Upload
serkan-korhan
View
224
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Geriatrik bakım ve palyatif bakım ihtiyacı
Dr. Volkan ATMIŞ
Palyatif bakım
• Dünya sağlık örgütüYaşamı tehdit eden hastalıklarla ilişkili
problemerle karşılaşan hastaların ve hasta yakınlarının
Ağrı, fiziksel, psikososyal ve ruhsal sorunlarınıErken tanıma ve etkili değerlendirmeler
yaparak önlenmesi veya giderilmesi yolları ile Yaşam kalitesini arttıran, bir yaklaşımdır
• Ağrı ve rahatsızlık veren diğer semptomlarda azalmayı sağlar
• Yaşamı destekler ve ölümü normal kabul eder• Ölümü hızlandırmayı veya ertelemeyi amaçlamaz• Hasta bakımının psikolojik ve manevi yönlerini entegre
eder• Hastalara ölüme kadar olabildiğince aktif kalabilecekleri
bir destek sistemi sunar• Hasta ailesine hastalarının hastalığı ve kaybının
üstesinden gelmeye yardımcı bir destek sistemi sunar
• Hasta ve hasta yakınlarının ihtiyaçlarını belirlemek için ekip halinde çalışır; gerekirse hasta kaybı durumunda desteği de kapsar
• Yaşam kalitesini arttırır ve hastalık seyrini olumlu etkileyebilir
• Hastalığın erken döneminde, kemoterapi veya radyoterapi gibi yaşamı uzatıcı tedavilerle beraber uygulanabilir ve sıkıntılı klinik komplikasyonların daha iyi anlaşılması ve yönetimi için gerekli değerlendirmeleri içerir
Bakanlığımız
• Önce kendi yaşadığı yerde bakım hizmeti• Kür şansı olan veya olmayan• Sadece hastaları değil yakınlarını da kapsayan• Teşhis ile başlayıp ölümden sonra da devam
eden• Akut subakut kronik• Fiziksel, manevi (dini-psikososyal)/maddi
• Hospis değildir• Yaşam sonu desteği değildir
Yaşam uzatıcı tedavi
Palyatif bakım
Hospice
Ölüm
Kimlere palyatif bakım?
• Hayatı tehdit eden veya yaşam süresini kısıtlayıcı hastalığı olanlarda:
Sürpriz sorusu: hasta 12 ay içinde ölürse şaşırmayacaksanız
Sık hastane başvurusuBaşvuruya sebep olan fizik veya psikolojik semptomKomplike bakım ihtiyacıFonksiyon kaybı, beslenme yetersizliği veya
istemsiz kilo kaybı
Huzurevi veya yaşlı bakım merkezinden başvuru
Yaşlı hasta, kognitif bozukluk, akut kalça kırığıMetastatik veya lokal ileri kanserEvde kronik oksijen ihtiyacıHastane dışı kardiyak arrestHospis programına alınmaİleri bakım planlamasının yapılmamış olması
Palyatif bakım türleri
• Hospis bakımı• Palyatif bakım programları• Ayakta tedavi palyatif bakım programları• Toplum palyatıf bakım programları
Palyatif bakım nelerden oluşur
• Fiziksel semptom değerlendirilmesi• Psikolojik, psikiyatrik ve kognitif semptom
değerlendirilmesi• Sosyal/ekonomik değerlendirme• Manevi değerlendirme• Hastalık ve hastalık prognoz ve tedavi
opsiyonlarının anlaşılması• Bakım koordinasyonu ve devamlılığı
Semptom değerlendirilmesi• Ağrı• İştah kaybı• İnkontinans• Solunum sıkıntısı• Ülser, ağız kuruluğu• Günlük yaşam aktivitesi• Zayıflık veya yorgunluk • Ağız kuruluğu• Disfaji, bulantı,kusma• Kabızlık, ishal• Kollarda bacaklarda şişlik
• Uykusuzluk/uyku hali• Endişe, sinirlilik, korku• Üzüntü, çaresizlik• Kafa karışıklığı• Anlaşılmama ve hastalık
kontrolünü kaybetme• Hazır hissetmeme• Aile, arkadaş ve sağlık
kurumundan beklenti artışı• Tanrı tarafından
cezalandırılmış hissetme
• Hastanın ve yakınlarının semptom algılarının farklı olması• Hastaların semptomları olduğundan az söylemesi veya
hiç söylememesi• Çoğu semptom multifaktöriyel olabilir• Sağlık sistemine güven kaybı• Kültürel faktörler• Dil• İletişim güçlüğü• Sağlıkçıların semptom sıklığının farkında olmaması
Sosyal/ekonomik değerlendirme
• Hastanın ailesi ve bakıcısının değerlendirilmesi• Finansal durum ve toplum baskısının
değerlendirilmesi• Aileden beklenti ve aile için isteklerin
değerlendirilmesi• Evde ne tip ihtiyaçların olduğunun
belirlenmesi (yemek, alışveriş, ulaşım)
