wiernego mu-
zułmanina (dotyczące skromnego zachowanie i moralności). Wszystko to stanowi niepodzielną
całość, a prawo nabiera w ten sposób charakteru obowiązku religijnego, a jednocześnie daje reli-
gii sankcję polityczną. Są jednak różne podejścia do tak rozumianego prawa, reprezentowane
przez szkoły prawa.
W okresie kształtowania się doktryn prawnych islamu dyskutowano wiele o źródłach i meto-
dach, jakie należy przyjąć w nauce prawa i jego systematyzacji.
Ostatecznie przyjęto cztery podstawowe źródła, jako podstawy muzułmańskiej spekulacji
prawnej:
312 Tamże, s. 9. 313 ‘Abd al.-Łahab Challaf, ‘Ilm Usul al.-figh, Kair 1943, s. 11 za: Ali Abi Issa, Szari’a a kultura społe-
czeństw muzułmańskich, „As-Salam” Nr 2(31)/2014/1435, s. 25. 314 Trzeba pamiętać, że wykazanie błędu, dotyczy jedynie tego jak uczony zrozumiał tekst szariacki, i nie
oznacza, że sam tekst jest wadliwy. Mustafa Ahmad az-Zarka, Al-Fikh al-islami wa mudarasatu;
www.zahid.fm.interia.pl
Ogłaszana na podstawie
wiedzy prawniczej danej szkoły,
fatwa nie ma charakteru
sankcji prawnej, lecz jest wyłącznie
poradą, stanowiącą odpowiedź
na konkretne pytanie sędziego
lub będącą zajęciem stanowiska wobec
zaistniałego problemu.
175
Koran,
Sunna,
Idżma - oznacza zgodną opinię uczonych muzułmańskich315,
Kijas – to analogia, polegająca na rozstrzyganiu kwestii prawnych przez porównywanie
ich z wydarzeniami, które miały miejsce w przeszłości316.
→ Żadna z decyzji wydanych na podstawie kijasu lub idżmy nie może być sprzeczna
z Koranem lub Sunną.
Rozwojem i wykładnią szariatu zajmują się ulemowie. Wśród nich wyróżnia się:
kadich - sędziów praktyków (istnieje cała hierarchia kadich),
usulitów - teoretyków prawa,
muftich - praktyków prawa,
hatibów - kaznodziei,
imamów - tych, którzy stoją na czele gminy.
Islam ustanowił swój własny porządek, określając co jest słuszne, co jest dobre i moralnie
piękne, a co złe, moralnie brzydkie317.
Prawa i obowiązki muzułmanina dzieli się na dwie kategorie:
ibada (ajbeda) – dotyczy stosunków między Bogiem a człowiekiem, czyli kultu i odda-
wania czci Bogu we wszystkich aspektach ludzkiego życia.
mu‘malat - zajmuje się sprawami ziemskimi, podejmując w wymiarze horyzontalnym
problemy stosunków międzyludzkich.
Podstawowym kryterium oceny postępowania człowieka w prawie muzułmańskim jest podział
uczynków na dwie podstawowe grupy:
halal – dozwolone,
haram – zakazane (popełnienie takich czynów pociąga za sobą sankcję prawną).
315 Gdy pojawia się jakaś wątpliwość natury prawnej, zbiera się grupa muzułmańskich prawników lub na-
wet cała umma – wspólnota muzułmańska, każdy z radzących sądzi problem wedle swojej woli, aż do momentu
uzyskania jednomyślności. Decyzja jest następnie rozpowszechniana wśród wiernych. Istnienie takiej zasady upra-
womocnia tradycja, która przypisuje Prorokowi stwierdzenie, że umma nie może się mylić oraz przekonanie, że
decyzja tak podjęta nie może być niezgodna z wolą Boga (jeśli ogół wiernych może jednomyślnie postępować, to nie
może to nie podobać się Bogu). 316 Źródłem analogii były przypadki wymienione w Koranie lub Sunnie. W ten sposób powstał zakaz uży-
wania narkotyków, przez analogię do zakazu picia wina. 317 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu…, s. 72.
176
W „dozwolonych” wyróżnia się natomiast następujące kategorie:
fard lub wadżib – obowiązkowe, których niewykonanie pociąga za sobą grzech i winę,
a jeśli sprawa jest publicznie jawna – również odpowiednią karę.
mandub lub mustahabb – zalecane, ich wykonanie jest uważane za przynoszące zasługę,
niewykonanie zaś – nie pociąga za sobą sankcji karnych.
mubah – dopuszczalne, są to czyny neutralne, których niewykonanie nie podlega sankcji,
a wykonanie samo w sobie ani nie przynosi zasługi, ani nie jest występkiem.
makru – tolerowane. których prawo nie karze, ale należy ich unikać.
→ Podstawą określenia czynów obowiązkowych jest pięć filarów islamu.
Szariat dzieli się na pięć obszarów:
Fiqh al-ibadat, czyli czynności kultu religijnego.
