Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Częstochowie

CZĘSTOCHOWA. BUDŻET OBYWATELSKI 2016 Raport z monitoringu

Opracowanie: Paweł Wyszomirski

Katowice, grudzień 2015 Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides

Kontakt do realizatora projektu:Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fidese-mail: [email protected]: ul. Warszawska 19 (pierwsze piętro), 40-009 Katowicetel/fax: +48 32 203 12 18strona internetowa: http://bonafides.pl

Partnerem w projekcie jest Spółdzielnia Kooperatywa Pozarządowa w Warszawie

Kontakt do autora raportuPaweł Wyszomirski e-mail: [email protected]

Projekt graficzny: Ewa Waszut

Raport podlega licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – na tych samych warunkach 3.0 Polska https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

Raport owstał w ramach projektu:

Projekt jest współfinansowany z Funduszy EOG w ramach programu Obywatele dla Demokracji

Spis treści:

Wstęp.........................................................................................................................................4Metodologia............................................................................................................................. 4Tworzenie zasad budżetu obywatelskiego.................................................................... 4Wdrożenie BO/BP.................................................................................................................... 5Przygotowanie projektów................................................................................................... 6Zgłaszanie i weryfikacja projektów................................................................................... 6Głosowanie............................................................................................................................... 7Realizacja projektów.............................................................................................................. 8Budżet BO/BP............................................................................................................................ 8Ewaluacja................................................................................................................................... 9Kwestie ogólne....................................................................................................................... 9Podsumowanie..................................................................................................................... 10

4

Wstęp

Monitoring budżetu obywatelskiego (BO/BP) w Częstochowie był prowadzony w ramach projektu „Skontroluj jak działa budżet obywatelski w twojej gminie”, realizowanego ze środków programu Obywatele dla Demokracji pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Projekt rozpoczął się we wrześniu 2014 r. i potrwa do kwietnia 2016 r. Liderem projektu jest Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides z siedzibą w Katowicach.

Badanie było prowadzone od 13 maja do 30 listopada 2015 r. W ramach monitoringu sprawdzana była procedura regulująca funkcjonowanie budżetu obywatelskiego w Częstochowie oraz sposób jej wdrażania. Uwaga podczas monitoringu skupiona była głównie na drugiej edycji budżetu realizowanej w 2015 r., choć w niektórych przypadkach analizie poddano także pierwszą edycję z 2014 r.

Metodologia

Informacje w ramach monitoringu zbierane były przy użyciu następujących technik:• analiza dokumentów (w tym m. in. uchwała nr 63.IX.2015 rady miasta z dnia 19 marca 2015 r. w sprawie tworzenia budżetu obywatelskiego oraz zarządzenie prezydenta nr 218.2015 z dnia 27 kwietnia 2015 r. w sprawie szczegółowych zasad budżetu obywatelskiego na 2016 r., • zarządzenie prezydenta nr 209.2015 z dnia 22 kwietnia 2015 r. w sprawie instrukcji procesu realizacji i monitoringu zadań w budżecie partycypacyjnym/obywatelskim).• analiza strony internetowej urzędu miasta (podstrona dedykowana budżetowi obywatelskiemu).• wywiad bezpośredni z kierowniczką Referatu Partycypacji i Konsultacji Społecznych. • analiza lokalnych mediów, poprzez monitoring słów kluczowych „budżet obywatelski” i „budżet partycy-pacyjny” z wykorzystaniem narzędzia Google Alerts.• analiza i selekcja zebranych danych.

Tworzenie zasad budżetu obywatelskiego

Najważniejsze spostrzeżenia

W Częstochowie nie istnieje formalny zespół ds. BO/BP. Proces koordynują pracownicy Referatu Partycypacji i Konsultacji Społecznych Urzędu Miasta. W tej edycji, tak jak i w kolejnych, ważnym aktorem procesu jest Polski Instytut Mediacji i Integracji Społeczne (PIMIS). Jest on bardzo silnie włączony w proces. W tym roku np. ze środków z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich pozyskanych przez ten Instytut została zmodyfikowana strona internetowa magistratu, poświęcona budżetowi obywatelskiemu oraz przeprowadzonych szereg działań partycypacyjnych w ramach procesu.

