554
1963 – 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI TẬP III Tuyển tập của 99 tác giả và những lời Phê phán của 100 Chứng nhân về chế độ Ngô Đình Diệm

1963-2013 Năm Mươi Năm Nhìn Lại (Tập 3/3)

  • Upload
    ttnxyz

  • View
    1.338

  • Download
    6

Tags:

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Tuyển tập của 99 tác giả và những lời Phê phán của 100 Chứng nhân về chế độ Ngô Đình Diệm. Nhà xuất bản Thiện Tri Thức Publications 2013 , USA

Citation preview

  • 1. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 1 1963 2013 NM MI NM NHN LI TP III Tuyn tp ca 99 tc gi v nhng li Ph phn ca 100 Chng nhn v ch Ng nh Dim
  • 2. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 2
  • 3. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 3 Thomas Ahern, Jr. V Bng o Vn Bnh Nguyn Vn Bng Peter Brush Nguyn Tr Cm Nhm Caravelle Niguel Cawthorn V Ng Chiu V Hong Chng L Cung Tiu Dn Ng Dip Cao Th Dung L Nguyn Diu Trn Quang Diu Trn Quc i Phan Quang n Chnh o Cao Hu in Lng Hu nh Trn Kim on Trn Vn n Phan Lc Giang ng Gp Gi Bobby Ghosh Nguyn Phan Hong L Mnh Hng Nguin Ngu KHHB Bi Kha Nguyn Kha Vn Xa H S Khu Bo Quc Kim Phan K Php Lc Trn Lm Thi Kim Lan Nguyn Lang Nguyn Hin L Lchsvitnam.info Trn Hng Lin Khc H Linh Trnh B Lc Hng Quc Lc L Nguyn Long Chnh Lun Phm Trng Lut V Ti Lc Nguyn Ly Avro Manhattan Honh Linh Mu Minh Khng V Vn Mu Trn Chung Ngc nh Nguyn Minh Nguyn L Chn Nhn L ng Nhin Qun Nh Trn Ngc Nhun Hong Nguyn Nhun L Xun Nhun O.V.V. James Olsen Lloyd Phm Nguyn Hu Phim Nguyn K Phong Trn Gia Phng Nguyn Phng L Qun Phng Qun Nguyn Mnh Quang V Vn Su Nguyn Tng Tm Minh Tn Nguyn Thi L Quang Thi Nguyn Hy Thn Minh Thnh Nguyn Tng Thit Cao Huy Thun Ng nh Thc Vn Th Trn Vn Thng Trn Tam Tnh Ng c Trit Nguyn Vn Trung Nguyn Quc Tun Nguyn Tng Phm Tng H Hu Tng Trn Th Vnh Tng L Tuyn Phm Qu Vinh VirtualArchivist VTruong Huyn V Hn Phong Quc V Nguyn Hnh Hoi Vy Erich Wulff v Li ph phn ch Ng nh Dim ca 100 Nhn chng
  • 4. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 4
  • 5. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 5 DN NHP Na th k trc y, ti min Nam Vit Nam, mt bin c bi hng lm chao nghing lch s v tr thnh mt trong nhng du n quan trng trong dng sinh mnh dn tc vo h bn th k th hai mi. Bin c l s sp ca ch c ti Ng nh Dim, ko theo s ph sn ca mt sch lc ci o cp quc gia ca Cng gio La M ti min Nam Vit Nam. 1963 2013! Nm mi nm tri qua Mt na th k l khong thi gian di c th sot xt v suy nghim xem t bin c ta rt ra c nhng bi hc lch s g. Tuy nhin, trong nc, t lu, khng c mt cng trnh quy m no nghin cu v trnh by mt cch ton din, nghim tc v cp nht hn v ch Ng nh Dim. Cn hi ngoi, mt vi tr thc Cng gio c n lc xt li bn cht v thnh qu ca ch ny, nhng v phi mo ha lch s bin minh cho chy ti nn nhng tc phm ca h va khng c gi tr lch s va thiu tiu chun tr thc. Trong tnh hnh , s hnh thnh Tuyn Tp ny l mt ng thi tr thc ch yu nhm ng gp vo 4 n lc: 1. Th nht l c kt li thnh mt chng liu lch s t c hai gc chng nhn v vn bn, ng gp thm vo vic kin ton cc nghin cu tng lai v ch Ng nh Dim. 2. Th nh l lm sng t mt s ng nhn dy ln v nhng bin ng sau trn t nc ta, khin s tht v tnh b bin dng ng sau nhng lng knh v bi m do mt s ngi Vit v ngi nc ngoi v tnh hay c to ra. 3. Th ba l nhn din phn bin mt s xuyn tc v mo ha lch s ca tn d ch Ng nh Dim ti hi ngoi ang tm cch nh tro s tht chy ti qu kh. N lc ny c th l m mu, di hnh thc ny hay hnh thc khc, thit lp mt ch Dim khng Dim trong tng lai ti Vit Nam. iu bt hnh ny, nu xy ra, th s ch v li ch ca mt thiu s gio quyn m i ngc li li ch ca ton th Dn tc.
  • 6. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 6 4. V th t l n lc trao gi mt bi hc cho th h tng lai cnh gic h ng bao gi cho mt ch nh ch Dim xut hin trn qu hng ta na. V bn l do k trn, Tuyn Tp ny s khng c bn m ch in vi mt s lng gii hn gi tng nhng c nhn hoc nh ch no nghin cu ch ny m thi. Trong qu trnh hnh thnh Tuyn Tp, vic thu thp ti liu (m a s c ph bin rng ri trn Internet t nhiu nm qua) v lin lc vi cc tc gi xin php l mt iu v cng kh khn, hu nh l bt kh thi nn xin cc tc gi thng cm v rng lng tha th. Nht l khi c mt s t bi vit xut x t trong nc v/hoc c ph bin (trn bo giy) t trc 1975. Cho nn 122 bi vit ca 99 tc gi, v 100 li nhn nh v ch Ng nh Dim trong Tuyn Tp ny, d ch l mt s lng rt nh trong hng ni ti liu c trong ln ngoi nc, nhng c l cng nhn din c nguyn nhn, m t c bn cht v nh gi c cng ti ca ch ny ri. Ni dung cc bi vit c phn b thnh 8 Chng l d truy cu theo tng ch hn l theo mt cu trc trnh by nht nh no . V v Tuyn Tp di hn mt ngn su trm trang nn s c chia thnh 3 Tp, pht hnh trong nm 2013 nh du mc 50 nm nhn li. Cui cng, chng ti xin trn trng cm t nhng tc gi c bi trong Tuyn Tp 1963-2013 Nm Mi Nm Nhn Li ny. Nhng tc gi , mt hay cn sng, a s l nhng chng nhn v cng l, trong nhiu trng hp, nhng nn nhn, cho nn ting ni ca h th trung thc, cn c ph bin rng ri v bo lu lu di. Trn trng, Nh Xut bn Thien Tri Thuc Publications P.O. Box 4805 Garden Grove, CA.92842-4805 - USA
  • 7. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 7 MC LC Dn Nhp..5 Mc lc.7 TP I Chng Mt - TI T TNG H Phi dn tc th th no cng Phn dn tc Nguyn Mnh Quang - Trn Th Vnh Tng - L Nguyn Diu Trn Tam Tnh - Nguyn Hnh Hoi Vy - V Ng Chiu - Ng nh Thc Vn Th - Chnh o Chng Hai V U NN NI on trng ai c qua cu mi hay Trn Lm - V Vn Mu - Nguyn Hy Thn - H Hu Tng - Cao Th Dung - Nhm Caravelle - L Xun Nhun - Trn Vn n - O.V.V - Ng Dip - Nguyn Phng - Phan Lc Giang ng - Trn Ngc Nhun - V Vn Su - Nguyn Hin L - Huyn V - V Bng - Phan Quang n - Tp ch Gp Gi s 112, 7-2-2003 - Trnh B Lc - Phm Tng - Virtualarchivis - Bobby Ghosh - Phm Trng Lut - Nguin Ngu - Virtualarchivis - Nguyn Hu Phim - Khc H Linh - Nguyn Tng Tm - V Hong Chng - Ng c Trit - L ng Nhin - Honh Linh Mu - L Chn Nhn Chng Ba CHNG NHN LCH S Nghn nm bia ming vn cn tr tr Ph phn ch Ng nh Dim ca 100 Chng nhn
  • 8. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 8 TP II Chng Bn - BNH XE LCH S Thin thi a li Nhn ha Nguyn Thi - Nguyn Vn Bng - Avro Manhattan - Honh Linh Mu - Hi Khng hc Vit Nam - L Mnh Hng - Nguin Ngu - Peter Brush - KHHB - Trn Chung Ngc - Nht bo Chnh Lun 22-7-1964 - L Xun Nhun - Nguyn Hu Ng / Nguyn Vn Trung Chng Nm - MA GIA BAN NGY Nhng ngy bin v tro tr lch s ca tn d ch Dim Phan K - Vtruong2602 - nh Nguyn - Bo Quc Kim - Minh Thnh - L Xun Nhun - Trn Lm - Chnh o V Ng Chiu Vn Xa H S Khu - Trn Quc i - L Nguyn Diu - Nguyn Tng Thit - Nguyn Mnh Quang - Nguyn Tr Cm - Trn Quang Diu - Trn Gia Phng - Nguyn Phan Hong Lloyd Phm - L Qun Php Lc - Hng Quc Lc. TP III Chng Su KIM CNG BT HOI Hoa sen trong bin la 1- L Pht n 8/5/1963 ti Hu Erich Wulff ..13 2- Chin dch Nc L ca Ng nh Nhu Qun Nh Phm Vn Minh .....27 3- Ma Pht n m mu Chnh o ....30 4- Ph ng 63 Hong Nguyn Nhun ......93 5- Sen ng v Nng H 63 Trn Kim on .111 6- n p Tn gio v cc cuc T Thiu (Vietnam Why Did We Go?, Chng 14), Avro Manhattan ...131 7- K th Tn gio V Ti Lc...136
  • 9. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 9 8- Sinh vin v Hc sinh ng dy Nguyn Lang .....137 9- Quch Th Trang - V sao sng Hn Phng Quc V .........141 10- on Sinh vin Pht t Si Gn Lng Hu nh 146 11- Cuc vn ng chng n p Pht gio nm 1963, Nguyn Lang ...........................................................................150 12- Tng trnh ti Lin Hip Quc (9/1963) Erich Wulff .199 13- Ti sao c cuc tranh u ca Pht gio? V Ng Chiu .....206 14- Pht n 1964 trong K c ngi dn Si Gn Nguyn Ly...208 15- Thm i Thnh T o bn b sng Hng L Quang Thi ....213 16- Vit v C Ha thng Mn Gic v anh Hong Vn Giu,. Cao Hu in .....216 17- Gii thiu schSu thng Php nn 1963 ca Minh Khng V Vn Mu, Minh Nguyn ...221 18- Cun sch b b qun ca Nh bo Thanh Thng Hong: Pht gio u tranh, o Vn Bnh ..230 19- Nhng ngy thng khng qun Thi Kim Lan ..252 20- Mc tiu Cng bng X hi nhn t Phong tro Pht gio 1963, L Cung .261 21- Nhn li cuc Tranh u Pht gio 1963 Trn Chung Ngc ...273 22- Vi iu cn bn v Phong tro Pht gio Cao Huy Thun ...294 Chng By - LA T BI Gi ht la vo xng da b ng 23- Li Dn D ngy 10 thng 6 nm 1963 ca Ha Thng Thch Qung c, lichsuvietnam.info ..307 24- V mt bc th bt ch Nm ca Thch Qung c Phm Qu Vinh .314 25- T Ngn la Thch Qung c Nguyn Quc Tun 319
  • 10. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 10 26- D lun v Cm phc ca Th gii Minh Khng V Vn Mu ..324 27- Sc mnh Bt bo ng nhn t Ngn la Thch Qung c, L Cung ....353 28- Ha Thng Qung c, biu tng v tinh thn Dn tc v o Php ca Pht gio Vit Nam, Trn Hng Lin .......369 29- Vi cm ngh v Thng Ta Thch Qung c V Ng Chiu .374 Chng Tm - GI LI NGHN SAU Suy nghim v mt s bi hc lch s 30- Bt c d khi ng tro tn L Nguyn Long ......391 31- Xin ng tip tc la di lch s na Quang Phc V Vn Su ....403 32- Sng mai chim ht Qun Nh ....408 33- Ch ND, ch Ngc lng dn v Phn thi i, Nguyn Kha ........413 34- Ng nh Dim, By nguyn nhn Tht bi Bi Kha ...438 35- CIA v Vit Nam Cng Ha Thomas Ahern, Jr / Nguyn K Phong ......470 36- Ton tr v Ngoi thuc Cao Huy Thun ......480 37- Ng nh Dim, Mt s nh gi Su tm ca L Xun Nhun .....496 38- Tn Ng nh Dim trong danh sch 100 k Bo ngc trong Lch s nhn loi, Nigel Cawthorne ..519 39- Cm ngh v s Co chung ca mt Ch c ti, Tiu Dn ....524 40- Thng Mi Mt, cht nh n vi bi th thi Dim, Phng Qun ...531 41- Quy lut ca Thng Tm nh mnh L Nguyn Diu .........546
  • 11. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 11 Chng Su KIM CNG BT HOI Hoa sen trong bin la
  • 12. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 12
  • 13. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 13 L PHT N 8/5/1963 TI HU Trch hi k Bc s ERICH WULFF Vit dch: Minh Nguyn Li ngi dch: Bi ny c trch dch t quyn Vietnamesische Lehrjahre (Nhng nm dy hc ti Vit Nam), Suhrkamp Verlag, Taschenbuch Ausgabe , st 73, Germany, 1972, trang 129-142 vi tn tc gi Georg W. Alsheimer, bt hiu ca Bc s ngi c Erich Wulff. BS Wulff dy ti trng i hc Y khoa Hu 1961-1967, trong khun kh vin tr gio dc ca Ty c. V mt s tnh c, tc gi chng kin bin c ti i Pht thanh Hu m 8/5/1963 lm 8 Pht t b cht mt cch th thm v trnh by s kin ny trc y ban iu tra n p Pht gio Vit Nam ca Lin hip quc vo thng 9/1963. ****** Khi ti cng vi Fred, Tun (1), Phng v ngi ch tn H i do n cha T m vo bui ti ngy mng 7 thng 5 (1963), chng ti cm thy c mt iu g c bit ang xy ra. l bui ti trc ngy mng l Pht n ln th 2507. L c nm mu ca Hi Pht gio quc t c treo ln bn cnh nhng cy lng n mu trc mi nh. Ti nhng qun n hay c ph bn ng, ngi ta thy nhiu nhm sinh vin, dn lao ng v cc v ln tui bn l phc ang tho lun mt cch hng say. m hm l mt trong nhng m h u tin trong nm. Sau ci nng chi chan lc ban chiu, nay ngi ta cm thy c thoi mi hn, mc du kh tri cha c du mt cho lm. Nhng mt ng, nhng bc tng v cc mi nh c nung nng sut ngy, nay bt u nh li bt ci nng cho khng kh bao quanh. Nu ngi ta tin li gn nhng vt nng , ngi ta s cm thy chng dng nh ang rung ng. Trn cc con ng ngi ta thy quang cnh ca mt ngy l hi ln. Nhng gia nh vi ng o con ci i n ving thm cc ngi cha trang hong vi nhiu cy lng n hay ng tr mt nhn cc quyn mn vi nhiu nh n non sng chi hay cc hng n kt bng giy y mu sc sc s. Khng kh ging nh l mt ngy
  • 14. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 14 mng l chin thng vy. Fred k cho chng ti nghe do u m c khng kh nh th. Ngy hm trc, c Tng gim mc Ng nh Thc, ngi anh c ca Tng thng Dim, thnh cng trong vic vn ng chnh quyn ban hnh mt cng vn truyn i bng in tn cm treo c Pht gio quc t. Sng hm nay c mt vin cnh st theo o Gia t git xung mt l c treo trn mt hng n nm bn ng. Chiu nay c nhng ton cnh st i vo nhiu nh t nhn v tch thu cc l c b cm. iu ny khng th lm cho gii tng gi Pht gio ngi yn c. H ku gi qun chng Pht t hy n phn i s cm on ny trc ta Tnh trng Thnh ph Hu. Chiu nay c hng ngn ngi biu tnh trc ta Tnh trng v i thu hi li ngay bin php k th kia. ng trc phn ng mnh m bt ng , ng Tnh trng ra lnh cnh st tm thi cho php treo c Pht gio vo dp l mng ngy Pht n ngy mai. ng ta cng thng bo cng cc v lnh o Pht gio rng ng s can thip vo Saign yu cu thu hi li lnh cm on trn. Khng kh tng bng ti hm nay nh th l do kt qu ca cuc biu tnh hi chiu nay. m ng bt u thc c sc mnh ca mnh khi cng nhau tranh u cho mt mc tiu chung. Trong nhng nm va qua, cc ngi bn ca ti nh Tun, Min v Qut (1) k li cho ti nghe v s cng thng ngy cng tng gia ch v Pht gio. Vo thng 3 nm 63 ti c c mt bi vit trn mt t bo Thin cha gio Php ln n thi huynh hoang c thng ca Gio hi Thin cha gio Vit Nam (sau ny vo nm 65 ti c gp tc gi bi bo , linh mc Nguyn ngc Lan ti nh bn ti Raoul). Ngoi ra ti cn nghe ni n nhng kha hc v thuyt Nhn v do c Tng gim mc Thc t chc ti Vnh Long. Rt nhiu cng chc v s quan khng theo o Thin cha cng phi tham d. Nhiu ngi k vng sau khi tham d cc kha hc s c thng quan tin chc nhanh hn, trong s c tng Nguyn vn Thiu sau ny. Ti cng c nghe ni n trng hp nhiu ngi theo phe khng chin Vit minh hay nhng phe i lp chnh tr khc phi i theo o Thin cha khi b cng an lm kh d. Ton b vin tr thc phm ca Hoa k (Chng trnh thc phm v ha bnh) b T chc x hi Thin cha gio v cc linh mc ti cc thn x li dng vn ng ci o trong qun chng Pht t. C mt tin n ni rng Tng gim mc Thc mun i o cho mt phn ba dn s