Fiqh al-ahwal asz-szahsija, czyli sprawy rodzinne (do których obok kwestii zawarcia
i rozwiązania małżeństwa, stosunków między małżonkami oraz między nimi i dziećmi,
zalicza się również kwestie osobiste związane z życiem codziennym, na przykład wymogi
żywieniowe, a także czynności z wiązane z pochówkiem).
Fiqh al-muamalat, czyli sprawy związane z transakcjami handlowymi.
Fiqh al-ahkam as-sultanija (relacje z władzą), gdzie wchodzi też fiqh al-uqubat, czyli
prawo karne, w tym „kary koraniczne”.
Fiqh ahkam as-silm wa al-harb, czyli prawo międzynarodowe, prawo wojny i pokoju.
Podstawową zasadą prawną jest wolność. Ze względu jednak na słabość natury ludzkiej tę
wolność należy ograniczać. W związku z tym prawo zostało przekazane przez Boga za pośred-
nictwem Proroka w sposób autorytatywny.
Podstawowe znaczenie koraniczne „sprawiedliwości” dotyczy równego traktowania
i umiarkowania. Stąd mówi się, że sprawiedliwość należy zaprowadzić między ludźmi, natomiast
nie mówi się o sprawiedliwości w ogóle. Tak więc sprawiedliwość zakłada istnienie co najmniej
dwóch stron, a jeszcze lepiej dwóch osób, które trzecia traktuje jednakowo.
Na zasadzie sprawiedliwości pochodzącej od Boga powstał cały system prawodawstwa
muzułmańskiego.
177
Zawarte w Koranie zasady uchodzą za niepodważalne i niezmienne, choć interpretowal-
ne318.
SZKOŁY PRAWA
Pierwsi mistrzowie prawa muzułmańskiego i ich zwolennicy zbierali się na wspólnych
posiedzeniach dyskutowali nad zagadnieniami religijnymi i prawnymi islamu. Starali się wypra-
cować, przez stosowanie „wysiłku rozumowego" — idżtihad, muzułmański ideał życia jednost-
kowego i społecznego, zgodnie z nakazami Koranu. Były to początki myśli spekulatywnej
w dziedzinie prawa.
W miarę zwiększania się liczby pobożnych specjalistów, których interesowały zagadnie-
nia prawne, zaczęli się oni łączyć w grupy i tworzyć już w pierwszych dziesiątkach VIII wieku
dawne szkoły prawa, których ośrodkami były: Medyna, Kufa w Iraku i Syria. Już wtedy wystąpi-
ły między specjalistami różnice, które były spowodowane taki czynnikami jak: lokalne prawo
zwyczajowe, obce tradycje prawne czy praktyka sędziowska. Jednak nie różniły się one zarówno
w podstawowych źródłach prawa islamu, jak w zasadach i metodach.
Te pierwsze szkoły prawne były anonimowe, to znaczy znana była tylko ogólna opinia
reprezentantów tej szkoły, a nie doktryny poszczególnych mistrzów. Niebawem jednak każda
szkoła – mazhaba starała się zaprezentować swojego najwybitniejszego przedstawiciela, od któ-
rego później przyjmowała swoją nazwę.
W islamie sunnickim istnieją cztery główne szkoły tego typu, a mianowicie:
hanaficka,
malikicka,
szaficka,
hanbalicka.
W szyizmie dominuje jedna szkoła prawna:
dżafarycka319.
318 Oznacza to, że za pomocą egzegezy stosuje się reinterpretację przepisów koranicznych. Np.: karanie cu-
dzołożników zastąpiono karą śmierci przez kamienowanie, tłumacząc przepis koraniczny dobrocią Boga. 319 Pomniejsze szkoły to, m.in.: Usuli, Akhbari i Shaykhi. Warto wiedzieć jednak, iż według Usuli, na ziemi,
gdy nie ma mesjasza, władzę winni sprawować duchowni, co znalazło swoje odzwierciedlenie w Iranie Ajatollaha
Chomeiniego.
178
SZKOŁA HANAFICKA
→ Założyciel – Abu Hanifa z Kufy (699-767).
Jej twórca był pierwszym imamem, który opracował pełną doktrynę prawa islamskiego.
Podkreślał w niej znaczenie osobistej opinii prawników (raj). Opierając się na tekście Koranu,
kierował się zasadą słuszności przy stosowaniu analogii (kijas). Wypracował również nową me-
todę rozumowania zwaną istihsan – preferencją (czyli zastosowanie takiego przepisu, który w
danych okolicznościach był lepszy – ahsan).
Cechą zwolenników tej szkoły jest pragmatyczne i racjonalistyczne podejście
w rozwiązywaniu problemów jednostkowych oraz dostosowanie prawa do okoliczności. Opiera
się przede wszystkim na Koranie, w niewielkim stopniu na sunnie. Idżma jest uznawana tylko,
gdy pochodzi od godnych zaufania uczonych.