Wszystkie decyzje na kluczowych etapach procesu są konsultowane z mieszkańcami Częstochowy. Odbywa się to dwojako:1. W formie wysłuchania publicznego, np. 26 lutego o uchwale w sprawie tworzenia budżetu partycypacy-jnego na 2016 oraz o kształcie formularza zgłoszeniowego. Warto zwrócić uwagę, że następnego dnia już pojawiła się informacja na stronie internetowej.2. W formie konsultacji drogą elektroniczną lub pocztą, np. po wyżej wspominanym spotkaniu można było przesyłać swoje spostrzeżenia do 5 marca.

Następnie sam projekt uchwały był jeszcze konsultowany zgodnie z zasadami stanowienia aktów prawa miejscowego w okresie od 11 do 17 marca.

5

Dobre praktyki

Cennym przykładem z Częstochowy jest silne uspołecznienie całego procesu stanowienia budżetu obywatelskiego już od momentu dyskusji o zasadach jego prowadzenia. Prowadzenie dyskusji w formie wysłuchań publicznych, których celem jest nie tylko danie możliwości wypowiedzenia się, ale ustalenie konkretnych punktów uchwały jest z pewnością bardzo wymagające, ale jak pokazują efekty kolejnych etapów, też bardzo opłacalne.

Wdrożenie BO/BP


W uchwale rady miasta regulującej przebieg procesu przyjmowania budżetu obywatelskiego znajduje się część „Edukacja i promocja budżetu obywatelskiego”. Opisano w niej cele i narzędzia wykorzystywane w procesie, a zarządzenie prezydenta uszczegóławia te zapisy w formie kalendarza.

Zwrócić szczególną uwagę należy na niezwykłe bogactwo działań promocyjnych realizowanych w Częstochowie. Wiele z nich jest niesztampowych. Oto kilka z nich:• Rozpoczęcie działań promocyjnych poprzedziło opracowanie logotypu. W ogłoszonym przez konkursie zwyciężyła oferta częstochowskiego studia projektowego Alchemist. Jest to mrówka z napisem „BO Budżet Obywatelski w Częstochowie”.• Po wakacjach uruchomiona została nowa strona internetowa poświęcona wyłącznie procesowi przyjęcia budżetu obywatelskiego i realizacji wybranych projektów.• W trakcie Pikniku Pozarządowego 30 maja 2015 r. przygotowane zostało stoisko, gdzie mieszkańcy mogli dowiedzieć się jak przygotować pomysłu do budżetu obywatelskiego.• Przed zakończeniem etapu składania wniosków w mediach lokalnych pojawiły się artykuły dotyczące budżetu. Podobnie było po zakończeniu składania, informujące m.in. ile pomysłów zostało złożonych (761 wniosków, czyli o 230 więcej niż w 2014 r.) oraz przy ogłoszeniu wyników. Za każdym razem organizowano konferencje prasowe z udziałem prezydenta.• Kolejną akcją promocyjną ogłoszoną po wakacjach był konkurs dla młodzieży promujący budżet obywatelski „Kręcimy! ...Jasne, że razem”. Nagrodami były tablety i bilety do różnych instytucji kultury na terenie miasta. Akcja była wspólnie organizowana przez Polski Instytut Mediacji i Integracji Społecznej i magistrat.• Ważnym elementem kampanii było stworzenie grona lokalnych liderów budżetu obywatelskiego. Przed rozpoczęciem całego procesu przeprowadzono nabór na swoistych ambasadorów budżetu obywatelskiego i ich przeszkolono. Do ich obowiązków należało zorganizowanie minimum dwóch spotkań w swojej dzielnicy dotyczących budżetu obywatelskiego oraz wsparcie promocji całego procesu. Informacja o naborze pojawiła się na stronie internetowej i w lokalnych mediach (np. częstochowski dodatek Gazety Wyborczej). Przeszkolono prawie 50 lokalnych liderów. Otrzymali oni certyfikaty od prezydenta miasta na osobistym spotkaniu.

Stworzenie tej grupy i przeprowadzenie ponad 100 spotkań na terenie całego miasta, w tym części w formie fora mieszkańców, pozwoliło wyeliminować jedną z największych słabości edycji 2015. W poprzednim roku kilkakrotnie zdarzyło się, że mieszkańcy samotnie przygotowujący projekty do budżetu obywatelskiego, zgłaszali dokładnie te same pomysły (np. na budowę placu zabaw w tym samym miejscu). Stworzenie przestrzeni dla dyskusji między mieszkańcami na etapie przygotowania projektów, pozwoliło wyeliminować tą bolączkę.

