1

زوجي

2

Od autorki

Współczesne kraje arabskie to kraje, w których znaczącą część ludności stanowią Arabo-

wie lub które są ściśle związane z Arabami. Pojęcie „kraju arabskiego” nie jest ściśle zdefinio-

wanym. Wyznaczają go zachodzące na siebie kryteria językowe, historyczne, kulturowe i poli-

tyczne. I chociaż krajów arabskich nie można utożsamiać z ogółem krajów islamskich – są one

wyodrębnione ze względu na istnienie kulturowej i językowej wspólnoty (kultura arabska kształ-

towana jest przez wiele religii), to w niniejszym podręczniku omówiono również podstawowe

zasady islamu (ze względu na rolę jaką odgrywa ta religia w omawianych państwach).

Wybór prezentowanych państw był subiektywną decyzją autorki (miał na celu zaprezen-

towanie całego przekroju ustrojów państw arabskich, od monarchii absolutnych po republiki).

Poza zagadnieniami czysto ustrojowymi znalazły się również elementy przybliżające czytelniko-

wi podstawowe elementy historii, kultury, tradycji i zwyczajów – w wielu kwestiach „egzotycz-

nych” dla przeciętnego mieszkańca Europy. Świadomie uczyniono to, z tzw. „przymrużeniem

oka”.

Starano się zachować neutralność sądów, w myśl zasady „inne wcale nie znaczy gorsze”,

za to na pewno ciekawe i bardzo często pouczające.

Wszystkie cytaty z Koranu pochodzą z tłumaczenia Józefa Bielawskiego (Warszawa

1986).

Podręcznik skierowany jest przede wszystkim do studentów wyższych uczelni, studiują-

cych na kierunkach prawo i administracja.

3

Z recenzji:

Dr hab. Andrzej Szymański (prof. Uniwersytetu Opolskiego)

„Przedłożony do oceny podręcznik zawiera klarowne przedstawienie wskazanych w tytule za-

gadnień. Narracja wzbogacona jest odniesieniami do aktów prawnych, obowiązujących w krajach

arabskich. Uwagę zwraca syntetyczne, quasi – encyklopedyczne podanie treści, łatwe w odbiorze

nawet dla niezbyt przygotowanego czytelnika, co jest bardzo istotne w warunkach panujących

obecnie na uczelniach, w tym także na wydziałach prawa i administracji. Bardzo dobry jest po-

mysł Autorki, aby w treści zamieścić podstawowe informacje dotyczące kultury, a nawet życia

codziennego ludzi w opisywanych krajach. Czyni to publikację dość uniwersalną, przydatną nie

tylko w warunkach akademickich”

Immam Nedal Abu Tabaq

„Na uwagę zasługuje strona graficzna pracy – czytelna i wyróżniająca istotne zagadnienia

z tekstu formuła oraz łatwy dostęp do streszczenia najistotniejszych i najciekawszych informacji

o danym kraju. O wartości recenzowanej publikacji świadczy jej przemyślana, dopracowana

struktura. Należy pochwalić autorkę za trud włożony w znalezienie tak wielu istotnych danych

z obszaru ustroju i praw różnych państw arabskich. Szczególna pochwała należy się za zasób

wiedzy na temat Islamu”.

4

WPROWADZENIE

DO USTROJU I PRAWA

PAŃSTW ARABSKICH

5

ZAMIAST WSTĘPU

Arabowie nie stanowią pod względem etnicznym jednorodnej grupy, ponieważ powstali

na skutek zmieszania się semickich plemion Półwyspu Arabskiego z ludnością podbijanych od

VII wieku przez siebie terenów (Aramejczykami, Egipcjanami, Wandalami, Berberami, zhelleni-

zowanymi mieszkańcami Bliskiego Wschodu oraz zromanizowanymi mieszkańcami Afryki pół-

nocnej)1.

W wyniku tego procesu zwarte osadnictwo arabskie zajmuje rozległe obszary, ciągnąc się

od Mauretanii, poprzez tereny północnej Afryki, aż po Azję Centralną. Wielu Arabów zamiesz-

kuje także kraje Europy Zachodniej oraz obu Ameryk. Współcześnie liczbę Arabów na świecie

szacuje się na ok. 200 milionów.

Zamieszkujący pustynne obszary Arabowie przez setki lat pro-

wadzili tradycyjny – oparty na ustroju plemiennym, koczowniczy lub

półkoczowniczy tryb życia, trudniąc się głównie pasterstwem, związa-

nym z hodowlą wielbłądów, owiec i kóz. Obecnie taki sposób życia jest

kultywowany przez minimalny procent ludności arabskiej. Arabowie

zajmowali się także od dawna rolnictwem, rzemiosłem i handlem, osie-

dlając się w oazach i na żyźniejszych terenach. Od VII w. zaczęli za-

kładać duże ośrodki miejskie, w których obecnie mieszka blisko połowa arabskiej populacji2.

Niezwykle istotną, dla rozwoju społeczności Arabów, rolę odegrał gwałtowny rozwój

przemysłu naftowego w drugiej połowie XX wieku. Przyczynił się on do znacznego wzrostu za-

możności arabskich państw naftowych, a co za tym idzie podniesienia poziomu życia materialne-

go społeczeństw oraz do zwiększenia wpływów i znaczenia tych krajów na arenie międzynaro-

dowej. Jednocześnie Arabowie zachowali w znacznym stopniu tradycyjną kulturę i system

wartości3.

Najczęstszym wyznaniem wśród Arabów jest islam sunnicki, ale jest również wielu szyitów

(głównie w Iraku, Bahrajnie, Jemenie, Syrii i Libanie) oraz chrześcijan (głównie w Libanie, Syrii i Egipcie).

1 Patrz m.in. H. Kennedy, Wielkie arabskie podboje, Warszawa 2011, s. 312-319. 2 Arabowie [w:] Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. 1, Warszawa 1997, s. 199. 3 Patrz więcej: I.M., Lapidus, History of Islamic Societies, Cambridge 2002.

Arabowie –

w pierwotnym znacze-

niu: „koczownicy”.

Obecnie: wspólnota

religijno-językowo-

kulturowa, która skupia

ludność uznającą język

arabski za ojczysty.

6

Za kraje arabskie uznaje się państwa, które tworzą Ligę Państw Arabskich. Są to:

→ leżące na Półwyspie Arabskim:

Arabia Saudyjska,

Kuwejt,

Bahrajn,

Katar,

Zjednoczone Emiraty Arabskie,

Oman,

Jemen.

→ Następnie:

Irak,

Syrię,

Liban,

Jordanię,

Egipt

Sudan Północny

oraz państwa Maghrebu:

Libia,

Tunezja,

Algieria,

Maroko,

Mauretania.

→ Do Ligi Państw Arabskich należą również:

Somalia,

Dżibuti,

Komory

Autonomia Palestyńska reprezentowana przez Organizację Wyzwolenia Palestyny,

Za kraj arabski uważana jest także Sahara Zachodnia.

Maghreb (dosłownie: zachód) – określenie stosowane przez

Arabów w stosunku do regionu północno-zachodniej Afryki,

powstałe w czasie ekspansji arabskiej w średniowieczu.

Państwa Maghrebu współpracują ze sobą w ramach

Arabskiej Unii Maghrebu.

7

ARABSKIE ORGANIZACJE

MIĘDZYNARODOWE

8

LIGA PAŃSTW ARABSKICH

(Dżami‘a al-Duwal al-Arabijja)

Liga Państw Arabskich jest organizacją międzynarodową,

która została utworzona w Kairze – na mocy Paktu ustanawia-

jącego Ligę Państw Arabskich (dnia 22 marca 1945 roku) przez

państwa powiązane wspólnotą języka, historii, kultury i religii4.

Według art. 2 Paktu LPA działalność organizacji dotyczy

wszystkich dziedzin życia, a jej celem jest zapewnienie współ-

pracy państw członkowskich w sprawach:

gospodarczych i finansowych (w tym: wymiana han-

dlowa, zagadnienia celne, monetarne, przemysłowe

i rolnicze);

komunikacyjnych (koleje, drogi, poczty, telegrafy, lot-

nictwo, żegluga);

intelektualnych (edukacja);

obywatelskich;

społecznych;

sanitarnych

4 League of Arab States – official website: www.lasportal.org

Flaga LPA została przyjęta w 1945

roku.

Symbolika:

Zielony kolor i biały półksiężyc

oznaczają islam.

Nad półksiężycem umieszczono

w języku arabskim nazwę organi-

zacji.

Łańcuch oznacza jedność, a wie-

niec laurowy symbolizuje pokój

i godność.

GENEZA LPA

Rozpad Imperium Osmańskiego

określany jest mianem katalizatora

działań arabskich na rzecz ponow-

nego zjednoczenia. To właśnie

dzięki temu procesowi rozwinęła

się idea panarabizmu, głosząca

zjednoczenie wszystkich ludów

arabskich i jedności całego świata

arabskiego. Jej rozkwit ściśle

wiąże się z rozwojem arabskiego

nacjonalizmu w XIX wieku. Państwa

arabskie pragnęły wyzwolić się

spod panowania tureckiego oraz

zależności kolonialnej Wielkiej

Brytanii i Francji.

W 1904 roku arabski pisarz Negib

Azoury utworzył w Paryżu Ligę

Arabskiej Ojczyzny, która szerzy-

ła hasła niepodległościowe. Ważne

funkcje integracyjne spełnił rów-

nież I Kongres Panarabski, który

odbył się w Paryżu w 1913 roku. Zmianę sytuacji na obszarach

zamieszkanych przez ludność

arabską przyniosły także kongresy

muzułmańskie w Kairze, Mekce

(oba w 1926 roku) oraz w Jerozo-

limie (w 1931 roku).

Siedzibą LPA jest Kair.

W latach 1979-1989 był nią Tunis – w związku z zawieszeniem człon-

kostwa Egiptu - po zawarciu pokoju z Izraelem

(w Waszyngtonie – 26 marca 1979 roku, kończącego serię wojen

izraelsko-egipskich, trwająca od 1948 roku).

Językiem urzędowym LPA jest język arabski.

Budynki zajmowane przez organy Ligi są nietykalne.

9

oraz koordynacja arabskiej polityki zewnętrznej (za-

pewnienie niepodległości państw członkowskich)

i rozwiązywanie problemów wspólnych światu arab-

skiemu.

„LPA z jednej strony jest postrzegana, jako organiza-

cja regionalna, do której dostęp mają wszystkie państwa arab-

skie, wykazujące wspólnotę języka, historii, kultury i religii.

Z drugiej, ze względu na swój szeroki zakres działania oraz

rozległe kompetencje przedmiotowe jest uznawana za organi-

zację międzynarodową o charakterze uniwersalnym”5.

LPA funkcjonuje zgodnie z zasadą równości – każde

państwo członkowskie posiada jeden głos. Wszystkie spory rozwiązywane są drogami pokojo-

wymi, a stosowanie siły do przeforsowania swoich racji jest zakazane. Ponadto, w razie jakiego-

kolwiek zagrożenia państwa członkowskie Ligi natychmiast zwołują zebranie Rady Ligi. Rada

w drodze jednomyślnej decyzji, powinna określić środki niezbędne do odparcia agresji. Jeśli

agresor jest państwem członkowskim Ligi, jego głos nie liczy się w podejmowaniu takiej decyzji

(art. 6 Paktu).

Członkiem LPA może być każde niepodległe

państwo arabskie, które podpisze Pakt. Państwo kandy-

dujące musi złożyć podanie w Sekretariacie General-

nym, które następnie trafia pod obrady Rady na najbliż-

szej sesji (art. 1 Paktu).

Przepis art. 18 Paktu przewiduje również sytuację, w której państwo członkowskie roz-

waża wystąpienie z Ligi – jest ono wówczas zobowiązane do powiadomienia Rady Ligi o swoim

zamiarze na rok przed planowanym wystąpieniem. Ponadto Rada może postanowić o wyklucze-

niu państwa członkowskiego, które nie wypełnia swoich obowiązków wynikających z Paktu.

5 M. Zielińska, LPA - Liga Państw Arabskich, www.stosunkimiedzynarodowe.pl

LPA została uznana przez Organizację Narodów Zjednoczonych za organizację regionalną. Posiada stałą

misję przy siedzibie ONZ w Nowym Jorku.

Dnia 23 kwietnia 2009 roku porozumienie z Ligą Arabską zawarła Stolica Apostolska. Memorandum

of Understanding zostało podpisane w Watykanie przez szefa papieskiej dyplomacji, abp. Dominique’a Mambertie-

go oraz sekretarza generalnego Ligi, Amra Moussę. Umowa zacieśnia obustronną współpracę na szczeblu politycz-

nym i kulturalnym, zwłaszcza w tym, co dotyczy pokoju, bezpieczeństwa oraz stabilności regionalnej i międzynaro-

Obecnie członkami LPA są 22 państwa

oraz Organizacja Wyzwolenia Palestyny.

4. państwa mają status obserwatora: Erytrea,

Brazylia, Wenezuela oraz Indie.

W 1942 roku w Kairze powstało

stowarzyszenie: Unia Arabska,

którego członkowie głosili hasła

pełnej suwerenności państwowej.

Aby wzmocnić swoją siłę oraz uwi-

docznić wspólnotę interesów pań-

stwa arabskie dnia 25 września

1944 roku zwołały konferencję

w Aleksandrii, której celem było

powołania panarabskiej organizacji

regionalnej.

Po wielomiesięcznych dyskusjach

dnia 22 marca 1945 roku Arabia

Saudyjska, Egipt, Irak, Liban, Syria

i Transjordania (później Jordania)

utworzyły Ligę Państw Arabskich

(LPA).

10

Decyzja taka wchodzi w życie wskutek jednomyślnej decyzji państw członkowskich Ligi (głos

państwa, którego taka decyzja dotyczy, nie jest brany pod uwagę).

Struktura Ligi Arabskiej opiera się na Radzie mającej najwyższe uprawnienia, Radzie Go-

spodarczej, Radzie Wspólnej Obrony korzystającej z pomocy Stałego Komitetu Wojskowego

i Sekretariatu. Ponadto istnieją komitety i agencje specjalne.

Organy Ligi Państw Arabskich

RADA LIGI

Rada jest organem plenarnym działającym w oparciu o Regulamin uchwalony dnia 13 paź-

dziernika 1951 roku.

Składa się z przedstawicieli wszystkich członków.

Każde państwo ma jeden głos, niezależnie od liczby swoich przedstawicieli.

Posiedzenia Rady zwoływane są przez Sekretarza Generalnego Ligi.

Rada zbiera się na sesje zwyczajne dwa razy w roku – w marcu i we wrześniu, zaś na sesje

nadzwyczajne – w razie potrzeby, na wniosek zgłoszony, przez co najmniej dwa państwa człon-

kowskie (art. 11 Paktu).

W zależności od potrzeb zbiera się na szczeblu szefów państw, szefów rządów lub ministrów

spraw zagranicznych, a każdy przedstawiciel dysponuje jednym głosem.

Decyzje podejmowane są, w zależności od omawianego problemu: jednomyślnie, zwykłą

większością głosów lub większością kwalifikowaną 2/3 głosów. Słabością tego organu jest to, że

uchwały przyjęte jednomyślnie obowiązują wszystkie kraje członkowskie, natomiast te, które

zostały przyjęte większością głosów – obowiązują tylko te kraje, które głosowały za daną uchwa-

łą (art. 7 Paktu).

Przepis art. 16 Paktu stanowi, że „z wyjątkiem przypadków wyraźnie określonych w ni-

niejszej Karcie, większość głosów Rady powinna być wystarczająca do wyegzekwowania decyzji

w następujących sprawach:

a. Kwestie związane z personelem.

b. Przyjęcie budżetu Ligi.

dowej. Dokument zawiera propozycje dwustronnych konsultacji, także w odniesieniu do inicjatyw międzyreligij-

nych, www.radiovaticana.va

11

c. Ustanowienie przepisów administracyjnych dla Rady,

komitetów i Sekretariatu Generalnego.

d. Decyzje o odroczeniu sesji”.

Rada ma obecnie 16 wyspecjalizowanych komitetów

(m.in.: Komitet Kulturalny, Prawny, Komunikacji, Zdro-

wia czy Administracyjno-Finansowy)6. Jednak za najważ-

niejszy organ Rady uznaje się Komitet Polityczny powo-

łany w 1946 roku.

Rada zatwierdza też projekt budżetu i ustala składki

członkowskie poszczególnych państw.

RADA WSPÓLNEJ OBRONY

Założona w 1950 roku, po podpisaniu traktatu z dnia 17 czerwca 1950 roku o wspólnej

obronie i współpracy gospodarczej między państwami Ligi Państw Arabskich7.

Przepis art. 1 traktatu mówi, że umawiające się państwa,

w celu zachowania i stabilizacji pokoju i bezpieczeństwa,

deklarują chęć rozwiązywania sporów międzynarodo-

wych środkami pokojowymi (zarówno w stosunkach

między państwami członkowskimi LPA jak i innymi mocarstwami)8. Nie mniej jednak art. 2

traktatu stanowi, iż w razie agresji skierowanej wobec kilku państw członkowskich lub wobec

jednego z nich, zgodnie z prawem do samoobrony, państwa te zobowiązują się do udzielania so-

bie nawzajem niezwłocznej pomocy (w tym zbrojnej) w celu odparcia agresji i przywrócenia

bezpieczeństwa i pokoju.

W myśl art. 4 traktatu „umawiające się państwa, chcąc w pełni realizować powyższe obo-

wiązki i skutecznie je realizować, będą współpracować w zakresie konsolidacji i koordynacji

swoich sił zbrojnych a także uczestniczyć w przygotowywaniu indywidualnych i zbiorowych

środków obrony w celu odparcia agresji zbrojnej, w zależności od swoich możliwości i potrzeb.

6 Dla wszystkich 6 dziedzin współpracy określonych w artykule 2. Paktu utworzono specjalne Komitety,

których liczba później znacząco wzrosła. 7 Układ wszedł w życie dnia 22 sierpnia 1952 roku. 8 Traktat z dnia 17 czerwca 1950 roku o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej między państwami Li-

gi Państw Arabskich, www. avalon.law.yale.edu

Celem powołania Rady Wspólnej Obrony

była próba eliminacji błędów popełnionych

przez kraje arabskie

w zakresie współdziałania militarnego

w wojnie z Izraelem w 1948 roku.

Napięta sytuacja na Bliskim Wscho-

dzie, arabsko-izraelski konflikt oraz

problem palestyński, zdominowały

dotychczasowe dzieje LPA.

Poza tym – oprócz geopolitycznego

położenia państw arabskich, nie ma

między nimi wielu wspólnych zależno-

ści, które mogłyby trwale je ze sobą

związać, – dlatego skuteczność LPA

jest tak niewielka. Chęć zjednoczenia

ma znacznie mniejszą siłę przebicia

niż powracające nieporozumienia

i sprzeczności.

12

Rada Wspólnej Obrony składa się z ministrów spraw zagranicznych oraz ministrów obrony

państw członkowskich. Podlega jej stała Komisja Wojskowa w skład, której wchodzą szefowie

sztabów poszczególnych armii państw arabskich.

Decyzje podjęte w tym organie większością dwóch trzecich głosów obowiązują wszystkie

państwa członkowskie.

Obowiązki Stałej Komisji Wojskowej zostały sprecyzowane w „załączniku wojskowym” do

traktatu z dnia 17 czerwca 1950 roku. Należy do nich m.in.: przygotowywanie, przy współpracy

z Radą Wspólnej Obrony, scenariuszy postępowania na wszystkich płaszczyznach, na wypadek

zagrożenia lub zbrojnej agresji, organizowanie i wymiana misji szkoleniowych między umawia-

jącymi się państwami czy też wspólne ćwiczenia i manewry wojskowe.

RADA GOSPODARCZA

Jej utworzenie przewidywał traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej między

państwami Ligi Państw Arabskich z dnia 17 czerwca 1950 roku9.

Rada Gospodarcza składa się z ministrów państw członkowskich, odpowiedzialnych

za sprawy gospodarcze lub ich przedstawicieli.

Do głównych zadań Rady zalicza się podniesienie standardów życia w państwach arabskich

oraz stymulację międzynarodowej współpracy gospodarczej m.in. poprzez zawieranie niezbęd-

nych umów koniecznych dla osiągnięcia tego celu10.

SEKRETARIAT GENERALNY

Jest głównym organem administracyjnym i finan-

sowym Ligi. Kieruje działalnością bieżącą Ligi. Na czele

Sekretariatu stoi Sekretarz Generalny, wybierany na

5-letnią kadencję, większością dwóch trzecich państw

Ligi, z możliwością reelekcji. Do jego zadań należy

przygotowanie projektu budżetu Ligi i przedłożenie go Radzie Ligi do zatwierdzenia przed roz-

poczęciem każdego roku budżetowego.

W ramach Sekretariatu funkcjonuje kilkanaście departamentów.

9 Do powołania i usamodzielnienia się Rady Gospodarczej doszło w 1959 roku. 10 Przepisy art. 6, 7 i 8 traktatu z dnia 17 czerwca 1950 roku, www.avalon.law.yale.edu

Budżet tworzony jest ze składek członkow-

skich, którymi obciąża się państwo w zależ-

ności od liczby mieszkańców oraz dochodów

i możliwości ludności żyjącej

w danym państwie

(zgodnie z postanowieniem art. 13 Paktu,

do Rady Ligi należy ustalenie wielkości udzia-

łu poszczególnych państw).

13

KOMITET KONTROLI

Komitet sporządza miesięczne raporty z działalności organizacji (z wykonania zadań

i realizacji decyzji przyjętych na szczycie)11.

11 T. Łoś-Nowak, Organizacje..., s. 188-201.

Członkom Rady Ligi, jak również członkom poszczególnych komitetów

oraz urzędnikom LPA, przysługują przywileje dyplomatyczne

oraz immunitet – podczas wykonywania obowiązków służbowych.

Sekretarz Generalny ma rangę ambasadora.

14

UNIA MAGHREBU ARABSKIEGO

(Ittihad al-Maghrib al-Arabi)

Unia Maghrebu Arabskiego jest organizacją mię-

dzynarodową zrzeszającą państwa regionu Maghrebu.

Projekt stworzenia unii państw arabskich w pół-

nocnej Afryce narodził się w 1956 roku, wraz z uzyska-

niem niepodległości przez Maroko i Tunezję i motywowa-

ny był silnymi wówczas tendencjami panarabskimi.

Jednak dopiero na spotkaniu przywódców pięciu północnoafrykańskich państw arabskich (Algie-

rii, Mauretanii, Maroko, Libii i Tunezji) w Marrakeszu, doszło do podpisania dnia 17 lutego 1989

roku traktatu ustanawiającego Unię Maghrebu Arabskiego12.

„Do deklarowanych celów organizacji należy ochrona praw obywateli państw członkow-

skich, dążenie do ich dobrobytu i rozwoju, utrwalanie więzi braterstwa pomiędzy tymi narodami.

Ekonomicznym celem jest zapewnienie swobodnego przepływu osób, towarów, usług, kapitału,

a w dalszej perspektywie – harmonizacja polityki we wszystkich dziedzinach, tak, aby zapewnić

rozwój rolny, przemysłowy, handlowy i społeczny. Zakłada się, że w przyszłości państwa usta-

nowią unię celną, a następnie wspólny rynek”13.

Co roku kolejny kraj członkowski przejmuje prezydencję w Unii i mianuje własnego se-

kretarza generalnego.

12 www.maghrebarabe.org 13 K. Czernichowski, Integracja afrykańska - uwarunkowania, formy współpracy, instytucje, Warszawa

2010, s. 172.

Siedziba UMA znajduje się

w stolicy Maroko – Rabacie.

Symbolika:

Półksiężyc i barwa zielona to symbole

islamu, który jest oficjalną religią

pięciu państw członkowskich UMA

Barwa czerwona symbolizuje Maghreb.

Pięć gwiazd symbolizuje państwa człon-

kowskie: Algierię, Libię, Maroko, Mau-

retanię, Tunezję

15

Organy Arabskiej Unii Maghrebu

RADA PRZEYDENCKA

Jest najwyższym organem decyzyjnym UMA, a w jej skład

wchodzą szefowie państw członkowskich, którzy na zmianę jej

przewodniczą (rotacja następuje co roku).

Sesje zwyczajne Rady odbywają się raz w roku, nadzwy-

czajne – są zwoływane w razie potrzeby.

RADA PREMIERÓW

W skład Rady Premierów wchodzą premierzy państw członkowskich UMA (lub osoby

pełniące tę funkcję). Rada zbiera się w razie potrzeby.

RADA MINISTRÓW SPRAW ZAGRANICZNYCH

Rada Ministrów Spraw Zagranicznych przygotowuje sesje Rady Prezydenckiej oraz bada

propozycje Komisji UMA i Wyspecjalizowanych Komitetów Ministerialnych.

KOMISJA UMA

Zadaniem przedstawicieli państw członkowskich wchodzących w skład Komisji UMA

jest prowadzenie spraw bieżących Unii oraz przedkładanie propozycji Radzie Ministrów Spraw

Zagranicznych.

WYSPECJALIZOWANE KOMITETY MINISTERIALNE

Wyspecjalizowane Komitety Ministerialne zostały powołane do życia decyzją Rady Pre-

zydenckiej z dnia 23 stycznia 1990 roku. Są cztery:

ds. Bezpieczeństwa Żywnościowego,

ds. Gospodarki i Finansów,

ds. Zasobów Ludzkich,

ds. Infrastruktury.

Podczas II sesji szczytu UMA

w Algierze, w 1990 roku powołano

do życia Uniwersytet Maghrebu

i Akademię Nauk Maghrebu.

Od tej pory obie instytucje

monitorowane są przez

Radę Prezydencką UMA.

16

SEKRETARIAT GENERALNY

Sekretariat Generalny UMA został utworzony przez Radę Prezydencką. Siedzibą Sekretariatu

jest Rabat.

W jego skład wchodzi sześć dyrektoriatów:

ds. Bezpieczeństwa Żywnościowego,

ds. Gospodarczych,

ds. Infrastruktury,

ds. Zasobów Ludzkich,

ds. Administracyjnych i Finansowych,

oraz Gabinet i Dyrektoriat ds. Polityki i Informacji.

KOMTET ds. WSPÓŁPRACY SĄDOWEJ i PRAWNEJ UMA

Komitet został powołany do życia na mocy art. 2 konwencji z dnia 3 października 1991

roku w sprawie prawnej i sądowej współpracy pomiędzy krajami Unii Maghrebu Arabskiego14.

W jego skład wchodzi po dwóch sędziów z każdego kraju członkowskiego (ich kadencja

wynosi sześć lat). Przewodniczący wybierany jest spośród członków Komitetu na roczną kaden-

cję. Jego siedziba znajduje się w Nawakszucie.

Komitet zbiera się, co najmniej raz w roku na zaproszenie Sekretariatu Generalnego

UMA.

Do zadań tego organu należy badanie zgodności prawa stanowionego przez organy UMA

oraz poszczególne państwa członkowskie z traktatem z Marrakeszu (jego orzeczenia są ostatecz-

ne) oraz wydawanie opinii prawnych na żądanie Rady Prezydenckiej.

RADA KONSULTACYJNA

Rada jest zalążkiem parlamentu UMA. Ma siedzibę w Algierze. W jej skład wchodzi 301

delegatów pochodzących z państw członkowskich UMA. Obecnie ma charakter opiniotwórczy.

14 Konwencja z dnia 3 października 1991 roku w sprawie prawnej i sądowej współpracy pomiędzy krajami

Unii Maghrebu Arabskiego, www.mukatel.com

17

BANK INWESTYCJI i HANDLU ZAGRANICZNEGO MAGHREBU

Bank został utworzony przez Radę Prezydencką podczas III szczytu w Ras al-Unuf w Li-

bii, w 1991 roku. Jego siedziba znajduje się w Tunisie.

Zadaniem Banku jest budowa konkurencyjnej gospodarki bloku integracyjnego, promocja

handlu wewnątrz-regionalnego oraz swobodnego przepływu inwestycji.

18

RADA WSPÓŁPRACY ZATOKI PERSKIEJ

(Madżlis at-Taávun li-Duval al-Halidż

al-Arabijja)

Dnia 4 lutego 1981 roku ministrowie spraw zagra-

nicznych Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Bahrajnu, Kataru,

Omanu oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich podpisali

li się w Rijadzie i podjęli decyzję o utworzeniu Rady

Współpracy Zatoki Perskiej (Gulf Cooperation Council)15.

Rada Współpracy Zatoki Perskiej (GCC) jest orga-

nizacją o charakterze polityczno-ekonomicznym, mającą na

celu współpracę gospodarczą oraz integrację militarno-

obronną.

Według art. IV Karty Rady Współpracy Państw

Arabskich Zatoki Perskiej, Rada zajmuje się ujednolica-

niem regulacji w sprawach:

gospodarczych i finansowych;

handlowych, celnych i komunikacyjnych;

15 Dnia 25 maja 1981 roku sześć państw członkowskich podpisało w Abu Dhabi Kartę Rady Współpracy

Państw Perskiej. Ponadto we wrześniu 1981 roku państwa RWPZ podpisały Umowę Gospodarczą, która określała

po kolei kroki, które miały prowadzić do pełnej integracji gospodarczej. Została ona zastąpiona przez nową Umowę

Gospodarczą z 2001roku podpisaną w Muskacie, www.gcc-sg.org

Flaga Rady Współpracy Zatoki Per-

skiej

Na zielonym tle symbolizującym islam

znajdują się dwa koncentryczne okręgi.

W górnej części większego z nich

znajduje się Basmala, zaś na dolnej

części pełna nazwa Rady, w języku

arabskim.

Wewnętrzny krąg zawiera sześciokąt-

ny kształt reprezentujących sześć

państw członkowskich Rady.

Wnętrze sześciokąta wypełnia mapa

przedstawiająca Półwysep Arabski.

Rada Współpracy Zatoki Perskiej zo-

stała utworzona w obliczu wydarzeń

związanych z rewolucją islamską

w Iranie z 1979 roku (strach przed

rozszerzeniem się rewolucji na inne

państwa) oraz wojny iracko-irańskiej.

Ważnym również wydarzeniem, na tle

którego powstawała wspólnota, była

inwazja sowiecka na Afganistan w 1979

roku.

Powstanie Rady było niejako odpowie-

dzią na te wydarzenia. Obawiano się, iż

ówczesne światowe potęgi Stany Zjed-

noczone i ZSRR zdecydują się zaata-

kować rejon Zatoki Perskiej, aby

wzmocnić swoją pozycję na arenie

międzynarodowej. Wydawało się to

szczególnie prawdopodobne w roku

1970, gdy rozpoczęto wydobycie ropy

naftowej na skalę światową. Innym

czynnikiem jednoczącym członków Rady

były zagrożenia wewnętrzne.

Twórcom chodziło o to, aby wprowadzić

wewnętrzną stabilizację i przeciwsta-

wić się domowym konfliktom (obawiano

się by mniejszość szyicka nie obaliła

dotychczasowych rządów (tak jak

w przypadku Iranu).

Rada Współpracy Zatoki Perskiej ma swoją siedzibę

w Rijadzie w Arabii Saudyjskiej.

Rada i jej organizacje korzystają na terytoriach

wszystkich państw członkowskich

z takich uprawnień i przywilejów oraz immunitetów,

jakie są konieczne dla realizacji ich celów

i wykonywania ich funkcji.

19

oświatowych i kulturalnych;

socjalnych i ochrony zdrowia;

informacji i turystyki;

ustawodawczych i sprawach administracyjnych w krajach członkowskich16.

Tworzy naukowe centra badawcze oraz planuje stworzenie wspólnej waluty17.

Wszystkie kraje Rady łączą liczne polityczne, ekonomiczne, socjalno-kulturowe i histo-

ryczne podobieństwa18.

W państwach tych istnieją również podobne systemy edukacyjne.

Na podstawie Porozumienia, powołano szereg grup roboczych, których zadaniem jest ko-

ordynacja rozwoju współpracy obejmującej przemysł, energetykę i ochronę środowiska.

W 1996 roku, do dotychczasowego schematu wspólnych działań dołączono tzw. zdecen-

tralizowaną współpracę, która obejmuje współpracę akademicką, pomiędzy przedsiębiorstwami

oraz pomiędzy mediami. Kontakty pomiędzy UE a GCC zachodzą również na płaszczyźnie Ligi

Arabskiej w ramach Dialogu Euro-Arabskiego (The Euro-Arab Dialogue) oraz poprzez Organi-

zację Współpracy Gospodarczej (Economic Cooperation Organisation) z siedzibą w Teheranie.

Pomimo tego, że GCC powołano w celu realizacji celów gospodarczych, de facto pełni

ona rolę bloku politycznego19.

16 Tekst Karty w języku polskim w: W. Szymborski, Nad Zatoka Perską, Warszawa 1988, s. 233-243. 17 Łączna liczba mieszkańców państw członkowskich wynosi zaledwie 42 miliony, jednakże znaczenie

ekonomiczne RWPZ dla światowej gospodarki jest ogromne. Jej członkowie posiadają bowiem 40% udowodnionych

naukowo światowych zasobów ropy naftowej i 23% zasobów gazu ziemnego. M. Sturm, The Gulf Cooperation

Council Countries Economic Structures, Recent Developments and Rolein The Global Economy, Occasional Paper

Service No. 92/July 2008, European Central Bank, Frankfurt am Main 2008, s. 58. 18 Znaczenie polityczne GCC nie ogranicza się do regionu Zatoki. Państwa członkowskie GCC odgrywają

znaczną rolę w międzynarodowych organizacjach, takich jak OPEC czy Organizacja Państw Konferencji Islamskiej

(Islamic Conference Organisation). Kraje GCC mają duże rynki zbytu w Azji; były również zaangażowane w wyda-

rzenia w Azji Centralnej po upadku Związku Radzieckiego. 19 A. Pochylczuk, Unia Europejska a pozaeuropejskie instytucje integracji regionalnej, „Biuletyn Polskiego

Instytutu Spraw Międzynarodowych” Nr 7/2001, s. 78-79.

20

Organy Rady Współpracy Zatoki Perskiej

RADA NAJWYŻSZA

W skład Rady wchodzą głowy państw członkowskich.

Przewodnictwo w Radzie sprawowane jest na zasadzie rotacji według porządku alfabe-

tycznego nazw państw członkowskich.

Rada Najwyższa odbywa corocznie co najmniej jedną sesję nadzwyczajną (na terytorium

państwa członkowskiego). Sesja nadzwyczajna może zostać zwołana na prośbę któregokolwiek

z członków popartą przez innego członka.

Spotkanie Rady uważa się za ważne, jeśli wzięło w nim udział ⅔ państw członkowskich.

Rezolucje Rady Najwyższej w sprawach zasadniczych przyjmowane są jednomyślną

aprobatą państw członkowskich uczestniczących w głosowaniu. Rezolucje w sprawach procedu-

ralnych zapadają większością głosów, a każdy członek Rady ma jeden głos.

Do zadań Rady Najwyższej należy realizacja postanowień Karty poprzez przegląd intere-

sów państw członkowskich, analiza projektów przygotowanych przez Sekretarza Generalnego,

akceptacja porozumień z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi, a także wy-

znaczanie: członków Komisji ds. rozwiązywania sporów i Sekretarza Generalnego, zatwierdzanie

budżetu RWPZ oraz zmiana Karty.

Przy Radzie Najwyższej działa Komisja Załatwiania Sporów, powoływana oddzielnie dla

każdej sprawy. Komisja przedkłada swe zalecenia i opinie Radzie Najwyższej w celu podjęcia

odpowiedniego działania.

RADA MINISTERIALNA

Rada Ministerialna składa się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich

lub innych delegowanych ministrów.

Przewodnictwo w radzie zmienia się na zasadzie rotacji co trzy miesiące w porządku al-

fabetycznym państw.

Rada Ministerialna zbiera się co trzy miesiące (na wniosek któregoś z członków poparty

przez innego członka odbywa się sesja nadzwyczajna).

Każdy członek ma jeden głos (rezolucje Rady Ministerialnej zapadają na tej samej zasa-

dzie, co rezolucje Rady Najwyższej).

21

Spotkanie Rady uważa się za ważne jeżeli uczestniczyło w nim ⅔ państw członkowskich.

Do kompetencji Rady Ministerialnej należy zachęcania do współpracy pomiędzy pań-

stwami, badanie i opiniowanie projektów integracji, wyznaczanie asystentów Sekretarza Gene-

ralnego. Rada Ministerialna składa się z ministrów spraw zagranicznych lub innych.

SEKRETARIAT GENERALNY

Sekretariat Generalny składa się z Sekretarza Generalnego mianowanego przez Radę

Najwyższą, zastępców Sekretarza Generalnego wyznaczonych przez niego oraz personel oraz

personelu mianowanego przez Sekretarza.

Sekretarzem Generalnym może zostać obywatel jednego z państw członkowskich. Jego

kadencja wynosi trzy lata (na następną kadencję mianowany może być tylko raz).

Do zadań Sekretarza Generalnego należy bieżąca obsługa funkcjonowania organizacji

i przygotowywanie projektów mających na celu dalszą integrację państw Zatoki Perskiej.

Obok Karty sygnowana została umowa gospodarcza, w ramach której ustanowiono jednolity system taryf,

celem wykluczenia dyskryminacji między członkami GCC w zakresie przepływu kapitału oraz siły roboczej.

Postanowiono także zharmonizować programy rozwoju przemysłu poszczególnych państw

oraz ujednolicić wspólną politykę w zakresie inwestycji.

Pierwszym krokiem na drodze do całkowitej integracji gospodarczej było ustanowienie

Strefy Wolnego Handlu w 1983 roku.

Wraz z jej ustanowieniem zniesione zostały taryfy na produkty krajowe, przy czym każde państwo utrzymywało

własne taryfy na dobra z państw z poza organizacji. Tym samym do relacji handlowych między państwami GCC

włączona została klauzula wzajemnego uprzywilejowania w odniesieniu do krajowych dóbr importowych.

Kolejnym krokiem na drodze ku dalszej regionalizacji subregionu miała być unia celna, która zakładała m.in.

zniesienie podatków i ceł między państwami GCC, wprowadzenie jednolitych procedur importowych

i eksportowych, administracyjnych, tranzytowych, uprzywilejowane traktowanie towarów, dóbr i usług z jednego

państwa organizacji w innym, czy wreszcie ujednolicenie taryf wobec produktów z zagranicy.

Początkowo unia celna miała powstać dnia 1 stycznia 2003 roku jednak z powodu czasochłonnej implementacji

przepisów prawnych i procedur handlowych termin ten przesunięto o 2 lata. W rzeczywistości unia celna jest

wciąż w trakcie tworzenia, gdyż wiele jej założeń nie zostało jeszcze wdrożonych w życie.

(za: W. Grabowski, Zatoka Perska – Regionalizm in statu nascsendi, www.academia.edu)

22

ORGANIZACJA WSPÓŁPRACY ISLAMSKIEJ

(Monadamet Al Ataouin Al Islami)

Organizacja Współpracy Islamskiej jest międzynarodową

organizacją polityczno-religijną zrzeszającą 57 państw muzułmań-

skich położonych na czterech kontynentach.

Formalnie powstała w 1971 roku, jako Organizacja Konfe-

rencji Islamskiej (OKI), chociaż de facto istniała już od konferencji

w Rabacie z dnia 25 września 1969 roku. W czerwcu 2011 roku

szefowie dyplomacji krajów członkowskich Organizacji zgroma-

dzeni na 38. Sesji Rady Ministrów Spraw Zagranicznych w stolicy

Kazachstanu – Astanie, podjęli decyzję o zmianie nazwy – na

obecną, przy czym zachowano dotychczasowy angielski skrót OIC

(Organization of the Islamic Conference – zamiast: Organization of the Islamic Cooperation).

Zgodnie z przyjętym statutem, celem organizacji jest dążenie do zachowania islamskich

wartości społecznych i gospodarczych, promowanie solidarności między państwami członkow-

skimi, zacieśnianie współpracy gospodarczej, społecznej, kulturalnej, naukowej i politycznej

państw muzułmańskich oraz utrzymanie pokoju międzynarodowego.

W ramach OWI działa wiele wyspecjalizowanych instytucji, m.in. Muzułmański Fundusz

Solidarności, Islamski Bank Rozwoju20, Islamska Organizacja Oświaty, Nauki i Kultury, Islam-

ska Unia Nadawców oraz Międzynarodowa Islamska Agencja Informacyjna.

Z OWI współpracuje również wiele organizacji afiliowanych, m.in.: Organizacja Islam-

skich Stolic i Miast, Światowa Federacja Szkół arabsko-islamskich, Światowa Islamska Akade-

mia Nauk czy Stowarzyszenie Organów Podatkowych Krajów Islamskich21.

20 www.oic-oci.org 21 www.stosunkimiedzynarodowe.pl/integracja-islamska-pod-egidą-organizacji-współpracy-islamskiej

Siedzibą OWI jest Dżudda w Arabii Saudyjskiej.

Organizacja ma stałego przedstawiciela przy ONZ.

Symbolika:

Półksiężyc i barwa zielona to

symbole islamu.

Allahu Akbar (Bóg jest wiel-

ki) – to napis wpisany w pół-

księżyc.

Barwy flagi odnoszą się

również do barw arabskich

dynastii i rodów:

Fatymidzi (zielona), Umajja-

dzi (biała), Abbasydzi (czar-

na), Haszymici (czerwona).

23

Organy Organizacji Współpracy Islamskiej

SZCZYT ISLAMSKI

Szczyt Islamski jest najwyższą władzą organiza-

cji, która spotyka się, co trzy lata w celu ustalenia poli-

tyki organizacji. W jego skład wchodzą królowie i sze-

fowie państw członkowskich.

RADA MINISTRÓW SPRAW

ZAGRANICZNYCH

Rada spotyka się raz w roku w celu zbadania rea-

lizacji swoich decyzji podjętych w ramach polityki okre-

ślonej przez Szczyt Konwencji Islamskiej.

SEKRETARIAT GENERALNY

Sekretariat Generalny jest organem wykonawczym OWI odpowiedzialnym za realizację

decyzji podjętych przez oba poprzednie organy.

Ponadto w ramach organizacji powstało wiele komitetów zarówno na szczeblu ministe-

rialnym jak i pod przewodnictwem szefów państw, takich jak: Al-Quds Stały Komitet do Spraw

Informacji i Kultury (COMIAC), Stały Komitet ds. Współpracy Gospodarczej i Handlu

(COMCEC) i Stały Komitet ds. Współpracy Naukowej i Technicznej (COMSTECH).

Dnia 5 sierpnia 1990 roku OWI przyjęła Kairską Deklarację Praw Człowieka w Islamie, która zawiera wytyczne dla państw

członkowskich w kwestii przestrzegania praw człowieka, ale co ważne w zgodzie z prawem szariatu.

Organizacja Współpracy Islamskiej

najczęściej aktywizuje się podczas

wzrostu napięcia wśród państw

muzułmańskich, jako przykład można

podać m.in. zaangażowanie

w wojnę domową w Libii.

OWI potępiła reżim Muammara Kadafie-

go za stosowanie przemocy wobec

Libijczyków, żądając od władz

natychmiastowego zaprzestania działań

wojskowych przeciwko cywilom.

Zaapelowała również do syryjskiego

reżimu Baszkira Al–Asada

o natychmiastowe zaprzestanie

stosowania przemocy wobec obywateli

kraju i nawiązanie współpracy

z Ligą Arabską.

24

PRAWA CZŁOWIEKA W ISLAMIE

25

Według nauk islamu podstawowe prawa i wolności jednostki są integralną częścią religii

i jako wiążące zalecenia boskie nie mogą być przez nikogo zmieniane ani unieważniane w ja-

kimkolwiek zakresie. Z tego względu wszelkie podstawowe

prawa zapisane w traktatach międzynarodowych (ONZ i

regionalnych) muszą być rozpatrywane przez pryzmat sza-

riatu. Wynikają stąd fundamentalne odmienności wobec

doktryny liberalnej (i systemu uniwersalnego). Dotyczy to

praw politycznych, ekonomicznych, wymiaru sprawiedli-

wości, zasady niedyskryminacji oraz więzi między prawami a obowiązkami22.

Nie mniej jednak wszystkie prawa są jednakowo ważne, a prawa jednostki nie mogą być

poświęcane dla „dobra” społeczeństwa. Islam uznaje, że społeczeństwo składa się ze świado-

mych jednostek, wyposażonych w wolną wolę i ponoszących odpowiedzialność zarówno za sie-

bie jak i za innych23.

Koran mówi, że wszyscy ludzie ze swej natury, niezależnie od indywidualnych cech, są

tacy sami i nie można nikogo dyskryminować ze względu na przynależność narodową, kolor skó-

ry czy rasę.

Każda ludzka istota jest „przez swą naturę związana ze wszystkimi innymi i wszyscy lu-

dzie tworzą jedną braterską wspólnotę, jednocząc się w zaszczytnej służbie Bogu”24, a bogoboj-

ność będzie jedynym kryterium, według którego Bóg oceni człowieka:

O ludzie! Oto stworzyliśmy was z mężczyzny i kobiety i uczyniliśmy was ludami

i plemionami, abyście się wzajemnie znali. Zaprawdę, najbardziej szlachetny spośród was,

22 W rezultacie prowadzi to do niewielkiej skuteczności w stosunku do państw arabskich zarówno uniwer-

salnego systemu ochrony praw człowieka (ONZ), jak i systemu regionalnego, opartego na Arabskiej Karcie,

M. Nowicki, Prawa człowieka a organizacje pozarządowe, Warszawa 1998, s. 154 – 155. Patrz również: A. Biszty-

ga, Zachodnia a islamska koncepcja praw jednostki, „Przegląd prawa konstytucyjnego” Nr 1(13)/2013, s. 77-92. 23 M. Fethullah Gulen, Islam i demokracja. Podejście porównawcze, www.fgulen.com 24 www.way-to-allah.com

26

w obliczu Boga, to najbardziej bogobojny spośród was! Zaprawdę, Bóg jest wszechwiedzący,

dobrze Świadomy25. [Koran, 49:13]

Islam ustanowił kilka uniwersalnych, podstawowych praw dla ludzkości pojętej jako ca-

łość: kobiecy honor i kobiecą czystość należy uszanować we wszelkich okolicznościach; czło-

wieka głodnego trzeba nakarmić, nagiego przyodziać, zaś rannym i chorym udzielić pomocy le-

karskiej, niezależnie od tego, czy należą oni do wspólnoty muzułmańskiej, czy do wspólnoty jej

przeciwników. Tych praw należy przestrzegać we wszystkich okolicznościach, niezależnie od

tego, czy dana osoba przebywa na terytorium państwa muzułmańskiego, czy poza jego obszarem,

czy państwo to znajduje się w stanie wojny, czy pokoju.

Islam przestrzega również kilku fundamentalnych zasad, takich jak:

Moc należy do prawdy (odrzucany jest rozpowszechniony pogląd, że prawda

oparta jest o siłę).

Do podstawowych zasad należą sprawiedliwość i rządy prawa.

Wolność wyznania i prawo do życia, osobistej własności, zdrowia (zarówno fi-

zycznego jak i psychicznego) nie mogą zostać pogwałcone.

Prywatność i nienaruszalność życia osobistego muszą zostać zachowane.

Nikt nie może zostać skazany za przestępstwo bez dowodu, ani też oskarżony lub

poddany karze za przestępstwo popełnione przez kogoś innego.

Podstawową sprawą jest poddanie administracji kontroli26.

Nikt nie ma prawa znieść tych praw i zasad, ani ich cofnąć. Wszyscy muzułmanie albo ci,

którzy rządzą w imieniu islamu, muszą je nie tylko zaakceptować i uznać, ale również w praktyce

ich przestrzegać.

Jeśli jednak rządzący nie będą wcielali w życie tych praw zagwarantowanych przez Alla-

ha, zaczną im przeczyć albo wprowadzać do nich poprawki i zmiany, praktycznie gwałcąc je

i jednocześnie prawiąc puste frazesy – wyrok Koranu na taką władzę jest jasny i jednoznaczny:

(...) Dlatego nie bójcie się ludzi, lecz bójcie się Mnie! I nie sprzedajcie Moich znaków za niską

cenę! A ci, którzy nie sądzą według tego, co zesłał Bóg, są niewiernymi [Koran, 5:44].

25 Również: Sunan an-Nasa'I (2554), The Book of Zakah – 23(64), chapter: Urging charity,

www.sunnah.com 26 M. Fethullah Gulen, Islam i demokracja. Podejście porównawcze, www.fgulen.com

27

PODSTAWOWE PRAWA CZŁOWIEKA

Prawo do życia

Życie ludzkie w islamie jest nietykalne, gdyż zostało dane człowiekowi przez Boga.

W żadnym wypadku nie można przelewać krwi bez usprawiedliwienia. Koran uczy, że niespra-

wiedliwe odebranie komuś życia jest zbrodnią przeciwko całej ludzkości, ponieważ śmierć jed-

nego człowieka otwiera drogę do pozbawienia życia pozostałych27: (...) Ten, kto zabił człowieka,

który nie popełnił zabójstwa i nie szerzył zgorszenia na ziemi, czyni tak, jakby zabił wszystkich

ludzi (…) [Koran, 5:32].

Inne wersety stwierdzają: Kto zabija wierzącego rozmyślnie, tego odpłatą (w życiu przy-

szłym) będzie piekło i w nim zamieszka. Bóg całkowicie go potępił, wykluczył ze swego miłosier-

dzia i przygotował dla niego karę ogromną. [Koran, 4:93] oraz Nie zabijajcie nikogo – tego zaka-

zał Bóg – inaczej jak zgodnie z prawem (za pewne przestępstwa, na przykład morderstwo,

przewidziana jest kara śmierci). [Koran, 6:151]

Muhammad wypowiedział się również na temat dimmich (niemuzułmańskich obywateli

państwa muzułmańskiego): „Kto zabije człowieka objętego umową (tj. dimmiego), nigdy nawet

nie poczuje zapachu Raju”28.

Koran wyraźnie mówi: Zwalczajcie na drodze Boga tych, którzy was zwalczają, lecz nie

bądźcie najeźdźcami. Zaprawdę; Bóg nie miłuje najeźdźców! [Koran, 2:190].

Natomiast poświęcenie własnego życia w słusznej sprawie jest drogą do świętości.

Muhammad powiedział: „(…) Ktokolwiek zginie, broniąc swej krwi (życia), jest męczennikiem.

Ktokolwiek zginie, broniąc swej religii, jest męczennikiem. Ktokolwiek zginie, broniąc swej ro-

dziny, jest męczennikiem”29.

Islam gwarantuje również ochronę życia: A ten, kto przywraca do życia człowieka, czyni

tak, jakby przywracał do życia wszystkich ludzi (...) [Koran, 5:32].

27 F. Gülen, Prawa człowieka w Islamie, www.fgulen.com 28 Prawa człowieka w islamie, www.way-to-allah.com 29 Tirmidhi, Diyat, 22(1426), www. saleemdada.weebly.com; Jami` at-Tirmidhi, The Book on Blood Money

– 16(22), chapter: What Has Been Related About: Whoever Is Killed Over His Wealth, Then He Is A Martyr; Sunan

an-Nasa’i (4094), The Book of Fighting – 37(23), chapter: The One Who is Killed Defending His Family; Sunan Abi

Dawud (4771), Model Behavior of the Prophet (Kitab Al-Sunnah) – (1708), chapter: Fighting With The Thieves,

www.sunnah.com

28

Nietykalność życia prywatnego

Każdy człowiek ma prawo do poszanowania jego prywatności: (…) Nie wchodźcie do do-

mów, które nie są waszymi domami, dopóki nie uzyskacie pozwolenia i zanim nie pozdrowicie ich

mieszkańców: „Pokój wam!” (…) [Koran, 24:27].

Prawo do ochrony godności i honoru

Koran wyraźnie nakazuje szacunek wobec bliźniego: O wy, którzy wierzycie! Niech jedni

ludzie nie szydzą z drugich; być może, tamci są lepsi od nich. Ani też kobiety - z kobiet; być może,

tamte są lepsze od nich. I nie zniesławiajcie siebie samych; i nie obrzucajcie się wyzwiskami (…).

[Koran, 49:11] oraz (…) Unikajcie wielce podejrzeń. Zaprawdę, niektóre podejrzenia są grze-

chem! Nie szpiegujcie się wzajemnie! Nie obmawiajcie jedni drugich w ich nieobecności! Czy

chciałby któryś z was jeść ciało swego brata, kiedy on umarł? Przecież czulibyście wstręt do tego.

Bójcie się Boga! (…) [Koran, 49:12]; czy też: Biada każdemu oszczercy zniesławiającemu! [Ko-

ran, 104:1]

Koraniczny nakaz nienaruszalności honoru powtarzają również hadisy: „Strzeżcie się po-

dejrzliwości, gdyż podejrzliwość może być oparta na nieprawdziwych informacjach; i nie szpie-

gujcie jeden drugiego i nie próbujcie obnażać jeden drugiemu ukrytych wad”30. „Temu, kto chro-

ni honoru brata, Bóg ochroni twarz przed ogniem w Dniu Zmartwychwstania”31.

Islam położył szczególny nacisk na ochronę honoru kobiety, ustanawiając surową karę za

fałszywe oskarżenia kierowane przeciw niej: A tym, którzy oskarżają kobiety godne, a nie mogą

przyprowadzić czterech świadków, wymierzcie osiemdziesiąt batów i nie przyjmujcie od nich ni-

gdy świadectwa. To są ludzie szerzący zgorszenie [Koran, 24:4].

Prawo do sprawiedliwości

Zgodnie z Koranem każdy muzułmanin jest zobowiązany jest do walki ze złem, kiedy-

kolwiek się na nie natknie i do dążenia do sprawiedliwości, kiedykolwiek ludzie ją lekceważą32.

30 Sunan Abi Dawud (4917), Book of General Behavior (Kitab Al-Adab) – 43(56), chapter: Regarding sus-

picion; podobnie: Sahih al-Bukhari (6064), Book of Good Manners and Form (Al-Adab) – 78(57), chapter: Jealousy

and mutual estrangement are forbidden, www.sunnah.com 31 Jami` at-Tirmidhi (1931), Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives –

27 (20), chapter: What has been related about defending (The honor of the Muslim), www.sunnah.c 32 Dhul-Qarnain, Zasady państwa i rządu w islamie, www.aleksanderdwurogi.wordpress.com

29

Prorok powiedział: „Na Tego, w którego ręku moja dusza! Musicie nakazywać to, co dobre i za-

kazywać tego, co złe, inaczej Bóg z pewnością ześle na was karę, a wtedy gdy będziecie Go

wzywać, On wam nie odpowie”33.

Koran zaś nakazuje: (…) Trzymajcie się prosto przed Bogiem, dając świadectwo spra-

wiedliwości. I niech nienawiść do jakiegokolwiek ludu nie skłania was do grzechu, abyście nie

popełnili niesprawiedliwości. Bądźcie sprawiedliwi! To jest najbliższe bogobojności. Bójcie się

Boga! Zaprawdę, Bóg jest w pełni świadomy tego, co czynicie! [Koran, 5:8].

Każdy człowiek bez względu na jego płeć, wyznanie czy rasę ma prawo do sprawiedli-

wego sądu: Zaprawdę, Bóg nakazuje wam, abyście oddawali powierzone dobra ich właścicielom!

A jeśli sprawujecie sądy wśród ludzi, to sądźcie według sprawiedliwości: Zaprawdę, jakże wspa-

niałe jest to, do czego Bóg was nawołuje! (…) [Koran, 4:58]

Trzymajcie się stale sprawiedliwości, zaświadczając przed Bogiem, również na niekorzyść

was samych albo względem waszych dzieci i krewnych, czy to będzie bogaty, czy biedny! - bo Bóg

jest im bliższy [Koran, 4:135].

Wolność wyznania

I mów: „Prawda pochodzi od waszego Pana. Przeto kto chce, niech wierzy, a kto nie

chce, niech nie wierzy!” [Koran, 18:29]

Islam daje człowiekowi wolność wyznania, jednak muzułmańskie pojmowanie tej wolno-

ści różni się od koncepcji rozpowszechnionej na Zachodzie, gdyż nie obejmuje ona zdrajców

i apostatów od islamu. Stąd z jednej strony w Koranie czytamy: Nie ma przymusu w religii! (…)

[Koran, 2:256], z drugiej zaś w hadisach, m.in.: „Ali przyszedł do niektórych osób z Az-Zutt,

którzy czcili bożki, i spalił je. Ibn Abbas powiedział: „Ale Wysłannik Allaha powiedział: „Kto-

kolwiek zmienia swoją religię, zabić go””34; „Wysłannik Allaha powiedział: Ktokolwiek, kto

zmienia religię, zabij go””35 czy też: „Słyszałem jak Wysłannik Allaha mówił: „Nie wolno prze-

lewać krwi muzułmanina z wyjątkiem trzech przypadków: człowieka, który popełnia cudzołó-

33 Jami` at-Tirmidhi (2169), Chapters On Al-Fitan – 33(9), chapter: What has been related about command-

ing good and forbidding evil, www.sunnah.com 34 Sunan an-Nasa’i 4065, The Book of Fighting – 37(14), Chapter: The ruling on apostates,

www.sunnah.com 35 Sunan an-Nasa'i 4064, The Book of Fighting – 37(14), Chapter: The ruling on apostates,

www.sunnah.com

30

stwo albo tego, kto zabija inną osobę lub tego, który staje się niewierzący (kafir) po przyjęciu

islamu”36.

„Według fundamentalistów ideologicznego wytłumacze-

nia dla najwyższego wyroku za odstępstwo od wiary należy

doszukiwać się w Koranie37. Wielu muzułmańskich teologów

uważa jednak, że pogląd ten wynika z błędnej interpretacji wyrwanych z kontekstu zapisów. Po-

wołując się chociażby na myśli wpływowego arabskiego filozofa z przełomu XI i XII wieku, Al-

Ghazaliego, podkreślają oni, że ochrona wolności wyboru wyznania jest jednym z głównych za-

łożeń szariatu. Karanie apostazji śmiercią wiąże się raczej z odległymi doświadczeniami histo-

rycznymi – kiedy w czasie średniowiecznych wojen między chrześcijanami a muzułmanami żoł-

nierze dezerterujący z armii kalifów przyjmowali europejskie imiona i religię. Ridda była więc

automatycznie aktem najwyższej zdrady. I chociaż minęły stulecia, w oczach wielu islamskich

rządów pozostaje nim nadal”38.

Apostazja jest przestępstwem w 21 państwach, głównie muzułmańskich krajach Północ-

nej Afryki i Bliskiego Wschodu. W niektórych z nich (np.: Jordanii, Kuwejcie, Maroko, Omanie,

Katarze), grożą za nią grzywny, więzienie lub utrata części praw obywatelskich; w ośmiu pań-

stwach karana jest śmiercią (Afganistanie, Arabii Saudyjskiej Iranie, Jemenie, Komorach, Maure-

tanii, Pakistanie i Somalii).

Ochrona uczuć religijnych

Wraz z wolnością przekonań i wolnością sumienia islam przyznaje jednostkom prawo do

szacunku dla uczuć religijnych innych osób. Ani w mowie, ani w uczynkach nic wolno naruszać

tego prawa: Zaprawdę, ci, którzy uwierzyli, ci, którzy wyznają judaizm, chrześcijanie i sabejczy-

cy, i ci, którzy wierzą w Boga i w Dzień Ostatni i którzy czynią dobro, wszyscy otrzymają nagrodę

36 Sunan an-Nasa'i 4058, The Book of Fighting – 37(14), chapter: The ruling on apostates,

www.sunnah.com 37 Koran nie zawiera ani jednego fragmentu jednoznacznie nakazującego karę śmierci lub dożywotniego

więzienia dla apostatów, jednak sugeruje surowe kary (choć nie mówi wprost czy są to kary doczesne). Natomiast

zgodnie z nauką 3 szkół sunnickich (hanbalickiej, malikickiej i szafi’ickiej) murtadd powinien być ukarany śmiercią.

Szkoła hanaficka oraz szyicka szkoła dżafarycka nakazują uwięzienie aż do „powrotu na łono islamu. Przy czym

kary te dotyczą tylko mężczyzn. W wypadku kobiety murtadda szkoły są bardziej podzielone (od kary śmierci do

braku jakiejkolwiek kary). 38 M. Staniul, Drugie dno surowych kar za apostazję w krajach islamskich, www.wiadomosci.wp.pl

Ridda = apostazja.

Osoba dopuszczająca się apostazji

to murtadd.

31

u swego Pana; i nie odczują żadnego lęku, i nie będą zasmuceni! [Koran 2:69] A także: Wy ma-

cie waszą religię, a ja mam moją religię [Koran 109:6].

PRAWA POLITYCZNE

Równość wobec prawa

Muhammad powiedział: „O ludzie! Wasz Bóg jest jeden i wasz przodek (Adam) jest je-

den. Arab nie jest lepszy od nie-Araba, a nie-Arab nie jest lepszy od Araba, a czerwonoskóry nie

jest lepszy od czarnoskórego, a czarnoskóry nie jest lepsza od czerwonoskórego, a jedyna różnica

między nimi to bogobojność”39 oraz: „Wszyscy ludzie są równi, tak jak zęby grzebienia”40.