Szkoła hanaficka jest najbardziej wpływową szkołą prawną i uchodzi za najbardziej
otwartą filozoficznie i religijnie spośród wszystkich szkół sunnickich. Obejmuje jedną trzecią
świata islamu. Obecna jest w Turcji, Syrii, Egipcie, Jordanii, na Kaukazie (z wyjątkiem Azerbej-
dżanu), na Bałkanach, a także w Afganistanie, Pakistanie, Turkmenii, Azji Środkowej, w Chi-
nach, Indiach i Bangladeszu. Również większość polskich muzułmanów jest hanafitami320.
SZKOŁA MALIKICKA
→ Założyciel – Malik Ibn Anas (712-796) z Medyny.
Szkoła Malikicka uważana jest za szkołę tradycjonalistyczną i rygorystyczną. Opinia wła-
sna (ra’j), w rozumowaniu Malika ibn Asana, była stosowana w przypadku ostatecznej koniecz-
ności. Za źródła prawa uznaje Koran i Sunnę oraz tradycje Medyny, usankcjonowaną przez
zgodna ogólną zgodność opinii uczonych prawników tego miasta (idżmę). Jako jedyna używa
zasady istislahu – uznania dobra ogółu za większą wartość i podporządkowanie się mu,
w interesie całej społeczności muzułmańskiej.
Imam Malik zostawił po sobie obszerne dzieło Al-Muwatta (Utarta droga), które stanowi
najstarszy zbiór prawa koranicznego321.
320 Była oficjalną szkołą prawną Abbasydów, Seldżuków, Osmanów. Patrz: M. Samojedny, Sunnickie szko-
ły prawa muzułmańskiego, www.bibliotekacyfrowa.pl, s. 186-190. 321 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu…, s. 77.
179
Rozwijana była w Afryce Północnej, w arabskiej Hiszpanii. Współcześnie w Afryce Pół-
nocnej (w tym także w Egipcie, ale tylko w północnej części), w Kuwejcie, Nigerii, Bahrajnie.
SZKOŁA SZAFICKA
→ Założyciel – Idris Asz-Szafi’i (767-820) z Gazy (uczeń twórców obu wymienionych szkół,
który pragnął pogodzić ich poglądy)322.
As Szafi’i był twórcą nauki o zasadach i gałęziach prawa.
Według szkoły szafickiej za źródła prawa uznawany jest Koran, Sunna i idżma323 i kijas.
W ograniczonym stopniu wykorzystuje również istihsan i istislah.
Szkołę cechuje ograniczenie samodzielnej działalności prawników w zakresie tworzenia
prawa.
Obecnie obowiązuje w południowej części Egiptu, w Palestynie, Jemenie, Iraku, Libanie
oraz w Azji Południowo-Wschodniej – w Indonezji, Malezji, na Filipinach, a także w Afryce
Wschodniej – Somalia, Dżibuti, Tanzania, Kenia, Uganda.
SZKOŁA HANABALICKA
→ Założyciel – Ahmad ibn Hanbal (780-855).
Według szkoły hanbalickiej źródłem prawa jest przede wszystkim Koran oraz tylko te
fragmenty Sunny, które Koran objaśniają. Kijas i idżma zostały odrzucone przez Hanbala, który
starał się przywrócić pierwotną czystość religii i prawa. Pozostawił po sobie dzieło Musnad za-
wierające zbiór około osiemdziesięciu tysięcy hadisów. Hanbal nie przeprowadził jednak żadnej
weryfikacji ich autentyczności dlatego ich prawdziwość budzi poważne wątpliwości324.
Cechą charakterystyczną tej szkoły jest konserwatyzm i rygoryzm w stosowaniu przepi-
sów koranicznych i tradycji Proroka. Hanbalici zdecydowanie stoją na stanowisku objawienia
322 Jego twórczość, zdeterminowała poglądowo i interpretacyjnie wszystkie funkcjonujące szkoły prawa is-
lamskiego, a określone w niej dyrektywy, dotyczące systematyki prawa islamskiego, stanowią fundament do dnia
dzisiejszego. Ze względu na tak wysoką wartość, jaką w jego przekonaniu miały hadisy, zyskał sobie przydomek
„Mistrza Tradycji”. M. Samojedny, Sunnickie szkoły prawa…, s. 195. 323 Stanowisko asz-Szafi’iego w kwestii idżmy sprowadza się do stwierdzenia, że skoro społeczność mu-
zułmańska jako całość, przyjmuje pewne rozwiązanie, oznaczać to musi, że ono pochodzi od Boga, bo gdyby było
inaczej, nie doszłoby do konsensusu. J . Bielawski, Islam, Warszawa 1980, s. 177. 324 D. Zacharias, Fundamentals of the Sunni Schools of Law, article based a speech held at the Heidelberg
Research Fellow Conference October 17, 2005, s. 505.
180
Koranu, a nie stworzenia go w czasie. Uważają, że należy ściśle trzymać się litery Koranu, a nie
zasad wynikających z rozumowania czy też ducha danego przepisu, i nie zadawać zbędnych py-
tań325.
Szkoła zalicza się do najbardziej konserwatywnych i jest popularna wśród ruchów funda-
mentalistycznych.
