Diş aşınması, diş sert dokusunun patolojik yıkımı ile karakterizedir.

Etiyoloji; dış ve iç kaynaklı asitler,mekanik aşındırma hareketleri çiğneme kuvvetleri altında dişlerin esnemesi gibi pek

çok faktörle ilişkilendirilebilir

Lezyonların tedavisinde, hastanın beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi, topikal florür uygulamaları, duyarlılık giderici diş macunlarının uygulanması, dentin bağlayıcı ajanların kullanılması, cam iyonomerler,kompomerler, kompozit rezinlerle restore edilmesi, kompozit veya porselen laminate veneer uygulamaları, abfraksiyon lezyonlarında okluzal uyumlama gece koruyucu plak uygulamaları gibi pek çok yöntem kullanılmaktadır.

Çürüksüz servikal lezyonlarda tedavi planı, lezyonun etyolojisine, hastanın şikayetlerine ve aşınmanın derinliğine göre değişiklik gösterebilir

Diş aşınmaları,oluşumunda rol oynayan etkenlere bağlı olarak,atrizyon, erozyon, abrazyon ve abfraksiyon olarak isimlendirilmektedir.

1. Dişlerin birbirleriyle olan temasları sonucuoluşan aşınma atrizyon,

2. dişlerin asit ataklarından etkilenerek kimyasal olarak çözünmesi erozyon,

3. dişlerde fiziksel etkenlerle meydana gelen sert doku kayıpları abrazyon,

4. aşırı okluzal streslerin etkisiyle servikal bölgede oluşan aşınmalar ise abfraksiyon olarak tanımlanmaktadır.

AtrizyonDental atrizyon veya attritio dentium klinik

terimi, yabancı bir cisim olmaksızın diş dişe kontağın bir sonucu olarak, diş sert dokularının fizyolojik aşınması olarak tanımlanır.

Atrizyon, büyük oranda yaşlanma ile ilgilidir.Normal çiğneme fonksiyonunun etkisiyle yavaş ve

düzenli olarak meydana gelirse, fizyolojik atrizyon olarak tanımlanır.

AtrizyonEğer hastada yaşına göre normalden daha fazla bir

miktarda aşınma varsa,patolojiden bahsedilebilir. Diş malpozisyonları ve kapanış bozukluğu olan hastalarda,

prematür kontakların varlığında patolojik atrizyon görülebilir.Bazı parafonksiyonel alışkanlıklar da, patolojik atrizyona yol

açabilir. Çiğneme fonksiyonu dışında dişlerin temasa gelmesi, bruksizm

olarak isimlendirilmekte ve bu durum patolojik atrizyonun ana nedeni sayılmaktadır.Bruksizm, okluzal interferenslerin diş sıkma hareketini tetiklemesiyle başlar ve psikolojik faktörlerin etkisiyle uzun süre devam edebilir.

Bruksizm

AtrizyonAtrizyon, dişlerin insizal, okluzal ve proksimal

yüzeylerinde yaşlanmaya bağlı olarak gelişir. Atrizyonun erken safhalarında aşınma anterior

dişlerin insizal kenarları ve posterior dişlerin okluzal yüzeylerinde parlak yüzeyler olarak görülmektedir.

Çok düzgün ve parlak olan bu lezyonlar kapanışta olan karşıt dişlerde de benzer şekilde izlenmektedir.

Şiddetli vakalarda dentin dokusu açığa çıkabilir ki bu aşınmanın hızını artırır.

ErozyonGenellikle elektrolitik veya kimyasal yollarla bir maddenin yüzeyinin

kademeli olarak yıkılması olayını tanımlamaktadır.

Dental erozyon,bakteri içermeyen kimyasal bir olay sonucu,diş dokusunda meydana gelen kayıp olarak tanımlanabilir.

Ağız pH’sı diş minesininkritik pH değeri olan 5.5’in altına düşerse, asit ataklarının süresi ve sıklığına bağlı olarak erozyon gerçekleşir.

Erozyon, etyolojisine göre üç bölümde incelenmektedir.Bunlar, dış kaynaklı (ekstrinsik), içkaynaklı (intrinsik) idiopatik kökenli yani nedeni tam olarak anlaşılamayan erozyonlardır.