Wszyscy obywatele mają również prawo do absolutnej i całkowitej równości wobec wy-

miaru sprawiedliwości: A jeśli sprawujecie sądy wśród ludzi, to sądźcie według sprawiedliwości

(…) [Koran, 4:58].

Wolność słowa

Islam nadaje wolność myśli i wypowiedzi wszystkim obywatelom państwa muzułmańskiego,

pod warunkiem, że wolność ta będzie używana dla propagowania cnoty i prawdy, a nie szerzenia

zła i niegodziwości. Muzułmańska koncepcja wolności słowa nie przyznaje nikomu prawa do

używania obelżywego i obraźliwego języka, pod pozorem krytyki41. Wypowiedzi nie powinny

być również obraźliwe wobec islamu i muzułmanów: Nie znieważajcie symbolów kultu Boga ani

miesiąca świętego, ani ofiar zwierząt, ani też wieńców, ani zdążających do świętego Domu, któ-

rzy poszukują łaski i zadowolenia od swego Pana [Koran, 5:2].

Wolność zrzeszania się

Islam przyznaje swobodę zrzeszania się oraz formowania partii i organizacji, choć w niektó-

rych państwach arabskich partie oficjalnie nie występują (np. w Arabii Saudyjskiej czy Katarze)

lub ich działalność jest zabroniona przez prawo (np. w Bahrajnie).

39 A. Ł. Tałfik Ali Łahba, Dałr al-mar'a fil-mudżtama'a al-Islami (Rola kobiety w Islamskim społeczeń-

stwie), Dżidda 1990, s. 36. 40 Abu Shuja’ Shirawayh ibn Shahrdar al-Daylami, Al-Firdaws bi-Ma’thur al-Khitab (Ogród Niebiański

sporządzony z wyboru mów Proroka), Beirut (Dar al-Kutub al-‘Ilmiya) 1986, 4:300. 41 Prawa człowieka w islamie, www.way-to-allah.com

32

Prawo wyboru rządzących

Dla muzułmanów jest sprawą oczywistą to, że zarówno głowa ich państwa jak i stanowi-

ska we władzach mogą zajmować jedynie muzułmanie, zgodnie z zasadą jasno sprecyzowaną

w Koranie: Doprawdy, najszlachetniejsi spośród was przed Bogiem, to ci najbardziej moralni

spośród was [Koran, 49:13].

Również: A Bóg obiecał tym spośród was, którzy uwierzyli i którzy czynili dobre dzieła, iż

uczyni ich namiestnikami na ziemi, jak uczynił namiestnikami tych, którzy byli przed nimi. I On

umocni ich religię, którą dla nich wybrał, i zamieni ich obawę w bezpieczeństwo (…) [Koran,

24:55].

Przy czym każdy kandydat na stanowisko państwowe powinien być oceniany tylko i wy-

łącznie według swoich zdolności do rządzenia. Natomiast jego pochodzenie, rasa, majątek czy

wiek nie mają znaczenia42. Prorok powiedział: „Słuchajcie i bądźcie posłuszni, nawet jeśli wasz

władca będzie etiopskim niewolnikiem, którego głowa wygląda jak rodzynek”43.

Islam formułuje również zakaz własnej agitacji przy wyborze na stanowiska państwowe.

Prorok wyraźnie zastrzegł: „Nie przydzielajcie władzy rządzenia tym, którzy o nią proszą, ani

tym, którzy jej pożądają”44.

Zatem kryterium przewidzianym przez szariat koniecznym dla sprawowania urzędów

państwowych jest dojrzałość, mądrość i najlepszy charakter. Prawo nie wyróżnia żadnych dal-

szych uwarunkowań kwalifikujących muzułmanina dla sprawowania urzędu, ani też nie stanowi

żadnego szczególnego trybu elekcyjnego, nie określa również elektoratu. Milczy również w kwe-

stii długości kadencji. Te szczegóły powinny być stworzone przez wspólnotę w zgodzie z najlep-

szymi interesami i wymogami czasu45.

Natomiast Koran nie pozostawia wiernym swobody wyboru formy rządu (autokracja lub

rząd rady (zgromadzenia/parlamentu), jasno wypowiadając się w tej sprawie: Ich [wierzących]

wspólny interes ma być konsultowany między nimi [Koran 42:38].

42 www.hidaya.pl 43 Sahih al-Bukhari (696), Book of Call to Prayers (Adhaan) – 10 (56), chapter: Offering prayers behind

a man who is a victim of Al-Fitan (trials and affections) or a heretic, www.sunnah.com; Sahih al-Bukhari (7142),

Book of Judgments (Ahkaam) – 93(4), chapter: To listen to and obey the Imam, www.sunnah.com; Sunan Ibn Majah,

(2970), The Chapters on Jihad, www.sunnah.com 44 Sahih al-Bukhari (7149), Book of Judgments (Ahkaam) – 93(7), chapter: What is disliked regarding the

authority of ruling, www.sunnah.com; Również: Sahih Muslim (1733c), The Book on Government – 33(3) chapter:

The prohibition of seeking or desiring a position of authority, www.sunnah.com 45 M. Asad, Principles of State and Goverment in Islam, Berkeley-Los Angeles 1961, s. 39-42 (reprint Uni-

versity of California Press).

33

Nakaz ten powinien być uważany za fundamentalną zasadę wszelkiej islamskiej myśli

odnoszącej się do sztuki sprawowania władzy (i należy go interpretować jako obowiązek przeka-

zania władzy ustawodawczej zgromadzeniu wybranemu przez wspólnotę)46.

Prawo do uczestniczenia w sprawach państwa

„Główny cel islamu i jego niezmienne przejawy wchodzą w relację z regułami rządzący-

mi zmiennymi aspektami naszego życia. Islam nie proponuje określonej, niezmiennej formy rzą-

du, ani też nie usiłuje takowej rozwijać. Islam ustanawia zaś fundamentalne zasady, które orien-

tują ogólny charakter rządu, pozostawiając jednocześnie ludziom wybór typu i formy rządu

stosownie do czasu i okoliczności. (…) Ludzie współpracują ze sobą nawzajem, dzieląc wspo-

mniane obowiązki pomiędzy siebie i ustanawiając przesłanki konieczne do ich wypełnienia. Rząd

zawiera wszystkie te przesłanki. Islam zaleca zatem rządy oparte na umowie społecznej. Ludzie

wybierają administratorów i ustanawiają radę do debatowania nad wspólnymi sprawami. Społe-

czeństwo, jako całość uczestniczy w kontrolowaniu administracji”47.

Według islamu władza człowieka sprawowana przez człowieka stanowi jedynie jego

przemijający depozyt: On jest Tym, który uczynił was namiestnikami na ziemi i wyniósł jednych

z was ponad drugimi, według stopni, aby doświadczyć was w tym, co On wam dał (…) [Koran,

6:165].

Źródłem wszelkiej suwerenności jest wola Boga. Jeśli władza dostosowuje się do wymo-

gów stawianych przez szariat, może wymagać posłuszeństwa od swoich obywateli, zgodnie ze

słowami Proroka: „Ten kto słucha mnie, słucha Boga, a kto mi się sprzeciwia, sprzeciwia się Bo-

gu. I ten kto słucha amira (tj. głowy państwa), słucha mnie, a kto się sprzeciwia amirowi, sprze-

ciwia się mnie” 48. Stąd jeśli większość wspólnoty zdecydowała się powierzyć rząd konkretnemu

przywódcy, każdy muzułmanin powinien uważać się moralnie związany takim wyborem, nawet

wbrew swoim osobistym preferencjom49. Natomiast każdy, kto staje się podmiotem władzy, po-

winien przyjąć postawę ogromnego szacunku wobec ludzi, nad którymi i dla których władzę tę

ma sprawować.

46 Tamże, s. 43-45. 47 F. Gülen, Prawa człowieka w Islamie, www.fgulen.com 48 Sahih Muslim (1835c), The Book on Government – 33(8) chapter: The obligation of obeying leaders in

matters that do not involve sin, but it is forbidden to obey them in sinful matters, www.sunnah.com 49 M. Asad, Principles of State…, s. 37-39.

34

Kalif Abu Bakr w swoim pierwszym przemówieniu powiedział: „Współdziałajcie ze mną,

gdy mam rację, poprawiajcie mnie, kiedy popełniam błąd; bądźcie mi posłuszni, dopóki wypeł-

niam polecenia Allaha i Jego Proroka ale odwróćcie się ode mnie, gdy zbaczam”50.

Zatem muzułmanie powinni regulować swoje sprawy metodą konsultacji. Każdy obywa-

tel państwa muzułmańskiego ma prawo do zgłaszania swoich propozycji i rad, jak również do

dostępu do informacji o działaniach władz. Celem tych rad jest upewnienie się, iż szariat jest eg-

zekwowany, prawa obywateli szanowane, a ich obowiązki właściwie wypełniane: [O Proroku!]

Zasięgaj ich rady w każdej sprawie! A kiedy poweźmiesz decyzję, to zaufaj Bogu! Zaprawdę, Bóg

kocha tych, którzy ufają! [Koran, 3:159] oraz Ale to, co jest u Boga, jest lepsze i trwalsze – dla

tych, którzy wierzą i ufają swemu Panu (…) – dla tych, których sprawy są przedmiotem wzajem-

nej narady51. (…) Zapłatą za zło jest zło jemu podobne. Ale kto przebaczy i naprawi, to znajdzie

zapłatę u Boga. Zaprawdę, On nie miłuje niesprawiedliwych! [Koran, 42:38 i 40].

Jeżeli rząd legalizuje czyny zakazane przez szariat lub zakazuje tych, które są przez nią

nakazane, wówczas posłuszeństwo wobec rządu przestaje być wiążące dla wspólnoty, co jasno

wyraził Muhammad: „Muzułmanin musi wysłuchać i posłuchać, czy mu się to podoba, czy nie,

chyba, że jest rozkaz, aby popełnić akt nieposłuszeństwa. Jeśli rozkazem jest popełnienie aktu

nieposłuszeństwa, to nie jest wymagane, aby usłyszeć i być posłusznym”52.

Rządzący nie stoją ponad prawem

W islamie żaden urzędnik, ani przywódca państwa nie stoi ponad prawem. Jest on tylko re-

prezentantem ludu, wybranym przez lud w celu służenia temu ludowi zgodnie z prawem (szariat).

Zatem kiedykolwiek łamie on prawo, czy wyrzeka się go, traci swój autorytet: Bogu nie podoba

się rozgłaszanie złych słów, chyba że ktoś doznał niesprawiedliwości. A Bóg jest słyszący,

wszechwiedzący! [Koran, 4:148].

Pewna kobieta, należąca do znanej i szlachetnej rodziny, została zatrzymana w związku

z kradzieżą. Sprawę przedstawiono Prorokowi wraz z prośbą, aby kobiecie oszczędzić kary. Pro-

rok powiedział: „Allah zniszczył narody żyjące przed wami, ponieważ karały one zwykłych ludzi

za ich przestępstwa, a dostojnikom pozwalały na bezkarne dokonywanie zbrodni. Przysięgam na

50 Hazrat Abu Bakr Siddiq's Speech, www.inter-islam.org; Prawa człowieka w islamie, www.islam.org.pl 51 Poprzez wzajemną naradę islam rozumie obecnie zgromadzenie ustawodawcze wiernych, które powinno

być wybrane przez naród w sposób wolny i niezależny.

35

Tego, Który trzyma moje życie w Swoim ręku, że nawet gdyby Fatima, córka Muhammada, po-

pełniła przestępstwo, obciął bym jej rękę”53.

PRAWA EKONOMICZNE

Prawo do własności

Islam daje człowiekowi prawo do własności i zachęca go do powiększania majątku, tak

by mógł go przekazać na szlachetne cele: O wy, którzy wierzycie! Rozdawajcie z dobrych rzeczy,

które zyskaliście, i z tego, co wyprowadziliśmy dla was z ziemi [Koran, 2:267].

Wszystko, co dana jednostka otrzymuje lub zarabia w sposób dozwolony, staje się jej

własnością osobistą, do której nie ma prawa żadne państwo ani też żadna inna osoba.

W jednym z hadisów Prorok powiedział: „Ktokolwiek zginie, broniąc swego dobytku, jest

męczennikiem (…)”54, zaś w przemówieniu, wygłoszonym z okazji Hadżdżu Pożegnalnego:

„Życie wasze i wasza własność są nietykalne dla innych, aż spotkacie Pana Waszego w Dniu

Zmartwychwstania”55.

Koraniczny nakaz nienaruszalności mieszkania, życia prywatnego i honoru powtarzają rów-

nież hadisy: „Krew, własność i honor muzułmanina musi być święta dla każdego innego muzuł-

manina”56.

Prawo do pracy

Praca w islamie jest nie tylko dostępna dla każdego człowieka, ale jest nawet obowiąz-

kiem każdego mężczyzny wyznającego tę religię57.

52 Sunan an-Nasa'i (4206), The Book of al-Bay'ah – 39(34), chapter: The Punishment Of One Who Is Com-

manded To Commit Sin And Obeys The Command. www.sunnah.com 53 Sahih al-Bukhari (6787), Book of Limits and Punishments set by Allah (Hudood) – 86(11), chapter: To in-

flict the legal punishment on the noble and the weak people, www.sunnah.com 54 Tirmidhi, Diyat, 22(1426), www. saleemdada.weebly.com; również: Jami` at-Tirmidhi (1421), The Book

on Blood Money – 16(22), chapter: What Has Been Related About: Whoever Is killed over his wealth, then he is a

martyr; Sunan an-Nasa’i (4094), The Book of Fighting – 37(23), chapter: The One Who is Killed Defending His

Family; Sunan Abi Dawud (4772), Model Behavior of the Prophet (Kitab Al-Sunnah) – 42(1708), chapter: Fighting

with the thieves, www.sunnah.com 55 Prawa człowieka w islamie, www.way-to-allah.com 56 Bulugh al-Maram (1496), The Comprehensive Book - 16, www.sunnah.com 57 „Prorok zachęcał mężczyzn ze swojej wspólnoty, żeby pracowali. Jeśli mężczyzna jest zdrowy i ma siły

do pracy, nie powinien żebrać ani prosić o jałmużnę, a powinien pracować i utrzymać rodzinę – mąż żonę, syn mat-

36

Zgodnie z islamem żadna dozwolona praca nie hańbi ani nie obniża statusu człowieka.

Prorok Muhammad powiedział: „Lepiej, jeśli człowiek weźmie sznur, narąbie drzewa,

ułoży polana w stos i sprzeda to celem uzyskania jadła lub w celu dobroczynnym – niż ma on

żebrać u kogoś, oczekując litościwego ochłapu”. Powiedział również, że „żebranie dozwolone

jest trzem osobom: człowiekowi, który znajduje się w ubóstwie, człowiekowi poważnie zadłużo-

nemu oraz człowiekowi, który winny jest oddać odszkodowanie za popełnione przestępstwo i nie

jest w stanie uzbierać wymaganej kwoty”58.

Należy jednak pamiętać, że praca nie powinna być celem samym w sobie. Bóg wymaga

od człowieka żeby pracował dla siebie i dla Niego. Dlatego człowiek oprócz pracy na swoje

utrzymanie – dla życia doczesnego (ad-dunja), pracował również i dla swojego życia po śmierci

w Raju.

Prawo do dziedziczenia

Wszystkim krewnym należy się część spadku pozostawionego po zmarłym, a jego wyso-

kość zależy od stopnia ich pokrewieństwa oraz od ilości spadkobierców: Mężczyznom przypada

część tego, co pozostawili rodzice i krewni; i kobietom przypada część tego, co pozostawili rodzi-

ce i krewni. Czy to będzie mało, czy dużo, to jest udział obowiązujący prawnie [Koran, 4:7].

oraz: Dla każdego ustanowiliśmy dziedziców tego, co pozostawili rodzice i bliscy krewni oraz ci,

z którymi związały was przysięgi – dawajcie im więc ich udział. Zaprawdę, Bóg jest świadkiem

każdej rzeczy! [Koran, 4:33].

Ogólną zasadą jest, iż udział kobiety równa się połowie udziału mężczyzny, za wyjątkiem

takich sytuacji w których matka otrzymuje udział równy udziałowi ojca. Powodem, dla którego

kobieta otrzymuje połowę tego, co mężczyzna jest fakt, iż to on ponosi odpowiedzialność za

utrzymanie rodziny. Kobieta nie jest zobowiązana do jakiejkolwiek pomocy w tym zakresie. Jej

majątek oraz zarobki są jej własnością, za wyjątkiem tego co dobrowolnie przekaże mężowi”59.

kę, ojciec córkę…, ale zawsze tym, który zarabia, powinien być mężczyzna”. Abd ul-Karim, Praca dla pieniędzy

i praca dla Allaha, www.hidaya.pl 58 Sunan Abi Dawud (1640), Zakat (Kitab Al-Zakat) – 9(546); chapter: Situations Where Begging Is Al-

lowed And Where It Is Not Allowed, www.sunnah.com 59 H. Abu-Rub, B. Zabża, Status kobiety w islamie, Wrocław 2002, s. 221-223; Prawo do spadku [w:] O is-

lamie, www.sites.google.com; Kobieta w tradycji islamskiej i judeochrześcijańskiej, www.troid.org; Ogólne prawa

kobiety w islamie, www.womenislam.ws/pl

37

PRAWA SOCJALNE

Prawo do nauki

Islam jest religią, która kładzie bardzo duży nacisk na pogłębianie wiedzy (nie tylko reli-

gijnej). Bez znaczenia są tu również płeć czy rasa uczącego się. Prorok powiedział: „Zdobywanie

wiedzy jest obowiązkiem każdego muzułmanina”60, a edukacja powinna być bezpłatna i przymu-

sowa dla wszystkich obywateli, bez względu na religię61.

Pierwsze słowa Koranu, jakie Allah objawił swojemu wysłannikowi, mówią:

Głoś!62 W Imię twego Pana, Który stworzył!

Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej!

Głoś! Twój Pan jest Najszlachetniejszy!

Ten, Który nauczył człowieka przez pióro;

Nauczył człowieka tego, czego on nie wiedział [Koran, 96: 1-5].

Podkreślona w nich została ranga pióra (które było atrybutem wszelkiego rodzaju uczo-

nych) i nauki. Islam nie posługuje się irracjonalnymi dogmatami, natomiast głosi hasło – do Boga

przez rozum (w Koranie wiele razy jest mowa o tym, że w różnych rzeczach, stworzonych przez

Allaha, są znaki dla ludzi, obdarzonych rozumem, dla tych, którzy myślą, albo dla tych, którzy

się zastanawiają)63. Koran zachęca do naukowego zachwytu nad światem. Wierny wierzy, bo

wie, i równocześnie wie, bo wierzy. Prorok powiedział: „Wyższość uczonego człowieka nad [by-

le] czcicielem jest jak wyższość księżyca nad resztą ciał niebieskich. Rzeczywiście uczeni są

spadkobiercami proroków”64.

Muadh bin Jabal (jeden z pierwszych uczonych spośród ansarów) przekazał, że „Prorok

powiedział: Posiadajcie wiedzę, bo w niej tkwi respekt dla Allaha. Podążanie za nią jest poboż-

nością; opanowanie wiedzy jest jak modlitwa z różańcem; nauczanie innych jest jak jałmużna –

ponieważ nauka wyznacza granice tego, co dozwolone i co zakazane, stanowi drogi ludzi do Ra-

ju, jest przyjacielem w samotności, towarzyszem na obczyźnie, kompanem w rozmowie, prze-

wodnikiem w radości i smutku, bronią przeciw wrogom, pięknem wśród przyjaciół”65.

60 Sunan Ibn Majah (229), The Book of the Sunnah – 1, www.sunnah.com 61 M. Asad, Principles of State…, s. 87. 62 „Głoś!” – arabskie słowo „ikra’ ” w dosłownym tłumaczeniu oznacza: „czytaj, recytuj głośno”. 63 Abd ul-Karim, Nauka i wiedza, www.hidaya.pl 64 Jami` at-Tirmidhi (2682), Chapters on Knowledge – 41(19), chapter: What has been related about the su-

periority of fiqh over worship, www.sunnah.com 65 Ansarowie (od arabskiego: al - Ansār - pomocnik) - mieszkańcy Medyny, którzy poparli Proroka

38

Prawo do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych oraz ochrony zdrowia

Islam przyznaje ludziom w potrzebie prawo do wsparcia i pomocy ze strony lepiej sytuo-

wanych członków społeczeństwa. Każdy bez względu na płeć, wyznanie czy rasę ma prawo

otrzymać pomoc, na jaką zasługuje. Biedny powinien otrzymać jałmużnę, a chory pomoc me-

dyczną oraz lekarstwa: W ich majątku mieli odpowiedni udział żebrak i nędzarz [Koran, 51:19].

Ale to, co jest u Boga, jest lepsze i trwalsze – dla tych, którzy wierzą i ufają swemu Panu

(…) i dla tych, którzy udzielają sobie pomocy, kiedy dosięgnie ich krzywda [Koran, 42:36-39].

Bardzo dobrze ten obowiązek ilustrują słowa Muhammada: „Wierni są wobec siebie jak

budynek, każda część wzmacnia inne”66 oraz „Uważajcie. Każdy z was jest pasterzem i każdy

jest odpowiedzialny za swoje stado. Stąd kalif jest pasterzem swoich poddanych i jest za nich

odpowiedzialny (będzie pytany, w jaki sposób prowadził ich sprawy). Mężczyzna jest strażni-

kiem swojej rodziny i jest odpowiedzialny za jej członków (będzie pytany jak dbał o ich fizyczny

i moralny dobrobyt). Kobieta jest strażnikiem domu męża i jego dzieci i jest za nie odpowie-

dzialna (będzie pytana, w jaki sposób dbała o dom i dzieci). Niewolnik jest opiekunem majątku

swego pana (i będzie pytany, w jaki sposób go zabezpieczał). Uważajcie, każdy z was jest opie-

kunem i każdy z was będzie przesłuchiwany w związku z tym zaufaniem”67.

Temu prawu służą również postanowienia dotyczące zakatu68.

Ochrona przed samowolnym uwięzieniem i odpowiedzialnością zbiorową

Koran mówi: (…) Postępujcie bezstronnie. Zaprawdę, Bóg miłuje ludzi, którzy postępują

według słuszności [Koran, 49:9].

Żaden obywatel nie może być uwięziony, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona na

publicznej rozprawie. Aresztowanie człowieka tylko na podstawie podejrzenia i zamknięcie go

w więzieniu, bez odpowiedniego przewodu sądowego oraz stworzenia podejrzanemu warunków

do zorganizowania własnej rzetelnej obrony, jest niedozwolone przez islam69 i ma odzwiercie-

66 Sahih al-Bukhari (2446), Book of Oppressions – 45(5), chapter: To help the oppressed; również: Jami` at-

Tirmidhi (1928), Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives – 27(18), chapter:

What has been related about the Muslim's compassion for the Muslim; Riyad as-Salihin (222), The Book of Miscel-

lany – 1, www.sunnah.com 67 Sahih Muslim (1829a), The Book on Government – 33(5), chapter: The virtue of a just ruler and the pun-

ishment of a tyrant; Encouragement to treat those under one's authority with kindness and the prohibition against

causing them hardship, www.sunnah.com 68 Patrz rozdział zatytułowany: Filary islamu. 69 Prawa człowieka w islamie, www.way-to-allah.com

39

dlenie w przepisach konstytucyjnych państw arabskich oraz Arabskiej Karcie Praw Człowieka

z 2004 roku.

Koran ustanawia również jasną zasadę odpowiedzialności indywidualnej:

(…) Każda dusza zarabia tylko dla siebie i nie poniesie niosąca ciężar ciężaru drugiej.

Potem do waszego Pana powrócicie! Wtedy On obwieści wam to, w czym wyście się różnili [Ko-

ran, 6:164].

Islam utrzymuje, że wszystkie ludzkie istoty są społecznie równe i dlatego powinny

otrzymać te same szanse dla swojego rozwoju i wyrażania się. Z drugiej strony islam opiera

wszystkie swoje ideologiczne koncepcje na prawie boskim (objawionym w Koranie i przedsta-

wionym przez Proroka Muhammada), które dla wierzącego jest wiążące w absolutnym

i niezmiennym sensie. Dlatego w porównaniu z innymi kulturami pozaeuropejskimi, islam trwale

i w zasadniczy sposób opiera się obcym wpływom i zmianom w prawodawstwie, starając się za-

chować ciągłość tradycji szariatu. „Przy czym czyni zrozumienie i interpretację jego prawa zależną

jedynie od wiedzy i sumienia jednostki i nie zmusza jej do zaakceptowania interpretacji żadnej in-

nej jednostki, czy zorganizowanego grona, jako moralnie wiążącej. Pomimo częstych naruszeń tej

zasady w trakcie muzułmańskiej historii, nauki islamu są jednoznaczne w tym temacie70.

Problemem współczesnych muzułmanów nie jest przestrzeganie zasad religijnych, ale

głębokie odejście od reguł islamu.

70 Dhul-Qarnain, Zasady państwa…, www.aleksanderdwurogi.wordpress.com

40

KAIRSKA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA W ISLAMIE

Deklaracja kairska jest międzynarodowym dokumentem podpisanym dnia 5 sierpnia 1990

roku w Kairze przez 45. ministrów spraw zagranicznych reprezentujących kraje zrzeszone w Or-

ganizacji Konferencji Islamskiej71, określającym podstawy prawodawstwa w zakresie praw

człowieka w krajach, w których podstawą regulacji prawnych jest szariat (prawo koraniczne)72.

Zgodnie z przepisem art. 24: „Wszystkie prawa i wolności przewidziane w niniejszej

Deklaracji podlegają islamskiemu szariatowi”.

W art. 1 p. a. Deklaracji czytamy: „Wszyscy ludzie tworzą jedną rodzinę, której członko-

wie są zjednoczeni przez poddanie się Bogu i pochodzenie od Adama. Wszyscy ludzie są równi

pod względem godności i podstawowych obowiązków i odpowiedzialności, bez jakiejkolwiek

dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, język, płeć, wyznanie religijne, poglądy politycz-

ne, status społeczny lub inne względy. Prawdziwa wiara jest gwarancją wzrostu godność na dro-

dze do ludzkiej doskonałości”. Zaś w art. 4, że „Każdy człowiek ma prawo do nietykalności

i ochrony jego dobrego imienia oraz honoru – za życia i po śmierci. Państwo i społeczeństwo

chronią jego szczątki i miejsce pochówku”. Art. 6 p. a. dodaje: „Kobieta jest równa mężczyźnie

w godności ludzkiej (…)”. Przepis art 19 deklaruje równość wszystkich osób wobec prawa, gwa-

rancję równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, indywidualną odpowiedzialność i stanowi

zasadę domniemania niewinności oskarżonego, dopóki jego wina nie zostanie dowiedziona pod-

czas sprawiedliwego procesu, w którym przysługują mu wszelkie gwarancje obrony. Znajduje się

tam również zapis, mówiący, że: „nie wymierza się żadnej kary, jak tylko zgodnie z prawem is-

lamskim”, co w praktyce oznacza m.in. akceptację kary chłosty.

W Deklaracji kairskiej znajduje się również zapis dotyczący rodziny, mówiący o tym, że

jest ona „fundamentem społeczeństwa, a małżeństwo jest podstawą jej powstania. Mężczyźni

i kobiety mają równe prawo do małżeństwa i nie ma ograniczeń wynikających z rasy, koloru skó-

ry lub narodowości, które uniemożliwiałyby im korzystanie z tego prawa” (art. 5 p. a.), ale

w praktyce ograniczenia wynikają z religii – muzułmanka nie może poślubić nie-muzułmanina.

(wynika to z koranicznego zakazu: (…) Jeśli uznacie je za wierzące, to nie odsyłajcie ich do nie-

wiernych: one nie są już im dozwolone ani oni nie są dozwoleni dla nich. (…) [Koran, 60:10]).

71 Od 2011 roku Organizacja Współpracy Islamskiej. 72 Deklaracja liczy łącznie 25 artykułów. Tekst deklaracji w języku angielskim: www.umn.edu

41

Taki związek w świetle szariatu jest uznawany za cudzołóstwo. Jest to kwestia, co do której

uczeni w islamie są jednomyślni, zarówno żyjący w dawnych, jak i w czasach współczesnych.

Deklaracja nakłada wyłącznie na mężczyznę obowiązek dbania o dobro rodziny

i odpowiedzialności za nią (art. 6 p. b.).

W dokumencie tym (art. 10) jedynie islam określony został, jako „religia prawdziwa

i czysta”. Co prawda zabrania się wywierania jakiejkolwiek presji na człowieka, wykorzystując

jego ubóstwo lub niewiedzę w celu zmiany wyznania (nawrócenia go na inną religię) albo uczy-

nienia go ateistą, ale należy pamiętać o surowych karach, jakie zgodnie z prawem koranicznym

grożą odstępcom od wiary (m.in. kara śmierci – gdy apostata upublicznia swoje nawrócenie)73.

Karta wprowadza (z zachodniego punktu widzenia) ograniczenia swobody wypowiedzi.

Wyrażanie opinii musi odbywać się w sposób „zgodny z zasadami szariatu”, a wolność słowa nie

może być wykorzystywana do „osłabienia wiary” (art. 22).

Muzułmanie odpierają zarzuty mówiące o tym, że w związku z przyjęciem szariatu jako

nienaruszalnego i podstawowego systemu prawnego, dokument ten jest w istocie sprzeczny

z przyjętymi w zachodnim świecie prawami człowieka. Według nich, dokument reprezentuje

stanowisko ugodowego, a nie radykalnego, islamu i jest „komplementarny” do Powszechnej De-

klaracji Praw Człowieka, której wiele z pośród państw islamskich nie przyjęło.

73 Islam a demokracja – z prof. Valentiną Colombo rozmawia Włodzimierz Rędzioch, „Niedziela ogólno-

polska” Nr 5/2013, s. 18-19.

42

ARABSKA KARTA PRAW CZŁOWIEKA

Karta została przyjęta w Tunisie na szczycie Ligi Państw Arabskich dnia 22 maja 2004

roku, weszła w życie w marcu 2008 roku, po akceptacji przez dziesięć krajów: Algierię, Bahrajn,

Jordanię, Libię, Palestynę, Katar, Arabię Saudyjską, Syrię, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Je-

men74. Karta składa się z preambuły i 53 artykułów.

Tekst Karty rozpoczyna się potwierdzeniem uniwersalności i niepodzielności praw czło-

wieka.

Dokument uznaje m.in. prawo narodów do:

• samostanowienia i rozporządzania własnymi bogactwami i zasobami naturalnymi,

• swobodnego wyboru systemu politycznego,

• suwerenności państwowej i integralności terytorialnej,

• stawiania oporu obcej okupacji.

Art. 5 Karty uznaje przyrodzone prawo do życia każdej istoty ludzkiej. „To prawo powin-

no być chronione przez ustawę. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia”.

Według. art. 6 „Wyrok śmierci może być tylko wydany za najcięższe zbrodnie, zgodnie

z ustawą obowiązującą w chwili popełnienia zbrodni, a także na podstawie prawomocnego wyro-

ku wydanego przez właściwy sąd. Każdy skazany na śmierć ma prawo do ubiegania się o uła-

skawienie lub zmianę kary.

Art. 7 doprecyzowuje powyższy zapis stanowiąc, że wyrok śmierci nie może zostać orze-

czony w stosunku do osoby poniżej 18 roku życia, (chyba, że inaczej zastrzeżono w ustawie ob-

owiązującej w chwili popełnienia zbrodni) oraz wobec kobiet ciężarnych, ani w stosunku do ma-

tek wychowujących dzieci w ciągu dwóch lat od porodu.

Art. 8 Karty ustanawia zakaz fizycznych tortur oraz okrutnego, poniżającego, upokarzają-

cego i nieludzkiego traktowania. Nakłada jednocześnie na każde państwo (będące stroną) obo-

wiązek ochrony każdej osoby podlegającej jego jurysdykcji.

Karta w art. 8 p. 2 deklaruje, że „Popełnienie takich czynów (bądź uczestnictwo w nich)

będzie uważane za zbrodnię” oraz „Każde Państwo-Strona gwarantuje w swoim systemie praw-

nym zadośćuczynienie każdej ofierze tortur oraz prawo do rehabilitacji i odszkodowania”.

74 Karta w obecnym kształcie jest nowelizacją wersji z 1994 roku i stanowi część szerszego procesu moder-

nizacji Ligi Państw Arabskich, który zakłada również stworzenie Rady Pokoju i Bezpieczeństwa oraz utworzenie

tymczasowego Parlamentu Arabskiego.

43

Według art. 11 Arabskiej Karty Praw Człowieka „Wszyscy ludzie są równi wobec prawa

i mają prawo do korzystania z ochrony bez dyskryminacji”.

Ponadto Karta uznaje m.in. prawo do:

• Zdrowia (zakaz poddawania medycznym czy naukowym eksperymentom oraz pobierania

organów – bez wyraźnej zgody i świadomości konsekwencji) – art. 9;

• Wolności (zakaz niewolnictwa, handlu ludźmi, zmuszania do pracy czy zmuszania do

prostytucji) – art. 10;

• Równości przed sądami i trybunałami (art. 12);

• Sprawiedliwego procesu (art. 13);

• Wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 14);

• Domniemania niewinności (art. 16);

• Posiadania własności prywatnej (art. 31);

• Pracy, (przy czym wyraźnie zastrzeżono, że „nie ma żadnej dyskryminacji między męż-

czyzną a kobietą w korzystaniu ze szkoleń, stażu pracy i ochrony stanowiska pracy, a tak-

że w otrzymywaniu takiego samego wynagrodzenia za identyczną pracę (art. 34);

• Rozwoju (art. 37);

• Odpowiedniego poziomu życia swojego i rodziny (art. 38);

• Opieki zdrowotnej (art.39);

• Bezpłatnej edukacji, (co najmniej na poziomie podstawowym i elementarnym (art. 41);

• Udziału w życiu kulturalnym i czerpania z osiągnięć postępu naukowego i jego zastoso-

wań (art. 42).

Artykuł 22 przyznaje każdemu prawo do uznania jego podmiotowości prawnej.

Artykuły od 24 do 29 stanowią gwarancje praw obywatelskich, m.in. do:

swobodnego uczestnictwa w aktywności politycznej (art. 24, pkt. 1);

korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego (art. 24, pkt. 3);

wolności stowarzyszeń i spokojnego zgromadzania się (art. 24, pkt. 6);

posiadania obywatelstwa (art. 29, pkt 1);

Karta wiele spraw pozostawia kompetencji ustawodawstwa narodowego (m.in. kwestie

zawarcia małżeństwa i rozwodu (art. 33, pkt 1), czy kary śmierci (art. 6 i 7).

Ponadto dokument ten zezwala także na nałożenie ograniczeń na: wolność myśli, sumie-

nia i wyznania (art. 30) oraz prawa do informacji, swobodnego wyrażania opinii i refleksji

44

(art., 32), zgodnie z obowiązującą w islamie zasadą zakazująca obraźliwych wypowiedzi wobec

religii i muzułmanów75.

Chociaż art. 25 stanowi, że „Osobom należącym do mniejszości narodowych nie można

odmówić prawa do posiadania własnej kultury, używania własnego języka i praktyki własnej

religii. Wykonywanie tych praw jest zagwarantowane przez prawo”.

Artykuł 28 Karty gwarantuje każdemu prawo do ubiegania się o azyl polityczny w innym

państwie w celu uniknięcia prześladowań, (ale wyraźnie zastrzega, że „Prawo to może nie odno-

sić się do osoby oskarżonej za przestępstwo według prawa zwyczajowego”).

Artykuł 45 ustanawia Arabski Komitet Praw Człowieka składający się z siedmiu człon-

ków, wybranych w tajnym głosowaniu przez Państwa-Strony niniejszej Karty, na czteroletnie

kadencje, z możliwością reelekcji76.

Kartę musi ratyfikować jeszcze prawie połowa państw członkowskich77. Państwa, które

ratyfikują Kartę będą musiały zmienić swoje prawa, tak by były w zgodzie z jej zapisami, ale

żadne z nich jeszcze się tego nie podjęło78.

Ostatecznie sukces Karty będzie zależał od dobrej woli poszczególnych państw.

75 Patrz rozdział II Prawa człowieka w islamie, p. 2 Prawa polityczne (wolność słowa). 76 Patrz: Arabska Karta Praw Człowieka, przyjęta w Tunisie dnia 22 maja 2004 r., tłum. K. Stasiak, „Studia

Prawnicze KUL” 2007, nr 1 (29), s. 151-166. 77 Niektóre arabskie, regionalne i międzynarodowe organizacje przyjęły strategię nielobbowania za ratyfi-

kacją Karty, ponieważ zaprzecza ona międzynarodowym standardom w wielu fundamentalnych kwestiach. W Liba-

nie wybuchła dyskusja na temat tego, że w rzeczywistości Karta oferuje mniej ochrony dla obywateli niż prawo

krajowe. Z tego samego powodu niektóre organizacje tunezyjskie, w tym także organizacje walczące na rzecz praw

kobiet, apelowały do rządu o nieratyfikowanie Karty. M. Rimshawi (tłum. A. El - Maaytah), Arabska Karta Praw

Człowieka - krótka historia, www.stosunki.pl 78 Do ukonstytuowania się Komitetu doszło w styczniu 2009 roku. Jego skład tworzą przedstawiciele

pierwszych siedmiu krajów, które Kartę ratyfikowały (Jordanii, Syrii, Bahrajnu, Libii, ZEA, Algierii i Palestyny).

Komitet ma sprawować nadzór nad implementacją Karty. Będzie również otrzymywał od państw raporty na temat

rozwoju działań na rzecz wdrożenia Karty i wysuwał swoje tezy i rekomendacje w upublicznionych dokumentach.

Dotychczas Komitet podkreślał, że jest niezależnym ciałem, a jego członkowie nie działają z inicjatywy rządowej,

czy innych organów Ligi Arabskiej. Komitet zażądał także swojego własnego profesjonalnego sekretariatu oraz

wsparcia finansowego i technicznego od Ligi Arabskiej, www.stosunki.pl

45

WYBRANE PAŃSTWA ARABSKIE

46

Współczesne państwa arabskie to kraje, w których znaczącą

część ludności stanowią Arabowie lub które są ściśle związane z

Arabami. Pojęcie „państwa arabskiego” nie jest zdefiniowanym.

Wyznaczają go zachodzące na siebie kryteria językowe, historycz-

ne, kulturowe i polityczne.

Państw arabskich nie można utożsamiać z ogółem krajów

islamskich – są one wyodrębnione ze względu na istnienie kulturo-

wej i językowej wspólnoty (choć Malta nie jest uznawana za państwo arabskie, mimo że jej język

wyrósł z języka arabskiego, a kultura arabska została ukształtowana przez wiele religii).

Arabowie stanowią, według różnych źródeł, jedynie od 15 do 20% wszystkich wyznaw-

ców islamu, zaś państwem o największej populacji muzułmanów na świecie jest Indonezja – kraj

niearabski. Tuż po niej na liście plasują się państwa spoza świata arabskiego: Pakistan, Indie i

Bangladesz.

Do państw arabskich nie wlicza się także tych, w których Arabowie stanowią mniejszość

etniczną (np. Iran, Turcja) lub których kultury i dzieje kształtowali, lecz obecnie nie odgrywają w

nich większej roli. Wlicza się do nich natomiast państwa nie zamieszkane

w większości przez etnicznych Arabów, ale w których wpływy arabskiej kultury są silne i które

wykazują dążenia do integracji ze światem arabskim (np. Dżibuti, Komory, Somalia)79.

Krajem arabskim o największej liczbie ludności jest Egipt (ok. 82,06 mln w 2013 roku)80.

47

MONARCHIE ABSOLUTNE

Królestwo Arabii Saudyjskiej

(Al-Mamlaka al-Arabija as-Su’udijja)

Dewiza: Nie ma boga prócz Allaha,

a Mahomet jest Jego Prorokiem

STOLICA: Ar-Rijad

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 13 prowincji (manatiq

idāriyya): Al-Baha, Al-Hudud asz-Szamalija, Al-Dżauf, Medy-

na, Al-Kasim, Rija, Al- Tarika, Asir, Hail, Dżizan, Mekka, Nad-

żran, Tabuk.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski (język angielski jest po-

wszechnie używany w życiu gospodarczym).

WALUTA: 1 rial saudyjski (SAR) = 100 halala.

ŚWIĘTO NARODOWE:

23 września (proklamowanie Królestwa Arabii Saudyj-

skiej w 1932 roku).

USTRÓJ: monarchia absolutna.

KONSTYTUCJA: Podstawowe Prawo Rządzenia oktrojowa-

ne przez króla Fahda w 1992 roku.

Według art. 1 tego dokumentu Arabia Saudyjska jest suwerennym państwem islamskim,

jego religią jest islam a konstytucją Koran oraz Sunna Proroka81.

GŁOWA PAŃSTWA:

Król – noszący tytuł Strażnika Dwóch Świętych Meczetów, sprawujący jednocześnie

funkcję premiera.

79 Kraje arabskie, www.a-retra.pl 80 Population, total, www.data.worldbank.org 81 The basic law of governance, www.saudiembassy.net

Sybmolika:

Flaga Arabii Saudyjskiej jest

zielonym prostokątem (zieleń -

symbolizuje islam)

z białym napisem w języku arab-

skim: (Nie ma Boga prócz Allaha,

a Muhammad jest jego proro-

kiem) – będący wyznaniem wiary

(szahada).

Pod napisem widnieje wizerunek

szabli.

Godło Arabii Saudyjskiej zostało

przyjęte w 1950 roku.

Przedstawia zieloną palmę, a pod

nią dwie skrzyżowane szable

orientalne, co jest odzwierciedle-

niem życie na pustyni, bronionego

z całą gorliwością.

48

Według art. 5, p. b. konstytucji Arabii Saudyjskiej następstwo tronu przechodzi na synów

króla, założyciela państwa – Abd al - Aziza Bin Abd al - Rahmana al - Fajsal Al Sauda i dzieci

ich dzieci.

W październiku 2006 roku na mocy dekretu królewskiego doprecyzowane zostały zasady

sukcesji tronu przewidujące wybór następcy tronu, a w niektórych sytuacjach również króla,

przez Radę Wierności Tronu składającą się z prominentnych członków rodziny królewskiej. Jego

przepisy wejdą w życie z chwilą śmierci obecnego monarchy.

WŁADZA WYKONAWCZA i USTAWODAWCZA: spoczywa w rękach króla i Rady Mini-

strów.

Królowi w wykonywaniu jego obowiązków pomaga Rada Ministrów, która ustala prero-

gatywy Rady dotyczące spraw wewnętrznych i zewnętrznych oraz organizację i współkoordyna-

cję między organami państwowymi. Określa również zakres praw i obowiązków ministrów (art.

56 konstytucji).

Wszyscy ministrowie oraz szefowie agend rządo-

wych są powoływani dekretem królewskim na 4-letnią

kadencję (z możliwością reelekcji). Wśród nich wielu po-

chodzi z rodziny królewskiej. Ponoszą oni solidarną i in-

dywidualną odpowiedzialność przed królem za realizację

szariatu i ogólną politykę państwa.

Królowi przysługuje prawo rozwiązania i reorgani-

zacji Rady Ministrów.

Artykuł 7 konstytucji deklaruje, że Rząd Arabii

Saudyjskiej czerpie moc z Koranu Świętego i tradycji

Proroka.

Organem doradczym króla, o stopniowo poszerzanych kompetencjach, jest w całości

mianowane przez monarchę, 150-osobowe zgromadzenie doradcze – Rada Konsultacyjna (Majlis

al-Shura).

→ W 2003 roku monarcha oświadczył, że trzecia część Rady będzie pochodziła z wyborów,

a kadencja Rady zostanie określona na 4 lub 5 lat. Jednak do dzisiaj żadna z zapowiedzi nie zo-

stała zrealizowana.

We wrześniu 2011 roku król Arabii Saudyj-

skiej ogłosił, że kobiety otrzymają czynne

i bierne prawa wyborcze w wyborach lokal-

nych oraz będą mogły zasiadać

w Radzie Konsultacyjnej.

Zgodnie z deklaracją króla, Saudyjki we-

zmą pierwszy raz udział w wyborach muni-

cypalnych, które odbędą się

w 2015 roku.

W 2009 roku Nouora Al-Fayez,

jako pierwsza kobieta w historii

objęła stanowisko ministra –

w nowoutworzonym departamencie

edukacji kobiet.

„To zaszczyt nie tylko dla mnie, ale dla

wszystkich Saudyjek. Wierzę, że wraz ze

współpracownikami stawię czoła wyzwaniom

i przeprowadzę pozytywne zmiany” –

powiedziała obejmując stanowisko.

49

Członkiem Rady może zostać Saudyjczyk, który ukończył 30. rok życia i cieszy się dobrą

reputacją82.

Król może zwołać na wspólne posiedzenie Radę Konsultacyjną i Radę Ministrów oraz

zaprosić inne zainteresowane osoby. Cel wspólnego spotkania jest uzależniony od woli monarchy

(art. 69 konstytucji).

W myśl art. 44 konstytucji wszystkie władze w Arabii Saudyjskiej powinny współpraco-

wać ze sobą podczas wykonywania swoich obowiązków – w zgodzie z konstytucją i innymi

ustawami.

PRAWO: Zgodnie z art. 1 ustawy zasadniczej: „konstytucją” i najważniejszym źródłem prawa

w Arabii Saudyjskiej jest Koran i Sunna.

Na straży przestrzegania prawa stoi król (art. 50), a sądy wydają wyroki w jego imieniu.

Obok prawa koranicznego (szariatu) – w kwestiach nieuregulowanych przez Koran

i Sunnę – widoczne są wpływy prawa egipskiego i francuskiego.

Konstytucja gwarantuje niezawisłość sądów i równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości

dla wszystkim obywateli (art. 43 i 47).

→ Szkoła prawa: hanbalicka.

RELIGIA: islam (w fundamentalnym wydaniu – wahabizm)83.

PARTIE POLITYCZNE: W Arabii Saudyjskiej oficjalnie nie działają partie polityczne

ani związki zawodowe.

82 A. Bakalarz, Próby reform politycznych w Arabii Saudyjskiej a opozycja ze strony islamistów [w:] „Kra-

kowskie Studia Międzynarodowe” Nr 3/2007, s. 14-36. 83 Wahhabizm – jest islamskim ruchem religijnym i politycznym powstałym w XVIII wieku na terenie Ara-

bii. Swą nazwę wziął od imienia twórcy tego ruchu, muzułmańskiego teologa Muhammad Ibn Abd al-Wahhaba

(1703-1792). Nurt ten opiera się na fundamentalizmie – tj. głosi powrót do źródeł: pierwotnej czystości islamu, pro-

stoty i surowości obyczajów. Za podstawy wiary wahhabici uznają Koran i hadisy, interpretowane dosłownie. Ruch

ten zwalczał mistycyzm muzułmański (sufizm), potępia kult świętych oraz świętych miejsc (z wyjątkiem Mekki i

Medyny), podkreśla człowieczy aspekt natury Muhammada. Na poziomie polityki dąży do stworzenia harmonijnych

stosunków między sprawiedliwym i łagodnym władcą a bezwzględnie posłusznym mu ludem.

W myśl przepisu art. 26 konstytucji: Państwo chroni prawa człowieka, zgodnie z islamskim szariatem.

System sądownictwa oparty jest na prawie koranicznym, a sądy religijne sprawują absolutną władzę

nad wszystkimi dziedzinami życia.

50

CIEKAWOSTKI:

Arabia Saudyjska jest jednym z najszybciej rozwijających się i najbogatszych państw

świata.

Według art. 9 konstytucji jądrem społeczeństwa saudyjskiego jest rodzina. „Jej członko-

wie powinni być wychowywani zgodnie z zasadami religii islamskiej, w lojalności i po-

słuszeństwie wobec Boga, Jego Posłańca, poszanowaniu opiekunów oraz miłości i dumie

z ojczyzny – jej wspaniałej historii i wiary”. Przepis art. 10 zapewnia, że państwo będzie

dążyć do wzmocnienia więzi rodzinnych, zachowania wyznawanych wartości islamskich

i arabskich oraz dbać o wszystkich swoich obywateli poprzez zapewnienie im, w miarę

możliwości, odpowiednich warunków dla osobistego rozwoju. Art. 34 zaś nakłada na

wszystkich obywateli obowiązek obrony islamskiej religii, społeczeństwa i państwa.

Prawo i zwyczaje Arabii saudyjskiej są specyficzną konsekwentną uwarunkowań kultu-

rowych, religijnych i historycznych, a surowe warunki życia pustyni, tradycje plemienne

oraz prawodawstwo oparte o wahabicką interpretację szariatu, stworzyły społeczeństwo

niezwykle surowe, nieprzejednane i konserwatywne84.

Zgodnie z saudyjską interpretacją szariatu kobiety muszą być odseparowane

od mężczyzn, w związku z czym nie mogą korzystać z komunikacji miejskiej, wspólnych

wind i restauracji. Kobietom, bez względu na wiek, nie wolno opuszczać domu bez zgody

i towarzystwa męża, brata, ojca, syna albo kuzyna, a o każdym ich kroku, łącznie

z wyborem miejsca pracy, decyduje męski opiekun. Arabia Saudyjska jest jedynym kra-

jem na świecie, w którym kobiety obowiązuje zakaz prowadzenia samochodu. Saudyjki

nie mogą jeździć również na rowerze. Poza tym w miejscach publicznych kobiety muszą

być zakryte, najlepiej nikabem, nie wolno im też przebywać samotnie w towarzystwie ob-

cych mężczyzn (gdyż prowadzi do oskarżenia o rozwiązłość i prostytucję, ponadto plami

honor (ird) kobiety)85. Nieposłuszeństwa tropi policja religijna – Muttawa, podlegająca

84 D. Zarzycka, Za czarną zasłoną. Kobiety w Arabii Saudyjskiej, www.bliskiwschod.pl 85 Ponieważ za honor kobiety odpowiedzialny jest jej opiekun, wszelkie naruszenie jej honoru jest jedno-

cześnie ujmą na jego honorze (namus). Ta idea wykształciła w społeczności saudyjskiej koncepcję honorowego

zabójstwa.

51

Komitetowi Krzewienia Cnót i Zapobiegania Złu. Złamanie wielu z tych zakazów grozi

chłostą86. Ponieważ prawa dotyczące kobiet nie są szczegółowo spisane, prowadzi to, do

dowolnej ich interpretacji przez poszczególne autorytety religijne (ulemów) lub prawnicze

(muftich)87.

Niemuzułmanom nie wolno przebywać na terenie Mekki i Medyny, świętych miast isla-

mu, ani na drogach prowadzących do tych miejsc. Wyznawcy innych religii,

w tym również obcokrajowcy, mają całkowity zakaz sprawowania obrządków religijnych,

zarówno publicznie jak i prywatnie. Obowiązuje zakaz posiadania publikacji chrześcijań-

skich oraz krzyży, a nawet Biblii. Cudzoziemcom wolno jednak, po ukazaniu paszportu

potwierdzającego brak obywatelstwa Arabii Saudyjskiej, korzystać z kapliczek na terenie

ambasad.

System karny jest bardzo surowy. Za kradzież

przewidziana jest kara obcięcia palca, a nawet całej

dłoni. Śmiercią poprzez ścięcie arabskim mieczem,

karani są nie tylko mordercy i gwałciciele, ale także

ludzie, którzy porzucili islam. Wykonuje się tam

również karę śmierci przez ukamienowanie. Egze-

kucje wykonywane są publicznie88. Za pomniejsze przestępstwa, jak „dewiacje seksual-

ne” czy pijaństwo stosuje się publiczną chłostę.

Zeznania kobiety przed sądem nie mogą stanowić dowodu, a jedynie poszlakę i mają zna-

czenie tylko wtedy, gdy nie ma świadków płci męskiej89.

W 2013 roku Arabia Saudyjska, po raz pierwszy w swojej historii, prawnie zakazała

przemocy wobec kobiet. Rząd na początku września tego roku zatwierdził ustawę nakazu-

jącą karanie za fizyczną i seksualną przemoc wobec kobiet zarówno w domu, jak i w pra-

cy. Zgodnie z ustawą wszystkie formy przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej będą

traktowane jak przestępstwo – informował anglojęzyczny dziennik „Saudi Gazette”, po-

86 L.L. Contribut, With youth pounding at kingdom's gates, Saudi Arabia begins religious police reform,

www.csmonitor.com 87 Tak daleko idący radykalizm w podziale ról społecznych to dość młody trend. Arabia Saudyjska zaczęła

tworzyć tak fundamentalistyczne prawa dopiero po rewolucji w Iranie. Kobiety urodzone przed 1979 rokiem pamię-

tają, że jeździły samochodami, nie nosiły pełnego okrycia ciała i rozmawiały z obcymi mężczyznami. D. Zarzycka,

Za czarną zasłoną…,www.bliskiwschod.pl 88 Geografia Wschodu. Arabia saudyjska, www.sites.google.com 89 www.imperializm.blox.pl

Fot. www.askdrrobert.dr-robert.com

52

wołując się na źródła w Ministerstwie Spraw Społecznych. Według saudyjskiej gazety

minimalna kara więzienia to jeden miesiąc, a maksymalna – rok. Skazany może też zostać

ukarany grzywną 5-50 tys. riali saudyjskich (od ok. 4250 do ok. 42 500 zł). W przypadku

recydywy kara zostanie podwojona. Ponadto przepisy przewidują, że każdy, kto wie

o przypadkach nadużyć i przemocy, będzie musiał natychmiast zgłosić je władzom. Or-

gany ścigania są teraz odpowiedzialne za ściganie sprawców. Ustawa ma ponadto zapew-

niać ofiarom przemocy pomoc i leczenie90.

Od kilku lat w Arabii Saudyjskiej odbywa się osobliwy konkurs piękności, w którym ju-

rorzy oceniają przywiązanie do tradycyjnych wartości i zasad islamu. Miss Pięknych

Obyczajów musi być pobożna i powinna okazywać rodzicom szacunek. Oceniane jest nie

jej piękno zewnętrzne, lecz piękno duszy i moralność kobiety. Konkurs ten jest przykła-

dem adaptowania na gruncie konserwatywnego islamu pomysłów zachodniej kultury ma-

sowej, które zalewają świat arabski poprzez telewizję satelitarną i Internet oraz cieszy się

coraz większa popularnością91.

Zmarły w styczniu 2015 roku król Abd Allah sfinansował w 2005 roku operację bliźnia-

czek syjamskich Olgi i Darii z Janikowa, zrośniętych dolną częścią kręgosłupa. Operacja

trwała 18 godzin, składała się z 10 etapów, uczestniczyło w niej 50 lekarzy i pielęgniarek.

Władze Janikowa nadały królowi tytuł honorowego obywatela miasta, zaś

w marcu 2005 roku Międzynarodowa Kapituła Orderu Uśmiech przyznała arabskiemu

władcy Order Uśmiechu. Król odebrał nagrodę w Warszawie dwa lata później (w 2007

roku), kiedy prezydent Lech Kaczyński odznaczył saudyjskiego władcę Orderem Orła

Białego92.

90 www.saudiembassy.net oraz Przełomowe przepisy w Arabii Saudyjskiej. Będą kary za przemoc domową

wobec kobiet, www.niebieskalinia.pl 91 Jak zostać miss Arabii Saudyjskiej nie odsłaniając twarzy?, www.wiadomosci.wp.pl 92 www.wiadomosci.onet.pl

53

Sułtanat Omanu

(Saltanat Uman)

STOLICA: Maskat.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 5 regionów (mintakat):

Ad-Dahilijja, Al-Batina, Al-Wusta, Asz-Szarkijja, Az-Zahira

oraz 4 gubernatorstwa (muhafazy): Maskat, Musandam, Dho-

far, Al-Burajmi.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski, w użyciu są także języki:

angielski, perski, beludżi i urdu.

WALUTA: rial omański (OMR) – 1 rial = 1000 baiza.

ŚWIĘTO NARODOWE:

18 listopada – urodziny sułtana.

USTRÓJ: monarchia absolutna.

KONSTYTUCJA: dekret królewski z dnia 6 listopada 1996

roku (tzw. prawo podstawowe), znowelizowane w 2011 roku,

pełni funkcję ustawy zasadniczej93.

→ Uregulowane w nim zostały zasady sukcesji tronu oraz

funkcjonowania rządu i zgromadzenia doradczego, jak i za-

gwarantowane podstawowe prawa obywatelskie.

Sułtanat Omanu jest arabskim i islamskim niezależnym

państwem o pełnej suwerenności. Filarami społeczeństwa

gwarantowanymi przez prawo są sprawiedliwość, równość

oraz równość szans między Omańczykami. Współpraca,

współczucie, silne więzi między obywatelami i wzmocnienie jedności narodowej są obowiąz-

kiem. Państwo zabrania wszystkiego, co może prowadzić do podziałów, niezgody lub zakłócenia

jedności narodowej (art. 1 w zw. z art. 12 dekretu).

93 The basic statute of the state, www.mola.gov.om

Symbolika:

Barwa czerwona na fladze Omanu

symbolizuje bitwy jakie mieszkań-

cy kraju prowadzili z obcymi na-

jeźdźcami (do 1970 roku flaga

Omanu była cała czerwona).

Kolor biały wyraża wiarę ludu Oma-

nu w pokój i pomyślność.

Zieleń jest symbolem płodności

i roślinności, a także reprezentuje

region górski Dżabal al-Achdar

(Góra Zielona).

Godło przedstawia tradycyjny

arabski sztylet (dżambia), znajdu-

jący się w pochwie, oraz skrzyżo-

wane z nim dwie zakrzywione tra-

dycyjne arabskie szable.

Taki układ broni białej jest symbo-

lem panującej w Omanie od 1746

roku dynastii Saidów.

Godło znajduje się również na

fladze Omanu.

54

Artykuł 17 ustawy zasadniczej mówi, że: „Wszyscy obywatele są równi wobec prawa

i mają te same prawa i obowiązki publiczne. Nie istnieje żadna dyskryminacja między nimi ze

względu na płeć, pochodzenie, kolor skóry, język, religię, miejsce zamieszkania czy status spo-

łeczny”. Zaś art. 9 przyznaje obywatelom prawo do udziału w życiu publicznym.

GŁOWA PAŃSTWA: Głową państwa, szefem rządu, mini-

strem spraw zagranicznych, obrony i finansów jest sułtan.

→ W 1970 roku Kabus ibn Said Al Said odsunął od rządów

swojego ojca i od tego czasu, jako sułtan Omanu sprawuje rzą-

dy. Przeprowadzony przez niego program reform otworzył Oman na świat oraz dopomógł

w utrzymaniu, mających długie tradycje, politycznych i militarnych związków z Wielką Bryta-

nią, a umiarkowana, niezależna polityka zagraniczna umożliwiła zachowanie dobrych stosunków

z krajami Bliskiego Wschodu.

Emir wybierany jest spośród męskich potomków założyciela dynastii – Ahmada ibn Saida.

Rada Rodziny Królewskiej w terminie trzech dni od opróżnienia tronu powinna wskazać następcę tronu.

Następca tronu powinien być pełnoletni, w pełni władz umysłowych, prawego pochodzenia

– od muzułmańskich rodziców legitymujących się obywatelstwem Omanu (art. 5).

Jeśli Rada Rodziny Panującej nie jest w stanie dokonać wyboru następcy tronu, wówczas Rada Obrony

wraz z przewodniczącym Rady Państwa, Rady Konsultacyjnej, prezesem Sądu Najwyższego oraz jego dwoma

najstarszymi wiceprezesami powołuje osobę desygnowaną wcześniej przez sułtana w liście skierowanym

do Rodziny Panującej.

Po objęciu tronu, przed przystąpieniem do wykonywania swoich obowiązków sułtan składa przysięgę

na wspólnej sesji połączonych izb Rady Omanu. W rocie przysięgi znajduje się zobowiązanie do przestrzegania

ustawy zasadniczej i prawa oraz ochrony interesów i wolności obywateli, a także zachowanie niepodległości kraju

i jego integralności terytorialnej (art. 7 dekretu).

Sułtan jest symbolem oraz gwarantem jedności narodowej oraz jej opiekunem i obrońcą.

Osoba sułtana jest nietykalna, ma być szanowana a jego rozkazy mają być przestrzegane. Repre-

zentuje państwo wewnątrz i na zewnątrz – we wszystkich stosunkach międzynarodowych (art. 41

w zw. z art. 42 dekretu).

Sułtan jest najwyższym organem władzy wykonawczej. Monarchę w formułowaniu

i wdrażaniu polityki państwa wspiera Rada Ministrów oraz inne wyspecjalizowane rady. Sułtan

przewodniczy Radzie Ministrów lub wyznacza osoby do przewodniczenia jej. Decyduje o two-

rzeniu jednostek aparatu administracyjnego państwa (art. 43 dekretu).

Początek dynastii Al Said dał 250 lat

temu imam z Ibadis Ahmad ibn Said.

Obecny sułtan jest bezpośrednim po-

tomkiem założyciela dynastii.

55

Prawo nie przewiduje żadnej odpowiedzialności sułtana przed parlamentem w związku

z pełnieniem przez niego godności monarchy.