Dobre praktyki

Wartą promocji jest cała kampania promocyjna prowadzona przez urząd miasta we współpracy z partnerami społecznymi. Łączny jej koszt wyniósł 50 tys. zł. Przy czym sporo działań było bez kosztowych.

6

Z pewnością w większych miastach godnym polecenia jest bezpośrednie zaangażowanie prezydenta w kluczowych momentach procesu w formie konferencji prasowych. Oczywiście można postawić tu zarzuty chęci „ugrania” dla siebie poparcia przez zarządzającego miastem, ale jego osobisty udział budzi większe zainteresowanie mediów, a przez to informacja o procesie dociera do większego grona osób.

Oryginalnym częstochowskim pomysłem jest stworzenie grona liderów budżetu obywatelskiego, złożonego z mieszkańców. Są oni rzecznikami idei w swoich środowiskach i z pewnością lepiej docierają z komunikatem do wielu osób niż urzędnicy, zamknięci w ścianach magistratu.

Do poprawy

Zaskakujące jest, że przez cały okres trwania procesu, a także po jego zakończeniu ani stara, ani nowa strona internetowa o budżecie obywatelskim nie zostały zlinkowane ze strony głównej urzędu miasta - czestochowa.pl. Z pewnością dla wielu mieszkańców miasta odnośnik na stronie głównej byłby ułatwieniem w poszukiwaniu informacji o całym procesie a także pokazał jego wagę w komunikacji urząd - mieszkańcy.

Przygotowanie projektów


Na tym etapie dużo działań było prowadzonych w ramach projektu „Jasne, że razem” realizowanego przez Polski Instytut Mediacji i Integracji Społecznej w partnerstwie z Urzędem Miasta Częstochowy. Projekt dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.

W każdej dzielnicy uruchomiono punkt konsultacyjny, w którym przez 120 godz. dyżurował dwuosobowy zespół składający się ze specjalisty ds. budżetu partycypacyjnego z PIMIS i urzędu miasta. W magistracie utworzono dodatkowy punkt dla wnioskodawców planujących składać propozycje zadań ogólnomiejskich. Dodatkowo część działań promocyjnych miała także funkcję wspierającą mieszkańców w przygotowaniu wniosków (np. piknik pozarządowy czy grupa liderów budżetu obywatelskiego).

Dla wnioskodawców została udostępniona mapa terenów miejskich w specjalnym profilu tematycznym „budżet obywatelski” pod adresem http://e.czestochowa.pl/bp, gdzie można było sprawdzić na jakich terenach można zaplanować swój pomysł.

Dobre praktyki

Na tym etapie po raz kolejny działania podejmowane w Częstochowie mogą być w całości dobrym przykładem dla innych miast. Warte zauważenie jest współpracowanie z partnerem społecznym (PIMIS), który organizuje zewnętrzne środki na prowadzenie procesu, a także połączenie wielu działań o charakterze promocyjnym z funkcją wsparcia pomysłodawców w przygotowaniu wniosków (np. fora dzielnicowe).

Zgłaszanie i weryfikacja projektów


Zgłaszanie projektów w Częstochowie odbywało się osobiście, drogą pocztową i przy pomocy generatora wniosków lub przez elektroniczną skrzynkę podawczą SEKAP lub ePUAP. W trakcie akcji promocyjnej

7

zachęcano do korzystania z drogi elektronicznej, która znacznie ułatwiała pracę urzędu na kolejnych etapach. Wnioski po złożeniu były dostępne na stronie internetowej, a te złożone w wersji papierowej niezwłocznie digitalizowane i również udostępniane. Cały proces weryfikacji w urzędzie odbywał się w systemie elektronicznym, specjalnie rozbudowanym dla tego celu.