Erozyon1. Dış kaynaklı erozyon lezyonları,

• kişinin diyetine • kullandığı ilaçlara, • çevresel faktörlere • yaşam biçimine bağlı olarak meydana gelebilir.

1. İç kaynaklı erozyon lezyonları, En sık “regürgitasyon” yani mide asidinin sık aralıklarla ağıza

gelmesi ve dişleredişlere temas etmesidir.Bu durum, özellikle gastroözofajial reflü,anoreksia ve bulimia nervosa gibi hastalıklarda görülür.Bu hastalıklardan başka alkol bağımlılarında ve kronik bulantı şikayeti olan bireylerde de aynı belirtiler görülmektedir.

ErozyonDiyete bağlı olarak gelişen erozyon lezyonları,alt ve üst

anterior dişlerin labial yüzeylerinde görülür.Erozyon lezyonlarında erken dönemde pürüzsüz görünüm söz

konusu olup, yüzey konturu kaybedilmemiştir. Dişteki kayıp arttıkça,daha az mineralize ve daha çözünür haldeki

dentin dokusu açığa çıkmaktadır. Bu tür vakalarda dişlerde hassasiyet gelişmektedir.

“Gastroözofajial reflü”ye bağlı gelişen erozyon,üst dişlerin palatinal ve okluzal yüzeylerinde ve alt posterior dişlerin bukkal ve okluzal yüzeylerinde iç bükey lezyonlar şeklinde görülür.

Reflüye bağlı asit erozyonu

Kolaya bağlı asit erozyonu

AbrazyonÖğütme, silme veya kazıma gibi mekanik

olaylarla, dokunun veya yapının aşınmasını ifade eder.

Dental abrazyon veya abrasio dentium ise,ağızda dişlerle temas eden yabancı cisimlerinyarattığı aşırı mekanik yük ile oluşan diş sert dokularının patolojik kaybıdır.

Abrazyonu, dişlerin birbirine temas etmesi dışındaki faktörler nedeniyle diş yapısında ve restorasyonlarda meydana gelen aşınma olarak da tanımlayabiliriz.

AbrazyonEtyoloji;

Dental abrazyon, bazı alışkanlıklara ve mesleki özeliklere bağlı olarak gelişebilir.Örneğin pipo içenlerin, dişleriyle kuruyemiş veya fındık kıranların, tırnak yeme alışkanlığı olan kişilerin dişlerinde insizal kenarlarda aşınma görülebilir.Marangozlar, terziler ve müzisyenler de meslekiözellikleri nedeniyle dişlerinde en fazla aşınma görülen kişiler arasında yer alırlar.

Dental abrazyonun servikal bölgelerde en sık görülme nedeni diş fırçalama ve bununla ilişkili faktörlerdir. Diş fırçalama işlemi sırasında, hastaya ve diş fırçalamak için kullanılan materyallere ilişkin bazı değişkenlerin, abrazyonun yaygınlığının etki ettiği bilinmektedir.Bu değişkenler diş dokusundaki aşınmayı artırmaktadır.

AbrazyonI) Hastaya ilişkin değişkenler :

Diş fırçalama yöntemleri Diş fırçalama kuvveti Diş fırçalamaya harcanan süre Diş fırçalama sıklığı Diş fırçalamanın başlatıldığı bölge ve dişlerin dental

arktaki pozisyonları

II) Kullanılan materyallere ilişkin değişkenler: Diş fırçasının şekli ve kıl sertliği Kullanılan diş macununun aşındııcı özelliği ve miktarı

Abrazyon I. Hastaya ilişkin Değişkenler

a) Diş Fırçalama Yöntemleri Diş fırçalama tekniklerinde diş yüzeyinin fırça ile ilişkisi farklı

şekilde olabilmektedir. Bergström ve Lavested adlı araştırmacılar diş fırçalamanın dairesel teknikle yada vertikal yönde titreşim hareketleriyle yapılmasını önermişlerdir.

b) Diş Fırçalama Kuvveti Servikal abrazyon lezyonlarının oluşumunda fırçalama kuvveti

önem taşımaktadır. Fırçanın aşırı kuvvetle uygulandığı bölgelerde aşınmaya rastlanır. Bu durum dental arkın bazı bölgelerinde daha belirgin izlenebilir. Premolar dişlerin daha sık etkilenmesinin nedeni, fırçalama kuvvetlerinin direkt olarak en fazla bu dişlere gelmesidir.