Najgłośniejszym odłamem szkoły są zwolennicy XVIII – wiecznego myśliciela, Muham-
mada Ibn Abd al-Wahhaba – Wahhabici obecnie stanowią mniejszość wśród wszystkich wy-
znawców islamu, ale szczególną pozycją cieszą się w Arabii Saudyjskiej, Katarze i Zjednoczo-
nych Emiratach Arabskich.
Obowiązuje w Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratach Arabskich.
→ Wszystkie szkoły prawa sunnickiego uważane są za prawowierne.
SZKOŁA DŻAFARYCKA
→ Założyciel – Dżafar as-Sadik – szósty imam szyicki (700-765).
Zwolennicy szkoły dżafaryckiej za podstawowe źródła prawa uważają Koran i Sunnę. Za
źródło prawa uznane zostały również tzw. chabary, czyli relacje z życia dwunastu imamów szy-
ickich (odpowiednik Sunny w sunnizmie) oraz usul, czyli teoretyczne rozważania dotyczące za-
sad prawa.
Szkoła ta wprowadziła również koncepcję takijji, czyli ukrywania prawdziwej wiary
i przekonań w celu uniknięcia prześladowań326.
Cechą charakterystyczną dżafarytów jest uznanie tylko najczystszych hadisów – tych, któ-
re pochodzą od członków rodu Proroka.
Szkoła ta obejmuje zasięgiem Iran i szyicką część Iraku327.
325 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu…, s. 78. 326 Tamże, s. 78.
W ostatnich latach coraz większą popularność zdobywa
salafizm – nurt odrodzeniowy w sunnizmie,
zmuszający wiernych (mumin) do wysiłku (dżihad) w zdobywaniu wiedzy o wierze (ilm udin)
i zakazujący jakiegokolwiek naśladownictwa szkół (mazhab).
181
→ Główne różnice między poszczególnymi szkołami dotyczą metod, jakie należy stosować przy
odwoływaniu się do zasad tworzenia prawa i w praktyce są niewielkie. Istnieje jednak koniecz-
ność przynależności do jednej ze szkół i na przykład mieszanie zasad różnych szkół podczas mo-
dlitwy prowadzi do jej unieważnienia.
Powstanie szkół oznaczało ukształtowanie prawa muzułmańskiego, a w konsekwencji
zamknięcie bram idżtihadu i zastąpienie go taklidem – naśladownictwem (z jednym istotnym
wyjątkiem – równoległego istnienia i rozwoju prawa administracyjnego, będącego emanacją
uprawnień konkretnego władcy)328.
W praktyce oznaczało to, że nie wolno było niezależnie i bezpośrednio sięgać do Koranu
i Sunny, lecz trzeba było korzystać z ich interpretacji, dokonanych przez poszczególne szkoły
prawnicze.
Środowiska krytykujące taklid dopatrują się w nim intelektualnego ograniczenia i kultu-
rowej stagnacji muzułmanów. Krytyka przeciwników naśladownictwa skierowana była przede
wszystkim na przywódców religijnych, którzy bezkrytycznie przyjmowali tradycję minionych
pokoleń bez dokonywania weryfikacji, czy jest ona zgodna z Koranem i Sunną. Dążenie do re-
form obrało dwa kierunki: fundamentalistyczny i modernistyczny. Elementem łączącym jest
powrót do pierwotnego islamu na drodze oczyszczenia z wielowiekowych naleciałości i uwolnie-
nie z więzów tradycji. Tam, gdzie ten proces łączy się z przesłankami racjonalizmu i liberalizmu,
327 Szyici odmiennie postrzegają charakter szariatu. O ile sunnici twierdzą, że jego kształt jest ostateczny
i niezmienny, o tyle szyici uważają, że można dokonywać zmian i wyznaczać nowe kierunki. Szyizm przepełniony
jest też mistycyzmem, a niektóre odłamy czczą Alego niemal jak Boga, co sunnici traktują jako przejaw herezji.
Decydujące znaczenie ma pochodzenie przywódcy. W tym systemie tylko jeden człowiek może być spadkobiercą
Proroka, a jeśli pojawiło się więcej kandydatów do tego tytułu, to dochodziło do podziałów i waśni. Na bazie kon-
fliktów wytworzyły się różne odłamy. Najliczniejszą grupę stanowią imamici, zwani też szyitami Ithana-Ashari.
Ponadto występują zajdyci i ismailici, za: www.jordania.in/religia-islam.html 328 Wyjątek od tej zasady stanowiła szkoła dżafarycka, dlatego w szyizmie nie twórcze rozwijanie prawa nie
było hamowane. J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu…, s. 78.
182
przybiera on formę modernistyczną, natomiast w przypadku odrzucenia tych elementów staje się
fundamentalizmem.
W epoce nowożytnej, wpływy zachodniego kolonializmu podejmowano starania o jego
kodyfikację. Po blisko tysiącu lat zamknięcia prawa muzułmańskiego w obrębie czterech szkół
prawnych nastąpiło w drugiej połowie wieku XIX wieku wydarzenie zwane otwarciem bram
idżtihadu, czyli powrót do twórczego procesu interpretacji boskiego szariatu i generowania no-
wych norm fiqh. Równoległym procesem temu towarzyszącym było przyjmowanie – szczególnie
w zakresie prawa cywilnego, handlowego i międzynarodowego – praw świeckich, o rodowodzie
europejskim (w tym systemów kolonialnych). W tej epoce zróżnicowanej i ciągłej reinterpretacji
szariatu i ustosunkowywania się do prawa europejskiego muzułmanie żyją również obecnie.