  • 15. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 15 Vit nam hy vng s c phong lm Hng y. Ti cng bit rng Gio hi Thin cha gio l tn gio duy nht ti Vit nam c cng nhn nh l mt hip hi cng cng, trong khi Pht gio phi bng lng vi t cch ca mt hip hi t, khng khc g mt hi banh. Tuy y l mt iu cn st li t thi Php thuc, nhng nay vn cn c p dng, mc d gii tng gi Pht gio ln ting nhiu ln yu cu thay i. Pht gio phi xin php chnh quyn mi khi mun m mt bnh vin hay trng hc, mun mua t ai xy cha hay t chc cc l hi rc tng Pht mt s b buc m Thin cha gio khng phi tun hnh do tnh cch c bit i. Trong vng hai nm va qua, cc n xin php nh th ca Pht gio ch c chp nhn mt cch kh khn v tha tht , hay ch c cp rt tr ni, gy ra nhiu kh khn v mt t chc. Trong mt quc gia m c ti 80 phn trm dn s t cho mnh l theo Pht gio, mc du ch c khong mt na l tham gia tch cc vo cc nghi l o Pht, trong lc ch c 10 phn trm theo Thin cha gio, nhng c gng ci o hay nhng li ko v quyn li vt cht hay ngh nghip dnh ring cho nhng con chin ngoan o, cng lc vi nhng bin php hnh chnh k th i vi Pht gio tt nhin to nn nhng s bt bnh v lo lng trong qun chng. Tt c nhng cng thng ny Hu, ni trung tm ca Pht gio Vit nam, cha dn n mt s bng n, l do s kho lo ca ngi em t ca Tng thng Dim l ng Ng nh Cn. Mc du t hc, khng ni c ting ngoi ng no, vi lp trng v cng bo th v bi ngoi, ng ta tm c vi cc nh lnh o Pht gio ti a phng mt s ng thun no v mt chnh tr v thc h, v cng c quan im quc gia cc oan. ng ta cng khng phi l mt ngi ngoan o. ng ta chn ngn nhng li khuyn bo ca cc linh mc trong nhng ln xng ti, v h tm cch khuyn ng hy t b nhng chuyn bun go v sng n cho Vit cng cng nh nhng chuyn bun thuc phin. H cng ch trch vic ng ta thanh ton mt cch khng thng tic nhng k i th trn thng trng hay can thip mt cch trng trn vo cng vic ca chnh quyn. ng ta by t thi khng mun tr v con ng thnh thin ca mt con chin v cng khng ngh n vic ng h mt cch tch cc cc c gng truyn gio ca Gio hi Gia t. Ngc li, theo mt li n i, mi tun vo ngy th by ng ta ngi ung tr vi nh s Thch Tr Quang v bn lun v cch thc y li cc nh hng ca Ty phng trn cc lnh vc vn ha, kinh t cng nh
  • 16. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 16 chnh tr. ng ta c ln ni vi Linh mc Cao vn Lun, ng kim Vin trng Vin i hc Hu, mt con ngi ci m v ng n rng: Tha Cha, th no con cng xung a ngc. Th th ti sao con khng lm nhng iu m con thch. V tht vy, ng ta thch c nhiu tin, thch chi c, thch nhiu quyn lc v thch kinh ti. ng ta c ring mt vn nui th vi nhiu h v beo cng nh mt lc lng qun s c bit. Nhng vic lm l liu c tnh cch bng ng ca ng Cn, s c lp chnh tr cng nh cc hnh vi coi thng o c ca ng ta thc y hai ng Dim v Nhu phi vn ng Gim mc Thc ng nhim ti Vnh Long i v Hu m nhim chc v Tng gim mc. Nm 1960 c cha Thc v Hu tht v ginh ly nhanh chng s trung thnh ca nhng ngi cm u nghnh cng an v qun i ti y. Trung tm quyn lc dn dn c chuyn t tr s bng ng v ta Tng gim mc. ng thi mt chin dch tn cng Pht gio, nhng k c coi l v o v v thn cng c bt u. c cha Thc vi phng tin ti chnh di do cho xy rt nhiu nh th v chng vin. c cha cho cc v linh mc di tay lm vic chung vi Cng an mt v v dng Cng an mt v ny phc v tn gio ca mnh. c cha cho cc vin chc hnh chnh hay qun s hay rng s tham d l nh th mi ch nht s c li ch cho s nghip ca h. Nhng bin php k th trc y c thi hnh mt cch lng lo i vi Pht gio th nay bt ng c sit cht. Trng hc khng c xy ct na, cc l rc Pht ch c cho php trong nhng dp c bit. Trong cc thn x nu nhng ai khng vng li cc v linh mc th lin b tnh nghi l chng i ch , hay c coi l ni gio cng ph. Trong lc ti Saign v nng bt u c nhng c s n chi try lc hay kinh ti m m dnh lu n mt vi ngi c thanh th ca ch , th ti Hu mt phong tro bt u hng v o Pht c coi nh l chng i ch . Nhng ngi sinh vin, tiu chc v gii bun bn nh, trc y qu lm i cha mi nm mt ln do s thc dc ca ngi m hay v th nay bt u tham gia hng lot nhng t chc Pht gio nh Gia nh Pht t, Sinh vin Pht t, Tiu thng Pht t v.vNh th chnh nh cm quyn v tnh thc y mt s i lp c t chc. Mt s ln qun chng Hu t lu tm thy trong o Pht mt nh hng tinh thn. Trong nhng nm 30 mt phong tro chn hng o Pht khi u t cha T m, lan trn khp min
  • 17. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 17 Trung v ra tn n ng bng Cu long. Ha thng Thch Tnh Khit v bc s L nh Thm pht ha nhng nn tng l thuyt v thc hnh ca phong tro chn hng ny. Pht gio cn c t chc mt cch thng nht trn ton quc, do mt Tng hi Pht gio Vit nam c thnh lp. ng thi cc tu s khng cn phi hc thuc lng nhng kinh k cng t hay lm ph php, m phi tu dng theo con ng tu hnh trong sng ca c Pht v em truyn b nhng iu n cc t hay nhng ngi quen bit. Hi Pht hc ti Saign cng c thnh lp trong tinh thn . Trong nhng cha chin mi c xy ct, cc hnh tng ca nhng v thn linh hay ma qu khng cn c trng by, cn ti cc ngi cha c th khng c em thm vo na. Cc tu s tr tui c gi n hc ti cc trng trung hay i hc. S thnh lp cc trng hc, c nhi vin v nh h sinh chng minh mt s tham d vo cc hot ng x hi v t thin m t nhiu th k qua Pht gio vng bng. Hin tng dn thn v v ngun ny cng lm tri dy trong nhng tn v tu s Pht gio tinh thn dn tc yu nc. H khm ph ra rng chnh mt ngi ng rao truyn mt li sng tm linh v o c c ton th gii knh phc v ng thi cng l mt con ng em li ha bnh v hnh phc cho con ngi. H cm thy rng con ng trung o ca c Pht Thch Ca thch hp vi tm tnh ngi ng hn l o Thin Cha c nhp cng t phng Ty vi li truyn gio th bo i cng vi s xm chim ca gii thc dn v xa l i vi nhng nguyn tc o c truyn thng ca dn tc. T nhng nhn nh , h xch li gn vi i hi phi c mt ng Nam mang tnh cht Pht gio, c lp i vi Ty phng v cc phng din chnh tr v vn ha. H n lc theo ng hng ny, ng ngay vo lc m ngi M c chnh sch ng h Tng thng Dim chng li Mt trn Gii phng, m ngi M xem nh l mt tranh chp quc t y li li Trung Cng. Nhng ngi Pht t th li xem nh l mt cuc chin tranh tn gio. Nhng ngi hc tr u tin ca Ha thng Thch Tnh Khit v bc s L nh Thm cng ngy cng c v cho mt nn vn ha dn tc mang tnh cht Pht gio v mt sch lc chnh tr trung lp. Ngi ta c th tm c c s l lun ca khuynh hng ny trong nhng bi vit ca Thng ta Thch Tr Quang, v lnh o c uy tn chng ch Ng nh Dim v nhng chnh ph qun nhn sau ny ca cc tng Khnh, K v Thiu.
  • 18. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 18 Tt c nhng iu ny ti ch bit c mt cch m m vo ti ngy mng 7 m thi. Trc ch c mt ln sau khi n Hu vi tun, ti c dp tip xc vi gii tng gi Pht gio, khi c mi tham d mt bui chiu i dng cm chay nhn dp c mt v s ngi Anh n gh thm mt cha nh ti ngoi . Sau vo bui ti ti thp tng Ha thng Thch Mt Nguyn n d l n tip chnh thc v s ngi Anh ti cha Diu nm bn kia sng Hng v ti c dp lm quen vi s trang nghim ca nghi l Pht gio. Ti ngc nhin v cng khi thy rt nhiu ngi tr tham d vi mt thi th thi v hn h. Trn khun mt ca h, ti khng thy vt tch ca mt s chn i no. Ngc li ngi ta c th cm nhn mt s tch lu ca sc mnh v ch, c s dng vo mt ngy no . Rt c th ngy l ngy hm nay. Trn ng tr v li nh, chng ti gp Orje va Hans (2). Ti k s lc cho h nghe v cc bin c ngy hm nay. H lin ni ngy mai h mun quy phim on rc Pht ln cha T m cng nh bui l trnh trng trc bn th v i c by trc cha. H cng mun em theo my ghi m v th no cng c mt li tuyn b ca mt v lnh o Pht gio v nhng bin php k th ca nh cm quyn v v nhng cuc biu tnh xy ra ngy hm nay. Sng ngy hm sau ti thc dy tr nn khng theo di c phn u ca on rc, v ch c th ng nhn on ngi i qua t lu thng cn nh ti . Ti khng thy c g c bit ng , ngoi nhng biu ng thng thng cho mng ngy c Pht n sanh. n tra, Orje v Hans v k li cho ti nghe rng Thch Tr Quang (y l ln u tin ti nghe tn v s ny) ln n nhng bin php k th Pht gio, cng nh nhng hnh vi nhc m cc biu tng tn gio ca cnh st v tuyn b rng, cc pht t s khng khoanh tay ngi yn trc nhng khiu khch . Sau l nhng li ho hon v Thch Tr Quang ni li cm n vin tnh trng ngng thi hnh lnh cm treo c. Bui l c chm dt trong khng kh ha bnh v nht tr, v mi vic c th c xem nh tm gii quyt n tha. Fred ly my bay tr li Saign lc bui tra v Tun v Phng th mun i ng sm. Do ti quyt nh i xem xin, v inh ninh rng s khng c g xy ra na u. Bui ti hm tri tht nng bc; kh tri dng nh bin thnh mt khi nng n v ng yn mt ch khin ngi b hnh kh bc xuyn qua c. Ni mt gc ng trc ta i biu chnh ph, ti thy mt on
  • 19. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 19 ngi ng o i khng dt v xung t hng cha T m v di chuyn v con ng ln. Ti t hi, bui l hm nay sao chm dt sm vy. Nhng ti thy rng rt nhiu ngi bc i mt cch vi vng. Chc c chuyn g ang xy ra. Ti bng nghe mt ngi no gi tn ti. l T (3), mt ngi hc tr ca ti, m ti ngay u nm hc v s khi hi v lanh li ca anh ta. T hi ti mun i cng n nghe pht thanh li bi ni chuyn sng hm nay ca Thch Tr Quang, bi ny s c pht i trong vng vi pht na v s c truyn ra bn ngoi bi nhng loa phng thanh t trc tr s i. Anh ta mun phin dch cho ti bi ni chuyn . Ti ngh rng y l mt c hi tt bit bin c ngy hm qua c gii quyt m thm hay cha. Trong khun vin ca i Pht thanh Hu nm bn u cu Trng tin bc ngang qua sng Hng, mt m ng qun chng t tp . Mi pht li thm nhiu ngi x n, ng cht nch lan ra n hng ro v ng t ng trc i. Lc 9 gi ti s ngi ln n khong 6000. Sau c mt tin n truyn ming ni rng bui pht thanh c bit hng nm nhn ngy Pht n nay b cm vo gi pht cht. Qun chng Pht t t tp ng o trc i pht thanh v h ch nghe trong my thu thanh pht i nhng bn qun nhc thay v ting ni ca Thch Tr Quang v d on s c nhng chng ngi mi sau lnh cm treo c ngy hm trc, v sn sng phn i nu cn thit. Sinh vin, hc sinh, ngi gi v tr con ng xen ln bn nhau. Rt nhiu ngi cn dt theo xe p. Li c khng kh nh mt ngy l hi ging nh ngy hm qua. Mi ngi ni chuyn vi nhau mc d cha quen bit bao gi. Loa phng thanh loan bo hin ang c nhng c gng thng thuyt vi vin Tnh trng v khong na gi na bi ni chuyn s c pht i. Cc tn cn chng t quyt tm bng s nhn nhc ch i trong s yn lng v trt t. Mt ngi hc sinh nng ny em treo l c Pht gio nm mu trn nc nh i pht thanh c yu cu em c xung. Lu lu m ng li c yu cu kin nhn v gi trt t, mi khi c vi ngi h to nhng cu chng chnh ph. Chng ta khng chng chnh ph, ging ni ca mt v tu s pht ra t loa, chng ta ch i hi quyn li tr thnh truyn thng ca chng ta, v chng ta sn sn hy sinh khi cn thit bo v nim tin. T t m ng tr li yn tnh. ng c bit Trn c Tho khng? , mt sinh vin ng sau lng ti hi nh vy. Tho l mt trit gia, hc tr ca Husserl v Heidegger, c gng tng hp
  • 20. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 20 nhng trit thuyt ca Husserl v Marx v tr v H ni nm 1954. Nhng nm trc y ti c c v Hin tng lun, do ti bit tn ng ta. Nhng iu m lm ti ngc nhin, l thnh ph Hu ny, c ngi dm nu tn ng mt cch cng khai. Nhiu ph n v tr con cng ht nhng bi vui nhn. m ng thc c s quan trng ca gi pht ny v uy quyn ca chnh mnh. Mi ngi u tin tng rng ln ny vin Tnh trng cng s nhng b. Nh th mt k nguyn chnh tr mi s bt u ti Vit nam, trong qun chng khng cn l nhng thn dn ci u chp nhn nhng k cm quyn cai tr theo tri. Thnh lnh c mt on xe chy li. Chng ta cm n v Tnh trng n vi chng ta, yu cu ng bo nhng ch, l ging ni ca Thch Tr Quang truyn qua loa phng thanh. Di trng pho tay vin Tnh trng tm mt li i gia m ng v bin mt cng vi v S vo trong to nh. Nt cng thng ca m ng cng lc cng tng ln. Khng bit cuc thng thuyt bn trong xy ra th no? Vi pht sau c ting m m ca mt on xe thit gip. C tt c nm xe thit gip xut hin. Mt chic tm cch i thng vo trong khun vin ca i pht thanh. N dng li ch cch T v ti vi bc m thi. Dng ch trng mang tn Ng nh Khi c k trn nn lc ca phn trn st dy ca chic xe thit gip. L ln, mau ra khi y, T ni, Chic xe ny thuc mt binh i c bit tuyt i trung thnh vi ng Dim. Ng nh Khi l tn ca ngi anh c ca ng Dim, b Vit minh git trong s hn lon ca nm 1945, lc ang lm tnh trng tnh Qung nam v tng cng tc mt thit v t li trong nhiu nm vi gii bo h Php. Mc du ng Dim c thi chnh tr khc vi ng anh, nhng khng bao gi ng tha li cho ngi cng sn git cht anh ng v do t chi mi s hp tc vi H ch Minh, ngay c vo lc m mt s chc sc Thin cha gio ti min Bc i biu tnh di l c Vit minh chng thc dn Php. Chng ti tm cch vt qua hng ro ca i. iu ny khng d dng. Hng trm ngi cng cm thy tnh hnh tr nn ng lo ngi nn tm cch chy ra khi cng ra vo rt hp ca i. Nhiu ngi tm cch em xe p ca mnh ra, mt s khc phi qung xe li, nn ngi ta phi bc ln chng thot ra ngoi. Vnh xe, bnh xe v tm xe ku ro ro di chn ngi bc qua. T v ti rt cuc cng nhy qua c hng ro cao 1,20 mt. T pha bn kia