Abrazyonc) Diş Fırçalamaya Harcanan Süre

Ağız içinde bütün diş yüzeyleri eşit sürede fırçalanmamaktadır. Bazı dişler diğerlerine göre daha uzun süre fırçalanırlar ki bu durumdan en çok etkilenen dişler premolar ve kaninlerdir.

d) Diş Fırçalama Sıklığı Yapılan çalışmalarda, diş fırçalama sıklığının ve dişle fırça

arasındaki temas süresinin aşınma derecesini etkilediği gösterilmiştir. Günde iki defadan fazla diş fırçalamanın, abrazyon lezyonlarının oluşmasında etkili olabileceği düşünülmektedir.İyi bir oral hijyene sahip yaşlı bireylerde,derin aşınma lezyonlarının görülme nedeninin fırçalama sıklığıyla ilgili olduğu söylenebilir

Abrazyone) Diş fırçalamanın başlatıldığı bölge ve dişlerin dental

arktaki pozisyonları Lezyonların daha çok ağzın sol tarafında görülme eğiliminin

nedeni, toplumda sağ elini kullanan kişilerin baskın olmasındandır. Sağ elini kullanan kişiler fırçalama işlemine doğal olarak ağzın sol tarafından başlarlar. Yapılan çalışmalarda dişlerin dental arktaki pozisyonlarının abrazyon lezyonları ile ilişkili olduğu gösterilmiştir,eğer dişler arkın önünde konumlanmışlarsa travma ve aşınmaya daha fazla maruz kalmaktadırlar

Abrazyon II.Kullanılan materyale ilişkin Değişkenler

a) Diş Fırçasının Şekli ve Kıl Sertliği Diş fırçaları, kılların yapıldıkları materyalin tipi, sertliği, boyutları ve fırça başındaki yerleşimlerine bağlı

olarak sayısız varyasyon gösterebilirler.İngiltere Standartlar Enstitüsü, diş fırçalarının kıllarını yumuşak, orta sertlikte ve sert olarak sınıflandırmıştır. Yeni geliştirilen diş fırçalarında kıllar boyut olarak ve yerleşim açısından farklı şekillerde kombine edilmişlerdir. Ayrıca fırçanın boyun ve baş açıları ve sapının şekli de değişebilir.Fırça kılları ve diş macunu arasındaki etkileşim de çok önem taşımaktadır. Sert bir fırça yumuşak olana göre standart bir macunla birlikte kullanıldığında daha aşındırıcıdır.

b) Diş macunlarının aşındırıcı özelliği Diş macunlarının içeriğinde bulunan deterjan ve aşındırıcılar dişte madde kaybına neden olurlar.Diş

macunlarında bulunan aşındırıcılar, bakteriyal plağın hızlı ve etkin şekilde dişten uzaklaştırılmasında, bunun yanı sıra dişlerde meydana gelen renklenmelerin giderilmesinde önem taşırlar.Ayrıca diş macunu kullanımı, fırçalama süresini oldukça azaltmaktadır. Bununla birlikte diş macunu, su yada ağız sıvılarıyla yumuşatılmadan önce daha fazla aşınmaya neden olabilmektedir.Bu görüş doğrultusunda, bireylere dişlerini fırçalamaya, dişlerin okluzal yüzeylerinden başlamaları önerilmektedir. Böylece diş macununun aşındırıcı etkisinden servikal bölgeler daha az etkilenirler.

AbrazyonAbrazyon lezyonları, klinikte dişlerin insizal,

okluzal ve servikal yüzeylerinde kama ve çanak şeklinde pürüzsüz ve parlak yüzeyler olarak gözlenirler.

Servikal bölgelerde görülen kama şeklindeki lezyonlar dişetine paralel olarak uzanırlar.Bu lezyonlar genellikle üst kanin ve premolar dişlerin bukkal yüzeylerinde gözlenmektedir.

AbfraksiyonDişlerde tüberküller arası esneme hareketinebağlı olarak gelişen servikal lezyonlar, abfraksiyonterimi ile isimlendirilmiştir. Abfraksiyon lezyonları, dişlerin biyomekanik kuvvetlerden

etkilenmeleri sonucu özellikle servikal bölgelerde meydana gelen aşınmalardır.

