Dr. Vural Yiğit

6.06.2016

1

ANTİK ANADOLU SİKKELERİNDE MİTOLOJİ-2

ANTİK ANADOLU SİKKELERİ Önceki Sunuda, Antik dönemlerde Batı Anadolu, Aiolis

Yöresinde, gün yüzüne çıkarılan, bazı antik sikkelerin mitolojik çözümlerine yer verilmişti.

Bu Kez Özellikle Aiolis, Aigai (Aigeae) antik kentinde bulunan bazı antik sikkeler incelenmektedir.

2102 Yılında, Aliağa yakınlarındaki, Aigai kenti gezimiz sırasında, bir kuyudan, gözümüzün önünde kovalar dolusu antik sikke çıkarılıyordu.

Arkeoloji öğrencileri, sikkeleri tanımlamak konusunda aralarında yarış yapıyorlardı. Hepsi sanki birer «nümusmatik» uzmanıydılar.

Böylesine bir tarihi zenginlik ve açık hava müzesi Dünya’nın neresinde var? 2

SİKKE NEDİR? Sikke, devletin resmi damgasıyla garantilenmiş,

kullanımı kolay madeni bir alım/satım aracıdır..

Sikkeler ve madalyonlar ayni zamanda dönemin tarihsel olayları konusunda önemli kaynaklardır.

Birçok tarihsel kişiliğin yüzleri bu sikkeler aracılığıyla bilinmektedir.

Sikkeler üzerinde, o devletle ilgili bilgiler, şehir adları, bina, heykel veya bitki tasvirleri (betimleri) de bulunur.

Nümismatik, sikke veya kağıt para koleksiyonculuğu ve paraları inceleyen çalışmalardır.

Sikkecilik olarak da adlandırılır. Bu alanda uzman kişilere "nümismat" adı verilir

3

SİKKENİN BULUNUŞU İlk sikkeler, M.Ö. 7. yüzyılda Anadolu'da Lidyalılar

tarafından Altın ve gümüş karışımı olan «elektron» dan yapılmıştır.

Doğal elektronu ilk kez altın ve gümüşe ayırarak sikke bastıran Krezüs'tür.*

Antik Sikkeler, yazılı belgeler, arkeolojik bulgular ve mitolojik olaylar ile birlikte incelendiğinde, pek çok konuda bilgi verirler.

*Lidya kralı Krezüs ya da Karun, MÖ 560-546 yılları arasında tahtta kalmıştır 4

ANTİK ÇAĞDA SİKKELER Antik çağ’da Roma İmparatorluğu döneminde,

Roma «As»’ı gibi öncü sikkeler vardı. As (çoğul asses), Roma İmparatorluğu'nda

kullanılan, önce gümüş, sonra bakırdan basılan bir sikke olup adını ağırlık birimi (12 unciae = ounces) eşdeğeridir.

As’ın pek çok alt birimi vardır. Örneğin; 1/96 as = 1 «drachma-Drahmi» dir.

Zamanla değer kaybetmekten kurtulamamıştır. Tarihte ilk borsa ve enflasyonla mücadele

bildiğimiz gibi, Kütahya Çavdarhisar (Aizonai) antik kentinde yapılmıştı..

https://tr.wikipedia.org/wiki/As_(sikke)

5

ROMA VE BİZANS DÖNEMİ SİKKELERİ Az bulunan değerli madenlerden yapıldığı için diğer

takas mallarına oranla daha uzun ömürlüdür.

Ege ve Akdeniz bölgesi ve çevresinde çokça bulunmuşlardır.

Sikkelerin ön yüzünde (Avers) devletin arması, hükümdar veya kral başı betimleri veya tuğrası bulunmaktadır.

Sikke’nin arka yüzünde (Revers) ise «değer» bilgileri vardır.

Sikke kenarları taraklı ya da yazılı olabilmektedir.

Nümismatik alanında bir yazı ve mitolojik bir Efsane (Söylen) betimleri vardır.

6

AİOLİS SİKKELERİ Antik dönemde Batı Anadolu’nun İzmir ve Edremit

Körfezi arasındaki Ege kıyı ve iç kesimleri, «Aiolis» olarak bilinir.

Güneyde, Gediz Nehri, kuzeyde ise Bakırçay’a kadar uzanan bereketli ve güzel bir Batı Anadolu köşesidir.

Ayrıca Midilli Adası da bölgenin sınırları içine girer.