Zarządzenie prezydenta z 27 kwietnia 2015 r. także bardzo szczegółowo określa wszystkie kroki, jakie do wykonania mają urzędnicy. Wnioskodawca mają także możliwość uzupełnienia wniosków w terminie pięciu dni. Specyficznym narzędziem weryfikacji zgłoszonych projektów jest publikacja w internecie opinii urzędnika, którego merytorycznie pomysł dotyczy. Nie mam on możliwości odrzucenia wniosku, ale wyrażenia zastrzeżeń. Np. koncepcja posadzenia palmy przy jednym z częstochowskich rond, została zaopiniowania negatywnie przez urzędnika, wskazującego, że drzewa nie przetrwają zimy. Ostateczna decyzja, co do realizacji jest jednak podejmowana w głosowaniu.

Dobre praktyki

Ceną praktyką częstochowskiego budżetu obywatelskiego jest zapewnienie maksymalnej przejrzystości procesu. Dzięki systemowi elektronicznemu mieszkańcy mają dostęp do pełnej treści wniosku wraz z komentarzami wydziałów, co pozwala na dokładne zapoznanie się z pomysłami.

Głosowanie


Przed rozpoczęciem głosowania ogłoszony został nabór na członków komisji. Potrzebnych było 40 osób. Za 7-dniową pracę otrzymywali oni wynagrodzenie brutto w wysokości 200 zł. Założono również, że w wypadku zgłoszenia większej liczby chętnych, członkowie komisji zostaną wyłonieni na podstawie wyników testu wiedzy o budżecie obywatelskim.

Dla seniorów uruchomione zostały punkty głosowań w budynku urzędu stanu cywilnego i siedzibie Polskiego Instytutu Mediacji i Integracji Społecznej. Zachęcić miały do głosowania przez internet. Łącznie drogą elektroniczną oddano 8 599 głosów a tradycyjną 28 022. System głosowania upierał się na numerze PESEL. Osoby mające dostęp do danych osobowych, zostały odpowiednio przeszkolone.

Dobre praktyki

Wartym uwagi elementem głosowania jest skierowanie części działań bezpośrednio do seniorów. Wybór tej grupy był efektem ewaluacji edycji z poprzedniego roku.

Ciekawym podejściem do etapu głosowania jest nabór na członków komisji w sposób podobny do normalnych wyborów oraz założenie kosztów ich pracy. Wydaje się, że takie podejście jest elementem budowy trwałego systemu, który nie opiera się na pracy wolontariuszy lub godzinach nadliczbowych urzędników.

Do poprawy

Elementem dyskusyjnym, tak jak i w innych miastach w Polsce, jest wykorzystanie numerów PESEL do weryfikacji w procesie głosowania przez internet. Dostęp do tych numerów ma wiele osób z różnych instytucji (np. osoby zbierające podpisy pod listami poparcia w wyborach powszechnych), co może powodować nadużycia przy głosowaniu. W Częstochowie nie odnotowano dotychczas takich wypadków. Warto jednak zwrócić uwagę, że ponieważ w Częstochowie funkcjonuje już karta miejska, wartym rozważenia wydaje się jej wykorzystanie przy głosowaniu (tym bardziej, że jest wydawana osobom poniżej 18 roku życia).

8

Realizacja projektów

Etap realizacji projektów jest regulowany zarządzeniem prezydenta nr 209.2015 z dnia 22 kwietnia 2015 r. w sprawie instrukcji procesu realizacji i monitoringu zadań w budżecie partycypacyjnym/obywatelskim. Nadzór nad procesem sprawuje Zespół ds. monitoringu postępów realizacji zadań w ramach budżetu. W jego skład wchodzą urzędnicy poszczególnych wydziałów odpowiedzialnych za wdrożenie pomysłów.

Portal internetowy poświęcony budżetowi obywatelskiemu zawiera bieżące informacje o realizacji wybranych projektów. Mamy tu dostęp do pełnych list działań prowadzonych w każdej z dzielnic wraz z opisem na jakim etapie jest pomysł. Dodatkowo podawane są informacje o stanie prac w aktualnościach.

Np. 14 kwietnia o ogłoszeniu przetargu na wykonawców remontu chodnika przy ul. Schillera i drogi rowerowej przy skrzyżowaniu al. Wyzwolenia i ul. Kisielewskiego. We wrześniu otwarcie boiska wielofunkcyjnego przy gimnazjum nr 16 wraz z wydarzeniami towarzyszącymi (pokaz street dance, zumba, itp.).

Projekty inwestycyjne, które zostały zakończone są oznaczane tabliczką z logotypem budżetu.