Çürüksüz servikal lezyonlar, mine-sement birleşimindeki sert dokunun kaybı ile karakterizedir.Uzun yıllardan bu

yana bu lezyonların abrazyon ve/veya erozyonun etkileri sonucu oluştuğu bilinmektedir.

Abfraksiyon Diş esnekliği, okluzal kuvvetler altında lateral veya aksiyel bükülme olarak

tanımlanmaktadır.Dişlerde meydana gelen bu esneme, mine ve onu destekleyen dentin dokusunda çatlakların oluşmasına ve doku kaybıyla sonuçlanan hidroksiapatit kristalleri arasındaki bağların yıkılmasına neden olan, çekme ve sıkıştırma kuvvetleri meydana getirir.

Dişlerde görülen abfraksiyon lezyonlarının,dişin uzun aksına yüklenen okluzal kuvvetlerin ekzantrik olarak yayılmasının bir sonucu olduğu düşüncesi vardır. Buna göre parafonksiyonel kuvvetler, bir veya birkaç dişi güçlü çekme, sıkıştırma ve kesme tipi kuvvetlere maruz bırakmaktadır. Okluzal kuvvetlere bağlı deformasyonlar, servikal bölgelerde çekme ve sıkıştırma kuvvetleri oluştururlar.

Abfraksiyon lezyonları, genellikle keskin kenarlı, pürüzsüz ve kama şeklinde yüzeyler olarak görülürler. Bu lezyonlar tek bir dişte oluşabildiği gibi bazen birkaç dişte de gözlenebilir

Dİş Aşınmalarının TedavileriAşınma lezyonlarının oluşumunu engellemek ve

diş dokusu kaybını en aza indirgemek için pek çok yöntem izlenmektedir. Öncelikle hekimler diş aşınmasının varlığını görebilmeli, lokalizasyonunu ve şiddetini saptamalı, nedenlerini bulmalı,daha sonra tedavi yaklaşımı belirlenmelidir.Aşınma lezyonları, genellikle diş hekimleri tarafından yapılan olağan dental kontroller sırasında teşhis edilirler.

Lezyonlar, fizyolojik veya patolojik olabilmektedir. Patolojik diş aşınmalarının teşhisinde bize rehber olabilecek birtakım belirleyici kriterler vardır. Bunlar: 1. Aşınma sonucu dişlerde hassasiyet görülmesi2. Dentin dokusunun açığa çıkması3. Dişlerin servikal bölgelerinde kama şeklindekayıpların oluşması4. Dişlerin insizal yada okluzal yüzlerinde çukurbölgelerin meydana gelmesi5. Dişin pulpa dokusunun açığa çıkması6. Diş aşınmasına bağlı olarak dişin canlılığını yitirmesi

Aşınma şiddetinin belirlenmesinde, lezyonun sadece mine dokusunda mı olduğu, dentin dokusuna inip inmediği, sadece bir dişi mi yoksa pek çok dişi mi etkilediği değerlendirilmelidir.

Aşınma lezyonlarının tedavisi genelikle etyolojiye bağlı olarak yapılır. Bunun için hekim, ilk önce aşınmanın nedenlerini bulmaya yönelik kapsamlı bir anamnez almalıdır. Hastanın medikal ve dental hikayesinin alınması sırasında, klinik görünüm bizi yönlendirebilir. Örneğin, üst dişlerin palatinal yüzeylerini, arka dişlerin okluzal yüzeylerini kaplayan bir aşınma mevcutsa buna neden olan faktörün mide asitleri olduğu düşünülmeli ve hastaya buna yönelik sorular sorulmalıdır.

Eğer hastanın tüm arka dişlerinin okluzal yüzeylerinde aşınma görülüyorsa bu bize bruksizmi düşündürmelidir.Dental hikayede hastanın beslenme alışkanlıklarını da sorgulamak gereklidir. Asitli yiyecek ve içecekleri tüketip tüketmediği mutlaka belirlenmelidir.

Bazı alışkanlıklara bağlı olarak aşınmalar gözlenebilir. Bu nedenle, kişinin diş fırçalama gibi oral hijyen alışkanlıkları dahil olmak üzere tütün çiğneme, pipo kullanma, tırnak yeme gibi kötü alışkanlıkları da belirlenmelidir.

