жеңилдиктер дини ислам. кyrgyz (кыргыз)

ЖЕҢИЛДИКТЕРДИНИ

ИСЛАМ

ЖЕҢИЛДИКТЕРДИНИ

ИСЛАМ

ХАРУН ЯХЬЯ(АДНАНОКТАР)


"... "... Аллах силерге жеңилдик каалайт,Аллах силерге жеңилдик каалайт,кыйынчылык каалабайт...»кыйынчылык каалабайт...»

(Бакара Сүрөсү, 185)(Бакара Сүрөсү, 185)

Аллахтын адамдар үчүн, алардын табиятына эң ылайыктуу катарытандаган дини – бул Ислам дини. Аллах динин адамдар аны жашай алышы үчүнабдан жеңил кылган. Дин адамдардын жонундагы бардык кыйынчылыктарды,кысуучу жана чектөөчү, адамдарга кыйынчылык алып келген бардыкоордуктарды жок кылат. Адамдын бир гана чексиз мээримдүү, боорукер,кечиримдүү, ыкластуу пенделери үчүн бүт нерселерди жакшылык (кайырдуу)кылып жараткан, бүт күч-кудуреттин ээси болгон Аллахтын ал адам үчүнаныктаган тагдырга өзүн тапшырышын, бүт нерседе бир гана Аныныраазычылыгын максат кылып, Ага багытталышын кабардайт.

Пайгамбар Мырзабыз жанындагы Мусулмандарга дайыма диндижеңилдештирүүсүн буйрук кылган. Демек, ыкластуу Мусулмандар ушулбуйрукка баш ийиши керек жана адамдарга жеңил нерсени оор көрсөтүүнүнкүнөөсүн өз мойнуна топтобошу керек. Пайгамбар Мырзабыздын (сав) булжөнүндөгү хадиси төмөнкүдөй:

«Жеңилдеткиле, оордоштурбагыла. Сүйүнчүлөгүлө, жаман көрсөтпөгүлө.Бири-бириңер менен жакшы мамиледе болгула, талашып-тартышпагыла.»

Бул китепте, Пайгамбарыбыздын (сав) ушул кеңешине ылайык, Аллахтындинин жашоонун абдан оңой экендиги эске салынат.

А В Т О Р Ж Ө Н Ү Н Д ӨЭмгектеринде Харун Яхья атын колдонгон автор (Аднан Октар)1956-жылы Анкарада (Түркия) төрөлдү. 1980-жылдардан бериыйман, илимий жана саясий темаларда көптөгөн эмгектер даярдады.Мындан тышкары, автордун эволюция теориясынын жактоочулары-нын алдамчылык ыкмаларын, алардын жактаган нерселеринин (эво-люция теориясынын) туура эместигин жана Дарвинизмдин кандууидеологиялар менен болгон караңгы (жашыруун) байланыштарынортого койгон абдан маанилүү эмгектери бар.

Автордун бардык эмгектериндеги орток, негизги максат – Куранга чакырууну бүт дүйнөгөжеткирүү, мындай жол менен адамдардын Аллахтын бар экендиги, жалгыздыгы жана акы-рет сыяктуу негизги ыйман темалары жөнүндө ой жүгүртүүлөрүнө түрткү болуу жаначындыктан (Аллахтан) баш тартуучу системалардын чирик фундаменттерин жана туураэмес иш-аракеттерин ачыкка чыгарып, адамзатка көрсөтүү. Учурда дүйнөнүн 60 тилинекоторулган дээрлик 300 ашуун болгон автордун эмгектери дүйнөнүн төрт тарабында кызы-гуу менен окулууда.Харун Яхья эмгектери, Аллахтын буйругу менен, XXI кылымда дүйнө инсандарын Курандасүрөттөлгөн бейпилдик жана тынчтыкка, чынчылдык жана адилеттүүлүккө, сулуулукжана бактылуулукка жеткирүүгө бир себепчи болмокчу.

ЖЕҢИЛДИКТЕРДИНИИСЛАМ




АВТОР ЖАНА ЭМГЕКТЕРИ ЖӨНҮНДӨЭмгектеринде Харун Яхья атын колдонгон автор (Аднан Октар)

1956-жылы Анкарада (Түркия) төрөлдү. Башталгыч, орто мектепжана лицейди Анкарада бүтүрдү. Андан соң Стамбул МимарСинан университетинин Көркөм өнөр факультетинде жана Стамбулуниверситети Философия бөлүмүндө билим алды. 1980-жылдарданбери ыйман, илимий жана саясий темаларда көптөгөн эмгектер да-ярдады. Мындан тышкары, автордун эволюция теориясынын жакто-очуларынын алдамчылык ыкмаларын, алардын жактаганнерселеринин (эволюция теориясынын) туура эместигин жанаДарвинизмдин кандуу идеологиялар менен болгон караңгы (жашы-руун) байланыштарын ортого койгон абдан маанилүү эмгектери бар.

Харун Яхьянын эмгектери дээрлик 30000 сүрөттү камтыган жал-пысы 45000 беттик бир эмгектер жыйнагынан турат жана бул эмгектержыйнагы дүйнөнүн 60 тилине которулган.

Автордун эмгектеринде колдонгон аты чындыктан баш тартуучу пи-кирлерге каршы күрөшкөн эки пайгамбардын урматына, алардын атын эс-керүү үчүн Харун (Муса пайгамбардын жардамчысы) жана Яхья (Исапайгамбардын жардамчысы) аттарынан куралган. Автор тарабынан ките-птеринин сыртында колдонулган Расулуллахтын мөөрүнүн колдонулушу-нун символикалык мааниси – китептердин мазмуну менен байланыштуу.Бул мөөр Куран-ы Керимдин Аллахтын акыркы китеби жана акыркы сөзү,Пайгамбарыбыз (С.А.В.)дын да хатем-ул анбия экендигин көрсөтөт. Авторжарыкка чыккан бардык эмгектеринде Куранды жана Расулуллахтын(С.А.В.) сүннөтүн өзүнө жол көрсөткүч кылууда. Ушундай жол мененбаш тартуучу философия системаларынын бардык негизги жактаган нерсе-лерин бир бирден жыгууну жана динге каршы багытталган каршы пикир-

лерди толугу менен оозун жабуучу «акыркы сөздү» айтуунамаксат кылууда. Абдан терең акыл (хикмат) ээси жана идеал-дуу инсан Расулуллахтын (С.А.В.) мөөрү бул акыркы сөздүайтуу ниетинин бир дубасы катары колдонулуп келүүдө.

Автордун бардык эмгектериндеги орток, негизги мак-сат – Куранга чакырууну бүт дүйнөгө жеткирүү, мын-дай жол менен адамдардын Аллахтын бар экендиги,жалгыздыгы жана акырет сыяктуу негизги ыйман тема-лары жөнүндө ой жүгүртүүлөрүнө түрткү болуужана чындыктан (Аллахтан) баш тартуучу системалар-дын чирик фундаменттерин жана туура эмес иш-аракет-

терин ачыкка чыгарып, адамзатка көрсөтүү.Харун Яхьянын эмгектери ИндияданАмерикага, Англиядан Индонезияга,Польшадан Босния-Герцоговинага,

Испаниядан Бразилияга чейин дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрүндө жактырылуу мененокулууда. Англис, француз, немец, италия, испан, португалия, урду, арап, албания, орус,босния, уйгур, индонезия тилдери сыяктуу көптөгөн тилге которулган бул эмгектерТүркия сыртында да көптөгөн китеп окуучулар тарабынан окулуп келүүдө.

Дүйнөнүн бардык тараптарында окурмандардын көңүлүнөн орун алган бул эмгек-тер көптөгөн адамдардын ыйманга келишине, башкаларынын ыйманынын тереңдешинесебепчи болууда. Китептерди окуп, анализдеген ар бир адам бул эмгектердин терең акыл,кыска-нуска, оңой түшүнүлө турган жана чын жүрөктөн чыккан сөздөр экендигин,акыл жана илимге таянгандыгын байкашууда. Бул эмгектер – ылдам таасир берүү, такнатыйжа жаратуу, талашсыз жана толук илимий болуу өзгөчөлүктөрүнө ээ. Бул эмгек-терди окуган жана булар жөнүндө терең ойлонгон адамдар материалисттик философия,атеизм жана ар кандай адашкан ой-пикир жана философиялардын чындыктан алыс эке-нин байкай алышат. Муну түшүнгөндөн кийин материализмди жактагандар ызалык,өжөрлүктөрү айынан гана жакташат, себеби илимий тараптан материализм жокко чы-гарылды. Заманыбызда бардык чындыктан баш тартуучу агымдар Харун Яхья эмгекте-ринен илимий, идеялык жактан толук жеңилген абалда.

Шек жок, мындай өзгөчөлүктөр – Курандын терең мазмундуулугу жана өзгөчө ба-яндоосунун натыйжасы. Автор бул эмгектери менен мактанууну максат кылбайт, жалаңгана Аллахтын адамдарды туура жолго салуусуна себепчи болуу ниетинде. Мындантышкары, бул эмгектердин жарыкка чыгып, таралышында акча табуу максат кылын-байт.

Бул чындыктарды эске алсак, адамдардын байкабаган чындыктарды байкашын кам-сыз кылган, алардын туура жолду табышына жардамчы болгон бул эмгектерди окуугаүндөөнүн абдан маанилүү бир кызмат экендиги жакшы түшүнүктүү болот.

Бул баалуу эмгектерди таанытуу ордуна, адамдардын башын айланткан, пикирлердекайчылаштыктар, күмөндөр жараткан, ыйманды куткарууда күчтүү жана так бир таа-сири болбогон демейки, монотондуу китептерди жайылтуу эмгек жана убакыт жоготуу-суна алып келет. Негизги максат ыйманды куткаруу эмес, автордун адабий күчүнкөрсөтүү болгон эмгектердин күчтүү таасирдүүлүккө жетиши кыйын. Бул бойунчашектенүү жаралгандар бар болсо, Харун Яхьянын эмгектеринин максатынын динсиз-дик менен күрөшүү жана Куран ахлагын жайуу гана экендигин бул кызматтын таа-сири, ийгиликтери жана окурмандардын ыраазы болгонунан байкашса болот.

Дүйнөдөгү зулум жана баш аламандыктар, Мусулмандар көрүп жаткан азаптардыннегизги себебинин динсиздик пикирлеринин дүйнөдөгү өкүмчүлүгүнүн натыйжасыэкендигин билүү зарыл. Бул абалдан кутулуу үчүн динсиздикти илим менен жеңүү,ыйман акыйкаттарын, чындыктарын ортого койуу жана Куран ахлагын адамдартүшүнө ала турган деңгээлде түшүндүрүү зарыл. Зулумдук, согуштар күчөгөназыркы күндө бул кызматтын колдон келишинче ылдам болушу айдан ачык. Болбосокеч болуп калышы мүмкүн.