Dobre praktyki

Dbanie o przejrzystość procesu tworzenia i realizacji budżetu obywatelskiego jest bardzo wyraźna w Częstochowie. Mieszkańcy nie są informowani tylko o wynikach głosowania ale także mogą śledzić na bieżąco postęp prac. Wnioskodawcy zaś są aktywnymi uczestnikami ich wykonania. Dodatkowo zostało wprowadzono zarządzenie, które reguluje ten etap procesu.

Budżet BO/BP


Na rok 2016 kwota częstochowskiego budżetu obywatelskiego wynosiła 6 661 679 zł., w tym na zadania o charakterze ogólnomiejskim 1 665 420 zł, a o charakterze dzielnicowym 4 996 259 zł.

W uchwale rady miasta założono rozdysponowanie tzw. „resztówek” z podziału puli pieniędzy między projekty dzielnicowe i miejskie. Algorytm jest tutaj dwustopniowy:1. Jeśli w dzielnicach zostają środki to przechodzą one na zadania ogólnomiejskie.2. Jeśli też tutaj zostaną środki to trafiają do dzielnicy, w której głosowało procentowo najwięcej mieszkańców.

Mechanizm ten miał zastosowanie w przypadku prawie wszystkich dzielnic. W wypadku jednej z nich - Dźbowa do puli ogólnomiejskiej trafiło prawie 55 tys. zł. Było to ponad 20 proc. całości puli na dzielnicę. Główny powód to fakt zgłoszenia przez mieszkańców prawie wyłącznie kosztownych projektów. Na dziewięć pomysłów tylko trzy były o wartości poniżej 25 tys. zł. a budżety pozostałych przekraczały 60 tys. zł.

Dobre praktyki

Dokładnie opisany mechanizm wykorzystania „resztówek” jest dobrym przykładem przejrzystego zarządzania podziałem budżetu obywatelskiego.

9

Do poprawy

Pomimo dwustopniowego algorytmu podziału środków z „resztówek” może on prowadzić do sytuacji „niezawinionej” utraty środków przez dzielnice. Element informowania o takiej “właściwości” regulaminu powinien być punktem szkoleniowym w trakcie kampanii i spotkań z mieszkańcami w kolejnych edycjach.

Ewaluacja BO/BP


W uchwale rady miasta znajduje się zapis, że „konsultacje społeczne dotyczące budżetu obywatelskiego mają charakter procesu cyklicznego, powtarzanego w kolejnych latach. Proces realizacji budżetu obywatelskiego podlega monitoringowi i ewaluacji. Wyniki ewaluacji mają służyć wprowadzeniu zmian mających na celu poprawę jakości procesu wdrażania i realizacji budżetu obywatelskiego w kolejnych latach.”

Ewaluację prowadzili przedstawiciele urzędu oraz PIMIS. Jej elementem było wysłuchanie publiczne rozpoczynające proces na rok 2016. Istotną modyfikacją w tegorocznej edycji budżetu były fora mieszkańców. Ich pojawienie się było właśnie wynikiem oceny edycji 2015.

Dobre praktyki

Kolejną cenną praktyką częstochowskiego budżetu obywatelskiego jest uwzględnienie w procesie jego stanowienia ewaluacji. Jest wpisana na poziomie uchwały i realizowana we współpracy z partnerem społecznym oraz mieszkańcami miasta.

Do poprawy

Jedyną uwagą do ewaluacji to pominięcie tego etapu w informacjach podawanych w internecie. Zakładki o poszczególnych edycjach budżetu opisują cały proces składania i wyboru pomysłów, ale nie zawierają już żadnych informacji o wynikach ewaluacji procesu. Ze względu na przejrzystość i kompleksowość zawartych na portalu informacji, wartym rozważenia wydaje się uzupełnienie w kolejnych latach danych także o raporty lub notatki z ewaluacji działań.

Kwestie ogólne


W proces stanowienia budżetu obywatelskiego w Częstochowie zaangażowanych było około 20 urzędników. Wymiana dokumentów na wszystkich etapach odbywała się głównie elektronicznie w systemie elektronicznego zarządzania dokumentami, wzbogaconym o moduł do weryfikacji projektów, złożonych przez mieszkańców.