Aşınma lezyonlarını her zaman tek bir nedene bağlamak oldukça güçtür. Lezyonların oluşumunda pek çok etken rol oynayabilir.

Aşınma lezyonlarının önlenmesi ve tedavi edilmesi konusunda pek çok yaklaşım önerilmektedir.

Bunları iki ana başlıkta toplamak gerekirse: 1. Korumaya yönelik yaklaşımlar 2. Tedaviye yönelik yaklaşımlar

I. Korumaya Yönelik YaklaşımlarDiş aşınmaları, ağızda görülen diğer patolojiler gibi erken teşhis

edildiklerinde sadece koruyucu önlemler alınarak tedavi edilebilirler. Bu koruyucu önlemlerden bazıları şunlardır:

a) Beslenme Alışkanlıklarının Değiştirilmesi Uzun yıllar boyunca edinilen alışkanlıkların bir anda değiştirilmesi

oldukça zordur. Bununla birlikte, kişinin beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesinin,hem diş çürüklerinin hem de aşınma lezyonlarının engellenmesinde büyük önem taşıdığı bilinmektedir. Örneğin, asitli yiyecek ve içecekler dişlerde erozyon meydana getirirler. Kişilere bu tür besinlerin alımının kısıtlanması ya da ana öğünlerle birlikte tüketilmesi önerilebilir. Özellikle asitli içeceklerin ağızda bekletilmeden içilmesine dikkat edilmelidir. Uyarılmış tükürüğün tamponlama kapasitesi ve bikarbonat içeriğinin,uyarılmamış tükürükten oldukça yüksek olması özellikle erozyon lezyonlarının önlenmesinde büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle şekersiz yada tatlandırıcı içeren cikletler tükürük akış hızını artırarak, ağız içi pH’sının hızla yükselmesini sağlarlar.

b) Diş Fırçalama Alışkanlıklarının Değiştirilmesi Dişlerin yanlış teknikle ve aşırı kuvvet uygulanarak fırçalanması aşınmaya

neden olur. Bu nedenle, hastalara dişlerini nasıl fırçalamaları gerektiği ayrıntılı bir şekilde anlatılmalıdır. Ayrıca besinlerde varolan ya da mideden gelen asitlere maruz kalan mine dokusu aşınmaya karşı dirençsiz hale gelmektedir. Bu nedenle kişilere asidik yiyecek tüketimi veya regürgitasyon sonrası dişlerini hemen fırçalamamaları tavsiye edilmelidir.Düşük aşındırıcı içerikli diş macunlarının seçilmesi de aşınmaların engellenmesinde önem taşır

c) Okluzal Uyumlama ve Koruyucu Splint Uygulamaları Aşınma lezyonlarının oluşumunda etkili olan prematür kontakların

giderilmesi amacıyla okluzal uyumlama düşünülebilir. Ayrıca bruksizm gibi vakalarda dişlere gelen okluzal stresleri en aza indirmek için splint ve gece koruyucusu uygulamaları yapılabilir

II. Tedaviye Yönelik YaklaşımlarDiş aşınmalarının tedavi planlamasında, lezyonların

klinik görünümleri ve hastanın şikayetleri göz önünde bulundurulmalıdır.

Dişte, aşınmaya bağlı duyarlılık varsa, dişin yapısal bütünlüğü tehlike altındaysa, aşınma lezyonu estetik açıdan sorun yaratıyorsa ve pulpanın açığa çıkma riski varsa tedavi kaçınılmaz hale gelir.

a) Duyarlılık Giderici Tedavilerin UygulanmasıDişlerin servikal bölgesinde belirgin bir aşınma olmamasına rağmen, hastanın duyarlılık şikayeti olabilir.Bu duyarlılığın giderilmesinde pek çok farklı yöntem uygulanmaktadır. Bunlar: 1) Duyarlılık Giderici Diş Macunlarının Kullanılması Duyarlılık giderici diş macunlarının içeriğinde bulunan,

potasyum nitrat, stannöz florür, potasyum ve demir oksalatlar gibi mineraller çökelerek dentin tübüllerinin tıkanmasını sağlar. Bu tedavi yöntemi ile 1-3 ay sonra olumlu sonuçlar eldeedildiği bildirilmiştir. Ancak, ağız içi asiditesi değiştiğinde denge yeniden bozulur ve duyarlılık tekrarlayabilir.