Manevi/ruhsal değerlendirme
• Hastanın kişisel değerleri, ilişkileri, yaşam ve ölüme verdiği anlam değerlendirilmeli
• Dini inançlar değerlendirilmeli• Hastaya verilecek olan tedavilerin hastanın
inançlarıyla örtüşüp örtüşmediği değerlendirilmeli
• Sürekli ulaşabileceği kişiler olmalı
Hastalık, prognoz ve tedavi opsiyonlarının anlaşılması
• Otonomiye saygı ve aydınlatılmış onamın temelidir
• Hasta kapasitesi ve yeterliliğiAnlamaTercihin ifade edilebilmesiDeğerlendirmeMuhakeme
Bakım koordinasyonu ve devamlılığı
• Sağlık merkezi veya ekibin değişmesi tıbbı hata olasılığını arttırır, tedavinin bölünmesine veya tekrarlanmasına sebep olabilir. Travma, konfüzyon ve istenmeyen tedavilerinin önlenmesi için bilgilendirme
Hasta ve yakınlarının mevcut durumu ve prognozu anladıklarından emin olma
Mevcut semptomların ve bunlara yönelik tedavi planlarının tekrar üstünden geçme
Takip planının ve taburculuk sonrası lüzumu halinde nasıl iletişim kurulacağının anlatılması
Geriatrik bakım• Kısa dönem hedefler: Semptom kontrolü Bölümler arası koordinasyon Kişisel güvenlik Yaşam koşularının değerlendirilmesi• Orta dönem hedefler: (1-5 yıl) Koruyucu hekimlik Hastalık kontrolü Psikolojik değerlendirme İşbirlikçi yaklaşım• Uzun dönem hedefler Kötüleşme durumunda yapılacakların belirlenmesi
Palyatif bakım gerekli mi?
• Erken dönemde başlandığında hasta kliniğini düzeltir, yaşam süresi ve yaşam kalitesini arttırır
• ABD, Kanada, İngiltere, İrlanda, Avustralya ve Yeni Zelanda
• Hasta semptomlarında düzelme• Hospitalizasyonda azalma ve hastanın evinde
yeterli ve güveni bakımının sağlanması• Hasta ve aile tatmininde artış
• Uzamış yas ve postravmatik stres bozukluğunda azalma
• Gereksiz hospitalizasyon, girişim ve hastane masrafında azalma, yoğun bakım ve acil servis başvuru sayısı ve yatış süresinde azalma
• Yaşam kalitesinde artma ve yaşam süresinde uzama
Başvuruya engel nedir?
• Hasta ve yakınlarının palyatif bakım merkezleri varlığından haberdar olmaması
• Klinisyenlerin palyatif bakımı yaşam sonu destek ile eş değer sanması
• Palyatif bakıma başvurulduğunda hastanın tıbbı tedavisinin sonlandırılacağının düşünülmesi
• Yetersiz hasta kaynakları• Masrafların karşılanamaması• Yetersiz servis ve doktor
Etik konular
• Otonomiye saygı• Fayda sağlamak• Zarar vermemek• Adalet• Gerilimi azaltmaya çalışmak, ailenin bakış açısını
anlamak, esnek olmak, empati yapmak, hastanın ne isteyeceğini konuşmak, kendi görüşlerinizi sunmak, aile ve hastanın ne kadar bilmek istediğini öğrenmek
Geriatrik palyatif bakım
• Kronik hastalığı olan yaşlılarda semptom sıklığı• Semptom tedavisi ve sonuçları• Psikolojik ve manevi iyilik hali• Yaşam kalitesi ve bakıcı yükü• Hizmet sunumu• Geriatrik palyatif bakım
Geriatrik palyatif bakım ihtiyacı
• Tipik hasta 55 yaşında iki çocuk annesi olan over kanserli hasta
• 84 yaşında, dul, ileri kalp yetmezliği, diabetes mellitus, osteoartrit, minimal kognitif bozukluk ve kırılganlık
• Primer hastalığın tedavisi• Kronik medikal durum ve komorbiditelerin
kontrol altına alınması• Geriatrik sendromların düzenlenmesi• Fiziksel ve psikolojik durumunun
değerlendirilmesi• Bakım hedefleri ve tedavi planlarının
ayarlanması
Ek olarak
• Bakıcının ihtiyaçları farklı• Bakıcı sıklıkla kendi ailesi, iş sorumlulukları ve
medikal sorunları olan insanlar• Palyatif bakım süresi belli değil• Birçok branş ve hastane arası transfer• Hayatın son ayları
Geriatrik palyatif bakım kısıtlılıkları
• Semptom sıklığı• Semptom tedavilerinin sonlanımı sonuçları• Semptom tedavisinin kanıta dayalı sonuçları• Psikolojik/manevi/yaşam kalitesi• Hastaya hizmet götürülmesi• Geriatrik palyasyon için yetersiz skala• Palyatif bakımla ilgilenen yetersiz doktor