  • 21. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 21 ng chng ti c th nhn li quang cnh xy trc mt mt cch r rng hn. Mt xe cha la ang xt nc ln m ng ang tha dn. Nhng p xut nc rt yu c th gy s hi cho ngi khc. Ln nc ch c tc dng em n s mt m trn cc khun mt v o qun nhng ngi c mt, gy nn mt trn ci vui v. V ri nhng pht n u tin c bn ra t nng sng ca nng ca xe thit gip ; chng ti nghe khong 10 pht sng n ku vang v kh khan. Nh nhng ngi chung quanh, T v ti nm rp xung t. Ti c th nhn thy r rng u ngn la pht ra t hng sng ca hai chic xe n ng ni bn trn nm pha u cu Trng tin. Sau ting sng l mt chp im lng. Vi mt vi bc nhy, T v ti bng qua con ng ln vo np ni mt con ng nh bn cnh. Nhng ngi chung quanh chng ti cng lm nh th. Tng nhm t mi n hai mi ngi vung tay ln by t s bt bnh ca mnh. ng vo lc mt lot sng trng bt u nh n. Mt chic thit gip bt u tm cch phn tn nhng m nh ny. Chng ti tm cch trn b i v cui cng chy v c n nh ca Orjes v Hans ch nm cch ch tai bin khong 150 mt. Hans ang ng trc nh. Ti k cho anh ta nghe nhng g xy ra. Ting sng sau ngng. Hans hi, c ai cht hay b thng khng. Chng ti khng bit. Cu hi ny lm chng ti bt an, rt c th ngi ta cn s cu thng. Cho nn chng ti ba ngi i tr li i pht thanh. Gia ng, trc khch sn dnh ring cho c vn qun s M, ti gp Paul Miller, mt ngi M tr lm vic trong Vn phng trng i hc. Anh ta k rng 'h i qua y'. Thiu t ng S, ngi cm u on qun, bo anh ta phi lnh mt i ch khc. Sp c mn phi git ngi, v ng ta nhn c lnh t cp trn n dp tan v bo lon ti i pht thanh vi bt c gi no. Ngay c Paul cng khng bit c ngi cht hay khng. Anh ta tri qua trn bn ph trong khch sn C vn. Nhng anh ta bit rng Thiu t S l mt ngi Ki t qu khch v l mt ngi thn tn ca Tng gim mc Thc (4). Ng t ng trc i pht thanh ging nh mt bi chin trng gi y hoang vng. V s chic xe p cong queo v dy dp mu nm ngn ngang trn ng gi y vng bng ngi; ch c mt nhm nh thanh nin Pht t cm c nm mu i v hng pha bn kia chic cu, theo sau l mt chic thit gip, thnh thong bn ui theo st trn u ngi. C hai vin cnh st ng ,
  • 22. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 22 nhng chc cng khng r ti sao h c mt. Chng ti hi cc ngi cnh st, c g trm trng khng. H ni khng bit g v khuyn chng ti nn vo nh thng xem th sao. Trong khu nhp vin c khong 20 ngi b thng ang nm. Khng c ai b thng trm trng c. H ch b try xc va tro xng v trong lc hn lon, h b bp v dm ln ngi. H ang c chm sc bi bc s T nh C, trng phng m ca bnh vin. ng ta c v ht hong khi thy chng ti xut hin. Cc ng hy v i, y khng phi l chuyn ca cc ng. Ch c mt vi vt thng nh, mt mnh chng ti cn ng c ri, ng ta ni nh vy. Khi chng ti sp sa ra v, th c mt ngi y t trc y lm trong khu Tm thn ra du ku ti li. ng hy vo xem trong nh xc, ng ta ni kh bn tai ti nh vy. Nh xc nm bnh cnh nh thng in v do nhng lao cng ca nh thng ny canh gt. Khng c nh n in. Di nh sng yu t ca n bch lp, chng ti thy c by thn ngi y mu me c t trn ba bn khm nghim bng . T chn n ngc thn th h cn nguyn vn. Nhng nm ci xc tt c l tr em- th khng cn u. Ni mt ngi ph n th c nhng vt n bn vo cnh tay, vai v c. Cc xe thit gip bn nt u cc em thiu nhi, c l vo lc cc em leo qua hng ro ca i pht thanh v nh u ra trc. Nu nh cc em khn ngoan nh ngi ln, tc l nm xung di t lc sng n bt u n, th c l cc em khng h hn g. Cha m ca nhng ngi t nn ang tht tht khc. Ngi cha ca mt em b gi cht yu cu chng ti chp hnh nhng xc cht. Nhng chng ti khng c mang theo my hnh. Hans v T i v kim Orje, v anh ta c em v Hu y my mc. Khi ti mun quay i khng mun nhn cnh th thm ny na, th ti cht thy bn cnh cnh tay ca mt xc tr em khng u mt con mt dnh vo mt t da u v mt khc xng trn. Trc nh xc ti gp mt v s tr tui ca cha Bo quc v ang theo hc ting Phn ti i hc. ng ta trn vo nh thng v s b bt gia ng. Ti a ng ta v li cha, ta lc ch cch cn phng ti vi bc (5). Khi v n khu c x gio s i hc ti vi bc ln cc tng cp n cn phng ca gia nh Gio s Krainick. Tnh c lc b Krainick ang c vo my ghi m bc th gia nh hi thm cc ngi con. Trong s ht hong lc b v ng chng nghe ti k li
  • 23. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 23 nhng bin c va xy ra, b qun tt my. Do m c c li tng thut u tin ghi li ch khng y mt gi ng h sau cc bin c trn; cun bng nha ghi m ny c dng lm bng c vo thng chn nm 1963 trc y ban Vit Nam ca Lin hip quc, km theo vi li khai danh d chng tht nguyn bn ca Gio s Krainick. Sau cng vo khong 11 gi 30 m, ti n nh thc ng bn Tun v cng k nhng g xy ra. Tun tc thi hiu c tm quan trng chnh tr ca bin c. Tun nhn nh rng nhng cuc biu tnh khp ton quc ca cc gii Pht t s lm gim uy tn ca ng Dim, v cui cng ngi M phi b ri ng ta. Qun i v s cp vin tr s tm cch lt ng ta. Ti cn phi i vo Saigon thng bo cho Min v Qut (6) bit, ng thi tm cch a tin cho cc hng thng tn M h khai thc bin c ny. C mt s trng hp l Gio s Krainick v ti d nh t lu s vo Saigon trong cc ngy ti gp ng b trng b Gio dc v v my bay c mua sn ri. y l mt c hi tt v th m khng ai . Sng hm sau vo lc 7 gi v s tr m ti a v cha ti hm qua n gp ti v a hai bc th nh chuyn n Thng ta Thch Minh Chu hin ang du hc ti n v T chc Pht gio quc t. Ti c yu cu tm cch chuyn ngm hai bc th ny ra khi nc. Trc khi chng ti ln ng ra phi trng Ph bi, Orje xut hin v giao cho ti cun phim chp ti hm qua. Na gi trc khi cnh st cm khng cho ai vo nh xc, anh ta chp c tt c xc nhng ngi cht. Gio s Krainick b cun phim vo ti qun ca ng ta phng trng hp cnh st ngi bit c s c mt ca ti ti ni xy ra tai bin v s lc li sau ca chng ti ti bnh vin. Nhng Phi trng Ph bi hay ti Saign khng ai g n chng ti. Chc hn i vi mt v ca ng Dim, cc bin c xy ra mt cch qu bt ng v khng ai tnh n chuyn s c nhng nhn chng ngoi quc. Cng vi ng Krainick ti thu mt cn phng ti khch sn. Ti tm n Min (7) lin v nh thc ng ta ra khi gic ng tra. ng ta m ca cho ti m ang cn ngy ng v mt my nhn nh. Nhng b tch ng ta thay i lin sau khi hiu c vn . Thi tnh ton ca ng ta l mt go nc lnh vo s phn ut v nng lng ca ti. Ging nh Tun, ng ta ch nhn thy ni nhng xc cht nhng con bi sng gi c c mt cch bt ng trong cng
  • 24. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 24 cuc vn ng chng ch c ti. Trong lc Tun chng ch c ti v chu khng ni nhng bt cng th i vi Min, y ch l mt mu toan phn lon. Min thay o qun v chng ti ko n nh Qut. ng ny cng c nh thc ra khi gic ng tra. S im tnh v trnh trng thng l ca ng ta bng chc bin thnh mt s kch ng sau khi nghe ti k chuyn. Phi to mt th lin minh tc khc vi Pht gio, trc khi ngi khc cng c tng ny. S vic c nhiu ngi cht ch l chuyn bn l i vi ng ta. ng ta nhn ly cun phim t tay ti v ha s nh ngi thn tn sang ra khong 12 bn trong vng 24 ting ng h. Sau chng ti tr v li khch sn, v lc 5 gi chiu Gio s Krainick v ti c hn vi ng b trng gio dc. Ni dung ca bui tip kin ny ch cn lu li trong tr nh ca ti mt cch ri rc. D tho xy dng nhng trung tm lm sn cho trng i hc c bn n. ng Krainick v ti chit tnh ph tn xy ct v bo qun, k nhng dng c cn thit cn mua v nhng ngh xin ti tr. l mt trong nhng n pht trin ton ho v mt k thut, nhng nu xt v cc mt chnh tr, kinh t v tm l th l ho huyn, m bt c mt ngi cng tc vin ngoi quc no y thin ch u a ra trong nhng nm u tin n ni quc gia mnh mun gip. Trong lc ni chuyn, tht tnh hn va ca ti ch khc. Nhng ging ni ca Gio s Krainick, ca ng B trng, v ngay c ca chnh ti xa ri thc ti, tt c i vi ti nh ting pht m ngy ng ca nhng ngi g c ln giy ct; nhng c ch bun ci ca ng b trng, nhng ci u thi qu ca ng Krainick v ngay khun mt di thn ra ca chnh ti khin ti mun bt ci. Lc cuc ni chuyn kt thc, ti c cm tng ging nh mt ngi in c th ra lm trc ca nh thng in. Bui ti hm Raoul mi ti n chung vi hai nh bo, phng vin ngi M Neel Sheehan v ngi c Nick Turner. Lc ti k cho h nghe v nhng g xy ra Hu, h nghi ng khng tin tng cht no li k ca ti. Chuyn xy ra i vi h qu ng tri, nn h khng mun ng chm n nu khng c mt m bo no. Sau khi ti a cho h xem cc nh do ngi ca ng Qut sang, h nhy y ln v li giy bt ra ghi chp. Ngay trc na khuya h chuyn i bng my vin k nhng bn tin n khp th gii. V Turner lm vic cho hng thng tn Reuter, Sheehan cho hng UPI, ti hy vng s c c nhng hng ch ln trn bo ch khp
  • 25. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 25 nm chu. Mt s lm to, mt s ngy th lm sao! Sau 48 ting ng h, ti phi nhn ra rng, ngoi tr i H ni, khng mt i pht thanh no a tin, ngay c nhng t bo ln nh Le Monde, New York Times u im bt. Khng chu b tay, ti quyt nh ly my bay qua Phnom Penh. Chnh quyn Campuchia trong thi gian qua b chnh quyn ng Dim kch d di v ng li ngoi giao trung lp. Vo cui nhng nm 50, c quan phn gin M CIA vi s cng tc ca mt vi ip vin Vit nam tm cch lt chnh quyn ca hong thn Sihanouk, nhng b tht bi. Chnh Min v mt ngi lanh li khc tn l ng c Khi iu khin cng tc ny. Lo th h thnh cng hn. Tng Phoumi Nosavan ln nm quyn vi s gip ca h v CIA. Thi khng thch ch ng Dim ca hong thn Sihanouk lm ti hy vng c th t c mt kt qu no trong vic bo ng ca ti. T ni , ti cng c th vit th cho mt vi t bo Ty c km theo vi nhng hnh nh do Orje chp v gi l th m v s tr ngi Hu nh ti chuyn n Thng ta Thch Minh Chu. Ngoi ra cun phim c nhng m bn chp nhng xc cht lm ti khng yn lng cht no. Chng no nhng m bn ny cha ra khi Vit Nam, th ti cn lo lng cho an ninh ca ngay chnh bn thn ti BS ERICH WULFF Minh Nguyn (Dch tng nim 8 v Thnh t o m 8/5/1963 ti i Pht thanh Hu). (b tc thng 4/2007) Ch thch ca ngi dch: (1) V bi tng thut c ph bin ln u tin nm 1968 ti Ty c trong lc chin tranh ang xy ra d di ti Vit Nam v trnh nhng h ly khng tt cho cc nhn vt trong bn hi k, tn tht ca rt nhiu ngi bn ca tc gi c ghi di mt tn khc, nh Tun tc l Gio s Bi tng Hun, sau ny s lm b trng v thng ngh s, Min tc l i s Bi Dim, Qut tc l Th tng Phan huy Qut sau ny v.v..
  • 26. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 26 (2) Tc hai Gio s Raimund Kaufmann v Hans Hoelterscheid. Xem K c ca BS Wulff c ph bin trn trang nh Khung Vit s 7: http://www.khuongviet.com/kv-archive/PD63/Kyuc_Wulff.htm (3) Tc anh Tn tht K, sinh vin y khoa . (4) Theo s tit l ca GS Trn Hu Th, cu b trng Gio dc vi GS V vn Mu trong quyn sch Su thng php nn (Giao im xut bn 2003), chnh TGM Ng nh Thc ra lnh cho Thiu t ng S phi dp m ng pht t ti i Pht thanh Hu ti 8/5/1963. Trch: Chnh ti hm Pht n cng c mt ba tic ti nh Ng nh Cn vi s hin din ca TGM Thc, mt s b trng v nhiu nhn vt cao cp trong chnh ph. ang gia ba n th Tnh trng Nguyn vn ng v Ph Tnh trng ng S ht hong xin vo trnh by tnh hnh rt cng thng v my ngn Pht t ang t hp trc i Pht thanh. V ph trch cc vn an ninh, Thiu t ng S xin ch th i ph. Ng nh Cn ngi yn khng ni g, hay khng mun ni c l v on trc c kin ca ng anh Ng nh Thc th no cng chng i thi ha hon ca ng ta trong v ny. Sau bo co ca ng S, TGM Ng nh Thc ang n bng ngng li, gi tay ra hiu cho Thiu t ng S Dp!. Tnh trng v Ph Tnh trng lnh ch th lui ra. Sau th cc s vic xy ra nh bc s Erich Wulff tng thut r rng cc iu mt thy tai nghe ti ch (tr.215-216). (5) V s tr ny chnh l Thy L Mnh Tht, theo s xc nhn ca Thy vi ngi dch vo thng 7/2006 ti Sai Gn. Thy cng l ngi t cu hi vi tc gi v trit gia Trn c Tho. (6) Xem ch thch 1. (7) Xem ch thch 1.
  • 27. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 27 CHIN DCH NC L CA NG NH NHU 20-8-1963 Qun Nh Phm Vn Minh Trong khi cc Tng Lnh bn rn t chc o chnh, Tng Thng Dim v Nhu cng ngy cng b c lp v ngay c nhng cng s trung thnh cng bt u i nga. Gim c c quan tnh bo (S Nghin Cu Chnh Tr), Trn Kim Tuyn, do chnh Nhu tuyn la, cng b nghi ng t chc o chnh. Tuyn b y ra ngoi quc vi chc v i S VNCH ti Ai Cp. Vic cc cng s thn tn ca Dim Nh o ng gii thch ti sao k hoch nc l nhm trng tr cc nh s t hc b tit l 2 tun trc khi c thi hnh! Tt cc cc nh lnh o Pht gio t chi khng chu i trn v tnh nguyn li chng t chnh quyn trong tnh trng tuyt vng n mc no. Mt Pht ngn nhn ca y Ban Lin Phi Pht Gio (c Nhun?) tuyn b l chng ti qung v chui chnh quyn trt. y Ban lnh o bit l Nhu t tt c con bi ln bn v khng cn con bi no khc nh. Tuy nhin h gi mt phi on s tng Tiu Th trn ln Cam Bt thng bo cho th gii bn ngoi vic n p tn gio ti Vit Nam v yu cu Lin Hip Quc can thip v gi mt phi b n Vit Nam quan st. Tt cc cc nh lnh o kin nhn ch Nhu ra tay nh mt mn n cui. Nhu hnh ng khng nhng vi vin nh c thm nhiu v t thiu khc, nhng cn lo ngi v Tng Thng Kennedy tuyn b gi mt i S mi n Vit Nam, Henry Cabot Lodge, n Si Gn vo ngy 22 thng Tm. Nhu mun chm dt cuc tranh u mt ln ri thi v t vin i s mi trc mt s ri. Lc lng c Bit v Mt V ca Nhu tn cng cha chin trn ton Vit Nam v bt gi tt c cc nh s tranh u. Neil Sheenhan (lc by gi l Trng nhim s ca Thng tn x M UPI ti Si Gn) c mt s Mt V thng bo cuc tn cng ny v chng kin hnh ng n p trong k hoch nc l ti cha X Li, tng hnh dinh ca y Ban Lin Phi Bo V Pht