Pozwoliło to przyspieszyć proces oceny i ograniczyć korzystanie z papierowej dokumentacji. Ta powstała dopiero na etapie przekazania zadania do realizacji.

Urzędnicy zaangażowani w proces przechodzili szkolenia wewnętrzne organizowane przez referat partycypacji i konsultacji społecznych. Urzędnicy tej jednostki z kolei brali udział w warsztatach zewnętrznych, organizowanych np. przez Pracownię Stocznia.

10

Po dwóch edycjach budżetu obywatelskiego widać efekty społeczne prowadzonej w Częstochowie polityki. Przy czym budżet jest częścią szerzej zakrojonych działań partycypacyjnych. Mieszkańcy aktywizują się. Poznają lepiej sąsiadów. Część osób decyduje się na udział w wyborach do rad dzielnicowych.

Integracja mieszkańców następuje też wokół klubów sportowych. Początkowo przedstawiciele klubów chcieli tylko inwestycji w infrastrukturę sportową, ale teraz zauważają, że aby zdobyć środki z budżetu obywatelskiego, konieczne jest budowanie szerszych koalicji, poza swoimi członkami i ich rodzinami. W dzielnicy Raków klub sportowy poparł np. budowę schroniska dla zwierząt.

Uwagę zwracają działania mieszkańców wykraczające poza standardową promocję swoich pomysłów. W edycji 2016 jedna z grup wnioskodawców zorganizowała w grudniu, a więc już po wybraniu projektu, koncert kolędowy, jako podziękowanie dla wszystkich, którzy wsparli ich pomysł.

Dobre praktyki

Wartym popularyzacji jest system informatyczny wykorzystany w Częstochowie do weryfikacji projektów zgłaszanych przez mieszkańców. Jest on zintegrowany ze stroną internetową, dzięki czemu mieszkańcy widzą dokładnie te same informacje co urzędnicy. Zapewnia to przejrzystość procesu, a także przyspiesza działanie.

Podsumowanie

Proces uchwalania budżetu obywatelskiego można uznać za modelowy dla wielu miast. Wyraźnie widać w nim nastawienie na włączanie mieszkańców oraz zapewnienie przejrzystości wszystkich etapów. Działania urzędu nie zatrzymuję się w przekazie na etapie wyboru pomysłów, ale także obejmują realizację i ewaluację całego procesu.

Takie elementy jak wysłuchanie publiczne, zakończone wiążącymi decyzjami, co do kształtu procesu, fora dzielnicowe czy portal internetowy zawierający komplet informacji o każdym pomyśle od momentu złożenia aż do zakończenia realizacji, to ewenementy na tle polskich miast.

Cennym przykładem jest pomysł powołania lokalnych liderów budżetu obywatelskiego, którzy wspomagają akcję promocyjną i pomagają przygotować mieszkańcom wnioski. Idea ta nie generuje wielkich kosztów, a wielokrotnie potęguje oddziaływanie w lokalnych środowiskach.

Należy także zwrócić uwagę, że proces jest realizowany w ścisłej współpracy z partnerem społecznym - Polskim Instytutem Mediacji i Integracji Społecznej. Podmiotem, który w tej edycji pozyskał na działania dodatkowe środki finansowe z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich.

Ważnym elementem sukcesu częstochowskiego budżetu obywatelskiego wydaje się korzystanie z nowych technologii, które usprawniają pracę urzędników i jednocześnie zapewniają przejrzystość procesu. Np. poprzez dostęp internetowy do kart projektów wraz z opiniami i etapem weryfikacji.

Kwestią wymagającą rozwagi jest jedynie mechanizm dzielenia tzw. „resztówek”. W tej edycji budżetu mieliśmy do czynienia z „problemem Dźbowa” - dzielnicy, która „straciła” 20 proc. swojej puli budżetowej w wyniku rozkładu wartości zgłoszonych przez mieszkańców pomysłów. Być może elementem edukacji mieszkańców w ramach edycji 2017 powinno być informowanie, że składanie wyłącznie projektów o dużych budżetach może skutkować utratą sporej puli pieniędzy, bo po wybraniu dwóch lub trzech, pozostała kwota będzie zbyt mała na realizację następnych pomysłów i trafi do puli ogólnomiejskiej.

Government & Nonprofit

Raport z monitoringu budżetu obywatelskiego w Częstochowie