WŁADZA WYKONAWCZA i USTAWODAWCZA: znajduje się w rękach sułtana

i powoływanej przez niego Rady Ministrów oraz Rady Omanu (Madżlis Oman).

Sułtan zarówno mianuje jak i dymisjonuje premiera, ministrów, podsekretarzy stanu

w ministerstwach, sekretarzy generalnych (art.48 dekretu).

Premierem, zastępcą premiera i ministrem może zostać nienaturalizowany obywatel

Omanu, który ukończył 30. rok życia (art. 49 dekretu).

Rada Ministrów jest odpowiedzialna z realizację ogólnej polityki państwa. Kompetencje

i uprawnienia premiera są określone w dekrecie nominacyjnym (art. 44 w zw. z art. 48 dekretu).

Członkowie Rady Ministrów ponoszą solidarną odpowiedzialność przed sułtanem

za realizację ogólnej polityki państwa oraz indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji

(art. 52 dekretu).

Dwuizbowa Rada Omanu (Madżlis Oman) ma niewielką władzę ustawodawczą, najczę-

ściej spełnia funkcje doradcze. Składa się z:

Rady Państwa (Madżlis ad Daula) – izby wyższej – w skład, której wchodzi 71 członków

mianowanych przez sułtana;

Rady Konsultacyjnej (Madżlis asz-Szura) – izby niższej – w skład, której wchodzi

84 członków wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych na

4-letnią kadencję, która może być przedłużona tylko raz. Jednak ostateczna decyzja

o kształcie tej izby należy do sułtana, bowiem może on zanegować wyniki wyborów (art.

58, bis 11 dekretu).

Między sesjami Rady Omanu, albo kiedy Rada Konsultacyjna jest rozwiązana, a sesje Rady

Państwa są zawieszone sułtan może ogłaszać dekrety królewskie (art. 58 bis 39 dekretu).

Członkiem Rady Państwa może zostać obywatel Omanu, zdrowy psychicznie, który ukoń-

czył 40 lat, nigdy nieskazany za zbrodnię ani za przestępstwo należące do szczególnej kategorii

przestępstw kwalifikowanych (np. szantaż), niepozbawiony wyrokiem sądowym praw publicz-

nych, niebędący członkiem sił zbrojnych lub sił bezpieczeństwa (art. 58 bis 9 dekretu).

Członkiem Rady Konsultacyjnej może zostać nienaturalizowany obywatel zamieszkujący na

terytorium Omanu, w wieku co najmniej 30 lat, legitymujący się, co najmniej wykształceniem

średnim (General Education Diploma), nigdy nieskazany za przestępstwa na tle moralnym lub

56

o nadużycie zaufania (nawet, jeśli był zrehabilitowany), na którego nigdy nie nałożono interdyktu

wyrokiem sądowym, zdrowy psychicznie oraz wpisany do rejestru wyborczego (art. 58, bis 10 dekre-

tu).

Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi Omanu, który ukończył 21 lat, jest wpi-

sany do rejestru wyborczego oraz co najmniej od roku nie jest członkiem sił zbrojnych lub sił

bezpieczeństwa.

W roku 1997 na mocy dekretu sułtańskiego kobiety otrzymały prawo wyborcze i możliwość ubiegania się

o stanowiska polityczne. Zaś w 2002 roku ponownie rozszerzono prawa wyborcze przyznając je wszystkim obywatelom,

którzy osiągnęli 21 lat (z wyjątkiem funkcjonariuszy sił zbrojnych i sił bezpieczeństwa).

Poprzednio reprezentację wyborców stanowili lokalni przywódcy, przedsiębiorcy i intelektualiści.

Przedstawiciele obu izb mają zagwarantowany immunitet materialny (art.58 bis 22 dekre-

tu) i formalny (art. 58 bis 23 dekretu). Przy czym ten ostatni chroni deputowanego przed wszczę-

ciem przeciwko niemu postepowania karnego tylko w czasie trwania dorocznej sesji (o ile zgody

na takie postępowanie nie wyrazi dana izba), pod warunkiem że deputowany nie został schwyta-

ny na gorącym uczynku.

Parlamentarzyści zostali objęci zasadą incompatibilitas. Zakaz dotyczy łączenia mandatu

deputowanego z zatrudnieniem w sektorze publicznym (art. 58 bis 7 i 8 dekretu).

Radę Omanu na pierwsze posiedzenie zwołuje sułtan. Władca może też w sytuacji, którą

uzna za zasadną zwołać sesję nadzwyczajną (art. 58 bis 28 dekretu).

Rada Państwa obraduje w czasie sesji (za dzień rozpoczę-

cia sesji uznaje się dzień inauguracji Rady Omanu).

Rada Konsultacyjna zwoływana jest na sesje zwyczajne

(w razie potrzeby jej przewodniczący może zwołać zebranie nad-

zwyczajne).

PRAWO: „(…) Islamski szariat jest podstawą ustawodawstwa”

(art. 2 dekretu).

System prawny Omanu jest mieszanką prawa koraniczne-

go i angielskiego common law.

Artykuły 18-24 dekretu gwarantują obywatelom Omanu wolność osobistą (nikogo nie

wolno zatrzymać, aresztować, ani w żaden sposób ograniczyć mu swobody poruszania się – chy-

Wszystkie sądy w państwie

podlegają Ministerstwu Sprawie-

dliwości (na mocy dekretu

królewskiego z 1984 roku).

Wydziały szariatu

w systemie sądownictwa cywilne-

go są odpowiedzialne za kwestie

prawa rodzinnego

(takie jak rozwody

i dziedziczenie).

W niektórych obszarach wiej-

skich spory nadal są rozstrzyga-

ne zgodnie z prawami i zwycza-

jami plemiennymi.

57

ba, że zgodnie z przepisami ustawy). Nikt nie może być również poddany torturom fizycznym

lub psychologicznym ani poniżającemu traktowaniu, a wszelkie oświadczenia lub zeznania uzy-

skane za ich pomocą są bezwzględnie nieważne (prawo przewiduje również kary za złamanie

tego zakazu).

Konstytucyjnymi zasadami są również: nullum crimen, nulla poena sine lege, domniema-

nie niewinności, prawo do obrony oraz osobisty charakter kary. Każdy, kto został zatrzymany lub

aresztowany powinien zostać natychmiast poinformowany o przyczynach jego zatrzymania lub

aresztowania.

Poza tym dekret mówi, że prawa i wolności gwarantowane są przez godziwość sądownic-

twa oraz uczciwość i bezstronności sędziów. Władza sądownicza jest niezależna, a sędziowie

nieusuwalni. „Orzeczenia są wydawane i wykonywane w imieniu Jego Królewskiej Mości Sułta-

na. Niewykonanie lub opóźnienie w realizacji tych orzeczeń ze strony zainteresowanych urzędni-

ków publicznych jest przestępstwem i podlega karze (…)” – art. 60, 61 i 71 dekretu.

Mianowanie i zwalnianie sędziów sądów wyższych należy do Sułtana.

→ Szkoła prawa: hanbalicka.

RELIGIA: islam sunnicki w tradycji ibadyckiej.

Muzułmanie ibadyci stanowią 85% społeczeństwa.

Wobec innych wyznań Oman prowadzi politykę tolerancji. Oso-

bom niebędącymi muzułmanami państwo zapewnia – zgodną

z szariatem – wolność wyznania i gwarantuje swobodę praktyk religijnych, o ile nie zakłócają

one porządku publicznego. W praktyce oznacza to jednak zakaz prowadzenia działalności misyj-

nej ukierunkowanej na nawracanie miejscowej ludności94.

PARTIE POLITYCZNE: Działalność partii politycznych została zabroniona.

94 J. Uliasz, Oryginalne rozwiązania systemów rządów na przykładzie Sułtanatu Omanu, „Przegląd prawa

konstytucyjnego” Nr 3/2014, s. 98.

Ibadyzm jest najbardziej

umiarkowanym i jedynym obecnie

istniejącym ruchem

w łonie charydżyzmu.

58

CIEKAWOSTKI:

Do Omanu należy enklawa Ras al-Dżibal na krańcu Półwyspu Musand'am, położona

w strategicznym punkcie na granicy Zatoki Omańskiej i Zatoki Perskiej, oraz wyspa

Maşira i grupa wysp Kuria Muria na Morzu Arabskim95.

Oman jest jednym z najbardziej rozwiniętych i stabilnych krajów w świecie arabskim.

Płace w Omanie są wolne od podatków.

W przeszłości, Oman był jednym z najbogatszych krajów na świecie, z bogactwem po-

chodzącym głównie z handlu kadzidłami96.

Prawo podstawowe Omanu mówi, że rodzina jest podstawą społeczeństwa, a ustawa re-

guluje środki jej zabezpieczenia, chroniąc jej strukturę prawną, wzmacnianie więzi

i wartości, zapewniając opiekę dla jej członków i tworzenie odpowiednich warunków do

rozwoju ich uzdolnień i możliwości, a państwo gwarantuje pomoc dla obywatela

i jego rodziny, w przypadkach awaryjnych, choroby, niezdolności do pracy, starości,

zgodnie z systemem ubezpieczeń społecznych. Zachęca również społeczeństwo do dzie-

lenia między sobą ciężarów walki ze skutkami klęsk i naturalnych katastrof (art. 12).

Omańczycy są bardzo przywiązani do swojej kultury i tradycji, co widoczne jest również

w ich strojach. Męskim strojem narodowym jest diszdasza – prosta, bez kołnierza, do ko-

stek suknia z długimi rękawami, najczęściej w kolorze białym. Jej główną ozdobą jest fu-

rakha przyszyta do dekoltu, które może być nasączona perfumami. Pod diszdaszą pano-

wie noszą szeroki pas tkaniny, który owijają wokół ciała od pasa w dół. Na formalne

okazje na diszdaszę może być nakładany czarny lub beżowy płaszcz, zwany bisht. Skom-

plikowany haft obrzeża płaszcza jest bardzo często w kolorze srebrnym lub złotym.

Od święta za pas zatykają zakrzywiony sztylet o rękojeści z rogu nosorożca i bogato zdo-

bionej pochwie (często złotem i srebrem), zwany handżarem. Jest on symbolem pocho-

dzenia mężczyzny, jego męstwa i odwagi. Handżar znajduje się na fladze narodowej. Ob-

95 www.gksoft.com 96 www.poznajnieznane.pl

59

owiązkowym uzupełnieniem tego stroju jest okrągła haftowana czapeczka tzw. kumma

lub turban – massar97.

Kobiety preferują zakrywające włosy chusty zwane lihaf, a niekiedy nawet zakrywające

twarz burki, choć w Omanie kobiety nie mają obowiązku zakrywania twarzy ani dłoni, co

więcej sułtan zabronił ich zakrywania, gdy kobieta pełni funkcje publiczną. Jedynie bedu-

inki, na terenach pustynnych zakrywają twarz specjalną maską, która ma chronić delikat-

ną skórę twarzy przed pustynnym wiatrem i słońcem. Kobiety noszą również hijab i abaja

– luźną szatę, zaś strojem odświętnym jest tunika (kandora) do połowy łydki zakładana na

spodnie obcisłe w kostkach (sirwal). Wszystkie stroje są bardzo barwne i pięknie hafto-

wane. W przeszłości, wybór koloru był związany z tradycją danego plemienia.

W Omanie, jak na całym Bliskim Wschodzie pije się w dużych ilościach mocną, aroma-

tyczną kawę. Tutaj podaje się ją z dużą ilością kardamonu w srebrnych, mosiężnych lub

ceramicznych dzbankach zwanych dallah, a pije się

z małych filiżanek bez ucha. Opróżniona filiżanka

jest co chwila napełniana, dopóki pijący nie pokaże,

że ma już dość, przykrywając filiżankę ręką. Ety-

kieta nakazuje wypicie, co najmniej trzech filiża-

nek98.

Kiedy w 1970 roku obecny sułtan Kabus bin Said

obejmował władzę, w kraju było jedynie 10 km

dróg asfaltowych, działały trzy szkoły podstawowe (żadnej średniej) oraz funkcjonował

jeden szpital, prowadzony przez amerykańskich misjonarzy. Dzisiaj wielu odcinków au-

tostrad moglibyśmy pozazdrościć, na brak dobrych szpitali narzekać nie można, zaś, jeśli

chodzi o edukację – szkoła jest już w każdej miejscowości, nauczanie jest bezpłatne, a kto

chce studiować poza granicami państwa - może liczyć na udzielane przez państwo sty-

pendia99.

Co roku sułtan podróżuje po kraju, zatrzymując się w wielkich namiotach, tak by ludzie

z wiejskich terenów mogli go odwiedzić i poprosić o pomoc. Niewiele jest miejsc na

97 Oman – informacje ogólne, www.newpoland.pl 98 Oman – informacje turystyczne i praktyczne, www.v057293.home.net.pl 99 Gdzie kadzidło i kandżary. Oman, www.monikawitkowska.pl

Handżar Fot. www.oriental-arms.com

60

świecie, o ile w ogóle gdzieś jeszcze są, gdzie możesz powiedzieć swojemu przywódcy,

że chcesz mieć np. prąd i trzy dni później dostać to, o co prosisz100.

Sułtan Omanu prowadzi politykę pro kobiecą. Dekret królewski zezwala każdej miesz-

kance kraju zwrócenie się z prośbą do sułtana o interwencję, jeśli rodzina zabrania jej

wyjść za mąż z miłości bądź stawia zbyt wysokie żądania, co do mahru, daru uiszczanego

przez przyszłego małżonka na rzecz narzeczonej101.

100 Co zobaczyć w Omanie, www.podroze.onet.pl 101 B. Błaszczyk, Bajkowy kraj bez partii i konstytucji,www.rp.pl

61

MONARCHIE KONSTYTUCYJNE

Królestwo Bahrajnu

(Mamlakat al-Bahrajn)

Dewiza: Nasz Bahrajn

STOLICA: Manama.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: od 2002 roku Bah-

rajn podzielony jest na pięć gubernatorstw (muhafaz): Sto-

łeczne (Asamah), Środkowe (Wasat), Muharraq, Północne

(Shamaliyah) i Południowe (Janubiyah).

JĘZYK URZĘDOWY: arabski. Językiem biznesu jest

język angielski.

WALUTA: 1 dinar Bahrajnu (BHD) = 1000 fils.

ŚWIĘTA NARODOWE:

16 grudnia – Dzień Niepodległości Eid al-Watani

(święto to upamiętnia odzyskanie niepodległości od

protekcji brytyjskiej w 1971 roku).

USTRÓJ: dziedziczna monarchia konstytucyjna (od 2002

roku).

System rządów – według art. 32 konstytucji opiera

się na rozdzieleniu władz (ustawodawczej, wykonawczej

i sądowniczej), przy jednoczesnym utrzymaniu współpracy

między nimi.

KONSTYTUCJA: z dnia 14 lutego 2002 roku (znowelizowana w 2012 roku)102.

Przepis art. 1 konstytucji mówi, że Królestwo Bahrajnu jest w pełni suwerennym, nieza-

leżnym islamskim państwem arabskim, którego populacja jest częścią narodu arabskiego i które-

102 Constitution of the Kingdom of Bahrain, www.shura.bh

Symbolika:

Czerwień jest tradycyjnym kolorem

występującym na flagach wielu państw

Zatoki Perskiej. Pięć trójkątów sym-

bolizuje pięć filarów islamu.

Herb Bahrajnu przedstawia tarczę

dzieloną klinami.

Pola srebrne (w głowicy) i czerwone

(u podstawy). Pięć klinów według obec-

nej interpretacji, oznacza pięć filarów

islamu. Tarcza otoczona jest stylizo-

wanymi, czerwono-srebrnymi gałązkami

wawrzynu (lauru).

Herb jest odwzorowaniem flagi Bah-

rajnu przyjętej w 1932.

Niegdyś herb zawierał jeszcze wizeru-

nek korony, jako symbolu władzy kró-

lewskiej.

62

go terytorium jest częścią wielkiej arabskiej ojczyzny. Bahrajn jest państwem unitarnym (żadna

z jego części nie posiada autonomii).

Natomiast art. 1 pkt. e gwarantuje obywatelom Królestwa Bahrajnu, zarówno mężczy-

znom jak i kobietom, prawo do udziału w życiu publicznym (w tym korzystanie z praw politycz-

nych: głosowania i kandydowania w wyborach) oraz ustanawia zakaz pozbawienia ich tych praw,

z wyjątkiem sytuacji wyraźnie przewidzianych przez prawo.

Do roku 1968 Bahrajn wchodził w skład Federacji Emiratów Arabskich.

Dnia 14 sierpnia 1968 roku ogłosił niepodległość, zaś dnia 15 sierpnia 1971 roku układ z Wielką Brytanią,

anulował poprzednie traktaty, tym samym przywracając Bahrajnowi pełną niepodległość.

Szejk Isa Ibn Salmana Al-Khalif przyjął tytuł emira. Po jego śmierci nowym władcą został jego syn Hamad.

W 2001 roku przeprowadzono powszechne referendum w wyniku, którego w 2002 roku Bahrajn stał się

monarchią konstytucyjną, w której przyznano prawa wyborcze również kobietom.

W 2004 roku Nada Haffadh została ministrem zdrowia – będąc pierwszą kobietą na stanowisku ministerialnym.

GŁOWA PAŃSTWA:

Do 2002 roku – jako emir, od 2002 roku, jako król.

Zgodnie z art. 33 konstytucji król jest głową i przedstawicielem państwa, obrońcą religii

i ojczyzny oraz symbolem jedności narodowej, a jego

osoba jest nietykalna. Swoją władzę sprawuje zarówno

bezpośrednio jak i pośrednio (poprzez swoich mini-

strów).

W razie czasowej niezdolności do wykonywa-

nia swoich obowiązków lub pobytu za granicą, król

mianuje królewskiego zastępcę (zakres jego tymcza-

sowych obowiązków jest wyraźnie oznaczony i może być ograniczony przez panującego). Przed

ich podjęciem książę składa ślubowanie przed Zgromadzeniem Narodowym, (jeśli obraduje, jeśli

nie – przed królem), że „będzie lojalny wobec króla”.

WŁADZA WYKONAWCZA: spoczywa w rękach króla wraz z Radą Ministrów

i poszczególnych ministrów.

Przepis art. 44 konstytucji mówi, że „Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Mini-

strów i ministrów”.

Zasady sukcesji zostały ustalone przez

nieżyjącego już szejka Salmana bin Al Khalifa,

na zasadzie primogenitury męskiej, z wyjątkiem

sytuacji, w której król wskaże innego syna,

jako swego następcę.

Art. 120 konstytucji ustanowia wyraźny zakaz

jakichkolwiek zmian w zasadach

następstwa tronu.

63

Król mianuje i odwołuje premiera, a na jego wnio-

sek poszczególnych ministrów.

Ministrem może zostać jedynie obywatel (rezydent)

Bahrajnu, który ukończył przynajmniej 30 lat i korzysta

z pełni praw politycznych i obywatelskich. W myśl art. 44

konstytucji „O ile nie postanowiono inaczej, przepisy od-

noszące się do ministrów stosuje się także do premiera”.

Ministrowie odpowiadają przed królem: solidarnie za ogól-

ną politykę rządu i indywidualnie za działalność poszcze-

gólnych ministerstw. Złożenie urzędu przez premiera, bez

względu na powód, pociąga za sobą ustąpienie wszystkich

ministrów z ich stanowisk.

Każdy minister ponosi również odpowiedzialność

przed Izbą Deputowanych za działalność swojego minister-

stwa.

Wniosek o wotum zaufania może zostać zgłoszony

przez samego ministra, wniosek o wotum nieufności, –

przez co najmniej dziesięciu członków Izby Deputowa-

nych, po debacie nad odpowiedziami na zadane ministrowi

pytania. Głosowanie nad wnioskiem może się odbyć po

upływie 7 dni od jego złożenia i wymaga większości ⅔

ważnie oddanych głosów. Uchwalenie votum nieufności

nakłada na ministra obowiązek złożenia rezygnacji, która

jest przyjmowana ze skutkiem natychmiastowym.

W Izbie nie może być natomiast podnoszona kwe-

stia zaufania wobec premiera. Jeżeli jednak dwie trzecie

członków Izby Deputowanych uzna, że nie może dalej

współpracować z premierem, sprawa ta zostanie przedsta-

wiona Zgromadzeniu Narodowemu. Głosowanie nad wnio-

skiem może nastąpić nie wcześniej niż siódmego dnia od

jego wpłynięcia. Izba podejmuje decyzję większością

REWOLUCJA PERŁOWA

W lutym 2011 roku na Placu Perłowym

w stołecznym Manamie zebrały się

tysiące ludzi. Byli dobrze zorganizowa-

ni: mieli centrum prasowe, kantynę,

punkt pierwszej pomocy a protestujący

zapewniali, że to nie jest rewolucja, że

chcą tylko zmiany konstytucji i posza-

nowania praw człowieka.

Ich postulatami były: wolne wybory,

wzmocnienie władzy parlamentu, zwol-

nienie więźniów politycznych, rezygna-

cja premiera szejka Chalify bin Salma-

na al-Chalify – wuja króla, który

pozostaje u władzy od prawie 40 lat,

odkąd Bahrajn przestał być kolonią

brytyjską. (Na tle sąsiadów król Hamid

nie jest jednak bezwzględnym dykta-

torem. Bahrajn ma parlament pocho-

dzący z wyborów, kobiety mają prawo

głosu, a próbując ratować się przed

rewoltą, rząd wypłacił każdemu obywa-

telowi równowartość 7,5 tys. zł.).

Protestujący zostali brutalnie rozpę-

dzeni przez policję. Ewakuacja placu

potrwała niecałą godzinę. Według ofi-

cjalnego komunikatu MSW Bahrajnu,

podczas akcji trzy osoby zginęły a 231

zostało rannych.

U podłoża niepokojów tkwiły podziały

wyznaniowe. To marginalizowani szyici

byli siłą napędową protestów. Stanowią

65 % ludności Bahrajnu, ale rządzi nimi

sunnicka dynastia Al-Chalifa.

Bezrobocie wśród młodzieży zbliża się

do 20 proc., mimo to władze ściągają do

pracy sunnitów z Pakistanu, Indii,

Jordanii i Jemenu.

Ponad połowa z 730 tys. mieszkańców

kraju to robotnicy napływowi. Szyici są

zazwyczaj biedni, sunnici bogaci. Poza

tym maleńki archipelag w Zatoce Per-

skiej jest areną walki o wpływy między

dwoma gigantami: sunnicką Arabią

Saudyjską i szyickim Iranem. Teheran

uważa tamtejszych szyitów za Irań-

czyków, a cały kraj za swoją prowincję

(bo w XVII wieku Bahrajn znajdował

się pod panowaniem perskiej dynastii

Safawidów).

64

dwóch trzecich głosów, a następnie przedstawia ją królowi, który może pozbawić premiera urzę-

du i powołać nowy rząd albo rozwiązać Izbę Deputowanych (art. 67 konstytucji).

WŁADZA USTAWODAWCZA: „jest w rękach króla i dwuizbowego Zgromadzenia Narodo-

wego”:

Rada Konsultacyjna (Madżlis asz-Szura) – izba wyższa – 40 radców mianowanych przez

króla na 4- letnią kadencję (z możliwością reelekcji).

Król również powołuje prezesa Rady Konsultacyjnej, zaś dwóch jego zastępców wybie-

ranych jest przez Radę (art. 53 p. d konstytucji).

Każdy członek Rady Konsultacyjnej może poprosić o zwolnienie z członkostwa w Ra-

dzie, zwracając się z tym do przewodniczącego Rady, który zobowiązany jest złożyć wniosek do

króla w tej sprawie. Członkostwo wygasa dopiero z chwilą przyjęcia wniosku przez króla (art. 53

p. c konstytucji).

Deputowanym może zostać obywatel Bahrajnu, który w dniu powołania ukończył przy-

najmniej 35 lat, znajduje się na liście wyborczej oraz korzysta z pełni praw politycznych i oby-

watelskich. Ponadto powinien mieć doświadczenie polityczne lub być zasłużonym dla narodu

(art. 52 konstytucji).

→ We wrześniu 2000 roku emir powołał do Rady po raz pierwszy nie-muzułmanów, (z których

jeden jest chrześcijaninem, a drugi żydem) oraz cztery kobiety.

Izba Deputowanych – izba niższa – 40 deputowanych wybieranych w wyborach po-

wszechnych, bezpośrednich i w tajnym głosowaniu na 4-letnią kadencję.

Deputowanym może zostać obywatel Bahrajnu, który w dniu wyboru ma przynajmniej

30 lat, posiada pełnię praw obywatelskich i politycznych, a jego nazwisko widnieje na liście wy-

borczej. Ponadto musi posiadać umiejętność pisania i płynnego czytania po arabsku.

PRAWO: System prawny oparty na szariacie oraz częściowo na prawie egipskim i brytyjskim

(common law) .

→ Szkoły prawa: głównie malikicka, niewielka liczba hanbalitów.

Sądy w Bahrajnie wydają wyroki w imieniu króla.

RELIGIA: Islam jest religią państwową, który wyznaje ponad 80% mieszkańców (z tego ok. 2/3

stanowią szyici).

Przepis art. 22 konstytucji Bahrajnu gwarantuje wolność sumienia i religii.

65

Bahrajn, jako pierwsze państwo Zatoki Perskiej oficjalnie zezwolił chrześcijanom na budowę

kościołów (pierwszy z nich - katolicki kościół p.w.Najświętszego Serca Pana Jezusa powstał

w stolicy kraju – Manamie, w 1939 roku).

PARTIE POLITYCZNE: Działalność partii politycznych została zabroniona.

Funkcję formalnie nieistniejących partii spełniają tzw. stowarzyszenia polityczne (m.in.:

Arab Islamic Center Society, Constitutional Gathering Society, National Fraternity Society).

Główną grupą opozycyjną jest Ruch Wolności Bahrajnu, mający swoją siedzibę w Londynie.

CIEKAWOSTKI:

Po arabsku bahrani oznacza „dwa morza”.

Królestwo Bahrajnu to kraj wyspiarski zajmujący powierzchnię zaledwie 620 km².

Główna wyspa nosi nazwę Bahrajn, ale terytorium państwa obejmuje też szereg mniej-

szych wysepek. Większość terytorium pokrywa pustynia oraz słone bagna. Brak tutaj

również wyższych pasm górskich. Najwyższym punktem jest Jabal ad Dukhan liczący

122 m n.p.m.103

Dzięki wysoko rozwiniętej infrastrukturze telekomunikacyjnej i transportowej Bahrajn

jest siedzibą licznych międzynarodowych firm prowadzących interesy w regionie Zato-

ki Perskiej104.

Jeszcze całkiem niedawno nie istniał tu jakikolwiek system podatkowy, jednakże w

ostatnich latach wprowadzony został podatek od wynagrodzeń osób fizycznych (1-3%).

W Bahrajnie nie brakuje ani wielbicieli super samochodów, ani gotówki. Efektem tego

połączenia jest spektakularna kolekcja samochodów należących do członków rodziny

królewskiej i Bahrain Super Car Club. W tej kolekcji auta takie jak Bugatti Veyron czy

Ferrari 458 zdają się wręcz pospolite. Wypadają po prostu blado na tle tak kultowych

ikon motoryzacji jak Porsche Carrera GT, Ferrari 250 GTO, Lamborghini Reventon czy

Aston Martin DB5.

103 www.bahrain.bh

66

Kultura Bahrajnu jest bardzo tradycyjna, konserwatywna i ściśle związana z islamem.

Na ulicach i w codziennym życiu obowiązują tradycyjne stroje, czyli długa szata thobe

i nakrycie głowy ghutra. Kobiety na ubrania zakładają czarną pelerynę i zakrywają

twarz, aczkolwiek niektóre czasem można spotkać na ulicy w bardziej współczesnym

stroju. Męskie thobe, coraz częściej posiadają kieszenie, kołnierze i mankiety – na styl

zachodni105.

Powitania w Bahrajnie są zazwyczaj długie, a w dobrym tonie jest wypytywanie o ro-

dzinę oraz zdrowie, choć mężczyźni nie pytają nawzajem o swoje żony. Kiedy do poko-

ju ktoś wchodzi, obecni w nim ludzie wstają, a nowo przybyły każdemu podaje rękę.

Następnie przykłada dłoń do serca w geście afektu. Mężczyźni i kobiety mogą przy

powitaniu podać sobie ręce, ale tylko wówczas, gdy kobieta to zainicjuje. Tradycyjnie

przy odwiedzinach gościowi podaje się kawę lub

herbatę - nie tylko w domach, ale także sklepach

i biurach. Za niegrzeczne uważane jest zarówno

nie zaproponowanie takiego poczęstunku, jak

i jego odmowa106.

W Bahrajnie aranżowanie małżeństw wciąż jest

na porządku dziennym, choć współcześnie narze-

czeni mają często szansę spotkać się przed ślu-

bem. Tradycyjnie dziewczynki wydawano za mąż

w wieku 12-13 lat, ale obecnie czeka się raczej aż skończą edukację i znajdą pracę. We-

sela są duże i huczne, często liczba gości sięga pięciu czy sześciu setek. Zwyczajowo

mężczyźni i kobiety bawią się osobno107.

Jednym z głównych celów turystycznych jest tajemnicze aagarat al-hayah, tzw. drzewo

życia, liczące około 400 lat i zaliczane do cudów świata. Znajduje się na środku pusty-

ni. Nikt nie jest w stanie wytłumaczyć skąd drzewo czerpie wodę niezbędną do przeży-

cia.

104 Bahrajn - Podstawowe informacje, www.podroze.onet.pl 105 Bahrajn, www.bahrajn.lovetotravel.pl 106 Bahrajn – Kultura, obyczaje, zabytki, www.odyssei.com 107 Tamże, www.odyssei.com

Tradycyjny strój weselny Fot. commons.wikimedia.org

67

Jordańskie Królestwo Haszymidzkie

(Al-Mamlaka al-Urdunijja al-Haszimijja)

Dewiza: Bóg, Ojczyzna, Król

STOLICA: Amman.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: uwzględnia dwie

jednostki: 12 muhafaz : Adżlun, Akaba, Amman, Al-Balka,

Dżarasz, Irbid, Al-Karak, Maan, Madaba, Al-Mafrak, Al-

Tafila, Az-Zarka oraz 52 nahia.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski. Pierwszym językiem

obcym jest angielski.

WALUTA: 1 dinar (JOD) = 10 dirhamów = 100 piastrów

(qirsh) = 1000 filsów.

ŚWIĘTA NARODOWE:

25 maja – Święto Niepodległości (w 1946 roku

Jordania uzyskała niepodległość i stała się króle-

stwem rządzonym przez Abdullaha Husajna).

10 czerwca – Święto Wojska.

14 listopada – urodziny króla Husajna.

USTRÓJ: dziedziczna monarchia konstytucyjna.

KONSTYTUCJA: z dnia 1 stycznia 1952 roku (wielo-

krotnie nowelizowana)108.

Według konstytucji, Jordania jest niezależnym,

niepodzielnym i suwerennym państwem arabskim, a jej

mieszkańcy stanowią część narodu arabskiego (art.1 kon-

stytucji). Jordańczycy są równi wobec prawa i nie ma żad-

108 The Constitution of The Hashemite Kingdom of Jordan, www.representatives.jo oraz www.law.yale.edu

Symbolika:

Barwy flagi odnoszą się do barw arab-

skich kalifatów: Abbasydów (czarny),

Umajjadów (biały) i Fatymidów (zielo-

ny) pas. Czerwień jest kolorem dynastii

jordańskiej.

Siedmioramienna biała gwiazda symbo-

lizuje siedem wersetów Al-Fatiha (sury

otwierającej Koran). Tych siedem

ramion reprezentuje wiarę w jednego

Boga, ludzkość, pokorę, ducha narodo-

wego, cnotę, sprawiedliwość społeczną

i aspirację. Gwiazda oznacza również

jedność narodu arabskiego.

Niektórzy ludzie uważają, że odnosi się

również do siedmiu wzgórz, na których

został zbudowany Amman – stolica

kraju.

Herb Jordanii zaprojektowany w 1921

roku, został oficjalnie przyjęty w 1934

roku.

Korona symbolizuje monarchię.

Płaszcz heraldyczny nawiązuje do

dynastii Haszymidów.

W centralnej części znajduje się orzeł,

symbolizujący moc i potęgę.

Flagi są odniesieniem do symboli arab-

skiej rewolty.

Postument składa się z trzech źdźbeł

pszenicy oraz liścia palmy - roślin

stanowiących podstawę wyżywienia

mieszkańców Jordanii.

Pod postumentem zawieszone jest

najwyższe jordańskie odznaczenie -

Order Odrodzenia.

68

nej dyskryminacji między nimi ze względu na rasę, język czy religię. Rząd zapewnia, pracę i

edukację w granicach swoich możliwości, oraz pokój i równe szanse dla wszystkich Jordańczy-

ków (art.6). Źródłem wszelkich praw jest Naród (art.24 p.1 konstytucji).

GŁOWA PAŃSTWA: król.

Zgodnie z art. 30 konstytucji że król jest głową państwa i jest wolny od wszelkich zobo-

wiązań i odpowiedzialności, co w praktyce czyni go władcą absolutnym109.

W razie niepełnoletniości władcy (poniżej 18 roku życia) uprawnienia króla są wykony-

wane przez Regenta lub Radę Regencyjną – wyznaczonych dekretem królewskim przez panują-

cego monarchę. W razie śmierci króla bez dokonania takich nominacji, Regenta lub Radę Regen-

cyjną powołuje Rada Ministrów.

Natomiast jeśli król nie może wykonywać swoich obowiązków z powodu choroby lub

wyjazdu poza granice państwa, jego uprawnienia przechodzą na wiceregenta lub Radę Wice-

Regencyjną, powoływanych na tych samych zasadach, co w przypadku nieletniości władcy.

W przypadku śmierci regenta lub wiceregenta lub członka Rady Regencyjnej lub Rady

Wice-Regencyjnej lub w sytuacji jego niezdolności do wykonywania swoich obowiązków, Rada

Ministrów wyznacza odpowiednią osobę do zastąpienia go.

Regent lub wiceregentem lub członkiem Rady Regencyjnej i Rady Wice-Regencyjnej

może być osoba, która ukończyła 30 lat (według kalendarza księżycowego). Natomiast męscy

krewni króla mogą być powoływani z chwilą ukończenia 18 roku życia (według kalendarza księ-

życowego).

→ Król posiada szeroki zakres władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Linia sukcesyjna do tronu Jordańskiego Królestwa Haszymidzkiego jest regulowana przez 28 art. konstytucji.

Zgodnie z nim tron dziedziczą, na zasadzie primogenitury, męscy potomkowie króla Abdullaha I.

Król może jednak wybrać jednego ze swoich braci jako spadkobiercę.

W tym przypadku, tytuł do tronu przechodzi na spadkobiercę. W przypadku bezpotomnej śmierci władcy i braku

braci i bratanków prawo wyboru władcy przysługuje Zgromadzeniu Narodowemu

(z wyraźnym jednak zastrzeżeniem, że królem może zostać wyłącznie muzułmanin,

zrodzony z muzułmańskich rodziców i zdrowy na umyśle).

Zgromadzeniu Narodowemu przysługuje również prawo detronizacji władcy, jeśli ten nie zdolny do pełnienia

swoich obowiązków (np. w przypadku choroby psychicznej).

69

WŁADZA WYKONAWCZA:

Władzę wykonawczą sprawuje król, który wykonuje swoje kompetencje poprzez mini-

strów zgodnie z postanowieniami konstytucji (art. 26 konstytucji).

Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów, który jest jej przewodniczącym i takiej

liczby ministrów, którzy są potrzebni i wymaga tego interes publiczny (art. 41 konstytucji).

Obecnie jest ich dwudziestu czterech110.

Król mianuje i odwołuje premiera, a na jego wniosek mianuje i dowołuje pozostałych mi-

nistrów. W przypadku rezygnacji lub odwołania Prezesa Rady Ministrów – ustępują również

wszyscy ministrowie (art. 35 w zw. z art. 50 konstytucji).

Ministrem może zostać mianowany wyłącznie Jordańczyk (art. 42 konstytucji).

Zgodnie z art. 45 konstytucji do kompetencji Rady Ministrów należy administrowanie

wszystkimi sprawami wewnętrznymi i zewnętrznymi państwa, z wyjątkiem tych spraw, które są

lub mogą być powierzone przez konstytucję lub jakiekolwiek inne przepisy innej osobie lub or-

ganowi. Zaś obowiązki premiera, ministrów i Rady Ministrów określa rozporządzenie uchwalone

przez Radę Ministrów i ratyfikowane przez króla.

Pisemne lub ustne rozkazy króla nie zwalniają ministrów z ich obowiązków (art. 49 kon-

stytucji).

Premier i ministrowie ponoszą zbiorową odpowiedzialność przed Izbą Deputowanych za

sprawy związane z porządkiem publicznym państwa. Ponadto każdy minister ponosi odpowie-

dzialność indywidualną przed Izbą Deputowanych w zakresie spraw swojego ministerstwa (art.

51 konstytucji).

Izba Deputowanych wyraża wotum nieufności zarówno Radzie Ministrów jak i poszcze-

gólnym ministrom bezwzględną większością głosów na wniosek Prezesa Rady Ministrów lub na

wniosek podpisany przez co najmniej dziesięciu posłów. Jeżeli uchwała zostanie przyjęta przez

Izbę Deputowanych, Rada Ministrów składa dymisję. Jeśli wotum nieufności dotyczy pojedyn-

czego ministra, powinien zrzec się urzędu (art. 53 i 54 konstytucji).

109 H. Obeidat, Przemiany polityczne i gospodarcze w Jordanii po 1989 r. [w:] „Krakowskie Studia Mię-

dzynarodowe” Nr 3/2007, s. 55. 110 List of Ministries & Sub Entities, www.jordan.gov.jo

70

Wotum zaufania wobec Rady Ministrów lub w jakiejkolwiek indywidualnej sprawie do-

tyczącej ministra może być odroczone tylko raz, nie dłużej jednak niż na 10 dni. W tym czasie

nie można rozwiązać izby (art. 54 p.2 konstytucji).

Ministrowie za przestępstwa popełnione w trakcie wykonywania swoich obowiązków są

sądzeni na podstawie przepisów kodeksu karnego i ustawy o wykroczeniach, przez Wysoki Try-

bunał składający się z marszałka Senatu jako przewodniczącego i ośmiu członków. Trzech, spo-

śród swoich członków, wybiera Senat drogą losowania, a pięciu spośród sędziów Sądu Najwyż-

szego (w kolejności starszeństwa). W razie konieczność skład Trybunału uzupełniany jest

poprzez wybór spośród przewodniczących sądów niższych instancji (także w kolejności starszeń-

stwa). Wyroki przed Trybunałem zapadają większością sześciu głosów – art. 55 w zw. z art. 57,

58 oraz 59 konstytucji.

Minister postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem zostaje zawieszony w czynno-

ściach aż do rozstrzygnięcia sprawy. Jego rezygnacja nie stanowi przeszkody do wszczęcie po-

stępowania karnego przeciwko niemu, lub toczącemu się postępowaniu (art. 61 konstytucji).

WŁADZA USTAWODAWCZA: Sprawowana jest przez dwuizbowe Zgromadzenie Narodowe

i króla (art. 25 konstytucji).

Zgromadzenie Narodowe składa się z:

Senatu (Majlis al-'Aayan) – izby wyższej

Izby Deputowanych (Majlis an-Nuwāb) – izby niższej.

Kadencja Zgromadzenia Narodowego trwa 4 lata, przy czym izba niższa może być rozwiąza-

na przez monarchę przed końcem kadencji. Król może również, w drodze dekretu królewskiego,

wydłużyć kadencję izby na okres nie krótszy niż rok i nie dłuższy niż dwa lata (art. 65

w zw. z art. 68 konstytucji).

Zgromadzenie Narodowe odbywa jedną sesję zwyczajną w każdym roku swojej kadencji

(art. 77 konstytucji).

Senat składa się z nie więcej niż z połowy liczby członków Izby Deputowanych (art.65 kon-

stytucji). Król powołuje członków Senatu (obecnie 75) i wyznacza spośród nich marszałka. Ka-

dencja przewodniczącego Senatu wynosi dwa lata, ale może on być mianowany ponownie (art.

36 oraz 65 konstytucji).

150 członków izby niższej pochodzi z demokratycznych wyborów (tajnych i bezpośred-

nich). W tym: 27 wybieranych jest w systemie proporcjonalnym z ogólnokrajowych list, a 108

71

pochodzi z jednomandatowych okręgów wyborczych. Oprócz tego 15 miejsc zarezerwowanych

jest wyłącznie dla kobiet111.

Senatorem i deputowanym może zostać tylko obywatel Jordanii będący jej rezydentem,

który ukończył 40 rok życia, niekarany, zdrowy psychicznie, niebędący bliskim krewnym mo-

narchy. Ponadto senator powinien należeć do jednej z następujących klas: teraźniejsi lub byli

premierzy i ministrowie, osoby, które wcześniej piastowały urząd ambasadora, ministra pełno-

mocnego, przewodniczącego Izby Deputowanych, prezesa i sędziów Sądu Kasacyjnego, sądów

obywatelskich i odwoławczych sądów szariackich, emerytowani oficerowie w randze porucznika

i powyżej, byli posłowie, którzy zostali wybrani co najmniej dwukrotnie oraz i inne podobne

osobistości, które cieszą się zaufaniem wynikającym z ich pracy i zasług na rzecz narodu i kraju

(art. 75 w zw. z art. 64 konstytucji)

Art. 76 konstytucji ustanawia zasadę incompatibilitas. Nikt nie może być równocześnie

posłem i senatorem. Ponadto członkowie Senatu i Izby Deputowanych podczas swojej kadencji

nie mogą piastować urzędów publicznych.

PRAWO: Jordański system prawny wywodzi się z plemiennych tradycji Beduinów, szariatu oraz

ottomańsko-egipskiej wersji kodeksu Napoleona112.

Artykuł 97 konstytucji gwarantuje niezależność władzy sądowniczej, wyraźnie stwierdza-

jąc, że sędziowie podlegają wyłącznie prawu. Wszystkie wyroki wydawane są w imieniu króla

i zapadają zgodnie z prawem (art. 27 konstytucji).

Jordański wymiar sprawiedliwości obejmuje trzy kategorie sądów: cywilne, religijne

i specjalne. Najwyższym organem wymiaru sprawiedliwości jest Sąd Najwyższy (art. 99 konsty-

tucji).

Sądy cywilne mają jurysdykcję nad wszystkimi osobami we wszystkich sprawach (cywil-

nych i karnych, w tym wnoszonych przeciwko rządowi).

Sądy szariackie właściwe są dla spraw dotyczących statusu osobowego muzułmanów

(m.in. ślubów, rozwodów i dziedziczenia) a także w sprawach odnoszących się do waqfs (użyt-

kowania wieczystego gruntów państwowych (lub nieruchomości), z których dochody idą na fun-

111 Jordan election, www.bbc.com. Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się dnia 23 stycznia 2013 roku

i zostały zbojkotowane przez opozycję (m.in. Bractwo Muzułmańskie), która zarzuciła władzy stworzenie ordynacji

wyborczej korzystnej dla monarchy. K. Fahim, As Elections Near, Protesters in Jordan Increasingly Turn Anger

Toward the King,”The New York Times”/21.01.2013. 112 R. Husseini, Women’s Rights in the Middle East and North Africa: Progress Amid Resistance, Freedom

House 2013, s. 3.

72

dacje pobożne) oraz sprawach dotyczących Diya (rekompensaty finansowej wypłacanej ofierze

lub jej spadkobiercom w przypadku zabójstwa, uszkodzenia ciała lub uszkodzenia mienia), gdy

obie strony są muzułmanami lub jedna jest i jak muzułmaninem a druga nie-muzułmaninem, ale

wyraziła zgodę na jurysdykcję sądu szariackiego)113. Niewierzący oraz wyznający inną religie niż

islam podlegają w tym zakresie osobnym trybunałom.

W sprawach dotyczących stron o różnych religiach jurysdykcję sprawują sądy świeckie

(art. 102,103 i 105 konstytucji).

Choć mianowanie i odwołanie sędziów zatwierdza król, w praktyce sędziowie podlegają

nadzorowi Wyższej Radzie Sądownictwa.

→ Szkoły prawa: szafi’icka, niewielkie grupy hanbalitów i malikitów.

RELIGIA PAŃSTWOWA: islam sunnicki.

Państwo zapewnia bezpłatne korzystanie z wszystkich form kultu i obrzędów religijnych,

chyba że jest to niezgodne z obyczajami, porządkiem publicznym lub moralnością (art. 14 kon-

stytucji).

PARTIE POLITYCZNE: W Jordanii istnieje system wielopartyjny, ale rzeczywiste znaczenie

ma tylko Partia Akcji Muzułmańskiej (Al-Jabhat al-Amal al-Islami, związana ze Stowarzysze-

niem Braci Muzułmanów), a w parlamencie dominują bezpartyjni zwolennicy króla114.

Izba Deputowanych przegłosowała w lipcu 2012 roku wpisanie do prawa o partiach poli-

tycznych zakazu tworzenia ugrupowań o podłożu religijnym oraz powierzyła jurysdykcję nad

partiami politycznymi Ministerstwu Spraw Wewnętrznych115.

113 M. Ariff, The Islamic voluntary sector in Southeast Asia, Institute of Southeast Asian Studies 1991,

s. 42; www.kinghussein.gov.jo 114 Jordanian parliament moves to ban Muslim Brotherhood party, www.haaretz.com 115 Jordano, www.freedomhouse.rg

73

CIEKAWOSTKI:

Jordania położona jest w strefie klimatów zwrotnikowych i suchych. Wyjątek stanowi

północno-zachodnia część kraju, gdzie panuje klimat umiarkowany, kontynentalny.

Średnia miesięczna temperatura powietrza wynosi odpowiednio: w styczniu: 15°C, w lip-

cu: 30-35°C. Na zachodzie Jordanii temperatura w lecie może osiągać wartość nawet

50°C116.

Jordania jest jednym z najczystszych, najbezpieczniejszych i najlepiej zorganizowanych

państw w Zatoce Perskiej117.

Królowa Jordanii – Rania jest najbardziej znaną

monarchinią swojej generacji. Niektórzy mówią, że

jest bardziej znana od swojego męża i nazywają go

„mężem Ranii”.

Skarbem kultury narodowej Jordanii jest Petra –

starożytne miasto wykute w skale, które umiesz-

czono na liście zabytków UNESCO. Budowniczy

nabatejscy kuli je w skałach i zdobili wspaniałymi

fasadami, łącząc motywy grecko-rzymskie i orientalne.

Archeolodzy natrafili w Jordanii na imponujące ślady miasta sprzed 20 tysięcy lat. Wy-

kopaliska dowodzą, że teren, który teraz jest pustynią, kiedyś stanowił pełną strumieni

krainę z bujną roślinnością118.

W Jordanii odkryto kolekcję, na którą składa się 70 miedzianych stron spiętych ołowia-

nymi pierścieniami, które są najstarszymi chrześcijańskimi świadectwami pisanymi119.

Wadi Rum uważane jest za najpiękniejszą pustynię na świecie. Z piaszczystej równiny

wyrastają skalne masywy z czerwonawego piaskowca, w zacienionych szczelinach zna-

leźć można inskrypcje i naskalne rysunki koczowniczych plemion arabskich120.

116 Pogoda i klimat w Jordanii, www.travelmaniacy.pl 117 Jordania, www.poznajnieznane.pl 118 Prehistoryczne miasto pod piaskami pustyni, www.polishexpress.co.uk

Petra Fot.www.vanatour.am

74

Tradycyjnym strojem męskim jest galabija, sięgająca do kostek bawełniana tunika. Na-

krycie głowy to najczęściej biało czerwona chusta (hatta), którą podtrzymuje pętla z czar-

nego sznurka zwanego agala. Tradycyjny strój kobiecy jest bardzo dekoracyjny (przód sukni,

boki i rękawy zwykle zdobione są kunsztownym haftem). Kostiumy w północnej części kraju za-

zwyczaj były jednej długości, z długimi rękawami i kwadratowym dekoltem (shirsh). Suknie z

centralnej i południowej Jordanii charakteryzowały się podwójną długością – zwane thob 'ob

(„złożone sukienki”)121.

Społeczeństwo Jordanii jest bardzo młode (ok. 37% ludności to osoby poniżej 15 lat), co

jest rezultatem dość wysoko rozwiniętej służby zdrowia (średnia długość życia: 72 lata)

oraz powszechnej wielodzietności. Wyższy poziom życia w mieście powoduje liczne mi-

gracje (79% ludności żyje w miastach), ale także bezrobocie (oficjalnie 15%, nieoficjalnie

jest mowa nawet o 40%). Szkolnictwo podstawowe obejmuje w zasadzie całe społeczeń-

stwo. Istnieje 20 państwowych i prywatnych szkół wyższych. Stosunkowo wielu Jordań-

czyków studiuje za granicą122.

Jordańczycy witają się uściskiem dłoni, a goście zawsze powinni przynosić w darze kwia-

ty lub słodycze123.

119 Największe odkrycie w historii chrześcijaństwa?, www.polishexpress.co.uk 120 G. Micuła, W krainie czarnego irysa – Jordania, www.bez-recepty.pgf.com.pl 121 www.thelovelyplanet.net 122 Jordania, www.edu.gazeta.pl 123 Jordania – tradycje, www.jordania.lovetotravel.pl

75

Państwo Katar

(Daulat Qatar)

STOLICA: Doha.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 10 prowincji

(mufhaz): Al-Ghuwajrijja, Al-Dżumajlijja, Al-Chaur, Al-

Wakra, Ar-Rajjan, Dżarijan al-Batina, Asz-Szamal, Umm

Salal oraz Musajid.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski (w powszechnym użyciu

jest język angielski, szczególnie w handlu i biznesie).

WALUTA: rial katarski (QAR) - 1 rial = 100 dirhemów.

ŚWIĘTA NARODOWE:

3 września – Dzień Niepodległości (rocznica pod-

pisania układu o przyjaźni Wielką Brytanią w 1971

roku);

18 grudnia - dzień objęcia władzy przez rodzinę

Al-Thani.

USTRÓJ: dziedziczna monarchia konstytucyjna.

KONSTYTUCJA: zaaprobowana w referendum po-

wszechnym dnia 29 kwietnia 2003 roku, przyjęta przez

emira dnia 8 czerwca 2004 roku, weszła w życie dnia

9 czerwca 2005 roku124.

Przepis art. 1 konstytucji mówi, że Katar jest nieza-

leżnym, suwerennym państwem, o demokratycznym

ustroju.

Źródłem władzy jest naród, a rząd opiera się na

podziale władzy. „Wszyscy są równi wobec prawa i nie

dokonuje się jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na

124 Constitution of Qatar, www.gov.qa

Symbolika:

Flaga powstała w 1948 roku, ale ofi-

cjalnie flagą państwową została w roku

1971.

Flaga Kataru składa się dwóch barw –

białego i kasztanowego, które są od

siebie oddzielone dziewięcioma zębami.

Kolor biały symbolizuje pokój.

Barwa kasztanowa to symbol krwi

przelanej przez Katarczyków, szcze-

gólnie w II połowie XIX w., kiedy to-

czono walki plemienne.

Dziewięć zębów odnosi się do Kataru

jako dziewiątego członka „pojednanych

emiratów” Zatoki Arabskiej, co nastą-

piło po katarsko-brytyjskim traktacie

z 1916 roku.

Godło - od 1976 roku.

Piaskowy kolor tła nawiązuje do pu-

stynnego charakteru państwa.

Palma daktylowa jest jedną z najważ-

niejszych roślin uprawnych w krajach

arabskich, a jednomasztowy żaglowiec

(istnieją wersje godła z żaglowcem

trójmasztowym), płynący w kierunku

wybrzeża i morze podkreślają znacze-

nie morza dla Kataru. Do czasu odkry-

cia ropy naftowej te elementy decydo-

wały o życiu mieszkańców kraju.

Zakrzywione szable są tradycyjną

bronią arabską, używaną jeszcze w XX

wieku.

Na białej części znajduje się brązowy

napis arabski z nazwą państwa, zaś na

części brązowej umieszcza się niekiedy

analogiczny biały napis w języku angiel-

skim.

76

płeć, rasę, język lub religię”, a „Poszanowanie konstytucji, przestrzeganie przepisów wydanych

przez władze publiczne, przestrzeganie porządku publicznego i moralności, przestrzeganie trady-

cji narodowych i ustalonych zwyczajów jest obowiązkiem wszystkich, którzy mieszkają w Pań-

stwie Kataru lub wjeżdżają na jego terytorium” (art. 59, 35 i 57 konstytucji).

GŁOWA PAŃSTWA:

Głową państwa jest emir. Jego osoba jest nietykalna. Wszyscy są mu winni szacunek. Po-

za tym reprezentuje państwo na zewnątrz i wewnątrz oraz we wszystkich stosunkach międzyna-

rodowych (art. 64 i 66 konstytucji).

Zasady sukcesji zostały ustalone w art. 8-16 konstytucji Kataru.

Zgodnie z nimi tron jest dziedziczony na zasadzie primogenitury męskiej

(przez synów Hamada Bin Khalifa Bin Hamada Bin Abdullaha Bin Jassima).

W przypadku braku męskiego potomka, po konsultacjach z rodziną królewską i ludźmi „mądrości” w państwie

tron przechodzi na boczną linię rodziny Al-Thani.

Spadkobierca musi być Katarczykiem i muzułmaninem pochodzącym od muzułmańskiej matki.

W przypadku, gdy ma mniej niż 18 lat – rządy w państwie sprawuje Rada Regencyjna składająca się

z przewodniczącego oraz nie mniej niż z trzech i nie więcej niż

z pięciu członków rodziny panującej.

W razie istotnych, przejściowych okoliczności lub pobytu za granicą, obowiązki emira

przejmuje następca tronu. Emir może również swoim dekretem przekazać następcy pełnienie

niektórych swoich obowiązków lub funkcji (art. 11 i 12 konstytucji).

WŁADZA WYKONAWCZA: Rada Ministrów z premierem na czele.

→ Wyłączne prawo do powoływania i odwoływania premiera i ministrów należy do emira (art.

72 i 73 konstytucji).

Rada Ministrów pomaga emirowi w wypełnianiu jego funkcji i wykonuje swoje upraw-

nienia zgodnie z konstytucją i przepisami prawa (art. 120 konstytucji).

Ministrowie realizują ogólną politykę rządu, każdy w granicach swojej jurysdykcji (art.

122 konstytucji).

Emir może w każdym czasie, kiedy uzna to za niezbędne dla interesu publicznego, zwołać

Radę Ministrów, a podczas posiedzeń Rady, w których uczestniczy – przewodniczy jej. Również

następca tronu – przewodniczy obradom Rady Ministrów, na których jest obecny (art. 67 p. 3

w zw. z art. 12 konstytucji).

77

Obrady Rady Ministrów są tajne, a decyzje powinny zapadać większością głosów obec-

nych członków („mniejszość musi się liczyć z opinią większości”). Jednak, gdy głosy rozkładają

się po równo, premier ma głos decydujący (art. 126 konstytucji).

Premier i ministrowie ponoszą przed emirem solidarną odpowiedzialność za realizację

ogólnej polityki rządu i indywidualną za sprawy należące

do ich kompetencji (art. 111 i 123 konstytucji).

Ponadto ministrowie ponoszą odpowiedzialność

polityczną przed Radą Konsultacyjną.

Minister, po udzielonej odpowiedzi na skierowaną

do niego interpelację może być poddany pod głosowanie

o wotum zaufania – na wniosek swój lub podpisany przez

piętnastu członków Rady. Rada nie może podjąć uchwały

w tej sprawie przed upływem, co najmniej dziesięciu dni

od złożenia wniosku. Złożenie wniosku, uchwalenie wotum

zaufania lub nieufności wymaga większości dwóch trzecich

Rady.

WŁADZA USTAWODAWCZA: jednoizbowa Rada

Konsultacyjna (Madżlis asz-Szura).

→ Do Rady Konsultacyjnej zgodnie z art. 76 konstytucji

oprócz władzy ustawodawczej należy zatwierdzanie ogól-

nej polityki rządu, budżetu i kontrola nad władzą wyko-

nawczą.

→ W wyjątkowych przypadkach, które wymagają pilnych

działań, kiedy Rada nie obraduje, emir może wydawać de-

krety mające moc ustaw. Powinny być one jednak przed-

stawione do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Ra-

dy, która może zażądać większością dwóch trzecich

głosów, dokonania w nich poprawek lub ich odrzucenia (ma na podjęcie takiej decyzji maksy-

malnie 40 dni od daty złożenia dekretu). Dekret traci moc z dniem odrzucenia go przez Radę lub

z upływem przewidzianego dla dokonania poprawek terminu (art. 70 i 81 konstytucji).

W 2013 roku dotychczasowy emir –

szejk Hamad ibn Chalifa al-Thani poin-

formował, że podjął decyzję o abdyka-

cji i przekazaniu władzy następcy

tronu, swojemu synowi szejkowi Tami-

mowi: „Nadszedł czas, żeby otworzyć

nową kartę historii i przekazać odpo-

wiedzialność (za państwo) nowemu

pokoleniu” - powiedział władca katar-

skiego państwa w transmitowanym

przez telewizję orędziu do narodu.

Jego abdykacja - jak zauważyła agen-

cja AFP - jest pierwszą w historii

Kataru i w nowożytnej historii państw

arabskich. Do tej pory zmiany na naj-

wyższych szczeblach często dokonywa-

ły się w wyniku detronizowania lub

aresztowania.

W 1972 roku w wyniku pałacowego

przewrotu do władzy doszedł Chalifa

ibn Hamad. Podobnie było w 1995 roku,

gdy syn obalił własnego ojca.

Szejk Tamim ibn Hamad ibn Chalifa as-

Sani w chwili objęcia tronu miał 33 lata

i został najmłodszym władcą Kataru.

Jest czwartym synem szejka Hamada

i jego drugiej żony, wpływowej Mozy

Bint Nasser. (Następcą tronu został

ogłoszony przed dziesięciu laty. Sys-

tematycznie przez lata umacniał swą

pozycję, angażując się w delikatne

kwestie polityki wewnętrznej i zagra-

nicznej).

78

Rada składa się z czterdziestu pięciu członków, z których trzydziestu pochodzi

z powszechnych wyborów, a pozostałych piętnastu członków powołuje emir spośród ministrów

lub innych osób. Kadencja Rady trwa cztery lata. Rada odbywa swe posiedzenia

w Doha, ale emir może zwołać Radę w innym miejscu (art.

77, 81 i 91 konstytucji).

Emir może również rozwiązać Radę (w drodze rozpo-

rządzenia, w którym podaje powody jej rozwiązania), z tym

jednak zastrzeżeniem, że Rada nie może zostać rozwiązana

dwa razy z tego samego powodu. W przypadku rozwiązania,

wybory do nowej Rady powinny odbyć się w terminie nie-

przekraczającym sześciu miesięcy od daty rozwiązania Rady

(art. 104 konstytucji).

Członkiem Rady może zostać nienaturalizowany („oryginalny”) obywatel Kataru, który

ukończył 30 lat, biegły w czytaniu i pisaniu po arabsku oraz nigdy nie został skazany za przestęp-

stwo na tle moralnym („podłość, nieuczciwość”) – chyba, że został zrehabilitowany.

Członkostwo w Radzie wygasa wraz ze śmiercią lub całkowitym inwalidztwem, wyga-

śnięciem terminu członkostwa, rezygnacją, usunięciem z urzędu lub rozwiązaniem Rady.

Żaden członek nie może być usunięty z Rady, chyba, że traci pewność siebie

i poczucie własnej wartości, zostanie zdyskwalifikowany za niespełnianie jednego

z warunków członkostwa, na podstawie, którego został wybrany lub naruszy obowiązki wynika-

jące z członkostwa. Rezolucja o usunięciu z Rady jest podejmowana większością 2/3 głosów jej

członków (art. 80, 101 i 103 konstytucji).

Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom Kataru, obojga

płci, którzy ukończyli 18 lat.

PRAWO: System prawny Kataru oparty jest na szariacie.

Według art. 129 konstytucji: „Nadrzędność prawa jest podstawą

rządów w państwie. Cześć sądownictwa, jego integralności i bezstronność sędziów jest zabezpie-

czeniem praw i wolności”.

Zaś w art. 36 zostały zagwarantowane: wolność osobista oraz nietykalność: nikt nie może

zostać aresztowany, zatrzymany, przeszukany, poddany torturom lub jakiemukolwiek poniżają-

cemu traktowaniu (a tortury – w tym chłosta i kamienowanie, uważane są za przestępstwo i pod-

Sądy szariackie

zostały zniesione

dekretem emira

w 2003 roku.

W wyborach z 2003 roku

do Centralnej Rady Municypalnej

weszła kobieta – szejcha

Jusuf Hasan Al-Dżufairi – stając się

tym samym pierwszą kobietą

w całej Zatoce Perskiej, która

objęła tak wysokie stanowisko

w państwie.

W tym samym roku również pierwsza

kobieta – Sheikha Ahmed Al Mahmoud

otrzymała ministerialną nominację.

79

legają karze). Przepis konstytucyjny gwarantuje również nietykalność mieszkania i swobodę po-

ruszania się.

