Polni organi (systema genitalia)

Uvod•Polni organi (systema genitalia) žene i muškarca nastaje iz iste

zajedničke osnove•polni organi se tokom intrauterinog razvoja diferenciraju umuške ili ženske, zavisno od:Hromosomskoj / genetskoj prirodi zametka (XX, XY)hormonskoj delatnosti polnih žlezda (gonada)• polne žlezde (gonade) imaju 2 važna zadatka:

– proizvodnja zametnih – spermatozoida i jajašaca– proizvodnja polnih hormona

Ženski polni organi (organa genitalia femina)•unutarnji ženski polni organi (smešteni u karlici)

1. jajnici (ovaria)2. jajovodi (tubae uterinae)3. materica (uterus)– rodnica (vagina)

1.spoljašnji ženski polni organi1. stidnica (vulva)

1.Venerin brežuljak (mons pubis)2.velike i male stidne usne (labia majora et minora)3.dražica (clitoris)• predvorje rodnice (vestibulum vaginae)

JAJNICI (ovaria)• dve polne žlezde (gonade) smeštene u karlici,

oblika i veličine badema• sadrže oko 200 – 400 hiljada zametnih ćelija• stvaraju ženske polne hormone – estrogen i

progesteronJAJOVODI (tubae uterinae)• dve cevi s trepetljikama iznutra koje u blizini

jajnika započinju levkom (infundibulumom),• s čijeg ruba vise prstasti izdanci (resice) –

fimbriae tubae – lebde u trbušnoj šupljini i s površine jajnika pokupe zrelo jajašce• u sredini se sužavaju (isthmus tubae) i potomzavršavaju u materničnim rogovima

MATERICA (uterus)• šuplji mišićni organ veličinom i oblikom sličan spljoštenoj kruški• osnovni anatomski delovi:• telo (corpus uteri)• vrat (cervix uteri) koji strši u rodnicu (portio vaginalis)• dno (fundus uteri)• rogovi (cornua uteri)• šupljina materice (cavum uteri) – trokutastog oblika

• slojevi zida maternice:• unutarnji sloj, žlezdana sluznica materice - endometrium• srednji mišićni sloj – myometrium• spoljašnji sloj koji prekriva maternicu – perimetrum

• telo materice je savijeno prema napred u odnosu na maternični vrat (antefleksija), a cela maternica u karlici nagnuta je prema napred (anteverzija)

RODNICA (vagina)

• duguljasta mišićna cev, građena od mišića i veziva• iznutra obložena sluznicom s višeslojnim pločastim epitelom• na sluznici rodnice nalaze se brojne „dobre” bakterije roda Lactobacillus,• koje stvaraju mlečnu kiselinu – pH rodnice je kiseo zaštita od infekcija• prema napolje se rodnica otvara rodničnim ušćem (ostium vaginae), • koje je u devojčica delomično zatvoreno tankom opnom – devičnjak (hymen)• himen pre prvog snošaja (defloratio) najčešće ima oblik polumeseca ili

prstena

STIDNICA (vulva)• Soljašnji polni organ smešten između bedara

• osnovi anatomski delovi vulve:• predvorje rodnice (vestibulum vaginae)• male stidne usne (labia minora)• velike stidne usne (labia majora)• otvor uretre (ostium uretrae externum)• dražica (clitoris), smeštena iznad otvora uretre, na prednjem

spojištu malih usana• erekcijsko tjelo koje čine venski spletovi, obilato je oživčeno (n. pudendus)

• gomoljak predvorja (bulbus vestibuli) – spužvasto erekcijsko tijelo• Bartholinijeve žlijezde (glandulae vestibulares majores) – sluzne

žlezde, oko ulaza u rodnicu• venerin stidni brežuljak (mons pubis) – područje oko stidnice obraslo dlakama• međica (perineum) – dno male zdjelice

Menstrualni ciklus započinje u pubertetu oko 13. godine, prvom menstruacijom (menarche)

menstruacijom (menses) – funkcionalno krvarenje iz materice koje obeležava početak menstrualnog ciklusa

traje oko 3- 5 dana, a nastaje zbog padanivoa estrogena i progesterona nastaje ljuštenjem endometrija (gubi se oko 60 mL krvi)