Бул маанилүү кызматта алдыңкы ролду аркалаган Харун Яхья эмгектери, Аллахтынбуйругу менен, XXI кылымда дүйнө инсандарын Куранда сүрөттөлгөн бейпилдик жанатынчтыкка, чынчылдык жана адилеттүүлүккө, сулуулук жана бактылуулукка жет-кирүүгө бир себепчи болмокчу.

ОКУРМАНГА• Бул китепте жана башка эмгектерибизде эволюция теориясынын кыйрашынаатайын орун беришинин себеби – бул теориянын ар түрдүү динге каршы бир

философиянын негизин түзүгөндүгүндө. Жаратылуу жана натыйжадаАллахтын бар экендигинен баш тарткан дарвинизм 150 жылдан бери көптөгөнадамдардын ыйманын жоготушуна же жүрөктөрүндө күмөн жаралышынасебеп болуп келди. Ошондуктан, бул теориянын бир калп экендигин ачык да-

лилдөө - абдан маанилүү ыймандык милдет. Бул маанилүү кызматтын бардыкадамдарга жеткирилиши зарыл. Кээ бир окурмандарыбыз балким бир гана ките-бибизди окушу мүмкүн. Ошондуктан ар бир китебибизде бул темага кыска

болсо да бир бөлүмдө токтолуу ылайыктуу көрүлдү.• Дагы бир белгилей кетчү жагдай – бул китептердин мазмуну менен байла-

ныштуу. Автордун бардык китептеринде ыйман темалары Куран аяттары неги-зинде түшүндүрүлүүдө, адамдар Аллахтын аяттарын үйрөнүүгө жана

жашоого чакырылууда. Аллахтын аяттары менен байланыштуу бардык темаларокурмандын акылында эч кандай күмөн же суроо белгиси жаралбай турган не-

гизде түшүндүрүлүүдө.•Түшүндүрүүдө колдонулган ыкластуу, жөнөкөй баян китептердин жаш-кары дебей бүт адамдардын оңой түшүнүшүнө шарт түзүүдө. Таасирдүүжана жөнөкөй баян колдонулган китептер - «бир токтобой окулчу» китеп

өзгөчөлүгүнө ээ. Динден баш тартуу бойунча өжөрлүк көрсөткөн адамдар дабул китептерде түшүндүрүлгөн чындыктардан таасирленүүдө жана

түшүндүрүлгөндөрдү калпка чыгара албай келет.• Бул китеп жана автордун башка эмгектерин окурмандар жалгыз окуса да, ма-ектешүү чөйрөсүндө окушса да болот. Бул китептенден пайдаланууну каала-гандардын чогуу маек курушу, тажрыйба жана пикирлерин ортого койушу

пайдалуу болот.• Ошондой эле, жалаң гана Аллахтын ыраазычылыгы үчүн жазылган бул ките-птердин таанылышы жана окулушуна себепчи болуу да чоң кызмат болмокчу.Себеби автордун бардык китептеринде далил жана ишендирүү тарабы абдан

күчтүү. Ушул себептен динди түшүндүрүүнү каалагандар үчүн эң эффек-тивдүү ыкма – бул китептерди окууга башка адамдарды да үндөө болмокчу.• Бул эмгектерде башка кээ бир эмгектерде байкалчу жазуучунун жекече ой-лору, шектүү булактарга таянган сөздөрү, ыйык нерселерге болгон керектүү

адап жана урматка көңүл бурбаган баяндар, үмүтсүз, күмөн жаратуучутүшүндүрүүлөрдү жолуктурбайсыз.

"... "... Аллах силерге жеңилдик каалайт,Аллах силерге жеңилдик каалайт,кыйынчылык каалабайт...»кыйынчылык каалабайт...»

(Бакара Сүрөсү, 185)(Бакара Сүрөсү, 185)





w w w . h a r u n y a h y a . c o m

e n . h a r u n y a h y a . t v

h t t p : / / h a r u n y a h y a . r u

МАЗМУНУКИРИШҮҮ ................................................................................ 11

КУРАН – ЖЕҢИЛДИККЕ ЖЕТКИРҮҮЧҮ БИР ЖОЛ

БАШЧЫ ...................................................................................... 13

АЛЛАХ ЖЕҢИЛДИКТИ БУЙРУК КЫЛГАН.................... 19

КУРАН АХЛАГЫН ЖАШООНУН ЖЕҢИЛДИГИ .......... 55

ШАЙТАНДЫН АЛСЫЗ ТУЗАГЫ ........................................ 82

ЖЫЙЫНТЫК .......................................................................... 86

ДАРВИНИЗМДИН КЫЙРАШЫ .......................................... 88

11

КИРИШҮҮ

Аллахтын адамдар үчүн, алардын табиятына эң ылайыктуукатары тандаган дини – бул Ислам дини. Аллах динин адамдар аныжашай алышы үчүн абдан жеңил кылган. Дин ахлагы адамдардынжонундагы бардык кыйынчылыктарды, кысуучу жана чектөөчү,адамдарга кыйынчылык алып келген бардык оордуктарды жоккылат. Адамдын бир гана чексиз мээримдүү, боорукер,кечиримдүү, ыкластуу пенделери үчүн бүт нерселердижакшылык (кайырдуу) кылып жараткан, бүт күч-кудуреттинээси болгон Аллахтын ал адам үчүн аныктаган тагдырга өзүнтапшырышын, бүт нерседе бир гана Анын ыраазычылыгынмаксат кылып, Ага багытталышын кабардайт.

Ааламдагы бүт жандык, нерселердин жана ишке ашканбардык окуялардын ээси болгон Аллахка ишенип, таянуу жанаАны дос тутуу – бул бир адамдын жашоосундагы бардык коркуу,тынчсыздануу, азап жана кыйынчылыктардын да жоголушудегенди билдирет. Куран ахлагын жашаган бир адам үчүн диналып келген эң маанилүү жеңилдик жана сонундуктардын бириушул. Андан башка, Аллах бардык буйрук жана өкүмдөрүнадамдардын табиятына эң ылайыктуу негизде билдирген жана эчбирөөсүндө кандайдыр бир кыйынчылык жок.

Аллах Куранда дин ахлагынын жеңил экенин, Анын дининебаш ийгендердин иштерин жеңил кылаарын мындайча билдирген:

«Жана сени оңой (жол)до ийгиликтүү кылабыз.» (АълаСүрөсү, 8)

«... Ал силерди тандап алды жана силер үчүн диниңерде(ашыкча) оорчулук жүктөгөн жок, атаңар Ибрахимдиндини(нде болгон сыяктуу)...» (Хаж Сүрөсү, 78)Пайгамбарыбыз (сав) да бул аяттар негизинде «Дин – бул

жеңилдик.» (Buhari, Iman: 29; Nesai, İman: 28; Musned, 5:69) депайтуу менен адамдарды дин ахлагын жашоого чакырган.

Адамдар динде кыйынчылык деп билген кыймыл-аракет жеишенимдер болсо динге кийинчерээк мушриктер (Аллахка шериккошкондор) же адамдарды динден алыстаткысы келген каапырлартарабынан кошулуп, акыйкат диндин бир бөлүгү сыяктууадамдарга жеткирилген. Кээ бирөөлөр болсо өздөрүн такыбараак(Аллахтан көбүрөөк корккон) көрсөтүү үчүн кыйынын кылуужакшыраак деген жаңылыштыкка кабылып, элге көрүнүүнүмаксат кылган бир дин түшүнүгүн кабыл алышкан. Чындыгындаболсо, Пайгамбар Мырзабыз жанындагы Мусулмандарга дайымадинди жеңилдештирүүсүн буйрук кылган. Демек, ыкластууМусулмандар ушул буйрукка баш ийиши керек жана адамдаргажеңил нерсени оор көрсөтүүнүн күнөөсүн өз мойнунатоптобошу керек. Пайгамбар Мырзабыздын (сав) бул жөнүндөгүхадиси төмөнкүдөй:

«Жеңилдеткиле, оордоштурбагыла. Сүйүнчүлөгүлө, жаманкөрсөтпөгүлө. Бири-бириңер менен жакшы мамиледеболгула, талашып-тартышпагыла. (Hz. Said ibni Ebu Berder.a.) (Ramuz El-Hadis 2. Cilt, s. 510)Бул китепте, Пайгамбарыбыздын (сав) ушул кеңешине

ылайык, Аллахтын динин жашоонун абдан оңой экендиги эскесалынат. Ошондой эле, Ислам дининин адамдын табиятына,бейпилдигине, бактылуулугуна эң ылайыктуу жашоо калыбыэкендиги жана Куран ахлагына ылайык өмүр сүрүүнүн бир адамүчүн мүмкүн болгон эң жакшы жашоо экендиги тереңирээкбаяндалат.

12

ЖЕҢИЛДИКТЕР ДИНИ ИСЛАМ

КУРАН – ЖЕҢИЛДИККЕЖЕТКИРҮҮЧҮ

БИР ЖОЛ БАШЧЫ

Биз сага Куранды кыйналышың үчүн түшүрбөдүк.(Аллахтан) Ичи титиреп корккон адамдар үчүн эскермекатары түшүрдүк. (Таха Сүрөсү, 2-3)Аллах тарых бою бүт адамзатка туура жолду табуулары,

чындыкка жете алуулары жана дин жөнүндө маалымат алууларыүчүн ыйык китептер менен бул китептерди адамдарга жеткиргенжана түшүндүргөн пайгамбарлар жөнөткөн. Аллах адамдаргажол көрсөтүүчү катары жөнөткөн акыркы китеп болсо – булКуран. Бир аятта Куранды жол башчылык өзгөчөлүгү мындайчабилдирилет:Мындан (Курандан) мурда (алар) адамдар үчүн биртуура жол эле. Туураны туура эместен ажыраткан(Фуркан)ды да түшүрдү. Чындыгында, Аллахтынаяттарын жалганга чыгаргандар үчүн оор бир азап бар.Аллах күчтүү, өч алуучу. (Али Имран Сүрөсү, 4)Аллахтын Курандан мурда түшүргөн китептери мушриктер

жана динге душман болгон адамдар тарабынан бурмаланып,бузулган. Ал китептер, арасына бир катар ойдон чыгарылганнерселер жана батыл (жалган) ишенимдер кошулуу менен,