Sędziowie są niezależni i nie podlegają jakiejkolwiek władzy w ramach wykonywania

swoich funkcji sądowniczych (art. 131 konstytucji).

Sądy wydają wyroki w imieniu emira (art. 63 konstytucji).

→ Szkoła prawa: hanbalicka.

RELIGIA: islam.

Konstytucja w art. 50 gwarantuje wolność wyznania (pod warunkiem zachowania po-

rządku publicznego i moralności).

Kwestie spraw duchownych i budowy meczetów podlegają Ministerstwu Spraw Islam-

skich.

PARTIE POLITYCZNE: nie ma, a stanowiska publiczne są rozdzielane decyzjami emira.

CIEKAWOSTKI:

Społeczeństwo katarskie jest najbogatszym społeczeństwem świata.

Katar, niegdyś kraj poławiaczy pereł, dorobił się na ropie naftowej, ale swoją dzisiejszą

passę zawdzięcza gazowi ziemnemu. W 1971 r. u wybrzeży emiratu odkryto największe

pojedyncze złoże na świecie – tzw. Pole Północne, które mieści 18 bln m³ gazu, co daje

Katarowi trzecie, co do wielkości zasoby tego surowca na świecie125.

Od 1995 roku Katar wszedł na drogę liberalizacji politycznej i gospodarczej. W roku

1999 przyznano kobietom bierne i czynne prawa wyborcze126.

Katar liczy niewiele ponad 1,5 mln mieszkańców, ale rdzennych Katarczyków jest zaled-

wie 250 tys. Pozostali – to zagraniczni pracownicy najemni.

Kultura Kataru, tak jak w innych krajach arabskich, zdominowana jest przez islam. Obo-

wiązują normy obyczajowości muzułmańskiej, aczkolwiek daje się zauważyć stopniową

liberalizację w tej kwestii127.

125 W. Smoczynski, Katar: emirat na gazie, www.polityka.pl 126 www.qatarembassy.pl 127 www.worldtravelguide.net/qatar R. Frister, Katar: małe państwo, duża potęga, www.polityka.pl

80

Wyznawcy islamu stanowią 77% obywateli (100% wśród Katarczyków, w tym 90% to

sunnici). Z powodu napływu imigrantów zarobkowych, pojawiły się także inne religie,

z których najbardziej popularne jest chrześcijaństwo (9%). Jednak publikowanie, import

oraz dystrybucja niemuzułmańskich książek są kontrolowane i dozwolone wyłącznie na

własny użytek. Działalność misyjna jest zakazana. Pomimo tego Katar zgodził się na bu-

dowę chrześcijańskiej świątyni (wspólnej dla wszystkich odłamów), nawiązał kontakty ze

Stolicą Apostolską i żydowskimi rabinami128.

W Katarze nie ma komunikacji publicznej. Ludzie przemieszczają się własnymi pojazda-

mi, (zdarza się, że ze szczerego złota czy srebra) albo taksówkami, które są bardzo tanie

(bo litr benzyny w przeliczeniu na naszą walutę, kosztuje ok. 80 groszy)129.

Brakuje tutaj jednak jakiejkolwiek kultury jazdy: kierowcy zazwyczaj nie używają miga-

czy, a jeśli już się na to decydują, to włączają prawy

skręcając w lewo i na odwrót. Bardzo często rów-

nież z prawego pasa skręcają w lewo, a z lewego w

prawo. Taksówkarz zauważywszy klienta potrafi

zatrzymać się na rondzie, a mimo to – nie ma tam

korków, a samochody przemieszczają się bardzo

płynnie130.

W Katarze swoją siedzibę ma najbardziej znana

arabska telewizja Al-Dżazira131.

128 www.qatarembassy.pl 129 M.W. Rymarkiewicz, Qatar – najdziwniejsze państwo świata, www.rymarkiewicz.com 130 Tamże, www.rymarkiewicz.com 131 www.aljazeera.net

Doha Fot. www.digbymorris.com

81

Państwo Kuwejt

(Al-Kuwajt)

STOLICA: Kuwejt.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 6 gubernatorstw

(muhafaza): Al-Ahmadi, Al-Farwanija, Al-Asima, Al-

Dżahra, Kawalli oraz Mubarak al-Kabir.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski, ale w powszechnym

użyciu jest również język angielski.

WALUTA: 1dinar Kuwejcki (KWD) = 1000 flisów.

ŚWIĘTA PAŃSTWOWE:

25 lutego – Święto Narodowe (upamiętniające

oswobodzenie spod irackiej okupacji).

26 lutego – Święto Wyzwolenia (siły ONZ pod

dowództwem Stanów Zjednoczonych – po trwają-

cej ok. 6 tygodni wojnie (zwanej I wojną w Zatoce

Perskiej) wyzwoliły Kuwejt).

19 czerwca – Rocznica proklamowania niepodle-

głości (którą Kuwejt uzyskał w 1961 roku, po pod-

pisaniu układu z Wielką Brytanią).

USTRÓJ: dziedziczna monarchia konstytucyjna.

→ od 1756 roku pod władzą panującej do dziś dynastii as-Sabah.

System rządów opiera się na zasadzie podziału

i współpracy władzy, która nie może zrezygnować w cało-

ści lub części swoich kompetencji określonych w Konsty-

tucji (art. 50 konstytucji).

KONSTYTUCJA: z dnia 11 listopada 1962 roku oktro-

jowana przez emira132.

132 The constitution of The State of Kuwait, www.kuwaitconstitution.org

Symbolika:

Oficjalnie flagą państwową została

w 1961 roku.

Czerń w kulturze arabskiej jest symbo-

lem zemsty. W tym wypadku, oznacza

klęskę wrogów.

Zieleń to kolor islamu (może również

oznaczać żyzne pola).

Biel symbolizuje moralną czystość

i dobre intencje.

Czerwień zaś to krew wrogów.

Godło Kuwejtu zostało ustanowione

w 1962 roku.

Jego tarcza jest umieszczona na rozpo-

startych skrzydłach sokoła, zamiast

tułowia ptaka umieszczono narodową

flagę. Na tarczy godła znajduje się

płynący po morzu żaglowiec (tradycyjny,

arabski dhow), na górnym okręgu tarczy

w białym polu umieszczono pełną nazwę

państwa, zapisaną w języku arabskim.

Dhow symbolizuje tradycyjne związki

kraju z morzem.

Sokół symbolizuje ród Kurajszytów,

z których wywodzi się prorok Muham-

mad,

82

Kuwejt jest suwerennym w pełni niezależnym państwem arabskim, a jego mieszkańcy są

częścią narodu arabskiego. System rządów w Kuwejcie jest demokratyczny, w ramach, którego

władza spoczywa w rękach narodu, będącego źródłem wszelkiej władzy (art. 1 w zw. z art. 6).

Sprawiedliwość, wolność i równość są filarami społeczeństwa; współpraca i wzajemna

pomoc stanowią najmocniejsze więzi między obywatelami. Państwo chroni te filary i zapewnia

obywatelom bezpieczeństwo, spokój i równe szanse (art. 6 i 7 konstytucji).

GŁOWA PAŃSTWA:

Głową państwa jest emir, który wykonuje swoje uprawnienia poprzez ministrów. Jego

osoba jest nietykalna, nie może podlegać również krytyce (art. 54 w zw. z art. 55). W razie poby-

tu emira poza granicami kraju lub niezdolności do pełnienia obowiązków – jego obowiązki

przejmuje na mocy dekretu królewskiego – następca tronu (art. 61 konstytucji).

WŁADZA WYKONAWCZA: należy do emira, Rady Ministrów i ministrów (art. 52 konstytu-

cji).

Mianowanie i odwołanie premiera należy wyłącznie do emira. Ministrów mianuje i odwo-

łuje emir – na wniosek premiera. Ministrowie mogą być powoływani spośród członków Zgroma-

dzenia Narodowego (jednak ich liczba nie powinna przekraczać trzeciej jego części) – art. 56

konstytucji.

Nowy gabinet, niezwłocznie po utworzeniu prezentuje swój program przed Zgromadze-

niem Narodowym, które może zgłaszać swoje uwagi (art. 98 konstytucji).

Parlamentarzyści mają prawo do zgłaszania interpelacji oraz tworzenia komisji śledczych.

Emir wybierany jest spośród męskich potomków założyciela Kuwejtu Mubaraka al-Sabah.

Po objęciu tronu – powinien wyznaczyć swojego następcę – na co ma maksymalnie rok.

Następca tronu powinien być pełnoletni, w pełni władz umysłowych, prawego pochodzenia – od muzułmańskich rodziców.

Przed wydaniem dekretu sukcesyjnego, powinno się odbyć głosowanie w Zgromadzeniu Narodowym, które większością

głosów na specjalnym posiedzeniu musi wyrazić aprobatę dla spadkobiercy. Gdyby nie udało się w tej procedurze wskazać

następcy, emir wyznacza, co najmniej trzech męskich potomków Mubaraka al-Sabah, którym Zgromadzenie Narodowe

złoży ślubowanie oddania jak prawowitemu następcy (art. 4 konstytucji).

Następca tronu przed przystąpieniem do wykonywania swoich uprawnień ślubuje przed Zgromadzeniem Narodowym

(a gdy nie obraduje – przed emirem) lojalność wobec władcy (art. 63 konstytucji).

83

Członkom Zgromadzenia Narodowego przysługuje

prawo zgłaszania interpelacji oraz zapytań zarówno do

premiera jak i poszczególnych ministrów (art. 99 i 100

konstytucji).

Każdy minister ponosi odpowiedzialność przed

Zgromadzeniem Narodowym za działalność swojego mini-

sterstwa. Przegłosowanie wotum nieufności wobec mini-

stra, zobowiązuje go do natychmiastowego złożenia for-

malnej rezygnacji.

Kwestia zaufania wobec ministra może być podnie-

siona na jego żądanie lub na wniosek podpisany przez dzie-

sięciu członków Zgromadzenia, zgłoszony po debacie nad

odpowiedzią na interpelację skierowaną do ministra. Gło-

sowanie nie może się odbyć przed upływem siedmiu dni od

jego zgłoszenia. Wycofanie zaufania wobec ministra może

nastąpić większością głosów, (przy czym ministrowie

wchodzący w skład Zgromadzenia Narodowego nie biorą

udziału w głosowaniu).

W Izbie nie może być podnoszona kwestia zaufania

wobec premiera. Jeżeli jednak deputowani zdecydują (we-

dług tych samych zasad jak przy wotum zaufania wobec

ministra), że nie mogą współpracować z premierem, spra-

wa zostanie przedstawiona głowie państwa. Emir może

odwołać premiera i powołać nowy gabinet lub rozwiązać

Zgromadzenie Narodowe. Rezygnacja premiera lub jego

usunięcie z urzędu pociąga za sobą ustąpienie wszystkich

ministrów (art. 101, 102 i 129 konstytucji).

Premier przewodniczy posiedzeniom Rady Mini-

strów i nadzoruje koordynację prac pomiędzy różnymi re-

sortami (art. 127 konstytucji).

Parlament w Kuwejcie nie jest organem

fasadowym.

Z ciał ustawodawczych w państwach

nad Zatoką Perską posiada największe

uprawnienia.

O najważniejszych sprawach, zwłasz-

cza na polu polityki międzynarodowej,

decydują emir i premier, ale parlamen-

tarzyści zatwierdzają budżet oraz

sprawozdania z jego realizacji. Mają

również prawo zawetować ustawę

podpisaną przez emira w okresie swo-

jego rozwiązania oraz odrzucić rządo-

wy projekt ustawy, ponadto mają ini-

cjatywę ustawodawczą.

Choć konstytucja zawiera zapis

o równości płci, czynne prawo wyborcze

ma zaledwie 10% obywateli i obejmuje

wyłącznie piśmiennych mężczyzn, któ-

rzy ukończyli 21 lat i których rodziny

zamieszkują Kuwejt od 1920 roku.

W wyborach do parlamentu z czerwca

2012 roku żadna z 28 kandydatek nie

zdobyła mandatu. Konserwatywne

społeczeństwo Kuwejtu głosowało prze-

ważnie na mężczyzn. Ponadto urzędnicy

tak podzielili okręgi, aby kobiety mu-

siały rywalizować o mandat z popular-

nymi reformatorami.

Mimo to, czerwcowe wybory zostały

powszechnie uznane za przełomowe.

Kobiety stanowią aż 58% spośród 340

tys. uprawnionych do głosowania,

a politycy mężczyźni zrozumieli,

że w przyszłości bez poparcia żeńskie-

go elektoratu nie mają szans na zwy-

cięstwo.

Niespodzianką podczas kampanii wy-

borczej 2012 roku było pojawienie się

ruchu Pomarańczowa młodzież – nazwa

pochodzi od koloru koszulek i sztanda-

rów. Pomarańczowi domagali się reform

i zwiększenia kompetencji Zgromadze-

nia Narodowego. Większość aktywistów

jednak była za młoda, aby kandydować.

84

Obrady Rady Ministrów są niejawne. Uchwały podejmowane są za zgodą większości

obecnych członków gabinetu. W przypadku równego podziału głosów, głos premiera jest roz-

strzygający. Uchwały Rady Ministrów (w przypadkach, w których wymagane jest wydanie de-

kretu) są przedkładane do zatwierdzenia emirowi (art. 128 konstytucji).

WŁADZA USTAWODAWCZA: należy do emira i jednoizbowego Zgromadzenia Narodowe-

go (Madżlis al-Umma).

→ Przepis art. 79 konstytucji mówi, że w państwie nie może być ogłoszone żadne prawo, jeżeli

nie zostało uchwalone przez Zgromadzenie Narodowe i usankcjonowane przez emira.

Jeżeli zajdzie pilna konieczność państwowa, a nie odbywa się sesja Zgromadzenia Naro-

dowego, dekrety z mocą ustawy może wydawać emir (pod warunkiem, że nie są one sprzeczne

z konstytucją i nie dotyczą zmiany budżetu), jednak z wyraźnym zastrzeżeniem, iż mają być

w terminie piętnastu dni od daty ich wydania przedłożone Zgromadzeniu Narodowemu do za-

twierdzenia. Jeżeli wygasła kadencja Zgromadzenia – na pierwszym posiedzeniu nowo wybrane-

go Zgromadzenia, w przeciwnym razie tracą moc obowiązującą (chyba, że Zgromadzenie rozli-

cza w inny sposób wynikające z nich skutki) – art. 71 konstytucji.

Zgromadzenie Narodowe składa się z pięćdziesięciu członków wybieranych bezpośrednio

w wyborach powszechnych i głosowaniu tajnym. W każdym z dziesięciu okręgów wyborczych

wybieranych jest dziesięciu deputowanych. Również wszyscy ministrowie są z urzędu członkami

Zgromadzenia Narodowego. Członkowie, których kadencja upływa mogą być wybierani ponow-

nie. Parlamentarzystom przysługuje immunitet formalny – z wyjątkiem zatrzymania na „gorącym

uczynku” (art. 80 w zw. z art. 81 i 83 p. 2 konstytucji oraz art. 111).

Członkiem Zgromadzenia Narodowego może zostać wybrany Kuwejtczyk z urodzenia,

mający nie mniej niż 30 lat w dniu wyborów, biegle władający językiem arabskim w mowie

i piśmie (art. 82 w zw. z art. 26 konstytucji).

Kadencja Zgromadzenia Narodowego wynosi cztery lata kalendarzowe i rozpoczyna się

z dniem pierwszego posiedzenia. Sesja Zgromadzenia nie może być przedłużona, z wyjątkiem

wyższej konieczności, w czasie wojny i w sytuacjach przewidzianych przez prawo (art. 8 konsty-

tucji).

PRAWO: na system prawa w Kuwejcie składa się szariat, które jest głównym źródłem ustawo-

dawstwa (art. 2 konstytucji) oraz angielskie prawo zwyczajowe i francuskie prawo cywilne. Wła-

85

dza sądownicza jest w rękach sądów, które wykonują ją w imieniu emira, w granicach określo-

nych w konstytucji (art. 53 konstytucji).

Uczciwość i bezstronność sędziów są gwarancją praw i wolności. Sędziowie są nieusu-

walni i niezależni. Nie podlegają żadnej władzy – w kwestiach wymiaru sprawiedliwości w ra-

mach wykonywania swoich funkcji sądowniczych (art. 162 i 163 konstytucji).

W art. 31 konstytucji zostały zagwarantowane: wolność osobista oraz nietykalność: nikt

nie może zostać aresztowany, zatrzymany, przeszukany, poddany torturom lub jakiemukolwiek

poniżającemu traktowaniu. Przepis konstytucyjny gwarantuje również nietykalność mieszkania

i swobodę wyboru miejsca zamieszkania i poruszania się (nikt nie może być zmuszony do prze-

bywania w określonym miejscu).

Zgodnie przepisem art. 32 konstytucji: nulla poena sine lege oraz nullum crimen sine le-

ge, a kara ma charakter osobisty.

Art. 34 p. 1 konstytucji ustanawia zasadę domniemania niewinności - oskarżonego uważa

się dopóty za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona w procesie karnym.

Z zasady tej wyprowadzono prawo oskarżonego do obrony. Zaś w p. 2 – znajduje się wyraźne

zastrzeżenie: „wyrządzenie fizycznej lub moralnej szkody oskarżonemu jest zabronione”.

RELIGIA: islam sunnicki.

Konstytucja w art. 35 gwarantuje wolność religii i wyznania: „(…) Państwo chroni swo-

bodę praktykowania religii zgodnie z ustalonymi zwyczajami, pod warunkiem, że nie jest to

sprzeczne z porządkiem publicznym lub moralnością”.

PARTIE POLITYCZNE: Tworzenie partii politycznych jest zakazane, istnieją jednak niefor-

malne frakcje.

86

CIEKAWOSTKI:

W listopadzie 1994 roku Irak oficjalnie zaakceptował wyznaczoną przez ONZ granicę

z Kuwejtem. Oznacza to formalne zakończenie roszczeń do kuwejckich wysp Bubijan

i Warba. Nierozstrzygnięta pozostaje wciąż kwestia wspólnej granicy morskiej Kuwejtu

i Arabii Saudyjskiej z Iranem133.

Stolicę państwa opasuje od południa siedem autostrad biegnących łukiem od Zatoki Per-

skiej (tu zwanej Arabską) do zatoki Kuwejckiej. Prostopadle do nich poprowadzono dwie

inne autostrady (każda ma po cztery pasy w jednym kierunku), które wiodą na południe,

do granicy z Arabią Saudyjską. Od połowy lat 80. ubiegłego wieku w mieście zbudowano

ponad 21 km sztucznego nadbrzeża – z wyspami, portami jachtowymi, kompleksami roz-

rywkowo-handlowymi i promenadami. Zachowano przy tym piaszczyste plaże, a wzdłuż

całego wybrzeża poprowadzono dwupasmową drogę szybkiego ruchu zwaną Arabian

Gulf Street134.

„Najstarsi obywatele pamiętają czasy, gdy miasto Kuwejt było portem rybaków

i poławiaczy pereł, a wielu przyszłych obywateli koczowało na pustyni, której nikt nie

myślał nawet dzielić dokładnie określoną granicą. W ciągu tych kilkudziesięciu lat

w świecie Kuwejtczyków dokonała się rewolucja. W tej sytuacji tradycja i religia wydają

się opokami, których wielu trzyma się jak jedynych pewników, pozwalających przetrwać

„arabskiemu duchowi” napór zachodnich wzorców kulturowych”135.

Konstytucja Kuwejtu mówi, że rodzina jest fundamentem społeczeństwa kuwejckiego,

które „jest oparte na religii, moralności i patriotyzmie”. Prawo zabezpiecza integralność

rodziny, wzmocnienie jej więzi, bierze pod ochronę macierzyństwo i wspiera dzieciństwo.

Ponadto „Państwo dba o młodych i chroni ich od wyzysku moralnego, fizycznego i du-

chowego zaniedbania”. Państwo zapewnia również pomoc dla obywateli w starszym wie-

ku podczas choroby lub niezdolności do pracy. Zapewnia im także zabezpieczenie spo-

łeczne i gwarantuje korzystanie z pomocy społecznej i opieki medycznej (art. 9, 10 i 11

konstytucji). Toteż życie Kuwejtczyków skupione jest wokół rodziny. Kuwejckie rodziny

133 V.V Severski, Islam; Fakty i mity. Część XVII. Irackie konflikty zbrojne, www.vincentv-

severski.tumblr.co 134 Kuwejt, www.national-geographic.pl

87

regularnie się odwiedzają i spożywają razem posiłki, zwykle w godzinach popołudnio-

wych. Kraj tętni życiem zwłaszcza wieczorami oraz w dni wolne od pracy.

Kuwejtczycy bardzo entuzjastycznie się witają z bliskimi i przyjaciółmi. Osoby tej samej

płci będą się całowały w oba policzki. Uścisk dłoni obowiązuje raczej przy formalnych

powitaniach. Bardziej konserwatywni mężczyźni nie uścisną dłoni kobiecie i ona również

tego nie uczyni wobec mężczyzny136.

Mimo, że mężczyźni i kobiety w Kuwejcie noszą często ubrania w stylu europejskim,

to bardzo popularne jest noszenie tradycyjnych strojów arabskich. Dla mężczyzn jest to

długie, luźne ubranie do kostek – diszdasza (latem koloru białego, wykonane z bawełny,

zimą natomiast ciemniejsze, z domieszką wełny). Powszechne jest także nakrycie głowy,

które stanowi gahfija. Jest to mały okrągły materiał,

który kładzie się, jako pierwszy na głowie. Kolejną

warstwę nakrycia stanowi kitra, czyli większa

płachta materiału - w lecie biała, a w zimie w biało-

czerwoną kratę. Ostatnim elementem tradycyjnego

okrycia głowy jest igal. Tradycyjnym ubiorem ko-

biety jest hidżab lub nikab137.

W Kuwejcie obowiązuje całkowity zakaz sprzedaży

alkoholu (również piwa bezalkoholowego)138.

W 2012 roku Zgromadzenie Narodowe przegłoso-

wało nowelizację kodeksu karnego, wprowadzającą

karę śmierci za bluźnierstwo, obrazę proroka Muhammada i jego żon. Zgodnie z wpro-

wadzonymi zmianami, jeżeli muzułmanin oskarżony o obrazę Boga, Proroka, jego żon

lub Koranu nie przyzna się do winy i nie wyrazi skruchy, zostanie skazany na śmierć.

W przypadku przyznania się do winy, kara zostanie zmniejszona do 5 lat więzienia. Jeśli

podobnych „przestępstw” dopuści się osoba niewyznająca islamu, czeka ją kara 10 lat

więzienia.

135 S. Guliński, Głosowanie za czadorem [w:] „Tygodnik Powszechny” Nr 23/2005; www.tygodnik.onet.pl 136 Kuwejt, www.wadi.com.pl 137 Tamże, www.wadi.com.pl 138 www.e.gov.kw

Tradycyjny strój męski

Fot. www.amazing-asia.info

88

REPUBLIKI

Algierska Republika Ludowo Demokratyczna

(Al-Dżumhurijja al-Dżaza'irijja ad-Dimukratijja

asz-Szabijja)

Dewiza: Z ludu i dla ludu

STOLICA: Algier.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 48 prowincji

(wilāya): Adrar, Ajn ad-Dafla, Ajn Tumuszanat, Algier,

Annaba, Batna, Baszszar, Bidżaja, Biskira, Al-Bulajda,

Burdż Bu Urajridż, Al-Buwajra, Bumardas, Asz-Szalif,

Konstantyna, Dżilfa, Al-Bajad, Al-Wadi, Al-Tarif, Gharda-

ja, Kalima, Illizi, Dżidżal, Chanszala, Al-Aghwat, Al-

Midija, Mila, Mustaghanam, Al-Masila, Muaskar, Naama,

Oran, Warlaka, Umm al-Bawaki, Ghulajzan, Saida, Satif,

Sidi Bu-l-Abbas, Sukajkida, Suk Ahras, Tamanrasset, Tibis-

sa, Tijarat, Tinduf, Tibaza, Tisamsil, Tizi Wuzu oraz Tilim-

san.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski (narodowy i oficjalny)

oraz tamazight (narodowy). Powszechnie używany jest

również język francuski.

WALUTA: 1 dinar algierski (DZD) = 100 centymów.

ŚWIĘTA NARODOWE:

5 lipca – Święto Niepodległości (od Francji w 1962 roku - na mocy układu z Evian).

Język tamazight należy do rodziny języków berberyjskich,

zwłaszcza do ich północnej gałęzi używanej w Maroku, Saharze

Zachodniej, północnej Algierii i Tunezji.

Symbolika:

Flaga Algierii (oficjalnie od 1962 roku)

jest flagą Frontu Wyzwolenia Narodo-

wego (organizacji narodowoniepodległo-

ściowej powstałej w Algierii tuż po

wybuchu powstania (dnia 1 listopada

1954 roku) w wyniku przekształcenia

się Rewolucyjnej Rady Jedności i Dzia-

łania (CRUA) założonej w marcu 1954

roku.

Zielony pas symbolizuje islam.

Biały moralną czystość.

Półksiężyc z gwiazdą to ogólnie przyję-

ty symbol muzułmański.

Godło Algierii w obecnej postaci zosta-

ło przyjęte w 1976 roku.

Napis obiegający godło zawiera oficjal-

ną nazwę państwa.

Na godle widoczna jest ręka Fatimy,

umieszczona pod wschodzącym słoń-

cem.

Ręka Fatimy jest tradycyjnym symbo-

lem kraju, a wschodzące słońce repre-

zentuje nową erę.

Góry symbolizują pasmo górskie Atlas.

Pozostałe elementy są odwołaniem do

rolnictwa (rośliny) i przemysłu kraju

(budynki).

89

1 listopada – rocznica wybuchu powstania zbrojnego (wojny o niepodległość Algierii pod

kierownictwem Frontu Wyzwolenia Narodowego) w 1954 roku.

USTRÓJ: Republika prezydencka.

KONSTYTUCJA: z dnia 19 listopada 1976 roku (z późniejszymi nowelizacjami)139.

→ Nad przestrzeganiem postanowień konstytucji czuwa powołana w lutym 1989 roku dziewię-

cioosobowa Rada Konstytucyjna.

Algierska Republika Ludowo-Demokratyczna jest jedna i niepodzielna (art. 1 konstytu-

cji). Przepis art. 14 konstytucji mówi, że państwo opiera się na zasadach demokracji i organizacji

sprawiedliwości społecznej. Źródłem wszelkiej władzy jest naród, który sprawuje swoją władzę

poprzez referendum i przez wybranych przedstawicieli (art. 6 i 7 konstytucji).

Natomiast wg. art. 24: „Państwo jest odpowiedzialne za bezpieczeństwo osób i mienia.

Zapewnia ochronę każdego obywatela za granicą”.

Wszyscy obywatele są równi wobec prawa, bez względu na rasę, narodowość, przekona-

nia religijne lub status społeczny (art. 29 konstytucji).

Każdy obywatel spełniający warunki prawne

może wybierać i być wybieranym. Konstytucja gwa-

rantuje również obywatelom równy dostęp do funkcji

i stanowisk – bez ograniczeń (z wyjątkiem tych okre-

ślonych w ustawie) – art. 50 i 51.

GŁOWA PAŃSTWA: Prezydent – wybierany na 5-

letnią kadencję, bezwzględną większością ważnie od-

danych głosów – w wyborach bezpośrednich, tajnych i powszechnych (art. 71 w zw. z art. 74

konstytucji). Poprawka do konstytucji z 2008 roku zniosła ograniczenie dwóch kadencji, na jakie

maksymalnie mogła być wybierana głowa państwa.

Prezydent uosabia jedność narodu i stoi na straży przestrzegania konstytucji.

Ma decydujący głos w sprawach państwa. Do jego uprawnień należą m.in. zwierzchnictwo nad

Siłami Zbrojnymi i funkcja ministra obrony narodowej, prowadzenie polityki zagranicznej,

przewodniczenie Radzie Ministrów, mianowanie i odwoływanie szefa rządu, wydawanie dekre-

139 The constitution of the People's Democratic Republic of Algeria, www.algeria-un.org

Dnia 1 listopada 1954 roku w Aures

wybuchła wojna o zrzucenie jarzma kolonia-

lizmu francuskiego i odzyskanie niepodle-

głości, zainicjonowana przez Front Wyzwo-

lenia Narodowego, którego współtwórcą był

Ahmed Ben Bella, późniejszy prezydent

wolnej Algierii. Uczestniczące w walkach

oddziały partyzanckie zostały

z czasem przemianowane

na Armię Wyzwolenia Narodowego.

90

tów prezydenckich, przeprowadzanie referendów, zawieranie i ratyfikacja traktatów międzynaro-

dowych, mianowanie 1/3 składu Rady Narodu (art. 70 i 77 konstytucji).

Prezydentem może zostać wyłącznie Algierczyk (z pochodzenia), muzułmanin, który

ukończył 40 lat, korzystający z pełni praw cywilnych i politycznych. Ponadto kandydat na prezy-

denta ma złożyć publiczną deklarację dotyczącą posiadanych przez niego nieruchomości (w kraju

i poza jego granicami) oraz udowodnić obywatelstwo Algierii swojego małżonka; „usprawiedli-

wić” swój udział w wydarzeniach z dnia 1 listopada 1954 roku (dla kandydatów urodzonych

przed lipcem 1942 roku), uzasadnić brak zaangażowania rodziców kandydata urodzonego po

lipcu 1942 roku w działaniach wrogich rewolucji do dnia 1 listopada 1954 roku (art. 73 konstytu-

cji).

WŁADZA WYKONAWCZA: rząd, na czele z premierem.

Prezydent mianuje i odwołuje premiera, a na jego wniosek poszczególnych ministrów

(art. 77 w zw. z art. 79 konstytucji).

Szef rządu ustala program prac rządowych i przekazuje go gabinetowi. Musi również

przedstawić go przed Narodowym Zgromadzeniem Ludowym, co otwiera ogólną debatę nad wy-

tycznymi programu. W przypadku braku zgodny Zgromadzenia na program, premier musi złożyć

dymisję swojego rządu na ręce prezydenta, który powołuje nowy gabinet. Jeśli Zgromadzenie

ponownie odrzuci program nowego gabinetu, zostaje rozwiązane z mocy prawa. Natomiast, jeśli

przyjmie program rządu – premier jest odpowiedzialny za jego koordynację i wykonanie.

Członkowie parlamentu mogą również wezwać rząd w każdej kwestii. Ministrowie mogą

być również przesłuchiwani przez komisje parlamentarne. Pytania do ministrów mogą mieć for-

mę pisemną lub ustną. Konstytucja zastrzega jednak, że odpowiedzi na pytania pisemne powinny

być w formie pisemnej, a maksymalny termin odpowiedzi nie powinien przekraczać trzydziestu

dni. Poza tym rząd, co roku przedstawia przed Zgromadzeniem deklarację ogólnej polityki, która

również jest przedmiotem ogólnej debaty, która może się zakończyć przegłosowaniem wniosku

o wotum zaufania lub wotum nieufności dla rządu (wniosek o wotum nieufności może być zgło-

szony, jeżeli uzyskał poparcie, co najmniej jednej siódmej liczby posłów a przyjęty większością

dwóch trzecich. Głosowanie nad wnioskiem może się odbyć najwcześniej trzy dni od jego zgło-

szeniu). Wotum nieufności dla rządu oznacza, że premier musi złożyć dymisję swojego gabinetu.

W tym wypadku, prezydent może, przed przyjęciem dymisji, stosowanie przepisów artykułu 129

91

konstytucji rozwiązać Zgromadzenie i rozpisać wybory (art. 80-84 w zw. z art. 135-137 konsty-

tucji).

WŁADZA USTAWODAWCZA: Władza ustawodawcza jest sprawowana przez dwuizbowy

parlament:

Rada Narodu (al-Majlis al-Umma) – izba wyższa – składająca się ze 144 senatorów (96

członków wybierają Zgromadzenia Regionalne, a 48 mianuje prezydent);

Narodowe Zgromadzenie Ludowe (al-Majlis al-Sha'abi al-Watani) – izba niższa

– w skład, której wchodzi 380 deputowanych.

Kadencja Rady Narodu trawa 6 lat, ale konstytucja wymaga, aby połowa składu była wymie-

niana, co 3 lata.

Każda z 48 algierskich prowincji (wilajetów) deleguje dwóch przedstawicieli. Kandydaci

muszą mieć, co najmniej 40 lat, posiadać algierskie obywatelstwo od przynajmniej 5 lat oraz

mieć uregulowany stosunek do służby wojskowej. Wyłączone z kandydowania są również nie-

które grupy funkcjonariuszy państwowych, m.in. członkowie służb mundurowych, sędziowie

i niektórzy urzędnicy (art. 98, 102 i 105 konstytucji).

Rada Narodu uchwala ustawy większością ¾ swojego składu. Obraduje nad tekstami,

które zostały już przyjęte przez Narodowe Zgromadzenie APN, jednak bez prawa ich zmiany.

W wypadku rozbieżności pomiędzy obydwoma izbami, powoływana jest komisja parytetowa dla

przygotowania skorygowanego tekstu, który następnie podlega przedłożeniu do aprobaty przez

dwie izby, bez możliwości zmian.

Przewodniczący Rady Narodu jest drugą osobą w państwie po prezydencie.

Deputowani do Narodowego Zgromadzenia Ludowego wybierani są na 5-letnią kadencję

w wyborach tajnych i bezpośrednich, gdzie wijalety są jednocześnie wielomandatowymi okręga-

mi wyborczymi. Liczba mandatów jest przydzielana proporcjonalnie do liczby ludności. Stosuje

się ordynację proporcjonalną (art. 101 i 102 konstytucji).

Czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Algierii posiadającym peł-

nię praw publicznych, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18. rok życia.

Bierne prawo wyborcze posiadają osoby w wieku, co najmniej 28 lat, posiadające obywa-

telstwo Algierii nie krócej niż 5 lat, o uregulowanym stosunku do służby wojskowej.

92

Prawa do kandydowania pozbawieni są niektórzy funkcjonariusze państwowi, m.in. sę-

dziowie i członkowie służb mundurowych (dekret o prawie wyborczym z dnia 2 marca 1997 roku

z późn. zm.)

PRAWO: szariat oraz rozwiązania wzorowane na francuskim prawie cywilnym.

→ Szkoła prawa – malikicka.

Sądy są niezależne od innych władz i działają w ramach prawa, a sędziowie są niezawiśli

(art. 138 w zw. z art. 147 i 148 konstytucji).

Przepis art. 60 konstytucji mówi, że „Nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem”.

Państwo gwarantuje nienaruszalności jednostki ludzkiej. Każda forma przemocy fizycznej

lub moralnej lub naruszenie godności jest zabronione (art. 34).

Poza tym przepisy konstytucyjne zawierają gwarancję nietykalności osobistej (nikt nie

może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem przypadków przewidzianych prawem oraz

domniemanie niewinności (art. 47 w zw. z art 34 oraz 45 konstytucji).

W zakresie dochodzenia karnego, areszt jest pod kontrolą wymiaru sprawiedliwości

i nie może przekraczać czterdziestu ośmiu godzin. Osoba pozbawiona wolności ma prawo do

natychmiastowego kontaktu z rodziną. Przedłużenie aresztu może nastąpić tylko wyjątkowo –

i tylko na warunkach określonych przez prawo (art. 48 konstytucji).

RELIGIA: islam sunnicki.

Konstytucja Algierii w art. 36 uznaje wolność wyznania i poglądów za nienaruszalne.

PARTIE POLITYCZNE: Przepis art. 42 konstytucji gwarantuje obywatelom prawo do tworze-

nia partii politycznych, pod warunkiem, że prawo to nie będzie używane do łamania podstawo-

wych wolności, wartości i elementów tożsamości narodowej, jedności narodowej, bezpieczeń-

stwa i integralności terytorium państwa, niepodległości kraju i suwerenności ludowej oraz

demokratycznego i republikańskiego charakteru państwa. Partie polityczne nie mogą być oparte

na odrębności językowej, religijnej, rasowej, płciowej, korporacyjnej lub regionalnej.

Na scenie politycznej najsilniejszą pozycję ma trójpartyjna koalicja pro prezydenckiego

Zgromadzenia Narodowo-Demokratycznego, umiarkowanie islamistycznego Ruchu Społeczeń-

stwa na rzecz Pokoju (Harakta Moudjtamaa As-Silm, Mouvement de la société pour la paix),

niepodległościowego Frontu Wyzwolenia Narodowego (Jabhat al-Taīr al-Waţanī, Front de

Libération Nationale).

93

CIEKAWOSTKI:

Algieria to największe państwo w Afryce, z drugą po Egipcie największą armią w świecie

arabskim, sprzymierzone z Rosją i Chinami140.

Algieria jest jednym z krajów Afryki Północnej, gdzie popularne protesty w głównych

miastach w 2011 roku ani nie obaliły reżimu, ani nie doprowadziły do żadnych poważ-

nych reform.

W roku 1847, po pokonaniu głównych sił emira

Abd al-Kadira Francuzi rozpoczęli kolonizację Al-

gierii (przyznając jej status francuskiego departa-

mentu zamorskiego, tzw. Algieria Francuska) i eks-

ploatację jej zasobów: rolnych, ropy naftowej i gazu

ziemnego. Wydany w 1881 roku Kodeks tubylczy

nakładał na miejscową ludność muzułmańską wiele

ograniczeń, zabraniając jej m.in.: przynależności do

partii politycznych, związków zawodowych oraz

innych organizacji o charakterze publicznym, no-

szenia broni palnej i opuszczania miejsca zamiesz-

kania bez specjalnego pozwolenia. By stać się oby-

watelami francuskimi, posiadającymi pełne prawa,

mieszkańcy Algierii musieli wyrzec się swojej wiary141.

Algier w okresie od VI 1943 do VIII 1944 był tymczasową stolicą Wolnej Francji.

W latach 1954–62 był jednym z głównych ośrodków algierskiego ruchu wyzwoleńczego.

Obecnie jest głównym ośrodkiem politycznym, finansowym, naukowym i kulturalnym

kraju. Znajduje się tutaj również największy port handlowy w Algierii142.

140 www.cia.gov 141 www.nationsonline.org 142 www.nationsonline.org

Timgad Fot. www.algieriandiaspora.blogspot.com

Timgad – miasto, które zostało założo-

ne w 100 roku naszej ery przez cesa-

rza Trajana w miejscu wcześniejszej

osady kartagińskiej. Zachowany do dziś

kompleks ruin został w 1982 roku wpi-

sany na listę światowego dziedzictwa

kultury UNESCO.

94

Bardzo ważna w kulturze algierskiej jest rodzina, która często składa się z trzech lub wię-

cej pokoleń, które zamieszkują w dużym domu. Średnia liczba dzieci przypadająca na

małżeństwo to czworo lub pięcioro. Mniejsze rodziny spotykane są jedynie w miastach.

Konstytucja gwarantuje rodzinie „ochronę ze strony państwa i społeczeństwa” (art. 58)143.

W Algierii kobiety stanowią 70% ogółu prawników i 60% ogółu sędziów. Dominują tak-

że w medycynie (53%) i opiece zdrowotnej. Mogą domagać się rozwodu, przejąć opiekę

nad dziećmi po rozwodzie, kształcić się oraz dziedziczyć spadek i uczestniczyć w życiu

politycznym. Mimo to, tradycyjnie w kulturze algierskiej kobiety postrzegane są, jako

słabsze od mężczyzn w aspekcie umysłowym, duchowym i cielesnym. Honor rodziny za-

leży w dużym stopniu od prowadzenia się jej kobiet. Oczekuje się, żeby były przyzwoite,

skromne i dyskretne. Przed ślubem wymagana jest czystość, a po nim bezwzględna wier-

ność. W przypadku złamania tych zasad, kobietę może spotkać usankcjonowana przez

tradycję kara ze strony mężczyzny144.

Przeciętny Algierczyk albo właśnie planuje biznes, albo go prowadzi. Co ciekawe, miesz-

kańcy tego kraju nie myślą o sobie jako o Afrykańczykach – Czarny Ląd zaczyna się dla

nich dopiero na południe od Sahary, pustyni, która zajmuje tutaj większą część kraju145.

Dniami wolnymi od pracy w Algierii od roku 1976 były czwartek i piątek. Od tego też

czasu państwo to odnotowywało znaczne straty, ponieważ miało tylko trzy dni robocze

wspólne ze światem zachodnim. Z wyliczeń Międzynarodowej Korporacji Finansowej na-

leżącej do grupy Banku Światowego wynika, że przez dotychczasowe przepisy Algieria

traciła od 500 do 700 milionów dolarów rocznie. Dnia 14 sierpnia 2009 roku – przesunię-

to weekend na piątek i sobotę, ponieważ algierski rząd nie chciał poświęcić w imię go-

spodarki piątku, który jest dla muzułmanów dniem modlitwy146.

143 Algieria – kultura, obyczaje, zabytki, www.odyssei.com 144 M. Nowicka, Algieria – podróżnicze ciekawostki, www.architekcipodrozy.pl 145 M. Wrotniak-Chałada, Tam mieszkam: Algieria, www.bankier.pl 146 www.t ematy.wiadomosci.gazeta.pl

95

Republika Jemeńska

(Al-Dżumhurijja al-Jamanijja)

Dewiza: Bóg, Państwo, Rewolucja, Jedność

STOLICA: Sana.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 19 prowincji (muha-

faz): Aden, Ad-Dali, Al-Bajda, Al-Hudajda, Al-Dżauf, Al-

Mahra, Al-Mahwit, Amran, Hadramaut, Hadżdża, Ibb, La-

hidż, Marib, Sada, Sana, Szabwa, Taizz oraz Zamar.

Do celów administracyjnych i wyborczych stolica

kraju traktowana jest jako dodatkowa prowincja.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski (język angielski jest uży-

wany w życiu gospodarczym).

ŚWIĘTA NARODOWE:

22 maja – Dzień Zjednoczenia (rocznica zjednocze-

nia dwóch państw jemeńskich w 1990 roku).

USTRÓJ: muzułmańska republika prezydencka.

KONSTYTUCJA: z dnia 16 maja 1991 roku (nowelizo-

wana w latach 1994 i 2001)147.

Przepis art. 1 p.1 konstytucji mówi, że Republika

Jemenu jest suwerennym i niezależnym arabskim pań-

stwem islamskim, którego integralność jest nienaruszalna,

a żadna z jego części nie może być scedowana.

Władza w państwie należy do mieszkańców Jemenu, którzy

wykonują ją bezpośrednio poprzez referenda i w drodze wyborów,

lub pośrednio poprzez władzę ustawodawczą, wykonawczą i są-

downiczą, a także poprzez wybór rad lokalnych (art. 4 konstytucji).

147 Constitution of the Republic of Yemen, www.landwise.landesa.org

Republika Jemenu powstała

w roku 1990 z połączenia

Jemeńskiej Republiki Arabskiej

i Ludowo-Demokratycznej

Republiki Jemenu.

Symbolika:

Flaga Jemenu została przyjęta w 1990

roku.

Kolor czerwony oznacza rozlew krwi

męczenników i jedność;

Biały symbolizuje świetlaną przyszłość.

Czarny nawiązuje do mrocznej prze-

szłości.

Obecne godło Jemenu pochodzi z 1990

roku.

Przedstawia złotego orła z rozpostar-

tymi skrzydłami trzymający w łapach

skrzyżowane flagi Jemenu i rozwiniętą

wstęgę z nazwą kraju w języku arab-

skim. Na piersi orła znajduje się tar-

cza, a na niej krzew kawowca (coffea

arabica) i zarys starożytnej tamy

w Marib.

96

Według artykułu 31 konstytucji „Kobiety są siostrami

mężczyzn. Mają prawa i obowiązki, które są zagwaranto-

wane i nadane przez szariat i wynikają z przepisów prawa”.

GŁOWA PAŃSTWA: prezydent wybierany w głosowa-

niu powszechnym na 7-letnią kadencję (z możliwością ree-

lekcji).

Prezydent jest reprezentantem państwa w stosun-

kach wewnętrznych i zewnętrznych. Do niego należy

(wspólnie z rządem) ustalanie ogólnej polityki państwa

i nadzór nad jej realizacją (art. 119, p. 1 i 2. konstytucji).

Kandydat na urząd prezydenta (którym wg. art. 107

konstytucji może zostać: obywatel Jemenu, pochodzący od

rodziców Jemeńczyków, który ukończył 40 lat, ma pełnię

praw politycznych i obywatelskich, niekarany, prawego

charakteru, praktykujący muzułmanin i niepozostający

w związku małżeńskim z obcokrajowcem i niezamierzają-

cy w taki związek wstąpić podczas pełnienia urzędu) musi

uzyskać 5% poparcie połączonych izb parlamentu w taj-

nym głosowaniu.

Prezydentem zostaje ten kandydat, który uzyskał w

wyborach bezwzględną większość ważnie oddanych gło-

sów.

Jeżeli pierwsza tura nie przyniesie rozstrzygnięcia -

do drugiej tury wyborów przystępują tylko dwaj kandydaci,

którzy w pierwszej uzyskali najwięcej głosów. Prezyden-

tem zostaje ten kandydat, który zdobędzie więcej głosów.

Kadencja rozpoczyna się z chwilą złożenia przysię-

gi przed Zgromadzeniem Reprezentantów (art. 108 pkt. f.

w zw. z art. 112 konstytucji).

Prezydent wyznacza wiceprezydenta (art. 106 pkt.

b. konstytucji).

REWOLUCJA 2011

Dnia 27 stycznia 2011 roku pod wpły-

wem udanych rewolucji w Tunezji i

Egipcie w stolicy kraju rozpoczęły się

demonstracje przeciwko złej sytuacji

materialnej, bezrobociu, korupcji,

ograniczaniu swobód obywatelskich i

długoletnim rządom prezydenta Alego

Abdullaha Saliha. Efektami protestów i

długotrwałych walk (łącznie z zama-

chem na prezydenta) było podpisanie

dnia 23 listopada 2011 przez Alego

Abdullaha Saliha w Rijadzie porozu-

mienia pokojowego przygotowane przez

Radę Współpracy Zatoki Perskiej

(GCC), na mocy, którego zrzekł się

władzy, która przeszła w ręce wicepre-

zydenta Mansura Hadiego.

Dnia 4 grudnia wiceprezydent ogłosił

powołanie 14-osobowej Rady Wojsko-

wej na czele, której stanął. Wcześniej

powierzył Mohammedowi Basindawie

misję tworzenia rządu. Basindawa

ogłosił skład tymczasowego rządu dnia

7 grudnia 2011, a trzy dni później nowy

gabinet w skład, którego weszli zarów-

no opozycjoniści jak i byli współpra-

cownicy prezydenta Saliha, został

zaprzysiężony.

Dnia 21 stycznia 2012 roku parlament

uchwalił ustawę, dającą prezydentowi

Salihowi immunitet, dzięki któremu nie

odpowie za śmierć setek ludzi podczas

powstania. Dnia 21 lutego 2012 w Je-

menie odbyły się wybory prezydenckie.

Jedynym kandydatem był pełniący

obowiązki prezydenta Abd Rabu Mans-

ur Hadi. Młodzi rewolucjoniści, ogłosili

ten dzień, świętem rewolucji. Wybory

nie obyły się jednak bez problemów.

Tego dnia zginęły cztery osoby. Fre-

kwencja wyborcza wyniosła 66%. Abd

Rabu Mansur Hadi zdobył 99,8% gło-

sów. Dnia 25 lutego 2012 został za-

przysiężony w parlamencie na nowego

prezydenta Jemenu.

Nowy prezydent w swoim przemówieniu

zobowiązał się do zachowania jedności

kraju, niepodległości i integralności

terytorialnej. Zadeklarował otwarcie

się na dialog ze wszystkimi opcjami

politycznymi, co na celu miało poprawę

bezpieczeństwa w kraju i odbudowę

gospodarki. Zaapelował do obywateli o

scalenie i nowe otwarcie na rzecz

Jemenu.

Dnia 27 lutego 2012 roku odbyła się

uroczysta ceremonia w pałacu prezy-

denckim, podczas której dotychczaso-

wy prezydent – Ali Abdullah Salih,

który dwa dni wcześniej powrócił z

Stanów Zjednoczonych, przekazał

oficjalnie Hadiemu władzę, wyrażając

jednocześnie pełne poparcie dla nowego

prezydenta. Salih poprosił naród o

przebaczenie za błędy podczas jego

rządów. Zapowiedział jednocześnie, iż

zamierza udać się z rodziną na emigra-

cję do Etiopii.

Mimo sukcesu rewolucji w Jemenie,

obaleniu długoletnich rządów prezy-

denta Saleha i zapoczątkowania zmian

konstytucyjnych, względnej poprawy

sytuacji społecznej, w kraju wciąż

brakowało stabilizacji. Przez niektó-

rych komentatorów Jemen był określa-

ny „państwem w fazie upadku”.

Wykorzystali to szyiccy rebelianci -

Huti (→ nazwa od nazwiska swojego

duchowego przywódcy, Husajna Bad-

reddina al-Hutiego) zintensyfikowali

swoje działania, wykorzystując słabość

nowych władz Jemenu, opanowali ko-

lejne terytoria na północnym zachodzie

kraju. Jednocześnie Arabska Wiosna

ułatwiła na południu kraju ofensywę

dżihadystów z Ansar asz-Szaria (po-

wiązanych z Al-Kaidą Półwyspu Arab-

skiego, AQAP), a także wzmocniła

tendencje secesjonistyczne południa.

Po 11 latach od rozpoczęcia (w 2004

roku) rebelia szyickich Hutich osiągnę-

ła swój punkt kulminacyjny, doprowa-

dzając do ustąpienia prezydenta i

premiera oraz, w praktyce, upadku

instytucji państwowych (nie funkcjonu-

ją m.in. policja, wojsko i służby bezpie-

czeństwa).

Rewolucja w 2011 roku

Dnia 27 stycznia 2011 roku pod wpły-

wem udanych rewolucji w Turcji i Egip-

cie w stolicy kraju rozpoczęły się de-

monstracje przeciwko złej sytuacji

materialnej, bezrobociu, korupcji,

ograniczeniu swobód obywatelskich

i długoletnim rządom prezydenta Alego

Abdullaha Saliha. Efektami protestów

i długotrwałych walk (łącznie z zama-

chem na prezydenta) było podpisanie

dnia 23 listopada 2011 roku przez A.A.

Saliha porozumienia pokojowego przez

Radę Zatoki Perskiej na mocy którego

zrzekł się władzy, która przeszła

w ręce wiceprezydenta Marsura Ha-

adiego. Dnia 21 lutego 2012 roku par-

lament uchwalił ustawę dającą prezy-

dentowi Salihowi immunitet, dzięki

któremu nie odpowie za śmierć setek

ludzi podczas powstania. Dnia 21 lutego

2012 roku odbyły się wybory prezy-

denckie. Jedynym kandydatem był Abd

Rabi Marsur Hadi. Młodzi rewolucjoni-

ści ogłosili ten dzień świętem narodo-

wym. Dnia 25 lutego nastąpiło zaprzy-

siężenie nowego prezydenta.

Nowy prezydent w swoim przemówieniu

zobowiązał się do zachowania jedności

kraju, niepodległości i integralności

terytorialnej. Zadeklarował otwarcie

się na dialog ze wszystkimi opcjami

politycznymi, co na celu miało poprawę

bezpieczeństwa w kraju i odbudowę

gospodarki. Zaapelował do obywateli

o scalenie i nowe otwarcie na rzecz

Jemenu. Obiecał sprowadzenie uchodź-

ców, którzy musieli uciekać z kraju

z powodu walk. Zapowiedział również

kontynuację kampanii antyterrory-

stycznej przeciwko Al-Kaidzie na połu-

dniu kraju.

Dnia 27 lutego 2012 roku odbyła się

uroczysta ceremonia w pałacu prezy-

denckim, podczas której dotychczaso-

wy prezydent – Ali Abdullah Salih,

który dwa dni wcześniej powrócił

ze Stanów Zjednoczonych, przekazał

oficjalnie Hadiemu władzę, wyrażając

jednocześnie pełne poparcie dla nowego

prezydenta. Salih poprosił naród

o przebaczenie za błędy podczas jego

rządów. Zapowiedział jednocześnie,

iż zamierza udać się z rodziną na emi-

grację do Etiopii.

97

Wiceprezydent pomaga prezydentowi w wykony-

waniu jego obowiązków. Prezydent może również delego-

wać na wiceprezydenta sprawowanie niektórych ze swoich

funkcji (art. 124 konstytucji).

Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną

za zdradę państwa, naruszenie konstytucji lub jakiekolwiek

inne działanie, które narusza suwerenność państwa (art.

128 konstytucji).

WŁADZA WYKONAWCZA: Rada Ministrów pod prze-

wodnictwem premiera.

Rząd składa się z premiera i jego zastępców oraz

poszczególnych ministrów, którzy razem tworzą Radę Mi-

nistrów (art. 130 konstytucji).

Prezydent mianuje premiera, który w porozumieniu

z prezydentem wybiera członków gabinetu, którzy muszą

cieszyć się zaufaniem Izby Reprezentantów (art. 119 p. 4

w zw. z art. 132 konstytucji).

Premierem może zostać obywatel Jemenu, który

ukończył 40 lat, (ministrem – lat 30) niekarany, prawego

praktykujący muzułmanin, posiadający umiejętność czyta-

nia i pisania (art. 131 z zw. z art. 64 p. 2 Konstytucji).

Zarówno premier jak i ministrowie ponoszą indy-

widualną i solidarną odpowiedzialność przed prezydentem

i Izbą Reprezentantów za działania rządu (art. 133 konsty-

tucji w zw. z art. 137 i 144).

WŁADZA USTAWODAWCZA: należy do dwuizbowe-

go parlamentu:

Rada Konsultacyjnej (Majlis Al-Shura) – składają-

cej się ze 111 członków mianowanych od 2001 ro-

ku przez prezydenta.

Mimo sukcesu rewolucji w Jemenie,

obaleniu długoletnich rządów prezy-

denta Saleha i zapoczątkowania zmian

konstytucyjnych, względnej poprawy

sytuacji społecznej, w kraju wciąż

brakowało stabilizacji. Przez niektó-

rych komentatorów Jemen był określa-

ny „państwem w fazie upadku”.

Wykorzystali to szyiccy rebelianci -

Huti (→ nazwa od nazwiska swojego

duchowego przywódcy, Husajna Bad-

reddina al-Hutiego) zintensyfikowali

swoje działania, wykorzystując słabość

nowych władz Jemenu, opanowali ko-

lejne terytoria na północnym zachodzie

kraju. Jednocześnie Arabska Wiosna

ułatwiła na południu kraju ofensywę

dżihadystów z Ansar asz-Szari’a (po-

wiązanych z Al-Kaidą Półwyspu Arab-

skiego, AQAP), a także wzmocniła

tendencje secesjonistyczne południa.

Po 11 latach od rozpoczęcia (w 2004

roku) rebelia szyickich Hutich osiągnę-

ła swój punkt kulminacyjny, doprowa-

dzając do ustąpienia prezydenta

i premiera oraz, w praktyce, upadku

instytucji państwowych (nie funkcjonu-

ją m.in. policja, wojsko i służby bezpie-

czeństwa).

Dnia 6 lutego 2015 roku Huti ogłosili

przejęcie władzy w Jemenie i rozwią-

zanie parlamentu, tym samym dowo-

dząc nieskuteczności politycznych prób

rozwiązania konfliktu. Liderzy bojowni-

ków ogłosili deklarację konstytucyjną

i serię dekretów, ustanawiając w miej-

sce parlamentu 551-osobowe zgroma-

dzenie, ogłaszając utworzenie Najwyż-

szego Komitetu Rewolucyjnego

mającego zarządzać lokalnymi komite-

tami, a także wyznaczając termin

dwóch lat na zakończenie politycznego

okresu przejściowego.

Najważniejszym sojusznikiem obalone-

go prezydenta Hadiego jest sunnicka

Arabia Saudyjska, która dnia 26 marca

2015 roku wraz z sojusznikami z Zato-

ki Perskiej rozpoczęła blokadę po-

wietrzną i morską Jemenu. Rozważana

jest też interwencja sił lądowych.

Według organizacji świadczących

pomoc humanitarną w nalotach i wal-

kach zginęły w Jemenie setki cywilów.

98

Członkiem Rady może być osoba, która ukończyła

40 lat i nie zasiada w Izbie Reprezentantów ani w radach

lokalnych.

Izby Reprezentantów (Essolta Etechria) – składają-

cej się z 301 deputowanych wybieranych w wybo-

rach powszechnych na 6 lat (7 lat – w kalendarzu

księżycowym).

Czynne prawa wyborcze mają obywatele Jemenu, któ-

rzy ukończyli 18 lat.

Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom Jemenu, którzy ukończyli 25 lat i są: nieka-

rani, prawego charakteru, praktykującymi muzułmanami, posiadający umiejętność czytania i pi-

sania (art. 63-65 oraz 125 konstytucji).

PRAWO: zgodnie z art. 1 p. 3 ustawy zasadniczej: konstytucją, źródłem i podstawą prawa

w Jemenie jest szariat Poza tym widoczne są również wpływy prawa: tureckiego i brytyjskiego

i francuskiego.

→ Szkoła prawa: szaficka.

Organy sądownicze są autonomiczne a sędziowie są niezawiśli i podlegają wyłącznie

prawu. Żaden inny organ nie może w jakikolwiek sposób zakłócać sprawy i procedur sprawie-

dliwości. Takie zakłócenia uznaje się za przestępstwa (art. 149 konstytucji).

RELIGIA: islam sunnicki (ok. 92% ludności).

PARTIE POLITYCZNE:

Naserystowska Unionistyczna Organizacja Ludowa – al-Tantheem al-Wahdawi al-Sha'bi

al-Nasseri, lewicowa partia polityczna założona w Ta'izz dnia 25 grudnia 1965 roku a za-

legalizowana w roku 1989.

Partia Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego – Hizb Al-Ba'ath Al-Arabi Al-Ishtiraki –

Qutr Al-Yaman – jest regionalną strukturą pro-syryjskiej frakcji Partii Baas. Została ofi-

cjalnie zarejestrowana dnia 31 grudnia 1995 roku. Obecnie jest partią opozycyjną.

Jemeńska Partia Socjalistyczna – Al-Hizb Al-Ishtiraki Al-Yamani. Powstała w roku 1978

roku po połączeniu kilku mniejszych marksistowskich i socjalistycznych ugrupowań poli-

tycznych. Była partią rządzącą w Ludowo-Demokratycznej Republice Jemenu.

Szpitale są przepełnione, na ulicach

leżą ciała zabitych, porywane są ambu-

lanse. Walki pogłębiły kryzys humani-

tarny w Jemenie, gdzie dramatycznie

brakuje m.in. żywności i paliwa.

Zdaniem politologów walki w Jemenie

stały się swego rodzaju „wojną zastęp-

czą” i próbą obrony pozycji saudyjskie-

go królestwa jako regionalnego hege-

mona przed rosnącymi wpływami

szyickiego Iranu, udzielającego pomocy

rebeliantom.

99

CIEKAWOSTKI:

Jemen dzieli się wyraźnie na trzy części: górzysty Jemen Północny, wyżynny Jemen Po-

łudniowy oraz pustynną krainę Hadramaut. W starożytności kraj był znany pod nazwą

Arabia Felix, czyli Arabia szczęśliwa.

Arabskie słowo „yimin” ma dwa znaczenia: położony po prawej stronie albo szczęśliwy.

Zatem nazwę Jemen można przetłumaczyć jako szczęśliwy kraj po prawicy Allaha148.

Jemen jest jednym z najbiedniejszych i najsłabiej rozwijających się krajów świata i sta-

nowi kontrast do zamożnych państw na Półwyspie Arabskim.

Ponad połowa ludności Jemenu jest w wieku poniżej 14 lat149.

Jemeńska konstytucja gwarantuje wolność wyznania, ale praktyka bywa różna. Innowier-

com nie wolno wchodzić do meczetów poza wyznaczonymi obiektami w ustalone dni

i godziny. W okresie dorocznego miesięcznego postu (ramadanu) od wschodu do zachodu

słońca w miejscach publicznych należy powstrzymać się od spożywania jedzenia, picia

napojów i palenia tytoniu.

Przepis art. 26 konstytucji Jemenu deklaruje, że podstawą społeczeństwa jest rodzina, któ-

rej filarami są: religia, tradycja i miłość do ojczyzny, a prawo będzie utrzymywać jej inte-

gralność i wzmacniać łączące ją więzi.

W Jemenie istnieją ścisłe zasady określające stosunki między mężczyznami a kobietami.

Aktywność kobiet najczęściej jest ograniczona tylko do domu rodzinnego, w którym rzą-

dzą starsze kobiety, a ich wola i zdanie są nierzadko ważniejsze od opinii mężczyzn.

Kobiety jemeńskie bardzo rzadko podejmują pracę zawodową. Pracują przeważnie jako

sekretarki w biurach dużych firm lub urzędach publicznych. We wszystkich sklepach po-

cząwszy od kas hipermarketów, aż do galerii handlowych, pracują wyłącznie mężczyź-

ni150.