Nakon menstruacije, pod uticajem estrogena iz jajnika, obnavlja se maternična sluznica (umnožanje žlezdanih ćelija) – proliferacijska (folikularna) faza ciklusa pod uticajem FSH (folikul stimulirajući hormon) iz hipofize, odabira se 10-ak folikula u

jajniku,

koji počinju rasti povećavati se (primarni sekundarni tercijarni folikuli) najuspešniji folikul – Graafov folikul se nastavi povećavati, a ostali propadaju zbog naglog porasta LH (luteinizirajućeg hormona) iz hipofize, na sredini ciklusa oko 14.

dana dolazi do pucanja Graafovog folikula i oslobađanja jajne ćelije u trbušnu šupljinu - ovulacija

druga faza ciklusa, koja nastaje nakon ovulacije naziva se sekrecijska (luteinska) faza

pod uticajem LH iz hipofize, od ostatka Graafovog folikula u jajniku nastaje žuto telo (corpus luteum) koje počinje

proizvoditi progesteron pod uticajem progesterona endometrij sazreva, žlezde zadebljavaju i materica se priprema za

prihvat oplođenog jajašca (ugnježđenje, nidacija)ako ne dođe do začeća i trudnoće, žuto telo počinje propadati, te prestaje stvarati hormone

(progesteron i estrogen), zbog čega dolazi do grča materičnih krvnih žila (spiralnih arteriola), te odumiranja sluznice

koja se odbacuje menstruacijom od žutog tela ostaje ožiljkasto tkivo na jajniku – belo tijelo (corpus alba)

ukoliko dođe do začeća – oplodnja (fertilisatio), žuto telo nastavi bujati pod uticajem hCG(humani korionski gonadotropin) kojeg stvara ovoj (chorion) ploda (zigota)

•progesteron kojeg stvara žuto telo smiruje matericu i štiti plod – „hormon trudnoće”

OPLODNJA (fertilisatio) I TRUDNOĆA (graviditas)• oplodnja nastaje u početnoj trećini jajovoda, u proširenju (ampuli)

• dolazi do spajanja muške (spermatozoid) i ženske zametne ćelije (jajna ćelija)• zametne ćelije imaju haploidan broj hromosoma (23), a njihovim spajanjem

nastaje diploidan broj (46)• do oplodnje dolazi za vreme plodnih dana žene, ukoliko dođe do polnog odnosa u

vreme ovulacije (oko 14. dana ciklusa)• oplođena jajna ćelija (zigota) se u narednih 3-5 dana spušta niz jajovod i deli

mitozom do stadijuma blastociste• 7. dana od ovulacije dolazi do ugnježđenja blastociste (nidatio) u šupljini

maternice

• trudnoća traje 40 nedelja, 280 dana, 10 lunarnih meseci ili 9 kalendarskih meseci

MUSKI POLNI ORGANI (organa genitalia masculina)

a)unutarašnji polni organi• semenik (testis)• pasemenik (epidydimis)• semenovod (ductus defferens)• semenski mehurići (vesiculae seminales)• kestenjača (prostata)

b)Spoljašnji polni organi• muški polni ud (penis) s mokraćnom cevi (urethra)• mošnice (scrotum)

SEMENIK (testis)• Parna polna žlezda, smeštena u kožnoj vrećici – scrotumu

• obavijen je čvrstim vezivnim ovojkom - tunica albuginea,• od koga se prema unutra odvajaju vezivne pregrade što testis dele na režnjiće (lobuli)• u režnjićima (lobuli) se nalaze skupine zavojitih semenskih cevčica (tubuli seminiferi)• u njima dozrijavaju zametne epitelne ćelije• – spermatozoidi• (spermatidum, spermium)• glava s probojnikom (akrosom) na vrhu• vrat (s mitohondrijima) – izvor energije• rep – za pokretanje• spermiji su u testisu i epididimisu nepokretni – poticaj i hranu za kretanje daju im sokovi • prostate i sem. mehurića