13

чыныгы абалынан алыстатылган. Бирок Аллах акыркы китепболгон Курандын бузулбашы жөнүндө аяттарда так өкүмүнайткан жана кыямат күнүнө чейин корголоорун төмөнкүчөбилдирген:Эч шексиз, зикирди (Куранды) Биз түшүрдүк Биз.Анын коргоочулары да – чындыгында Бизбиз. (ХижрСүрөсү, 9)Батыл (жалган) ага алдынан да, аркасынан да келеалбайт. (Себеби Куран) Өкүм жана хикмат ээси, көпмакталган (Аллах)тан түшүрүлгөн. (Фуссилет Сүрөсү,42)Курандын кыяматка чейин жарактуу экенин жана корголоорун

билген момундар мунун кубанычын жана бейпилдигин жашашат.Куран – бул адам ар бир өкүмүнө, ар бир буйругуна так ишенимдеболгон, жүрөгүндө жана абийиринде эч кандай ыңгайсыздыкжана шек пайда болбостон, ээрчип баш ийе турган бир китеп.Адамдардын мынчалык «ишенимдүү» бир жол башчысынынболушу – абдан чоң бир немат-жакшылык жана Аллах Кабатынанберилген бир ырайым, мээрим. Аллах Курандын момундар үчүнмаанилүүлүгүн бир аятында төмөнкүдөй билдирүүдө:

... Биз Китепти сага бүт нерсенин түшүндүрмөсү,Мусулмандарга бир хидаят (туура жол), бир ырайымжана бир сүйүнүчтүү кабар катары түшүрдүк. (НахлСүрөсү, 89)Куранды билген жана өзүнө жол башчы кылган ар бир адам

өзүнүн жаратылуу максатын, Аллахтын ыраазычылыгына,ырайымына жана бейишине жетүүнүн жолун, бейиш жанатозокто кандай жашоо болоорун, Аллахтын жаратуу сырларын, эңсонун ахлакты жана дагы көптөгөн маалыматты эң туура жанатолугу менен үйрөнөт.

14


Бир адам дин жөнүндө сурай турган жана ага башка адамдартарабынан узатыла турган ар кандай суроо да Курандажооптолгон. Аллах бир аятында муну мындайча билдирет:Алар сага кандай гана мисал алып келбесин, Биз (агакарата) сага акыйкатты жана эң сонун түшүндүрүүжолун алып келебиз. (Фуркан Сүрөсү, 33)Куран аяттары менен дин жөнүндө толук маалымат берилген

сыяктуу, адамдар арасында талаш жарата турган эч нерсекалтырылбай жооптолгон. Аллах Курандын түшүрүлүүсебептеринен бирөөсүнүн адамдар талашып-тартышкантемаларды түшүндүрүү экендигин төмөнкүдөй билдирген:Биз Китепти бир гана (алар) талашып жатканнерселерди аларга түшүндүрүшүң жана ишенген биркоомго ырайым жана хидаят болушунан башка (бирмаксатта) түшүрбөдүк. (Нахл Сүрөсү, 64)Аяттан байкалгандай, Куран – бул Аллахка ыйман келтирген,

ыкластуу пенделер үчүн улуу бир ырайым жана бүт темада биржол башчы. Аллах Куран аркылуу бизге биз биле албаган,жаратуу сыры болгон темаларды билдирет жана бүт адамдардымындай маалыматтар менен эскертет. Мисалы, Курандашайтандын бар экендиги, өзгөчөлүктөрү, максаты, адамдаргакайсы тараптардан жакындашы мүмкүн экендиги, кандайыкмалар колдонушу мүмкүн экендиги, шайтандын тымызындыкмүнөзү жана башка көптөгөн маалыматтар берилүүдө. Алтургай, бир адамдын шайтандын таасиринен чыга алуу жолу дакөрсөтүлүүдө. Куранда шайтан жөнүндө баяндалгандармомундар үчүн абдан чоң бир жеңилдик, себеби бул аркылуушайтан сыяктуу тымызын жана аларга көрүнбөгөн жолдор мененжакындаган бир душманга карата адамдар дайыма кабардарболушат.

15

ХАРУН ЯХЬЯ (АДНАН ОКТАР)

Куран абдан түшүнүктүү жана бүт адамдарга кайрылганбир китеп. Ошондуктан, адамдардын акырет күнүндө Аллахкадүйнө жашоосунда кылгандары үчүн сурак берип жатканда,«Мен мындан кабарсыз элем, мага айтылган эмес эле» дей алатурган же себеп көрсөтө ала турган эч кандай негиз жок. Аллахадамдарды Куран аркылуу эң сонун абалда эскерткен жанаалардын жашоосу менен байланыштуу эң маанилүү темалардамаалыматтар берген.

Аллах дагы бир жеңилдик катары, адамдар оңойураак аңдап-түшүнө алышы үчүн Куранда аяттарды ар кандай мисалдарменен баяндаган. Аллах Курандын мындай услубун аяттарындатөмөнкүчө билдирет:Ант болсун, Биз аларга бир Китеп алып келдик; ыйманкелтире турган бир коомго бир хидаят (туура жол) жанабир ырайым катары бир илимдин үстүндө аны ар кандаймисалдар менен түшүндүрдүк. (Араф Сүрөсү, 52)... Кара, жакшылап аңдап-түшүнүүлөрү үчүнаяттарды кандайча ар түрдүү жолдор менентүшүндүрүп жатабыз? (Энъам Сүрөсү, 65)Аллахтын өкүмдөрүнө карабастан, көбүнчө адамдар

кабылган маанилүү каталардын бири – бул алардын Куранды бүтадамдар түшүнө бербейт деп ойлошу. Көп адамдар Куранды окуу,түшүнүү жана жашай алуу үчүн көп жылдык бир билим алуукерек деп ойлошот. Мындай пикирдеги адамдардын көпчүлүгүболсо Куранды бир жолу да окуп көргөн эмес, чынында. Жеокуган болсо да, түшүнүүгө аракет кылган эмес, баштапжатканда эле аяттарды түшүнбөйм деп өзүн шарттап алган.Чынында болсо, Куран – Аллах аяттарында билдиргендей апачык.Чын ыклас менен Куранды окуган ар бир адам оңой гана түшүнөала турган услупка ээ.

16


Куран тилинин абдан түшүнүктүү болушу адамдар үчүнабдан чоң бир жакшылык. Аллах адамдардын Куранда эчкыйналбастан окуп түшүнүүлөрү үчүн жеңилдеткенин бираятында мындайча билдирет:Биз муну (Куранды) сенин тилиңде жеңил кылдык,такыба (Аллахтан корккон) адамдарга сүйүнүчтүүкабар айтышың жана тирешкен (талашкан) коомдуэскертип-коркутушуң үчүн. (Мерйем Сүрөсү, 97)Аллах ырайымынын жана мээриминин бир натыйжасы

катары, адамдар түшүнүшү үчүн динин мынчалыкжеңилдеткен, демек адамдын милдети – бир гана Аллахбилдиргендер жөнүндө ойлонуу жана аларды ишке ашыруу.Бирок, ушуга карабастан, көп адамдар жеңил жол турганда, ооржолду тандашууда. Өздөрүнө туура эмес жол башчылариздешүүдө, жашоо максатын үйрөнө алган, түбөлүккутулушуна себепчи боло турган Курандан алыс жашашууда. Бираятта да билдирилгендей, Пайгамбарыбыз (сав) да бул жөнүндөАллахка минтип кайрылган:Жана элчи (пайгамбар) айтты: «Раббим, чындыгындаменин коомум бул Куранды ташталган (бир китеп)катары артка ташташты.» (Фуркан Сүрөсү, 30)Жүрөктөрү ыраазы болгон абалда Аллахка байланган

ыкластуу момундар болсо Курандын өкүм жана хикмат ээсиболгон Раббибизден келген бир туура жолдун жол башчысыэкендигин билишет. Аллах Курандын «момундар үчүн шыпаажана ырайым» (Исра Сүрөсү, 82) экендигин да билдирген. Куранаяттары аркылуу адамдын акылында жарала турган суроолоржана шектер толугу менен жоголот жана адам өзүнө эңылайыктуу ахлакты жана жашоо калыбын үйрөнгөн болот.

Абдан маанилүү бир нерсе бар: Аллах адамдарды Ислам

17


табиятын жашаганда гана бактылуу, бейпил, акылы жана денесиден-соолукта боло ала турган негизде жараткан. Буларга жетүүүчүн Курандан башка жол издегендер миңдеген, миллиарддаганжылдар өтсө да, эч качан издегенин таба алышпайт. Адамдындүйнөдө жана акыретте бейпил жашашы үчүн жалгыз жол – булАллах адамдар үчүн түшүргөн Куранга жана ПайгамбарМырзабыздын (сав) сүннөтүнө баш ийүү. Аллах аятындабилдиргендей, Куран адамдарды караңгылыктардан жарыккачыгаруучу жалгыз акыйкат Китеп:Алиф. Лам. Ра. Бул бир Китеп, Раббиңдин уруксатыменен адамдарды караңгылыктардан нурга, Ошолкүчтүү жана мактоого татыктуунун жолуначыгарышың үчүн сага түшүрдүк. (Ибрахим Сүрөсү,1)Аллахтын китебинин нурун ээрчигендер, жол башчылыгына

баш ийгендер –Аллахтын каалоосу менен- дүйнөдө жана акыреттедайыма жеңилдиктерге жолугат жана сонун өмүр сүрүшөт.

18


АЛЛАХ ЖЕҢИЛДИКТИБУЙРУК КЫЛГАН

Адамдардын көпчүлүгүнүн дин жөнүндөгү маалыматтарыкичинекейинен баштап чөйрөлөрүнөн уккан нерселерине таянат.Динди чыныгы булагынан, т.а. Курандан үйрөнүшпөгөндүктөн,дин атына жамынган көптөгөн ойдон чыгарылган нерселерге,негизсиз ишенимге кабылышат. Мындай ишенимдердин эңкоркунучтууларынын бири болсо – бул «динди жашоо кыйын»деген чындыктан алыс бир ишеним.

Тарых бою динди чыныгы маңызынан алыстатууну максаткылган жана диндин жашалышына тоскоол болуу үчүн артүрдүү ыкмаларды колдонуп көргөн адамдар динге көптөгөноордоштуруучу кыймыл-аракет жана ойдон чыгарылганнерселерди кошууга аракет кылышкан. Өздөрү чыгарган мындайкошумчалар себебинен билип же билбестен адамдардын динденалысташына себеп болушкан. Чынында болсо, Аллахтын Курандабилдиргендери жана Пайгамбар Мырзабыздын (сав) сүннөтүбизге дин менен жашоонун ыкластуу адамдар үчүн абдан жеңилэкенин үйрөтүүдө.