Kobiety nie mają prawa do głośnego wypowiadania się w miejscach publicznych. Wyją-

tek stanowią jedynie starsze panie. W imieniu kobiet mogą natomiast mówić męscy

148 Przewodnik: Jemen, www.traveliada.pl 149 Jemen – podstawowe informacje o kraju, www.amedar.pl 150 Tamże, www.amedar.pl

100

członkowie ich rodzin. Jemeńska kobieta wywołałaby skandal, gdyby odezwała się do

całkiem obcego mężczyzny. Wyjątek stanowią jedynie sytuacje absolutnie konieczne np.,

gdy kobieta chce zatrzymać taksówkę lub zrobić zakupy w sklepie. Kobiety nie mogą

również uczestniczyć w zamkniętym spotkaniu razem z mężczyznami. Spotkania obu płci

są absolutnie zakazane151.

Dla jemeńskiej rewolucji (2011-2012) znaczący był fakt licznego udziału kobiet w prote-

stach. Ich uczestnictwo w demonstracjach dowiodło, że posiadają one równie szeroką

wiedzę polityczną, ekonomiczną, socjalną i związaną z prawami człowieka, jak mężczyź-

ni. Ukoronowaniem uczestnictwa kobiet w jemeńskiej rewolucji było zdobycie nagrody

Nobla przez jedną z aktywistek Tawakel Karman, zwaną Matką Rewolucji152.

Jemeńskie kobiety zakrywają się w całości czarnymi czadorami i kwefami. Mężczyźni

noszą tradycyjne stroje – albo długie, białe galabije, albo zawinięty na wzór spódnicy pas

materiału zwany fota lub ma’awiz, i do tego marynarkę. Uzupełnieniem stroju jest szeroki

pas i włożony za niego nóż w zakrzywionej pochwie – dżambija153.

Powszechnym widokiem na ulicach są mężczyźni z bahszim (wielkim wypchanym qatem

policzkiem). Qat (czuwaliczka jadalna), to roślina odgrywająca niezwykle ważną rolę

w kulturze i codziennym życiu mieszkańców Jemenu154.

Według Jemeńczyków qat ma wiele korzystnych właściwości: rozjaśnia umysł, dodaje

energii, pomaga przetrwać bez jedzenia, picia, a nawet bez stosunków seksualnych, jak

twierdzą Jemeńczycy i mimo, że narzekają na biedę, wydają na gałązki nawet 1/3 swoich

dochodów. Żucie tej rośliny ma w Jemenie bardzo długą historię i jest obecne w trady-

cjach ludowych, wierzeniach oraz codziennym życiu. Do tego stopnia wtopiło się w kul-

turę, iż od jego żucia i towarzyszących mu rytuałów uzależniony jest codzienny rytm ży-

cia Jemeńczyków. Bez niego nie można odbyć popołudniowej sjesty, sfinalizować żadnej

transakcji, ani nawet podjąć żadnej ważnej decyzji rządowej. Uważa się, że roślina pełni

przede wszystkim funkcję integrującą społeczeństwo155.Arabica z Jemenu jest jedną

z najlepszych na świecie. Jednak Jemeńczycy, którzy odkryli kawę w 1500 roku, bardziej

151 Jemen – podstawowe informacje o kraju, www.amedar.pl 152 K. Katańska, Jemen, www.psz.pl 153 J. Steil, Rok w Jemenie, Kraków 2014, s. 18-19. 154 Arabia Felix qatem słynąca, www.monikawitkowska.pl 155 Tamże, www.monikawitkowska.pl

101

cenią ją za właściwości niż jakość. Świadczy o tym popularność qishr, naparu

z łupinek kawy, który pije się żując qat, aby

wzmocnić efekt działania156.

Architektura jemeńska jest unikalna w skali świa-

towej. Budynki w górskich wsiach to wielopiętrowe

domy, quasi-wieżowce, zbudowane są z kamienia i

gliny. Pięcio- lub sześciokondygnacyjny budynek

posiada na parterze pomieszczenie dla zwierząt, na-

stępne piętro to diwan – pokój gościnny, górne pię-

tra to sypialnie i kuchnia, a na samej górze znajduje

się mafradż – pokój z widokiem, gdzie urządza się

m.in. quatowe przyjęcia157.

Szibam to szesnastowieczne miasto w Jemenie zwane Manhattanem Pustyni. Składa się

z około pięciuset domów o wysokości od 5 do 11 kondygnacji. Większość glinianych bu-

dynków pochodzi z szesnastego wieku, niektóre mają ponad 30 metrów wysokości. Taki

styl zapewniać miał mieszkańcom obronę przed atakami beduinów.

156 Od bunn po qishr: jemeńskie korzenie kawy, www.lavazza.com 157 Informacje ogólne o Jemenie, www.rijad.msz.gov.pl

Szibam

Fot. www.pl.globalquiz.org

102

Republika Libańska

(Al-Jumhūriya al-Lubnāniya)

STOLICA: Bejrut.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: Liban jest podzielo-

ny na 6 gubernatorstw (Mohafazas): Bejrut, Dżabal Lub-

nan, Asz-Szamal, Al-Bika, An-Nabatija oraz Al-ADżanub,

które z kolei dzielą się na 25 dystryktów (cazas).

Nowelizacja ustawy o strukturze administracyjnej

państwa z 1960 roku przewiduje utworzenie dwóch no-

wych gubernatorstw (Askkar i Baalbek-Hermel), jednak jej

postanowienia nie weszły jeszcze w życie158.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski. Znaczna część Libańczy-

ków włada biegle językiem francuskim, co związane jest

z historycznymi związkami z Francją oraz powszechną

edukacją w tym języku. Jednocześnie coraz więcej szkół

wprowadza także angielski lub amerykański system szkol-

nictwa. Stąd komunikacja w języku angielskim również nie

stanowi problememu.

WALUTA: 1 funt libański (LBP) = 100 piastrów.

ŚWIĘTA NARODOWE:

14 lutego – Święto upamiętniające byłego premiera

Libanu Rafiq Hariri.

08 maja – Święto upamiętniające Ruch Oporu i Dzień Wyzwolenia.

22 listopada – Dzień Niepodległości Libanu (w 1943 roku, po 23 latach, Liban oficjalnie

wyzwolił się spod francuskiej jurysdykcji).

USTRÓJ: republika parlamentarna.

158 Patrick W. Nee, Key Facts on Lebanon: Lebanon, facts, Beirut, Lebanese, government, business, econo-

my, travel, The Internationalist/9.08.2013, s. 10; www.cities-localgovernments.org

Symbolika:

Flaga została przyjęta w 1943 roku.

Cedr jest symbolem świętości, długo-

wieczności i pokoju. Ponieważ w cza-

sach biblijnych Liban słynął z cedrów,

dlatego drzewo to zostało umieszczone

na jego fladze.

Biel oznacza śnieg jako symbol czysto-

ści i pokoju.

Czerwień symbolizuje poświęcenie

i przelana krew w walce o niepodległość

oraz zachowanie kraju przed kolejnymi

najeźdźcami.

Herb Libanu jest nieco zmodyfikowaną

wersją jego flagi, umieszczonej na

tarczy heraldycznej

103

KONSTYTUCJA: Została uchwalona dnia 23 maja 1926 roku i była wielokrotnie nowelizowa-

na (po raz ostatni w roku 2013)159.

Przepisy wprowadzające oraz art. 1 konstytucji mówią, źródłem władzy i suwerenności

w państwie jest naród, który korzysta ze swoich uprawnień poprzez instytucje konstytucyjne.

Liban zaś jest suwerennym, wolnym i niezależnym państwem arabskim zarówno co do swojej

tożsamości jaki przynależności. Jest założycielem i aktywnym członkiem Ligi Państw Arabskich

i Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz przestrzega ich przymierzy. Respektuje także posta-

nowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a rząd powinien wcielać w życie zasady

w niej zawarte, we wszystkich dziedzinach i obszarach, bez wyjątku.

Z uwagi na wielowyznaniowe społeczeństwo centralną rolę w życiu politycznym Libanu

odgrywa konfesjonalizm160, a konstytucyjny zapis (art. 24) gwarantuje zachowanie równości po-

między chrześcijanami a muzułmanami. Stanowiska państwowe i rządowe obsadzane są według

klucza wyznaniowego: prezydent – chrześcijanin maronita, premier – muzułmanin sunnita, prze-

wodniczący parlamentu – muzułmanin szyita, wiceprzewodniczącym parlamentu jest chrześcija-

nin prawosławny, równy podział tek ministerialnych, wyższych stanowisk w administracji pań-

stwowej oraz miejsc w parlamencie między przedstawicieli ludności muzułmańskiej

i chrześcijańskiej161.

GŁOWA PAŃSTWA: Głową państwa i symbolem jedności narodu jest prezydent Republiki.

Dąży on do zapewnienia poszanowania konstytucji i ochrony niepodległości Libanu oraz jego

integralności terytorialnej.

Prezydent wybierany jest na 6-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe kwalifiko-

waną większością ⅔ głosów. W drugiej turze do wyboru głowy państwa wystarczy większość

bezwzględna. Obowiązuje zakaz ponownego wyboru przez sześć lat po wygaśnięciu ostatniej

kadencji (art. 49 konstytucji).

→ Izba Deputowanych zebranych w celu wyboru prezydenta uważana jest za organ wyborczy,

a nie zgromadzenie ustawodawcze, a tym samym odkłada wszystkie inne sprawy i przechodzi od

razu do wyboru głowy państwa (artykuł 75 konstytucji).

159 The Lebanese Constitution, www.presidency.gov.lb 160 D. Madeyska, Liban, Warszawa 2003, s. 50. 161 Kryterium przynależności religijnej brane pod uwagę przy podziale mandatów obowiązuje od czasu Pak-

tu Narodowego z 1943 roku (umowy między chrześcijanami a muzułmanami pod patronatem Francji, która stanowi-

ła podstawę systemu politycznego Libanu), www.presidency.gov.lb

104

Nie może zostać prezydentem osoba, która nie spełnia wymogów obieralności do Zgro-

madzenia Narodowego.

Według konstytucji do kompetencji prezydenta Libanu należy m.in.: zwoływanie sesji

nadzwyczajnych parlamentu (w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów) – art. 33; odraczanie

zwołania izby (na okres nie dłuższy niż miesiąc i tylko raz w trakcie tej samej sesji) – art. 59;

rozwiązywanie parlamentu przed upływem kadencji (w szczególnych przypadkach) na żądanie

Rady Ministrów – art. 55162; zwracanie się do Rady Konstytucyjnej w sprawie kontroli konstytu-

cyjności ustaw (prawo takie przysługuje również premierowi, przewodniczącemu izby oraz gru-

pie 10 posłów) – art. 19; wydawanie dekretów – art. 56; akredytowanie ambasadorów i przyjmo-

wanie listów uwierzytelniających – art. 53 p. 7; negocjowanie i ratyfikowanie umów

międzynarodowych, w porozumieniu z premierem. Jednak niektóre traktaty są uznawane tylko

ratyfikowane po zatwierdzeniu przez Parlament – art. 52; udzielanie specjalnych amnestii na mo-

cy dekretu – art. 53 p. 9.

Prezydent może, w porozumieniu z premierem, wezwać Radę Ministrów na nadzwyczaj-

ne posiedzenie, gdy uzna to za to za konieczne. Może również, według uznania przewodniczyć

Radzie Ministrów, nie biorąc udziału w głosowaniu. Może również wprowadzić, poza harmono-

gramem posiedzenia, dodatkowy punkt obrad w sprawie, którą uzna za pilną (art. 53 p. 1 oraz 11

i 12).

WŁADZA WYKONAWCZA:

Władzę wykonawczą sprawuje Rada Ministrów, która ustanawia ogólną politykę rządu

we wszystkich dziedzinach, sporządza rachunki i uchwala dekrety organizacyjne oraz podejmuje

decyzje niezbędne do ich realizacji (art. 65 p. 1 konstytucji).

Premier jest szefem rządu i jego przedstawicielem. Wypowiada się w jego imieniu i jest

odpowiedzialny za wykonanie ogólnej polityki ustanowionej przez Radę Ministrów (art. 64 kon-

stytucji).

Ministrowie w całości lub części mogą być wybierani spośród członków Zgromadzenia

Narodowego, a poseł może zajmować stanowisko ministerialne (art. 28 konstytucji).

162 Nowe wybory muszą odbyć się w ciągu trzech miesięcy od rozwiązania parlamentu.

105

Ministrowie ponoszą solidarną odpowiedzialność przed izbą za ogólną politykę rządu będą i in-

dywidualną za swoje osobiste działania

(art. 66 konstytucji).

→ Prezydent desygnuje premiera, w poro-

zumieniu z przewodniczącym parlamentu,

na podstawie konsultacji parlamentarnych.

Następnie, w porozumieniu z nim, wydaje

rozporządzenie o powołaniu gabinetu. De-

krety przyjmujące dymisję ministrów lub

ich zwolnienie wydawane są za zgodą

dwóch trzecich składu Rady Ministrów (art. 53 p.2 i 4 oraz 69 p.2 konstytucji).

Uznaje się, że rząd podał się do dymisji w następujących okolicznościach: rezygnacja lub

śmierć premiera; utrata więcej niż jednej trzeciej członków określonych w rozporządzeniu o po-

wołaniu gabinetu; początek kadencji prezydenta oraz Zgromadzenia Narodowego; utrata zaufania

izby (zarówno w przypadku uchwalenia wotum nieufności jak i nie przegłosowania wniosku Ra-

dy Ministrów o wotum zaufania).

W przypadku ustąpienia Rady Ministrów, Zgromadzenie Narodowe zbiera się z mocy

prawa na sesję nadzwyczajną i nie może zostać rozwiązane do chwili wyboru nowej rady i uzy-

skania zaufania izby (art. 69 konstytucji).

Odwołany premier lub minister może być sądzony przez Radę Najwyższą a rezygnacja

lub dymisja premiera lub ministra nie uniemożliwia kontynuowania postępowania sądowego

wszczętego przeciwko niemu (art. 71 i 72 konstytucji).

WŁADZA USTAWODAWCZA: Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Zgroma-

dzenia Narodowego (Madżlis an-Nuwwab), liczącego 128 deputowanych wybieranych w głoso-

waniu powszechnym w oparciu o proporcjonalny system wyznaniowy na 4-letnią kadencję.

Nowe wybory muszą odbyć się na 60 dni przed zakończeniem kadencji parlamentu. Par-

lament może zostać rozwiązany na wniosek dwóch trzecich deputowanych. Również prezydent

może wystąpić do Rady Ministrów o rozwiązanie parlamentu przed upływem jego kadencji. Jeśli

Rada Ministrów na to się zgodzi, prezydent wydaje dekret. Nowe wybory muszą odbyć się

w ciągu trzech miesięcy od rozwiązania parlamentu.

Dnia 14 lutego 2005 roku były premier Libanu,

Rafiq Hariri został zamordowany.

Wywołało to masowe demonstracje opozycji, która oskarżyła

Syrię o to zabójstwo. Syria zaprzeczyła tym oskarżeniom.

Protesty te określono jako „cedrowa rewolucja”.

Pod wpływem protestów oraz nacisków ONZ i krajów arabskich,

Syria wycofała swoje wojska z Libanu dnia 25 kwietnia 2005

roku. W maju-czerwcu 2005 roku blok anty-syryjski wygrał

wybory, następnie dnia 19 lipca 2005 roku władzę objął nowy

rząd, którego premierem został Fouad Siniora, co stało się

zwieńczeniem „cedrowej rewolucji”. Liban stał się ponownie, po

niemal 30 latach syryjskiej okupacji, w pełni wolnym państwem.

106

Miejsca w parlamencie są przydzielane równo między chrześcijan i muzułmanów, pro-

porcjonalnie pomiędzy poszczególnymi społecznościami obu grup, a także proporcjonalnie mię-

dzy regionami (art. 24 konstytucji). Deputowani są reprezentantami narodu – mandat wolny (art.

27 konstytucji). Przysługuje im parlamentarny immunitet formalny i materialny. Jeżeli mandat

wygasł, wybór następcy odbywa się w ciągu dwóch miesięcy, chyba że miejsce zwolniło się

w ciągu ostatnich sześciu miesięcy kadencji, wówczas można odstąpić od wyboru.

Przewodniczący parlamentu jest zwyczajowo wybierany spośród szyitów na okres 4 lat

(pierwotnie 2). Jest, obok prezydenta

i premiera, jedną z trzech najważniej-

szych osób w systemie politycznym Liba-

nu. Przewodniczy obradom Zgromadze-

nia Narodowego oraz odgrywa ważną rolę

przy wyborze głowy państwa i rządu.

Izba zbiera się corocznie na

dwóch sesjach zwyczajnych, które są

zwoływane dwa razy w roku na dwa i pół

miesiąca (art. 32 konstytucji). Głównym celem tych sesji jest analiza budżetu ogólnego. Prezy-

dent w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów może wezwać do sesji nadzwyczajnej dekre-

tem, określając daty otwarcia i zamknięcia sesji nadzwyczajnej, jak również porządek obrad. Pre-

zydent jest zobowiązany do zwołania parlamentu, jeżeli tego zażąda bezwzględna większość jego

członków.

Decyzje podejmowane są większością głosów. Posiedzenia parlamentu są jawne (jednakże,

na wniosek rządu lub pięciu deputowanych, obrady mogą odbywać się z wyłączeniem jawności).

Inicjatywa ustawodawcza należy do parlamentu i Rady Ministrów. Wszelkie akty prawne

muszą najpierw zostać uchwalone przez Zgromadzenie Narodowe, a następnie kontrasygnowane

przez premiera i właściwego ministra oraz podpisane przez prezydenta przed ich publikacją. Pre-

zydent może przekazać ustawę do Zgromadzenia Narodowego, do ponownego rozpatrzenia. Par-

lament musi wówczas przegłosować ustawę bezwzględną większością głosów. Kworum ⅔ gło-

sów wymagane jest przy głosowaniach nad kwestiami konstytucyjnymi lub dotyczącymi

parlamentarnych sekretarzy lub gdy prezydent jest oskarżony o zdradę lub pogwałcenia konstytu-

W skład Prezydium (Biura Rady Parlamentarnej) odpowiedzial-

nego za przygotowanie i publikację porządku obrad każdej

sesji, kierowanie obradami i głosowaniami

ogłaszanie wyników głosowań, przygotowanie rocznego budżetu

parlamentu, sprawowanie kontroli nad jego wykonaniem,

zatwierdzanie mianowania pracowników oraz badanie skargi

i petycji, wchodzą:

Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego (szyita);

Zastępca Przewodniczącego Zgromadzenia Narodowe-

go (prawosławny chrześcijanin);

2 Sekretarzy Generalnych (druz i maronita);

3 Delegatów Biura (sunnita, grekokatolik i Ormianin).

107

cji (wówczas odbywa się tajne głosowanie i dla przyjęcia wniosku wymagana jest bezwzględna

większość ⅔ głosów)163.

Każdy deputowany ma prawo do podniesienia kwestii wotum nieufności wobec rządu

podczas sesji zwyczajnej lub nadzwyczajnej.

Dyskusja i głosowanie w sprawie takiego

wniosku nie może odbywać się przez co naj-

mniej pięć dni po złożeniu go do sekretariatu

izby i jej przedstawieniu zainteresowanym

ministrom. Poza tym deputowani mogą skła-

dać zapytania.

PRAWO: mieszany system prawa (oparty na prawie zwyczajowym, otomańskiej tradycji praw-

nej i francuskim kodeksie cywilnym oraz prawach wspólnot religijnych: islamskiej, chrześcijań-

skiej i żydowskiej – obejmujące sprawy stanu osobowego (takie jak: małżeństwo, rozwód i sto-

sunki rodzinne) w swoich społecznościach.

→ Szkoła prawa sunnickiego: szaficka i hanaficka.

Władza sądownicza jest sprawowana przez niezawisłe sądy. Sędziowie są niezależni

w wykonywaniu swych funkcji. Decyzje i wyroki wszystkie sądów są wydawane i wykonywane

w imię narodu libańskiego (art. 20 konstytucji).

Wymiar sprawiedliwości w Libanie jest podzielony poziomo na cztery główne systemy

sądowe, z których każdy ma wielopoziomową strukturę hierarchiczną. Są to systemy: sądownic-

twa sędziowskiego (kadaa’ dli), administracyjnego (Madżlis al-Szura), wojskowego i religijne-

go164.

Oprócz tego istnieje wiele sądów specjalnych (m.in.: Rada Najwyższa (Al-Madżlis el-

aala) która rozpatruje zarzuty wobec prezydenta i premiera; Rada Konstytucyjna (Al-Madżlis el-

dusturi), która orzeka o konstytucyjność ustaw i w sprawach oszustw wyborczych; Sąd Arbitra-

żowy – Rada Pracy (Madżlis al-Amal al-tahkimi) rozpatrująca spory z zakresu prawa pracy165.

163 www.lp.gov.lb 164 www.loc.gov/law/help/legal-research-guide/lebanon.php 165 www.court.lebanonohio.gov

Konflikt w Libanie (2011-2014)

− seria antyrządowych protestów,

w związku z formowaniem w 2011 roku rządu

zdominowanego przez partie prosyryjskie.

Następnie protesty przekształciły się

w konflikt między sunnitami i szyitami.

Na Liban również miała wpływ wojna domowa

w Syrii, gdyż w kraju dochodziło do walk między zwolenni-

kami syryjskiego prezydenta Baszara al-Asada

(szyici z alawitami) i jego przeciwnikami (sunnici).

108

RELIGIA: W państwie niemal jednolitym etnicznie (Arabowie stanowią ok. 95% populacji kraju)

mamy do czynienia z bardzo dużym zróżnicowaniem religijnym. Około 60% populacji stanowią

muzułmanie (szyici i sunnici, ale także druzowie, ismailici i alawici). Niespełna 40% to chrześci-

janie (maronici, melchici, grekokatolicy oraz wyznawcy kościołów syryjsko- i ormiańsko-

katolickiego). Pozostali (ok.1%) to wyznawcy innych religii, w tym także kilkunastu sekt. Spo-

śród wszystkich państw arabskich, to właśnie w Libanie żyje najwięcej chrześcijan.

PARTIE POLITYCZNE:

Partie polityczne w Libanie nie odgrywają większego znaczenia w polityce kraju. Wyra-

sta to z konfesjonizmu, który ugruntował się w praktyce życia politycznego. Jak już wspomniano,

w myśl niepisanej zasady skład parlamentu oraz podział stanowisk pomiędzy chrześcijan i mu-

zułmanów w administracji państwowej, sądownictwie i armii jest z góry określony, co wynika to

z dużego zróżnicowania społecznego w Libanie.

Większość „partii” to tylko zwykłe listy kandydatów do Zgromadzenia Narodowego

przedstawiających różne wspólnoty religijne. Luźne koalicje wyborcze tworzone są zazwyczaj

tuż przed wyborami i rzadko trwają dłużej niż do wyborów166.

166 www.szkolnictwo.pl

Specjalny Trybunał dla Libanu

Dnia 13 grudnia 2005 roku rząd Republiki Libanu zwrócił się do Organizacji Narodów Zjednoczonych

z prośbą o ustanowienie międzynarodowego trybunału zajmującego się osądzeniem

osób odpowiedzialnych za atak z dnia 14 lutego 2005 roku w Bejrucie.

W zamachu tym zginął były premier Libanu Rafik Hariri i inne osoby.

Na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa z dnia 29 marca 2006 roku,

Organizacja Narodów Zjednoczonych i Rząd Republiki Libańskiej wynegocjowały umowę w sprawie powołania Spe-

cjalnego Trybunału dla Libanu. Statut Specjalnego Trybunału oraz dokumenty regulujące jego pracę stanowią część

rezolucji Rady Bezpieczeństwa (S/RES/1757) z dnia 30 maja 2007 roku. Przepisy zawarte w statucie i pozostałych

dokumentach weszły w życie w dniu 10 czerwca 2007 roku. Międzynarodowy charakter Specjalnego Trybunału dla

Libanu został wyraźnie określony we wniosku złożonym przez rząd Libanu

do Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Trybunał rozpoczął swoją działalność dnia 1 marca 2009 roku.

Specjalny Trybunał dla Libanu składa się z izby procesowej, izby odwoławczej, międzynarodowego sędziego

przygotowawczego, sekretariatu, biura prokuratora oraz biura obrony.

109

CIEKAWOSTKI:

Nazwa Liban jest najstarszą nazwą państwa na świecie, pozostaje niezmieniona od ponad

4 000 lat167.

Nazwa Liban w języku arabskim „Lebnan” – ma swoje źródło w języku semickim (jest

tłumaczone jako: biały lub mleko) i nawiązuje do pokrytych śniegiem Gór Libanu. Jako

nazwa miejsca, Liban wymieniona jest 71 razy w Starym Testamencie (zaś nazwa rodo-

witego drzewa Libanu – cedru 75 razy) i na trzech z dwunastu tablic Eposu o Gilgameszu

(z końca 3. tysiąclecia p.n.e.)168.

Spośród krajów tego regionu Liban jest krajem najzasobniejszym w źródła wody (płynie

tu 15 rzek, mających źródła w górach libańskich), a także jedynym krajem arabskim nie-

posiadającym pustyni169.

Bejrut, położona na środkowym wybrzeżu stolica Libanu, ma za sobą bardzo burzliwą hi-

storię. Najeźdźcy zniszczyli ją już siedmiokrotnie, ale za każdym razem Libańczycy znaj-

dowali w sobie chęci i siłę do odbudowy. Z tego właśnie powodu Bejrut określa się po-

tocznie mianem feniksa. Sam Liban przetrwał już szesnastu okupantów170.

Nazwę Bejrut – Bêrūt („Źródła”) nadali miastu Fenicjanie, ale jego historia sięga ponad

5000 lat. Wykopaliska w jego centrum ukazały warstwy osadnictwa fenickiego, helleni-

stycznego, rzymskiego, arabskiego i osmańskiego. Pierwsza pisemna wzmianka sporzą-

dzona pismem klinowym pochodzi ze zbioru korespondencji XIV wieku p.n.e.171 Tutaj

też powstała pierwsza szkoła prawnicza, dlatego Bejrut, jako miasto nazywany był matką

prawa.

Bejrut to centrum kulturalno-oświatowe dla całego Bliskiego Wschodu. W mieście odby-

wają się liczne imprezy artystyczne, konferencje, targi handlowe, wystawy czy koncerty.

W innych miastach takich jak, Baalbeck (Heliopolis – Miasto Słońca), Byblos (jedno

z najstarszych miast na świecie), Tyr (miasto fenickie z III wieku p.n.e.), Beit Eddine oraz

167 www.poznajnieznane.pl 168 www.poznajnieznane.pl 169 A. Kamle, Liban mozaika cywilizacji, religii i kultur, www.polskiecedry.com 170 Tamże, www.polskiecedry.blogspot.com

110

Beit Mary corocznie organizuje się festiwale muzyczne z udziałem artystów z całego

świata172.

Przed śmiercią Premiera Rafica Harririego w Libanie, tak jak w Szwajcarii, obowiązywa-

ła tajemnica bankowa, dlatego też Liban był nazywany Szwajcarią Wschodu. W Libanie

ma swoją siedzibę ponad 100 banków (i żaden z policzonych nie jest gałęzią innego)173.

W Libanie mieszka wiele osób deklarujących różnorakie wyznania. Wśród muzułmanów

mamy grupy religijne sunnitów, szyitów i druzów. Katolicy są reprezentowani przez ko-

ścioły maronickie, unickie, ormiańsko-katolickie, a wyznawcy prawosławia przez odmia-

nę grecką i ormiańską. Religii podporządkowane jest właściwie całe życie ekonomiczne,

społeczne i polityczne. Sposób dziedziczenia, małżeństwa i rozwody odbywają się zawsze

w oparciu o wyznawaną religię. Śluby cywilne nie istnieją, więc osoba niewierząca musi

przy zawieraniu małżeństwa przyjąć wyznanie

współmałżonka174.

Libańczycy cenią sobie przyjaźń i dobre relacje

z rodziną. Są tolerancyjni i bardzo towarzyscy. Do

zwyczajów często stosowanych należy odwiedzanie

się w domach bez uprzedzeń zapowiedzi. Dlatego

też gospodyni ma przygotowane zawsze ciastka

i papierosy. Do dobrego tonu należy podczas wizy-

ty wręczenie gospodyni małego podarunku: kwia-

tów lub czekoladek. Kolacja proszona rozpoczyna

się o 9 wieczorem, chociaż Libańczycy schodzą się na nią długo. Nikt tu jednak nie przy-

wiązuje wagi do pojęcia czasu175.

Dnia 3 kwietnia 1975 roku w Libanie rozpoczęła się trwająca 25 lat wojna domowa.

Wskutek działań śmierć poniosło 800 tys. ludzi, a 700 tys. musiało opuścić kraj. Przez 25

lat państwo cedrowego drzewa znajdowało się w stanie wszechogarniającego chaosu.

171 B. Koziróg, Liban [w:] Historia i kultura krajów biblijnych, t. II, pod red. B. Koziróg, Podkowa Leśna

2007, s. 312; Phoenicia, www. encyclopedia.jrank.org 172 A. Kamle, Liban…, www.polskiecedry.com 173 www.bliskiwschod.pl 174 Liban, www.voila.edu.pl 175 Liban, www.voila.edu.pl

Cedr

Fot. archiwum domowe

111

Kraj był wrzącym kotłem, w którym wszyscy walczyli ze wszystkimi. Ucierpiały setki ty-

sięcy ludzi176.

Papież Jan Paweł II, w czasie pobytu w tym kraju w 1997 roku przekazał jego mieszkań-

com, a szczególnie młodzieży, orędzie nadziei, które nazwał Wielką Kartą Kościoła Li-

bańskiego, „Chrystus ufa, że będziecie odpowiedzialni za życie własne i waszych sióstr

i braci, za przyszłość Kościoła w Libanie i całego kraju. Waszym zadaniem jest obalenie

murów, które zostały wzniesione w mrocznych okresach dziejów narodu; nie wznoście

nowych murów w kraju. Przeciwnie, powinniście budować mosty między ludźmi, rodzi-

nami i różnymi wspólnotami. W życiu codziennym uczcie się wyciągać rękę do pojedna-

nia, aby nieufność ustąpiła wzajemnemu zaufaniu”. Słów Papieża mówiącego także o ko-

nieczności przywrócenia libańskiej suwerenności słuchali wszyscy – chrześcijanie

i muzułmanie177.

176 www.polskieradio.pl 177 A. Kamle, Liban …, www.polskiecedry.com

112

Państwo Libia

(Daulat Libija)

→ Do 2011 roku – Wielka Libijska Arabska Dżamahirija

Ludowo-Socjalistyczna.

STOLICA: Trypolis.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: od roku 2003 kraj

jest podzielony na 22 gminy (szabijaty): Al-Butnan, Al-

Dżabal al-Achdar, Al-Dżabal al-Gharbi, Al-Dżifara, Al-

Dżufra, Al-Kufra, Al-Marakib, Al-Mardż, Al-Wahat, An-

Nukat al-Chams, Az-Zawija, Bengali, Darna, Ghat, Mar-

czuk, Mitrata, Nalut, Saba, Syrta, Trypolis, Wadi al-Hajat

oraz Wadi asz-Szati.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski. W powszechnym użyciu

są również języki berberyjskie.

WALUTA: 1 dinar libijski (LYD) = 1000 dirhemów.

ŚWIĘTA:

2 marca – Dzień Proklamacji Władzy Ludu – Dża-

mahirijji;

28 marca –święto upamiętniające opuszczenie kraju

przez Anglików;

1 września – Dzień Rewolucji (1969 roku);

7 października – święto upamiętniające opuszczenie

kraju przez Włochów;

23 października – Dzień Wyzwolenia (2011 rok).

USTRÓJ: republika parlamentarna.

Do 2011 roku Libia była jednopartyjną republiką socjalistyczną, której ustrój określano

jako Dżamahirijja.

Symbolika:

Flaga Libii − została określona jako

flaga państwowa przez Narodową Radę

Tymczasową w deklaracji konstytucyj-

nej z dnia 3 sierpnia 2011 roku.

Jest to flaga Królestwa Libii, używana

również przez rewolucjonistów z 2011

roku.

Panarabskie kolory symbolizują histo-

ryczne krainy wchodzące w skład dzi-

siejszej Libii:

Fazzan (czerwony),

Cyrenajkę (czarny pas z półksiężycem),

Trypolitanię (zielony).

Godło Libii - latach 1952-2012 jego

wizerunek był pięciokrotnie zmieniany.

W latach 2011-2012 rolę godła pełnił

symbol Narodowej Rady Tymczasowej,

ale po jej rozwiązaniu w sierpniu 2012

roku znak ten utracił ważność. Od

tamtej pory nie uchwalono oficjalnego

godła Libii.

W 2013 roku wprowadzono nowe pasz-

porty dla libijskich obywateli.

Na okładce pojawił się symbol z flagi

kraju: półksiężyc i pięcioramienna

gwiazda.

113

Nowa władza ma mieć strukturę parlamentarno-

gabinetową z prezydentem, jako głową państwa, lecz orga-

ny te nie zostały jeszcze powołane do życia z powodu nie-

dawnej rewolucji i zmiany ekipy rządzącej. Od dnia

8 sierpnia 2012 roku władzę w kraju sprawuje Zgromadze-

nie Narodowe, któremu swoje kompetencje przekazała Na-

rodowa Rada Tymczasowa. NRT była ciałem przejściowym

utworzonym dnia 5 marca 2011 roku, na początku wojny

domowej. Wraz z obaleniem rządu Muammara Kaddafiego

pod koniec sierpnia Rada stała się jedyną realną władzą

w Libii, uznaną przez większość krajów świata i ONZ.

Dnia 23 marca 2011 roku Rada powołała własny rząd tym-

czasowy. Dnia 8 sierpnia 2012 roku w Trypolisie odbyła się

uroczystość przekazania władzy przez Narodową Radę

Tymczasową, Zgromadzeniu Narodowemu. Tym samym

Zgromadzenie Narodowe przejęło konstytucyjne obowiązki

kierowania i reprezentowania kraju. Po wyborze przewod-

niczącego Zgromadzenia, Rada została rozwiązana

KONSTYTUCJA: Dnia 3 sierpnia 2011 roku – została

przyjęta Deklaracja konstytucyjna.

→ Do 2011 roku obowiązywała konstytucja z dnia 3 marca

1977 roku.

W preambule deklaracji podkreślono, że Libia jest

państwem demokratycznym, zbudowanym na pluralizmie

politycznym. Dokument gwarantuje swobody publiczne

i indywidualne, podstawowe prawa człowieka, równość

szans oraz poszanowanie życia prywatnego obywateli.

Mimo wstępnych przygotowań nie wybrano 60-

osobowego składu komitetu ekspertów, odpowiedzialnego

za przygotowanie konstytucji. Dnia 5 lipca 2012 roku Mustafa Dżalil powiedział, że po wyborach

parlamentarnych będą zorganizowane kolejne wybory powszechne na podstawie, których wybrani

Dnia 24 grudnia 1951 roku decyzją ONZ

Libia stała się krajem niepodległym,

w którym władzę sprawował król Idris I.

Rządy królewskie nie cieszyły się wielkim

poparciem i dnia 1 września 1969 roku

grupa młodych oficerów, kierowana przez

wówczas 27-letniego kapitana Muammara

al-Kadafiego, dokonała przewrotu wojsko-

wego oraz proklamowała utworzenie Libij-

skiej Republiki Arabskiej. Kadafi stworzył

państwo autorytarne, oparte na ortodok-

syjnym islamie, zarządzane przez Kongre-

sy Ludowe. W latach 70. Kadafi wydał

Zieloną książkę, w której opisał ustrój

Libii mający być alternatywą wobec kapi-

talizmu i komunizmu.

W 2011 roku w Darnie i Bengazi doszło

do wybuchu antyrządowych protestów,

które następnie objęły pozostałe części

kraju, przeradzając się w powstanie

w Libii, tłumione przez siły porządkowe

i wojsko. Rada Bezpieczeństwa ONZ

uchwaliła rezolucję nr 1973, która zezwo-

liła na podjęcie w Libii operacji wojskowej

skierowanej przeciwko siłom rządowym.

Dnia 19 marca 2011 roku odbył się paryski

szczyt w sprawie Libii, po którym lotnic-

two i marynarka koalicji państw (Francja,

Kanada, Włochy, USA i Wielka Brytania)

rozpoczęły ostrzał celów militarnych

w okolicach Trypolisu i Misraty, realizując

w ten sposób rezolucję nr 1973. Akcja

nosiła kryptonim Świt Odysei.

Po kilku miesiącach walk znaczną przewagę

uzyskali powstańcy, którzy po trwających

od 20 do 28 sierpnia, walkach zdobyli

Trypolis. Dnia 26 sierpnia Narodowa Rada

Tymczasowa przeniosła oficjalnie swoją

siedzibę z Bengazi do Trypolisu. Dnia 20

października Muammar Kaddafi został

zabity w Syrcie, a nowe władze dnia 23

października ogłosiły wyzwolenie kraju.

Kraj ten po „wyzwoleniu” stał się niesta-

bilny politycznie. Nie ma tam praktycznie

przywództwa a marionetkowy rząd nie

panuje nad sytuacją.

114

zostaną eksperci przygotowujący konstytucję. Deklaracja ta była sprzeczna z dotychczasowymi

uzgodnieniami, iż to wybrana w wolnych wyborach Konstytuanta miała wybrać zespół ekspertów

po 20 osób z każdego regionu.

GŁOWA PAŃSTWA: Funkcję głowy państwa pełni przewodniczący Zgromadzenia Narodo-

wego.

WŁADZA WYKONAWCZA: Rząd z premierem na czele.

WŁADZA USTAWODAWCZA: jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe (al-Mu’tamar al-

Walani al-amm).

W 200-osobowym zgromadzeniu 120 miejsc zostało zarezerwowanych dla kandydatów

niezależnych, a 80 – dla partii politycznych. Wybory odbywały się według mieszanej ordynacji,

proporcjonalno-większościowej.

PRAWO: Dnia 4 grudnia 2013 roku Libijskie Zgromadzenie Narodowe przegłosowało uznanie

szariatu za podstawę państwowego prawodawstwa i działalności wszystkich instytucji.

→ Szkoła prawa: malikicka.

RELIGIA: islam sunnicki.

PARTIE POLITYCZNE:

Za rządów Muammara Kaddafiego każdemu, kto chciałby założyć partię polityczną lub

do niej należeć groziła kara śmierci.

Nowe władze najpierw zapowiadały przyjęcie prawa, które zakazywałoby tworzenia par-

tii politycznych, których ideologia oparta jest na religii, przynależności plemiennej bądź etnicz-

nej, następnie zrezygnowały z przyjęcia takiej ustawy. Uznano, bowiem, że zapowiedź wprowa-

dzenia takiego zakazu była „próbnym balonem, który miał przetestować reakcje” społeczne.

Nowy projekt prawa został przedstawiony dnia 24 kwietnia 2012 roku i od razu wywołał protesty

konserwatystów (Libia jest krajem sunnickim). Dokument krytykowano argumentując, że jego

uchwalenie byłoby uzasadnione w krajach, w których występuje więcej wyznań, nie zaś tam,

gdzie znakomita większość społeczeństwa wyznaje jedną religię.

Obecnie największym poparciem cieszą się: Sojusz Sił Narodowych Mahmuda Dżibrila

al-Warfalego, Partia Sprawiedliwości i Odbudowy (Bractwo Muzułmańskie), Partia Frontu Na-

rodowego oraz salaficka Partia Narodowa Abd al-Hakima bi-l-Hadżdża, byłego członka Libij-

115

skiej Muzułmańskiej Grupy Zbrojnej (Libyan Islamic Fighting Group) i radykalnego duchowne-

go Sadika al-Gharianiego.

CIEKAWOSTKI:

Ponad 90% powierzchni kraju zajmują pustynie (Sahara i Pustynia Libijska)

oraz półpustynie178.

W miejscowości Al-Azizija dnia 13 września 1922

roku zanotowano najwyższą temperaturę powietrza

w Afryce, wynoszącą +57,8 °C. Według wielu źró-

deł była to najwyższa temperatura na Ziemi179.

Wybrzeża Libii to około 2000 km pięknych plaż.

Jest to odcinek uważany za najdłuższy w świecie

arabskim oraz na kontynencie afrykańskim, w base-

nie Morza Śródziemnego. Są to zarówno plaże gra-

niczące z Saharą jak i skalisto-piaszczyste, w rejo-

nie gór Cyrenajki – tzw. Zielone Góry (El Djebel

El-Ahdar)180.

Libię oplata sieć rurociągów zwanych Wielką

Sztuczną Rzeką, która dostarcza wodę z podziemnych naturalnych zbiorników na Saha-

rze. Składa się na nią 1300 studni, które dostarczają ok. 3 milionów m³ wody dziennie do

miast na wybrzeżu kraju. Ze względu na skalę tego projektu nazwano go „ósmym cudem

świata”.

W Libii Kadafiego obowiązywał m.in. zakaz ustanawiania wysokich ceł i podatków, nie

było opłat za czynsz i energię elektryczną. Po zawarciu małżeństwa każda para otrzymy-

wała jednorazowo bezzwrotną pożyczkę w wysokości 64 tys. $ na zakup mieszkania,

178 J. Gronuś, Analiza rynku turystycznego Libii, www.wtir.awf.krakow.pl 179 www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalextremes.html 180 Libijskie plaże, www.libia.pl

Apollonia

Żródło: archiwum domowe

Apollonia jest starożytnym miastem

założonym przez Greków. Służyła

Cyrenie jako port ponad 1000 lat, a jej

ruiny stanowią obecnie znaczącą część

całego kompleksu stanowisk archeolo-

gicznych.

116

a każdy noworodek – 7 tys. $181. Banki były państwowe, a nieoprocentowane pożyczki

były prawnie zagwarantowane dla wszystkich. Ponadto młode małżeństwa otrzymywały

książeczkę rodzinną, na którą kupowały za symboliczną kwotę sprzęt gospodarstwa do-

mowego. Wszystkie środki czyszczące i chemiczne były również dotowane. Wszystkie

produkty dziecięce począwszy od odżywek, mleka w proszku po pampersy były dotowa-

ne. Edukacja i opieka zdrowotna również były bezpłatne182.

Kadafi zgromadził ponad 143 tony złota. Planował wprowadzić strefę bezdolarową

i używać – zamiast waluty w rachunkach z innymi państwami – złotego dinara.

W roku 2010 Kadafi złożył wniosek w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ o śledztw

w sprawie okoliczności ataku USA i NATO na Irak, oraz postawienie przed sądem win-

nych masowych zbrodni. Przedłożył również projekt rezolucji w sprawie odszkodowania

byłych państw kolonialnych byłym koloniom za eksploatację w okresie kolonialnym183.

W maju 2013 roku parlament Libii uchwalił ustawę, zakazującą wszystkim wyższym

funkcjonariuszom obalonego – dwa lata temu – reżimu Muammara Kadafiego zajmowa-

nia stanowisk w nowej administracji państwowej. Zmiana ta może zmusić obecnego pre-

miera do ustąpienia z urzędu. Według członków Sojuszu Sił Narodowych ustawa znajdzie

zastosowanie wobec około 40 deputowanych 200-osobowego parlamentu Libii184.

181 www.wiadomosci.wp.pl 182 T. Szeląg, Libia pogrążyła się w anarchii. O tym się nie mówi, www.wiadomosci.onet.pl 183 www.piotrbein.wordpress.com 184 www.interia.pl

117

Republika Tunezyjska

(Al-Dżumhurijja at-Tunisijja)

Dewiza: Porządek, Wolność, Sprawiedliwość

STOLICA: Tunis.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: 24 gubernatorstwa

(wilaje): Arjana, Badża, Bin Arus, Bizeta, Kabis, Kafsa,

Żanduba, Kairuan, Kasrajn, Kibili, Kaf, Mahdija, Manuba,

Medanijin, Monastyr, Nabul, Safakis, Sidi Bu Zid, Siljana,

Susa, Tatawin, Tauzar, Tunis oraz Zaghwan.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski. W powszechnym użyciu

również: francuski, angielski i włoski.

WALUTA: 1 dinar tunezyjski (TD) = 1000 millimów.

ŚWIĘTA PAŃSTWOWE:

14 stycznia – Święto Rewolucji i Młodzieży;

20 marca – Święto Niepodległości (wyzwolenie

spod francuskiego protektoratu w 1956 roku);

9 kwietnia – Święto Męczenników

(Tunezyjczyków poległych podczas manifestacji

niepodległościowej w 1938 roku);

25 lipca – Święto Republiki (proklamowanie Repu-

bliki w 1957 roku i rocznica objęcia przez Habiba

Burgibę urzędu prezydenta).

USTRÓJ: republika o systemie prezydenckim.

KONSTYTUCJA: z dnia 26 stycznia 2014 roku185. Tunezyj-

skie Zgromadzenie Konstytucyjne przyjęło konstytucję, uważa-

ną za jedną z najbardziej demokratycznych w świecie arabskim.

185 Constitution de La République Tunisienne, www.majles.marsad.tn

Symbolika:

Czerwony kolor symbolizuje krew

męczenników zabitych podczas turec-

kiego podboju Tunezji w 1574 roku.

Biały kolor oznacza pokój, a białe koło

znajduje się w centrum flagi reprezen-

tuje słońce.

Sierp i pięcioramienna gwiazda repre-

zentują jedność wszystkich muzułma-

nów i pięć filarów islamu.

Herb Tunezji ma

postać tarczy heraldycznej podzielonej

na trzy części.

Poszczególne pola symbolizują po-

szczególne człony tego motta kraju:

lew jest symbolem porządku,

galera fenicka - wolności,

waga - sprawiedliwości.

Galera nawiązuje także do czasów

starożytnych, kiedy to obszary obec-

nej Tunezji były terenem kolonizacji

fenickiej, a następnie centrum państwa

kartagińskiego.

Środkiem tarczy herbowej biegnie

wstęga z napisem w języku arabskim

(Porządek, Wolność, Sprawiedliwość).

Ponad tarczą znajduje się koło, w któ-

rym umieszczone są symbole islamu -

półksiężyc i gwiazda. Podkreślają one

znaczenie religii dla kraju oraz nawią-

zują do wyglądu tunezyjskiej flagi.

118

Republika Tunezji jest częścią Arabskiego Ma-

ghrebu i działa w kierunku osiągnięcia jego jedności

i podejmuje wszelkie środki w celu zapewnienia ich

realizacji. Wszyscy obywatele, zarówno mężczyźni jak

i kobiety mają równe prawa i obowiązki oraz są równi

wobec prawa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji,

a państwo zapewnia im warunki do godnego życia (art.

5 i 21 konstytucji).

Artykuł 3 ustanawia zasady suwerenności ludu

i demokracji bezpośredniej, według których naród jest źródłem władzy, która jest wykonywana

przez jego przedstawicieli oraz w drodze referendum. Zaś art. 50 precyzuje: „Lud sprawuje wła-

dzę ustawodawczą poprzez swoich przedstawicieli w Zgromadzeniu Deputowanych lub poprzez

referendum”.

GŁOWA PAŃSTWA: prezydent, wybierany w wybo-

rach: „powszechnych, wolnych, uczciwych, przejrzys-

tych, bezpośrednich, tajnych, bezwzględną większością

ważnie oddanych głosów na 5-letnią kadencję (…)

Nikt nie może piastować urzędu prezydenta dłużej niż

dwie kadencje (z przerwą lub w inny sposób). W przy-

padku rezygnacji z urzędu, termin liczony jest, jako

pełna kadencja. Liczba kadencji prezydenckich nie

może ulec zmianie (art. 75).

Prawo kandydowania na urząd prezydenta

przysługuje zarówno mężczyznom jak i kobietom, któ-

rzy w dniu złożenia wniosku ukończyli 35 lat – są

obywatelami Tunezji od urodzenia i wyznają islam.

Jeśli kandydat posiada podwójne obywatelstwo, musi złożyć wniosek, w którym zobowiązuje się

do porzucenia innego obywatelstwa niż tunezyjskie, jeśli zostanie wybrany na urząd prezydenta

(art. 74).

Prezydent Republiki jest reprezentantem państwa. „On/ona jest odpowiedzialny/a

za określenie ogólnych kierunków polityki państwa w dziedzinach obronności, stosunków zagra-

Za nową ustawą zasadniczą głosowało 200

z 216 deputowanych. Do tej pory obowiązywała

tymczasowa, tzw. „mała konstytucja” z dnia 10

grudnia 2011 roku, regulującą kompetencje

władzy wykonawczej, ustawodawczej

i sądowniczej do czasu uchwalenia konstytucji

pełnej. Zgodnie z nią, dominującą pozycję

w systemie politycznym zajmował rząd na

czele z premierem. Prezydent posiadał ograni-

czone kompetencje, jak prowadzenie polityki

zagranicznej w porozumieniu z rządem,

a także dowództwo nad siłami zbrojnymi oraz

mianowanie oficerów, choć również po konsul-

tacjach z szefem rządu.

Rewolucja w Tunezji (2010/2011) – zwana też

jaśminową rewolucją – rozpoczęła „arabską

wiosnę”. Protesty mieszkańców Tunezji o cha-

rakterze społeczno-politycznym przeciwko złej

sytuacji materialnej, bezrobociu, brakowi swo-

bód obywatelskich i długoletniej władzy prezy-

denta Zina Al-Abidina Ben Alego, (który urzę-

dował 5 kadencji), doprowadziły do tego, że dnia

14 stycznia 2011 roku prezydent zrzekł się

władzy i opuścił kraj, udając się

do Arabii Saudyjskiej.

Kilka dni wcześniej

- 5 stycznia 2011 roku Rada Konstytucyjna

stwierdziła trwałe opróżnienie urzędu prezy-

denta, a jego obowiązki zgodnie z art. 57 kon-

stytucji z 1959 roku przejął od premiera Ghan-

nouchiego przewodniczący parlamentu Fouad

Mebazaâ. Zgodnie z przepisami był on zobligo-

wany do organizacji wyborów prezydenckich

w terminie od 45 do 60 dni od tej daty,

co też uczynił.

119

nicznych i krajowych, bezpieczeństwa w odniesieniu do ochrony państwa i terytorium kraju od

wszystkich wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń, po konsultacji z szefem rządu” (art. 77 kon-

stytucji).

Prezydent, za zgodą szefa rządu, ma prawo w czasie, gdy Zgromadzenie Reprezentantów

jest rozwiązane, wydawania dekretów z mocą ustawy, które muszą z zostać przedłożone do za-

twierdzenia Zgromadzenia podczas następnej sesji zwyczajnej. Jednak (tą drogą nie może jednak

zostać zmieniony system wyborczy) - art. 70 konstytucji.

RZĄD: Rada Ministrów z premierem na czele.

Rząd składa się z szefa rządu, ministrów i sekretarzy stanu wybranych przez niego. Na-

tomiast ministrów: spraw zagranicznych i obrony, szef rządu wybiera w porozumieniu z Prezy-

dentem Republiki (art. 89 konstytucji).

WŁADZA USTAWODAWCZA: należy do narodu, który ją sprawuje poprzez swoich przed-

stawicieli w Zgromadzeniu Deputowanych (Madżlis Nouweb Aszaab) lub poprzez referendum

(art. 50 konstytucji).

Członkowie Zgromadzenia Deputowanych wybierani są na 5-letnią kadencję

w wyborach: powszechnych, wolnych, bezpośrednich, tajnych i uczciwych w przejrzystym gło-

sowaniu, zgodnie z zasadami prawa wyborczego.

Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom Tunezji, którzy ukończyli 18 lat

(art.54 konstytucji). Obywatele naturalizowani mogą głosować dopiero po upływie pięciu lat od

swojej naturalizacji.

Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom, (którzy przynajmniej od 10

lat posiadają obywatelstwo Tunezji) i ukończyli 23 rok życia (art. 53 konstytucji).

Prawo wyborcze gwarantuje również czynne i bierne prawa wyborcze Tunezyjczykom

zamieszkałym poza granicami kraju (art. 56 w zw. z art. 55 konstytucji).

Obywatele naturalizowani mogą starać się o wybór jedynie w sytuacji, gdy obywatelstwo

Tunezji posiadało co najmniej jedno z ich rodziców.

Deputowanym przysługuje immunitet materialny i formalny (art. 68 i 69 konstytucji).

PRAWO: System prawny jest oparty przede wszystkim na prawie francuskim.

Art. 2 konstytucji mówi, że państwo ma charakter świecki, oparty na obywatelstwie, woli narodu

i prymacie prawa. Natomiast w myśl art. 102 wymiar sprawiedliwości w Tunezji jest niezależny,

a sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają wyłącznie prawu.

120

Sędziów mianuje prezydent na wniosek Najwyższej Rady Sądownictwa.

Wyroki wydawane są w imieniu narodu, a wykonywane w imieniu prezydenta Republiki.

W przypadku popełnienia zdrady przez członka rządu zbiera się Trybunał Stanu.

Ważnym elementem władzy sądowniczej jest również Rada Stanu, składająca się z dwóch

organów: Trybunału Obrachunkowego i Sądu Administracyjnego.

Trybunał Obrachunkowy powołany został na mocy art. 27 konstytucji z 1956 roku (fak-

tycznie utworzony ustawą z dnia 8 marca 1968 roku, a skutecznie wykonuje swoje zadania od

1971 roku). Jest on „odpowiedzialny za badanie sprawozdań finansowych państwa i wysyłanie

raportu o ich stanie prezydentowi państwa i Izbie Deputowanych. Bada rachunki i zarządzanie

państwem, rachunki władz lokalnych, instytucji publicznych, w tym budżetu, ale także publicz-

nych instytucji mających charakter przemysłowy i handlowy oraz przedsiębiorstw, w których

państwo ma udziały."

Ponieważ uprawnienia Trybunału są bardzo szerokie podlega on podwójnej kontroli: są-

dowej i administracyjnej. Kontrola jest wykonywana wyłącznie a posteriori w przypadku finan-

sów publicznych, których plany na każdy rok należy złożyć do Trybunału w celu zatwierdzenia.

Utworzony w 1974 roku Sąd Administracyjny (wzorowany na francuskiej Radzie Stanu)

jest instytucją rozstrzygającą i jedynym sądem w sprawach spornych między państwem a instytu-

cjami publicznymi.

Aparat sądowniczy w Tunezji obejmuje:

Sąd Kasacyjny z siedzibą w Tunisie

10 Sądów Apelacyjnych

27 Sądów Pierwszej Instancji

85 Sądów Okręgowych

Sąd ds. Nieruchomości z siedzibą w Tunisie (i jego 15 oddziałów).

Konstytucja w art. 29 gwarantuje obywatelom Tunezji nietykalność osobistą – nikt nie

może być zatrzymany ani aresztowany bez nakazu sądowego (chyba, że zostanie ujęty podczas

popełnienia przestępstwa). Zatrzymany powinien być niezwłocznie poinformowany o przysługu-

jących mu prawach. Art. 27 stanowi, że każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie

zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Natomiast przepis art. 30 konstytucji nakła-

da na organy wymiaru sprawiedliwości obowiązek humanitarnego traktowania więźniów.

121

RELIGIA: islam sunnicki.

W Tunezji żywa jest tradycja tolerancji religijnej (znajdują się tutaj kolonie żydowskie,

których mieszkańcy zamieszkują je od setek lat, również prężnie działa chrześcijański kościół

tunezyjski).

Według konstytucji państwo jest strażnikiem religii oraz gwarantuje wolność sumienia

i wyznania, swobodne wykonywanie praktyk religijnych, neutralność meczetów i miejsc

czci. Państwo zobowiązuje się również do rozpowszechniania wartości tolerancji i umiarkowania

oraz ochrony miejsc kultu. W równym stopniu zakazuje podżegania do przemocy i nienawiści jak

i zwalcza uznawanie kogoś za niewiernego (art. 6 konstytucji).

PARTIE POLITYCZNE:

Konstytucja Tunezji gwarantuje prawo do zgromadzeń pokojowych jak również wolność

tworzenia partii politycznych, związków i stowarzyszeń, które muszą przestrzegać w swych sta-

tutach i działalności, konstytucji, prawa i przejrzystości finansowej oraz odrzucać przemoc (art.

35 i 37).

Tunezja jest najbardziej liberalnym krajem arabskim, o czym świadczą m.in. pluralizm

polityczny. Wśród licznych ugrupowań i partii politycznych wymienić można: umiarkowanie

islamistyczną Partię Odrodzenia – al-Nahda, która wcześniej nosiła nazwę Ruch na rzecz Ten-

dencji Islamskich. Poza tym: Kongres na rzecz Republiki (al-Mu’tamar min ajl il-Jumhūriyyah,

CPR), Demokratyczne Forum na rzecz Pracy i Wolności (al-Takattul ad-Dīmuqrāṭī min ajl il-

‘Amal wal-Ḥurriyyāt), czy też Tunezyjska Partia Robotnicza (dawniej Tunezyjska Robotnicza

Partia Komunistyczna). Ludowa Petycja na rzecz Wolności Sprawiedliwości i Rozwoju, Progre-

sywna Partia Demokratyczna.

122

CIEKAWOSTKI:

Tunezja jest jednym z najmniejszych państw współczesnego Maghrebu (165 tys. km²)

i zarazem najmniej górzystym krajem tego regionu Afryki. Dwie trzecie jej powierzchni

zajmują obszary równinne, leżące na ogół poniżej 200 m n.p.m., najwyższe zaś wzniesie-

nie – Dżebel Szambi, osiąga zaledwie 1554 m.

Najwcześniejszą organizację państwową na dzisiejszym obszarze tunezyjskim stworzyła

Kartagina (V-III w. p.n.e.).

Kairuan – po Mekce, Medynie i Jerozolimie – to czwarte święte miasto islamu, które jest

jednym z pierwszych miast Afryki Północnej trwale opanowanym przez islam. Kairuan

przez wieki był prężnym ośrodkiem naukowym świata arabskiego. Istniała tu m.in. sław-

na szkoła medyczna i filozoficzna. W mieście istnieje ponad sto meczetów. Jeden

z nich – tzw. Wieki Meczet (zwany również Meczetem Sidi Okba, od imienia fundatora

i założyciela Kairuanu, powstały ok. 670 roku) wraz z medyną został wpisany na Listę

Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO186.

Tunezja już w XIX wieku swoim naturalnym pięknem inspirowała artystów. Podróż do

Tunezji, w którą artyści: Paul Klee, August Macke i Louis Moilliet wyruszyli dnia

6 kwietnia 1914 roku odcisnęła wielkie piętno na sztuce współczesnej.

Tunezję również wybrał, jako miejsce realizacji zdjęć do filmu „Piraci” (1986) Roman

Polański187.

„Pachnący ogród” to traktat erotyczny Cheikha Nefzaui, pisarza z Tunisu pochodzący

z XVI wieku, który składa się z 20 rozdziałów i określany jest mianem Kamasutry w lite-

raturze arabskiej.

Narodowym kwiatem Tunezji jest jaśmin. Wieczorami zwykle można spotkać mężczyzn

z koszykami pełnymi jaśminu w formie bukiecików nazywanych machmoum lub w for-

mie naszyjników (które sprzedają przeważnie za pól dinara). Zwykle Tunezyjczycy wkła-

186 Wielka Historia Świata, t. 4, Kształtowanie średniowiecza, pod red. M. Salamona, Kraków 2005,

s. 214. 187 Z. Landowski, Tunezja [w:] Świat arabski. Leksykon. Historia, gospodarka, kultura, Warszawa 2008,

s.278.

123

dają małe bukieciki jaśminu za ucho. Podarowanie komuś takiego bukietu jest aktem oka-

zania sympatii.

Po odzyskaniu niepodległości w 1956 roku, pomimo przyznania językowi arabskiemu

pierwszeństwa, język francuski pozostał w Tunezji nadal, zwłaszcza w szkołach wyż-

szych, drugim językiem mającym prawo obywatelstwa. Rząd nie ograniczał więzi kultu-

rowych z Francją, a za jej pośrednictwem z Zachodem, widząc w tym gwarancję dalszej

modernizacji kraju. Konsekwencją tego była reforma tradycyjnego szkolnictwa muzuł-

mańskiego, na którego najwyższym szczeblu znajdował się uniwersytet przy meczecie

Az-Zajtuna. Stopniowo likwidowano szkoły koraniczne, zamieniając je na średni szkol-

nictwo arabskojęzyczne. Studia zaś w Dżani Az-Zajtuna ograniczono do badań nad języ-

kiem i literaturą arabską oraz szariatem188.

Polityka edukacyjna władz Tunezji odnosi widocz-

ne sukcesy – do różnych szkół uczęszcza dzisiaj

ponad 90% dzieci i młodzieży (a w szkołach śred-

nich uczy się więcej dziewcząt niż chłopców)189.

Artykuł 38 konstytucji mówi o obowiązku edukacji,

co najmniej do wieku szesnastego roku życia. Pań-

stwo gwarantuje prawo do bezpłatnej edukacji pu-

blicznej na wszystkich etapach i stara się zapewnić

środki niezbędne do osiągnięcia wysokiej jakości

edukacji i kształcenia. Od szkoły podstawowej ob-

owiązującymi językami są francuski i arabski. Zajęcia prowadzone są głównie w dialek-

cie tunezyjskim. W szkołach wyższych i uniwersytetach wykłady odbywają się jedynie w

języku francuskim. System edukacji wyższej opiera się na francuskim systemie szkolnic-

twa. Obecnie w Tunezji istnieje prawie 200 szkół wyższych i uniwersytetów190.