  • 28. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 28 Gio. Sheenhan vit: Cuc lc sot cha X Li cng nh cc cha khc trn ton quc c thi hnh chun xc. N lm ti nh n mt on trong mt phim v cc Khng Chin Php- khi cc nhn vin Gestapo n cc ni tr n ca cc ngi khng chin ti Paris. Mt v v qun s c trn cc xe nh binh canh gi dy c va h, cc s quan ra lnh v binh s c xp theo i ng. Trong cha cc nh s bt u nh chung m huyn no trong m thanh vng. Cc nh s cn p cc ni niu vo nhau trong c gng tuyt vng thng bo cho dn chng quanh bit h ang b tn cng. Mt v p ph cng chnh v lc lng c bit dng sng dn u cuc tn cng. Ting gng king b long xong v cng chnh khng cn chu ni sc tn cng ca bng sung v giy inh nn b m toang ra. Ting sng n cht cha ln trong ting la tht thanh ca ch tng b li snh st t phng ra. Qun lnh bn ngn chn cc v s tro tng sau trn i. Mt v qung cc nh s mc y vng ln cc xe nh bnh u l ng . Khi mt xe y, chy i th mt xe khc n v u thay th. Ch tng b ch v khm Ch Ho v mt s v mt tri tp trung Ct Li. Cuc n p din ra chng 2 ting v cc nh s chng c, chn ca vo phng bng bn gh. Tuy nhin cnh st v mt v phi cn 8 ting ng h trn p hon tan ch tng v mt s hc sinh v sinh vin khc ngh l cnh st ch mun vo cp xc mt nh s t thiu trc vi hm. S lng ch tng b mt tch v b bt gi khng chc l bao nhiu. Nhng theo con s do Quc Hi M cung cp v sau ny c Ng Gic i xc nhn l mt ngn bn trm v. Ba mi v tng X Li b thng nng v s ngi cht b mt v phi tang khng tm ra xc l by ngi. Mc d c quan tnh bo CIA c bn phn theo di bt c hnh vi ca Ng nh Nhu, vic tn cng cha chin trn ton quc lm trng nhim s CIA Si Gn, John Richardson, bt ng. Mt tun l trc, Tng Thng Dim, v Nhu ha vi i S va mn nhim, Frederick Nolting l h s khng thi hnh bin php n p no na i vi Pht Gio. Nolting t danh d v uy tn ca mnh i vi Washington khi ra mt ng h ch Dim, rt tc gin v hnh ng tht ha ny. L bi cui cng ca Nhu lm h mn chm dt mt giai on v chnh sch cng chm hay bi vi Dim (sink or swim with Diem)
  • 29. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 29 Phn ng ca d lun qun chng r rng v d di. Thn ph ca B Nhu, ng Trn Vn Chng, i s VNCH ti M t chc v tuyn b l di chnh ph do Dim Nhu lnh o, VNCH khng c mt hy vng no chin thng Cng Sn. B Chng v hu ht cc nhn vin ngoi giao khc ca s qun VN ti M ng lot t chc. Ngoi trng V Vn Mu t chc, co u v xin i hnh hng n . Gio chc i hc Hu t chc v sau l cc gio chc i hc Si Gn. Khoa trng Y Khoa Phm Biu Tm t chc v b bt gi sau . Sinh vin Si Gn ni lon, bi kha vo ngy 24 thng 8. Hn 5000 sinh vin t tp ti trng lut nghe Ngoi trng V Vn Mu ni chuyn. Sinh vin ra mt quyt ngh yu cu chnh ph tn trng quyn t do tn ngng Vo ngy 25 thng 8 SV biu tnh ti ch Bn Thnh v n sinh Quch Th Trang b cnh st bn t thng. Sinh vin biu tnh cng ngy cng ng v trong mt bui sng c chng 1 ngn sinh vin b ht v bt. Chnh ph n p v bt gi con em ca cc nhn vin trung cp ang phc v ch , v sau khng cn bin php no l ng ca cc i hc v thi hn. Phm Vn Minh Tc gi lc dch mt trch on t tc phm Vietnamese Engaged Buddhism: The Struggle Movement of 1964 and 1966 ca Qun Nh Phm Vn Minh, tr. 203-205 http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-135_4-7199_5-50_6-1_17- 24_14-1_15-1/
  • 30. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 30 MA PHT N M MU Chnh o Cuc tranh u ca Pht Gio nm 1963 l mt ti cn gy nhiu xc ng v tranh ci. Tuy nhin, ti nay vn cha c nghin cu s ch thc no v ti ny. Mt trong nhng l do l thiu s liu. Ti liu vn kh cha c hon ton gii mt. a s tc gi u ng v phe ny hay phe kia, xp t v din gii cc d kin vn b gii hn v thiu st theo s yu ght hay khuynh hng chnh tr, tn gio ca h. Tc nhn lch s b t ln nhng chic ging ca tn tng cp, tha cht bt, ngn ko di ra cho va khun thc thnh kin tin thin ca mnh. Khng t ngi cn ba t ra nhng chi tit khng thc b cong lch s. Trong cun Tn Gio Chnh Tr: Pht Gio, 1963-1967, do nh Vn Ha xut bn nm 1994 ti Houston, Texas, ti dnh mt chng kh di cho cuc tranh u nm 1963 ca Pht gio min Nam. 10 nm sau, nhiu ti liu vn kh M, Php, Vit Nam v Lin Hip Quc c gii mt thm, nn tc gi hiu nh chng ny sau mi ln nghin cu cc vn kh, kt c thnh bi Ma Pht n m Mu trong tp Cuc Thnh Chin Chng Cng (Houston: Vn Ho, 2004). Mi y, nh c du kho ti Vit Nam, lm vic trn cc t liu vn kh VNCH ti Trung tm Lu tr Quc Gia II Si Gn, chng ti li hiu nh thm bi ny. Tuy nhin, trn i th, nhng nt chnh khng thay i bao lm. Xin c thm Ci cht ca mt hng tng: Dng Vn Minh, 1916-2001, trong Nguyn V, Ngn Nm Soi Mt (Houston: Vn Ha, 2002), tr. 9-156; bn hiu nh ng trn Ph Bn thng 9 &10/2006 ca Hop Luu online. I. T C N MU LA: Ngy 6/5/1963, ng l Vn Phng Ph Tng Thng, Quch Tng c, gi i khp ni lnh cm treo c tn gio ngoi cc ni th t, theo ch th ca Tng thng Ng nh Dim (1955- 1963).(1) Lnh ny, d c s tham kho mt vi Mai Th Truyn, Ph Hi ch Tng Hi Pht Gio Vit Nam, c ban hnh khng y 48 ting ng h trc L Pht n 2507 (15/4 Qu Mo, tc
  • 31. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 31 8/5/1963), v ti cc a phng trong ngy, khi cc t gia, cha chin treo c ng sc Pht gio, cng biu ng v cng cho. Theo li khai ca vin chc chnh ph vi phi on Lin Hip Quc [LHQ] vo thng 10/1963, Dim bit r rng lnh cm treo c trn s nh hng n ngy Pht n sp tingy l quan trng nht ca Pht Gionhng bt chp hu qu.(2) Lp lun ca chnh ph bin minh cho lnh cm treo c l quc k (c vng ba sc ) phi c tn trng hn c tn gio. Dn chng phi treo quc k, cn c tn gio ch c php treo trong cc ngy l, ti cc ni th t hay t gia, vi s chp thun ca chnh quyn a phng. l tinh thn Ngh nh 189/BNV/NA/P5, ngy 12/5/1958 ca B Ni V, c ti xc nhn ngy 14/6/1962.(3) C Pht gio ng sc c chnh thc cng nhn ti i Hi Pht Gio Th Gii [World Fellowship of Buddhists, hay Hi Bng Hu Pht Gio Th Gii] ti Colombo (Sri Lanka, hay Tch Lan), t ngy 26/5 ti 7/6/1950. Thng ta T Lin (1903-1977) i din cho Vit Nam ti i Hi ny. Cha Qun S H Ni l ni l c ca Pht gio c trng ln trc tin trn ton th t nc Vit Nam. Trong thp nin 1950, l c Pht Gio ngy cng tr thnh quen thuc v s pht trin kh mnh ca cc h phi Pht Gio ti pha Nam v tuyn 17. S pht trin c bit ny, cn nhn mnh, khng do s khuyn khch ca tam u ch Ng nh Thc-Ng nh Dim-Ng nh Nhu. Vic gip bt c tn gio khng Ki-t no ch c tnh cch tng trng, do cc cp vin chc a phng (nh khng kht khe p dng lut s 10 v cc hip hi, hay cho m s s gy qu, v.. v...). Nhn hiu rng Pht t chim a s dn chng trong nc, trong nhng nm u, Thc-Dim-Nhu lm ng trc s pht trin ca cc khun hi, on Pht t, v.. v... Nhng ngi gp cng ln trong vic pht trin ca Pht gio l tng ni di c v Pht t chng Cng. Xy dng cha chin, t chc cc ban i din, phong tro Pht t, pht huy v hong dng o php l mt phng thc chng Cng ha bnh v hu hiu nht: Ly tn gio chng li Cng Sn v thn (nhng ngi tng v von tn gio nh thuc phin).(4) Ngoi ra, vic pht trin cc cha chin, khun hi cn phn nh mt giai on mi ca cuc chin tranh lnh gia Pht Gio v Ki-t gio, ko di hn bn th k, v ln cao di thi Php thuc (1858-1945, 1945-1955). Trong giai on Php xm chim Vit Nam, Ki-t gio ngy mt vt thng v l tn gio ca
  • 32. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 32 giai tng chim ng (Php) v a s giai tng trung gian bn x trung kin. Rt nhiu danh t ca i Nam bin thnh nh th H Ni, Si Gn, Nam nh hay Qung Tr. Mc d t thp nin 1910, vin chc Php quyt nh on tuyt vi chnh sch ng ha v Ki-t ha ca Hi truyn gio, chuyn sang chnh sch hp tc hay Php-Vit hu, mi ti thp nin 1920 Pht gio v cc t chc tn gio bn x khc mi bt u c duy tn v khuyn khch on ng ha. Nhng thi gian ny, cc cng ng Ki-t bn x tr thnh nhng quc gia trong mt quc gia, t ban danh hiu cng gio, v cung cp cho giai tng trung gian bn x cng nh th dn mt nhn s quan trng. Chnh v th, Ng nh Dim (1897-1963)vi thnh tch ht hp tc vi Php ti Nht, v b nh gi l cung o [a Catholic mystic hay religious fanatic]vn c chn cm u min Nam. Ngn v gn, s cha chin, tu vin, khun hi Pht gio gia tng t 1954 ti 1963 khng ch do nh hng quc sch chng Cng, m cn phn nh s chng i va tiu cc va tch cc ca Pht gio vi ch gio phit Ki-t Dim-Thc-Nhu.(5) Tng Gim Mc Thc (1897-1984), ngi cai qun a phn Hu t nm 1961, d nhin chng mun thy s hin hu ca bt c l c Pht gio no ti Hu hay min Trung, ni chi s pht trin vng mnh ca Tng Gio Hi Pht Gio. Thc, theo Tng L Vn Nghim, tng tuyn b vi nhng ngi tn cn rng cn phi h Pht gio bng mi phng tin, nu khng Pht gio s mnh hn Ki-t, v ngay c i sng gio dn s b e da.(6) Ma Xun 1963 Thc c thm l do khc ra tay vi Pht Gio. L k nim 25 nm th phong Gim mc sp n. Thctheo li mt nhn chng ngoi quc, vit bng M ng ngy 12/6/1963, v Linh mc Cao Vn Lun, Vin trung i hc Hu xin vi Vatican ln chc Hng Y v 80% dn chng trong gio phn Hu l gio dn Ki-t. Vatican bn gi mt phi on iu tra ti min Trung vo u thng 5/1963. Mc d c Ki-t gio na vng, na trng ging mc khp ni trong thi gian phi on Vit Nam, i biu Vatican cng ghi nhn Pht t ang chun b c ng sc, biu ng v cng cho mng n Pht n 2507. Bi th phi on Vatican kt lun s khi rng ch c 20% dn min Trung theo o Ki-t m khng phi 80% nh Thc bo co. che du s thc, Thc ngm cho lnh vin chc a phng cm treo c hay tun hnh rc l Pht n. (7) D Thc c p lc Dim ban hnh lnh cm
  • 33. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 33 treo c Pht gio ngy Pht n 2507 hay chng, vn th nhc nh lnh cm ngy 6/5/1963 l s nhc ln vi Pht t. V, cho ti ngy 5/5, c Ki-t gioni theo Thc, ch l my thc vi v ngha biu hiu cho nc Vatican m khng i din cho Ki-t giocn php phi khp min Nam, trong khi tng s gio dn khng y 10% dn s. Ngy ny, Tng thng Dim cn c hnh quc l chc mng k nim 25 nm Thc c phong chc Gim Mc ti nh th trn ng K ng, Si Gn.(8) Ngay chiu ngy 6/5 (13/4 Qu Mo), Tnh trng Tha Thin kim Th trng Hu l Nguyn Vn ng sao gi cng in ca Quch Tng c cho cc t chc tn gio, c bit l Ban tr s Gio hi Tng gi v Hi Pht Gio Vit Nam ti Trung Phn v tnh Tha Thin, cng Ban t chc L Pht n ti Tha Thin-Hu. Cc lnh o Pht gio phn ng mt cch chng mc. Sng hm sau, mt phi on i din Tng Gi v ban t chc Pht ngm Thng ta Thch Tr Quang, Thch Mt Nguyn, Thch Thin Minh v Thch Thin Siun gp Th trng ng trnh by nhng thc mc v ut c ca Pht t v lnh cm treo c. Khng tha mn vi li gii thch ca ng, i din Pht Gio yu cu c tip kin C vn ch o min Trung l Ng nh Cn (1911-1964) v lnh cm treo c. Ng nh Cn ng , mi Tr Quang ti t dinh, d mt cuc hp vi B trng Ni v Bi Vn Lng v Th trng ng vo lc 11G45 ngy 7/5/1963 (14/4 m lch). Sau mt hi tho lun, Cn ng cho cc cha chin v l i tip tc treo c, nhng cc t gia th nn cho Cnh St i thuyt phc h h c. Bi th, lc 12 gi tra ngy 7/5/1963, ng gi Trng ty Cnh st Hu ti t dinh Cn, cho lnh s dng Mt v p lc dn chng h c.(9) C l v th mt s nhn vin Cnh St, Cng An st sng tho g c Pht gio bt chp s phn i ca dn chng.(10) Khong 17G45 ngy 7/5, mt phi on gm cc i din Gio Hi Tng Gi, ban t chc Pht n 2507 v khong 200 Pht t ko ti To Hnh chnh tnh gp ng.(11) Theo li B trng Ni v Lng khai vi Phi on Lin Hip Quc ngy 30/10/1963, ch thn Lng cho tm hon thi hnh lnh cm treo c, v lnh o Pht gio rt mn nguyn.(12) Ti Nng, cch Hu khong 100 cy s v pha ng Nam, Cnh st cng ti cc c s thng mi, ra lnh cm treo c mng Pht n; bng khng s b rt giy php. Chng hiu vic lm ny lin h g n Th trng H Thc Luyn hay chng. Cch no i na, ngy 8/5, Thiu tng L Vn Nghim, T
  • 34. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 34 lnh Qun on I, vn cho php qun nhn Pht t t chc l Pht n.(13) Ti Nng, qun nhn Pht t dng mt khn i ti gc ung Thng Nht v b sng Bch ng (sng Hn), v t chc din hnh xe hoa. Ti Hu, Pht t cng dng khn i v kt c Pht Gio. Nhng khng kh u tranh phng pht trong khng gian. Trong cuc rc l t cha Diu ti cha T m vo sng ngy 8/5/1963, Pht t trng ln mt s biu ng i bnh quyn tn gio v th bo v gio k bng mi gi. Ngi chm ngi n cho cuc tranh u l Thng ta Tr Quang, Ch tch Hi Pht Gio Trung Phn, qua bi din vn ny la trong bui l sng 8/5 ti cha T m, vi s tham d ca nhiu vin chc cao cp a phng (ngoi tr i biu Trung Nguyn Trung Phn v Th trng ng). Cha ht. Ti , mt bin c m mu t ngt xy ra. Gia lc hng ngn Pht t t hp trc i pht thanh Hu vo khong 8 gi ti nghe chng trnh pht thanh c bit Pht n, mt nhm thanh nin Ki-t git c Pht Gio ti mt cng cho, ri xng ti p ph l i. Bo ng bng n. Gim c i Hu, Ng Ganh, sau khi nhn ch th phi t chi pht thanh li cun bng bui l Pht n ti cha T m, kha tri ca bo v my mc trc s e da ca mt s Pht t hung hn. Khong 22 gi, Th trng ng c mi ti i pht thanh bn tho vi Thng Ta Tr Qang v ni dung chng trnh Pht n m hng ngn ngi ang ch i, Thiu t ng S, Ph Tnh trng Ni An, dn Cnh St, v lc lng an ninh (Bit i Ng nh Khi) gm 8 tun thm xa [blinder] ca a Phng Qun, 1 i i PQ, 1 i i tr B Binh, n ti lp trt t. Sau khi m ng khng chu gii tn, S cho lnh dng lu n cay, vi rng phun nc, v ri n sng. a s binh s khng tun lnh, ch c n v ring ca S thng tay n p. Xe tun thm chy ngang dc gia m ng. Dn chng hong ht tranh nhau b chy t pha. 9 ngi cht (k c 2 tr em b tun thm xa cn), v 14 b thng.(14) y l mt hnh ng c th b truy t v ti c chin tranh [war crime] v ti c chng li nhn quyn [crime against Human rights] ca S; v cc cp ch huy, k c Ng nh Dim, phi lin i trch nhim.(15) che y s thc, thot tin chnh ph loan tin mt qu lu n ca qun khng b (Cng Sn) t m ng nm ra, v qun i ch bn ln tri hoc dng n m t. Li gii thch ny c ghi vo mt in s 100/MM, t vn phng i biu Trung nguyn Trung Phn (H c Khng) gi v Ph Tng thng ngy