Биринчиден бир нерсени айта кетүү керек; Аллах ааламдагыбүт нерсе сыяктуу адамды да жоктон жараткан. Адамды эң

19

жакшы билген, ага күрөө тамырынан да жакын болгон Аллахдинди да адамдын табиятына ылайыктуу жараткан. Аллах бираятында адамдын дин аркылуу табиятына (жаратылышына) эңылайыктуу нерсеге чакырылганын мындайча кабар берет:Демек, сен жүзүңдү Аллахты жалгыз деп билген (бирханиф) динге, Аллахтын ошол табиятына бур; (Аллах)адамдарды ушул негизде жараткан. Аллахтынжаратуусунда эч кандай өзгөрүү жок. Эң туура динмына (ушул). Бирок адамдардын көпчүлүгүбилишпейт. (Рум Сүрөсү, 30)Раббибиздин боорукердик жана мээриминин бир натыйжасы

катары кылымдар бою жөнөтүлгөн бардык акыйкат диндердайыма аткарылышы абдан жеңил өкүмдөргө ээ болгон. СебебиАллах адамдар үчүн дайыма жеңилдик каалаган жана «...Аллахсилерге жеңилдик каалайт, кыйынчылык каалабайт...» (БакараСүрөсү, 185) аяты менен да бул чындыкты билдирген. Аллахкойгон чектерден чыкпаган бир адам – ошол эле учурда, табиятынаэң ылайыктуу, абдан сонун бир жашоону жашаган адам.

Бул чындыкты билбеген бир катар адамдар болсо динахлагынын чектери алынганда, бейпилирээк жашайбыз; мисалы,ахлактык баалуулуктарга маани бербегенде эркин болобуз депойлошот. Же болбосо, дин биздин жашообузду чектей турган биркатар чектөөлөрдү алып келет деп ойлошот. Чынында болсо,булардын баары адамдар түшкөн абдан чоң жаңылыштыктар жанашайтандын баш айлантма калптары. Себеби Аллахтын дининжашоо, адамдарга буйрук кылгандарын аткаруу абдан оңой.Чыныгы оор нерсе – бул Аллах билдирген чектерди тааныбаганадамдардан турган бир коомдо жашоо. Мындай жашоо абданжаман натыйжаларды да алып келет.

20


Эң биринчиден, дин ахлагынан алыс жашаган коомдордо жединсиз адамдардын жашоолорунда дайыма башаламандык (хаос),каргаша, бейпилсиздик, коркуу, бактысыздык жана стресс өкүмсүрөт. Аллахтан коркпогон бир адам ар түрдүү ахлаксыздыктыжасайт, эч кайсы темада чегин билбейт жана бузулган бир өмүрсүрөт. Мындай жашоодо адамдар бир-бири үчүн өз мал-жанынсарпташпайт, сүйүү, урматты билишпейт, бир-биринематериалдык жана моралдык колдоо көрсөтүшпөйт. Ушулсебептен мындай жашоо эч качан, эч бир адамга бактылуулукалып келбейт. Дин ахлагынын чектери жоголгондо, адам өзүнбейпил сезе турган чөйрөгө толугу менен карама-каршы жанатолугу менен шайтан каалагандай тозокко окшош бир чөйрө пайдаболот.

Мисалы, бүгүнкү күндө биз көп жолуккан окуялардан болгонбаңгизат колдонуу жана соодасынын жайылышы, сойкулук,паракордук, алдамчылыктын токтотууга мүмкүн болбогон бирабалга келиши сыяктуу абалдар толугу менен динден жананатыйжада ар кандай руханий баалуулук жана сулуулуктаналыстоо менен байланыштуу. Мындай чөйрөлөрдө адамдар өзойлорунда эркинбиз жана каалаганыбызды кыла алабыз депойлошот. Чынында болсо, мындай чектери жок жашоолору аларгаалып келген материалдык жана моралдык кыйроо экркиндик депойлошкон сезимдерден бир топ эсе жогору. Ойлоп көрүңүзчү,сойкулуктан, баңгизаттан же алкогольдон ден-соолугу бузулган,денеси өзүнүн жашынан бир топ эрте картайган, чачтары, терисижаркыраганын жана жандуулугун жоготкон, чарчаңкы, азаптуубир өмүр сүргөн адамдар эмнеге жетише алышты? Чынында эле,чектен чыккан, ахлакка эч маани бербеген, максаты жок жана аягыжоктук деп кабыл алынган бир өмүр сүрүү, сөзсүз ар бир адамдаденелик жана руханий абдан чоң кыйроолорго алып келет.

21


Болгондо да мындай натыйжалар бүт адамдар көрө ала тургандай,эч жокко чыгарууга мүмкүн болбогондой даражада ачык жана так.

Бул жерде берилген мисалдар эң учкай мисалдар депойлогондор болушу мүмкүн. Бирок бир чындык бар: адам динахлагынан канчалык алыс жашаса, Аллахтын чектериненканчалык чыкса, ошончолук бактысыз жана оор бир өмүр сүрөт.Бир адамдын бул жерде мисал берилгендей учкай, эң оор өмүрсүрүп жатпашы анын жеңил жана бактылуу өмүр сүрүпжаткандыгын көрсөтпөйт. Балким биз берген мисалдан биразбейпилирээк жашайт. Бирок чыныгы бакытты жана бейпилдиктиэч таба албайт. Болгондо да, акыр аягында бул адам Аллахтынбуйруктарынан алыстаганы үчүн чоң бир бушаймандык сезетурган, кыйынчылык жана азаптардын эң чоңдорун тартып жашайтурган акырет жашоосуна жолугат.

Аллахтан корккон жана дин ахлагынын талаптарынкемчиликсиз аткарган адамдар болсо дүйнөдө да, акыретте да чоңутушка жетишет. Эң негизгиси Аллахка баш ийүүнүн руханийжыргалчылыгын жана абийиринин бейпилдигин татышат. Аларүчүн дайыма бир сүйүнүчтүү кабар жана сулуулук бар. АллахАнын ыраазычылыгына ылайыктууларга жана чектердисактагандарга бир аятында мындайча сүйүнүчтүү кабар айтууда:Тообо кылгандар, ибадат кылгандар, мактоо (хамд)айткандар, (Ислам жолунда) саякат кылгандар, рүкукылгандар, сажда кылгандар, жакшылыккачакыргандар, жамандыктан кайтаргандар жана Аллахкойгон чектерден чыкпагандар; сен (бардык) момундарга(ыймандууларга) сүйүнүчтүү кабар бер. (ТообоСүрөсү, 112)Абийирин укпастан, Аллахтын чектеринен чыкпоо багытында

көңүлкош мамиле кылгандар же ыйманды жаман көрүп,

22


ыймансыздыкты жакшы көргөндөр болсо, дүйнөдө да, акыреттеда кыйынчылык жана азаптарга кабылышат. Аллах бир аятындамындайча билдирет:

... Булар Аллах койгон чектер. Ким Аллах койгончектерден чыкса, чындыгында ал өз напсисине (өзүнөөзү) зулумдук кылган болот... (Талак Сүрөсү, 1)Дин ахлагын жашоону оор деп ойлогон адамдар менен бирге,

жогоруда айтылгандай, динди жашоону оор көрсөткөн адамдардынабалы бар. Диндин маңызын түшүнө албаган кээ бир адамдардинде ашыкча кетүүгө жакын болушат. Кээ бир адамдарэркиндикке жамынып чектен чыккан сыяктуу, кээ бир адамдартакыбалыкка (Аллахтан коркууга) жамынып, Аллах койгончектерди өзгөртүү, оордоштуруу «эрдигин» кылышат. Бултүпкүрүндө шайтандын адамдарга тузагы. Аллах арам кылбаганнерсени арам деп, көбүрөөк тыюуларды чыгарууну бул адамдарбир артыкчылык деп ойлошот. Болгондо да, өздөрү чыгарганмындай эрежелерге өздөрү да зарыл деңгээлде баш ийишпейтжана мунун да абийир азабын жашашат. Аллах бир аятында Аз.Исадан кийин Исевиликти (Иса Пайгамбар алып келген динди)бузган христиандарды буга бир мисал кылган:Кийин алардын изинен элчилерибизди бири-бирининартынан жөнөттүк. Мерйем уулу Исаны да аркаларынанжөнөттүк; ага Инжилди бердик жана аныээрчигендердин жүрөктөрүнө бир боорукердик жанамээрим салдык. (Бир бидат катары) Чыгарганкечилдикти болсо Биз аларга жазбадык (буйруккылбадык). Аллахтын ыраазычылыгы үчүн(чыгарышты), бирок аны чындап аткара алышпады. Бизалардан ыйман келтиргендерге соопторун бердик.Алардан көпчүлүгү бузукулар. (Хадид Сүрөсү, 27)

23


Ушул себептен, Аллах ыймандууларды мындай коркунучтанэскерткен жана динде чектен чыккандардын туура жолдончыгышканын Куранда билдирген:Айткын: «Эй китеп элдери (китеп берилгендер),адилетсиздик менен диниңерде ашыкча кетпегиле жанамурдатан адашкан, көптөгөн (адам)дарды адаштырганжана туура жолдон чыккан бир коомдун каалоолорунээрчибегиле.» (Маида Сүрөсү, 77)Адамдын милдети – бул Куранда Аллах адамдарга буйрук

кылгандарын аткаруу жана тыюу салгандарынан качынуу. Аллахбүт нерсени адамдар үчүн жеңил кылып жатканда, диндиоордоштурууга аракет кылгандар акыретте мунунжоопкерчилигин моюндарына алып, сурак беришет. Башкатемаларда сыяктуу эле, бул темада да Пайгамбар Мырзабыздынжашоосу жана кылгандары бизге эң сонун мисал болот. Бирхадисинде куттуу Пайгамбарыбыз (сав) Аллахтын чектеринсактоону жана ошол эле учурда чектен чыкпоону момундаргаэскертип, диндин жеңил экенин айткан:

«Дин оңой. Эч ким динге карата күчтүү боло албайт. Себебидинден жеңилет. (Б.а. диндин жеңилдигине көнүгүшү керек.Бекемирээк, оорураак кылайын деген алсыз болуп калат.)Жолуңарды, кыймылыңарды оңдогула, (чекке) жакынболгула.» (Ramuz El-Hadis, 1. Cilt, s. 98)Адамдар динди Пайгамбар Мырзабыздын (сав) жогорудагы

хадисинде билдиргендей баалашы керек. Б.а. Аллах ачык жанатүшүнүктүү кылган, аткарылышы оңой болгон өкүмдөрдүтүшүнүксүз жана оор көрсөтүүлөрү чоң бир ката. АллахКуранда билдирген өкүмдөрдү ар кандай шарт жана чөйрөдө, аркандай адам оңой гана жасай ала турган кылып жеңилдеткен.Кийинки бөлүмдөрдө Аллахтын өкүмдөрүндө адал жана арам

24


чектеринде адамдарга берген жеңилдиктердин кээ бирлерине орунберилет:

Тамак-аштар жөнүндө жеңилдиктерАллах ырыскы катары адамдарга көптөгөн жакшылыктарды

берген. Түркүн түстүү мөмөлөр, дүр-дүйүм тамактар,жашылчалар, эттер, суусундуктар, жемиштер... Баарыадамдардын кызматына сунулган. Жана Аллах «Сенден аларгаэмнелердин адал кылынганын сурашат. Айткын: «Бардык тазанерселер силерге адал кылынды.» (Маида Сүрөсү, 4) аяты мененадамдарга бардык таза тамактардын адал кылынганы билдирилген.