Bu yörede, MÖ. 1050 yılı civarında, Aioller tarafından kurulmuş pek çok kent vardır.

Ünlü tarihçi Heredot, İyonya’dakine benzer şekilde

12 Aiol kenti saymaktadır.

7

Herodot’un 12 Aiol Kenti

Lesbos-Midilli

Elaia-Zeytindağı

Pitane-Çandarlı

Grynion-Temaşalık

Kyme- Nemrut

Aigai- Nemrutkale

Myrina- Aliağa

Neonteikhıs-Doğaköy

Temnos-Görece

Larissa-Buruncuk

Aigiroessa-Kavaklıdere

Smyrna-İzmir

8

AİGAİ ANTİK KENTİ Aigai, Manisa ili, merkez ilçeye bağlı Köseler

Köyü’nün 2 km güneyindeki YUNT Dağının, Gün Dağı zirvesi üzerinde, görkemli kalıntıları ortaya çıkarılan antik bir kenttir.

MÖ 1100 yıllarında Batı Anadolu kıyılarına yerleşen Aioller tarafından kurulmuştur. Simgesi bir keçidir.

Kentin arkeolojik kazıları, Ege Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü başkanı Prof. Dr. Ersin Doğer ve Celal Bayar Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi

Doç. Dr. Yusuf Sezgin tarafından yapılmaktadır.

9

2012 Yılındaki Aigai gezimizi ve arkeolog rehberimizi anımsıyalım.

10

Gezi sırasında genç arkeolog arkadaşlar, bir kuyadan çıkan sikkelerin tanımını kolaylıkla yapıyorlardı.

11

12

Aiolis, Aegae AR tetradrahmi. 165 M.Ö. Ön yüz :Defne çelenkli Apollo başlı tuğra. Arka yüz: Meşe dalından çelenk içinde, AIGAIEWN yazısı ve ayakta yarı sola dönmüş, elinde kartal ve asası ile Zeus.

13

AİOLİS-AİGAİ (AEGEAE) YÖRESİNDE BULUNAN BAZI SİKKLERDEKİ MİTOLOJİK SÖYLEM BETİMLERİ VE AÇIKLAMALARI

14

Aeolis, Aegae AE 13 mm. M:Ö: 2-1. yüzyıl Ön yüz: Başında petasos (güneş koruyucu başlık) giymiş Hermes. Arka yüz: AIGAIEWN yazısı ve Aigai’nin sembolü olan keçi monogramı.

15

Aeolis, Aegae, AE17. CUNKLHTOC, BMC 19. Ön yüz: Senatör? Portresi darp edilmiş monogram ve AIGAEWN, yazısı Arka yüz: Mızrak ve kalkan tutan Nike.

ZAFER TANRIÇASI NİKE Roma mitolojisindeki

karşılığı Victoria'dır.

Nike, çok hızlı koşma ve uçma yeteneği olan bir tanrıçadır.

Kanatlı bir kadın görünümünde betimlenir.

Efes’te bulunan Nike heykeli çok ünlüdür.

16

17

Aeolis, Aegae AE18. AE18.M.Ö 2-1. yüzyıl Ön Yüz: Miğferli Athena ve baykuşu Arka Yüz: AIGAIWN yazısı, kartal ve asası ile koşan Zeus heykeli.

18

Aeolis, Aegae AE20. İmparator Valerian Gallienus, zamanı ca 253-268 Ön Yüz: Omuzunda baltası ile bir Amazon Arka yüz: Ayakta duran Tyche-Tike. Sağ elinde «Cornucopia» tutuyor.

Tyche-Tike Roma mitolojisindeki karşılığı, « Fortuna» dır.

Bir kentin talihini, refahını ve kaderini belirleyen şans tanrıçasıdır.

Hermes ve Afrodit'in kızı olmasının yanı sıra, başka kaynaklara göre Okeanos adlı Titan'ın kızı olarak da anılmaktadır.

Ege bölgesinde Helenistik çağda yer alan kentlerin madeni paralarında, görüntüsüne sıkça rastlanır.

19

CORNUCOPİA-AMELTHEA’NIN BOYNUZU

Amalthea, söylene göre; Girit’te, çocukken Zeus’u besleyen keçi veya nimf ( Peri kızı) dır.

Bu peri kızı daha sonra ödül olarak gökyüzündeki yıldızlar arasına konulmuştur.