  • 35. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 35 9/5/1963. Theo Mt in trn, trong lc ng S n p m ng, mt qu lu n MK-2 t trong on ngi phng ra lm cho 7 thng dn cht, 1 thng dn v 5 binh s b thng. C quan an ninh phi x dng lu n cay mt gii tn on ngi v tnh hnh tr li tng i yn tnh vo lc 24G00. VP/BCP/TNTP cng qui ti cho Vit Cng, v xin c t chc biu tnh ngy 9/5/1963.(16) Sau khi m ng b gii tn, vin chc chnh ph mang 9 xc cht ti bnh vin Trung ng Hu. Theo mt ngun tin an ninh M, d c lnh phi ghi vo giy chng t l cc nn nhn cht v lu n do khng b Vit Cng nm, Y s L Khc Quyn, Gim c Bnh vin kim Gim c Y t min Trung, khng ng : Cc y s thc hin gio nghim (l khm) kt lun rng a s nn nhn u cht v nhng vt thng trn u, v di th khng h c mnh lu n MK-2 no.(17) Bi vy, vin chc chnh ph, d vn nht t trt mi trch nhim cho Vit Cng, nhng bt u sa sai t lu n sang mn t lc [plastic] cho c v hp l hn.(18) Ngy 11/7/1963, Ph TT Nguyn Ngc Th, trong th gi Thng ta Thin Minh, bin minh rng cc nn nhn m 8/5/1963 l do plastic ca Vit Cng; chnh Y s Quyn, Gim c Bnh vin Trung ng Hu, xc nhn vic ny trong bui tip xc ngy 8/7/1963 vi i biu TNTP v cc y s l khm.(19) Thng 10/1963, Trn T Oai khai vi phi on LHQ tm s thc v s vi phm nhn quyn ti Nam Vit Nam rng Cng Sn cho n hai tri mn t lc m qun i VNCH cng nh M khng c [That night another more violent meeting took place at the Hu radio station. Communist elements took advantage of it to explode two plastic charges which caused the death of eight persons, including several children and a Catholic girl]. mt on khc, Oai lp li li co buc ny [With regard to the charge that the Government had ordered the killing of the demonstrators by tanks, cannons, rifles and grenades, this was an absolute slander. According to the findings of the medical experts, all the wounds on the victims bodies were caused by the explosion of plastic charges, which are not used by the Army or the security forces of Vietnam, but only by Communists.(20) B trng Ni v cng mt lun iu.(21) Nhng ngy k tip, tnh hnh Hu cc k si ng. Sut m mng 8 rng 9/5, thanh thiu nin ko nhau i quanh ng ph, h to khu hiu o Dim. Khong 11G00 sng, chng 800 Pht t t hp biu tnh. ng yu cu h gii tn trnh b phn lon li
  • 36. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 36 dng. ng cng ra lnh gii nghim t 9 gi ti. Ngy 9/5, Dim sai B trng Ni v tr li Hu gii quyt. Lng p lc Tr Quang i theo xe phng thanh ku gi mi ngi ra v. Tr Quang ch ha thun b ngoi, cha chu li bc.(22) Chiu 9/5, Phong tro Cch Mng Quc Gia t chc mt-tinh, ln n Cng Sn ph hoi, khng b trong m 8/5. Rt t ngi tham d, v khng ai ln din n. Mt s tiu on D gc Nng c iu ti Hu bo v trt t. Mt v bt u lng bt cc lnh t Pht t, v lc lng an ninh c lp hng ngn ngi biu tnh trong vng ro km gai.(23) Ngy 10/5, trong cuc biu tnh qui t khong 5,000-6,000 Pht t, tng ni ti cha T m, Tr Quang c din vn, ku gi bt bo ng v Pht t tip tc treo c. Sau , i din y ban tranh u trao cho ng mt Tuyn Ngn [Manifesto], i hi 5 iu tng i n ho: t do treo c; Pht gio c hng quyn dnh cho Ki-t gio qui nh trong D s 10 [ngy 6/8/1950]; ngng bt gi v khng b Pht t; t do tn ngng; bi thng cho nn nhn ngy 8/5 v trng tr nhng ngi c trch nhim. Nm ngi k tn l Ha Thng Tng Vn, Thng ta Mt Nguyn, Mt Hin, Tr Quang, v Thin Siu.(24) Vi i a s Pht t, D s 10 nu trong Thng Bch ngy 10/5/1963 c v xa l. D ny do Bo i ban hnh ngy 6/8/1950, lin quan n qui ch cc hip hi, ng phi, gm 5 chng, 45 iu. iu th 44 ghi nhn: Ch c bit cho cc hi truyn gio Thin cha v Gia t, v cc Hoa kiu l s hi s n nh sau.(25) iu ny c ngha cc t chc tn gio khng Ki-t nh Pht gio, Ho Ho, Cao i, Islam v.. v... u ch c php hot ng nu c s ng ca chnh ph. Th trng ng, con nui tinh thn ca Ha thng Tnh Khit, Hi ch Tng hi Pht Gio, ln din n xin li v tai nn xy ra, v ha bi thng cho gia nh nn nhn. Cn cng p lc Tr Quang phi ngng tranh u, tm cch gii quyt. Hm sau, 11/5, Tr Quang triu tp mt bui hp vi cc gio s v sinh vin, hc sinh gii thch 5 nguyn vng ca Pht gio.(26) ng thi, cc lnh t Pht Gio bt u khai thc ci cht ca cc nn nhn ti Pht n, ca ngi h nh thnh t o. Ngy 12/5, Tr Quang yu cu ng cho lm l cu siu cho cc nn nhn vo ngy 14/5. ng khng dm t quyn, ngh Pht Gio tho lun vi T lnh Qun on I v i biu Chnh ph ti TNTP vo hm sau. Pht Gio ng li ngy cu siu li mt tun, tc
  • 37. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 37 21/5/1963. Ring ngy 14/5, ch c lm l cu siu trong cha T m. Trong ngy 13/5, Tr Quang cng gp i biu chnh ph tho lun v 5 i hi ca Pht Gio. Mc d cho rng nhng yu sch ca Pht Gio v cn [groundless], vin chc ny tuyn b chnh ph s cu xt. i biu ca chnh ph thm rng i hi ca Pht Gio mang tch cch mt ti hu th, v y l mt sai lm.(27) Ti Si Gn, mc d Quch Tng c b mt hi vi Mai Th Truyn trc ngy ban hnh lnh cm treo c, Pht t biu tnh lin tip trong hai ngy 7 v 8/5 chng lnh cm v i bnh quyn tn gio. Ngy 9/5, Thng ta Tm Chu, Ph Hi ch Tng Hi Pht Gio Vit Nam, thnh lp y Ban Lin Phi Bo V Pht Gioquyt T V o. y ban Lin Phi qui t 11 Hi on, gm Gio Hi Tng Gi Nam Vit, Gio Hi Tng Gi Trung Vit, Gio Hi Tng Gi Bc Vit ti min Nam, Hi Pht Hc Nam Vit, Hi Pht Gio Trung Vit, Hi Pht Gio Bc Vit ti min Nam [thuc Tng hi Pht gio Vit Nam; 1960-1965: Hi ch: Ha thng Thch Tnh Khit; Ph Hi ch: Thng ta Thch Tm Chu, Mai Th Truyn], Gio Hi Thin nh o Trng (cha Pht Bu, ng Cao Thng; o ch l Ha thng Minh Trc, c 16 cha), Gio Hi Tng Gi Kampuchia [ngi Vit gc Khmer], Hi Pht Gio Kampuchia [ngi Vit gc Khmer], (cha Chantareansey, ng Trng Minh Ging, Ph Nhun; Lc c Lm Em), Gio Hi Tng Gi Nguyn Thy [Therevada] (cha K Vin, ng Phan nh Phng [ngi Vit], i c Bu Chn, Tng thng), Hi Pht Gio Nguyn Thy [ngi Vit] (Hi trng: Nguyn Vn Hiu; ngoi cha K Vin cn c 6 cha khc: cha Bnh ng, Ph Lm, G Da, Bnh Ha (cha Ph Minh) v Nng (Tam Bo)). Tm Chu, mt tng di c, tng vn ng chng vic chiu phim v Pht Thch Ca, c c lm Ch tch; vi Mai Th Truyn, Tng th k. Vn phng t ti cha X Li trn ng B Huyn Thanh Quan. (28) Thng ta Tm Chu cng gi mt tm th cho cc tng ni mi cp, ku gi mi ngi quyt tm bo v gio k vi tinh thn t v o. (29) Ring Thng ta Thin Ha (1907-1978), Tr s trng Gio Hi Tng Ga Ton Quc, ku gi tinh thn bt bo ng, ha gii. (30) Cuc n p Hu khng ch to nn tia la in tranh u trong hng ng Pht t Vit Nam m cng khin B Ngoi Giao M c bit quan tm. D tuyn b trung lp, Bch Cung c thin cm
  • 38. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 38 vi Pht Gio. T Oat-shinh-tn, chiu 9/5 [04G24 sng 10/5 VN], Ngoi trng Dean Rusk ch th i s Frederick Nolting yu cu Dim: (1) Khng nn n p Pht t, (2) by t cm tnh vi gia nh nn nhn v gip tin an tng, (3) s dng nhng bin php thch nghi vn hi trt t, v (4) to tinh thn thn i gia cc nhm gio dn.(31) Trong khi , Trung ng Tnh bo M [CIA] ghi nhn Cao i v Ho Ho ang tho lun phi hp hnh ng vi Pht gio. Li cng c tin tuyt thc bt u ti Hu t ngy 12/5. Theo Trung t Trn Vn ThngGim c Cnh St Cng An Trung nguyn Trung Phn, ngi iu tra v vic n p Pht Gio min Trung nm trcPht t d nh biu tnh khp ng bng min Trung ngy 21/5. Ti Si Gn cng c tin s biu tnh ngy 21/5.(32) Do s dn xp ca Nolting, ngy 15/5, Tng thng Dim tip i din Pht gio ti Si Gn. Phi on u tin ny gm Thng ta Thin Ha (Tr s trng Gio Hi Tng Gi Ton quc); Thin Hoa (Tr s trng Gio Hi Nam Vit); Thin Thi (Tr s trng Gio Hi Bc Vit), Lm Em (Tr s trng Cha Chantereansey), Dng Ch (i din Pht Gio Nguyn Thy), cng hai c s Mai Th Truyn (Hi trng Hi Pht hc Nam Vit), v V Bo Vinh (Hi trng Hi Pht hc Bc Vit). Phe chnh ph c Bui Vn Lng (Ni v) v Paul Ng Trng Hiu (Cng dn v).(33) Theo Vit Tn X ngy 17/5, v i hi s 1 (rt li lnh cm treo c Pht gio), Dim cho rng c Ki-t ln Pht gio c li v vic treo c; ch c treo gio k trong cc thnh ng hay cha. V i hi th hai (D s 10), Dim ni s cu xt li. im 3, v vic bt gi Pht t v tng ni, Paul Hiu ni khng h c khng b. Lng cng khng nh khng h c vic qun i nm lu n, xe thit gip bn trng pho hay cn vo m ng. . . . S tht ch c hai tri mn t lc [plastic] do Vit Cng tha lc ln xn m git, v Qun i khng c plastic v cn c vo vt tch cn li. Dim ni nhng ngi b bt c hnh ng bt an cho dn chng v chnh quyn, nu tha ra, phn t xu s li dng. im 4, v t do tn ngng, Dim xc nhn l quyn hin nh. im 5, v bi thng, Dim ch ha s nghin cu vic tr cp. i din Pht gio a thm hai ngh: ra Hu thm ving nhng ngi b bt gi v t chc cu siu cho nn nhn. Dim ni s cu xt i hi th nht, v ng i hi th hai, vi iu kin ch t chc trong khun vin cc cha. Nhng i din Pht gio, qua bui hp ny, kt lun rng
  • 39. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 39 Dim cha c quyt nh no r rt.(34) Tuy nhin, h kin nhn ch i thin ch ca chnh ph. C l v vy, Tr Quang ng tu chnh li 5 nguyn vng, v ngy 15/5, nh ng chuyn th cho Cn, ha khng tranh u na.(35) ng ghi nhn l t ngy 15/5 ny, B trng Ni v Lng bt u thay lu n bng hai tri mn t lc ca Cng Sn m qun i khng c cp pht. y l n lc sa sai u tin ca ch chi b ti li (trong khi mi ti ngy 25/5, Dim mi th nhn l cp di bo co sai lc v mt hay nhiu tri lu n).(36) V sp qua Greece [Hy Lp] ngh thng nin, Nolting khuyn Dim nn ra tuyn co chnh thc v vn Pht Gio. Nolting cng tip xc Khm s Vatican l Salvatore dAsta v Linh mc Cao Vn Lun thuyt phc Dim. Theo B trng Ph Tng thng Nguyn nh Thun, thng thuyt vi Pht gio tin trin tt p, nhng ch cht l chnh ph mun trnh trch nhim.(37) Ngy 18/5, khi cng XLTV i s William C. Trueheart qua cho tm bit Dim, Nolting c thuyt phc Dim p ng nguyn vng ca Pht gio. Nolting mun Dim tuyn b chu trch nhim v bin c Hu, bi thng cho nn nhn, v ti khng nh chnh sch bnh quyn tn gio v khng k th. (38) Dim khng ha iu g. Dim vn tin, hoc mun din gii rng bin c Hu l do cc lnh t Pht gio khch ng; nhng ngi Hu cht v mt hay nhiu tri lu n, do Cng sn hay phe chng ch nm, khng phi vin chc chnh ph; v mt s lnh o Pht gio li dng bin c Hu cng c th lc trong ni b Gio hi. Di mt Dim, vn Pht gio khng qu nghim trng nh M tng ngh.(39) D c xem nhng khc phim v cuc n p Dim khng thay i lp trng.(40) Dim ch cch chc ng, a Nguyn Vn H ra Hu. ng thi, b nhim Nguyn Xun Khng, ng kim Tng Gim c in a, lm i biu Trung Nguyn Trung Phn, hiu lc t ngy 1/6/1963. Cho rng chnh ph k th Pht Gio, cc tng ni quyt tranh u n cng. Ngy 19/5, Ha thng Tnh Khit thng bo cho i biu TNTP v Thiu tng T lnh Q I rng chp thun cho hai Thng ta Mt Nguyn v Tr Quang tuyt thc cu cho nguyn vng ca Pht Gio.(41) Ngy 23/5, nm lnh t Pht gio, gm c Ha thng Tnh Khit, ra tuyn ngn khng nh lp trng bt bo ng v phi chnh tr, nhng cng quyt i chnh ph phi tha mn cc i hi ca Pht Gio trong mt thi [gian] cng sm cng
  • 40. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 40 tt, ng thi ngng ngay nhng cuc khng b, bt gi.(42) Ti Si Gn, sng ngy 21/5, 600 tu s lm l cu siu cho nn nhn Hu, ri din hnh t cha n Quang n cha X Li. Bn ngy sau, y Ban Lin Phi ra tuyn co ng h 5 nguyn vng ca Pht Gio, v ha on kt tranh u cho bng c cc nguyn vng trn. (43) Phn chnh ph vn im lng kh hiu. Mc d t ngy 24/5 cc chuyn vin y khoa khng nh rng thng tch nn nhn Hu m 8/5 khng do mnh lu n gy nn Dim vn chng t mt thi ha gii no.(44) Cc lnh o Pht Gio bn quyt nh m rng cuc tranh u: Ngy 28/5, Tm Chu thng bo vi Tng thng Dim l s t chc tuyt thc trong vng 48 gi, k t 14 gi ngy 30/5/1963.(45) Hm sau, 29/5, bo ch mi ng thng co ca Dim, khng nh quyn t do v bnh ng tn ngng c qui nh trong iu 17 ca Hin Php; nhng vn bo v lnh treo c, v quc k phi c a v ti thng, v khng nh chnh ph khng h c ngh phn bit i x vi bt c tn gio no.(46) Thi gian ny, bo ch M cng ra sc ng h Pht Gio. Gy chn ng nht l bi trn tun bo Newsweek s ngy 27/5/1963, vch trn s lng hnh ca tp on cai tr Ki-t ca Thc cng cc quan Hu.(47) Ngy 29/5, ti M, bo New York Times [New York Thi Bo] cng khai thc ngay bn tin m y Ban Lin Phi gi cho cc c quan truyn thng v nhim s ngoi giao, tng thut rng Pht t rt bt mn v cch i x ca Dim, v ang chun b u tranh tuyt thc, ng thi t chc cu siu trong vng 4 tun l. David Halberstammt k gi lp nn s nghip nh chin tranh Vit Nam v ch trng nh Ng phi ra ithut li rng trong bui hp ngy 15/5, Dim ln n cc tng s l bn khng [damn fools] khi i hi bnh ng tn gio, v quyn ny c iu 17 ca Hin php (mt b tiu thuyt lut php v nhn quyn) bo m. B Ngoi Giao M vi thng bo cho Trueheart v ni dung bi bo trn, ng thi ch th Trueheart phi ch thn gp Dim, thuyt phc Dim tha mn nguyn vng ca Pht gio.(48) Hm sau, B Ngoi Giao ng cho Trueheart gp Khm s Vatican, nh khuyn bo Dim v vn Pht Gio.(49) Trueheart cha kp gp Dim, Pht Gio hnh ng. Ha thng Tnh Khitng hn nhm lnh o tranh uch th cho cc tng s tuyt thc 48 ting ng h k t 2 gi chiu ngy 30/5. Ngy ny, ti Si Gn, 350 tng ni biu tnh trc Quc Hi, ri tuyt thc.(50) Ti Hu, d cha T