183
WYKAZ WYBRANEJ LITERATURY
‘Abd al-Łahab Challaf, ‘Ilm Usul al-figh, Kair 1943;
Abdalati H., Spojrzenie w islam, Białystok 2003;
Sunan Abi Dawud, Book of Prayer, www.sunnah.com;
Abdur Rahman Al-Sheha, Co należy wiedzieć o czystości – ‘tahara’, www.islamland.com;
www.islamhouse.com;
Aboul-Enein Y., The Egyptian-Yemen War: Egyptian perspectives on Guerrilla warfare,, „Infan-
try Magazine”/styczeń-luty 2004;
Abu-Rub H., Zabża B., Status kobiety w islamie, Wrocław 2002;
Abu Shuja’ Shirawayh ibn Shahrdar al-Daylami, Al-Firdaws bi-Ma’thur al-Khitab (Ogród Nie-
biański sporządzony z wyboru mów Proroka), Beirut (Dar al-Kutub al-‘Ilmiya) 1986;
Al-Adab Al-Mufrad, Book of Neighbours, www.sunnah.com;
Ali Abi Issa, Szari’a a kultura społeczeństw muzułmańskich, „As-Salam”, Nr 2(31)/2014/1435,
s. 24-26;
Al-Rasheed Madawi, Politics in an Arabian Oasis; The Rashidis of Saudi Arabia, Londyn, Nowy
Jork 1991;
Ariff M., The Islamic voluntary sector in Southeast Asia, Institute of Southeast Asian Studies
1991;
Asad M, Principles of State and Goverment in Islam, Berkeley-Los Angeles 1961;
Bakalarz A., Próby reform politycznych w Arabii Saudyjskiej a opozycja ze strony islamistów
[w:] „Krakowskie Studia Międzynarodowe” Nr 3/2007, s. 9-35;
Bielawski J., Islam, Warszawa 1980;
Braun S., Islam. Powstanie, dzieje, nauka, Warszawa 2003;
Breslim J., Jones T., Qatar, www.freedomhouse.org;
Bulugh al-Maram , Book of Funerals, www.sunnah.com;
Dryjańska A., Arabia Saudyjska: kobieta ministrem, www.politykaglobalna.pl;
Baha A., The Promulgation of Universal Peace, Wilmette 1995;
Bar W., Małżeństwo czasowe w prawie szariatu i ustawodawstwie państw islamskich, „Studia
Prawnicze KUL", 1(29)/2007, s. 9-20;
184
Bisztyga A., Zachodnia a islamska koncepcja praw jednostki, „Przegląd prawa konstytucyjnego”
Nr 1(13)/2013, s. 77-92;
Bulugh al-Maram, The Comprehensive Book, www.sunnah.com;
Bury J., Kasprzak J., Prawo karne islamu, Warszawa 2007;
R. Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Historia, kraj i ludzie, Pułtusk-Warszawa
2011;
Contribut L.L, With youth pounding at kingdom's gates, Saudi Arabia begins religious police reform,
www.csmonitor.com
Danecki J., Arabowie, Warszawa 2001;
Danecki J., Podstawowe informacje o islamie, t. 2, Warszawa 2002;
Danecki J., Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 2007;
Dhul-Qarnain, Zasady państwa i rządu w islamie, www.aleksanderdwurogi.wordpress.com;
Dresch P., A History of Modern Yemen, Cambridge 2000;
Dunlop D.M., Arab cuvilization to A.D. 1500, London 1971;
Dziekan M., Arabowie. Warszawa 2001;
Dziekan M.M., Irak: religia i polityka, Warszawa 2005;
Dziubiński A., Historia Tunezji, Wrocław·Warszawa·Kraków 1994;
Dziubiński A., Historia Maroka, Wrocław·Warszawa·Kraków·Gdańsk 1983;
Dżumua’a Amin’Abd Al-‘Aziz, Fahm al-Islam fi zill al-usul al-‘iszrin, Aleksandria 1993/1414;
Fahim K., As Elections Near, Protesters in Jordan Increasingly Turn Anger Toward the King
[w:] “The New York Times”/ 21.01.2013;
Freeman-Grenvill G.S.P., The Muslim and Christian Calendars, London 1977;
Frister R., Katar: małe państwo, duża potęga, www.polityka.pl;
Guliński S., Głosowanie za czadorem, „Tygodnik Powszechny” Nr 23/2005;
Gombár E., Kmeny a klany v arabské polityce, Praga 2004;
Grabowski W., Zatoka Perska – Regionalizm in statu nascsendi, www.academia.edu;
Gronuś J., Analiza rynku turystycznego Libii, www.wtir.awf.krakow.pl;
Gülen F., Prawa człowieka w Islamie, www.fgulen.com;
Hauziński H., Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Warszawa - Kraków, 1993;
185
Henderson S., After King Abdullah: Succession in Saudi Arabia, www.washingtoninstitute.org;
Historia Iranu, pod red. A. Krasnowolskiej, Wrocław 2010;
Hitti P.K., Dzieje Arabów, Warszawa 1969;
Husseini R., Women’s Rights in the Middle East and North Africa: Progress Amid Resistance.