Amelthea’nın simgesi olan «Cornucopia», Boynuz biçiminde, içinde çeşitli meyvaları taşıyan kaptır.

Bolluk, bereket, simgesi sayılmakta ve sanatçılar tarafından sıkça kullanılmaktadır..

«Cornucopia» adlı Dergi, sanat ve yiyecek-içecek alanında ünlü bir Uluslararası yayındır.

Benim gibi mesleği «Gıda Mühendisi» olanlar, Cornucopia’yı bir görüngü (Fenomen) olarak kabul ederler. 20

Cornucopia-Bereket Dolu Boynuzlar

21

22

Sabina Dönemi, Aeolis, Aegae AE20 Ön yüz:Isis büstü, Arka yüz: Bol dökümlü elbisesi içinde İsis elinde sistrum tutarak ilerliyor.

Sistrum Sistrum (Latince sistra) bir müzik

enstrümanıdır. Antik dönemlerdeki Mısır ve Irak ile

ilişkilidir. Bir sap ve U-şeklinde metal

çerçeveden oluşur. 76'ya 30 cm ebatlarında, pirinç ya da

bronzdan yapılmadır. Hareket edebilen yatay kollardaki

ince metalden küçük halkaları sallayınca yumuşak bir çınlama veya sesli bir tıngırtı duyulur.

Eski Mısır dilindeki adı; sekhem (sḫm) ve sesheshet (sššt) idi..

23

Elinde Sistrum tutan İsis.

24

Aeolis-Myrina da bulunmuş, M.Ö 165, 16.33 g.AR Ön yüz: Defne başlıklı tuğra. Arka yüz; Defne çelek içinde, sağ elinde defne dalı bulunan Apollo. sağ elinde «omphalos»lu tas (Phiale) ve altta bir amfora görünüyor.

25

OMPHALOS NEDİR? Omphalos, antik dinsel bir esere verilen addır.

Sözcük, "göbek" anlamına gelir. (Kraliçe Omphale adı ile karşılaştırınız)

Antik söylenlere göre, Zeus Dünyanın "göbeğinde" buluşmak üzere iki tane kartal yollamıştır.

Bu nedenle, Akdeniz'in çevresindeki bir çok yerde , Dünya’nın merkez noktasını gösterdiği söylenen omphalos taşları dikilmiştir.

Bunların en ünlüsü, Delfi mabedindeki Kehanet evindedir.

Omphalos aynı zamanda, mitolojide ilk titanların lideri ve Zeus'un da babası olan Kronos'a verilmiş olan taşın da adıdır.

26

OMPHALOS TAŞI VE SİKKELER

27

PHİALE Phiale ortası delik sığ bir kasedir.

Yaygın günlük kullanımının dışında seremonilerde bir libasyon (Dini ritüel) kabı olarak kullanılır.

Ayni zamanda bir içki kabıdır ve birçok antik dönemin arkeolojik kalıntılarında görülür.

Genellikle gümüş, bronz, daha nadir olarak altından yapılır, pişmiş toprak örnekleri de vardır.

Üzerinde genellikle çok renkli ve minyatürler bulunur

Calyx (Çanak) kaplarına benzerler.

28

ÇEŞİTLİ PHİALELER

29

MİTOLOJİK BETİMLİ SİKKELER Batı Anadolu antik kentlerinde bulunup, Yurtdışına

kaçırılan sikkeler, Dünya müzelerini de süsler. Bu dönem paralarının, ön ve arka yüzünde genellikle

mitolojik tanrı ve tanrıça betimlerinin bulunması, o günlerin düşünce-inanç dünyası ve tarihi olaylarına da ışık tutar.

Mitolojik betimlemeler ayni zamanda; Anadolu’nun antik yaşamı, inançları, değerleri konusunda gerçek kanıtlar taşımaktadır.

Bu sikkeleri tanımak ve çözümlemek, geçmiş ile iletişim kurmanın, özgün ve zevkli bir yoludur.

Anadolu’nun diğer yörelerinde bulunan antik sikkeler de bizi ilginç bir yolculuğa taşıyacaktır.

30

31

YÖRE MİTOLOJİSİ HAKKINDA DETAYLI BİLGİLER EDİNMEK İÇİN, ÖNCEKİ SUNULARA BİR GÖZ ATMANIZDA YARAR VAR. http://www.slideshare.net/VuralYigit