Artykuł 46 konstytucji zapewnia, że państwo tunezyjskie zobowiązuje się do ochrony

praw nabytych kobiet i działania na rzecz wzmocnienia i rozwijania tych praw. Państwo

gwarantuje również równość szans kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach życia

(również politycznego) oraz podejmuje wszelkie niezbędne środki w celu wyeliminowa-

188 A. Dziubiński, Historia Tunezji, Wrocław·Warszawa·Kraków 1994, s. 313. 189 T. Müller, Tunezja, Ostfildern 2002, s. 13.

Matmata

Fot. Archiwum domowe

Matmata – miejscowość w rejonie gór

Dżebel. Słynie z wydrążonych w ska-

łach domostw troglodytów, które są

udostępnione turystom.

124

nia przemocy wobec kobiet. W strukturze rządu tunezyjskiego funkcjonuje Ministerstwo

Spraw Kobiet, którego zadaniem jest: realizacja polityki rządu tunezyjskiego w obszarach

dotyczących spraw kobiet, rodziny i dzieci; szczególne baczenie na kobiety i rodziny

z dziećmi o specjalnych potrzebach; świadczenie usług informacyjnych dotyczących ko-

biet, rodziny i dzieciństwa; prowadzenie badań i studiów w zakresie kobiet i rodziny

i dzieciństwa oraz nadzorowanie instytucji działających w obszarze kobiet, rodziny i dzie-

ciństwa191.

Tunezyjki cieszą się swobodą, której mogą im zazdrościć arabskie kobiety z innych pań-

stw. Większość praw kobiety zyskały już za pierwszego prezydenta Tunezji – Habiba Bo-

urgiby. W roku 1956 – został przyjęty Kodeks Statusu Osobistego, który: zdelegalizował

poligamię i wyznaczył minimalny wiek zawarcia małżeństwa: dla kobiet 15 lat, dla męż-

czyzn 18 lat (małżeństwo może zostać zawarte tylko za zgodą kobiety), wprowadził takie

same procedury rozwodowe dla mężczyzn i kobiet wraz z możliwością otrzymania prawa

do opieki nad dziećmi po rozwodzie (bez względu na wiek), takie samo prawo do podróży

dla kobiet (bez zgody męża), zalegalizował aborcję, która jest bezpłatna i dostępna na ży-

czenie kobiety. Zeznania kobiety i mężczyzny w tunezyjskim sądzie mają taką samą war-

tość prawną. Jedyną pozostałością prawa islamskiego w Tunezji jest prawo dziedziczenia,

według którego kobieta, jeżeli nie zostawiono testamentu, dziedziczy połowę tego, co jej

męscy członkowie rodziny. Jeżeli jednak rodzice spiszą testament, prawo to nie ma zasto-

sowania.

Od roku 1956 Tunezyjki mają prawo do głosowania oraz udziału w innych form życia

publicznego. Tunezyjskie kobiety stanowią prawie 12% członków Tunezyjskiej Izby De-

putowanych i ponad 20% członków rad miejskich. Odgrywają również znaczącą rolę

w rządzie i dyplomacji (w tym m.in. na takich stanowiskach, jak gubernatorzy prowincji,

prezydenci miast, sekretarze stanu, ambasadorowie itp.) Młode kobiety stanowią 55%

studentów na uniwersytetach.

190 www.nationsonline.org

125

FEDERACJA

Zjednoczone Emiraty Arabskie

(Dawlat al-Imarat al-Arabijah al-Muttahidah)

STOLICA: Abu Dhabi.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY: ZEA tworzy siedem

emiratów/księstw (imara), rządzonych przez emirów: Abu

Zabi, Adżman, Dubaj Fudżajra, Ras al-Chajma, Szardża

oraz Umm al-Kajwajn.

→ Poszczególne emiraty są dziedzicznymi monarchiami

absolutnymi i zachowują daleko idącą odrębność prawną i

ekonomiczną. Władza w nich przekazywana jest z ojca na

syna.

JĘZYK URZĘDOWY: arabski, ale używany jest również

angielski, perski, hindi i urdu.

WALUTA: 1 driham (AED) = 100 filsów.

ŚWIĘTA NARODOWE:

2 grudnia – Święto Niepodległości (od Wielkiej

Brytanii w 1971 roku, kiedy sześciu emirów podpi-

sało wspólną umowę o stworzeniu federacji ZEA).

USTRÓJ: federacja emiratów.

KONSTYTUCJA: z dnia 2 grudnia 1971 roku (wcześniej

tymczasowa, przyjęta na stałe w 1996 roku i znowelizowa-

na w 2004 roku)192.

191 www.ministeres.tn; www.cia.gov 192 United Arab Emirates's Constitution, www.almajles.gov.

Symbolika:

Flagę przyjęto w 1971 roku.

Ma ona barwy panarabskie, pochodzące

od tradycyjnych barw arabskich wiel-

kich dynastii:

Umajjadów (biała),

Abbasydów (czarna),

Fatymidów (zielona)

Haszymidów (czerwona).

Godło Zjednoczonych Emiratów Arab-

skich – to złoty sokół Kurajszytów

z srebrnymi pasami na skrzydłach

i owalnym kartuszem z widniejącą

w jego środku flagą ZEA (do 2008 roku

miejsce flagi zajmował statek).

Pod godłem znajduje się napis w języku

arabskim (Zjednoczone Emiraty Arab-

skie).

Siedem gwiazd umieszczonych na kole

symbolizuje 7 emiratów tworzących

ZEA.

Emiraty wchodzące w skład ZEA przy-

jęły swoje symbole w drugiej połowie

lat 60. XX wieku.

Są to emblematy składające się ze

skrzyżowanych flag emiratu z różnymi

dodatkowymi elementami:

sztylety arabskie (Adżman, Ras al-

Chajma), palma (Szardża), skrzyżowane

karabiny (Fudżajra), sokoły (Abu Zabi,

Dubaj).

126

Zjednoczone Emiraty Arabskie są niezależną i suwerenną federacją. Mieszkańcy Unii są

jednym narodem a zarazem częścią narodu arabskiego, z którym związani są więzami wyznania,

języka, historii i wspólnego przeznaczenia. Obywatele Unii mają jedno obywatelstwo.

Każde niezależne państwo arabskie może przystąpić do Unii, pod warunkiem,

że Najwyższa Rada Federalna wyrazi na to jednomyślną zgodę. Każde państwo wchodzące

w skład Unii sprawuje zwierzchnictwo nad własnym terytorium we wszystkich sprawach, które

nie podlegają jurysdykcji Unii. Unia natomiast nie może zrzec się suwerenności, ani alienować

części swojego terytorium (art. 1 – 6 oraz 8).

Wszyscy są równi wobec prawa, bez względu na rasę, narodowość, przekonania religijne

lub status społeczny. Równość, sprawiedliwość społeczna, zapewnienie bezpieczeństwa i ochro-

ny oraz równość szans dla wszystkich obywateli są filarami społeczeństwa. Współpraca i wza-

jemne miłosierdzie jest ich obowiązkiem. Cudzoziemcy mogą korzystać w ramach Unii z praw

i wolności określonych w umowach międzynarodowych, których Unia jest stroną (art. 25

z zw. z art. 14 i 40).

Konstytucja ZEA formalnie gwarantuje wolność wypowiedzi (art. 30 i 31). W rzeczywi-

stości jednak prawo pod karą więzienia zakazuje krytykowania rodzin panujących, własnego rzą-

du i rządów zaprzyjaźnionych państw. Zabrania również wypowiedzi mogących zagrażać stabili-

zacji wewnętrznej.

GŁOWA PAŃSTWA: Prezydent.

Prezydent i wiceprezydent wybierani są przez Najwyższą Radę Federalną na 5-letnią ka-

dencję, z możliwością reelekcji.

Każdy z nich powinien w chwili objęcia urzędu złożyć ślubowanie przed Najwyższą Radą

Federalną na wierność Unii, respektowanie jej konstytucji i praw, ochrony interesów jej obywate-

li oraz strzeżenie niezależności i integralności terytorialnej (art. 51 i 52 konstytucji).

Prezydent z urzędu jest przewodniczącym Najwyższej Rady Federalnej. Przysługują mu

również klasyczne uprawnienia głowy państwa, m.in.: reprezentuje Unię na zewnątrz, mianuje

i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Unii w innych państwach i przy organizacjach między-

narodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedsta-

wicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych, stosuje prawo łaski

(art. 54 konstytucji).

WŁADZA WYKONAWCZA: Rada Ministrów z premierem na czele.

127

Istnieje również siedmioosobowa Najwyższa Rada Unii złożona z władców poszczegól-

nych emiratów, decydująca o kierunku polityki i prawodawstwie federalnym, w której władcy

Abu Zabi i Dubaju mają prawo weta. Podczas obrad Rady każdy emirat ma jeden głos (art. 46).

Rada jest przede wszystkim organem opiniodawczym, czasami pełniąc funkcje ustawo-

dawcze. Może przyjąć lub odrzucić proponowane przez rząd ustawy albo zgłosić poprawki.

Prezydent (w porozumieniu z NRF) mianuje premiera, który przedstawia prezydentowi do

zaakceptowania proponowany skład rządu. Ministrowie są wybierani spośród obywateli Unii,

których kompetencje i doświadczenie są powszechnie uznane (art. 54, p. 5 konstytucji).

Na szczeblu emiratów funkcje o charakterze

rządu pełnią Rady Wykonawcze, mianowane przez

poszczególnych władców.

Obrady Rady Ministrów są tajne, a jej uchwały

zapadają większością głosów. W przypadku równego

rozłożenia się głosów, głos decydujący należy do pre-

miera (art. 61 konstytucji).

Premier i ministrowie ponoszą przed prezyden-

tem Unii i Najwyższą Radą Federalną odpowiedzial-

ność: solidarną za prowadzenie ogólnej polityki Unii oraz indywidualną za sprawy powierzone

ich kompetencji (działalność swojego ministerstwa) – art. 64.

WŁADZA USTAWODAWCZA: jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe Unii (Madżlis al-

Ittihad al-Watani) składające się z 40 członków, w połowie

mianowanych bezpośrednio przez władców emiratów,

a w połowie wybieranych przez kolegia elektorów wytypowa-

nych przez władców na 2-letnią kadencję (z możliwością ree-

lekcji) – art. 72 konstytucji.

Zgromadzenie Narodowe Unii jest organem doradczym i kontrolnym.

Członek Zgromadzenia musi być obywatelem jednego z emiratów, mieć ukończonych

przynajmniej 25 lat, posiadać pełnię praw cywilnych, cieszyć się dobrą reputacją, nie może być

również wcześniej skazany za „haniebne przestępstwo” (chyba, że został zrehabilitowany) oraz

nie może być analfabetą (art. 70).

Konstytucja w art. 68 mówi,

że Abu Zabi i Dubaj mają po 8 miejsc,

Szardża i Ras al-Chajma – po 6

miejsc oraz Adżman, Umm al-Kajwajn

i Fudżajra – po 4 miejsca.

W 2004 roku powołano do rządu pierwszą

w historii kobietę – szejkini Lubna bint Chalid

Al-Kassimi została ministrem gospodarki

i planowania, a następnie ministrem gospodarki,

po podziale tego resortu - co według części

obserwatorów było prawdziwą rewolucją obycza-

jową w tym państwie.

W 2005 roku została uznana za jedną z najwy-

bitniejszych międzynarodowych liderek

XXI wieku.

Od roku 2008 szejkini jest ministrem

handlu zagranicznego.

128

Członkowie Zgromadzenia są reprezentantami całej Unii – a nie tylko emiratu, z którego

pochodzą (art. 77). Przysługuje im immunitet materialny i formalny (art. 81 i 82 konstytucji).

Posiedzenia Zgromadzenia są jawne. Tajność obrad może być zarządzona na wniosek

przedstawiciela rządu lub jednej trzeciej członków Zgromadzenia. Obrady Zgromadzenia są

ważne pod warunkiem, że obecnych jest na nich większość jego członków. Uchwały powinny

być podejmowane bezwzględną większością głosów obecnych członków (art. 86 i 87 konstytu-

cji).

→ Podobne zgromadzenia o charakterze doradczym funkcjonują również na szczeblu poszcze-

gólnych emiratów.

PRAWO: Szariat jest głównym źródłem prawa w Unii (art. 7 konstytucji).

Sądownictwo jest niezależne. Sądy stosują prawo szariatu w większości spraw z zakresu

prawa rodzinnego (w rzadkich przypadkach również w sprawach karnych), a dla wszystkich in-

nych spraw prawo oparte na francuskim i egipskim systemie prawnym.

Orzeczenia Sądu Najwyższego Unii są ostateczne i wiążące dla wszystkich (art. 101 kon-

stytucji).

Obywatele Unii mają konstytucyjnie zagwarantowaną wolność osobistą (nikt nie może

być zatrzymany, przeszukany, aresztowany lub uwięziony bez podstawy prawnej. Nikt nie może

też być poddany torturom lub poniżającemu traktowaniu). Konstytucyjnymi zasadami są rów-

nież: nullum crimen, nulla poena sine lege, domniemanie niewinności, prawo do obrony oraz

osobisty charakter kary (art. 25-28 konstytucji).

RELIGIA: islam jest oficjalną religią wszystkich siedmiu emiratów wchodzących w skład Unii.

Przepis art. 32 konstytucji gwarantuje wolność wykonywania praktyk religijnych zgodnie

z ustalonymi zwyczajami, pod warunkiem, że nie są one sprzeczne z porządkiem publicznym

i nie naruszają moralności publicznej.

W praktyce prawo zezwala muzułmanom nawracać wyznawców innych religii, natomiast

zakazane jest nakłanianie muzułmanów do zmiany religii. Nie jest również zalecane,

a w trakcie modlitw zdecydowanie zabronione, wchodzenie na teren meczetów przez wyznaw-

ców innych religii niż islam.

PARTIE POLITYCZNE: Działalność partii politycznych została zabroniona.

129

CIEKAWOSTKI:

W chwili powołania do życia Zjednoczonych Emiratów Arabskich – w końcu 1971 roku

ludność tam zamieszkująca była prawie wyłącznie arabska. Obecnie Arabowie i Persowie

stanowią 42% populacji kraju, z czego 19% to obywatele ZEA. Osoby pochodzące z kra-

jów subkontynentu indyjskiego to 50% społeczeństwa. Resztę ludności stanowią imigran-

ci z Azji południowo-wschodniej, głównie z Filipin. W samym Dubaju mieszkają imi-

granci z 203 krajów. Wiąże się z tym wielokulturowość, a co za tym idzie respektowanie

różnorakich poglądów, religii, sposobu zachowania, ubierania czy myślenia. ZEA na tle

innych krajów muzułmańskich są bardzo liberalne193. Najbardziej tolerancyjna obyczajo-

wo – jak na ten region świata – jest kosmopolityczna metropolia Dubaju.

Tradycyjnym atrybutem kobiety była burka – zasłaniająca fragment twarzy metalowa,

często bogato zdobiona, kolorowana na czerwono lub złoto półmaska, której wnętrze jest

wygładzone i wypolerowane przy użyciu muszli ostryg lub kamieni i kolorowane indygo,

uważanego za środek upiększający i ujędrniający skórę. Miejscowe kobiety nie traktowa-

ły burki jako coś poniżającego, lecz jako ozdobę, pomagającą zachować jasną karnację

skóry twarzy. Obecnie burki używane są wyłącznie przez starsze kobiety194, a w kwe-

stiach ubioru daje się tutaj zauważyć stosunkowo duży liberalizm. Może to być ubiór eu-

ropejski jak i tradycyjny arabski: diszdasza dla mężczyzn i abaja dla kobiet. Nie jest wy-

magane nakrycie głowy u kobiet. Jedynie na prowincji, a przede wszystkim w emiratach

północnych zaleca się unikanie odzieży nadmiernie odkrywającej ciało, szczególnie u ko-

biet195.

Ważnym elementem narodowej tradycji są festiwale palm i wielbłądów. Najlepiej widać

to w trakcie dorocznego festiwalu organizowanego w Zafrze położonej w zachodniej

prowincji Al Gharbija – nazywanej wrotami Emiratów (ze względu na bliskość z Arabią

Saudyjską i Katarem). Festiwal ma ucieleśniać wieczne przymierze Beduinów i wielbłą-

193 www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl 194 R. Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Historia, kraj i ludzie, Pułtusk-Warszawa 2011,

s. 257-258 195 www.abuzabi.msz.gov.pl

130

dów i wyrażać nostalgię Emiratczyków za trudnymi, ale pełnymi prostoty czasami, cha-

rakteryzujących się jednością ich przodków z przyrodą196.

Przepisy art. 15 i 16 konstytucji mówią o tym, że rodzina jest podstawą społeczeństwa

i oparta jest na moralności, religii, etyce oraz patriotyzmie i nakładają na społeczeństwo

odpowiedzialność za ochronę macierzyństwa i osób

małoletnich.

Światy kobiet i mężczyzn w Emiratach nie są odse-

parowane, lecz istnieją równolegle. W wielu miej-

scach wiszą napisy: „wejście tylko dla kobiet” (np.

w meczetach)197. Kobiety korzystają m. in.: w urzę-

dach i bankach z dodatkowych okienek przezna-

czonych specjalnie dla nich czy też zarezerwowa-

nych miejsc siedzących w środkach komunikacji

miejskiej. W parkach publicznych oraz podczas

różnych imprez organizowanych przez miasto są

tzw. „kobiece dni”, kiedy prawo wstępu na mają

wyłącznie kobiety i dzieci. Z drugiej zaś strony

w życiu prywatnym dominująca jest pozycja męża.

To on określa zakres swobody żony (co żonie wol-

no a czego nie wolno). Potomstwo w wypadku roz-

wodu (w większości przypadków) zostaje z męż-

czyzną198.

W ZEA nielegalne są związki pozamałżeńskie (do-

tyczy to również osób niebędących wyznawcami is-

lamu). Zdarzają się przypadki aresztowań osób, któ-

re wspólnie podróżowały do innego miasta nie

będąc małżeństwem199, a za ujawnienie stosunku

homoseksualnego

196 Tamże, s. 268-269 197 R. Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie…, s. 258 198 M. Shan, Życie w Dubaju, www.dubajland.blogspot.com 199 Informacje praktyczne o Arabii Saudyjskiej, www.rijad.msz.gov.pl

Palm Jumeirah

Fot. www.zingtravel.pl

Wyspa Palmowa jest najmniejszą

z trzech mających powstać w przyszło-

ści sztucznych wysp na wybrzeżu ZEA.

Mimo stosunkowo niewielkich rozmia-

rów wyspa podwoiła długość naturalnej

linii brzegowej Dubaju (łącznie wszyst-

kie planowane wyspy w kształcie palm

mają ją wydłużyć do 520 km). Na

kształt wyspy składa się rdzeń, symbo-

lizujący pień drzewa palmowego, korona

składająca się z 16 ramion – gałęzi

palmowych oraz otaczający wyspę

pierścień, tworzący 11-kilometrowe

molo chroniące ją przed falami mor-

skimi. Trzon palmy jest połączony

z lądem za pomocą mostu drogowego

o długości 300 m, natomiast korona

jest połączona z otaczającym ją pier-

ścieniem tunelem podwodnym.

Palm Jumeirah to nie tylko atrakcja

turystyczna, ale jedna z droższych

dzielnic mieszkalnych Dubaju. Znajdu-

jące się tu wille i apartamenty cieszą

się dużą popularnością zarówno wśród

lokalnej populacji, jak i ekspatriantów

i celebrytów. Obok rezydencji prywat-

nych znajdują się tutaj liczne hotele

i kurorty wypoczynkowe.

131

grozi kara śmierci, choć nigdy jej jeszcze nie wykonano, a w przypadku obcokrajowców

stosuje się deportację200.

Pierwsza szkoła średnia dla dziewcząt powstała w Abu Zabi w 1968 roku i nazywała się

Umm Ummar. Ogromne obciążenie stanowił praktycznie 100% analfabetyzm, utrwalony

przekonaniem, iż edukacja nie jest kobiecie potrzebna. Obecnie Emiratki stanowią ponad

60% studentów wyższych uczelni201.

Stopniowe wyrównywanie statusu kobiet i mężczyzn jest istotnym elementem oficjalnej

polityki państwa. Bywa, iż jego liderzy wręcz administracyjnie wymuszają zajmowanie

przez kobiety więcej miejsca w życiu publicznym, gospodarczym i kulturalnym. 202.

W ZEA nie płaci się podatków ani cła203, co gwarantuje art. 11 konstytucji.

Miasta, w szczególności Dubaj są nowoczesne, posiadają wspaniałą infrastrukturą, zwra-

cającą uwagę, nowoczesną architekturę. Obok nich nadal istnieją niewielkie skupiska

slumsów, zajmowane głównie przez „Baluczi” – mieszkańców bez narodowości204.

Powietrze w ZEA ma 43ºC, a woda w morzu 34ºC, do tego wilgotność często przekracza-

jąca 80%. Skutek jest taki, że w hotelowych łazienkach z kranów leci wyłącznie ciepła

woda, podobnie jest z wodą w toaletach205.

200 www.freedomhouse.org 201 R. Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie…, s. 259 202 Tamże, s. 261 203 R. Nogacki, W. Korkuć, Gdzie warto zamieszkać, aby nie płacić podatków?, www.skarbiec.biz 204 www. dubaipolonia.pl 205 Rynki arabskie. Zjednoczone Emiraty Arabskie, www.rynkiarabskie.pl

132

PODSTAWOWE ZASADY ISLAMU

133

Islam jest zarówno religią jak i sposobem życia dla jednej piątej populacji

świata – możemy przeczytać na jednym z portali internetowych.

Islam może wydawać się egzotyczny, a nawet ekstremalny, w nowoczesnym świecie. Być

może dzieje się tak, dlatego, że religia nie dominuje w życiu codziennym współczesnego Zacho-

du, podczas gdy dla muzułmanów religia zawsze jest najważniejsza i nie oddzielają oni tego, co

świeckie od tego, co święte. Uważają, że boskie prawo (szariat), powinno być traktowane bardzo

poważnie i dlatego sprawy związane z religią są wciąż tak ważne.

Powstający w drugiej dekadzie VII wieku ruch muzułmański charakteryzował się przede

wszystkim dążeniem do zjednoczenia rozproszonych sił

Arabów wokół idei naczelnej, ale także – i tu tkwi później-

sza siła jego oddziaływania – odrzuceniem niesprawiedli-

wości (zulm) i dążeniem do wyzwolenia słabszych warstw

społeczeństwa. Kierunek myśli przywódcy nowego ruchu,

Muhammada, zmierzał do stworzenia ummy (narodu, spo-

łeczności, wspólnoty) jako instrumentu przemian. Celem

ostatecznym miał być niewidzialny Bóg i wiecznie szczęśliwe życie w Raju, a warunki egzysten-

cji zostały zobrazowane w świętej księdze islamu – Koranie, w sposób przeciwstawny do warun-

ków życia pustynnego206.

Obecnie szariat stanowi jeden z największych światowych systemów prawnych. Warto

przyjrzeć się tej religii i zasadom prawnym zawartym w świętej księdze islamu – Koranie, bo

według jej wyznawców „Islam jest religią całościową, zajmującą się wszelkimi aspektami życia.

Islam jest państwem i ojczyzną lub władzą i wspólnotą, a także systemem moralnym, siłą lub

miłosierdziem i sprawiedliwością. Jest kulturą i prawem lub wiedzą i sądownictwem. Jest materią

i bogactwem. Jest walką zbrojną (dżihadem) i misją lub wojskiem, oraz ideą. Jest także prawi-

dłową doktryną i właściwym sposobem obrzędowym”207.

206 H.A. Jamsheer, Historia powstania islamu jako doktryny społeczno-politycznej, Warszawa 2009, s. 26. 207 Dżumua’a Amin’Abd Al-‘Aziz, Fahm al-Islam fi zill al-usul al-‘iszrin, Aleksandria 1993/1414, s. 25.

134

WPROWADZENIE DO ISLAMU

Islam jest ostatnią z trzech wielkich religii monoteistycznych208, której prorokiem był

Muhammad209. Podstawowymi źródłami islamu są Koran oraz Sunna210.

KORAN

Koran (→ od arabskiego słowa al-kur’ān – recytacja) – święta

księga zawierająca, jak wierzą muzułmanie, najwyższą mądrość

przekazaną w jak najlepszym porządku.

Zgodnie z wiarą muzułmańską tekst Koranu został obja-

wiony przez Boga, Muhammadowi za pośrednictwem anioła Dżi-

brila (Gabriela) w latach 610-632 w Mekce i Medynie, i jest odbi-

ciem Matki Księgi – Umm al-Kitāb – znajdującej się w niebiosach211.

208 Według jednego z hadisów Wysłannik Allaha powiedział: „Jesteśmy ostatnimi, a będziemy pierwszymi

w Dniu Zmartwychwstania”, Sahih Muslim 855 b, The Book of Prayer (Friday) – 7 (6), www.sunnah.com 209 Muhammad ibn Abd Allah (570-632) twórca i prorok islamu, organizator teokratycznego państwa arab-

skiego – kalifatu. Pochodził z wpływowego kupieckiego rodu mekkańskiego, z rodu Haszymidów, z plemienia Ku-

rajszytów. W wieku lat czterdziestu, podczas jednej z medytacji, Muhammad otrzymał pierwsze objawienie. Według

jednej wersji – ukazał mu się na widnokręgu, pod postacią człowieka, Anioł Gabriel i wezwał go by został wysłanni-

kiem Boga. Według innej wersji Muhammad usłyszał głos anioła wzywają go do recytacji. Na pytanie:, „Co mam

recytować?”. Głos odrzekł: Głoś! W imię twego Pana, który stworzył! Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej!

Głoś! Twój Pan jest najszlachetniejszy! Ten, który nauczył człowieka przez pióro; nauczył człowieka tego, czego on

nie wiedział. Niestety, nie! Zaprawdę, człowiek się buntuje, ponieważ czuje się niezależnym! Zaprawdę powrócisz

przecież do Pana! [Koran 46, 1-8]. Późniejsze pokolenia nazwały ten moment Nocą Potęgi albo Nocą Przeznaczenia.

Treść tego objawienia, które trwało dwadzieścia trzy lata, zapisano w księdze zwanej Koranem. „Gdy tylko Mu-

hammad zaczął przekazywać słowa usłyszane od Gabriela i głosić prawdę objawioną mu przez Boga, na niego sa-

mego i małą grupę jego zwolenników spadły prześladowania, które doszły do takiej gwałtowności, że w 622 roku

Bóg nakazał im wyjechać”. Emigracja następowała małymi grupami, w sumie Mekkę opuściło około 70. osób. Jako

ostatni – dnia 24 września 622 roku – dokonał tego Muhammad w towarzystwie swojego doradcy i przyjaciela Abu

Bakra. Uchodźcy towarzyszący Muhammadowi, nazywani muhadżirami (muhadżirun – ci, którzy razem wędrowali),

ze względu na swoje zasługi dla religii zajęli później najwyższe pozycje w ummie, pierwszej gminie wyznawców

islamu. Po kilkunastu latach Prorok i jego wyznawcy powrócili do Mekki. Jeszcze zanim Muhammad zmarł w wieku

63 lat, większa część Arabii była już muzułmańska, w ciągu stulecia po jego śmierci islam rozprzestrzenił się na

świat, sięgając na Zachodzie Hiszpanii, a na Wschodzie Chin. Patrz: D.M. Dunlop, Arab civilization to A.D. 1500,

London 1971, s. 10-17 oraz A. Hourani, Historia Arabów, Gdańsk 2002,s. 27-34. 210 S. Braun, Islam. Powstanie, dzieje, nauka, Warszawa 2003, s. 9-14. 211 Dla muzułmanów Koran jest objawieniem woli Boga i mówi ludziom, czego Bóg od nich oczekuje. Co

ludzie powinni czynić by Go zadowolić, gdy będzie ich osądzał w Dniu Sądu. „Nakazy i zakazy dotyczą nie tylko

sposobu, w jaki ludzie winni oddawać Bogu cześć, ale także ich postępowania wobec siebie”. A. Hourani, Historia

Arabów…, s. 76.

135

Objawienia te Prorok przekazywał swoim wiernym, którzy je zapamiętywali

i spisywali212. Dlatego Kalif Usman (644-656) powołał komisję składającą się z najbliższych

współpracowników Proroka213.

Objawienia nazwano – sura (→ mur). Sury dzielą się na ajaty (→ cudowne znaki Boga).

Komisja Usmana zgromadziła i spisała 114 sur.

Sury posiadają swoje tytuły, zaczerpnięte od słowa występującego w danej surze lub

z treści sury. Sury (z wyjątkiem 9.) zaczynają się formułą zwaną basmala: Bi’smi Llāhi ar-

Rahmāni ar-Rahmi! (W imię Boga Miłosiernego, Litościwego!)214.

Ze względów praktycznych księgę podzielono na 30 równych części – tyle, bowiem liczy

dni święty miesiąc postu – Ramadan.

212 Muzułmanie wierzą, że „Muhammad raz do roku sprawdzał recytację Koranu wraz z aniołem Gabrielem,

a tuż przed śmiercią uczynił to dwukrotnie”. I. A. Ibrahim, Krótki ilustrowany przewodnik do zrozumienia islamu,

s. 7.

Według muzułmanów Koran zasługuje, by uważać go za cud. Przecież analfabeta, jakim był Muhammad,

nie byłby w stanie stworzyć takiego arcydzieła o własnych siłach. Nawet nie-muzułmanie znający arabski zachwyca-

ją się siłą wyrazu i literackim pięknem tej jedynej świętej księgi islamu. Istnieje wiele przekładów Koranu na różne

języki, również na język polski. Jednak całe piękno retoryki i poezję sur (przede wszystkim tych pochodzących

z okresu mekkańskiego) ukazuje tylko oryginał arabski i nie odda go żadne, nawet najlepsze tłumaczenie. Patrz

m.in.: A. Al-Tantawi, Ogólny zarys religii islamu, Białystok 1999, s. 162-164. 213 Często w opracowaniach poświęconych islamowi możemy przeczytać, że powołana wówczas komisja

stanęła przed wielkim wyzwaniem: jak uporządkować i wyselekcjonować objawienia? „Nikt już nie pamiętał kolej-

ności, w jakiej powstawały. Postanowiono, zatem układać je według ich długości (od najdłuższej do najkrótszej), ale

i od tej zasady są pewne odchylenia, chociażby sura pierwsza – Otwierająca (Al-Faitha) licząca zaledwie siedem

wersetów, będąca podstawowym elementem muzułmańskiej modlitwy. Dwie ostatnie sury odbiegają swoją treścią

od pozostałych i uchodzą w tradycji ludowej za zaklęcia, swego rodzaju środki ochrony przed czarami i nieszczę-

ściem. Z kolei sura 112 – Szczerość wiary – stanowi główne wyznanie wiary: jedności oraz jedyności Boga i jest

najczęściej recytowana obok sury Otwierającej.

Trzy najstarsze egzemplarze Koranu, jakie istnieją dziś na świecie, znajdują się w Muzeum Topkapi

w Stambule, w Bibliotece w Taszkiencie oraz w British Library w Londynie. Jednak w 1972 roku podczas remontu

Wielkiego Meczetu w stolicy Jemenu - Sanaa odnaleziono wiele manuskryptów Koranu starszych od najstarszych

znanych do tej pory. Te najbardziej unikalne pochodzą z VII wieku. Napisane zostały rzadką odmianą arabskiego

pisma z Hijaz, a więc z okolic, z których pochodził Muhammad.

„Do tej pory niemal wszyscy badacze islamu przyjmowali jako oczywistość muzułmańską wersję powstania

i pochodzenia Koranu - również dlatego, że zbyt mało było źródeł historycznych, na których można się było oprzeć.

Wszystko wskazuje na to, że jemeńskie odkrycia, znane na razie wąskiemu gronu fachowców, zmienią to powszech-

ne nastawienie. Ocena profesora Puina, który najlepiej poznał manuskrypty z Sanaa, jest druzgocąca dla obowiązują-

cej w islamie tradycji. Z jego badań wynika, że Koran stanowi swego rodzaju cocktail różnych tekstów, z których

najstarsze powstały nawet sto lat przed Muhammadem. Jemeńskie odkrycia przeczą też muzułmańskiej tezie, że od

czasu kodyfikacji dokonanej za czasów kalifa Usmana treść Koranu nie podlegała zmianom. W tym kontekście Puin

cytuje zdanie Hajjaja bin Jusufa, panującego w Iraku w latach 694-714, który był dumny z tego, że dodał do Koranu

ponad tysiąc alifów (alif to pierwsza litera arabskiego alfabetu). Profesor Allen Jones z Uniwersytetu

w Oxfordzie uważa, że Hajjaj miał znacznie większy wpływ na ostateczny kształt Koranu niż kolegium redaktorskie

powołane wcześniej przez kalifa Usmana”. S. Olschovsky, Rękopis znaleziony w meczecie czyli drugie odczytanie

Koranu, www.dakowski.pl; www.uni.saarland.de 214 Sura IX At-Tawbah została objawiona przed bitwą pod Tabuk, w 630 roku.

136

Zgodnie z wiarą muzułmańską – Koran został ob-

jawiony w języku arabskim i jedynie arabski oryginał jest

tekstem kanonicznym. Recytowanie liturgiczne może od-

bywać się tylko po arabsku, stąd muzułmanie na całym

świecie, niezależnie od pochodzenia, recytują w tym języku

jego fragmenty podczas codziennych, obowiązkowych mo-

dlitw.

Koran jest nie tylko księgą religijną, ale księgą za-

wierającą całą ideologię życia jednostkowego i społeczne-

go wiernych, doktryny religijne, prawne i moralne, ogólne

zasady ustroju państwowego, a nawet sposób zachowania –

savoir vivre. A ponieważ jest księgą objawioną, wszystkie

zawarte w nim nauki i przepisy, nakazy i zakazy, łącznie

z prawem i moralnością, posiadają sankcję religijną215.

SUNNA

Sunna (→ droga, ścieżka), zbiór opowieści (hadi-

sów) o czynach, wypowiedziach i rozstrzygnięciach ewen-

tualnie milczącej aprobacie Proroka Muhammada, dotyczą-

cych problemów z życia codziennego. Jest też zbiorem

wskazań na temat dogmatyki islamu, opinii na temat sto-

sunków społecznych i obyczajów, jak również dobrego

wychowania i zachowania.

Każdy hadis składa się z tekstu (matn) i łańcucha

przekazicieli (isnad)216.

Początkowo, tak jak Koran, były one przekazywane ustnie. Według tradycyjnego poglądu

uczonych muzułmańskich przyczyniło się to do powstania wielu fałszywych hadisów, które mia-

215 Tak, jak Muhammad został „pieczęcią” proroków (tj. ostatnim z nich), tak Koran został „pieczęcią”

świętych ksiąg (Starego i Nowego Testamentu), jednocześnie korygując je i ustanawiając ostateczny, prawdziwy

wariant boskiego przesłania, za: Z. Landowski, Islam [w:] Świat arabski…, s. 87. 216 H. Suhaib, Mustalah Al-Hadis, Terminologia hadisów. Wprowadzenie do nauki klasyfikacji hadisów,

www.nwahy.com; www.muslim-library.com

Kaaba (al-Kaaba)

Świątynia zbudowana na planie kwadra-

tu, W jej północno-zachodnim narożni-

ku jest wmurowany słynny Czarny

Kamień. Całą budowlę stale okrywa

czarna jedwabna zasłona.

Sama Al-lKaaba nie jest przedmiotem

kultu, a jedynie materializacją pierw-

szej monoteistycznej świątyni wznie-

sionej ponad cztery tysiące lat temu

przez Adama, a następnie odbudowanej

przez Abrahama (Ibrahima) i jego syna

Izmaela (Isma’ila).

Bóg nakazał Abrahamowi wezwanie

całego rodzaju ludzkiego do odwiedza-

nia tego miejsca i gdy dzisiaj przyby-

wają tam pielgrzymi mówią „Oto jestem

przed Tobą (Boże)!” – w odpowiedzi

na wezwanie Abrahama.

Obok Al-Kaaby znajdują groby wielu

wybitnych postaci zasłużonych dla

islamu oraz święta studnia – Zamzam

(tradycja mówi, że w jej miejscu

w czasach Proroka wytrysnęło źródło,

gdy Hagar pozostawiona na pustyni

z małym synem Izmaelem rozpaczliwie

poszukiwała wody). Nazwa tego źródła

wywodzi się od arabskiego słowa „zam”

(dość), ponieważ gdy woda tryskała

z ziemi pod wysokim ciśnieniem, Hagar

krzyczała właśnie „dość, dość”.

137

ły wspierać interesy poszczególnych grup i w 200 lat (w IX wieku) po śmierci Proroka było ich

już około 200 tys. Uczeni arabscy przystąpili, więc do wnikliwego badania tych przekazów,

sprawdzając łańcuch przekazicieli każdego

hadisu. Na podstawie owych badań stworzyli

zbiory hadisów uznawanych za autentyczne:

Sahib Al-Buchariego i Muslima (zawiera 1762

hadisy) oraz Sunan autorstwa At-Tirmiziego,

An-Nasa'iego, Abu Dawuda i Ibn Madży.

Do dziś sunna stanowi najbardziej au-

torytatywne po Koranie źródło wiedzy o zasa-

dach islamu.

Tak jak chrześcijaństwo odwołuje się

do judaizmu, tak islam odwołuje się zarówno

do judaizmu jak i chrześcijaństwa.

Wszystkim tym trzem religiom wspól-

na jest wiara w jednego Boga, objawienie bo-

skie, proroków, anioły, szatana oraz raj, piekło

i Sąd Ostateczny.

Wyznawcy wszystkich trzech religii

odmawiają modlitwy, poszczą i pielgrzymują

do miejsc świętych.

Muzułmanie poszczą przez cały miesiąc, modlą się pięć razy dziennie, pielgrzymują do

Mekki. Jerozolima jest dla nich równie ważna jak dla żydów i chrześcijan217.

217 Pierwszym kierunkiem modlitw było Wzgórze Świątynne w Jerozolimie (Skała), dopiero w miesiącu

szaban drugiego roku po Emigracji (hidżry) nastąpiła zmiana w stronę świątyni Kaaby w Mekce. Według tradycji

muzułmańskiej, zmiana kierunku modłów nastąpiła w małym meczecie w pobliżu Medyny. W tym meczecie Prorok

modlący się w kierunku Jerozolimy, odwrócił się i rozpoczął modły w kierunku Mekki. Od tamtej pory meczet ten

nosi nazwę Masdżid al-kiblatajn – Meczet dwóch kierunków, www.elahmad.com; www.qibla.com.br

My ustanowiliśmy kierunek, którego ty się trzymałeś tylko po to, abyśmy wiedzieli, kto postępuje za Posłań-

cem, a kto odwraca się na piętach. [Koran 2:143].

Widzieliśmy zwrócenie twojej twarzy ku niebu, My zaś teraz chcemy zwrócić się w kierunku, który ciebie

zadowoli. Zwróć, więc twoją twarz w kierunku świętego Meczetu. I gdziekolwiek się znajdziecie, zwracajcie się twa-

Pierwszy rytuał, któremu poddawany jest człowiek,

to w większości kościołów chrzest, poprzez który jest on

włączany do wspólnoty oraz oczyszczany z grzechu

pierworodnego. Dzieje się tak po zanurzeniu głowy

w wodzie, jej polaniu, zanurzeniu całego ciała

lub w podobny sposób.

W judaizmie pierwszym rytuałem inicjacyjnym, któremu

poddawany jest żyd – to obrzezanie polegające

na amputacji fragmentu napletka.

Jest ono symboliczną oznaką przynależności do „narodu

wybranego", a także pełni rolę higieniczną.

W islamie zaś pierwszą rzeczą, jaką powinien usłyszeć

nowonarodzony wierny jest wezwanie do modlitwy, które

szepcze mu się do prawego ucha:

Allahu akbar – Allah jest wielki;

Aszhadu anna la illah illa’llahu – Wyznaję, że nie ma Boga

prócz Allaha;

Aszhadu anna Muhammad rasul Allah –Wyznaję,

że Mahomet jest wysłannikiem Allaha;

Hajja 'ala's-salat – Przychodźcie na modlitwę;

Hajja 'ala'-l-falah – Przychodźcie ku zbawieniu;

Allahu akbar – Allah jest wielki;

La illaha illa'llah – Nie ma Boga prócz Allaha

oraz wyznanie wiary (sura 112), które szepcze się do jego

ucha lewego:

Bismil-lahir-rahmaanir-rahiim – w imię Allaha Miłosierne-

go Litościwego!

Qul: hułal-laahu Ahad – Mów: On - Bóg Jeden,

Allah as-Samad – Bóg Wiekuisty!

lam jalid ła lam juulad – Nie zrodził się i nie został

zrodzony!

ła lam jakun-lahu kufułan ahad –

Nikt Jemu nie jest równy!

138

Cechą wspólną judaizmu, chrześcijaństwa i islamu jest również nadanie specjalnego zna-

czenia rytuałowi inicjacji.

Równocześnie te trzy religie sięgają wstecz aż do proroka i patriarchy Abrahama, a ich

trzej prorocy wywodzą się bezpośrednio od synów Abrahama – Muhammad od najstarszego,

Ismaela, a Mojżesz i Jezus od Izaaka. Abraham założył osadę, którą jest dzisiejsza Mekka i zbu-

dował Kaabę, w kierunku, której zwracają się wszyscy muzułmanie podczas modlitwy.

W obecnej postaci Al-Kaaba znajduje się na dziedzińcu Świętego Meczetu (Al-Masdżid

al-Haram) w Mekce. We wschodnim narożniku budowli wmurowany jest Czarny Kamień – cel

hadżdżu – dorocznych pielgrzymek muzułmanów. Całość relikwiarza jest okryta czarna tkaniną

(kiswa), na której wyszyto wersety Koranu. W miesiącu zu al-hidżdża pokrowiec ten zostaje

zmieniony na biały218.

ISLAM

Słowo „islam” oznacza poddanie się, podporządko-

wanie. W kontekście religijnym oznacza całkowite podpo-

rządkowanie się woli Boga219.

Według muzułmanów słowo islam zawiera w sobie

sens życia człowieka.

Z tego słowa (slm220) wyprowadza się:

taslim,

salam,

salim.

→ czyli trzy strefy pojednania się człowieka:

z siłą wyższą;

rzami w jego kierunku. Zaprawdę, ci, którym została dana Księga, wiedzą, że to jest prawda pochodząca od ich

Pana. [Koran 2:144]

I skądkolwiek byś wychodził, zwracaj twarz ku Meczetowi! I gdziekolwiek byście byli, zwracajcie twarze ku

niemu [Koran 2:150]

Zachowanie kibli decyduje o ważności modlitwy. W świątyniach kibla jest zaznaczana niszą (mihrabem).

Również zmarłych grzebie się z zachowaniem kibli – twarzą w kierunku Mekki. 218 Z. Landowski, Kaba, Al- (sześcian) [w:] Świat arabski…, s. 105. 219 Mahometanizm jest, więc błędnym określeniem, ponieważ oznaczałoby to, że muzułmanie wierzą

w Muhammada bardziej niż w Boga. 220 W języku arabskim występują tylko trzy samogłoski: „a”, „u” oraz „i” (chociaż każda z nich występuje,

jako długa i krótka). Zatem zapis słowa islam będzie wyglądał: SLM.

TASLIM – poddanie się

Każdy człowiek w pewnym momencie

zadaje sobie pytania dotyczące stworze-

nia świata, celu i sensu życia. Poszukuje

Boga. To nie człowiek potrzebny jest

Bogu ale Bóg człowiekowi.

SALAM – pokój

Człowiek żyje pełnią życia, – jeżeli żyje

w pokoju: z sobą samym, z otoczeniem,

ze światem i wszechświatem.

Muzułmanie witają się słowami: salam

alejkum (pokój z wami)

i kończą nimi modlitwę.

→ Według islamu raj to siedziba pokoju.

SALIM – zdrowy

Wyraża nakaz dbania zarówno

o umysł jak i ciało.

139

z otoczeniem;

z samym sobą.

Zatem „islam” to droga człowieka, który jest posłuszny Bogu i pozostaje w pokojowych

relacjach zarówno z nim, jak wszystkimi jego istotami. Wyznawcy islamu nazywają się muzuł-

manami, co oznacza: „poddany woli Allacha”221.

Sama wiara jednak nie wystarczy do zbawienia. By je osiągnąć potrzebne są jeszcze czy-

ny i życie zgodne z zasadami Koranu. A ponieważ człowiek jest stworzeniem obdarzonym wolną

wolą i odpowiedzialnym za swoje czyny na ziemi, to one zdecydują o tym, czy zasłuży on na

życie wieczne w pokoju czy gehennę222. Prorok powiedział: „Zaprawdę, Bóg nie patrzy na wasze

ciała, ani twarze, ale on ma wgląd do waszych serc (…)”223.

Drogą do osiągnięcia raju jest obok bogobojności – prawdomówność. Kiedy zapytano

Proroka: „Czy wierzący może być tchórzem? Odpowiedział: Tak. Zapytano go: Czy wierzący

może być skąpy? Odpowiedział: Tak. Zapytano go: Czy wierzący może być kłamcą? Prorok od-

powiedział: Nie”224.

Oczywiście nie należy rozumieć tego hadisu jako pewnego rodzaju zachęty do tchórzo-

stwa czy skąpstwa. Wyraźnie pokazują one jednak, że jeśli jeden człowiek może mieć powody,

dla których się boi, jeśli drugi człowiek może mieć powody, dla których jest oszczędny – to nie

ma żadnego usprawiedliwienia dla kłamcy, a ciężar grzechu kłamstwa jest tym większy, im

większe szkody z niego wynikają (co jednak nie może prowadzić nas do usprawiedliwiania kłam-

stwa na zasadzie, że w końcu nic bardzo złego się nie stało).

Według islamu kłamstwo jest dopuszczalne jedynie w trzech przypadkach: „gdy mężczy-

zna mówi coś żonie, by ją zadowolić, kłamstwo w czasie wojny, i kłamstwo, aby przynieść pokój

między ludźmi”225.

Należy jednak pamiętać, że: po pierwsze, hadis ten nie zachęca do okłamywania współ-

małżonka (ale dopuszcza to w sytuacji, kiedy np. żona zapyta męża, jak mu smakowała przypa-

lona i niesłona zupa, której w dodatku było za mało, ten może odpowiedzieć: „Ależ kochanie,

221 „Allach” jest arabskim odpowiednikiem słowa „Bóg”, które jest używane zarówno przez Arabów mu-

zułmanów jak i chrześcijan. 222 www.alislam.pl 223 Sahih Muslim (2564 b), The Book of Virtue, Enjoining Good Manners, and Joining of the Ties of Kinship

– 45(10), chapter: The prohibition of wronging, forsaking, or despising a Muslim and the inviolability of his blood,

honour and wealth, www.sunnah.com 224 Muwatta Malik (1832), Speech – 56, www.sunnah.com

140

obiad był naprawdę znakomity”)226. Po drugie, mówi o tym, że kłamstwo jest dopuszczalne pod-

czas wojny, kiedy chcemy wprowadzić w błąd nieprzyjaciela, aby nie poznał naszych prawdzi-

wych zamiarów i po trzecie – kiedy chcemy pogodzić dwie osoby, które są pokłócone (na przy-

kład, możemy mówić jednej, że ta druga bardzo dobrze o niej mówi, chociaż naprawdę niczego

takiego nie słyszeliśmy). „Nie jest kłamcą ten, kto wymyśla nieprawdziwe wieści, by zaprowa-

dzić pokój między ludźmi”227.

Prorok wyraźnie mówił o różnicy między prawdą a kłamstwem: „Trzymajcie się prawdy,

bo prawda prowadzi do dobrych czynów, dobre czyny prowadzą do Raju, a człowiek mówiący

prawdę i szukający jej będzie zapisany przez Allaha jako prawdomówny. I oddalcie się od kłam-

stwa, bo kłamstwo prowadzi do złych czynów, złe czyny prowadzą do Ognia, a człowiek kłamią-

cy i szukający kłamstwa będzie zapisany przez Allaha jako kłamca”228.

Prawdziwy muzułmanin powinien dotrzymywać również swoich zobowiązań: Nie jest

pobożnością, że zwracacie twarze ku wschodowi i ku zachodowi. Lecz prawdziwie pobożny jest:

kto wierzy w Allaha i w Dzień Ostatni, w aniołów, w Księgę i w proroków; i ten, kto rozdaje ma-

jątek – mimo umiłowania go – bliskim krewnym, sierotom i biedakom, podróżnemu i żebrzącym,

i na wykup niewolników; i ten, kto odprawia modlitwę; i ten, kto daje jałmużnę; i ci, którzy wy-

pełniają swoje zobowiązania, kiedy się zobowiązali; i ci, którzy są cierpliwi w nieszczęściu

i przeciwności, i w czasie niebezpieczeństwa; oto ci, którzy są szczerzy w wierze. Oni są praw-

dziwie bogobojni! [Koran, 2:177]

Dla muzułmanów najważniejsze jest pojęcie wspólnoty (umma), w której każdy wierzący,

niezależnie od rasy i pozycji społecznej, ma zapewnioną obronę. Poszerzanie ummy jest głów-

nym celem „świętej wojny” (nie będącej religijnym nakazem, jak się błędnie przypuszcza).

W rozumieniu wierzących islam jest „religią i państwem” (din wa-dunja) i poprzez szariat (pra-

wo koraniczne) jest obecny we wszystkich dziedzinach życia prywatnego i publicznego muzuł-

manów, którzy za swoje credo uznają przede wszystkim treść Koranu i niektóre z opracowanych

do niego komentarzy, a także tradycje i wskazania teologów oraz szkół prawniczych229.

225 Jami` at-Tirmidhi (1939), Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives –

27(26), chapter: What has been related about rectifying manners, www.sunnah.com 226 Abd ul-Karim, Prawdomówność, www.hidaya.pl 227 Jami` at-Tirmidhi (1938), Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives –

27(26), chapter: What has been related about rectifying manners, www.sunnah.com 228 Bulugh al-Maram (1562), The Comprehensive Book - 15, www.sunnah.com

141

LISTA SUR KORANU

Sury

1 Al-Fatihah

(Sura Otwierająca)

39 Az-Zumar

(Grupy)

77 Al-Mursalat

(Wysłannicy)

2 Al-Bakarah

(Krowa)

40 Al-Ghafir

(Przebaczający)

78 An-Naba

(Wieść)

3 Al-Imran

(Rodzina Imrana)

41 Fussilat

(Wyjaśnione)

79 An-Nazijat

(Wyrywający)

4 An-Nisa

(Kobiety)

42 Asz-Szura

(Narada)

80 Abasa

(Zachmurzył się)

5 Al-Maida

(Stół Zastawiony)

43 Az-Zuchruf

(Ozdoby)

81 At-Takwir

(Zaciemnienie)

6 Al-Anam

(Trzody)

44 Ad-Duchan

(Dym)

82 Al-Intifar

(Rozdzielenie)

7 Al-Araf

(Wzniesione krawę-

dzie)

45 Al-Dżadhija

(Przyklękająca)

83 Al-Mutaffifin

(Oszuści)

8 Al-Anfal

(Łupy)

46 Al-Ahkaf

(Piaszczyste wydmy)

84 Al-Inszikak

(Rozerwanie)

9 At-Tauba

(Skrucha)

47 Muhammad

(Mahomet)

85 Al-Burudż

(Konstelacje)

10 Junus

(Jonasz)

48 Al-Fath

(Zwycięstwo)

86 At-Tarik

(Gwiazda nocna)

11 Hud

(Hud)

49 Al-Hudżurat

(Komnaty)

87 Al-Ala

(Najwyższy)

12 Jusuf

(Józef)

50 Kaf

(Kaf)

88 Al-Ghaszija

(Oszałamiający)

229 Y. Thoraval, Islam [w:] Słownik cywilizacji muzułmańskiej, Katowice 2002, s. 127.

142

13 Ar-Rad

(Grzmot)

51 Adh-Dharijat

(Rozpraszające)

89 Al-Fadżr

(Jutrzenka)

14 Ibrahim

(Abraham)

52 At-Tur

(Góra)

90 Al-Balad

(Miasto)

15 Al-Hidżr

(Hidżr)

53 An-Nadżm

(Gwiazda)

91 Asz-Szams

(Słońce)

16 An-Nahl

(Pszczoły)

54 Al-Kamar

(Księżyc)

92 Al-Lajl

(Noc)

17 Al-Isra

(Podróż nocna)

55 Ar-Rahman

(Miłosierny)

93 Adh-Dhuha

(Jasność poranka)

18 Al-Kahf

(Grota)

56 Al-Wakija

(Wydarzenie)

94 Asz-Szarh

(Otwarcie)

19 Marjam

(Maria)

57 Al-Hadid

(Żelazo)

95 At-Tin

(Drzewo figowe)

20 Ta-Ha

(Ta Ha)

58 Al-Mudżadlia

(Dysputa)

96 Al-Alak

(Zakrzepła krew)

21 Al-Anbija

(Prorocy)

59 Al-Haszr

(Zebranie)

97 Al-Kadr

(Przeznaczenie)

22 Al-Hidż

(Pielgrzymka)

60 Al-Mumtahina

(Doświadczana)

98 Al-Bajjina

(Jasny dowód)

23 Al-Muminun

(Wierni)

61 As-Saff

(Szereg)

99 Az-Zalzala

(Trzęsienie ziemi)

24 An-Nur

(Światło)

62 Al-Dżumuah

(Zgromadzenie)

100 Al-Adijat

(Galopujące)

25 Al-Furkan (Rozróż-

nienie)

63 Al-Munafikun

(Obłudnicy)

101 Al-Karija

(Wydarzenie przera-

żające)

26 Asz-Szuara

(Poeci)

64 At-Taghabun

(Wzajemne Oszuki-

wanie)

102 At-Takathur

(Współzawodnictwo)

27 An-Naml

(Mrówki)

65 At-Talak

(Rozwód)

103 Al-Asr

(Pora przedwieczorna)

143

28 Al-Kasas

(Opowiadanie)

66 At-Tahrim

(Zakazane)

104 Al-Humaza

(Oszczerca)

29 Al-Ankabut

(Pająk)

67 Al-Mulk

(Królestwo)

105 Al-Fil

(Słoń)

30 Ar-Rum

(Bizantyjczycy)

68 Al-Kalam

(Pióro)

106 Kurajsz

(Kurajszyci)

31 Lukman

(Lokman)

69 Al-Hakka

(Nieuniknione wyda-

rzenie)

107 Al-Maun

(Wspomożenie)

32 As-Sadżda

(Pokłon)

70 Al-Maaridż

(Stopnie)

108 Al-Kauthar

(Obfitość)

33 Al-Ahzab

(Frakcje)

71 Nuh

(Noe)

109 Al-Kafirun

(Niewierni)

34 Saba

(Sabejczycy)

72 Al-Dżinn

(Dżinny)

110 An-Nasr

(Pomoc)

35 Fatir

(Stwórca)

73 Al-Muzammin

(Owinięty szatą)

111 Al-Masad

(Sznur)

36 Ja Sin

(Ja Sin)

74 Al-Muddaththir

(Okryty płaszczem)

112 Al-Ichlas

(Szczerość wiary)

37 As-Saffat

(Szeregi)

75 Al-Kijama

(Zmartwychwstanie)

113 Al-Falak

(Jutrzenka)

38 Sad

(Sad)

76 Al-Insan

(Człowiek)

114 An-Nas

(Ludzie)

144

SYMBOLIKA

Koran nie podaje żadnych symboli i kolorów dla islamu, są one wynikiem rozumienia

i wyobraźni muzułmańskich artystów, polityków i myślicieli.

Najczęściej spotykanymi są:

Gwiazda i półksiężyc

Szahada

Islam Basmala

Allah Hamsa

Przyjmuje się, iż jednym z artystycznych symboli islamu jest szahada (napisana czarnymi

literami na białym tle lub białymi literami na czarnym tle) lub – znacznie częściej, półksiężyc –

hilal. Z historycznego punktu widzenia jest to niewłaściwe, gdyż półksiężyc był nie symbolem

religii, a jedynie świeckim symbolem kalifatu (takim, jak Gwiazda Dawida w Judaizmie). W

świadomości społecznej jednak, także w krajach muzułmańskich, to właśnie hilal awansował do

roli głównego symbolu tej religii i w charakterze tym występuje m.in. w heraldyce państw islam-

skich (np. w godłach i na flagach Malediwów, Pakistanu, Algierii, Turcji, Tunezji i in.), jak też, –

jako analogia do chrześcijańskiego krzyża – w symbolu Międzynarodowego Ruchu Czerwonego

Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.

145

Basmala (w imię Boga, w pełnym brzmieniu: bi-ismi Allāhi' ar-Rahmāni ar-Rahīm:

w imię Boga miłosiernego, litościwego) – formuła, którą prawowierny muzułma-

nin rozpoczyna każdą ważniejszą czynność (m.in. przed posiłkiem, podróżą, pracą).

W pewnym sensie jest także odpowiednikiem znaku krzyża, wykonywanego

przez chrześcijan.

Basmala jest niekiedy umieszczana na początku

wydawanych w krajach islamskich książek. Stosuje się ją

także, jako jeden z głównych elementów w kaligrafii arab-

skiej i ornamentyki, głównie w budowlach sakralnych.

Również 10 ustaw zasadniczych państw arabskich zawiera

inwokację w formie basmali – tekstowej lub/i ikonicznej230.

Według tradycji islamskiej basmalę miał wyryso-

waną na skrzydłach archanioł Gabriel, a także prorok Issa

(dla chrześcijan Jezus) na swoim języku.

Formuła ta rozpoczyna również prawie każdą surę

Koranu.

Hamsa (dołownie – pięć; znana również jako Ręka

Fatimy) – jest symbolem używanym w krajach arabskich

w amuletach, mających chronić przed „złym okiem”231.

Również kolor zielony ma szczególne miejsce w is-

lamie. Według Koranu mieszkańcy raju Będą odziani w

szaty zielone z atłasu i brokatu. [Koran, 76:21] Według

muzułmanów kolor zielony symbolizuje naturę i życie. Jest

on stosowany w dekoracji meczetów, także flagi różnych

krajów muzułmańskich zawierają zielone elementy.

230 Basmala znajduje się m.in. w konstytucji Algierii, Bahrajnu, Kuwejtu, Mauretanii czy Zjednoczonych

Emiratów Arabskich. Z. Landowski, Polityczny wymiar islamu we współczesnych konstytucjach, Warszawa 2013,

s. 123-124. 231 Nazwa nawiązuje do c ki Muhammada Fatimy-Zahry. Odmiana izraelska znana jest pod nazwą Ręka

Mriam (siostry Mojżesza i Aarona). Patrz m.in.: J.A. Haywood, H.M. Nahmad, A New Arabic Grammar of the Writ-

ten Language, London 1965, A. Wadud, Amina, Qur'an and Woman, New York: Oxford University Press 1999

Sztuka państw muzułmańskich:

powstała i rozwijała się na terenach

podbitych przez Arabów w VII wieku

i na początku VIII wieku. Objęła swoim

zasięgiem Palestynę, Syrię, Mezopota-

mię, Persję, Turkiestan, Afganistan,

Indie, Afrykę Północną oraz Półwysep

Iberyjski.

Zachowała trwałość i jednolitość form

w ciągu wielu wieków. Powodem tego

była monoteistyczna religia będąca

religią życia publicznego, bez podziału

na sferę religijną i świecką.

Istotną cechą formalną jest niezwykły

rozwój dekoracji pokrywającej każdą

powierzchnię przedmiotu niezależnie

od materiału z jakiego został wykonany.

Wobec zakazu przedstawiania zwierząt

i ludzi, najczęstszą formą dekoracji był

ornament roślinny i geometryczny,

który przerodził się w arabeskę.

146

KALENDARZ MUZUŁMAŃSKI

Kalendarz muzułmański jest kalendarzem księżycowym (lunarnym) opartym na fazach

Księżyca. Jego miesiące nie pokrywają się z miesiącami

kalendarza słonecznego, obowiązującego na Zachodzie.

Rok księżycowy ma 354 dni i dzielony jest na 12 mie-

sięcy synodycznych (po 29 lub 30 dni – równające się

pełnemu obrotowi Księżyca wokół Ziemi).

Początek roku i każdego muzułmańskiego mie-

siąca liczy się od dnia, w którym młody Księżyc ukazu-

je się po raz pierwszy w nowiu – tzn. kiedy zaczyna być

widoczny z Ziemi (rysunek – numer 2) i trwa do momentu, kiedy znów przestanie być widoczny.

Wraz z ponownym pojawieniem się Księżyca rozpoczyna się kolejny miesiąc.

Różnica około 11,25 dni w stosunku do roku słonecznego powoduje przesuwanie się pór

roku w stosunku do miesięcy roku kalendarzowego. To oznacza, że miesiące islamskie wypadają

w różnych porach roku - i dlatego na przykład ramadan (miesiąc postu) czy też hadżdż (piel-

grzymka) raz wypadną w lecie, a raz w zimie.