Аллах адамдарга арам кылганын билдирген тамактар болсо –бул союлбай өлгөн малдын эти, кан, чочконун эти сыяктуу, ансызделе адамдар үчүн зыяндуу жана таза эмес тамактар. Аллах бираятында мындайча буйурат:Айткын: «Мага вахий кылынгандардын арасынантамактануучулар үчүн (силер айткан) арам нерсенитаппай турам. Бир гана тарп, төгүлгөн кан, же доңуздун(чочконун) эти болсо – булар ыплас (мурдар) жана арам.Же фасыктык (бузукулук) менен Аллахтан башкагаарнап союлган болсо (бул дагы арам).» Ал эми кимаргасыз бир муктаждыкта калса, араанын агытпай,чектен чыкпай (өзөк жалгагыдай) жесе болот. Шексиз,сенин Раббиң кечиримдүү, ырайымдуу. (Энъам Сүрөсү,145)Аятта арам болгон тамактар үчүн айтылган «мурдар» (ыплас)

сөзүнүн көптөгөн хикмат-сырлары бар. Себеби чочконун этиадамдын денесине зыян бере турган өзгөчөлүктөргө ээ.

Мисалы, чочконун эти абдан майлуу, аны жегенде бул майканга өтөт. Кандагы бул ашыкча көлөмдөгү май тамырлардынкатуулашына, кан басымынын жогорулашына жана жүрөк

25


инфарктына себеп болот. Мындан тышкары, чочконун майындагы«сутоксин» деп аталган уулуу заттын сыртка чыгышы үчүнлимфа бездеринин кадимки абалынан көбүрөөк иштеши керекболот. Бул абал өзгөчө жаш балдарда лимфа боолорунунжаракаттанышы жана шишигине алып келет. Ошондой эле,чочконун этинде көп көлөмдө күкүрт бар. Денеге ашыкчакөлөмдө кирген күкүрт тарамыш, булчуң жана нервдерге отуруп,тарамыштардын жаракаттанышы, белде эт өсүү сыяктуу аркандай ооруларга жол ачат. Булардан тышкары, ар кандай териоорулары жана трихина сыяктуу (трихина бир гана чочко аркылуукирет жана адамдарда өлтүрүүчү бир абал пайда кылат) олуттууооруларга да себеп болууда. (Бул жерде чочконун этининбелгилүү жалпы бир канча зыянына гана көңүл бурулду.)

Байкалгандай, адамга зыян бере турган тамактардын арамкылынышы да адамдарга сунулган бир жеңилдик жана коргоо.

Бирок бул жерде дагы бир нерсеге көңүл буруу керек:Албетте бүт нерсенин арам же адал болушу толугу мененРаббибиздин буйругу менен. Жана адам бир гана Аллахтынбуйругуна ылайык аракет кылуудан жоопкерчиликтүү. Аллахбир тамактын арам болушунун хикматтарын кааласа адамдаргакөрсөтөт, каалабаса көрсөтпөйт. Бирок Аллах адамдарга биржеңилдик болушу, жүрөктөрүнүн толук ыраазы болушу үчүн,жогорудагы мисалдан байкалгандай, бул хикматтарды адамдаргабир канча себеп менен көрсөтүүдө.

Аллах Куранда тыюу салынган тамактар жөнүндө сөзкылганда, адамдын башына келиши мүмкүн болгон ар кандайабалдарда кандай кыймыл-аракет кылышы керек экенин датүшүндүргөн. Ушундайча адамдардын күтүлбөгөн учурлардатынчсызданышынын алды алынган. Бул жөнүндөгү кээ бираяттар төмөнкүдөй:

26


Силерге Аллах ырыскы кылып берген адал (жана) тазанерселерден жегиле жана эгер жалгыз Ага гана ибадаткылчу болсоңор, Аллахтын нематтарына шүгүркылгыла. Ал силерге бир гана тарпты, канды, доңуздун(чочконун) этин жана Аллахтан башкага атап союлган(жаныбар)ды арам кылды. Ал эми бирөө мажбур калса,чектен чыкпай, сугунуп апсыкпай (жей алат). Себебичынында Аллах кечиримдүү, ырайымдуу.» (НахлСүрөсү, 114-115)Бул аяттын аягында Аллахтын кечиримдүү жана ырайымдуу

экендигинин эске салынышы да момундарга бейпилдик бергенжана аларга сүйүнчү айткан бир аят. Себеби адам алсызжаратылган. Ката кылышы мүмкүн, унутушу мүмкүн, алаксыпкалышы мүмкүн, өзүн кармана албай калышы мүмкүн. БирокАллах аны чын ыкластан тообо кылса, кечирет жана коргойт.

Аллах намаз кылгандарга берген жеңилдиктер5 убакыт намаз кылуу – Мусулман өмүр бою, калтырбастан

кыла турган, Аллах койгон убакыттарда парз болгон бир ибадат.Ибадаттарын аткарбаган адамдар намаз кылууну да көбүнчөулгайган куракка калтырышат. Чынында болсо намаз да – бардыкбашка ибадаттар сыяктуу абдан оңой аткарыла турган бир ибадат.

Бир нерсени айта кетүү керек, Аллах бир адам үчүн эмненипарз кылган болсо, ал адам кулчулук вазыйпасы (милдети) катарыаны кылууга милдеттүү. Бул үчүн болсо Аллахтыныраазычылыгына, ырайымына жана бейишине жетүүнү үмүткыла алат. Аллахтын адамдарга парз кылган ибадаттардажеңилдик кылышы болсо – Аллахтын мээриминин жанабоорукердигинин бир көрсөткүчү. Ошого карабастан, Аллахтынбуйруктарына баш ийбегендердин болсо акыретте «күчүм

27


жетпеди» же «оор болду», «ошол үчүн кыла албадым» дегенсыяктуу эч кандай шылтоолору калбайт. (Аллах Курандабилдирген жана бир жоопкерчилик жүктөбөгөн адамдар мындантышкары). Мисалы, даарат алуу абдан оңой кылынган. Ал тургай,эгер бир адам даарат алуу үчүн суу таба албаган учурда Аллах«таяммум кылууну» жол катары көрсөткөн жана таяммумду аркандай шартта аткаруу абдан оңой. Аллах суу таба албагандардынкандайча таяммум кылышаарын бир аятында мындайча билдирет:

«... Эгер жүнүб (булганган) болсоңор жуунгула; эгероорулуу же сапарда болсоңор же болбосо бирөөңөражатканадан келсе, же аялдарыңарды сылап-сыйпаласаңар жана (даарат же гусул үчүн) суу таппайкалсаңар, анда таза жер кыртышына таяммум кылып(алаканыңарды уруп), аны менен (акырын) бетиңердижана колуңарды сүрткүлө. Аллах силерге машакатжаратууну каалабайт, бирок силерди тазартууну жанашүгүр кылуучу болушуңар үчүн силерге нематтарынтолук берүүнү каалайт.» (Маида Сүрөсү, 6)Аллах аятында да билдиргендей, Аллах адамдарга

кыйынчылык чыгарууну каалабайт. Куранда билдирилген бүтнерселерде Аллах адамдар үчүн жеңилдиктер берген. Аллахадамдарга буйрук кылган ибадаттар ыйман келтиргендер үчүнабдан жеңил. Аллах чексиз мээрими жана ырайымы менен адамдарүчүн эң жеңил жана эң сонун ибадаттарды жана жашоо калыбынбилдирген жана буга баш ийгендерди болсо Өзүнүныраазычылыгы, ырайымы жана бейиши менен сүйүнчүлөгөн.

28


Согушта намаздын кыскартылышыКуранда белгилүү бир убактар үчүн билдирилген

жеңилдиктер да бар. Мисалы, Пайгамбарыбыз Аз. Мухаммед (сав)доорунда каапыр коом менен куралчан согушка киргенмомундардын ошол учурларда ибадаттарын аткаруулары үчүнАллах бир жеңилдик көрсөткөн. Согуш учурунда момундардыннамазды зарыл убактарда кыскарта алышаарын мындайчабилдирген:Жер бетинде кадам басканыңарда (сапарга же согушкачыкканыңарда), каапырлардын силерге бир жамандыккылышынан корксоңор, намазды кыскартыпокушуңарда силерге күнөө жок. Шексиз каапырларсилерге анык душман. (Ниса Сүрөсү, 101)Бул аяттан да байкалгандай, Аллахтын ар бир өкүмү жана ар

бир буйругу бүт момундар үчүн өз-өзүнчө хикмат жанажакшылыктарга толо. Аллах кулдары үчүн кыйынчылыккаалабайт. Аллах – момундардын чыныгы досу жана жалгыз өкүлү.

Орозо үчүн берилген жеңилдикАллах Мусулмандарга Рамазан айында орозо кармоолорун

буйрук кылган. Бирок Аллах аяттары аркылуу өзгөчө абалдарды,т.а. ооруп калуу, жолоочулук абалдарын да түшүндүрүп,адамдар үчүн кыйынчылык каалабаганын, жеңилдик каалаганындагы бир жолу билдирген:

«Рамазан айы... Адамдар үчүн хидаят болгон жана тууражолду жана (акыйкат менен жалганды бир-биринен)бөлгөн апачык далилдерди (камтыган) Куран ошол айдатүшүрүлгөн. Демек ким бул айга күбө болсо (жашаса)анда аны (орозо) кармасын. Ким оорулуу же сапарда

29


болсо, башка күндөрү тутпаган күндөрүн толуктасын(тутсун). Аллах силерге жеңилдик каалайт, оордуккаалабайт. (Мындай жеңилдик) санды толукташыңар(толук тутушуңар) жана силерди туура жолго (хидаятка)жеткиргени үчүн Аллахты улукташыңар үчүн. Шүгүркылаарсыңар. (Бакара Сүрөсү, 185)Аллахтын өкүмдөрү менен байланыштуу аяттарында адамдар

үчүн жеңилдик каалаганын билдириши диндин жеңилдигинойлонуп, түшүнүү керек экенин да көрсөтөт. Кыйналам депойлоп, ибадаттарын аткаруудан качынгандар чоң жаңылыштыкичинде жана динди туура эмес түшүнүшүүдө.