Freedom House 2013;
Hourani A., Historia Arabów, Gdańsk 2002;
Ibrahim I. A., Krótki ilustrowany przewodnik do zrozumienia islamu, www.islam-quide.com;
Jami` at-Tirmidhi, The Book on Blood Money, www.sunnah.com;
Jami` at-Tirmidhi, Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives,
www.sunnah.com;
Jami` at-Tirmidhi, Chapters on Supplication, www.sunnah.com;
Jami` at-Tirmidhi, Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives,
www.sunnah.com;
Jamsheer H.A., Historia powstania islamu jako doktryny społeczno-politycznej, Warszawa 2009;
Kamle A., Liban mozaika cywilizacji, religii i kultur, www.polskiecedry.com;
Kłodkowski P., Marek A., Islam. Między stereotypem a rzeczywistością, Warszawa 2006;
Kończyk G., Zdanowski J., Zarys historii i przemian społeczno-ekonomicznych Kuwejtu, Wro-
cław 1989;
Lacey R., The Kingdom, Nowy Jork, Londyn 1981;
Lapidus I. M., History of Islamic Societies, Cambridge 2002;
Z. Landowski, Polityczny wymiar islamu we współczesnych konstytucjach, Warszawa 2013;
Landowski Z., Świat arabski. Leksykon. Historia, gospodarka, kultura, Warszawa 2008;
Łoś – Nowak T., Organizacje w stosunkach międzynarodowych: istota - mechanizmy działania -
zasięg, Wrocław 2009;
Madeyska D., Liban, Warszawa 2003;
Marczewski P., ZEA/ W obliczu zmian polityczno-społecznych, www.psz.pl;
Marek A., Podstawy islamu, www.wiez.com.pl;
Mawlawi F., Prosty wykład głównych praktyk religijnych islamu, Białystok 2003;
Micuła G., W krainie czarnego irysa – Jordania, www.bez-recepty.pgf.com.pl;
186
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Informator ekonomiczny o krajach świata. Zjednoczone
Emiraty Arabskie, www.abuzabi.msz.gov.pl;
Madelung W., The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate, Cambridge Uni-
versity Press 1998;
Modras K. OP, Koncepcja jedynego Boga w islamie, „Roczniki kulturoznawcze” t. III/2012, s. 83
– 107;
Müller T., Tunezja, Ostfildern 2002;
Muwatta Malik, Speech, www.sunnah.com;
Nogacki R., Korkuć W., Gdzie warto zamieszkać, aby nie płacić podatków?, www.skarbiec.biz
Nowicki M., Prawa człowieka a organizacje pozarządowe, Warszawa 1998;
Piaseczny J., Kuwejt - czas przemian, „Przegląd” Nr 30/2006;
Pochylczuk A., Unia Europejska a pozaeuropejskie instytucje integracji regionalnej, „Biuletyn
Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych” Nr 7/2001, s. 63-81;
Quraishi-Landes A., Wspólnota wiedzy jest warunkiem pokoju, „As-Salam” Nr 3 (29)/2013/1435,
s. 8-11;
Riyad as-Salihin, The Book of Miscellany, www.sunnah.com;
Rimshawi M. (tłum. A. El - Maaytah), Arabska Karta Praw Człowieka - krótka historia,
www.stosunki.pl;
Sahih al-Bukhari, Book of Call to Prayers (Adhaan), www.sunnah.com;
Sahih al-Bukhari, Book of Conditions, www.sunnah.com;
Sahih al-Bukhari, Book of Good Manners and Form (Al-Adab), www.sunnah.com;
Sahih al-Bukhari, Book of Hiring, www.sunnah.com;
Sahih al-Bukhari, Book of Invocations, www.sunnah.com;
Sahih al-Bukhari, Book of Judgments (Ahkaam), www.sunnah.com;
Sahih al-Bukhari, Book of Limits and Punishments set by Allah (Hudood), www.sunnah.com;
Sahih al-Bukhari, Book of Oppressions, www.sunnah.com;
Sahih Muslim, The Book on Government, www.sunnah.com;
Sahih Muslim, The Book of Prayer (Friday), www.sunnah.com;
Sahih Muslim, The Book of Purification, www.sunnah.com;
187
Sahih Muslim, The Book of Virtue, Enjoining Good Manners, and Joining of the Ties of Kinship,
www.sunnah.com;
Sahih al-Bukhari, Book of Virtues of the Night of Qadr, www.sunnah.com;