  • 41. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 41 m b c lp, cc cp lnh o Pht gio vn tuyt thc. Khong 3,000 Pht t b vy hm trong vng ro km gai. Ti Qung Tr, Pht t biu tnh trong trt t. Ngy Th By, 1/6, ng ngy Tnh trng ng, Ph Ni an S v i biu Trung phn b thay th, nhiu on Pht t Hu t hp ti mt s a im trong thnh ph, k c Dinh tnh trng v Ta i biu chnh ph ti min Trung. Khong 10,000 ngi t hp trc cha T m. Sau gii tn do yu cu ca cc tng s. Cao Tr iu Nhy D v M-113 t Qung Tr vo Hu phng bt trc.(51) Ti Nng, Pht t cng t chc tun hnh khng bo ng vo ngy 1/6, do cc tng ni dn u. Ti hm trc, 31/5, i t Lm Vn Pht, T lnh S on 2 BBmt gio dn Ki-t tn tng, thng t chng t l rt trung thnh vi ch cho lnh cc n v di quyn chun b chng biu tnh. Chiu 1/6, mt xe vn ti hai tn ri (GMC) ca qun i ch y n bng dng b h my mt ng t cch To Th chnh mt khu ph v pha Bc. Cp ch huy bn phi mt xe GMC khc ti tho r n, di s bo v an ninh ca mt n v tc chin. Qun Cnh, Cnh St v Cng An cng chn ng t pha Nam ln To Th chnh. K hoch ca Pht khng ngn cn Pht t biu tnh trong trt t. Cc tng ni dn u mt on ph n v thiu nin din hnh qua ng ph, vi khu hiu i t do tn ngng v bnh quyn tn gio. Ti trc ca To Th chnh, 7 nh s ri m ng, biu tnh ngi; trong khi Pht t tip tc cuc din hnh, ri gii tn. Gia lc Pht t ang biu tnh, Pht vo gp Th trng Nng l H Thc Luyn, cho lnh phi di 7 nh s ang ngi trc To Th chnh, v gii tn cuc din hnh, cho du ch thn Th trng phi nm lu n vo m ng. Luyn, d l mt cn b Cn Lao cao cp thn tn ca Cn, t chi. Trong m 2/6, Pht iu thm mt s n v khc vo thnh ph. Mt i i tng cng cho Ty Cng An Nng (i din khch sn). Phn qun nhn Pht t b cm tri. Trong m, 7 nh s b bt i mt tch. Qua hm sau, 3/6, Luyn b ct chc Th trng; gi vo Si Gn trnh din. Trung t Trn Ngc Chu, Tnh trng Kin Ho, mt Pht t gc min Trung, ra thay. (52) Trong khi Nng ang si ng, ngy 2/6, Pht t Qung Tr li biu tnh. Chnh quyn n p bng lu n cay. Giao thng vi Hu b ct t. (53) Chiu hm sau, 3/6, ti Hu, khong 500 thanh nin t hp trc Ta i Biu Trung Phn. Qun i dn cho bng li l v lu n
  • 42. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 42 cay. Cc no ng dn n cha b phong ta bng km gai. Pht t biu tnh ngi. Binh s dng lu n cay gii tn. Trong khi , Tr Quang tuyt thc nhiu ngy, sc kho suy gim. i t Tr ra lnh gii nghim. Khong 18G30, qun i li tn cng mnh Pht t biu tnh ti ch Bn Ng. Dng c cht ha hc (blister gas), khin 67 nn nhn b nn ma, lu li vt bng trn da.(54) c bo co, ngy 3/6 [sng 4/6 Vit Nam] B Ngoi Giao M hai ln ch th Trueheart phi yu cu Dim ho gii vi Pht gio v bo co r hn v khi ha hc s dng n p Pht t.(55) Trueheart vi n gp Thun vo khong 11G45 ngy 4/6. Khc vi Nolting, Trueheart tr li thi cng khai p lc m cu i s Elbridge Durbrow p dng. Trueheart cnh co rng M c th ngng ym tr nu cn n p Pht Gio. Thun tit l Hi ng chnh ph ngh thnh lp mt y Ban Lin B [UBLB] cu xt cc i hi ca Pht Gio nh Trueheart yu cu t ngy 1/6, v Dim chp thun. Nhu cng ha s tip xc vi lnh t Pht Gio. Ngay chiu , Thun cn mi Trueheart ti t dinh, ni thnh lp mt y ban iu tra v hi c Hu, do i t Nguyn [Trn] Vn An, v Trung t Y s Lim cm u. Dim cng s tuyn b thnh lp UBLB, gm Ph Tng Thng Th, Lng v, Thun.(56) Nhng khong 17G00, B T lnh Qun vin M ti Vit Nam [MAC-V] li xin kin Trueheart v vic B Tng Tham Mu yu cu MAC-V khng vn 300 Cnh st t Vng Tu ra Hu. Trueheart khng chp thun.(57) III. TUYN CO CHUNG 16/6/1963: Do p lc M, t gia thng 5/1963, Dim gp lnh t Pht Gio tho lun v 5 i hi ngy 10/5. Tuy nhin, ch c v ch mun ko di thi gian v hiu ha dn cuc tranh u. H Ng khng mun nhn nhn trch nhim v cho l nhc im. Dim cng khng mun tha mn cc nguyn vng a ra ngy 10/5 v s Pht Gio s tip tc i hi nhiu hn. p lc ca M khuyn Dim ha hon th c gii thch theo mt ngha khcthc ra, ch Dim ang ri vo mt cuc khng hong nim tin vi M, v Nhu ang b mt ve vn Cng Sn vi s tip tay ca Php v India.(58) Trong khi , lnh t Pht Gio kho lo phi hp gia biu tnh v ngoi giao, nht l vic s dng cc c quan truyn thng quc t. Mt s gio chc Ty Germany [c] v k gi ngoi quc cng tch cc tip tay.(59)
  • 43. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 43 Bin c gy xc ng nht l cuc t thiu ca Thng ta Qung c Si Gn ngy 11/6/1963. C th ni ln u tin mi c mt cuc u tranh chnh tr tinh xo n th. Bi vy, chnh ph M khng ngng p lc Dim phi gii quyt cuc khng hong. Ngy 16/6, Dim v Tnh Khit ra mt Thng co chung. Nhng Dim khng thc tm thi hnh nhng iu k kt. Thc v v chng Nhu-L Xun cng tm mi cch ngn chn vic thc thi tuyn co ngy 16/6. Pht gio khng li bc. A. THNG THUYT: Chiu ngy 5/6/1963, y Ban Lin B [UBLB] cng cc Thng Ta Thin Minh v Thin Hoa ngi vo bn thng thuyt. Ngay sau bui hp u, c i bn u tht vng v s thiu thnh khn ca nhau. Du vy, Thun cng Thin Minh, ph t ca Tr Quang, b mt t c tha thun s khi trn 5 i hi ca Pht gio, vi iu kin phi c Dim ph chun.(60) Hm sau, 6/6, hai bn ng chnh ph s rt qun i v an ninh khi vng ln cn cc cha, Cao Tr ngng biu dng v lc. Ngc li, Pht gio ngng tuyn truyn chng chnh ph. Thin Minh lp tc ln ng ra Hu tng trnh v nhng iu tha thun vi UBLB, mang theo mt c s quen bit Thun bo m rng nhng phn t qu khch [extremist elements] khng ph hoi thng thuyt. Theo d tr, Tnh Khit, ang tuyt thc ngoi Hu, cng s vo Si Gn k tuyn co chung.(61) Ngy 6/6 ny, Dim c mt din vn truyn thanh ngn, ku gi mi ngi hy bnh tnh v chnh ph cn thi gian gii quyt cuc khng hong.(62) Nhng ti Hu, tnh hnh thm cng thng. Trong ngy 5/6, bo ng li din ra khin 4 Pht t cht, hn 100 b thng v hn 1,000 ngi b bt. Hai sinh vin b mt tch. 3 y s Germany [c] v 2 y s M ang phc v ti Hu tch cc gip Pht t. Dim bn cho lnh hai y s Germany, Erich Wulff v Hans Holterscheidt, phi lp tc ri c . Sau , trc xut h khi Si Gn vi l do khng c a chung [Persona Non Grata].(63) Chnh quyn Hu cn ngng tip t cho nhng ngi biu tnh b c lp. Lnh s John J. Helble bo co rng tnh trng thc phm v nc ung ti cha T m mc bo ng . Phi c chnh ph th ri truyn n kch Tr Quang v i bt gi c Tnh Khit.(64) Ti Si Gn, thi h Ng cng t ngt cng rn. V chng Nhu-L Xun cng khai trch mng Thun nhn nhng qu
  • 44. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 44 nhiu. Ngy 7/6, Phong Tro Ph N Lin i [PTPNL] ca L Xun ra quyt ngh ln n nhng cuc biu tnh chng chnh ph l chng li chnh ngha quc gia (anti-nationalist), b Cng sn khai thc v li dng, dn n hn lon v trung lp. V yu cu chnh ph khng th tip tc im lng trc nhng mu toan chnh tr, lp tc trc xut nhng ngoi nhn chuyn ph hoi, d mc o thy tu hay khng, c bit l nhng k mu toan bin Vit Nam thnh ch hu ngoi bang.(65) Quyt ngh ny c trao cho bo ch ngy hm sau, 8/6/1963. Ngy ny, Trueheart gp Thun v quyt ngh ca PTPNL trn nhng Thun th nhn mnh khng gii quyt c g. Chiu , Truehart vo Dinh Gia Long, ch thn phn i li tuyn b ca v Nhu, v da s cng khai khng ng h chnh sch Pht gio ca Dim. Dim ni khng th bc b quyt ngh ca PTPNL, v y l mt hi on t nhn, nhng s cho lnh B trng Ni v phi nhng ngi biu tnh ti cha T m c tip t lng thc v nc ung. Dim cng ni khng bit g v vic phi c chnh ph th truyn n s nhc lnh t Pht gio. Sau , Dim khng nh lp trng: S thng thuyt trong th mnh; Pht gio vi phm li cam oan tm ngng chin dch tuyn truyn, tip tc pht ti liu cho bo ch ngoi quc (nh Thin Minh tit l v nhng iu khon tha thun); Pht gio thiu thnh tn (bad faith). Ln u tin, Dim th nhn vi Trueheart rng chnh quyn a phng bt lc trong vic i x vi Pht gio; v mi n ngy 24/5tc hn hai tun l sau cuc thm st Huchuyn vin y khoa mi bo co l thng tch khng do mnh lu n gy nn. Nhng Dim nhn mnh s s dng mi bin php cn thit duy tr trt t nu hn lon tip tc.(66) Hm sau, 9/6, bo Times of Vietnam [Vit Nam Thi Bo] ng ngh quyt ngy 7/6 ca PTPNL. Bo ny nhn mnh vai tr cc tng s Nam tng (Therevada) trong nhng cuc ri lon hin nay. Hm l phe Nam tng c lin h vi chnh sch trung lp ho min Nam ca Charles de Gaulle v Norodom Sihanouk. Cc bo Vit ng khng ng. Dim cng cho lnh i pht thanh khng nhc n li L Xun kch Pht Gio. Tuy nhin, lnh ny ban hnh sau khi i Si Gn pht thanh vi ba ln. Ti Hu, s Pht t b phong ta 3 ngy khng c nc ung, thc phm v thuc men. Mt s t nhn mang tng thc phm,
  • 45. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 45 nc ung. Chnh ph cho chp hnh, loan bo l do chnh ph cung cp. Trong khi , in thoi vi Si Gn bng dng b h. Lnh s Hu Helble khng th lin lc c vi Trueheart. Thun cng lm vo cnh tng t. Phi c chnh ph tip tc ri truyn n, t co Tr Quang l Cng Sn. y l bc chun b cho vic bt gi cc lnh t tranh uv ch cn lin h vi phin Cng l trng ti, c th b kt n t kh sai ti t hnh. Khng t ngi b tra tn n cht hay th tiu.(67) Ti Oat-shinh-tn, tra ngy 8/6 [m 8 rng 9/6 ti Vit Nam], Ngoi trng Rusk ch th Trueheart yu cu Dim bc b ngh quyt ca PTPNL, rt li Sc lut s 10, v cn xc nh chnh ph duyt trc hay chng li tuyn b ca L Xun. Li tuyn b ca L Xun, Rusk nhn mnh, lm suy gim v th ca VNCH, v lm tn hi uy tn ca M, c th gy kh khn cho vic tip tc ym tr VNCH ti Quc Hi cng nh d lun M. (68) Gp Thun ngy 9/6, Trueheart cho bit ch th ca BNG M. Ri kch vic chnh ph ang chun b phn biu tnh vo ngy 10 hay 11/6. K hoch phn biu tnh ca Paul Hiu ny gm c nhng th thut s dng s gi t cc tnh, Thanh Nin Cng Ho v bn t oan x hi Ch Ln gi lm s. Trueheart cnh co rng nu qu thc nh vy, cn phi ngng ngay. Trueheart cng nu ln vn gio dn Nng ang chun b ra ngh quyt cch chc Thiu t Thit, Tnh trng Qung Nam, nhn dp lm l cu hn cho Gio hong John XXIII (1958-1963) vo ngy 10/6. Nu ng s thc, cn chm dt ngay. Trueheart cn nu ln vn 4 k gi (Michaud ca AFP, Sheehan ca UPI, Browne ca AP v Parry ca bo NY Times) b bt gi 1 gi ng h ti Qun 3. Hnh ng ny, Trueheart bo thng Thun, l khng v bt li.(69) Mi ti 9 gi sng ngy Th Hai, 10/6, Thun mi gp Trueheart phc p. Thun ni trnh by vi Dim v Nhu v nhng ngh ca M. V Sc lut s 10, Dim khng c quyn rt li. Quyt ngh ca PTPNL khng phi l tuyn b ca b Nhu, m l ca mt t chc i chng (c Thun ln Trueheart u mm ci). Dim in thoi cho Paul Hiu trc mt Thun v vn t chc phn biu tnh. Hiu chi khng c k hoch . Cng khng c k hoch i cch chc Tnh trng Qung Nam. ang dn xp cho nhng ngi trong cha T m Hu ra v khng gp tr ngi, ngoi tr cc cng chc. Chnh ph khng ng ra t chc l cu hn cho John XXIII. Dim vn mun thng thuyt, nhng cn c lp
  • 46. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 46 nhng thnh phn qu khch. UBLB ca PTT Th s hp lc 10G00 nghin cu l th mi nht ca UB Tranh u Pht gio.(70) B. NGN LA CNG DNG O PHP: Bin c khin cuc tranh u ca Pht gio c d lun th gii ch nht l cuc t thiu ca Thng ta Qung c ti ng t Phan nh Phng-L Vn Duyt Si Gn (trc Ta i s Kampuchea). Qung c, tc danh Lm Vn Tc (1897-1963), ang tu ti cha Qun Th m trn ng Nguyn Hu, Gia nh. Lc 9G30 sng ngy 11/6gia lc Dim v hu ht nhn vin cao cp trong chnh ph ang tham d bui quc l cu hn cho Gio Hong John XXIII chic xe Austin ca mt Pht t, di s dn ng ca mt on 400-500 tng s, a Qung c ti ch ha thn. a im ny c cc tng ni lm hng ro cn khng cho Cnh st can thip. S khn gi t m ln ti khong 500 ngi, ngy cng ng. Mt s k gi nh Sheehan ca hng UPI cng c bo trc. T xe bc xung gia ng t, Qung c ngi xung theo th thin nh, nh mt i c xng ln thn th mnh, ri t tay chm la bng dim (qut). Malcolm Browne, nhn vin hng AP, thu c tm hnh nybc hnh ri s gy chn ng d lun th gii.(71) Tra , khong 400 tng s a thi hi Qung c ti cha X Li. 2,000 Pht t cng l lt ko nhau ti cha. Khong 1,000 Cnh st ti bo v an ninh, nhng cc tng ni c di chuyn t do trong khu vc ny.(72) Khong 12G30, qun i c lnh cm qun. By tiu on D nhn lnh ng chin. i t L Quang Tung tng cng 2 i i Lc Lng c Bit [LLB] cho Si Gn, tr qun trong phi trng Tn Sn Nht. Nhn vin M c ngh sm, v khuyn co khng nn n gn cc m biu tnh.(73) Phn Trueheart ti gp Thun ti t dinh, bo thng Thun rng Dim phi c thi ngay chiu , bng khng M s tuyn b khng lin h n chnh sch tn gio ca Dim. Khi Thun hi c th dn li Trueheart cho Dim v Nhu nghe c khng, Trueheart ng . Trueheart cng lu Thun v khng th ca PTPNL ng trn Times of Vietnam sng phn i hng UPI khi gi i bn tin ca Sheehan; v cnh co rng nu y l bc u trc xut Sheehan th l mt iu ngu xun (stupid). (74) Ph Tng thng Th v Ngoi trng V Vn Mu cng vo yu cu Dim phi c