Аллах жоопкерчилик жүктөбөгөндөрАллахтын мээримдүүлүгүнүн дагы бир көрсөткүчү катары

күчү жетпегендерге башка адамдарга жүктөлгөн милдеттержүктөлгөн эмес. Аллах муну бир аятында мындайча билдирет:Сокурга кыйынчылык (жоопкерчилик) жок, чолокко дакыйынчылык жок, оорулууга да кыйынчылык жок. КимАллахка жана Элчисине моюн сунса, (Аллах) аны астынансуулар аккан бейиштерге киргизет. Ал эми ким жүз бурса,аны оор бир азап менен азаптандырат. (Фетих Сүрөсү, 17)Аллах майып адамдардын ибадат милдеттерин алып койуу

менен мээримин жана чексиз боорукердигинин дагы бир далилинадамдарга көрсөтүүдө. Бир аятта Аллахтын адамдаргакыйынчылык чыгарбагандыгы жана мунун Анынбоорукердигинин жана мээриминин бир көрсөткүчү экендигимындайча билдирилүүдө:

... Эгер Аллах каалаганда, силерге кыйынчылыкчыгармак. Шексиз, Аллах күчтүү жана улуу, өкүм жанахикмат ээси. (Бакара Сүрөсү, 220)

30


Байкабастан айтылган анттарда көрсөтүлгөн жеңилдикАнт ичүү – көбүнчө адамдар арасында көнүмүш адат катары

кеңири жайылган бир кыймыл-аракет. Өзгөчө бирөөгө сөз берипжатканда, бир адам көнүмүш адат боюнча ант ичиши мүмкүн.Антка бекем туруу, берилген сөздү аткаруу болсо – АллахКуранда буйрук кылган бир момун өзгөчөлүгү. Бирок адамунутчаак, кээде кыла турган бир ишин же берген сөзүн унутупкалышы мүмкүн. Бул – толук кадыресе, адамдын алсыздыгынанкелип чыккан бир катачылык. Мына ушундай учурда Аллах,байкабастан, көнүмүш адат менен, жакшылап көңүл койбостонайтылган анттардан адамдарды жоопкерчиликтүү тутпастан,момундардын мойнунан мындай жоопкерчиликти алган. Берилгенанттарга болгон бекемдик акыретте суралат, бирок Аллах Курандаөзгөчө абал деп билдиргендер – бул байкабастан жана максатсызайтылган анттар. Аллах бир аятында муну мындайча билдирет:Аллах силерди антыңардагы «байкабастанайткандарыңар, бош, максатсыз сөздөрүңөрдөн» уламжоопкер кылбайт; бирок жүрөгүңөр мененайткандарыңардан сурайт (суракка алат). Аллахкечиримдүү, (пейили) жумшак. (Бакара Сүрөсү, 225)Аллах ант жөнүндө дагы бир жеңилдик берген. Бир максатта,

билип туруп Аллах атынан ант берип, кийин бул антын бузгусукелгендер үчүн Аллах бир жеңилдик жолун көрсөткөн. Бул –анттардын кафарат менен жоюлушу:Аллах антыңардын (кафарат менен) бузулушун силергепарз (же шариятка ылайык) кылды... (Тахрим Сүрөсү, 2)... бирок жүрөгүңөргө түйгөн сөзүңөрдөн (антыңардан)силерди жоопкерчиликтүү кылат. Анын (анттын)

31


кафараты (төлөмү) үй-бүлөңөрдү тамактандырганорточо тамак менен он кедейди тойгузуу же алардыкийинтүү же бир кулду азат кылуу. (Буларгамүмкүнчүлүгү) Жетпеген (үчүн) үч күн орозо кармоо(бар). Бул берген антыңарды (бузганыңарда)антыңардын төлөмү. Антыңарда тургула. Шүгүркылуучу болушуңар үчүн Аллах силерге аяттарынушинтип баян кылат. (Маида Сүрөсү, 89)Аяттардан көрүнүп тургандай, Аллах эки абалда тең

адамдардын динге ылайык кыймыл-аракет кылуулары үчүнжеңилдик көрсөтүүдө. Сонун жана туура кадам – бул, албетте,антты аткаруу. Бирок бир адам берген сөзүн унутуп калышымүмкүн же сөз берген убактагы шарттар өзгөрүп кетишимүмкүн жана ал адам сөзүн аткара албай турган бир абалгатүшүшү мүмкүн. Аллах адамдарга жеңилдик каалап, анттаргакафарат кылуу керек болгон абалдарды билдирип, ар бир адамүчүн бир жол көрсөткөн. Ошондой эле, антты бузууда кафаратсыяктуу бир шарттын буйрук кылынышы – адамдын абийирининүнүн угушу үчүн да бир жеңилдик. Антын бузган адам кафараттөлөшү керек болгондуктан, «антымды чындап бузушум керекпиже болбосо сөзүмдү дагы деле болсо аткара аламбы» деп дагы биржолу ойлонот, жана мунун натыйжасында абийирге эң ылайыктууболгон жана эң туура чечимди алат.

Аллах динин абдан жеңил кылган. Ислам дини – дайыма жанабүт темада жеңилдиктердин дини. Адам чын ыкластан динчилболууну (дин менен жашоону), Раббибиздин немат-жакшылыктарына шүгүр келтирген бир кул болууну ниеткылганда, дин ахлагын жашоодо эч кандай кыйынчылыккакабылбайт.

32


АЛЛАХ ЖАРАТКАНСЫНОО

АБДАН ЖЕҢИЛ

Дин ахлагынан алыс жашаган адамдар өмүр бою өздөрүнө аркандай максаттарды коюшат. Бул максаттардын ортокөзгөчөлүгү – бул көбүнчө алардын бул дүйнө жашоосунабайланыштуу болушу. Мисалы, адис бир доктор, ийгиликтүү биринженер, жакшы ата, көп акча тапкан бир ишкер же дүйнөлүкдеңгээлде атактуу бир искусство адамы болуу жана ушул сыяктуумаксаттар көп адамдардын эң чоң идеалдарынан болуп саналат.Булардан башка дагы көптөгөн тармакта адамдар ийгилик,бактылуулук жана бейпил бир жашоого жете алуу үчүн аракеткылышат, кээде мал-жанын сарпташат жана өз ойлорунда «биржерлерге келүүгө» аракет кылышат. Бирок бүт бул нерселергечөмүлгөндө, бул дүйнөгө жаралышынын чыныгы максатынунутушат же билмексен болушат.

Чындыгында болсо, ар бир адам жашоосун жана бир күн келипсөзсүз өлөөрүн ойлонуп, өзүнө кээ бир суроолорду узатышызарыл. «Мен бул дүйнөдө эмне үчүн жашап жатам?»,«Жаралышымдын максаты эмне?» «(Мисалы) Балким жакшы бирархитектор болуп, көп сандагы имараттардын планын жасадым,байыдым, мал-мүлккө ээ болдум, бир наамга ээ болдум, атак-

33

даңкка жеттим, бирок булардын баары мага эмне алып келди? Менөлгөндөн кийин булардын кайсынысынын бир мааниси болот? Булдүйнөдө калтыргандарымдын мага акыретте кандай пайдасыболот? Өмүрүм ушул дүйнөдө эле бүтөбү?» Мына ушундайсуроолор ар бир адамдын ага өлүм келбестен мурун өзүнөузатышы керек болгон суроолордун кээ бирлери.

Бул жерде бир нерсени айта кетүү керек; адамдар, албетте,кесип ээлери болушат, ал тургай өз кесибинде абдан ийгиликтүүболууну тилек кылышат жана бул үчүн аракет кылышат. Бирокбулардын баарынын адамдын чыныгы, негизги максаты үчүн биркурал, инструмент экендигин унутпоо да абдан маанилүү. Бирок,чындыкта болсо, адамдардын көпчүлүгү жашоолорунун чыныгымаксатын унутушат же көрмөксөн болушат жана бүт өмүрүнтүпкүрүндө инструмент, курал гана болгон мындай утурумдукнерселерге арнашат.

Чынында болсо ар бир адам, бир саамга эле ойлонсо, жете алатурган абдан маанилүү бир чындык бар: Аллах дүйнөнү даадамдарды да бир хикмат (терең максат) менен жараткан.Адамдардын жаратылуу максаты – Куранда билдирилгендей, биргана Аллахка кулчулук кылуу. Дүйнөнүн жаратылуу максатыболсо – бул адамдардын акыреттеги абалынын аныкталышы үчүнбир сыноо мекени болушу. Аллах бул чындыкты Курандамындайча билдирет:Ал, амал (иш-аракеттер) жагынан кайсыңардынжакшыраак болоорун сыноо үчүн өлүмдү жанажашоону жаратты. Ал бийик жана кудуреттүү, абданкечиримдүү. (Мүлк Сүрөсү, 2)Аллах адамдарга бул дүйнөнүн убактылуу экенин жана

түбөлүк жашай турган чыныгы мекендин акырет экенинтүшүнүүлөрү үчүн абдан көп далил берген.

34


Мисалы, дүйнө жүзүндө жүздөгөн ар түрдүү оорулардынболушу, микроскопиялык бир вирустун өзүнөн миллиондогон эсечоң бир адамдын денесине өлүмгө да алып бара тургандай таасирэтиши, адамдын дайыма тазаланууга, тамак жегенге, эс алгангажана уйкуга муктаж болушу, адам өмүрүнүн орточо 60-70 жылсыяктуу абдан кыска болушу, убакыттын адамды абданкартайтып, «эскиртүүчү» бир таасирде болушу, бүт адамдардынаягында сөзсүз өлүшү, өмүр бою жыйнаган мал-мүлк, атак-даңк, сүйгөндөрүнүн артта калышы, адамдын денесинин топуракичинде чирүү процессине кириши сыяктуу көптөгөн себептер –адамдардын дүйнө жашоосунун утурумдук жана кемчиликтергетоло, адамдын рухун эч ыраазы кыла албай турган бир мекенэкенин түшүнүүлөрү үчүн жетиштүү, негизи. Булардынбаары адамдарды дүйнөгө байлануудан тосо турган абданмаанилүү чындыктар. Аллах Куранда дүйнөнүн «жөн эле» бирмекен катары жаратылпаганын, белгилүү бир хикмат, максатменен жаратылганын мындайча билдирет:Биз асманды, жерди жана ал экөөсү арасындагылардыбир оюн жана алаксуу болсун деп жаратпадык. Эгер бироюн жана алаксуу кылгыбыз келгенде, муну ӨзКабатыбыздан кылаар элек. Кыла турган болсок,ошондой кылмакпыз. (Анбия Сүрөсү, 16-17)Адам бир саамга ойлонгондо, бул дүйнөнүн түбөлүк жашала

турган бир мекен эмес экенин, болгону бир сыноо мекениэкендигин, бул жашоонун акыркы аялдама эмес, тескерисинчекыска мөөнөттүү бир токтоочу мекен экенин, бул утурумдукмекенде жашаган ар бир көз ирмеминен суракка алынаарын, эңнегизгиси аны жоктон бар кылып жараткан Раббибиздин алдындажоопкерчиликтүү экендигин оңой гана түшүнө алат.

