Að vera unglingur

• Allir þegnar búa við réttindi og skyldur.

• Réttindi; t.d.fæðingarorlof, ellilífeyrir, menntun

• Réttindin eru hlunnindi í samfélaginu.

• Skyldur; t.d. borga skatta, mæta í skóla

1

• Íslensk stjórnvöld ákveða hvaða réttindi og skyldur borgarar hafa.

• Ákveða líka hvernig hlunnindum og skyldum skal skipt milli þegna, t.d. hversu háa skatta þarf að greiða og hvernig upphæðum er dreift á verkefni

• Heimilin setja líka reglur• Könnun meðal 9. og 10. bekkjar ’92.

Unglingarnir töldu að karlar ættu að sjá um hefðbundin karlastörf á heimilum

Að vera unglingur, bls. 53 2

Ferming• Ferming markaði áður fullorðinsárin;

skólaskyldu lauk, ungmennin fóru á vinnumarkað.

• Könnun 1990: hvers vegna fermast ungmenni

1) Athygli2) Fermingagjafir

3) Þrýstingur frá ættingjum

• 1997 var sjálfræðisaldur hækkaður úr 16 árum í 18 ár. • Einstaklingar undir 18 ára eru börn.• Sjálfræði: þegar einstaklingur ræður yfir eigin

peningum, persónulegum högum, hvar hann vinnur og býr.

• Yfirvöld eru þau einu sem geta svipt einstakling sjálfræði. Þá þarf að upp fylla eftirfarandi skilyrði:

a) einstaklingurinn þarf að vera andlega vanheill eða búa við mikinn heilsubrest.

b) ef ofdrykkja eða ofnotkun ávana- og fíkniefna geri einstaklingin óhæfan um að ráða við sína persónulegu hagi.

Að vera unglingur bls. 57 4

Aldursákveðinn réttindiVið getnað: réttur til lífsVið fæðingu:

– ríkisborgararéttur og réttur til framfærslu

6 ára: skólaskylda12 ára:

– Réttur til að tjá þig. Ef foreldrar skilja þá skiptir máli hverjum þú vilt búa hjá.

– Útivistartíminn til kl. 20 á veturna og kl. 22 á sumrin

13 ára:– Stjórna vinnuvél utan

alfaravegar.– Vinna létt störf er ekki

bitna á skólagöngu

14 ára:– Réttur til að tjá sig í

peningamálum.– Foreldrar geta ekki

ráðstafað peningum án samráðs við barnið.

– Réttur til að koma í spilasali í fylgd fullorðinna.

Að vera unglingur bls. 57-58 5

• 15 ára:– Sakhæfur, hægt að refsa fyrir afbrot sem framin

eru eftir 15 ára aldur.– Má reiða barn á yngri en 7 ára á reiðhjóli.– Ökuskírteini til að stjórna léttum bifhjólum.– Útivistartími misjafn eftir sveitarfélögum.– Lögreglu ber að hafa afskipti af 15 ára

unglingum ef þeir eru þar sem heilsu þeirra eða velferð er hætta búin.

– Óheimill aðgangur að dansleikjum nema sérstökum unglinga- eða fjölskylduskemmtun.

– Rétt á skólavist í framhaldsskóla eftir grunnskólapróf.

– Réttur að stunda launaða vinnu ef foreldrar samþykkja.

6

Aldursákveðin réttindi (frh)

• 16 ára:– Mega fara í

spilakassa með lukkuskjái.

– Ökuskírteini til að stjórna dráttarvél.

– Rétt á að hefja æfingaakstur til bílprófs 12 mánuðum fyrir 17 ára.

17 ára:– Ökuskírteini til að

stjórna bíl.

• 18 ára:– Sjálfráða.– Kosningaréttur.

20 ára:– Má kaupa áfengi.

7

Hvað má skrifa í skólablaðið?

• Á Íslandi ríkir tjáningarfrelsi.• Ærumeiðing: Þegar ráðist er á sjálfsvirðingu

fólks eða reynt er að sverta það í augum annarra• Er í þremur flokkum:

– Móðgun við annan mann– Aðdróttun – gefa eitthvað ósatt í skyn um

einstakling – Útbreiða ærumeiðingar – að gefa eitthvað í skyn

um einstakling sem maður veit að er ekki satt• Hægt að hljóta allt að 2 ára fangelsisvist eða vistun á

stofnun

8

• Meðal almennra mannréttinda nú á dögum er réttur til að tjá sig, til frelsis og jafnræðis.

• Frelsisstríðið í Bandaríkjunum og franska byltingin (á 18. öld) háð til að ná slíkum réttindum.

• Vígorð frönsku byltingarinnar voru; frelsi, jafnrétti og bræðralag.

• Stjórnarskrá Íslands er sniðin eftir þessum frelsishugmyndum.

Að vera unglingur bls. 60 9

Mannréttindi• Sameinuðu þjóðirnar komu með

mannréttindayfirlýsingu fyrir þjóðir heimsins• Mannréttindi greind í 3 flokka:

– Fá grundvallarþörfum sínum fullnægt – Geta tekið þátt í að stjórna landinu – Frelsi til að velja

• En hvað eru grundvallarþarfir

fólks?

Þarfapýramídi Maslows

Barnasáttmálinn• Samþykktur af Sameinuðu þjóðunum

1989 þar sem réttindi barna voru sett í alþjóðalög

• Dæmi um réttindi:Réttur til náms, til nafns og ríkisfangs, til heilbrigðisþjónustu, að tjá sig um málefni sem viðkoma þeim, vernd gegn ofbeldi, réttur á hvíld og tómstundum

• Ekki má refsa börnum með lífláti eða ævilöngu fangelsi

Barnahermenn• 38. grein Barnasáttmálans: ,,ekkert barn

yngra en 15 ára má taka beinan þátt í vopnuðum átökum.”

• Skýrsla árið 2004: Um 300.000 barnahermenn að berjast í 30 löndum

• Yfirvöld í Burma (hæsta hlutfall), Burundi, Líberíu, Súdan, Kólumbíu, Sierra Leone og Úganda notast við barnahermenn

• Meirihluti barnanna fer sjálfviljugur í átök; á stríðstímum búa þau við fátækt og öryggisleysi. Hafa jafnvel misst foreldra sína og heimili.– Vilja vernd og skjól– Vilja vinna hetjudáð og fá virðingu– Skilja ekki ódæðisverkin sem bíða þeirra

• Þeir sem nota börn í stríði telja kostina vera:– Börn eru meðfærileg og hlýðin– Hafa lítinn skilning á aðstæðum (og hættum) og

fylgja öðrum hermönnum– Eru hrædd og hjálparlaus og eiga erfitt með að

flýja aðstæðurnar

Að stjórna barnahermönnum

• Herinn lætur börnin vera undir áhrifum lyfja eða áfengis í átökum

• Gjarnan notast við innvígsluathafnir, t.d. að senda pilta í þorpið sitt til að drepa einhvern nákominn.

• Þannig er hann útskúfaður af samfélaginu = á valdi hersins

• Ýmis samtök, eins og Rauði krossinn og Unicef hafa veitt fyrrum barnahermönnum endurhæfingu

• Börnin glíma m.a. við geðræn vandamál, útskúfun úr samfélaginu, fíkn, skort á menntun og fleira

Invisible Children

• http://video.google.com/videoplay?docid=3166797753930210643&ei=vaPMSsjjOJvE2wLcspXwDg&q=child+soldiers&safe=active#