Samojedny M., Sunnickie szkoły prawa muzułmańskiego, www.bibliotekacyfrowa.pl, s.185-201;
Severski V.V., Islam; Fakty i mity. Część XVII. Irackie konflikty zbrojne,
www.vincentvseverski.tumblr.com;
Shan M., Życie w Dubaju, www.dubajland.blogspot.com;
Smoczynski W., Katar: emirat na gazie, www.polityka.pl;
Staniul M., Drugie dno surowych kar za apostazję w krajach islamskich,
www.wiadomosci.wp.pl;
Steil J., Rok w Jemenie, Kraków 2014;
Sturm M., The Gulf Cooperation Council Countries Economic Structures, Recent Developments
and Rolein The Global Economy, Occasional Paper Service No. 92/July 2008, European Central
Bank, Frankfurt am Main 2008;
Suhaib H., Mustalah Al-Hadis, Terminologia hadisów. Wprowadzenie do nauki klasyfikacji hadi-
sów, www.muslim-library.com;
Sunan Abi Dawud, Book of General Behavior (Kitab Al-Adab), www.sunnah.com;
Sunan Abi Dawud, Model Behavior of the Prophet (Kitab Al-Sunnah), www.sunnah.com;
Sunan Abi Dawud, Zakat (Kitab Al-Zakat), www.sunnah.com;
Sunan Ibn Majah, The Book of the Sunnah, www.sunnah.com;
Sunan Ibn Majah, The Chapters on Jihad, www.sunnah.com;
Sunan an-Nasa'i, The Book of al-Bay'ah, www.sunnah.com;
Sunan an-Nasa'i, The Book of the Etiquette of Judges, www.sunnah.com;
Sunan an-Nasa'i (2299), The Book of Fasting, www.sunnah.com;
Sunan an-Nasa’i, The Book of Fighting, www.sunnah.com;
Sunan an-Nasa'i, The Book of Zakah, www.sunnah.com;
Szymborski W., Nad Zatoka Perską, Warszawa 1988;
Świat muzułmański od Maghrebu do Kaukazu, pod red. M. Klimiuk, R. Kaczmarczyk, A. Rasz-
kowska, Warszawa 2013;
Tałfik Ali Łahba, Dałr al-mar'a fil-mudżtama'a al-Islami (Rola kobiety w Islamskim społeczeń-
stwie), Dżidda 1990;
188
Jami` at-Tirmidhi , Chapters On Al-Fitan, www.sunnah.com;
Tirmidhi, Diyat, www. saleemdada.weebly.com;
Thoraval Y., Słownik cywilizacji muzułmańskiej, Katowice 2002;
Obeidat H., Przemiany polityczne i gospodarcze w Jordanii po 1989 r. [w:] „Krakowskie Studia
Międzynarodowe” Nr 3/2007, s. 53-72;
Uliasz J., Oryginalne rozwiązania systemów rządów na przykładzie Sułtanatu Omanu, „Przegląd
prawa konstytucyjnego” Nr 3/2014, s. 97-113;
Urzędowska M., Sułtan Omanu dba o swoje poddane, www.wiadomosci.gazeta.pl;
Wąs A. SVD, Oman, religie.wiara.pl;
Wąs A., SVD, Podziały w islamie. Co jednoczy, a co dzieli muzułmanów?, pl.radiovaticana.va;
Wielka Historia Świata, t. 4, Kształtowanie średniowiecza, pod red. M. Salamona, Kraków 2005;
Wielka księga postu (As-Saum), oprac. Al-Saleh E., www.google.com/ksiega-postu;
Witkowska M., Gdzie kadzidło i kandżary. Oman. (Tekst napisany w 2004 roku dla magazynu
„Kalejdoscope LOT”), www.monikawitkowska.pl;
Wnuk-Lisowska E., Islam. Między herezją a ortodoksją, Kraków 2013;
Wojna i ludobójstwo, Blog o wojnach, konfliktach zbrojnych i ludobójstwach na świecie w XX i
XXI wieku, www.historiewojenne.blogspot.com;
Zacharias D., Fundamentals of the Sunni Schools of Law, article based a speech held at the Hei-
delberg Research Fellow Conference October 17, 2005;
Zarzycka D., Za czarną zasłoną. Kobiety w Arabii Saudyjskiej, www.mandragon.pl oraz
www.bliskiwschod.pl;
Zarzycka D., Za czarną zasłoną. Kobiety w Arabii Saudyjskiej, www.bliskiwschod.pl;
Zdanowski J., Kuwejt – raj utracony, Warszawa 1991;
Zdanowski J., Początki państwowości Kuwejtu 1896-1904, Warszawa 1991;
Zielińska M., LPA - Liga Państw Arabskich, www.stosunkimiedzynarodowe.pl;
Znamierowski A., Flagi świata: ilustrowany przewodnik. Warszawa 2002.