Муну түшүнгөн адам дагы бир баскыч алга кадам жасап,

35


төмөнкүнү ойлонушу керек: Аллах бул дүйнөдө адамдарды артүрдүү окуялар менен, жамандык жана жакшылыктар мененсыноодо. Күн бою адам башынан өткөргөн окуялардын баарычындыгында өлүмдөн кийинки түбөлүк жашоодо жашай турганмекенин аныктаган сыноолордон турат. Жана Аллах ар бир адамгабул сыноодо бир жеңилдик кылган жана ага жолун, т.а. эмнекылышы керек экенин көрсөткөнүн билдирген:Шексиз, Биз адамды аралашма бир тамчы сууданжараттык. Аны сынап жатабыз. Ошондуктан аны угуучужана көрүүчү кылдык (кулак, көз бердик). Биз агажолду көрсөттүк; (эми ал) же шүгүр кылуучу болот, жеболбосо нашүгүр (шүгүр кылбагандардан болот).(Инсан Сүрөсү, 2-3)Аяттарда билдирилгендей, Аллах бүт адамдардын

жашоолорунда сөзсүз алар үчүн туура жолду көрсөткөн, жанадин жана сонун ахлак жөнүндө маалыматка ээ болууларынкамсыз кылган. Ар бир адам бул дүйнөнүн утурумдук бир мекенэкенин жана акырети үчүн бул өмүрүн Аллахты ыраазы кылатургандай жашашы керек экенин бир себеп аркылуу үйрөнөт.Кыскача айтканда, бул дүйнө жашоосу – бул адамдар кабарсызболгон же ийгиликке жетүү үчүн эмне кылышы керек экенинбилбеген бир сыноо эмес. Аллах ар бир доордо жөнөткөн элчилери(пайгамбарлары), мурда жөнөткөн китептери жана ар бир адамдажараткан абийир аркылуу адамдарга туура жолду көрсөтөт жанааларды туура эмес жолдон тосот. Аллахка ыйман келтирген, Агатолук баш ийген, бир гана Аллахты өзүнө дос жана өкүл туткан,ар бир окуяда Аллахка кайрылып, Ага тобокел кылган момундарүчүн Аллах жараткан ар бир сыноо абдан оңой жана көңүлдүү.Ыймандын сырын билгендер, Аллахка чындап ыйманкелтиргендер үчүн бул дүйнө жашоосунун эч бир көз ирмеминде

36


кыйынчылык, азап, кайгы, оордук жок. Ар бир окуя Аллахкажакындоо жана бейишти андан да көбүрөөк үмүт кылуу үчүнбир немат-жакшылыкка айланат.

Чыныгы ыймандын шарттарынын бири – бул Аллахты абданжакшы таануу жана билүү. Бир адам Аллахты канчалык жакшытааныса, Аллахтын күч-кудуретин канчалык жакшы билсе, Аллахкоркуусу (такыбалыгы) жана Аллахка жакындыгы да ошончолуккүчтүү болот. Мисалы, Аллахтын кечиримдүү экенин билгенбир адам эч качан ката жана кемчиликтеринен уламүмүтсүздүккө же пессимисттике түшпөйт. Аллахтын ырыскыберүүчү экендигин билген бир адам акча табууда ач көздүккылбайт. Аллахтын ырыскы берүүчү экендигин билет; иштейт,аракет кылат, бирок ырыскы өлчөмүн Аллахтын аныктаганынжана өзүнүн аны өзгөртө албашын билип, буга баш ийип, көңүлүтынч болот. Ошондуктан, Аллахты билген жана тааныган бирадам үчүн дүйнө жашоосу абдан көп жеңилдик жана немат-жакшылыктарга толо; ал адам дайыма Аллахтын бир көрүнүшүнжана жаратуусундагы бир кооздукту көрүү менен жашайт.Кыскача айтканда, Аллахка өзүн тапшырган ыкластууМусулмандар үчүн Аллах жараткан сыноо абдан оңой жанакөңүлдүү, кызыктуу.

Аллах кечиримдүүАллахтын чексиз боорукердиги жана мээрими адамдар үчүн

абдан чоң бир жакшылык. Себеби адам – капылетке түшүшү(алаксып калышы) мүмкүн болгон, унутчаак, жаңылышы, катакетириши мүмкүн болгон бир жандык. Аллах чексиз мээримименен адамдарга дайыма каталары үчүн Аллахтын кечиришинсуроо жана тообо кылуу мүмкүнчүлүгүн берген. Аллахтыназабына кабылуу коркуусу менен күнөөлөрүнүн кечирилишин

37


ыкластуу, чын жүрөктөн каалаган ар бир адам Аллахтын аныкечиришин үмүт кыла алат. Себеби Куранда билдирилгендей,«Аллах тооболорду кабыл кылгысы келет» (Ниса Сүрөсү, 27).Аллах бир аятында кечиримдүү экенин мындайча билдирет:Ким бир жамандык кылып же напсисине зулумдуккылып, анан Аллахтын кечиришин суранса, Аллахтынкечиримдүү жана ырайымдуу экенин көрөт. (НисаСүрөсү, 110)Аллах кечиримдүүлүгү менен адамдарга жашоолору боюнча

тынымсыз жаңы мүмкүнчүлүктөр берет. Адамдын милдети –бул кайра кылбай турган болуп катасынан кайтуу жана өлүмкелээрден мурда абийиринин үнүн угуп, тообо кылуу. Аллах биргана ыклассыз адамдардын тооболорунун кабыл алынбашын бираятында мындайча билдирет:Ал эми күнөө кылып жүрө берип, качан алардан биринеөлүм келгенде гана «мен эми тообо кылдым» дей турганадамдардын жана каапыр бойдон өлгөндөрдүнтооболору кабыл кылынбайт. Андай адамдарга Биз жанооруткан азапты даярдап койгонбуз. (Ниса Сүрөсү, 18)Аллахтын адамдардын күнөөлөрүн кечирүүчү болушу,

жазаларын кечиктириши жана аларга жашоолору боюнча дайымажаңы дагы бир мүмкүнчүлүк бериши – бул Анын адамдаргаабдан чоң берешендиги, ырайымы жана мээриминин биркөрүнүшү. Эгер адамдар күнөөлөрү үчүн ошол замат сураккаалынып, жазаландырылган болгондо, Аллах билдиргендей жержүзүндө бир да тирүү жандык калмак эмес:Эгер Аллах адамдарды зулумдуктары үчүн (ошол замат)суракка тарткан болгондо, анын бетинде (жер жүзүндө)жандуулардан эчтеке калбайт эле; бирок алардыбелгиленип коюлган бир мөөнөткө чейин кечиктирүүдө.

38


Алардын ажалдары жеткенде, бир саат кечиктирилбейтда, эртерээкке да жылдырылбайт. (Нахл Сүрөсү, 61)Ошондуктан, адамдар каталары же күнөөлөрү кандай гана

болбосун, эч качан Аллах ыраазы боло тургандай бир кул болоалуу үчүн кеч калган болбойт. Адам жашоосу боюнча канчалыкката кетирген болбосун, динден канчалык алыс жашаган болбосун,ыкластуу, чын жүрөктөн тообо кылып, ыкластуу бир кул болгонболсо, өтмүштө кылган каталарын ойлонбой эле койсо болот.Мурда кылгандары – адамдар үчүн болгону сабак алуу, ошол элекаталарды кайра кылбоо, ошол сыяктууларды кайра жасабооүчүн сабак алышы керек болгон эскерүүлөр гана. Аллах,эскертүү келип, туура жолду тапкан соң, ыкластуу пенделеринмурда кылгандарынан жоопкерчиликтүү кылбашын Курандакабар берген:

... Аллах өтмүштө (кылгандарын) кечирди. Бирок кимкайталаса, Аллах андан өч алат. Аллах улук жанакүчтүү, өч алуучу. (Маида Сүрөсү, 95)Ал каапырларга айткын: «Эгер жолдорунан кайтышсаөтмүштө (кылган) нерселери кечирилет. Бирок кайра(эски жолуна, көнөөлөргө) кайтышса, мурдакы(коомдорго келген) сүннөт (т.а. азап) сөзсүз (алардынбашына да) келет. (Анфал Сүрөсү, 38)Эч шексиз, бул – Аллах динде адамдарга тартуулаган абдан чоң

бир жеңилдик.

Аллах бүт дубаларга жооп берет жана ар бир адамга абдан жакынДин ахлагынан алыс коомдордо Аллахка дуба кылуу ар кандай

батыл (жалган) ишеним жана ойдон чыгарылган кошумчаларменен оордоштурулган. Адамдар дайыма Аллахка кайрылууга

39


мүмкүнчүлүгү бар экенине карабастан, дуба үчүн убакыттарбелгилеп алышкан же ортого ортомчуларды коюп алышкан.Аллах мындай батыл ишенимдерге карата адамдарга мындайчаэскертүү берет:Кабарың болсун; калыс (кошумчасыз) дин бир ганаАллахтын (дини). Андан башка достор туткандар (мындайдешет:) «Биз буларга бизди Аллахка көбүрөөкжакындаштырсын деп ибадат кылып жатабыз.» Албетте,Аллах алар талашкан нерселер жөнүндө араларында өкүмберет. Чындыгында Аллах жалганчы, каапыр адамдыхидаятка (туура жолго) баштабайт. (Зүмер Сүрөсү, 3)Аллахка дуба кылуу үчүн ар кандай ортомчулар керек деп

айткан адамдар чындыгында динди оор көрсөтүп адамдардыжолдон адаштырышууда. Себеби, «Ант болсун, адамды Бизжараттык жана напсисинин ага кандай азгырыктар берипжатканын билебиз. Биз ага күрөө тамырынан да жакынбыз.»(Каф Сүрөсү, 16) аяты аркылуу билдирилгендей, адамга эңжакын болгон – бул дайыма Аллах. Б.а. адам ар дайым каалаганубагында Аллахка кайрыла алат, каалаганда Раббибизге үнүнугуза алат, дуба кылып жардам сурай алат.