  • 47. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 47 hnh ng tc khc, ng thi ch th UBLB xc tin nhanh vic thng thuyt vi y Ban Lin Phi Pht Gio Tranh u.(75) Ngay ti 11/6 , Dim c din vn, cam kt l pha sau Pht Gio trong nc cn c Hin Php, tc l c ti.(76) Dim hy vng din vn truyn thanh ca mnh s trn an d lun cho ti hm sau, khi UBLB gp mt y Ban Lin Phi. Ti Oat-shinh-tn, gn na m 11/6 [gn tra 12/6 ti Vit Nam], Rusk ch th cho Trueheart: Nu Dim khng c nhng bc cp tc v hiu lc gii quyt cuc khng hong gy li nim tin ca Pht t, chng ta s phi ti duyt xt vic ng h ch Dim.(77) Ti ngy 12/6, Trueheart mi gp c Dim. Khng nhng thng bo cho Dim bit cuc t thiu ca Qung c ang gy si ni d lun th gii, Trueheart cn trao cho Dim mt vn bn cnh gictheo ng ch th ca Ruskl M c th s cng khai tuyn b khng ng h chnh sch Pht gio ca Dim. Trc khi kiu t, Trueheart nu ln 3 im: 1. Bo co ngy 11/6 cho bit chnh quyn Hu v Nng tip tc bt gi ngi biu tnh. 2. Chnh ph khng th truy t nhng ngi gip Thng ta Qung c t thiu. (Dim ni c ngi gip Qung c xng ln mnh, v chm la. Trueheart nhn mnh rng hai nhn chng ch mt thy Qung c t mnh ti xng v chm la). 3. C tin chnh ph ang cm cc tng ni t cc tnh vo Si Gn. (C Dim ln Thun tr li l v l do an ninh. Dim thm rng Quc Hi ang thnh lp tiu ban nghin cu vic sa i D s 10). (78) C. THNG CO CHUNG: T sng 12/6, Ho thng Tnh Khit cng Tr Quang v Thin Minh ri Hu vo Si Gn thng thuyt vi UBLB. Ba lnh t Pht gio ti phi trng Tn Sn Nht lc 13G15, v tm tr ti cha X Li. (79) Ph TT Th vit th yu cu hai bn hp ngay lc 18G00 hm gii quyt mau chng cc i hi ca Pht gio. Phe Pht gio mun tr hon t ngy bn bc vi cc i din min Nam, nn nu l do Tnh Khit cn yu sau 5 ngy tuyt thc, cn tnh dng t lu. Th li ngh gp nhau hm sau, gi v a im do Pht gio chn. Cui cng, Pht gio ngh hp ngy 14/6, vi iu kin chnh ph phi nhn nhng ton b 5 i hi ngy 10/5/1963.(80)
  • 48. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 48 Ngy 14/6, phi on Pht Gio do Thin Minh lm Trng ongm Thin Hoa, Tm Chu, Huyn Quang (Th k), v i c c Nghip (Ph Th k)bt u hp vi UBLB. Do p lc ca Trueheart, ngay sng hm , chnh ph nhng b i hi th nht: ng cho Pht t treo c Pht Gio. Trong phin hp chiu, ng sa li Sc lut s 10 ca Bo i. chng t thin ch, Tnh Khit ku gi Pht t tm ngng biu tnh.(81) Hm sau, khong 18G30, thng thuyt hon tt. Ngy Ch Nht, 16/6, hai bn ra thng co chung vi nhng iu khon sau: Tm ngng p dng D s 10; cu xt li nhng khiu ni ca Pht Gio; xc nhn t do tn gio; s tr cp (khng phi bi thng) cho gia nh nn nhn Hu. Tnh Khit v Dim cng k vo bn Tuyn Co trong Dinh Gia Longnhng Dim khng k ngang ch Khn ca Tnh Khit m ghi vo gc trn ca bn Thng co chung nh sau: Nhng u c ghi trong thng co ny th c ti chp nhn nguyn tc ngay t u; Ng nh Dim. (82) Trong khi thng thuyt ang din ra, Pht t v mt s lnh t Pht gio thin v bo ng hn. Ngy 13/6, Pht t khp ni treo c Pht Gio, chng li lnh cm ca Dim (thc ra Dim b mt ng ). Bui l cu siu cho Qung c ngy 16/6 ti cha X Li qui t hng chc vn ngi. Hn 500,000 thanh nin, hoc sinh v Pht t xung ng biu tnh. X xt Cnh St ko di 45 pht trc cha X Li.(83) Bui ti, Thit Gip phi n tng cng cho Cnh St. Mt thiu nin 15 tui b t thng v trng n u. 3 tng v 2 Pht t b thng. Hng ngn ngi b bt gi.(84) Ba ngy sau, 19/6, nh Cnh St, Cng An n lc ngn chn Pht t tham d, l ha tng Qung c bt hn lon hn. IV. GIAI ON HU CHIN, 19/6-20/8/1963: Thng co chung ngy 16/6/1963 l c hi tt nht cho chnh ph Dim gii quyt cuc khng hong Pht Gio. Nhng v nhng nguyn do thm kn, h Ng quyt nh khng tn trng nhng iu cam kt. Pht Gio chng phi khng phng. Lnh o Pht Gio ch tm thi ngng chin trong vng 2 tun l, ch i thnh tm ca chnh ph. A. N LC PH HOI THNG CO CHUNG 16/6/1963: C du hiu cho thy v chng Nhu-L Xun mun ph hoi vic thc hin thng co chung vi Pht gio. Mt mt, Nhu vn
  • 49. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 49 ng cc hi Pht gio c lp chng li cuc tranh u. Ngy 20/6, Pht Gio C Sn Mn mi thnh lp ti cha Gic Lm, Ch Ln; do Hu Tm, Ho thng tr tr cha Trung Ngha, Sa c, th lnh Lc Ha Tng lm Tng thngtuyn b ng h chnh sch tn gio ca chnh ph, v ng ngoi chnh tr.(85) Nhu cn cho lnh ct b on phim thi s v cuc thng thuyt gia chnh ph v Pht gio. Mt khc, Nhu sai cc tnh t chc mt-tinh ln n phong tro tranh u ca Pht gio v phong ta cc cha chin. on vin Thanh Nin Cng Ho [TNCH] mc ng phc xanh dng m i ly ch k ra thnh nguyn th phn i bn thng co chung 16/6/1963, v chun b biu tnh i xt li thng co chung ny. Bn thng co s 3 ca TNCH trnh ln Tng th lnh Nhu ngy 25/6/1963 gm nhiu li kch Pht gio nng n nh d oan cung tn, phn lon, tay sai ca k th chung, v.. v... ng thi, ln n Tuyn co chung 16/6/1963 l khng ph hp vi l tng ca TNCH, co t nhng c quyn v c quyn cho mt nhm, c nhng ch trng tri vi lut l hnh chnh.(86) Trc s phn khng ca Pht gio, ngy 1/7/1963, TNCH li ra Tuyn co s 4, m ch lnh t Pht gio tranh u lin h vi bn phn lon v phn quc, trong khi ch thn Tng th lnh cnh gic khng cho php bn u c chnh tr v Cng Sn li dng Thng co chung [16/6] hu lm sai lch n ra ngoi phm vi tn gio.(87) L Xun th cho PTPNL hp ti tr s trung ng ngy 16/6, dng loa phng thanh cng b Quyt ngh ngy 7/6. Ri ra mt Bch th [Sch trng], do v chng Gene v Ann Gregory, ch nhim bo Times of Vietnam son tho, ng trn chnh t Times of Vietnam s ra ngy 17/6, mit th cuc tranh u ca Pht gio, t co cuc tranh u khng v l do tn gio m ch v l do chnh tr.(88) Ri n k hoch n mng ln sut ba ngy, t 25 ti 27 thng 6/1963, k nim 25 nm Thc c phong chc Gim mc (L Ngn Khnh = Tea Deum).(89) C l anh em h Ng mun s dng ngy l ny vn ng s ng h ca khi gio dn Ki-t chng li Pht Gio. Bi th, ngy 16/6, Tng Gim Mc Paul [Nguyn Vn] Bnh ch th cc h o phi gi tn gio bit lp vi chnh quyn. Mt gio dn Ki-t tt, v o hnh, l cng dn thng hng, rng buc vi t quc, trung thnh vi ch cm quyn, bt k s chnh thng ca chnh quyn y. l li gii thch ca Pie XI, trong Sc D ngy
  • 50. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 50 31/12/1929.(90) H thng tuyn truyn ca ch cng tm cch h gi tr cc lnh t v mc tiu tranh u ca Pht t. Cn b chnh ph loan tin Cng Sn nhng tay vo mu khi nm lu n vo m ng m 8/5/1963. Khi nhng cuc gii phu t thi khng tm thy mnh lu n, cu chuyn bin thnh mn t lc Cng Sn. t nm sau, li mc ra chi tit mt i y M cht tng t nhn t cht n. Thng ta Tr Quang, linh hn ca cuc tranh u min Trung, b co buc l cn b Cng Sn cao cp, tng b Php bt gi, m mu lt chnh quyn t nm 1960. Ha thng Tnh Khit, theo nhng li tuyn truyn ny, khng bit quc ng, ch k vo nhng g cc s tr, qu khch bt buc phi k. Cuc t thiu ca Qung c khng t nguyn, m l mt hnh ti st nhn. Qung c, theo lp lun ny, b chch thuc trc khi st nhn du v chm la t chy. Dim v Nhu cn e s truy t nhng ngi tr gip thng ta ha thn ra ta. L Xun th khng nh rng cuc t thiu ca Qung c ch l mt mn nng tht s [barbecue of a bonze] vi xng nhp cng. Bc s ring ca Dim mt bo vi Nolting rng Qung c b mt s s tr thuyt phc nn t thiu; v t nm trc, Qung c tng ha vi mt ngi bn l s ng t, v nay ngi bn cht, Qung c cn gi li th. Ni cch khc, Qung c khng thch chnh tr, v khng t thiu chng chnh ph.(91) Trong khi , ti vi a phng, vin chc thng tin loan tin chng Pht Gio, cha chin b phong ta, sinh vin, hc sinh v thanh nin Pht t lin tc b gy kh khn, v bt gi. iu khin cc lnh t tranh u bt mn nht l t chc C Sn Mn cng khai t co phe tranh u c lm chnh tr. Ngy 26/6, Tnh Khit phi than vi Dim rng tnh th khng nhng khng thay i m cn trm trng hn.(92) Ngy 1/7, Hong Vn Giu, Trng on Thanh Nin Pht T, gay gt ln n thi ca chnh ph v ku gi Pht t quyt tm tranh u. (93) B. N LC HA GII CA M: Kennedy v cc c vn cc k bi ri. Trong mt phin hp Hi ng An Ninh Quc Gia [ANQG], Kennedy t cu hi phi chng Qung c b thuc [drugged], nhng cc c vn khng nh c tin qu cho nhng hy sinh tng t. D l mt gio dn Ki-t, ng h Dim t thp nin 1950, Kennedy ch th to i s
  • 51. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 51 Si Gn phi p lc bt Dim p ng ngay i hi ca Pht gio. Ngy 14/6 [11 gi sng 15/6/1963 VN], Rusk ch th Trueheart cu xt vic a Ph Tng thng Th ln thay Dim trong trng hp bt trc, v Trueheart phi tip xc Th cng nhng ngi khng ng h Dim.(94) Nhng hai ngy sau, Trueheart tr li l khng tin bn vi Th, v tnh hnh sng sa hnPht gio v UBLB t c thng co chung. Trueheart ch ha s thuyt phc Dim ho hon vi Pht gio, v nu Dim khng chu thc thi thng co chung, s xc tin tm mt gii php khc Dim.(95) Ngy 18/6, Trueheart bo Th rng ch nn coi nhng tha thun nh bc khi u m cha phi hi kt ca cuc khng hong. Dim cn thc hin nhng iu tha thun. Sng , khi gp Thun, Trueheart cng ni tng t, vi li l cng rn hn. Trueheart c bit nhc Thun v lun iu ca t Times of Vietnam ngy 17/6 v tuyn co chung, v hnh vi khiu khch ca PTPNL.(96) Ti 19/6 [8G28 ngy 20/6/1963 ti VN], Roger Hilsman ch th cho Trueheart nn lu cc vin chc Vit l ng nn ng ho mt c nhn vi ch . Th d nh li tuyn b Pht gio c th tin cy ni Hin php, ngha l ti ca Dim to nn nhng cm tng xu M. Vin chc Vit cng cn tip xc thng xuyn vi cc lnh t Pht gio v i x ng ng vi h. c bit, tha c 16/6/1963 phi c tn trng v nhanh chng thc hin gim thiu s nghi ng ca Pht t.(97) D lun th gii cng ch hn n cuc tranh u ca Pht gio. Ngy 14/6, Norodom Sihanouk vit th cho Kennedy, phn i vic n p Pht gio ti min Nam VN. Sihanouk cng gi cho TTK/LHQ U Thant, Th tng Bri-tn McMillan, TT Php de Gaulle v TT India, Radhakrishnan, thng ip tng t. Sihanouk cn trao cho i bin VNCH ti Phnom Penh mt cng hm v v tn st Pht t Hu.(98) Hm sau, 15/6, ln u tin tin Pht Gio Vit Nam c ln trang nht bo The New York Times [Nu c Thi Bo], t bo uy tn ca gii trung lu M. Max Frankel, tc gi, cho rng nhn vin ngoi giao M ni thng vi Dim bng ging iu gay gt rng VN phi tha mn cc i hi ca Pht Gio, bng khng M s tuyn b khng ym tr chnh sch Pht Gio ca Dim.(99) Thng bo cho Trueheart tin ny, BNG ch th Trueheart ni vi Dim rng chnh ph M vn ym tr Dim; tm thi khng cp n bi bo
  • 52. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 52 trn NYT. Hu ht bo ln v cc lnh t M u ch trch ch Dim. Ngy 18/6, Th tng Ceylon l Bandaranaike cng gi th cho Kennedy, yu cu ha gii Pht t, vn chim a s ti Vit Nam, c quyn t do tn ngng. Mi ngy sau, 28/6, i biu Cambodia, Ceylon v Nepal ti LHQ gp i biu M by t quan tm v tnh hnh Pht gio Vit Nam.(100) ng lu l trong hai thng u u tranh ca Pht Giomc d chnh ph Ng nh Dim khng ngt vu co cuc tranh u do Cng Sn xi dc, v sau ny Nguyn Hu Th nh ga n nh mn qu t trn tri ri xung c H Ni ln MT/GPMN u cha by t mt thi r rng no ngoi nhng phn khng chung chung ca V Nguyn Gip hay H Vn Lu gi y Ban Quc T Kim sot nh chin, hay Tuyn co ca MTGPMN v vic vi phm Hip nh Gi neo v.(101) Mi ti ngy 15/7 mi c tin tnh bo l MTDTGPMN ku gi binh s v cnh st ng h cuc tranh u ca Pht Gio. (102) Cng t ngy ny, c du hiu cn b nm vng CS xm nhp vo cc cuc tranh u, li ko thanh thiu nin nam n. (103) Cc c quan tuyn truyn ca ng Lao ng Vit Nam m nhiu chin dch khai thc cuc tranh u: - Mt tinh, tuyn co kch M-Dim v ng h cuc tranh u ca Pht Gio trc d lun quc ni cng nh quc t. - Xm nhp cn b vo cc th v phong tro tranh u - Gia tng hot ng qun s, nh ph cc n bt v p chin lc. - Khot su s khc bit gia chnh quyn min Nam v Pht Gio. V vy, c lc an ninh M phi t cu hi thc chng CS b vng thn qu, dn vo mt trn tnh th. C. THAY I I S M: Gia thi gian ny, Oat-shinh-tn gi cng hm hi kin Dim v vic thay i s Si Gn. Ngy 20/6/1963, BNG M ch th cho Trueheart xin gp Dim xin kin v vic c Henry Cabot Lodge thay Nolting.(104) Sau khi tip Trueheart khong 1 ting ng h chiu ngy 22/6, ba ngy sau, 25/6, Dim sai Thun cho Truheart bit Dim rt bt mn. Dim cho rng M ang thay i chnh sch v n lc bt Dim phi lm theo M hay s b loi b [Diem thought a new American
  • 53. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Ba 53 policy was involved and an effort to force him to do our bidding or to unseat him]. Dim cng nhn n tai Lodge rng h c th gi 10 Lodge ti y, nhng ti khng c nhn ti hay t nc ny b h nhc, k c vic h hun luyn pho binh bn vo dinh th ny [they can send ten Lodges, but I will not permit myself or my country to be humiliated, not if they train their artillery on this Palace].(105) Theo Thun, Dim s tr nn cng u hn. Truheart bo thng Thun rng cch tt nht trnh ng u vi M l chnh ph Dim nn bt u thay i cch lm vic.(106) Ngy 26/6, Th trng Ngoi giao George W. Ball ch th cho Trueheart gp Dim, gii thch rng chnh sch ca M khng thay i; l ym tr chnh ph chng Cng min Nam. Ring vic b nhim Lodge c quyt nh t thng 4/1963, trc khi xy ra cuc khng hong Pht gio, v Nolting Vit Nam hai nm. Mc ch ca M l cnh gic Dim v nhng him ha c th trnh, khng lm suy yu Dim. Nhng quyt nh v hnh ng l trch nhim ca ring Dim.(107) Hm sau, Dim tip Trueheart khong 2 ting ri ng h, tuyn b s thc hin vic dn ch ha t nng thn ln, nhng khng mun v chng Nhu b tch xa c nhn mnh.(108) Thun cng thng bo vi Trueheart l Chnh ph Vit Nam s ra ch th cho cc tnh thi hnh nghim chnh bn tuyn co chung 16/6/1963. C nhn Dim c th s ra Hu nghin cu v gii quyt mi s; Dim cng s c din vn v vic thc thi tuyn co chung. Nhng ngy 27/6, B trng Ni V Lng li tuyn b vi mt nhn vin CIA rng Cng sn xm nhp phong tro tranh u ca Pht gio, v trong vi ngy ti, s ra thng co v vic nhng ngi b bt gi. (109) Li co buc ca Lng bo hiu chnh sch mi ca h Ng vi Pht gio. Rt c th chnh sch ny c tho lun k cng hn trong dp anh em h Ng v Hu d l k nim 25 nm ngy th phong Gim mc ca Thc, trong cc cuc hp mt vo cui thng 6/1963.(110) Ti M, Kennedy v cc c vn theo di nhng bin chuyn Si Gn vi mt nhn bi quan. Phn ng ti ni a M cng chng c g ng lc quan. Ngy 27/6, bo New York Times ng bi cy ng nguyn mt trang ca 12 lnh t Tin lnh M, k c Reinhold Niebuhr v James Pike, yu cu M trit thoi khi Vit Nam. Bi cy ng trn c c hnh Qung c t thiu ca Browne. Ch cn vi k gi ng h Dim trn nhng t bo m Gio Hi Ki-t M
  • 54. 1963 2013:

Tập IV - vietnamvanhien.net · hai mƯƠi nĂm vĂn hỌc miỀn bẮc 1954 - 1975 3 * hai mƯƠi nĂm vĂn hỌc miỀn bẮc 1954 – 1975 tập iv mục lục

Tập IV - vietnamvanhien.net · hai mƯƠi nĂm vĂn hỌc miỀn bẮc 1954 - 1975 3 * hai mƯƠi nĂm vĂn hỌc miỀn bẮc 1954 – 1975 tập iv mục lục

Documents
Quy hoạch chung xây dựng thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050

Quy hoạch chung xây dựng thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050

Documents
40 NĂM NHÌN LẠI

40 NĂM NHÌN LẠI

Documents
1963 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI - thuvienhoasen.org · Nguyên Ly Avro Manhattan Hoành Linh Đỗ Mậu Minh Không Vũ Văn Mẫu Trần Chung Ngọc Định

1963 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI - thuvienhoasen.org · Nguyên Ly Avro Manhattan Hoành Linh Đỗ Mậu Minh Không Vũ Văn Mẫu Trần Chung Ngọc Định

Documents
Nhìn lại thị trường năm 2014 - vcbf.comTRIỂN VỌNG THỊ TRƯỜNG NĂM 2015 Nhìn lại thị trường năm 2014 Năm 2014, VN-Index tăng trưởng 8,1%. VN-Index đã

Nhìn lại thị trường năm 2014 - vcbf.comTRIỂN VỌNG THỊ TRƯỜNG NĂM 2015 Nhìn lại thị trường năm 2014 Năm 2014, VN-Index tăng trưởng 8,1%. VN-Index đã

Documents
Bản tin Tầm nhìn Mạng số 10 - Kỷ niệm 15 năm thành lập NSP · Bản tin Tầm nhìn Mạng số 10 - Kỷ niệm 15 năm thành lập NSP Thứ năm, 27 Tháng 3

Bản tin Tầm nhìn Mạng số 10 - Kỷ niệm 15 năm thành lập NSP · Bản tin Tầm nhìn Mạng số 10 - Kỷ niệm 15 năm thành lập NSP Thứ năm, 27 Tháng 3

Documents
Một Cái Nhìn M Về Học Thuyết Xã Hội Công Giáo · 7 Dẫn nhập Hai mươi lăm năm vừa qua, tư tưởng và hoạt động của người công giáo trong lãnh

Một Cái Nhìn M Về Học Thuyết Xã Hội Công Giáo · 7 Dẫn nhập Hai mươi lăm năm vừa qua, tư tưởng và hoạt động của người công giáo trong lãnh

Documents
NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI 1963 - 2013vietnamvanhien.net/TuyenTapCheDoNgoDinhDiem.pdfphá sản của một sách lược cải đạo cuồng tín ở cấp độ quốc gia của

NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI 1963 - 2013vietnamvanhien.net/TuyenTapCheDoNgoDinhDiem.pdfphá sản của một sách lược cải đạo cuồng tín ở cấp độ quốc gia của

Documents
NHÌN LẠI SỰ NGHIỆP 30 NĂM THU HÚT FDI TẠI VI T NAM … · nhÌn lẠi sỰ nghiỆp 30 nĂm thu hÚt fdi tẠi viỆt nam tẦm nhÌn mỚi, cƠ hỘi mỚi cho fdi trong

NHÌN LẠI SỰ NGHIỆP 30 NĂM THU HÚT FDI TẠI VI T NAM … · nhÌn lẠi sỰ nghiỆp 30 nĂm thu hÚt fdi tẠi viỆt nam tẦm nhÌn mỚi, cƠ hỘi mỚi cho fdi trong

Documents
Nhìn lại cuộc chiến Việt Trung năm 1979vietnamvanhien.net/NhinLaiCuocChienVietTrung1979.pdf · 1 Nhìn lại cuộc chiến Việt-Trung năm 1979 Nguồn: Xiaoming Zhang,

Nhìn lại cuộc chiến Việt Trung năm 1979vietnamvanhien.net/NhinLaiCuocChienVietTrung1979.pdf · 1 Nhìn lại cuộc chiến Việt-Trung năm 1979 Nguồn: Xiaoming Zhang,

Documents
Mùa thu, năm thứ ba, là nhìn lại và ném tới, bước lệch ravietnamvanhien.org/tapchitho.pdf · 2012-07-21 · Mùa thu, năm thứ ba, là nhìn lại và ném tới,

Mùa thu, năm thứ ba, là nhìn lại và ném tới, bước lệch ravietnamvanhien.org/tapchitho.pdf · 2012-07-21 · Mùa thu, năm thứ ba, là nhìn lại và ném tới,

Documents
1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Hai 1963 – 2013 ......1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Hai 3 1963 – 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI TẬP II

1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Hai 1963 – 2013 ......1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Hai 3 1963 – 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI TẬP II

Documents
40 NĂM NHÌN LẠI - vietnamvanhien.orgvietnamvanhien.org/40NamNhinLai.pdf40 NĂM NHÌN LẠI ... một điều chẳng ai bắt ông phải làm là tỏ lời cáo lỗI cùng đồng

40 NĂM NHÌN LẠI - vietnamvanhien.orgvietnamvanhien.org/40NamNhinLai.pdf40 NĂM NHÌN LẠI ... một điều chẳng ai bắt ông phải làm là tỏ lời cáo lỗI cùng đồng

Documents
Ba mươi năm chẵn tha phương, Bốn mươi năm lẻ hỏi vương vấn gì… Thiên-Thu Canada, 30-09-2009

Ba mươi năm chẵn tha phương, Bốn mươi năm lẻ hỏi vương vấn gì… Thiên-Thu Canada, 30-09-2009

Documents
Hai Mươi Năm Văn Học Miền Bắc 1954-1975

Hai Mươi Năm Văn Học Miền Bắc 1954-1975

Documents
Bốn mươi năm nói láo

Bốn mươi năm nói láo

Documents
1963 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI - sachhiem.net · 1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Một 3 Thomas Ahern, Jr. Vũ Bằng Đào Văn Bình Nguyễn Văn Bông

1963 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI - sachhiem.net · 1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Một 3 Thomas Ahern, Jr. Vũ Bằng Đào Văn Bình Nguyễn Văn Bông

Documents
1963 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI - sachhiem.netsachhiem.net/LICHSU/IMG/SACH/1963-2013_Tap_II.pdf · cố đó ta rút ra được những bài học lịch sử gì. Tuy nhiên,

1963 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI - sachhiem.netsachhiem.net/LICHSU/IMG/SACH/1963-2013_Tap_II.pdf · cố đó ta rút ra được những bài học lịch sử gì. Tuy nhiên,

Documents
COVID-19 MỘT NĂM NHÌN LẠI

COVID-19 MỘT NĂM NHÌN LẠI

Documents
1963-2013 Năm Mươi Năm Nhìn Lại (Tập 2/3)

1963-2013 Năm Mươi Năm Nhìn Lại (Tập 2/3)

News & Politics
1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Một 1963 – 2013 ... · 1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Một 5 Điền Lương Hữu Đính Trần Kiêm Đoàn

1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Một 1963 – 2013 ... · 1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Một 5 Điền Lương Hữu Đính Trần Kiêm Đoàn

Documents
CHỦ NHẬT TUẦN THỨ HAI MƯƠI BẢY MÙA THƯỜNG NIÊN … · CHỦ NHẬT TUẦN THỨ HAI MƯƠI BẢY MÙA THƯỜNG NIÊN NĂM C - NGÀY 6 THÁNG MƯỜI 2019 Những

CHỦ NHẬT TUẦN THỨ HAI MƯƠI BẢY MÙA THƯỜNG NIÊN … · CHỦ NHẬT TUẦN THỨ HAI MƯƠI BẢY MÙA THƯỜNG NIÊN NĂM C - NGÀY 6 THÁNG MƯỜI 2019 Những

Documents
VIỆN SINH HỌC NÔNG NGHIỆP - HAI MƯƠI NĂM NGHIÊN CỨU … ·

VIỆN SINH HỌC NÔNG NGHIỆP - HAI MƯƠI NĂM NGHIÊN CỨU … ·

Documents
Kosen Việt: 20 năm nhìn lại

Kosen Việt: 20 năm nhìn lại

Education
J. KRISHNAMURTI - nigioikhatsi.net · 32. “Từ hôm nay liệu bạn có thể nhìn ba mươi năm như quá khứ? Không phải từ ba mươi năm nhìn hôm nay?” 33. “Năng

J. KRISHNAMURTI - nigioikhatsi.net · 32. “Từ hôm nay liệu bạn có thể nhìn ba mươi năm như quá khứ? Không phải từ ba mươi năm nhìn hôm nay?” 33. “Năng

Documents
Dulichbui.org 4 năm nhìn lại

Dulichbui.org 4 năm nhìn lại

Travel
1963 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI - thuvienhoasen.orgthuvienhoasen.org/images/file/fAqBUJ1G0QgQAOUU/1963-2013-text-tap-i... · cố đó ta rút ra được những bài học

1963 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI - thuvienhoasen.orgthuvienhoasen.org/images/file/fAqBUJ1G0QgQAOUU/1963-2013-text-tap-i... · cố đó ta rút ra được những bài học

Documents
QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN DU LỊCH VÙNG ĐBSH&DHĐB ĐẾN NĂM 2020, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030

QUY HOẠCH TỔNG THỂ PHÁT TRIỂN DU LỊCH VÙNG ĐBSH&DHĐB ĐẾN NĂM 2020, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030

Documents
Tập V - Việt Nam Văn Hiến · 2018-04-20 · HAI MƯƠI NĂM VĂN HỌC MIỀN BẮC 1954 - 1975 7 * Lời Tựa Đây là tập sách cuối cùng trong bộ Hai Mươi Năm

Tập V - Việt Nam Văn Hiến · 2018-04-20 · HAI MƯƠI NĂM VĂN HỌC MIỀN BẮC 1954 - 1975 7 * Lời Tựa Đây là tập sách cuối cùng trong bộ Hai Mươi Năm

Documents
1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Hai 1963 – 2013 ... · 1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Hai 3 1963 – 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI TẬP

1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Hai 1963 – 2013 ... · 1963 – 2013: Năm Mươi Năm Nhìn Lại Tập Hai 3 1963 – 2013 NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI TẬP

Documents