2) Duyarlılık Giderici Verniklerin Uygulanması Florürlü verniklerin, potasyum oksalat içeren preparatların,

HEMA ve gluteraldehit içeren ajanların kullanılması, hastanın duyarlılık şikayetini kısa süreli de olsa geçirebilmektedir

3) Topikal Florür Uygulamaları Topikal florür uygulamaları, dişte meydana gelen duyarlılığın

azalmasını sağlar.İyontoforez yöntemi ise klinikte uygulanan teknik hassasiyet gerektiren bir tedavi şeklidir. Bu yöntemde sodyum florür düşük şiddette elektrik akımıyla dentin tübüllerine uygulanmaktadır.

4) Dentin Bağlayıcı Ajanların Uygulanması Duyarlılık görülen yüzeylerde, dentin yüzey koşullarının

değiştirilmesini takiben primer uygulayarak doldurucu oranı düşük bir bağlayıcı ajanın dentin tübüllerinin içine girmesini sağlamak etkili bir tedavi yöntemidir. Bağlayıcı ajanın florür salımı yapması tedavinin olumlu etkisini fazlasıyla artırmaktadır

5) Lazer Uygulamaları Son yıllarda dentin duyarlılığının giderilmesi için lazer

uygulamaları yapılmaktadır. Lazer,dentin sıvısındaki plazma proteinlerini koagüle ederek çökelmesini sağlamakta ve dentin tübül uçlarını tıkamaktadır

b) Restoratif Tedavi Seçenekleri Diş aşınmalarının restorasyonunda pek çok farklı materyal ve teknik

kullanılmaktadır. Yapılan restorasyon ile dişin dayanıklılığının arttırılması,servikal bölgede oluşan stresin azaltılması,hassasiyetin engellenmesi, pulpanın korunması ve estetiğin sağlanması amaçlanmaktadır.

Çürüksüz servikal lezyonların tedavisinde,restoratif materyal olarak geleneksel tipte cam iyonomer simanlar, rezin modifiye cam iyonomer simanlar, poliasit modifiye kompozit rezinler(kompomer) ve farklı türde ve oranda doldurucu partikül içeren kompozit rezinler tercih edilmektedir.

Servikal lezyonların restorasyonunda pek çok farklı materyal kullanılmaktadır. Bunlardan geçmişte en çok tercih edilenler, geleneksel tipte cam iyonomer simanlar ve rezin modifiye cam iyonomer simanlar iken, günümüzde poliasit modifiye kompozit rezinler (kompomer) ve farklı türde ve oranda doldurucu partikül içeren kompozit rezinler de sayılabilmektedir

Kompozit rezinler, diş renginde olmaları ve dentin adeziv sistemlerle dişe bağlanabilme özellikleri nedeniyle, aşınma lezyonlarının restorasyonunda sıklıkla kullanılmaktadır. Çürüksüz servikal lezyonların restorasyonunda, dişe gelen kuvvetler karşısında esneyebilme özellikleri nedeniyle, elastisite modülü düşük olan materyallerin kullanılması önerilmektedir.

1996 yılının sonlarında elastisite modülleri düşük olan akışkan (flowable) kompozitler piyasaya sürülmüştür. Bu materyaller, restorasyona gelen kuvvetler karşısında plastik deformasyona uğrayabilir ve polimerizasyon büzülmesinin oluşturduğu stresleri abzorbe edebilirler. Bu özelliklerinden dolayı çürüksüz servikal lezyonların restorasyonlarında kullanılmaları önerilmektedir

Çok ilerlemiş aşınma lezyonlarda ise laminate veneer uygulamaları, kron ya da köprü yapılması gibi restoratif yaklaşımlar tedavi seçeneği olarak değerlendirilebilir.

Dinlediğiniz için teşekkürler….

8.Staj Grubu Hülya BALTACI 05-13 M.Çağrı SARIBAŞ 05-36 Sevda KURT 05-37 Elif BİLGİR 05-38 İbrahim Şevki BAYRAKDAR 05-42