• odvodni semenski vodovi nastaju spajanjem semenskih cevčica u sve većenad gornjim polom semenika udružuju se u jednu, 5 – 6m dugu i vrlo zavojitu cev - pasemenik

semenik ima 2 bitne uloge:1. spermatogeneza – stvaranje i sazrevanje zametnih ćelija – spermija

• započinje nakon puberteta (13 g.), pod uticajem FSH iz hipofize• važno za normalno sazrevanje spermija je da se testisi spuste u mošnice • (temp. oko 32°C)Sertolijeve ćelije hrane spermatozoide dok Lajdigove ćelije

sekretuju testosteron koji omogućava sazrevanje1.seme (sperma) – mlečna,bazna tečnost (pH 7,5) koja se sastoji od spermija i

izlučevina prostate, semenskih mehurića te bulbouretralnih žlezda1.u ejakulaciji izbacuje se oko 2,3 – 3,5 mL sperme, a 1 mL sperme sadrži 60 - 150

miliona spermija• stvaranje i izlučivanje muških polnih hormona – androgena (testosteron)

• testosteron stvaraju intersticijske (Leydigove) stanice testisa, pod utjecajem LH iz hipofize• odgovorni su za razvoj primarnih i sekundarnih muških polnih obiležja:• rast i razvoj polnih organa – penisa, testisa, mošnica, pojačana „muška” dlakavost,

produbljenje glasa, pojačano lučenje lojnica, porast mišićne mase

2. PASEMENIK (epididymis)• zavojita cevasta struktura duga oko 6m i usmerena prema dole po stražnjoj strani

testisa• glava (caput epididymidis)• telo (corpus epididymidis)• rep (cauda epididymidis)

• glavni pasemenički vod (ductus epididimydis) na donjem polu zaokreće prema gore i prelazi u:

3. SEMENOVOD (ductus defferens, vas defferens)• iz mošnica prelazi preko gornje strane pubične kosti, prolazi kroz preponski kanal

(canalis inguinalis) i ulazi u karlicu• čini ga glatka muskulatura iznutra obložena sluznicom• u nivou mokraćne bešike stvara proširenje, nakon kojeg se spaja s tečnošću semene

kesice4. Semena kesica (vesiculae seminales) – na stražnjoj strani mokr.bešike i prostate• izlučuje sekrete i pothranjuju spermatozoide• vod sjemenskog mjehurića se spaja sa sjemenovodom i oblikuje mlaznični vod

(ductus ejaculatorius), koji prolazi kroz prostatu i u njoj se otvara u mokraćnu cev

5. Kestenjača (prostata)• oblikom i veličinom slična kestenu

• nalazi se iza preponske kosti i obuhvata početni deo mokraćne cevi (urethra)• 3 režnja: - desni (lobus dexter), lijevi (lobus sinister) i srednji (lobus medius)• čine ju 30 – 50 žlijezda čiji se odvodni vodovi otvaraju u mokraćnu cev• izlučevine prostate i sjemenih kesica pomešaju se sa spermijima pa nastaje mlečno bela semena tećnost – sperma - u njoj su spermiji vrlo aktivni

MUŠKI POLNI UD (penis)oblikuju ga 3 erekcijska tela:sunđerastosto telo (corpus spongiosum)oblikuje ga vezivo i prošireni krvožilni prostori koji se „poput sunđera” ispunjavaju

krvljuu njega je uložena uretraspreda se proširuje u glavić (glans penis) na čijoj se prednjoj strani nalazi otvor

uretredva šupljikasta tijela (corpora cavernosa)postavljena su iznad sunđerastog telaobiluju mnoštvom šupljina, u koja prilikom polnog uzbuđenja navire krv, pa ona

nabreknu – erekcijaudna prevlaka (praeputium) – pomična koža koja prekriva glavić

erekcija – nabreknuće polnog uda, kao posledica naviranja krvi u penis•stepen erekcije zavisi o psihičkom i/ili fizičkom podraživanju, a pod utecajem je parasimpatikusa•ejakulacija – izbacivanje sjemena,nastaje zbog stezanja glatkog i prugastog mišićja semenovoda, prostate I karličnog mišića (m. ishiocavernosus im. bulbocavernosus)