Kalendarz księżycowy używany jest głównie do celów religijnych232.

Kolor ciemniejszy – część księżyca niewidoczna z Ziemi kolor jaśniejszy – część księżyca widoczna z Ziemi233

Lata w nim liczy się od hidżry234, czyli od czasu, gdy Prorok Muhammad

i pierwsi muzułmanie wyjechali z Mekki, do Medyny (wówczas nazywanej Jasrib), co miało

miejsce dnia 20 czerwca 622 roku według kalendarza gregoriańskiego.

Nową erę muzułmańską wprowadzono 17 roku hidżry (638) za panowania kalifa Umara

ibn al-Chattaba235, Pierwszy dzień ery muzułmańskiej został jednak ze względów praktycznych

232 Patrz więcej: S.P. Frejman-Grenville, The Muslims and Christian calendars, London 1963, również

J. Hauziński, Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Warszawa - Kraków, 1993, s. 11. 233 Za: Kalendarz muzułmański, www.sites.google.com 234 Hidżra, czyli „wędrówka”, „wielka emigracja” – dlatego w językach europejskich zwykle stosuje się oznaczenie

A.H. (Anno Higrae).

Wszystkie religijne święta muzułmańskie

obchodzone są zgodnie z kalendarzem

księżycowym, co determinuje ich

ruchomy charakter.

We wszystkich państwach obchodzone są:

Eid Al-Fitr – święto z okazji zakończenia

Ramadanu;

Eid Al-Adha – Święto Ofiar, odbywa się dzie-

siątego dnia dwunastego miesiąca islamskiego

kalendarza, w okresie pomiędzy grudniem

a lutym w zależności od roku.

147

przesunięty do najbliższego nowiu księżyca, tj. dnia 16 lipca 622 roku. Aby przeliczyć lata hidżry

na rok słoneczny i odwrotnie zwykle używa się tablic lub wzorów. Przybliżony odpowiednik

roku hidżry w kalendarzu gregoriańskim (słonecznym) można obliczyć na podstawie wzoru:

S = H - 3H : 100 + 622

lub

S = 32H : 33 + 622

S - oznacza rok słoneczny kalendarza gregoriańskiego

H - oznacza rok hidżry.

Odwrotnie, rok hidżry oblicza się na podstawie roku słonecznego według wzoru:

H = 33 ( S - 622 ) : 32

Fot. www.fizyka-zsel.pl

235 Umar ibn al-Chattab, także Omar (ok. 591-644). Od 634 roku drugi kalif, drugi z czterech zwanych póź-

niej sprawiedliwymi, jeden z twórców potęgi imperium arabsko-muzułmańskiego, Wielka encyklopedia PWN, t. 28,

Warszawa 2005, s. 286.

148

MIESIĄCE Nazwy miesięcy związane są z tradycjami i życiem codziennym Arabów przed islamem.

I

Muharram al-haram

(Muharram)

Czyli: „zakazany – święty”. Był to jeden

z czterech miesięcy, w którym zakazane było

prowadzenie walk.

→ Pierwszego dnia tego miesiąca zaczyna się

nowy rok muzułmański.

→ Na dziesiąty dzień tego miesiąca przypada

najważniejsze szyickie święto Aszura, obcho-

dzone dla upamiętnienia śmierci Al-Husayna

w 680 roku236.

→ Dzień Aszura – jest również dniem zaleca-

nego postu na pamiątkę postu Mojżesza, który

tak dziękował Allahowi za wybawienie jego

ludu z niewoli w Egipcie.

II

Safar

Czyli „żółty” – nazwa wywodzi się najpraw-

dopodobniej od żółtaczki, na którą najczęściej

zapadano właśnie o tej porze.

→W tym miesiącu obchodzono kiedyś święto

powrotu pielgrzymów z Mekki.

III

Rabi al-allal

Czyli „wiosna pierwsza”.

→ W tym miesiącu przypada święto narodzin

Muhammada (mewlid an-nabi).

Według tradycji muzułmańskiej Prorok urodził

się dwunastego dnia tego miesiąca w Roku

Słonia, tuż przed ukazaniem się planety We-

nus.

→ Święto to obchodzone jest w świecie mu-

zułmańskim od 1207 roku.

IV

Rabi al-achar (lub Rabi as-sani) Czyli „wiosna druga”.

V

Dżumada al-ula

Czyli „krzepnięcie pierwsze”.

→ Miesiąc zimowy, swą nazwę wywodzący od

zamarzania wody.

VI

Dżumada al-achira (lub Dżumada as-

sani)

Czyli „krzepnięcie drugie”.

→ Miesiąc ten przypadał na okres chłodów.

236 Al-Husayn ibn Ali był trzeci imamem szyickim (wnukiem Muhammada, synem Fatimy i Alego, młod-

szego brata Hasana, który po śmierci brata ogłosił się kalifem i zorganizował zbrojny opór przeciw kalifowi Jazydo-

wi. Jednak tuż przed decydującą walką został opuszczony przez sprzymierzeńców i wraz z większością rodziny i 72.

współtowarzyszami został zabity w trakcie bitwy pod Karbalą. Jest uznawany za najważniejszego po Alim świętego

szyitów. Patrz więcej: W. Madelung, The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate, Cambridge

University Press, 1998; S. Chazbijewicz, Kalendarz muzułmański, www.mzr.pl

149

VII

Radżab

Czyli „bezpieczny”.

→ Jeden z czterech miesięcy nakazanego po-

koju, w których obowiązywał zakaz walk.

→ W czasach przedmuzułmańskich powstrzy-

mywano się od wojen i wypraw grabieżczych.

VIII

Szaban Czyli „rozchodzenie się”.

→ Był to czas, kiedy plemiona arabskie pro-

wadziły wojny.

IX

Ramadan

Czyli „palący”.

→ Nazwany tak od dokuczliwych upałów.

→ Na ten miesiąc przypada obowiązkowy post

muzułmański. Według tradycji w tym miesiącu

został objawiony Koran: Zaprawdę, zesłaliśmy

go w Noc Przeznaczenia! [Koran, 97:1]

→ Na jedną z ostatnich dziesięciu nocy rama-

danu przypada Noc Przeznaczenia. Koran nau-

cza, że Noc ta lepsza jest od tysiąca miesięcy,

zaś muzułmanin, który spędza ją na modlitwie,

recytacji Koranu, czci Allaha, otrzyma nagrodę

większą niż otrzymałby oddając Mu cześć

przez tysiąc miesięcy (83 lata i 4 miesiące):

„Allah wybaczy wszystkie grzechy wiernemu,

którego modlitwy wznoszone w Noc Przezna-

czenia (Qadr) płyną szczerze z serca, w nadziei

na nagrodę od Allaha; a osobie, która pości

w miesiącu ramadan z szczerą wiarą i nadzieją

na nagrodę od Allaha, wybaczone zostaną

wszystkie popełnione przez nią grzechy”237.

X

Szallal

Czyli „powodujący powstawanie, dosiadanie

wielbłądów” lub „wyruszać na wędrówkę”.

→ Na pierwszy dzień tego miesiąca przypada

święto zakończenia postu zwane Eid al-Fitr.

XI

Zu al-kada

Czyli „[miesiąc] postoju”.

→ Nazwany tak ponieważ w tym miesiącu

koczownicy zaprzestawali wędrówek.

XII

Zu al-hidżdża

Czyli „[miesiąc] pielgrzymki” (hadżdżu).

→ W tym miesiącu ma miejsce rytualna piel-

grzymka do Mekki.

→ Dziewiątego dnia tego miesiąca obchodzo-

ny jest dzień Arafah, w którym wskazany jest

post, a osoby odbywające pielgrzymkę prze-

bywają przez połowę dnia na wzgórzu Arafah.

237 Sahih al-Bukhari (2014), Book of Virtues of the Night of Qadr – 32(1), chapter: The superiority of the night of

Qadr, www.sunnah.com

150

→ Dziesiątego dnia kończy się pielgrzymka

i na ten dzień przypada największe święto mu-

zułmanów Eid al-Adha (Święto Ofiarowania).

W przeciwieństwie do większości kalendarzy, długości miesięcy muzułmańskich nie są ustalone.

Pierwszym dniem nowego miesiąca jest pierwszy dzień po dniu w którym księżyc został zobaczony

po raz pierwszy po nowiu. Dzień trwa od zachodu do zachodu słońca. Jeśli ze względu na warunki

atmosferyczne obserwacja nie jest możliwa, dzień trzydziesty jest dniem ostatnim miesiąca. Jeśli taka

sytuacja nastąpi kilka razy z rzędu, to może się zdarzyć, że wskutek obserwacji księżyca, kończący się

miesiąc, może mieć mniej niż 28 dni. Również ze względu na różne warunki atmosferyczne, w róż-

nych krajach, a nawet w sąsiednich miejscowościach, miesiąc może zacząć się innego dnia238.

DNI TYGODNIA

Arabski tydzień zaczyna się w niedzielę.

Al-ahad Czyli „dzień pierwszy” (niedziela).

Al-Jaum al-ifthnen Czyli „dzień drugi” (poniedziałek).

Al-Jaum as thelathe Czyli „dzień trzeci” (wtorek).

Al-Jaum al-arbaa Czyli „dzień czwarty” (środa)

Al-Jaum al-chamis Czyli „dzień piaty” (czwartek).

Al-Jaum al-dżuma Czyli „dzień zgromadzenia” (piątek), który jest

świętym dniem muzułmanów, a swoją nazwę

zawdzięcza temu że w ten dzień gromadzą się oni

na wspólnej modlitwie.

Al-Jaum as-sabt Czyli „dzień sabatu” (sobota), wywodzący swą

nazwę od dawnej nazwy semickiej239.

238 Arabia Saudyjska, używająca kalendarza muzułmańskiego również do celów oficjalnych, posługuje się

wzorem matematycznym do ustalania początku miesiąca, co pozwala na generowanie kalendarzy z wyprzedzeniem.

Do celów religijnych jest jednak używany kalendarz oparty wyłącznie na obserwacjach.

151

FILARY WIARY

Na filary wiary (dogmaty) wskazuje Koran: Nie jest pobożnością to, że zwracacie swe

oblicza na Wschód i Zachód, lecz prawdziwie pobożny jest ten, kto wierzy w Boga i Dzień Ostat-

ni, i aniołów, i Księgę, i Posłańców (…) [Koran, 2:177]

TAUHID – WIARA W JEDNEGO I JEDYNEGO BOGA

Fundamentalną nauką proroka Muhammada jest wiara w jedność Boga. „Nie ma boga

prócz Allaha” (La Ilaha illallah) jest filarem islamu240, bez którego

akceptacji człowiek nie może być muzułmaninem241. Allah jest

stwórcą wszechświata, a wszystko poza Nim jest stworzeniem242.

Zaświadcza Bóg, iż nie ma boga, jak tylko On, - i aniołowie,

i ludzie posiadający wiedzę - utrzymując ze słusznością: „Nie ma boga, jak tylko On, Potężny,

Mądry!” [Koran, 3:18]

Absolutny monoteizm muzułmański sprzeciwia się zarówno

politeizmowi, jak i wszelkiemu pojmowaniu Boga na wzór zaczerp-

nięty ze świata ludzi243.

Bóg jest Wszechmocny, Wszechobecny i Wszechwiedzący.

Jest Wszechwładny nad każdą rzeczą. Stworzył człowieka i wszyst-

ko, co istnieje. Doskonale wie, co skrywają ludzkie serca i umysły.

Widzi wszystkie czyny człowieka i zna jego zamiary244.

My stworzyliśmy człowieka i wiemy, co podszeptuje jemu du-

sza. My jesteśmy bliżej niego aniżeli arteria jego szyi. [Koran, 50:16]

239 To i owo po tatarsku, www.rooj.bloog.pl 240 Allah – Bóg, nie zrodził ani nie został zrodzony. Jest najdoskonalszy i najpotężniejszy. Nikt nie jest mu

równy. O ludu Księgi! Nie przekraczaj granic w twojej religii i nie mów o Bogu niczego innego, jak tylko prawdę!

Mesjasz, Jezus syn Marii, jest tylko posłańcem Boga; i Jego Słowem, które złożył Marii; i Duchem, pochodzącym od

Niego. Wierzcie, więc w Boga i Jego posłańców i nie mówcie: "Trzy!" Zaprzestańcie! To będzie lepiej dla was! Bóg-

Allah - to tylko jeden Bóg! On jest nazbyt wyniosły, by mieć syna! Do Niego należy to, co jest w niebiosach, i to,

co jest na ziemi. I Bóg wystarcza, jako opiekun! [Koran, 4:171] 241 B. Jellul, Tauhid i szirk, www.hidaya.pl, s. 3. 242 Stwórca niebios i ziemi. On uczynił dla was z was samych - pary, i tak samo z trzód - pary. On was roz-

mnaża w ten sposób. Nic nie jest do Niego podobne. On jest Słyszący, Widzący! [Koran, 42:11]. Patrz: K. Modras

OP, Koncepcja jedynego Boga w islamie [w:] „Roczniki kulturoznawcze” t. III/2012, s. 83. 243 Tamże, s. 86. 244 Patrz więcej: A. Al-Tantawi, Ogólny zarys religii…, s. 39-63.

Według muzułmanów

Jedynobóstwo

odróżnia islam i judaizm

od chrześcijaństwa

i religii animistycznych.

Wśród imion (atrybutów) Boga

są m.in.:

Ar-Rahman – Miłosierny,

Ar-Rahim – Litościwy,

Al-Aziz – Wszechmocny,

Al-Ghaffar – Wybaczający,

Al-Halim – Pobłażliwy,

As-Sabur – Cierpliwy,

Al-Hamid – Godny wszelkiej

chwały,

Al-Muhji – Dawca życia,

Al-Dżabbar – Niepokonany,

Ar-Raszid – Nieomylny.

152

Słowo Allah nie występuje w liczbie mnogiej – określa, bowiem Jedynego Boga, który

ma najpiękniejsze imiona i najwspanialsze atrybuty.

Według jednego z hadisów, prorok Muhammad powiedział: „Allah posiada 99 imion. Sto

bez jednego. Każdy, kto je zachowuje w pamięci wejdzie do raju” 245.

Wielbienie Boga poprzez modlitwę, okazywanie Mu posłuszeństwa (czyniąc jedynie to,

co jest dozwolone i unikając rzeczy zakazanych) jest obowiąz-

kiem i celem życia każdego wierzącego muzułmanina246.

WIARA W JEGO ANIOŁÓW

Wiara w aniołów oznacza przekonanie, że one istnieją

i należą do świata niewidzialnego, nie zaś do naszego.

Według Koranu aniołowie (Al-Malaika) to skrzydlate

postacie stworzone przez Boga ze światła – nur. Nie posiadają

atrybutów boskich, ale są istotami stworzonymi tak, by zawsze

okazywać posłuszeństwo Bogu i nieustannie głosić jego chwa-

łę247: Chwała Bogu, Stwórcy niebios i ziemi, który uczynił aniołów

posłańcami posiadającymi skrzydła - dwa, trzy lub cztery. On po-

większa w stworzeniu to, co chce. Bóg jest nad każdą rzeczą wszech-

władny! [Koran, 35:1]

Do Niego należą ci, którzy są w niebiosach i na ziemi.

A ci, którzy są przy Nim, nie wbijają się w pychę; tak by Jemu

czci nie oddawać; i nie ustają. Oni głoszą chwałę nocą i dniem i nie doznają zmęczenia. [Koran,

21:19-20].

245 Sahih al-Bukhari (6410), Book of Invocations – 80(68), chapter: Allah has one hundred Names less one;

Sahih al-Bukhari (2736), Book of Conditions – 54(18), chapter: What kinds of conditions are permissible; and what

is exempted from the decision; Jami` at-Tirmidhi (3506), Chapters on Supplication – 48(82), chapter: Indeed Allah

has ninety-nine Names, www.sunnah.com

Wymieniając 99 imion Boga używa się przymiotników z rodzajnikami, tłumaczonymi w stopniu najwyż-

szym. W większości pochodzą one z Koranu, ale są też i takie, których źródłem jest Sunna. Mówi się również

o najwspanialszym setnym imieniu (al-ism al.-‘a’zam). Jednak aby uniknąć spekulacji przy jego ustalaniu wielu

muzułmańskich uczonych uważa, że tym imieniem jest własne imię Boga – Allah. K. Modras OP, Koncepcja jedy-

nego Boga…, s. 92-93. 246 S.A. Ala Al-Maududi, Zrozumieć Islam, Białystok 2003, s. 54-58. 247 www.zakon-sufi.blogspot.com

Koran wymienia wśród imion anielskich:

Dżibrilaa, – który przenosi ludziom

Boże objawienia (Postać Dżibrila swoją

wielkością wypełniała przestrzeń

między wschodem i zachodem.

W Koranie nazywany często

Czarnym Aniołem);

Israfila - który zadmie w róg w dniu

Sądu Ostatecznego

[Koran, 79:6-7];

Mika’ila, – który jest olbrzymem,

a cała ziemia i niebo znajdują się

w jego ustach. Ma za zadanie zarzą-

dzać wiatrem i deszczem;

Azraila – anioła śmierci, – który oddzie-

la po śmierci duszę człowieka

od jego ciała:

(…) Zabierze was anioł śmierci, który

miał pieczę nad wami; potem do wasze-

go Pana zostaniecie sprowadzeni!

[Koran, 32:11]

153

Na ziemi zadaniem aniołów jest ochranianie ludzi i wspieranie w trudnych sytuacjach248:

Człowiek ma idących bezpośrednio i przed sobą, i za sobą, którzy go ochraniają na rozkaz Boga.

Zaprawdę, Bóg nie zmienia tego, co jest w ludziach, dopóki oni sami nie zmienią tego, co jest w

nich! A kiedy Bóg chce jakiegoś zła dla ludzi, to nie ma możliwości odwrócenia tego i nie ma dla

nich opiekuna poza Nim. [Koran, 13:11]

Oprócz aniołów w wierzeniach muzułmańskich istnieje

jeszcze jeden rodzaj istot nadprzyrodzonych. Nazywane są

dżinnami249. Są trzecią, obok aniołów i ludzi, grupą istot ro-

zumnych, choć zwykle szkodliwych i złośliwych250. Posiadają

nadnaturalną potęgę i są niewidzialne251. Dżinny mogą być

dobre i złe. Jedne pomagają ludziom (w szczególności proro-

kom), inne (ifrity, sile i ghule) starają się sprowadzić człowieka na złą drogę. Podobnie jak lu-

dzie, dżinny dzielą się na plemiona i rody. Według Koranu On stworzył dżinny z czystego ognia

[Koran, 55:15].

Do dżinnów należy również Iblis – odpowiednik szatana, wygnany przez Boga z Raju za

to, że sprzeciwił się Jego woli – nie chciał się pokłonić pierwszemu człowiekowi:

My stworzyliśmy was, potem was ukształtowaliśmy, potem powiedzieliśmy do aniołów: „Oddajcie

pokłon Adamowi!” Oni oddali pokłon, z wyjątkiem Iblisa; on nie był wśród tych, którzy się po-

kłonili. Bóg powiedział: „Co tobie przeszkodziło, że się nie pokłoniłeś, skoro tobie nakazałem?”

Powiedział: „Ja jestem lepszy od niego. Ty stworzyłeś mnie z ognia, a jego stworzyłeś z gliny”.

Powiedział: „Uchodź stąd! Nie tobie należy być dumnym tutaj! Wychodź, więc! Ty jesteś wśród

upokorzonych”. Powiedział: „Daj mi zwłokę do Dnia, kiedy oni będą wskrzeszeni!” Powiedział:

„Jesteś wśród tych, którym dano zwłokę”. Powiedział: „Za to, iż Ty mnie skazałeś na błądzenie,

248 M. Ibn Salih Al-Usajmin, Fundamenty wiary Islamu, Białystok 1996, s. 31-35.

Ten anioł, który idzie z prawej strony zapisuje dobre uczynki człowieka (ich wartość zostanie zdziesięciokrotniona),

a ten, który z lewej - złe. Kiedy człowiek popełni coś złego, anioł z prawej strony usiłuje opóźnić zapisanie tego

uczynku przez anioła z lewej, powołując się na możliwość skruchy winnego i przebaczenia ze strony Boga: Kiedy

spotykają się dwaj spotykający, siedząc z prawej strony i z lewej, lub z tyłu. Człowiek nie wypowie ani jednego sło-

wa, które by nie dotarło do będącego przy nim nadzorcy [Koran, 50:17-18]; Zaprawdę, nad wami są stróże Szla-

chetni, którzy zapisują; Oni wiedzą, co wy czynicie! [Koran, 82:10-12] 249 Dżinn - słowo to pochodzi od arabskiego czasownika dżanna – chować się, ukrywać się. 250 R. Matuszewski, Anioły i Archanioły Boga, www.ryszard-matuszewski.com 251 Człowiek może zobaczyć dżinna jedynie wtedy, kiedy ten przyjmie jakąś postać (człowieka, zwierzęcia

lub potwora). Uczeni mistycy i ezoterycy różnie tłumaczyli powody, dla których ludzie nie widzą dżinnów (jedni

twierdzili, że dzieje się tak, gdyż dobry Allah specjalnie tak stworzył oczy ludzi, inni zaś mówili, że ciała dżinnów

są bardzo cienkie i dlatego są dla nas niewidoczne. Tamże, www.ryszard-matuszewski.com

Aniołowie mają obowiązek spisywania ludz-

kich uczynków do księgi, która następnie

zostanie przedstawiona podczas Sądu

Ostatecznego: A kiedy daliśmy ludziom

zakosztować miłosierdzia - kiedy dotknęło

ich nieszczęście - to oni okazali swoją chy-

trość przeciwko Naszym znakom. Powiedz:

"Bóg jest szybszy w chytrości. Zaprawdę,

Nasi posłańcy zapisują to, co wy podstępnie

knujecie!" [Koran, 10:21]

154

postanawiam czyhać na nich w zasadzce na Twojej drodze prostej. Następnie będę ich nachodził

z przodu i z tyłu, z prawej i z lewej strony i Ty większości z nich nie znajdziesz wdzięcznymi”.

Powiedział: „Uchodź stąd, wzgardzony, odrzucony! Tymi spośród nich, którzy pójdą za tobą,

Ja z pewnością zapełnię Gehennę!” [Koran, 7:11-18].

Kolejnym złym czynem szatana było nakłonienie do złamania rozkazu Boga przez Ewę

i Adama, czyli do zjedzenia owocu z zakazanego drzewa. Wygnany z raju Iblis wodzi ludzi na

pokuszenie i stara się ich skłonić do grzechu.

WIARA W ŚWIĘTE KSIĘGI

Święte księgi to księgi przekazane przez Boga ludziom na drodze objawienia.

Koran wymienia je, jako teksty objawione – a nie natchnione, jak w chrześcijaństwie:

Księgi Abrahama i Mojżesza.

W Koranie czytamy: Czy nie został on powiadomiony o tym, co znajduje się na kartach Moj-

żesza i Abrahama, który był bardzo wierny? Że żadna dusza obładowana ciężarem nie poniesie

ciężaru innej duszy; i że człowiek będzie miał tylko to, o co się pilnie starał; i że jego wysiłek bę-

dzie widziany, potem będzie on wynagrodzony w pełni; i że do twego Pana wszystko zmierza.

[Koran, 53:36-42]

Tora

Często uważa się, że pod tą nazwą „Tora” kryje się cały Stary Testament, z wyjątkiem Psal-

mów Dawidowych, które są wymieniane oddzielnie.

Według Koranu, Tora to Święta Księga, zesłana Mojżeszowi: My, zaprawdę, zesłaliśmy Torę,

w której jest przewodnictwo i światło. Według niej prorocy, całkowicie poddani, sądzili tych, któ-

rzy wyznawali judaizm; podobnie rabini i doktorzy prawa sądzili według tego, co im zostało po-

wierzone z Księgi Boga, której byli świadkami. Dlatego nie bójcie się ludzi, lecz bójcie się Mnie!

I nie sprzedajcie Moich znaków za niską cenę! A ci, którzy nie sądzą według tego, co zesłał Bóg,

są niewiernymi. [Koran, 5:44]

W Koranie wspomniano również niektóre z przepisów religijnych zesłanych w Torze: „Życie

za życie, oko za oko, nos za nos, ucho za ucho, ząb za ząb; a za rany obowiązuje prawo talionu.

Ale kto z ceny krwi uczyni jałmużnę, otrzyma przebaczenie.” A którzy nie sądzą według tego, co

zesłał Bóg, są ludźmi niesprawiedliwymi. [Koran, 5:45]

155

Psalmy Dawidowe

Zaprawdę, objawiliśmy tobie, tak jak objawiliśmy Noemu i prorokom po nim; i jak objawiliśmy

Abrahamowi i Isma`ilowi Izaakowi i Jakubowi, jak i pokoleniom, Jezusowi, Hiobowi i Jonaszowi,

Aaronowi i Salomonowi; a Dawidowi daliśmy Psalmy. [Koran, 4:163]

Ewangelia

Według Koranu Ewangelia zesłana została Jezusowi: My posłaliśmy ich śladami Jezusa, syna

Marii, potwierdzającego prawdziwość tego, co było przed Nim w Torze; i Jemu daliśmy Ewange-

lię, w której jest przewodnictwo i światło, będącej potwierdzeniem tego, co było przed nią, i jako

przewodnictwo i napomnienie dla ludzi bogobojnych. [Koran, 5:46]

Koran potwierdza to, co zapisane było w Torze i Ewangelii a odnosiło się do możliwości

walki obronnej na drodze Prawdy tak by uczynić religię Allaha triumfującą252: Zaprawdę, Bóg

kupił u wiernych ich dusze i ich majątki, w zamian, za co otrzymają Ogród. Oni walczą na drodze

Boga i zabijają, i są zabijani, zgodnie z Jego prawdziwą obietnicą w Torze, Ewangelii i w Kora-

nie. A kto wierniej wypełnia swoje przymierze aniżeli Bóg? Cieszcie się więc z handlu, jaki z Nim

zrobiliście! To jest osiągnięcie ogromne! [Koran, 9:111]

Koran

Koran ma miejsce szczególne wśród ksiąg objawionych, gdyż objawienie w nim ma formę

ostateczną253: I objawiliśmy ci Księgę zawierająca prawdę i wypełniającą to, co było objawione

wcześniej w Księdze i jej strażnika [Koran 8:48], co w praktyce oznacza unieważnienie poprzed-

nich ksiąg. Nie można zatem stosować żadnych zasad i praw z poprzednich Ksiąg z wyjątkiem

tych, które uznaje Koran254.

Korzyści jakie wynikają z wiary w Księgi, to przede wszystkim: wiedza o trosce Boga

o dobro ludzi oraz poznawanie jego mądrości w ustanawianiu prawa dla poszczególnych naro-

dów, zgodnie z ich sytuacją i warunkami255. Allah mówi w Koranie: Dla każdego z was wyzna-

czyliśmy prawo oraz wyraźną drogę [Koran, 5:48].

252 www.hidaya.pl 253 Koran zarzuca żydom i chrześcijanom, że wypaczyli i zniekształcili boskie słowa, a przez to złamali

przymierze z Bogiem. Patrz: S.A. Ala Al-Maududi, Zrozumieć Islam…, s. 63-66. 254 M. Ibn Salih Al-Usajmin, Fundamenty wiary…, s. 37. 255 Tamże, s. 37.

156

WIARA W PROROKÓW

Prorocy to ludzie wybrani przez Boga do głoszenia jego słowa. Od samego początku

stworzenia ludzkości Bóg przysyłał ludziom swoich posłańców

z odrębnym prawem religijnym lub reformatorów tego prawa256.

Przekazywali oni ludziom zasady wiary w Boga i ostrzegali ich

przed popełnianiem grzechów, a przede wszystkim przed najwięk-

szym z nich, jakim jest wielobóstwo257. Allah nakazał swoim wy-

słannikom, aby przekazali ludziom, jego słowa i wypełnili swoją

misję tak, by w Dniu Sądu nikt nie twierdził, iż nie słyszał Prze-

słania Bożego258: My wysyłamy posłańców tylko jako zwiastunów

radosnej wieści i jako ostrzegających. Więc kto wierzy i czyni do-

bro, tego nie przejmie żaden strach ani nie będzie zasmucony.

A tych, którzy za kłamstwo uznali Nasze znaki, dotknie kara za to, że szerzyli zepsucie. [Koran,

6:48-49]

WIARA W DZIEŃ SĄDU OSTATECZNEGO

Śmierć jest czymś nieuniknionym, ale nie jest końcem ostatecznym. Jest przejściem do

innego życia. Wszystkie stworzenia, które zamieszkiwały świat od jego zarania, będą przywró-

cone do życia (zmartwychwstaną – haszr) by stanąć przed Allahem.

Zmartwychwstanie nastąpi dopiero na końcu istnienia wszechświata i wówczas wszyscy

ludzie udadzą się na Sąd Ostateczny (Kijama), który nazwano tak, gdyż po nim nie będzie już

żadnego dnia.

256 Muzułmanie podkreślają, że islam jest jedyną religią, która głosi, że Bóg jest dla wszystkich i wysłał

proroka lub wysłannika do każdego z narodów. Było ich wielu, lecz ich dokładniej liczby nikt nie zna jak tylko sam

Bóg. W Koranie czytamy: Posyłaliśmy posłańców przed tobą. Wśród nich są tacy, o których już opowiadaliśmy

tobie; wśród nich są też tacy, o których tobie nie opowiadaliśmy. I żaden posłaniec nie przyszedł ze znakiem bez

zezwolenia Boga. A kiedy przyjdzie rozkaz Boga, wszystko zostanie rozstrzygnięte podług prawdy; i stracą wtedy

głoszący kłamstwo. [Koran, 40:78] 257 Działalność Bożych wysłanników odbywała się według podobnego schematu – wysłannik głosi słowo

Boże, przez większość jest odrzucany i wyśmiewany. Wtedy Bóg zsyła na grzeszników karę, często w postaci kata-

klizmu – powodzi, trzęsienia ziemi itp. Z kataklizmu ratują się tylko ci, którzy uwierzyli. 258 www.hidaya.pl

Posłańcy zjawiali się wśród

wszystkich ludów, one jednak

w większości odrzuciły słowo

Boże. Pierwszym wysłannikiem

był Adam, pierwszy człowiek

na ziemi.

Inni ważni wysłannicy Boga to:

Nuh – Noe,

Lut – Lot,

Ibrahim – Abraham,

Musa – Mojżesz,

Issa – Jezus

i Muhammad – pieczęć proroków,

który jest ostatnim z nich,

i tym, który przyniósł

ostateczne objawienie.

157

Ludzie wówczas będą zdawać Bogu, w obecności aniołów i proroków, relację ze swych

uczynków. Aniołowie otworzą księgi złych i dobrych uczynków, w których zapisywali wszystkie

ludzkie działania. Na ich podstawie Bóg osądzi każdego człowieka259.

W Dniu Sądu nie będzie liczyło się pochodzenie społeczne, rasa, narodowość, bogactwa

zgromadzone za życia – lecz wyłącznie dobre czyny, wynikające z wiary w Boga

i z podporządkowania się mu: Życie tego świata jest tylko grą i zabawą. A jeśli wierzycie i jeśli

jesteście bogobojni, to On da wam wasze nagrody i nie będzie pytał o wasze majątki. [Koran,

47:36]

Wiara w Dzień Ostatni obejmuje260:

Wiarę w ożywienie ludzi po śmierci

Zaprawdę, Dzień Rozstrzygnięcia jest wyznaczony!

Tego Dnia, kiedy zadmą w trąbę, przybędziecie grupami.

Niebo zostanie otwarte i stanie się bramami.

Góry zostaną z posad poruszone i staną się mirażem. [Koran, 78:17-20]

Tego Dnia My zwiniemy niebo, tak jak się zwija zwoje ksiąg. I tak jak zaczęliśmy pierwsze

stworzenie, My je powtórzymy - według Naszej obietnicy. Zaprawdę, My tego dokonujemy! [Ko-

ran, 21:104]

Następnie, z pewnością, pomrzecie,

A w Dniu Zmartwychwstania zostaniecie wskrzeszeni. [Koran 23: 15-16]

Wiarę w rozliczenie, czyli w nagrodę i karę

Zaprawdę, do Nas oni powrócą!

Potem, zaprawdę, Nam wypadnie zażądać od nich rachunku! [Koran, 88:25-26]

My postawimy wagi sprawiedliwości w Dniu Zmartwychwstania. Żadna dusza nie dozna

w niczym krzywdy, nawet na ciężar jednego tylko ziarnka gorczycy; My je przyniesiemy. My wy-

starczymy jako rozliczający! [Koran 21:47]

Ten, kto przyjdzie z dobrym czynem, otrzyma w nagrodę dziesięć jemu podobnych; a ten, kto

przyjdzie ze złym czynem, otrzyma jako zapłatę tylko równowartość. I oni nie doznają niespra-

wiedliwości! [Koran 6:160]

259 Allah będzie ważył wszystkie dobre i złe czyny człowieka. Ten, kto czynił więcej dobra niż zła, otrzyma wyba-

czenie; jeśli zaś czynił więcej zła zostanie ukarany. S.A. Ala Al.-Maududi, Zrozumieć Islam…, s. 68. 260 Patrz: M. Ibn Salih Al-Usajmin, Fundamenty wiary…, s. 45-50.

158

Wiarę w Raj i Piekło

Raj będzie nagrodą za dobre uczynki261: Zaprawdę, ci, którzy wierzą i którzy czynią dobre

dzieła - oni są najlepsi ze stworzeń! Nagrodą ich u pana będą Ogrody Edenu, gdzie w dole płyną

strumyki. Będą tam przebywać na wieki, nieśmiertelni. Bóg będzie z nich zadowolony i oni będą z

Niego zadowoleni. - To będzie dla tych, którzy się obawiają swego Pana. [Koran 98, :7-8]

Piekło to miejsce kary dla grzeszników oraz wiecznego potępienia dla bałwochwalców

i obłudników. Cechą charakterystyczną piekła jest wszechobecny i trawiący wszystko ogień i żar.

Według niektórych teologów jest siedem schodzących coraz niżej kręgów piekielnych,

a w każdym z nich przebywają grzesznicy skazani za inne przewiny – odstępcy od wiary, cudzo-

łożnicy, oszuści, mordercy i pozostali grzesznicy262.

I mów: "Prawda pochodzi od waszego Pana. Przeto kto chce, niech wierzy, a kto nie

chce, niech nie wierzy!" My przygotowaliśmy dla niesprawiedliwych ogień, który obejmie ich jak

płótna namiotu. Jeśli będą wzywać pomocy, to zostanie im udzielona w postaci wody podobnej do

roztopionego metalu, który pali twarze. Jakże to nieszczęsny napój! Jakże to złe miejsce wypo-

czynku! [Koran, 18:29]

Islam uznaje również istnienie Al-A’raf (wznoszenie) – czyśćca – gdzie znajdą się ludzie,

których złe i dobre uczynki się równoważą. Jest on tak położony, by ci, którzy się w nim znaleźli,

mogli spoglądać z uwielbieniem na Raj i z przerażeniem na Piekło. W czyśćcu dusze będą prze-

bywały, dopóki nie odpokutują swoich grzechów – wtedy mają szansę dostać się do nieba263.

261 Raj to stan rozkoszy, który Bóg przygotował dla wierzących: To jest podobieństwo Ogrodu, który został

obiecany bogobojnym: będą w nim strumyki wody nieulegającej zepsuciu i strumyki mleka, którego smak się nie

zmienia, i strumyki wina - rozkosz dla popijających, i strumyki oczyszczonego miodu. I będą tam dla nich wszelkiego

rodzaju owoce; i przebaczenie od ich Pana. [Koran, 47:15]

Zaprawdę, dla bogobojnych - miejsce szczęśliwości: Sady i winnice,

I dziewczęta o zaokrąglonych piersiach - jednakowej młodości,

I puchary napełnione! Nie będą oni, tam słyszeć ani próżnej gadaniny, ani kłamstwa.

Taka jest nagroda od twojego Pana - dar dobrze obliczony. [Koran, 78:31-36] 262 Skazani będą cierpieli w piekle męki i kary, których człowiek nie jest w stanie sobie wyobrazić:

Zaprawdę, Gehenna jest na czatach

Jako miejsce powrotu dla buntowników!

Będą przebywać w niej przez wieki.

Nie zakosztują w niej ani ochłody, ani napoju,

A jedynie wodę wrzącą i ropę cuchnącą

Jako zapłatę odpowiednią.

Zaprawdę, oni się nie spodziewali, iż będą zdawali rachunek! Koran [Koran, 78:22-27]

Czyż oni mogą być jak ten, kto na wieki przebywa w ogniu, jak ci, którzy będą pojeni wrzącą wodą, rozrywającą im

wnętrzności? [Koran, ostatnie zdanie 47:15] 263 Z wiarą w Dzień Sądu Ostatecznego związana jest również wiara we wszystko to, co będzie po śmierci,

m.in. w sprawdzian grobowy. Polega on na tym, że po pogrzebie, z chwilą opuszczenia cmentarza ostatniego z ża-

łobników, zmarły jest wypytywany przez dwóch aniołów o jego Boga, wiarę i Posłańca. Allah wspomoże tych, któ-

159

WIARA W PRZEZNACZENIE (AL-QADAR)

Wiara w przeznaczenie obejmuje264:

Wiarę w to, że Bóg zna wszystkie rzeczy w sposób ogólny i szczegółowy (od zawsze

i na zawsze).

Wiarę w to, że Bóg zapisał wszystko w dobrze strzeżonej księdze:

Czyż ty nie wiesz, iż Bóg zna wszystko, co jest w niebie i na ziemi? Zaprawdę, to jest w Księ-

dze! Zaprawdę, to jest dla Boga łatwe! [Koran, 22:70]

Wiarę w to, że wszystkie stworzenia istnieją z woli i łaski Boga:

On jest tym, który kształtuje was w łonach, tak jak chce. Nie ma boga, jak tylko On! On jest Po-

tężny, Mądry! [Koran, 3:6]

(…) Bóg czyni to, co chce. [Koran, 14:27]

Wiarę w to, że wszystkie stworzenia zostały stworzone przez Boga i od niego zależą:

Bóg jest Stwórcą wszelkiej rzeczy i On jest każdej rzeczy stróżem. [Koran, 39:62]

A Bóg stworzył was i to, co wy tworzycie. [Koran, 37:96]

Należy pamiętać, że wiara w przeznaczenie w żadnej mierze nie jest sprzeczna z tym,

że człowiek posiada wolną wolę i możliwość wyboru w swoich działaniach:

Bóg nie nakłada na duszę niczego więcej nad jej możliwości. Dla niej będzie to, co dla

siebie zyskała; i przeciwko niej będzie to, co ona zyskała! (…) [Koran, 2:286]

rzy wierzyli i nie pogubią się oni w odpowiedzi, która powinna brzmieć następująco: „Moim Panem jest Allah, reli-

gią islam, a Posłańcem Muhammad”. M. Ibn Salih Al-Usajmin, Fundamenty wiary…, s. 50; za: Sunan Abi Dawud

(1529), Book of Prayer (Kitab Al-Salat): Detailed Injunctions about Witr – 8(512), chapter: About seeking for-

giveness, www. Sunnah.com 264 Tamże, s. 62-72.

160

Według szkoły szyickiej do Usul ad-Din – artykułów wiary należą:

1. Tauhid - Jedność Boga – Bóg jest Jeden. Nie posiada towarzyszy, ani równych sobie, Nie zrodził się z nikogo,

ani nikogo nie zrodził i nic nie jest Mu podobne.

2. ‘Adl - Sprawiedliwość Boga - Bóg jest sprawiedliwy i nie poddaje uciskowi żadnego ze swych stworzeń. Będzie On

karał i nagradzał każdego według jego czynów.

3. Nubułat – Proroctwo. Bóg posyłał proroków, jako przewodników dla ludzkości. Spośród ich wielkich cech wspólne

jest to, że wszyscy oni byli Ma’sum – wolni od popełniania grzechów. Pierwszym prorokiem był Adam, ostatnim nato-

miast Muhammad.

4. Imama – Przywództwo. Po śmierci Proroka Muhammada, Bóg wyznaczył dwunastu Imamów, jednego po drugim, aby

prowadzili społeczność aż po Dzień Sądu. Podobnie jak Prorocy, Imamowie również są wolni od grzechu. Pierwszym

Imamem był Ali, ostatnim zaś jest Imam az-Zaman, Muhammad al-Mahdi.

5. Qijamat – Zmartwychwstanie. Kiedy nadejdzie Dzień Sądu, wszyscy ludzie zostaną przywróceni do życia. Ci, którzy

czynili dobre uczynki na tym świecie zostaną nagrodzeni i udadzą się do raju, podczas gdy ci, którzy czynili złe uczynki,

zostaną za nie ukarani piekłem265.

Niektóre, głównie skrajne ugrupowania szyickie uznają za szósty filar islamu dżihad, pojmowany przede wszystkim

w sensie kital – małego dżihadu, jako bezwzględną walkę orężną, obowiązującą każdego muzułmanina.

Jego narzędziem jest miecz. Dżihad polega na obowiązku zbrojnej obrony samego siebie, uciskanych ludzi lub muzuł-

mańskiego sposobu życia, jeśli jest on atakowany. Zawsze jednak musi to być walka w samoobronie przeciw atakowi lub

uciskowi, a nie we własnym interesie. Walka zaś nie powinna być prowadzona na oślep, bez zastanowienia.

Nie wolno atakować, ani grozić kobietom, dzieciom, ludziom starszym i chorym. Zabronione jest pozbawianie wroga

środków do życia – nie wolno, zatem zatruwać wody, niszczyć zapasów żywności, palić pól, sadów czy gajów. Niedozwo-

lone jest atakowanie budynków poświęconych kultowi religijnemu, a także osób, które się w nich schroniły. Przy tym

wszystkim należy stosować tylko konieczne minimum środków zbrojnych i siłowych.

Do dżihadu mniejszego może wezwać (a nie „ogłosić” go) w nakreślonych powyżej ramach tylko uprawniony przywódca

społeczności muzułmańskiej. Dżihad prowadzony jest wysiłkiem całej wspólnoty, nie jest to, bowiem obowiązek indywi-

dualny, lecz zbiorowy, a biorą w nim udział tylko ci, którzy są w stanie to uczynić w sposób dla nich właściwy.

Prawdziwy - wielki dżihad to wedle doktryny islamu walka wiernego ze złem, jakie tkwi w jego własnej duszy. Polega na

nieustannych wysiłkach podejmowanych przez każdego muzułmanina w celu wykorzenienia wszystkiego, co w jego życiu

jest grzeszne lub przeciwne takiemu sposobowi życia, jakiego Bóg chce dla ludzi. Jest to, zatem walka z szatanem

i jego pokusami lub wszelkie działania na rzecz własnej gminy. Narzędziami tego dżihadu są serce w pierwszym przy-

padku, a ręce i język w drugim266.

Koncepcja dżihadu nie była skodyfikowana za czasów Proroka, lecz formowała się później, stąd różne jej interpreta-

cje267. Przedstawiona powyżej definicja jest, więc wprawdzie najbardziej rozpowszechnioną w świecie muzułmańskim,

ale nie jedyną. Utożsamienie dżihadu z kitalem, walką zbrojną, to koncepcja późniejsza. Jednak nawet dżihad mniejszy

nie może być prowadzony w celu nawrócenia chrześcijan czy żydów, lecz wyłącznie niewierzących (politeistów) oraz

obłudników, (czyli pozornych muzułmanów, faktycznie politeistów, w swoim sercu czczących duchy, świętych i ich gro-

by). Jednak od czasu wojen krzyżowych dżihadem jest nazywana wojna przeciw chrześcijanom, najeżdżającym ziemie

muzułmanów, a także walka przeciw mocarstwom kolonialnym. Zdarza się także, że do dżihadu wzywają muzułmanie

przeciw muzułmanom, jak to miało miejsce w końcu XX w., w czasie krwawej wojny iracko-irańskiej.

265 Artykuły wiary (Usul ad-Din), www.al-islam.org.pl 266 P. Kłodkowski, A. Marek, Islam. Między stereotypem a rzeczywistością, Warszawa 2006, s. 77-80. 267 Na ten temat zob.: Ks. K. Kościelniak, Dżihad – święta wojna w islamie, Kraków 2001.

161

FILARY ISLAMU

(Al-Akida)

Filary islamu to fundamenty, na których zbudowany jest is-

lam. Jest ich pięć. Określają one podstawowe elementy tożsamości

wyznawców islamu - ich wiarę, przekonania oraz praktyki - i łączą

obecną na całym świecie społeczność wyznawców we wspólnotę

o podobnych wartościach i troskach.

Prawo zawiera szczegółowe przepisy dotyczące ich regula-

cji. We wszystkich przypadkach szczególny nacisk kładzie się na intencję, bez której rytuał jest

nieważny.

SZAHADA – WYZNANIE WIARY

Wyznanie wiary wyraża się w formule: lā ilāha illa-llāh wa muhammad rasūlu-llāh –

„Nie ma boga prócz Allaha, a Muhammad jest jego Prorokiem”. Oba te elementy: Jedyność Boga

i prorockie przesłanie Wysłannika Allaha, stanowią treść świadectwa, jakie każdy muzułmanin

składa przez całe swoje życie. Dla muzułmanów ta formuła stała się znakiem rozpoznawczym,

świadczącym o przynależności do religii268.

Wygłoszenie tych słów z pełnym przekonaniem i wobec co najmniej dwóch świadków

oznacza przyjęcie islamu269. Powszechnie uważa się również, że przyjęcie islamu na łożu śmierci

(poprzez wypowiedzenie szahady) jest wystarczającym warunkiem do uznania za pełnoprawnego

muzułmanina270.

Wyznanie wiary jest też często używane w życiu codziennym przy wielu okazjach.

Ma ono również wartość prawną, np. w przypadku rozwodu, cudzołóstwa, długu271.

268 K. Modras OP, Koncepcja jedynego Boga…, s. 84. 269 Przed przyjęciem islamu należy dokonać rytualnej kąpieli – ghusl.

Przyjmując islam szyicki można dodać jeszcze (choć nie jest to obowiązkowe i nie stanowi integralnej części Szaha-

dy): Ła aszhadu anna Alijun Łali-ullah – Oświadczam, że Ali jest przyjacielem Allaha. 270 Bulugh al-Maram (535, 536), Book of Funerals – 3(1), www.sunnah.com; również: Religie świata. Is-

lam, www.womkat.edu.pl 271 K. Modras OP, Koncepcja jedynego Boga…, s. 84.

Do filarów islamu

zalicza się:

szahadę - wyznanie wiary;

salat – modlitwę;

saum – post;

zakat - jałmużnę;

hadżdż - pielgrzymkę

do Mekki.

162

SALAT – MODLITWA

Podstawę islamu stanowi przekonanie, że jednostka posiada bezpośredni kontakt

z Bogiem. Każdy muzułmanin i każda muzułmanka (zdrowi na umyśle i odpowiedzialni,

względnie dojrzali i w wieku nie mniej niż 10 lat, wolni od poważnych chorób) musi odprawiać

obowiązkowe modlitwy w odpowiednim czasie dnia, jeśli nie istnieją dozwolone powody ich

opóźnień, połączeń lub opuszczenia272.

Muzułmanie na całym świecie zwracają się indywidu-

alnie i zbiorowo w kierunku Mekki273, najświętszego mia-

sta islamu, ofiarowując codziennie pięć modlitw274:

Salat – Fażr – przed świtem,

Salat – Zuhur – w południe,

Salat – Asr – po południu,

Salal – Maghrib – po zachodzie słońca,

Salat – Isza – nocna275.

Pozostałe modlitwy (zaliczające się do kategorii sunna)

nie są obowiązkowe.

272 H. Abdalati, Spojrzenie w islam, Białystok 2003, s. 80-81. 273 Kierunek ten nazywa się quibla. Kiedy muzułmanin podróżuje z intencją przebywania poza domem w odległości dalszej niż 86 km, może

skracać obowiązkowe modlitwy złożone z: od 4. do dwóch pokłonów. Podczas podróży, modlitwę południową moż-

na wykonać razem z popołudniową, a modlitwę po zachodzie słońca z modlitwą nocną.

Także w islamie szyickim wierni odmawiają tylko trzy modlitwy, łącząc po dwie. 275 Modlitwę poranną należy odprawić od świtu do wschodu słońca. Nie wolno tej modlitwy odprawiać

podczas wschodu słońca. Modlitwę południową należy odprawić zaraz po zejściu słońca z pozycji zenitu. Przepiso-

wy czas tej modlitwy upływa kiedy cień naszego ciała jest dłuższy niż polowa naszej postaci (mniej więcej między

godziną 13.15 a 15.30). Nie wolno jej odprawiać kiedy słońce jest w zenicie. Modlitwę popołudniową, należy od-

prawić po upływie czasu przeznaczonego na modlitwę południową. Jej czas upływa wraz z zachodem słońca. Nie

wolno jej odprawiać podczas zachodu słońca. Ponadto zgodnie z tradycją islamu, należy wystrzegać się odprawiania

tej modlitwy tuż przed zachodem słońca (kiedy słońce przyjmuje kolor czerwony), ponieważ w tym czasie modlą się

tylko hipokryci i ludzie leniwi, którzy wyczekują ostatniego momentu. Modlitwę wieczorną należy odprawić zaraz

po zejściu całej tarczy słonecznej za horyzont. Czas tej modlitwy upływa kiedy zniknie czerwona poświata na za-

chodzie – czyli po upływie 1.5 godziny od zachodu słońca. Modlitwę nocną należy odprawić pomiędzy zanikiem

czerwonej poświaty na zachodzie a świtem nowego dnia.

Poza wymienionymi przypadkami (wschodu, zenitu i zachodu słońca) muzułmaninowi nie wolno odmawiać

ani obowiązkowych, ani nadobowiązkowych modlitw w czasie częściowej lub całkowitej nieczystości fizycznej oraz

(co dotyczy tylko kobiet) – w czasie menstruacji (do 10 dni), porodu i połogu (do 40 dni po porodzie).

Punktualność modlitw jest wyrazem dyscypliny wewnętrznej i siły woli, wyrazem lojalności i miłości a tak-

że objawem prawdziwej pobożności i szacunku do Allaha. H. Abdalati, Spojrzenie w islam…, s. 80-82 oraz F. Maw-

lawi, Prosty wykład głównych praktyk religijnych islamu, Białystok 2003, s. 44-46 oraz 58.

Fot. www.naukapoprzezzabawe.wordpress.com

163

Znoś cierpliwie to, co oni mówią, i głoś chwałę twego Pana przed wschodem słońca i przed jego

zachodem! I podczas nocy wysławiaj Go! I na krańcach dnia! [Koran 20:130]

Celem modlitwy (salat) jest wyłącznie czczenie Boga poprzez wyrażenie pokory wobec

Stwórcy i wychwalanie boskiej wszechmocy i miłosierdzia.

Modlitwa muzułmanina nie wymaga do jej odprawiania świątyni, a jedynie miejsca czy-

stego rytualnie276.

W krajach zamieszkiwanych przez większość muzułmańską do modlitwy salat wzywa

muezzin, wykonując azan277.

Podczas modlitwy recytowane są fragmenty Kora-

nu w języku arabskim, a także oddawane są Bogu pokło-

ny: ruku (pokłon stojąc) i sudżud (pokłon z dotknięciem

czołem podłoża).

Modlitwa składa się z określonej ilości rakat, czyli

powtarzanych w modlitwie części, kończy się zaś wypo-

wiedzeniem słów as-salamu alejkum – pokój z wami,

zwracając się w prawo i w lewo278.

Szczególne znaczenie ma piątkowa modlitwa w południe. Wówczas wszyscy wierni po-

winni gromadzić się w meczecie i wspólnie pod kierunkiem imama odmówić modlitwę i wysłu-

chać kazania zwanego chutbą279.

276 Dywanik modlitewny – sadżdżada. 277 Wezwanie na modlitwę odbywa się o ściśle wyznaczonych porach. Tekst tego wezwania składa się

z trzech formuł (wygłaszanych kilkakrotnie): takbiru (Bóg jest największy), szahady (wyznania wiary) i zachęty do

przyjścia i odprawienia modlitwy (ruszajcie do modlitwy, ruszajcie do sukcesu). Z. Landowski, Azan [w:] Świat

arabski…, s. 210. 278 Można powiedzieć, że modlitwa w islamie to lekcja dyscypliny i silnej woli oraz codzienna, regularna

gimnastyka ciała. Ponadto modlitwa jest również ćwiczeniem umysłu, gdyż modlący recytując różne wersety z Ko-

O wy, którzy wierzycie! Nie zbliżajcie się do modlitwy, kiedy jesteście pijani, dopóki nie będziecie wiedzieć, co mówi-

cie, ani też będąc nieczystymi - chyba że jesteście podróżnikami w drodze - dopóki nie dokonacie ablucji.

A jeśli jesteście chorzy albo jeśli jesteście w podróży, albo jeśli któryś z was przyszedł z miejsca ustronnego,

albo też gdy dotykaliście kobiet i nie znaleźliście wody, to posłużcie się czystym piaskiem i obcierajcie sobie

twarze i ręce. Zaprawdę, Bóg jest pobłażliwy, przebaczający! [Koran, 4:43]

164

Modlitwa będzie nieważna bez spełnienia następujących warunków:

dokonania obmycia – łudu280– z mniejszej nieczystości, z większej - kąpielą281;

zachowania czystości całego ciała i ubrania oraz usunięcia z miejsca modlitwy brudu;

założenia odpowiedniego ubrania, które spełnia warunki regulujące pojęcie islamskiej

moralności282;

wyznania intencji modlitwy - nijjat .

SAUM – POST

Saum w dosłownym tłumaczeniu oznacza pozostawienie, odstawienie. W praktyce post

oznacza całkowite powstrzymywanie się od jedzenia, picia, stosunków seksualnych i palenia ty-

toniu – od świtu aż do zachodu słońca, w miesiącu Ramadan, który jest dziewiątym miesiącem

kalendarza księżycowego283.

Celem postu nie jest wyłącznie powstrzymywanie się od pewnych czynności, lecz rów-

nież doskonalenie się wewnętrzne, ulepszanie własnej postawy moralnej, np.: kategorycznie za-

ranu jednocześnie uczy się ich na pamięć i koncentruje się w celu jak najpiękniejszego recytowania słów bożych.

Islam a zdrowie, www.way-to-allah.com 279 Meczet w Koranie nazywany jest domem Boga. Obowiązuje w nim rytualna czystość, stąd obowiązek

wchodzenia bez obuwia. Na co dzień służy świeckim celom: nauce, spotkaniom czy dyskusjom. Meczet jest zorien-

towany w kierunku Mekki. Modlący się stoją twarzą do ściany, w której znajduje się ozdobna nisza modlitewna –

mihrab. 280 Łudu, czyli ablucja - obmycie przed modlitwą należy do obowiązków wszystkich muzułmanów, którzy

mają dostęp do wody i są w stanie się umyć: O wy, którzy wierzycie! Kiedy stajecie do modlitwy, to obmyjcie wasze

twarze i ręce aż do łokci; przetrzyjcie lekko wasze głowy, a nogi myjcie - aż do kostek. A jeśli jesteście w stanie nie-

czystym, to oczyszczajcie się. A jeśli jesteście chorzy albo w podróży, albo jeśli ktoś z was przyszedł z ustronnego

miejsca, albo jeśli dotykaliście kobiet, a nie znajdziecie wody, to poszukajcie dobrego piasku i wycierajcie nim twa-

rze i ręce. Bóg nie chce sprawiać wam trudności, lecz chce was tylko oczyścić i chce w pełni obdarzyć was Swoją

dobrocią. Być może, będziecie wdzięczni! [Koran, 5:6]

Prorok Muhammad powiedział: „Czystość to połowa wiary…” oraz „Żadna modlitwa nie jest przyjęta bez

oczyszczenia się”, Sahih Muslim (223), The Book of Purification – 2(1), chapter: The virtue of wudu’,

www.sunnah.com

Do obowiązkowych elementów ablucji należy: umycie twarzy, rąk – do łokci włącznie, przetarcie głowy, umy-

cie stóp – łącznie z kostkami. Niektórzy uczeni dodają jeszcze:

kolejność dokonywania ablucji (choć w szkole hanafickiej i malikickiej – nie jest to element obowiązkowy,

lecz Sunna)

oraz wspomnienie imienia Allaha: Abu Hurairah przekazał, że wysłannik Allaha powiedział: Nie ma łudu

dla osoby która przy tym nie wypowie imienia Allaha.

Patrz: F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk…, s. 30. 281 Abdur Rahman Al-Sheha, Co należy wiedzieć o czystości – ‘tahara’, www.islamland.com;

www.islamhouse.com; 282 Od mężczyzny wymagane jest jako minimum ubranie zasłaniające ciało od pępka do kolan. Od kobiety –

całkowite zasłonięcie ciała z wyjątkiem twarzy, dłoni i stóp. Zarówno mężczyzna jak i kobieta powinni unikać prze-

zroczystych tkanin – nie tylko podczas modlitwy. F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk…, s. 48.

165

bronione są podczas postu kłótnie z ludźmi. Post jest również ćwiczeniem samokontroli, w wyni-

ku, którego wierny staje się wrażliwszy na cierpienia biednych (poznaje uczucie głodu, pragnie-

nia). Pobożni muzułmanie wysoce sobie cenią duchową dyscyplinę, którą osiągają dzięki dosto-

sowaniu się do reguł postu, co symbolizuje triumf ducha nad materią284: O wy, którzy wierzycie!

Jest wam przepisany post, tak jak został przepisany tym, którzy byli przed wami - być może bę-

dziecie bogobojni - na określoną liczbę dni. (...) Bóg chce dać wam ulgę, a nie chce dla was

utrudnienia285. [Koran, 2:183-185].

Ramadan jest również miesiącem radości. Muzułmanie przerywają post o zachodzie słoń-

ca specjalnym posiłkiem, iftar, po modlitwie wieczornej odbywają dodatkowe nocne modły, ta-

rałih286.

Dwudziestej siódmej nocy tego miesiąca muzułmanie czczą Lajlat al-Kadr, czyli Noc

Przeznaczenia lub Noc Mocy, kiedy objawione zostały pierwsze wersety Koranu.

Pod koniec postu należy złożyć specjalną ofiarę znaną, jako Zakatal-Fitr (obowiązkowy

datek dobroczynny).

Ramadan kończy się trzydniowym świętem Eid al-Fitr – uroczystość zakończenia postu.

Zwyczajowo jest to czas rodzinnych spotkań, a także święto, kiedy dzieci dostają nowe ubrania

i prezenty.

Post nie obejmuje jednak wszystkich, bezwzględnie zwolnione z niego są osoby umysło-

wo chore i dzieci poniżej wieku dojrzewania i pokwitania.

Natomiast osoby w podeszłym wieku – muszą zastąpić post dostarczeniem posiłku przy-

najmniej dla jednej potrzebującej osoby lub pieniężnym ekwiwalentem tego posiłku.

Osoby chore, których stan pogorszyłby się podczas postu, będące w podróży przekraczającej

dystans 86 km.287, kobiety brzemienne i karmiące – mają obowiązek uzupełnić post po ustaniu

283 H. Abdalati, Spojrzenie w islam…, s. 116. Patrz również: Księga postu (As-Saum), oprac. E. Al-Saleh,

www.google.com 284 Post umacnia w człowieku dyscyplinę, samokontrolę oraz rozwija umysł i doskonali ciało, o czym pisał

również Hipokrates: „Jeśli ciało nie jest oczyszczone, To im bardziej będziemy je odżywiać, Tym bardziej będziemy

mu szkodzić”. 285 Bóg chce dać wam ulgę, a nie chce dla was utrudnienia – właściwszym tłumaczeniem jest: Bóg chce dla

was ułatwienia, a nie chce dla was utrudnienia. 286 Zwyczajowo gromadzą się tłumnie na ulicach, spędzając wspólnie czas. 287 Obecnie – w dobie samochodów i samolotów czas podróży znacznie się skrócił, a podróż nie jest już

tak uciążliwa jak dawnie i w praktyce – nie powinna być przeszkodą w poście. Prorok powiedział, gdy zapytano go

o post podczas podróży, odpowiedział: „Jeśli chcesz pościć, pość. Jeśli nie chcesz pościć, nie pość”, Sunan an-Nasa'i

(2299), The Book of Fasting – 22(56), chapter: Mention of the different report from Sulaiman bin Yasar in the Nar-

ration of Hamzah bin 'Amr about that, www.sunnah.com

166

przyczyny powodującej przerwanie postu, w dogodnym dla siebie terminie. Zaś kobietom

w okresie menstruacji (nie dłużej niż 10 dni) i w czasie porodu i połogu (nie dłużej niż 40 dni),

nie zezwala się pościć, nawet wtedy, gdy mogą to uczynić. Muszą one przełożyć post na termin

późniejszy.

Post ramadanowy jest obowiązkiem każdego zdrowego i odpowiedzialnego muzułmanina.

Zostaje całkowicie unieważniony poprzez świadomy akt jedzenia, picia, palenia lub stosunku

seksualnego. Świadome złamanie postu, bez uzasadnionych powodów pociąga za sobą karę od-

bycia 60 dniowego postu lub nakarmienia 60 biednych osób i jednodniowego postu288.