189
STRONY INTERNETOWE
www.abuzabi.msz.gov.pl
www.africaportal.org
www.algerianembassy.pl
www.algeria-un.org
www.aljazeera.net
www.almajles.gov
www.ambasadalibii.pl
www.amedar.pl
www.amazing-asia.info
www.amnesty.org.pl
www.arabcontact.pl
www.arabicae.com
www.architekcipodrozy.pl
www.bahrain.bh
www.bahrajn.lovetotravel.pl
www.bankier.pl
www.bbc.com
www.bez-recepty.pgf.com.pl
www.bliskiwschod.pl
www.cia.gov
www.cities-localgovernments.org
www.csmonitor.com
ww.court.lebanonohio.gov
www.doha.msz.gov.pl
www.dubajland.blogspot.com
www. dubaipolonia.pl
www.edu.gazeta.pl
www.e.gov.kw
www.gov.qa
190
www.embassies.mofa.gov.sa
www.embassy-of-yemen.pl
www.fgulen.com
www.freedomhouse.org
www.gcc-sg.org
www.gksoft.com
www.haaretz.com
www.indexmundi.com
www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl
www.inter-islam.org
www.interia.pl
www.jordan.gov.jo
www.jordania.in/religia-islam.html
www.jordania.lovetotravel.pl
www.jurist.law.pitt.edu
www.kair.msz.gov.pl
www.kinghussein.gov.jo
www.kuwaitconstitution.org
www.kuwejt.msz.gov.pl
www.landwise.landesa.org
www.lavazza.com
www.legacyintl.org
www.loc.gov/law/help/legal-research-guide/lebanon.php
www.lp.gov.lb
www.jordania.lovetotravel.pl
www.majles.marsad.tn
www.ministeres.tn
www.mola.gov.om
www.monikawitkowska.pl
www.muslim-library.com
www.nationsonline.org
191
www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalextremes.html
www.newpoland.pl
www.niebieskalinia.pl
www.nwahy.com;
www.odyssei.com
www.pch24.pl
www.piotrbein.wordpress.com
www.pl.lebanon.pl
www.podroze.onet.pl
www.polishexpress.co.uk
www.polish.ruvr.ru
www.polityka.pl
www.politykaglobalna.pl
www.poznajnieznane.pl
www.presidency.gov.lb
www.przeglad-tygodnik.pl
www.qatarembassy.pl
www.religie.wiara.pl
www.representatives.jo
www.rijad.msz.gov.pl
www.rp.pl
www.rynkiarabskie.pl
www. saleemdada.weebly.com
www.saudiembassy.net
www.shura.bh
www.skarbiec.biz
www.stosunkimiedzynarodowe.pl
www.swiatpodroznikow.pl
www.travelmaniacy.pl
www.tunis.msz.gov.pl
www.tunezja.friko.pl
192
www.tygodnik.onet.pl
www.tvn24.pl
www.unicef.org/gender/files/Jordan-Gender-Eqaulity-Profile-2011.pdf
www.unic.un.org.pl
www.vincentvseverski.tumblr.com
www.voila.edu.pl
www.v057293.home.net.pl
www.wadi.com.pl
www.way-to-allah.com
www.wiadomosci.onet.pl
www.wiadomosci.wp.pl
www.womkat.edu.pl
www.worldtravelguide.net/qatar
www.wtir.awf.krakow.pl
www.wyborcza.pl
193
SPIS TREŚCI
ZAMIAST WSTĘPU
ARABSKIE ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE
Liga Państw Arabskich
Unia Maghrebu Arabskiego
Rada Współpracy Zatoki Perskiej
Organizacja Wspólnoty Islamskiej
PRAWA CZŁOWIEKA W ISLAMIE
Podstawowe prawa człowieka
Prawa polityczne
Prawa ekonomiczne
Prawa socjalne
Kairska Deklaracja Praw Człowieka w Islamie
Arabska Karta Praw Człowieka
WYBRANE PAŃSTWA ARABSKIE
MONARCHIE ABSOLUTNE
Królestwo Arabii Saudyjskiej
Sułtanat Omanu
MONARCHIE KONSTYTUCYJNE
Królestwo Bahrajnu
Jordańskie Królestwo Haszymidzkie
194
Państwo Katar
Państwo Kuwejt
REPUBLIKI
Algierska Republika Ludowo Demokratyczna
Republika Jemeńska
Republika Libańska
Państwo Libia
Republika Tunezyjska
FEDERACJA
Zjednoczone Emiraty Arabskie
PODTAWOWE ZASADY ISLAMU
WPROWADZENIE DO ISLAMU
Koran
Sunna
Islam
Lista sur Koranu
Symbolika
Kalendarz muzułmański
FILARY WIARY
Tauhid - wiara w jednego i jedynego Boga
Wiara w jego aniołów
Wiara w święte księgi
Wiara w proroków
Wiara w Dzień Sądu Ostatecznego
195
Wiara w przeznaczenie
FILARY ISLAMU
Szahada – wyznanie wiary
Salat – modlitwa
Saum – post
Zakat – Jałmuzna
Hadżdż – pielgrzymka do Mekki
WYBRANE ZAGADNIENIA Z SZARIATU
PODZIAŁY W ISLAMIE
Podziały polityczne
Podziały teologiczne
Podziały prawne
SZKOŁY PRAWA
Szkoła hanaficka
Szkoła malikicka
Szkoła szaficka
Szkoła hanbalicka
Szkoła dżafarycka
Wykaz wybranej literatury