Poza Ramadanem istnieją również inne okresy, w których post jest zalecany przez Sunnę.

Są to między innymi poniedziałki i czwartki każdego tygodnia, sześć dodatkowych dni postu

w miesiącu Szallal (następny miesiąc po Ramadanie), czyli tzw. Biały post, który zgodnie z tra-

dycją wymazuje grzechy całego poprzedniego roku. Ponadto można pościć w każdym dniu każ-

dego miesiąca przez cały rok, z wyjątkiem świąt Eid i piątków, kiedy to muzułmanie nie powinni

pościć289.

ZAKAT – JAŁMUŻNA

Dobroczynność jest stałym tematem w naukach Koranu. W islamie istnieją dwa rodzaje

datków: obowiązkowe i dobrowolne. Pierwszy z nich zwany jest zakatem.

Koraniczne znaczenie słowa Az-zakat (zaka – oczyszczać) nie posiada odpowiednika

w żadnym innym języku. Nie jest on również zwyczajną jałmużną czy daniną290. Nie należy go

także identyfikować z dobrowolnym datkiem czy też podatkiem państwowym, (choć są pewne

cechy wspólne, jak obowiązkowość i oddanie ich władzom).

Zakat jest obowiązkiem nałożonym przez Boga w interesie społeczeństwa jako całości.

Określany jest, jako coś, co należne jest Allahowi, bowiem społeczna odpowiedzialność jest

uważana za część służby Bogu. Płacony jest w szczególności na rzecz tych, którzy znajdują się

w potrzebie291.

288 F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk…, s. 80-88. 289 H. Abdalati, Spojrzenie w islam…, s. 122. 290 Tamże, s. 125. 291 „Zakat nie jest dobrowolnym czynem bogatego (…). Bogactwo materialne jest darem od Allaha. Bogaty

jest opiekunem depozytu otrzymanego od Allaha. Jego obowiązkiem jest rozdawanie ze swojego majątku z własnej

woli lub z mocy prawa. Biedny bierze ten majątek jako czyste prawo należne mu (…). Jeżeli biedny nie otrzyma

zakatu, to powinien walczyć, aby go otrzymać. W wyjątkowych sytuacjach są jeszcze inne rozwiązania, np. sadaka,

167

W Koranie możemy przeczytać: Lecz prawdziwie pobożny jest (…) i ten, kto rozdaje majątek

mimo umiłowania go – bliskim krewnym, sierotom i biedakom oraz podróżnemu i żebrzącemu,

i na wykup niewolników. [Koran, 2:180] Oraz: Jałmużny są tylko dla ubogich i biedaków, i tych,

którzy przy nich pracują, i dla tych, których serca zostały pozyskane, i na wykup niewolników,

i dla dłużników, i na drodze Boga, i dla podróżnego. To jest obowiązek nałożony przez Boga!

Bóg jest wszechwiedzący, mądry! [Koran, 9:60]

Prorok powiedział: „Człowiek nie jest wierzący kiedy syty idzie spać podczas, gdy jego

sąsiad jest głodny”292.

Kwota zakatu odpowiada 2,5% całkowitej wartości nienaruszonego majątku jednostki, po

odliczeniu zobowiązań i wydatków na rodzinę293.

Obowiązkiem przywódcy muzułmańskiego (imama) jest wysłanie poborców (dżuba) do

zbioru i rozdziału zakatu. Osoby takie muszą być muzułmanami, dojrzałymi płciowo, godnymi

zaufania i znającymi się na regulacjach zakatowych294.

Celem zakatu jest:

oczyszczenie serca ze złych przywar, takich jak skąpstwo, zachłanność, ukochanie docze-

sności i poświęcanie się wyłącznie konsumpcji posiadanych dóbr;

oczyszczenie serc biedoty z zawiści do bogatych;

kształtowanie dobrych cech u muzułmanina, takich jak: dobroczynność, hojność

i empatia;

wyalienowanie biedy, która może być przyczyną kradzieży, zabójstw i naruszania dóbr

osobistych. Jałmużna pozwala ożywić ducha solidarności społecznej;

wspomaganie w krzewieniu wiary w Allaha i Jego religii na świecie295.

Rozdawajcie z tego, w co was zaopatrzyliśmy, zanim przyjdzie śmierć do któregoś z was.

Wtedy on powie: „Panie mój ! Gdybyś mi dał trochę czasu, żebym mógł dawać jałmużnę

i być sprawiedliwy!” [Koran 63:10]

czyli dobrowolna kwesta, do której przystępuje społeczeństwo muzułmańskie, by rozwiązywać problemy finanso-

we”. M. M. Attahhan, Osobowość współczesnego muzułmanina, Katowice 2001, s. 243. 292 Al-Adab Al-Mufrad (112), Book of Neighbours – 6(61), chapter: A person should not eat his fill without

seeing to his, www.sunnah.com 293 Co w praktyce oznacza, że jeśli oddanie jałmużny może spowodować uszczerbek w podstawowych

środkach do życia (pożywienie, picie, ubranie i mieszkanie) wówczas taki obowiązek nie istnieje. 294 Patrz więcej na temat zakatu: F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk religijnych…, s. 98-139. 295 S. A. Ala Al-Maudui, Zrozumieć islam, Białystok 2003, s. 80-81.

168

HADŻDŻ – PIELGRZYMKA DO MEKKI

Jest to piąty filar islamu a jednocześnie najdonioślejsza manifestacja wiary muzułmań-

skiej i jedności na świecie. Dla tych muzułmanów, którzy posiadają fizyczną i finansową możli-

wość odbycia podróży do Mekki, hadżdż jest najważniejszym obowiązkiem, który należy wypeł-

nić przynajmniej raz w życiu (dozwolone jest jednak, by wypełnił ten obowiązek ktoś

w zastępstwie)296.

Z odbycia pielgrzymki są zwolnieni jedynie ludzie chorzy umysłowo i kobiety, jeżeli nie

mają żadnego krewnego, który by im towarzyszył.

Jednym z celów pielgrzymki jest przypomnienie wiernym wielkiego zgromadzenia

w dniu Sądu Ostatecznego, podczas którego ludzie staną równi przed Bogiem, oczekując na swój

wyrok, kiedy bez znaczenia będzie kolor skóry, piasto-

wane stanowiska czy też posiadany majątek.

Pielgrzymka duża, uroczysta – hadżdż ma miej-

sce raz w roku – w miesiącu zu al-hidżdża, czyli ostat-

nim miesiącu roku muzułmańskiego, a pielgrzymka

mniejsza: umra – odwiedzenie, może być odbyta w każ-

dym czasie i jest zalecana, jako akt pobożności.

Oni będą ciebie pytać o fazy księżyca w nowiu. Powiedz: "To są oznaczenia czasu dla lu-

dzi i dla pielgrzymki." Pobożność nie polega na tym, że będziecie wchodzić do waszych domów

od tyłu; ale pobożnym jest ten, kto jest bogobojny. Wchodźcie, więc do domów przez bramy,

i bójcie się Boga! Być może, będziecie szczęśliwi! [Koran, 2:189]297.

Pielgrzymka wiąże się w wykonywaniem określonych czynności, modlitwą oraz odwie-

dzaniem określonych miejsc w Mekce i w jej okolicy.

Do obrzędów hadżdżu należy przystąpić w stanie czystości rytualnej, którą gwarantuje

między innymi odpowiedni strój zwany ihramem298.

Umra obejmuje siedmiokrotne okrążenie Al-Kaby, gdzie znajduje się al-hadżar

al-aswad (Czarny Kamień), największa świętość muzułmanów299, oraz saj, czyli bieg pomiędzy

296 W późniejszym rozwoju islamu pojawiły się jeszcze inne miejsca peregrynacji, między innymi Jerozoli-

ma oraz szyickie sanktuaria w An-Nadżafie, Karbali, Samarze i Maszhadzie. 297 Fazy księżyca – chodzi o widoczność księżyca w pierwszych trzech nocach nowiu. 298 S. A. Ala Al-Maudui, Zrozumieć islam…, s. 81-83. 299 Według tradycji muzułmańskiej Czarny Kamień został stworzony równocześnie z pierwszymi ludźmi.

Zaprawdę, pierwszy Dom,

który został ustanowiony dla ludzi,

to ten, który jest w Bakka - błogosławiony,

- droga prosta dla światów.

W nim są znaki jasne - miejsce, gdzie stał

Abraham a kto wszedł do niego,

był bezpieczny. Na ludziach ciąży obowiązek

względem Boga - na tych, którzy mają ku temu

środki - odprawienia pielgrzymki

do tego Domu (..) [Koran, 3:96-97]

169

pagórkami As-Safa i Al-Marwa, który symbolizuje Hagar poszukującą wody dla spragnionego

Isma’ila – Izmaela. Należy przy tym wypowiedzieć intencję odbycia pełnej pielgrzymki.

Właściwy hadżdż rozpoczyna się siódmego dnia

miesiąca zu al-hidżdża. Tego dnia pielgrzymi wysłuchują

chutby – kazania w Al-Kabie. Następnego dnia udają się do

Miny i Al-Muzdalify. Tam postój na wzgórzu Arafat zwa-

nym także Górą Łaski jest naśladowaniem postępowania

Proroka. W tym miejscu pielgrzymi modlą się i bawią całą

noc. Punktem kulminacyjnym pielgrzymki jest kazanie 9.

zu al-hidżdża, a następnie szybki bieg do Al-Muzdalify,

gdzie wierni spędzają noc. Kolejnego dnia ma miejsce na-

stępne kazanie i ponowne odwiedziny w Minie, gdzie od-

bywa się obrzęd kamienowania szatana na pamiątkę cza-

sów, gdy Abraham, Hagar i Isma’il przeciwstawiali się

zdradliwym podszeptom diabła. Na koniec pielgrzymi składają ofiarę ze zwierzęcia – Święto

Ofiar, która symbolizuje akt posłuszeństwa proroka Abrahama wobec nakazu Boga.

Ostatnie elementy obowiązkowe to ponowne wizyty w Mekce, Minie, As-Safie i Al-

Marwie. Niektórzy pielgrzymi odwiedzają jeszcze grób Proroka w Medynie, ale nie jest to obo-

wiązkowy element pielgrzymki300.

300 F. Mawlawi, Prosty wykład głównych praktyk religijnych…, s. 142-144.

Pielgrzymi w Mekce

Fot. www. Topics.nytimes.com

Pielgrzymka gromadzi corocznie

w Mekce i okolicach kilka milionów

wiernych.

170

WYBRANE ZAGADNIENIA

Z SZARIATU

171

PODZIAŁY W ISLAMIE

PODZIAŁY POLITYCZNE

Podstawą podziałów politycznych były spory o to, kto ma być zwierzchnikiem gminy

muzułmańskiej. Odsunięcie od władzy bezpośrednich krewnych Muhammada (tzw. kalifów

sprawiedliwych, 632–661)301 i przejęcie władzy przez Umajjadów (661) doprowadziło do pierw-

szego wyraźnego podziału wśród Arabów, w wyniku, którego powstały 2 odłamy wyznawców

islamu: oportunistów – zwanych sunnitami i idealistów – zwanych szyitami302.

Z polityki wyrosły różnice teologiczne i dziś obydwa ugrupowania żyją we wrogości.

Szyici są mniejszością i stanowią około 10 % wszystkich muzułmanów303.

Najmniejszym z trzech głównych nurtów islamu jest charydżyzm. Jego wyznawcy stwo-

rzyli grupę rozłamową w islamie w VII w., będącą ugrupowaniem polityczno-religijnym negują-

301Al-Chulafa ar-Raszidun – kalifowie sprawiedliwi albo kalifowie prawowierni, kalifowie słusznie prowa-

dzeni - określenie dotyczące czterech pierwszych kalifów: Abu Bakra, Umara, Usmana i Alego. 302 Sunnici – od: ahl as-sunna wa-al-dżama'a, co znaczy: zwolennicy tradycji Sunny i poglądów większo-

ściowych, stąd określają się mianem „ludzi tradycji i wspólnoty”. Szyici – od terminu szi'at Ali – partia Alego.

Istotną różnicą między sunnitami a szyitami jest rozumienie przywództwa religijnego i politycznego.

Sunnici wypracowali model kalifatu, natomiast szyici – imamatu.

Kalifem zostawał – spełniający określone warunki – przedstawiciel społeczności muzułmańskiej, którego

ogłaszano następcą Proroka. Stawał się on przywódcą politycznym i wojskowym, ale nie przejmował religijnego

autorytetu Muhhamada.

Według szyitów natomiast przywództwo spoczywa w rękach imama, który niezależnie od tego, że nie jest

prorokiem, ma określone cechy, predestynujące go do piastowania takiej funkcji. Szyici wierzą w boską inspirację

imama, a w konsekwencji w jego bezgrzeszność i nieomylność. Te cechy oraz pochodzenie (z rodu Proroka i Alego)

legitymizują imama do interpretacji Bożej woli sformułowanej w szariacie oraz do przywództwa zarówno politycz-

nego, jak i religijnego. Zatem wierni tej tradycji nie uznają pierwszych kalifów. Tym, którego czczą jest dopiero

kalif Ali Ibn Abi Talib. Ród tego imama (świętego przewodnika) jest naznaczony. Ostatnim, który się objawi na

końcu świata będzie mahdi, czyli mesjasz. Do tej pory było wielu fałszywych, samozwańczych mesjaszy, a jednym

z najgłośniejszych był w XIX wieku Siyyid Ali Muhammad, znany jako Bab, który nazwał siebie Babem – „Bramą

do Boga”, obiecanym powrotem 12-go imama, Quaimem (stąd też nazwa nowej religii – babizm).

Szyici również odmiennie postrzegają charakter szariatu. O ile sunnici twierdzą, że jego kształt jest osta-

teczny i niezmienny, o tyle szyici uważają, że można dokonywać zmian i wyznaczać nowe kierunki. Szyizm prze-

pełniony jest też mistycyzmem, a niektóre odłamy czczą Alego niemal jak Boga, co sunnici traktują jako przejaw

herezji.

Patrz więcej: A. Baha, The Promulgation of Universal Peace, Wilmette 1982; J. Danecki, Arabowie, War-

szawa 2001 oraz tenże Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 2007; M.M. Dziekan, Irak: religia i polityka,

Warszawa 2005; W. Sears, Uwolnić Słońce, Warszawa 1998; również: A. Wąs SVD, Podziały w islamie. Co jedno-

czy, a co dzieli muzułmanów?, pl.radiovaticana.va 303 Z szyizmu wyrosło wiele zróżnicowanych ugrupowań. Główny nurt nazywa się imamickim, zwany też

szyitami Ithana-Ashari; są również zajdyści, ismailici, alawici, druzowie.

172

cym instytucję kalifa, jako następcy Muhammada (nieomylnego, bezgrzesznego, a szczególnie –

dziedzicznego).

PODZIAŁY TEOLOGICZNE

Dotyczą pojmowania Boga oraz relacji pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Określenia czy

i kiedy jesteśmy grzesznikami. Kiedy można uznać kogoś za niewiernego304.

Jednak jedną z najważniejszych kwestii teologicznych w islamie jest określenie tego, czy czło-

wiek ma wolną wolę czy jest predeterminowany przez Boga.

W wyniku poszukiwania odpowiedzi na to pytanie, w islamie ukształtowały się różne nur-

ty, m.in.: dżabryzm – (dżabr – przymus), który jest nurtem deterministycznym, odmawiającym

człowiekowi jakiejkolwiek wolnej woli. To Bóg decyduje o wszystkim.

Znacznie więcej było jednak nurtów opowiadających się za wolną wolą człowieka, choć

w ograniczonym zakresie.

Główny nurt w teologii islamu, wywodzący się z aszaryzmu305, który uznaje, że Bóg jest

Wszechmocny i może uczynić wszystko, może dać i odebrać życie człowiekowi, może umieścić

człowieka w Raju lub Gehennie. Nie wyklucza to jednak wolnej woli człowieka, – bo Dzień Sądu

Ostatecznego, to dzień, w którym złoży on rachunek z wyborów, których samodzielnie dokonał

w życiu. W ten sposób rozwiązany został podstawowy dylemat teologiczny islamu: czy

Wszechmogący Bóg może czynić zło? Nie. Człowiek zachowuje wolną wolę a tym samym Bóg

nie jest odpowiedzialny za zło306.

O wiele bardziej radykalni w swoich poglądach są mutazylici307. Mutazila powstała pier-

wotnie, jako ruch ściśle purytański, utrzymujący, iż doktryna, według której Koran jest niestwo-

rzonym słowem Boga wiekuistego i wieczności, godzi w jego jedność.

Wasil Ibn Ata utrzymywał on, że skoro Bóg jest Absolutem, nie można mu przypisywać

szczegółowych atrybutów, o których mówi Koran, a które są jedynie wytworami myśli ludzkiej.

Wbrew Koranowi zaprzeczał także predestynacji, przyznając człowiekowi całkowicie wolną wo-

304 Ekstremiści uważali, że każdy grzesznik zasługuje na śmierć, natomiast łagodniejsze ugrupowania twierdziły,

że osąd człowieka należy jedynie do Boga na Sądzie Ostatecznym. 305 Twórcą aszaryzmu jest Abu al-Hasan Ali al-Aszari (ok. 874-936). 306 E. Wnuk-Lisowska, Islam. Między herezją a ortodoksją, Kraków 2013, s. 9. 307 Początek mutazylitom dał Wasil Ibn Ata (700–748).

173

lę, jako konsekwencję konieczności ludzkiej odpowiedzialności za czyny. Ostatecznie uznał

świętą księgę islamu za spisaną w czasie, a nie wieczną, a więc za podległą krytycznej interpreta-

cji.

Nowy dogmat o „stworzeniu Koranu” stał się wkrótce kamieniem probierczym wiary.

Nawet sędziowie musieli się poddawać jego próbie. Ibn Abi Duwāda al-Ma’mūna powołał trybu-

nał inkwizycyjny, do którego zadań należało sądzenie i udowadnianie winy osobom, negującym

ten dogmat. W ten sposób ruch walczący o wolnomyślność stał się narzędziem ucisku myśli308.

PODZIAŁY PRAWNE

Religia i moralność są w islamie nierozerwalnie związane z prze-

pisami prawa. Islam ma charakter porządku prawnego, który reguluje

życie i postępowanie muzułmanina według nauk zawartych w Koranie

i Sunnie Proroka309.

Słowo „szari’a” rozumie się na dwa różne sposoby – pierwszy

poprawny, a drugi mylny – jako:

1) islamską ideę Świętego Prawa;

2) szczegółowe przepisy prawa znajdowane w islamskich źró-

dłach prawa310.

Pierwsze znaczenie odnosi się do czegoś, co jest święte, drugie do przedmiotu będącego

wytworem człowieka311. Dlatego błędnym jest określenia szariatu jako prawa muzułmańskiego.

Ze względu na fakt, że źródłem prawa jest Koran i Sunna, uznaje się je za istotną część

objawienia. Celem prawa, ustalonego przez Boga i przekazanego ludzkości za pośrednictwem

proroków – najpełniej przez Muhammada, jest prowadzenie muzułmanów po właściwej drodze

do Boga. W zależności od tego jak muzułmanie przemierzą tę ścieżkę zależy ich przyszłość – Raj

albo Gehenna.

308 P.K. Hitti, Dzieje Arabów, Warszawa 1969, s. 357 oraz E. Wnuk-Lisowska, Islam. Między herezją …, s. 9. 309 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu, Warszawa 2007, s. 72. 310 Jak pisze Arkadiusz Miernik w swoim artykule Czym jest szariat? (www.islampopolsku.

wordpress.com): „Większość krytyków islamu nie tylko nie rozróżnia tych niuansów, oraz jedyną orientację, i to

najczęściej dość powierzchowną, ma tylko w zakresie ahkam – znają więc te, czy inne opinie prawne zawarte

w klasycznych, czy współczesnych kodeksach, zrównują te opinie z pojęciem szariatu jako prawa boskiego i docho-

dzą do wniosku, że opinie te są boskie, a więc nie podlegają żadnym interpretacjom czy modyfikacjom, co jest

oczywistym błędem”. 311 A. Quraishi-Landes, Wspólnota wiedzy jest warunkiem pokoju, „As-Salam” Nr 3 (29)/2013/1435, s. 9.

Szari’a

dosłownie oznaca „kieru-

nek” albo „drogę”.

Współcześnie wykładnię

szariatu przyjęło się

nazywać fikh – mądrość,

zrozumienie, to w naj-

starszych źródłach

muzułmańskich zwana

jest rai – pogląd,

zdanie, opinia.

174

Ponieważ ów „boski przepis” na szariat jest znany tylko poprzez ludzkie interpretacje –

figh (dosłownie: „rozumienie”), podkreśla się w nim zasadę, że każda reguła jest tylko interpreta-

cją Świętego Prawa przez konkretnego uczonego312 oraz ahkam – konkretne prawa/zasady, roz-

strzygnięcia będące rezultatem próby odkrycia szariatu przez danego uczonego.

Mimo to dziedzina figh, podobnie jak szari’a jest nierozłącznie związana z religią poprzez

wspólną sankcję religijną i źródło w Bogu. Celem figh jest sformułowanie regulacji prawnej

i wdrożenie jej w życie ludzi. Dlatego można powiedzieć, że dziedzina figh jest źródłem dla sę-

dziego w wydawaniu wyroków, muftiego – w wydawaniu

fatw (opinii prawnych) i źródłem każdego wierzącego, pra-

gnącego poznać swoje obowiązki, nakazy i zakazy313.

Według tradycji muzułmańskiej twórcą i gwarantem

trwałości oraz niezmienności szariatu jest Bóg. O ile szariat

jest niezmiennym, boskim porządkiem prawnym o tyle fiqh

jest historycznie zmiennym ludzkim jego rozumieniem i choćby opierało się na jakimś tekście,

może być poddane dyskusji, poprawce lub wykazaniu błędu314.

Prawo w islamie ma charakter wszechobejmujący, co oznacza, że reguluje nie tylko kwe-

stie życia społecznego (jak: karanie występków, regulacja stosunków własnościowych, zawiera-

nie kontraktów, w tym małżeństw), ale także kwestie religijne (jak: przyjmowanie wiary, sposób

odmawiania modlitwy, poszczenia, pielgrzymowania) oraz reguły postępowania wiernego mu-

zułmanina (dotyczące skromnego zachowanie i moralności). Wszystko to stanowi niepodzielną

całość, a prawo nabiera w ten sposób charakteru obowiązku religijnego, a jednocześnie daje reli-

gii sankcję polityczną. Są jednak różne podejścia do tak rozumianego prawa, reprezentowane

przez szkoły prawa.

W okresie kształtowania się doktryn prawnych islamu dyskutowano wiele o źródłach i meto-

dach, jakie należy przyjąć w nauce prawa i jego systematyzacji.

Ostatecznie przyjęto cztery podstawowe źródła, jako podstawy muzułmańskiej spekulacji

prawnej:

312 Tamże, s. 9. 313 ‘Abd al.-Łahab Challaf, ‘Ilm Usul al.-figh, Kair 1943, s. 11 za: Ali Abi Issa, Szari’a a kultura społe-

czeństw muzułmańskich, „As-Salam” Nr 2(31)/2014/1435, s. 25. 314 Trzeba pamiętać, że wykazanie błędu, dotyczy jedynie tego jak uczony zrozumiał tekst szariacki, i nie

oznacza, że sam tekst jest wadliwy. Mustafa Ahmad az-Zarka, Al-Fikh al-islami wa mudarasatu;

www.zahid.fm.interia.pl

Ogłaszana na podstawie

wiedzy prawniczej danej szkoły,

fatwa nie ma charakteru

sankcji prawnej, lecz jest wyłącznie

poradą, stanowiącą odpowiedź

na konkretne pytanie sędziego

lub będącą zajęciem stanowiska wobec

zaistniałego problemu.

175

Koran,

Sunna,

Idżma - oznacza zgodną opinię uczonych muzułmańskich315,

Kijas – to analogia, polegająca na rozstrzyganiu kwestii prawnych przez porównywanie

ich z wydarzeniami, które miały miejsce w przeszłości316.

→ Żadna z decyzji wydanych na podstawie kijasu lub idżmy nie może być sprzeczna

z Koranem lub Sunną.

Rozwojem i wykładnią szariatu zajmują się ulemowie. Wśród nich wyróżnia się:

kadich - sędziów praktyków (istnieje cała hierarchia kadich),

usulitów - teoretyków prawa,

muftich - praktyków prawa,

hatibów - kaznodziei,

imamów - tych, którzy stoją na czele gminy.

Islam ustanowił swój własny porządek, określając co jest słuszne, co jest dobre i moralnie

piękne, a co złe, moralnie brzydkie317.

Prawa i obowiązki muzułmanina dzieli się na dwie kategorie:

ibada (ajbeda) – dotyczy stosunków między Bogiem a człowiekiem, czyli kultu i odda-

wania czci Bogu we wszystkich aspektach ludzkiego życia.

mu‘malat - zajmuje się sprawami ziemskimi, podejmując w wymiarze horyzontalnym

problemy stosunków międzyludzkich.

Podstawowym kryterium oceny postępowania człowieka w prawie muzułmańskim jest podział

uczynków na dwie podstawowe grupy:

halal – dozwolone,

haram – zakazane (popełnienie takich czynów pociąga za sobą sankcję prawną).

315 Gdy pojawia się jakaś wątpliwość natury prawnej, zbiera się grupa muzułmańskich prawników lub na-

wet cała umma – wspólnota muzułmańska, każdy z radzących sądzi problem wedle swojej woli, aż do momentu

uzyskania jednomyślności. Decyzja jest następnie rozpowszechniana wśród wiernych. Istnienie takiej zasady upra-

womocnia tradycja, która przypisuje Prorokowi stwierdzenie, że umma nie może się mylić oraz przekonanie, że

decyzja tak podjęta nie może być niezgodna z wolą Boga (jeśli ogół wiernych może jednomyślnie postępować, to nie

może to nie podobać się Bogu). 316 Źródłem analogii były przypadki wymienione w Koranie lub Sunnie. W ten sposób powstał zakaz uży-

wania narkotyków, przez analogię do zakazu picia wina. 317 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu…, s. 72.

176

W „dozwolonych” wyróżnia się natomiast następujące kategorie:

fard lub wadżib – obowiązkowe, których niewykonanie pociąga za sobą grzech i winę,

a jeśli sprawa jest publicznie jawna – również odpowiednią karę.

mandub lub mustahabb – zalecane, ich wykonanie jest uważane za przynoszące zasługę,

niewykonanie zaś – nie pociąga za sobą sankcji karnych.

mubah – dopuszczalne, są to czyny neutralne, których niewykonanie nie podlega sankcji,

a wykonanie samo w sobie ani nie przynosi zasługi, ani nie jest występkiem.

makru – tolerowane. których prawo nie karze, ale należy ich unikać.

→ Podstawą określenia czynów obowiązkowych jest pięć filarów islamu.

Szariat dzieli się na pięć obszarów:

Fiqh al-ibadat, czyli czynności kultu religijnego.

Fiqh al-ahwal asz-szahsija, czyli sprawy rodzinne (do których obok kwestii zawarcia

i rozwiązania małżeństwa, stosunków między małżonkami oraz między nimi i dziećmi,

zalicza się również kwestie osobiste związane z życiem codziennym, na przykład wymogi

żywieniowe, a także czynności z wiązane z pochówkiem).

Fiqh al-muamalat, czyli sprawy związane z transakcjami handlowymi.

Fiqh al-ahkam as-sultanija (relacje z władzą), gdzie wchodzi też fiqh al-uqubat, czyli

prawo karne, w tym „kary koraniczne”.

Fiqh ahkam as-silm wa al-harb, czyli prawo międzynarodowe, prawo wojny i pokoju.

Podstawową zasadą prawną jest wolność. Ze względu jednak na słabość natury ludzkiej tę

wolność należy ograniczać. W związku z tym prawo zostało przekazane przez Boga za pośred-

nictwem Proroka w sposób autorytatywny.

Podstawowe znaczenie koraniczne „sprawiedliwości” dotyczy równego traktowania

i umiarkowania. Stąd mówi się, że sprawiedliwość należy zaprowadzić między ludźmi, natomiast

nie mówi się o sprawiedliwości w ogóle. Tak więc sprawiedliwość zakłada istnienie co najmniej

dwóch stron, a jeszcze lepiej dwóch osób, które trzecia traktuje jednakowo.

Na zasadzie sprawiedliwości pochodzącej od Boga powstał cały system prawodawstwa

muzułmańskiego.

177

Zawarte w Koranie zasady uchodzą za niepodważalne i niezmienne, choć interpretowal-

ne318.

SZKOŁY PRAWA

Pierwsi mistrzowie prawa muzułmańskiego i ich zwolennicy zbierali się na wspólnych

posiedzeniach dyskutowali nad zagadnieniami religijnymi i prawnymi islamu. Starali się wypra-

cować, przez stosowanie „wysiłku rozumowego" — idżtihad, muzułmański ideał życia jednost-

kowego i społecznego, zgodnie z nakazami Koranu. Były to początki myśli spekulatywnej

w dziedzinie prawa.

W miarę zwiększania się liczby pobożnych specjalistów, których interesowały zagadnie-

nia prawne, zaczęli się oni łączyć w grupy i tworzyć już w pierwszych dziesiątkach VIII wieku

dawne szkoły prawa, których ośrodkami były: Medyna, Kufa w Iraku i Syria. Już wtedy wystąpi-

ły między specjalistami różnice, które były spowodowane taki czynnikami jak: lokalne prawo

zwyczajowe, obce tradycje prawne czy praktyka sędziowska. Jednak nie różniły się one zarówno

w podstawowych źródłach prawa islamu, jak w zasadach i metodach.

Te pierwsze szkoły prawne były anonimowe, to znaczy znana była tylko ogólna opinia

reprezentantów tej szkoły, a nie doktryny poszczególnych mistrzów. Niebawem jednak każda

szkoła – mazhaba starała się zaprezentować swojego najwybitniejszego przedstawiciela, od któ-

rego później przyjmowała swoją nazwę.

W islamie sunnickim istnieją cztery główne szkoły tego typu, a mianowicie:

hanaficka,

malikicka,

szaficka,

hanbalicka.

W szyizmie dominuje jedna szkoła prawna:

dżafarycka319.

318 Oznacza to, że za pomocą egzegezy stosuje się reinterpretację przepisów koranicznych. Np.: karanie cu-

dzołożników zastąpiono karą śmierci przez kamienowanie, tłumacząc przepis koraniczny dobrocią Boga. 319 Pomniejsze szkoły to, m.in.: Usuli, Akhbari i Shaykhi. Warto wiedzieć jednak, iż według Usuli, na ziemi,

gdy nie ma mesjasza, władzę winni sprawować duchowni, co znalazło swoje odzwierciedlenie w Iranie Ajatollaha

Chomeiniego.

178

SZKOŁA HANAFICKA

→ Założyciel – Abu Hanifa z Kufy (699-767).

Jej twórca był pierwszym imamem, który opracował pełną doktrynę prawa islamskiego.

Podkreślał w niej znaczenie osobistej opinii prawników (raj). Opierając się na tekście Koranu,

kierował się zasadą słuszności przy stosowaniu analogii (kijas). Wypracował również nową me-

todę rozumowania zwaną istihsan – preferencją (czyli zastosowanie takiego przepisu, który w

danych okolicznościach był lepszy – ahsan).

Cechą zwolenników tej szkoły jest pragmatyczne i racjonalistyczne podejście

w rozwiązywaniu problemów jednostkowych oraz dostosowanie prawa do okoliczności. Opiera

się przede wszystkim na Koranie, w niewielkim stopniu na sunnie. Idżma jest uznawana tylko,

gdy pochodzi od godnych zaufania uczonych.

Szkoła hanaficka jest najbardziej wpływową szkołą prawną i uchodzi za najbardziej

otwartą filozoficznie i religijnie spośród wszystkich szkół sunnickich. Obejmuje jedną trzecią

świata islamu. Obecna jest w Turcji, Syrii, Egipcie, Jordanii, na Kaukazie (z wyjątkiem Azerbej-

dżanu), na Bałkanach, a także w Afganistanie, Pakistanie, Turkmenii, Azji Środkowej, w Chi-

nach, Indiach i Bangladeszu. Również większość polskich muzułmanów jest hanafitami320.

SZKOŁA MALIKICKA

→ Założyciel – Malik Ibn Anas (712-796) z Medyny.

Szkoła Malikicka uważana jest za szkołę tradycjonalistyczną i rygorystyczną. Opinia wła-

sna (ra’j), w rozumowaniu Malika ibn Asana, była stosowana w przypadku ostatecznej koniecz-

ności. Za źródła prawa uznaje Koran i Sunnę oraz tradycje Medyny, usankcjonowaną przez

zgodna ogólną zgodność opinii uczonych prawników tego miasta (idżmę). Jako jedyna używa

zasady istislahu – uznania dobra ogółu za większą wartość i podporządkowanie się mu,

w interesie całej społeczności muzułmańskiej.

Imam Malik zostawił po sobie obszerne dzieło Al-Muwatta (Utarta droga), które stanowi

najstarszy zbiór prawa koranicznego321.

320 Była oficjalną szkołą prawną Abbasydów, Seldżuków, Osmanów. Patrz: M. Samojedny, Sunnickie szko-

ły prawa muzułmańskiego, www.bibliotekacyfrowa.pl, s. 186-190. 321 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu…, s. 77.

179

Rozwijana była w Afryce Północnej, w arabskiej Hiszpanii. Współcześnie w Afryce Pół-

nocnej (w tym także w Egipcie, ale tylko w północnej części), w Kuwejcie, Nigerii, Bahrajnie.

SZKOŁA SZAFICKA

→ Założyciel – Idris Asz-Szafi’i (767-820) z Gazy (uczeń twórców obu wymienionych szkół,

który pragnął pogodzić ich poglądy)322.

As Szafi’i był twórcą nauki o zasadach i gałęziach prawa.

Według szkoły szafickiej za źródła prawa uznawany jest Koran, Sunna i idżma323 i kijas.

W ograniczonym stopniu wykorzystuje również istihsan i istislah.

Szkołę cechuje ograniczenie samodzielnej działalności prawników w zakresie tworzenia

prawa.

Obecnie obowiązuje w południowej części Egiptu, w Palestynie, Jemenie, Iraku, Libanie

oraz w Azji Południowo-Wschodniej – w Indonezji, Malezji, na Filipinach, a także w Afryce

Wschodniej – Somalia, Dżibuti, Tanzania, Kenia, Uganda.

SZKOŁA HANABALICKA

→ Założyciel – Ahmad ibn Hanbal (780-855).

Według szkoły hanbalickiej źródłem prawa jest przede wszystkim Koran oraz tylko te

fragmenty Sunny, które Koran objaśniają. Kijas i idżma zostały odrzucone przez Hanbala, który

starał się przywrócić pierwotną czystość religii i prawa. Pozostawił po sobie dzieło Musnad za-

wierające zbiór około osiemdziesięciu tysięcy hadisów. Hanbal nie przeprowadził jednak żadnej

weryfikacji ich autentyczności dlatego ich prawdziwość budzi poważne wątpliwości324.

Cechą charakterystyczną tej szkoły jest konserwatyzm i rygoryzm w stosowaniu przepi-

sów koranicznych i tradycji Proroka. Hanbalici zdecydowanie stoją na stanowisku objawienia

322 Jego twórczość, zdeterminowała poglądowo i interpretacyjnie wszystkie funkcjonujące szkoły prawa is-

lamskiego, a określone w niej dyrektywy, dotyczące systematyki prawa islamskiego, stanowią fundament do dnia

dzisiejszego. Ze względu na tak wysoką wartość, jaką w jego przekonaniu miały hadisy, zyskał sobie przydomek

„Mistrza Tradycji”. M. Samojedny, Sunnickie szkoły prawa…, s. 195. 323 Stanowisko asz-Szafi’iego w kwestii idżmy sprowadza się do stwierdzenia, że skoro społeczność mu-

zułmańska jako całość, przyjmuje pewne rozwiązanie, oznaczać to musi, że ono pochodzi od Boga, bo gdyby było

inaczej, nie doszłoby do konsensusu. J . Bielawski, Islam, Warszawa 1980, s. 177. 324 D. Zacharias, Fundamentals of the Sunni Schools of Law, article based a speech held at the Heidelberg

Research Fellow Conference October 17, 2005, s. 505.

180

Koranu, a nie stworzenia go w czasie. Uważają, że należy ściśle trzymać się litery Koranu, a nie

zasad wynikających z rozumowania czy też ducha danego przepisu, i nie zadawać zbędnych py-

tań325.

Szkoła zalicza się do najbardziej konserwatywnych i jest popularna wśród ruchów funda-

mentalistycznych.

Najgłośniejszym odłamem szkoły są zwolennicy XVIII – wiecznego myśliciela, Muham-

mada Ibn Abd al-Wahhaba – Wahhabici obecnie stanowią mniejszość wśród wszystkich wy-

znawców islamu, ale szczególną pozycją cieszą się w Arabii Saudyjskiej, Katarze i Zjednoczo-

nych Emiratach Arabskich.

Obowiązuje w Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

→ Wszystkie szkoły prawa sunnickiego uważane są za prawowierne.

SZKOŁA DŻAFARYCKA

→ Założyciel – Dżafar as-Sadik – szósty imam szyicki (700-765).

Zwolennicy szkoły dżafaryckiej za podstawowe źródła prawa uważają Koran i Sunnę. Za

źródło prawa uznane zostały również tzw. chabary, czyli relacje z życia dwunastu imamów szy-

ickich (odpowiednik Sunny w sunnizmie) oraz usul, czyli teoretyczne rozważania dotyczące za-

sad prawa.

Szkoła ta wprowadziła również koncepcję takijji, czyli ukrywania prawdziwej wiary

i przekonań w celu uniknięcia prześladowań326.

Cechą charakterystyczną dżafarytów jest uznanie tylko najczystszych hadisów – tych, któ-

re pochodzą od członków rodu Proroka.

Szkoła ta obejmuje zasięgiem Iran i szyicką część Iraku327.

325 J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu…, s. 78. 326 Tamże, s. 78.

W ostatnich latach coraz większą popularność zdobywa

salafizm – nurt odrodzeniowy w sunnizmie,

zmuszający wiernych (mumin) do wysiłku (dżihad) w zdobywaniu wiedzy o wierze (ilm udin)

i zakazujący jakiegokolwiek naśladownictwa szkół (mazhab).

181

→ Główne różnice między poszczególnymi szkołami dotyczą metod, jakie należy stosować przy

odwoływaniu się do zasad tworzenia prawa i w praktyce są niewielkie. Istnieje jednak koniecz-

ność przynależności do jednej ze szkół i na przykład mieszanie zasad różnych szkół podczas mo-

dlitwy prowadzi do jej unieważnienia.

Powstanie szkół oznaczało ukształtowanie prawa muzułmańskiego, a w konsekwencji

zamknięcie bram idżtihadu i zastąpienie go taklidem – naśladownictwem (z jednym istotnym

wyjątkiem – równoległego istnienia i rozwoju prawa administracyjnego, będącego emanacją

uprawnień konkretnego władcy)328.

W praktyce oznaczało to, że nie wolno było niezależnie i bezpośrednio sięgać do Koranu

i Sunny, lecz trzeba było korzystać z ich interpretacji, dokonanych przez poszczególne szkoły

prawnicze.

Środowiska krytykujące taklid dopatrują się w nim intelektualnego ograniczenia i kultu-

rowej stagnacji muzułmanów. Krytyka przeciwników naśladownictwa skierowana była przede

wszystkim na przywódców religijnych, którzy bezkrytycznie przyjmowali tradycję minionych

pokoleń bez dokonywania weryfikacji, czy jest ona zgodna z Koranem i Sunną. Dążenie do re-

form obrało dwa kierunki: fundamentalistyczny i modernistyczny. Elementem łączącym jest

powrót do pierwotnego islamu na drodze oczyszczenia z wielowiekowych naleciałości i uwolnie-

nie z więzów tradycji. Tam, gdzie ten proces łączy się z przesłankami racjonalizmu i liberalizmu,

327 Szyici odmiennie postrzegają charakter szariatu. O ile sunnici twierdzą, że jego kształt jest ostateczny

i niezmienny, o tyle szyici uważają, że można dokonywać zmian i wyznaczać nowe kierunki. Szyizm przepełniony

jest też mistycyzmem, a niektóre odłamy czczą Alego niemal jak Boga, co sunnici traktują jako przejaw herezji.

Decydujące znaczenie ma pochodzenie przywódcy. W tym systemie tylko jeden człowiek może być spadkobiercą

Proroka, a jeśli pojawiło się więcej kandydatów do tego tytułu, to dochodziło do podziałów i waśni. Na bazie kon-

fliktów wytworzyły się różne odłamy. Najliczniejszą grupę stanowią imamici, zwani też szyitami Ithana-Ashari.

Ponadto występują zajdyci i ismailici, za: www.jordania.in/religia-islam.html 328 Wyjątek od tej zasady stanowiła szkoła dżafarycka, dlatego w szyizmie nie twórcze rozwijanie prawa nie

było hamowane. J. Bury, J. Kasprzak, Prawo karne islamu…, s. 78.

182

przybiera on formę modernistyczną, natomiast w przypadku odrzucenia tych elementów staje się

fundamentalizmem.

W epoce nowożytnej, wpływy zachodniego kolonializmu podejmowano starania o jego

kodyfikację. Po blisko tysiącu lat zamknięcia prawa muzułmańskiego w obrębie czterech szkół

prawnych nastąpiło w drugiej połowie wieku XIX wieku wydarzenie zwane otwarciem bram

idżtihadu, czyli powrót do twórczego procesu interpretacji boskiego szariatu i generowania no-

wych norm fiqh. Równoległym procesem temu towarzyszącym było przyjmowanie – szczególnie

w zakresie prawa cywilnego, handlowego i międzynarodowego – praw świeckich, o rodowodzie

europejskim (w tym systemów kolonialnych). W tej epoce zróżnicowanej i ciągłej reinterpretacji

szariatu i ustosunkowywania się do prawa europejskiego muzułmanie żyją również obecnie.

183

WYKAZ WYBRANEJ LITERATURY

‘Abd al-Łahab Challaf, ‘Ilm Usul al-figh, Kair 1943;

Abdalati H., Spojrzenie w islam, Białystok 2003;

Sunan Abi Dawud, Book of Prayer, www.sunnah.com;

Abdur Rahman Al-Sheha, Co należy wiedzieć o czystości – ‘tahara’, www.islamland.com;

www.islamhouse.com;

Aboul-Enein Y., The Egyptian-Yemen War: Egyptian perspectives on Guerrilla warfare,, „Infan-

try Magazine”/styczeń-luty 2004;

Abu-Rub H., Zabża B., Status kobiety w islamie, Wrocław 2002;

Abu Shuja’ Shirawayh ibn Shahrdar al-Daylami, Al-Firdaws bi-Ma’thur al-Khitab (Ogród Nie-

biański sporządzony z wyboru mów Proroka), Beirut (Dar al-Kutub al-‘Ilmiya) 1986;

Al-Adab Al-Mufrad, Book of Neighbours, www.sunnah.com;

Ali Abi Issa, Szari’a a kultura społeczeństw muzułmańskich, „As-Salam”, Nr 2(31)/2014/1435,

s. 24-26;

Al-Rasheed Madawi, Politics in an Arabian Oasis; The Rashidis of Saudi Arabia, Londyn, Nowy

Jork 1991;

Ariff M., The Islamic voluntary sector in Southeast Asia, Institute of Southeast Asian Studies

1991;

Asad M, Principles of State and Goverment in Islam, Berkeley-Los Angeles 1961;

Bakalarz A., Próby reform politycznych w Arabii Saudyjskiej a opozycja ze strony islamistów

[w:] „Krakowskie Studia Międzynarodowe” Nr 3/2007, s. 9-35;

Bielawski J., Islam, Warszawa 1980;

Braun S., Islam. Powstanie, dzieje, nauka, Warszawa 2003;

Breslim J., Jones T., Qatar, www.freedomhouse.org;

Bulugh al-Maram , Book of Funerals, www.sunnah.com;

Dryjańska A., Arabia Saudyjska: kobieta ministrem, www.politykaglobalna.pl;

Baha A., The Promulgation of Universal Peace, Wilmette 1995;

Bar W., Małżeństwo czasowe w prawie szariatu i ustawodawstwie państw islamskich, „Studia

Prawnicze KUL", 1(29)/2007, s. 9-20;

184

Bisztyga A., Zachodnia a islamska koncepcja praw jednostki, „Przegląd prawa konstytucyjnego”

Nr 1(13)/2013, s. 77-92;

Bulugh al-Maram, The Comprehensive Book, www.sunnah.com;

Bury J., Kasprzak J., Prawo karne islamu, Warszawa 2007;

R. Chałaczkiewicz, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Historia, kraj i ludzie, Pułtusk-Warszawa

2011;

Contribut L.L, With youth pounding at kingdom's gates, Saudi Arabia begins religious police reform,

www.csmonitor.com

Danecki J., Arabowie, Warszawa 2001;

Danecki J., Podstawowe informacje o islamie, t. 2, Warszawa 2002;

Danecki J., Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 2007;

Dhul-Qarnain, Zasady państwa i rządu w islamie, www.aleksanderdwurogi.wordpress.com;

Dresch P., A History of Modern Yemen, Cambridge 2000;

Dunlop D.M., Arab cuvilization to A.D. 1500, London 1971;

Dziekan M., Arabowie. Warszawa 2001;

Dziekan M.M., Irak: religia i polityka, Warszawa 2005;

Dziubiński A., Historia Tunezji, Wrocław·Warszawa·Kraków 1994;

Dziubiński A., Historia Maroka, Wrocław·Warszawa·Kraków·Gdańsk 1983;

Dżumua’a Amin’Abd Al-‘Aziz, Fahm al-Islam fi zill al-usul al-‘iszrin, Aleksandria 1993/1414;

Fahim K., As Elections Near, Protesters in Jordan Increasingly Turn Anger Toward the King

[w:] “The New York Times”/ 21.01.2013;

Freeman-Grenvill G.S.P., The Muslim and Christian Calendars, London 1977;

Frister R., Katar: małe państwo, duża potęga, www.polityka.pl;

Guliński S., Głosowanie za czadorem, „Tygodnik Powszechny” Nr 23/2005;

Gombár E., Kmeny a klany v arabské polityce, Praga 2004;

Grabowski W., Zatoka Perska – Regionalizm in statu nascsendi, www.academia.edu;

Gronuś J., Analiza rynku turystycznego Libii, www.wtir.awf.krakow.pl;

Gülen F., Prawa człowieka w Islamie, www.fgulen.com;

Hauziński H., Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Warszawa - Kraków, 1993;

185

Henderson S., After King Abdullah: Succession in Saudi Arabia, www.washingtoninstitute.org;

Historia Iranu, pod red. A. Krasnowolskiej, Wrocław 2010;

Hitti P.K., Dzieje Arabów, Warszawa 1969;

Husseini R., Women’s Rights in the Middle East and North Africa: Progress Amid Resistance.

Freedom House 2013;

Hourani A., Historia Arabów, Gdańsk 2002;

Ibrahim I. A., Krótki ilustrowany przewodnik do zrozumienia islamu, www.islam-quide.com;

Jami` at-Tirmidhi, The Book on Blood Money, www.sunnah.com;

Jami` at-Tirmidhi, Chapters on Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives,

www.sunnah.com;

Jami` at-Tirmidhi, Chapters on Supplication, www.sunnah.com;

Jami` at-Tirmidhi, Righteousness And Maintaining Good Relations With Relatives,

www.sunnah.com;

Jamsheer H.A., Historia powstania islamu jako doktryny społeczno-politycznej, Warszawa 2009;

Kamle A., Liban mozaika cywilizacji, religii i kultur, www.polskiecedry.com;

Kłodkowski P., Marek A., Islam. Między stereotypem a rzeczywistością, Warszawa 2006;

Kończyk G., Zdanowski J., Zarys historii i przemian społeczno-ekonomicznych Kuwejtu, Wro-

cław 1989;

Lacey R., The Kingdom, Nowy Jork, Londyn 1981;

Lapidus I. M., History of Islamic Societies, Cambridge 2002;

Z. Landowski, Polityczny wymiar islamu we współczesnych konstytucjach, Warszawa 2013;

Landowski Z., Świat arabski. Leksykon. Historia, gospodarka, kultura, Warszawa 2008;

Łoś – Nowak T., Organizacje w stosunkach międzynarodowych: istota - mechanizmy działania -

zasięg, Wrocław 2009;

Madeyska D., Liban, Warszawa 2003;

Marczewski P., ZEA/ W obliczu zmian polityczno-społecznych, www.psz.pl;

Marek A., Podstawy islamu, www.wiez.com.pl;

Mawlawi F., Prosty wykład głównych praktyk religijnych islamu, Białystok 2003;

Micuła G., W krainie czarnego irysa – Jordania, www.bez-recepty.pgf.com.pl;

186

Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Informator ekonomiczny o krajach świata. Zjednoczone

Emiraty Arabskie, www.abuzabi.msz.gov.pl;

Madelung W., The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate, Cambridge Uni-

versity Press 1998;

Modras K. OP, Koncepcja jedynego Boga w islamie, „Roczniki kulturoznawcze” t. III/2012, s. 83

– 107;

Müller T., Tunezja, Ostfildern 2002;

Muwatta Malik, Speech, www.sunnah.com;

Nogacki R., Korkuć W., Gdzie warto zamieszkać, aby nie płacić podatków?, www.skarbiec.biz

Nowicki M., Prawa człowieka a organizacje pozarządowe, Warszawa 1998;

Piaseczny J., Kuwejt - czas przemian, „Przegląd” Nr 30/2006;

Pochylczuk A., Unia Europejska a pozaeuropejskie instytucje integracji regionalnej, „Biuletyn

Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych” Nr 7/2001, s. 63-81;

Quraishi-Landes A., Wspólnota wiedzy jest warunkiem pokoju, „As-Salam” Nr 3 (29)/2013/1435,

s. 8-11;

Riyad as-Salihin, The Book of Miscellany, www.sunnah.com;

Rimshawi M. (tłum. A. El - Maaytah), Arabska Karta Praw Człowieka - krótka historia,

www.stosunki.pl;

Sahih al-Bukhari, Book of Call to Prayers (Adhaan), www.sunnah.com;

Sahih al-Bukhari, Book of Conditions, www.sunnah.com;

Sahih al-Bukhari, Book of Good Manners and Form (Al-Adab), www.sunnah.com;

Sahih al-Bukhari, Book of Hiring, www.sunnah.com;

Sahih al-Bukhari, Book of Invocations, www.sunnah.com;

Sahih al-Bukhari, Book of Judgments (Ahkaam), www.sunnah.com;

Sahih al-Bukhari, Book of Limits and Punishments set by Allah (Hudood), www.sunnah.com;

Sahih al-Bukhari, Book of Oppressions, www.sunnah.com;

Sahih Muslim, The Book on Government, www.sunnah.com;

Sahih Muslim, The Book of Prayer (Friday), www.sunnah.com;

Sahih Muslim, The Book of Purification, www.sunnah.com;

187

Sahih Muslim, The Book of Virtue, Enjoining Good Manners, and Joining of the Ties of Kinship,

www.sunnah.com;

Sahih al-Bukhari, Book of Virtues of the Night of Qadr, www.sunnah.com;

Samojedny M., Sunnickie szkoły prawa muzułmańskiego, www.bibliotekacyfrowa.pl, s.185-201;

Severski V.V., Islam; Fakty i mity. Część XVII. Irackie konflikty zbrojne,

www.vincentvseverski.tumblr.com;

Shan M., Życie w Dubaju, www.dubajland.blogspot.com;

Smoczynski W., Katar: emirat na gazie, www.polityka.pl;

Staniul M., Drugie dno surowych kar za apostazję w krajach islamskich,

www.wiadomosci.wp.pl;

Steil J., Rok w Jemenie, Kraków 2014;

Sturm M., The Gulf Cooperation Council Countries Economic Structures, Recent Developments

and Rolein The Global Economy, Occasional Paper Service No. 92/July 2008, European Central

Bank, Frankfurt am Main 2008;

Suhaib H., Mustalah Al-Hadis, Terminologia hadisów. Wprowadzenie do nauki klasyfikacji hadi-

sów, www.muslim-library.com;

Sunan Abi Dawud, Book of General Behavior (Kitab Al-Adab), www.sunnah.com;

Sunan Abi Dawud, Model Behavior of the Prophet (Kitab Al-Sunnah), www.sunnah.com;

Sunan Abi Dawud, Zakat (Kitab Al-Zakat), www.sunnah.com;

Sunan Ibn Majah, The Book of the Sunnah, www.sunnah.com;

Sunan Ibn Majah, The Chapters on Jihad, www.sunnah.com;

Sunan an-Nasa'i, The Book of al-Bay'ah, www.sunnah.com;

Sunan an-Nasa'i, The Book of the Etiquette of Judges, www.sunnah.com;

Sunan an-Nasa'i (2299), The Book of Fasting, www.sunnah.com;

Sunan an-Nasa’i, The Book of Fighting, www.sunnah.com;

Sunan an-Nasa'i, The Book of Zakah, www.sunnah.com;

Szymborski W., Nad Zatoka Perską, Warszawa 1988;

Świat muzułmański od Maghrebu do Kaukazu, pod red. M. Klimiuk, R. Kaczmarczyk, A. Rasz-

kowska, Warszawa 2013;

Tałfik Ali Łahba, Dałr al-mar'a fil-mudżtama'a al-Islami (Rola kobiety w Islamskim społeczeń-

stwie), Dżidda 1990;

188

Jami` at-Tirmidhi , Chapters On Al-Fitan, www.sunnah.com;

Tirmidhi, Diyat, www. saleemdada.weebly.com;

Thoraval Y., Słownik cywilizacji muzułmańskiej, Katowice 2002;

Obeidat H., Przemiany polityczne i gospodarcze w Jordanii po 1989 r. [w:] „Krakowskie Studia

Międzynarodowe” Nr 3/2007, s. 53-72;

Uliasz J., Oryginalne rozwiązania systemów rządów na przykładzie Sułtanatu Omanu, „Przegląd

prawa konstytucyjnego” Nr 3/2014, s. 97-113;

Urzędowska M., Sułtan Omanu dba o swoje poddane, www.wiadomosci.gazeta.pl;

Wąs A. SVD, Oman, religie.wiara.pl;

Wąs A., SVD, Podziały w islamie. Co jednoczy, a co dzieli muzułmanów?, pl.radiovaticana.va;

Wielka Historia Świata, t. 4, Kształtowanie średniowiecza, pod red. M. Salamona, Kraków 2005;

Wielka księga postu (As-Saum), oprac. Al-Saleh E., www.google.com/ksiega-postu;

Witkowska M., Gdzie kadzidło i kandżary. Oman. (Tekst napisany w 2004 roku dla magazynu

„Kalejdoscope LOT”), www.monikawitkowska.pl;

Wnuk-Lisowska E., Islam. Między herezją a ortodoksją, Kraków 2013;

Wojna i ludobójstwo, Blog o wojnach, konfliktach zbrojnych i ludobójstwach na świecie w XX i

XXI wieku, www.historiewojenne.blogspot.com;

Zacharias D., Fundamentals of the Sunni Schools of Law, article based a speech held at the Hei-

delberg Research Fellow Conference October 17, 2005;

Zarzycka D., Za czarną zasłoną. Kobiety w Arabii Saudyjskiej, www.mandragon.pl oraz

www.bliskiwschod.pl;

Zarzycka D., Za czarną zasłoną. Kobiety w Arabii Saudyjskiej, www.bliskiwschod.pl;

Zdanowski J., Kuwejt – raj utracony, Warszawa 1991;

Zdanowski J., Początki państwowości Kuwejtu 1896-1904, Warszawa 1991;

Zielińska M., LPA - Liga Państw Arabskich, www.stosunkimiedzynarodowe.pl;

Znamierowski A., Flagi świata: ilustrowany przewodnik. Warszawa 2002.

189

STRONY INTERNETOWE

www.abuzabi.msz.gov.pl

www.africaportal.org

www.algerianembassy.pl

www.algeria-un.org

www.aljazeera.net

www.almajles.gov

www.ambasadalibii.pl

www.amedar.pl

www.amazing-asia.info

www.amnesty.org.pl

www.arabcontact.pl

www.arabicae.com

www.architekcipodrozy.pl

www.bahrain.bh

www.bahrajn.lovetotravel.pl

www.bankier.pl

www.bbc.com

www.bez-recepty.pgf.com.pl

www.bliskiwschod.pl

www.cia.gov

www.cities-localgovernments.org

www.csmonitor.com

ww.court.lebanonohio.gov

www.doha.msz.gov.pl

www.dubajland.blogspot.com

www. dubaipolonia.pl

www.edu.gazeta.pl

www.e.gov.kw

www.gov.qa

190

www.embassies.mofa.gov.sa

www.embassy-of-yemen.pl

www.fgulen.com

www.freedomhouse.org

www.gcc-sg.org

www.gksoft.com

www.haaretz.com

www.indexmundi.com

www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl

www.inter-islam.org

www.interia.pl

www.jordan.gov.jo

www.jordania.in/religia-islam.html

www.jordania.lovetotravel.pl

www.jurist.law.pitt.edu

www.kair.msz.gov.pl

www.kinghussein.gov.jo

www.kuwaitconstitution.org

www.kuwejt.msz.gov.pl

www.landwise.landesa.org

www.lavazza.com

www.legacyintl.org

www.loc.gov/law/help/legal-research-guide/lebanon.php

www.lp.gov.lb

www.jordania.lovetotravel.pl

www.majles.marsad.tn

www.ministeres.tn

www.mola.gov.om

www.monikawitkowska.pl

www.muslim-library.com

www.nationsonline.org

191

www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalextremes.html

www.newpoland.pl

www.niebieskalinia.pl

www.nwahy.com;

www.odyssei.com

www.pch24.pl

www.piotrbein.wordpress.com

www.pl.lebanon.pl

www.podroze.onet.pl

www.polishexpress.co.uk

www.polish.ruvr.ru

www.polityka.pl

www.politykaglobalna.pl

www.poznajnieznane.pl

www.presidency.gov.lb

www.przeglad-tygodnik.pl

www.qatarembassy.pl

www.religie.wiara.pl

www.representatives.jo

www.rijad.msz.gov.pl

www.rp.pl

www.rynkiarabskie.pl

www. saleemdada.weebly.com

www.saudiembassy.net

www.shura.bh

www.skarbiec.biz

www.stosunkimiedzynarodowe.pl

www.swiatpodroznikow.pl

www.travelmaniacy.pl

www.tunis.msz.gov.pl

www.tunezja.friko.pl

192

www.tygodnik.onet.pl

www.tvn24.pl

www.unicef.org/gender/files/Jordan-Gender-Eqaulity-Profile-2011.pdf

www.unic.un.org.pl

www.vincentvseverski.tumblr.com

www.voila.edu.pl

www.v057293.home.net.pl

www.wadi.com.pl

www.way-to-allah.com

www.wiadomosci.onet.pl

www.wiadomosci.wp.pl

www.womkat.edu.pl

www.worldtravelguide.net/qatar

www.wtir.awf.krakow.pl

www.wyborcza.pl

193

SPIS TREŚCI

ZAMIAST WSTĘPU

ARABSKIE ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

Liga Państw Arabskich

Unia Maghrebu Arabskiego

Rada Współpracy Zatoki Perskiej

Organizacja Wspólnoty Islamskiej

PRAWA CZŁOWIEKA W ISLAMIE

Podstawowe prawa człowieka

Prawa polityczne

Prawa ekonomiczne

Prawa socjalne

Kairska Deklaracja Praw Człowieka w Islamie

Arabska Karta Praw Człowieka

WYBRANE PAŃSTWA ARABSKIE

MONARCHIE ABSOLUTNE

Królestwo Arabii Saudyjskiej

Sułtanat Omanu

MONARCHIE KONSTYTUCYJNE

Królestwo Bahrajnu

Jordańskie Królestwo Haszymidzkie

194

Państwo Katar

Państwo Kuwejt

REPUBLIKI

Algierska Republika Ludowo Demokratyczna

Republika Jemeńska

Republika Libańska

Państwo Libia

Republika Tunezyjska

FEDERACJA

Zjednoczone Emiraty Arabskie

PODTAWOWE ZASADY ISLAMU

WPROWADZENIE DO ISLAMU

Koran

Sunna

Islam

Lista sur Koranu

Symbolika

Kalendarz muzułmański

FILARY WIARY

Tauhid - wiara w jednego i jedynego Boga

Wiara w jego aniołów

Wiara w święte księgi

Wiara w proroków

Wiara w Dzień Sądu Ostatecznego

195

Wiara w przeznaczenie

FILARY ISLAMU

Szahada – wyznanie wiary

Salat – modlitwa

Saum – post

Zakat – Jałmuzna

Hadżdż – pielgrzymka do Mekki

WYBRANE ZAGADNIENIA Z SZARIATU

PODZIAŁY W ISLAMIE

Podziały polityczne

Podziały teologiczne

Podziały prawne

SZKOŁY PRAWA

Szkoła hanaficka

Szkoła malikicka

Szkoła szaficka

Szkoła hanbalicka

Szkoła dżafarycka

Wykaz wybranej literatury

196