Дуба кылуу үчүн атайын убакыттарды күтүшү да керекэмес. Дайыма, ар качан Аллахка дуба кыла алат. Антпесе, адам өзбашынча эрежелер чыгарып алган болот. Адам бир жерден биржерге баратканда, тепкичтен түшүп баратканда, соода-сатыккылып жатканда, тамак жасап жатканда, телевизор көрүпжатканда, лифтте баратканда, бир жерде күтүп турганда, кечиндежатканда, эрте менен турганда, тамак жеп жатканда, унаа айдапбаратканда, кыскача айтканда, ар кандай жерде жана дайымаАллахка дуба кылып, Аллахтан каалагандарын билдире алат. Булүчүн оюнан өткөрүп коюшу да жетиштүү, себеби Аллах –

40


адамдын жүрөгүнүн түпкүрүндө сактагандарын да билүүчү,баарынан кабардар.

Ошону менен бирге, Аллахка дуба кылган ар бир адамАллахтын дубаларга сөзсүз жооп берүүчү экендигин билишизарыл. Аллах муктаж адамдардын дайыма Ага кайрылганда,иштерин жеңилдештирээрин төмөнкү аяты аркылуу билдирет:Же болбосо, зарыккан-муктаждын дубасына ким жоопберип, балээни ким кайтарат? Жана силерди жер бетине(ким) халифа-орун басар кылат? (Аллахпы) же Аллахменен (силер ага шерик кылган) башка «кудайбы»?Канчалык аз ойлоносуңар. (Намл Сүрөсү, 62)Аллах пенделерине берген мындай чексиз мүмкүнчүлүк –

бул, албетте, Анын чексиз мээриминин бир көрүнүшү. АллахКуранда адамдарга жакын экенин, Ага багытталгандардын Досуболоорун жана дуба кылгандын дубасына сөзсүз жооп берээринкөптөгөн аяттары аркылуу билдирүүдө. Бул аяттардын биритөмөнкүдөй:Эгер Менин пенделерим сенден Мен жөнүндө сурашса,(айткын) Мен (аларга) жакынмын. Мага дуба кылышса,дуба кылуучунун дубасына жооп беремин. (Эми,) Мага дажооп беришсин жана ыйман келтиришсин. Туура Жолготүшүп калышаар. (Бакара Сүрөсү, 186)Момундар Аллахтын мындай мээрими жана жакшылыгы

жөнүндө дагы бир жолу ойлонуп, Аллахтын ыраазычылыгына эңылайыктуу жашашы зарыл. Себеби Аллах адамдарга бергенмындай жеңилдик ушунчалык улуу жана чексиз бирмүмкүнчүлүк, ойлоп көрүңүз, бүт нерсенин, ааламдардынЭэси, Өкүмдары болгон жалгыз күч-кудуретке ээ Зат болгонАллах адамдарга каалаган бүт нерсеңерге жооп берем деп убадакылууда. Жана Аллах эч качан убадасынан кайтпайт.

41


Аллах эч кимге күчү жеткенден ашыкчасын жүктөбөйтБир адам жашоосунда кабылган окуялар ошол учурда ага

канчалык кыйын көрүнсө да, чындыгында окуялардын баары аладам сабыр кыла ала тургандай күчтө болот. Адамды жаратканжана ага рух берген – бул Аллах. Ар бир адамдын эмнеге,канчалык чыдай алаарын, канчалык жүктү жана кыйынчылыктыкөтөрө алаарын да эң жакшы Аллах билет.

Аллах эч кимге көтөрө алгандан ашыкча жүктөлбөсүн жанаэч кимдин адилетсиздикке кабылбашын көптөгөн аяттарыаркылуу билдирген:Аллах эч кимге күчү жеткенден ашыкчасын жүктөбөйт.(Адамдын напсисинин) Пайдасы да өз иши, зыяны да өзиши... (Бакара Сүрөсү, 286)Ыйман келтирип, ыкластуу амалдарды кылгандарбейиштин калкы. Биз эч кимге күчү жеткенденашыкчасын жүктөбөйбүз. Ал жерде (бейиште) түбөлүккалышат. (Араф Сүрөсү, 42)Эч шексиз, ар бир адамдын сабыр кыла ала турган, тобокел

кыла ала турган окуялары бирдей болбошу мүмкүн. Көп адамдарар кандай окуялар менен сыналышат. Бирок баары бир Аллах арбир адам үчүн күчү жеткен деңгээлде бир сыноо кылат. Мисалы,кээ бир адам дүйнөдө кедей абалда жашайт жана жокчулук ичиндеканчалык сабыр кылаары сыналат. Кээде болсо байлык жанабардарчылык ичинде жашайт жана мындай жашоо ичиндеканчалык шүгүр кылуучу, канчалык сонун ахлактуу экендигименен сыналат, дүйнө жашоосуна ачкөздүк менен байланыпбайланбашы сыналат. Бирок, кандай гана болбосун, бай да, абданжакыр жашап жаткан да өздөрү үчүн эң жакшы (эң кайырдуу)жашоону жашап жаткандыр. Жакыр адам канчалык кыйналса да,

42


бул ал чыдай албай турган бир кыйынчылык эмес. Ошол сыяктуу,бай адам да канчалык бай болсо да, бул аны көөп, нашүгүр бирадам болушуна мажбурлай албайт. Бул адамдардын Аллахкаболгон жакындыгы, сурак күнүнөн болгон коркуусу алардынКуран ахлагын жашаган, диндин буйруктарын аткарган адамдарболушун камсыз кылат. Мындай адамдар кабылган ар бирокуясында дайыма Аллахка багытталышып, Андан жардам сурап,бир гана Раббибиздин ыраазычылыгын максат кылышат. Мындайадамдар эч качан кыйынчылыктардан жалтанышпайт, сыналганокуялары канчалык оор болсо да динден алысташпайт. МындайАллахка таянып ишенген адамдар үчүн Аллах чексизбоорукердиги жана мээриминин бир көрсөткүчү катары ар бирокуяны, эң оор көрүнгөнүн да жеңилдештирет. «Ким ыйманкелтирип, ыкластуу амалдарды кылса, ал үчүн сонун сыйлык бар.Ага буйругубуздан жеңилин айтабыз.» (Кехф Сүрөсү, 88)аятында да бул билдирилген. Аллах бул чындыкты башкааяттарында мындайча кабар берген:Бирок ким (кайыр-садака) берсе жана коркуп-сактанса,жана эң сонун нерсени тастыктаса, Биз агажакшылыкты жеңил кылабыз. (Лайл Сүрөсү, 5-7)Аллахка таянып ишенбегендерге болсо оңой окуялар да оор

сезилет. Аллах мындай адамдардын нашүгүрдүгүнө, динден баштартышына, Куран ахлагынан алысташына жооп катары аларгадүйнө жашоосунда дайыма кыйынчылык берет:Ал эми ким сараңдык кылса жана өзүн жетиштүү көрсө(сооп керек эмес десе), жана эң сонунду (ыйманды)жалган десе, Биз ага эң оорду (азапка кабылышын)жеңил кылабыз. (Тозокко) Оңкосунан сайылган убактамал-мүлкү ага эч кандай пайда бербейт. Албетте,Биздин ишибиз жол көрсөтүү. (Лайл Сүрөсү, 8-12)

43


Аллах ар бир кыйынчылык менен бирге бир жеңилдик жарататАллах дүйнө жашоосунда адамдарды сынап жатканда, чексиз

мээриминин бир натыйжасы катары ар бир кыйынчылык мененбирге сөзсүз бир жеңилдик жаратаарын да сүйүнчүлөгөн. Аллахаяттарында бул сүйүнүчтүү кабарды мындайча билдирет:Демек, чындыгында кыйынчылык менен биргежеңилдик бар. Чындыгында, кыйынчылык менен биргежеңилдик бар. (Инширах Сүрөсү, 5-6)Куранда пайгамбарлардын жана ыкластуу момундардын

жашоолорун караганыбызда, алар кабылган кыйын сыяктуукөрүнгөн ар кандай абалда Аллахтын сөзсүз бир жеңилдикжаратканы көңүлүбүздү бурат. Аллах «Фаттах» сыпаты мененар кандай кыйынчылыктарда жол ачуучу, жеңилдештирүүчү.

Куранда Аллах жолунда аракет кылып жатышканда кабылганначар мамиле жана кол салуулар себебинен жашаган жеринташтап көчүүгө мажбур болгон, б.а. хижрат кылган момундармисал берилет. Бул адамдар бардык иштерин, үйлөрүн,бакчаларын, мал-мүлкүн таштап, эч билбеген жерлерге, эчтааныбаган адамдардын жанына көчүүгө мажбур болушкан. Булсырттан караганда оор бир абал. Бирок Аллах Ниса Сүрөсүндөхижрат кылган момундардын абалын жеңилдештиргенин жанааларга немат-жакшылыктар бергенин мындайча билдирет:Аллах жолунда хижрат кылган жер жүзүндө жашайтурган көп мекен да табат, береке (жана бардарчылык)да. Аллахка жана Элчисине хижрат кылуу үчүн үйүнөнчыккан, кийин ага өлүм келген адамдын сооп-сыйлыгын, шексиз, Аллах берет. Аллах кечиримдүү,мээримдүү. (Ниса Сүрөсү, 100)

44


Аллах бул убадасын Пайгамбарыбыз (сав) доорунда жашаганмомундарга апачык көрсөткөн. Дүнүйөлүк баалуулуктаргамаани бербеген сахабалар Аллах жолунда өз мал-мүлктөрүнөн эчаябастан, ар кандай кыйынчылыктарга ыраазы болушкандыктан,Аллах мындай сонун ахлактарына сыйлык катары аларга эң сонунырыскыларды берген жана жашаткан. Алардын бүт иштеринбашка адамдарга караганда жеңилдештирген. Сахабалар жашаганмындай жеңилдик жана Аллахтын ырайым, мээримин Аллах бираятында төмөнкүдөй кабар берет:Эстегиле; силердин саныңар аз эле жана жер жүзүндөалсыз болуп калган элеңер, адамдардын силерди тутуп-кармап алышынан коркуп жүргөн элеңер. Ал (Аллах)силерди жайгаштырган эле, силерди жардамы мененколдоду жана шүгүр кылышыңар үчүн силерге тазанерселерден ырыскылар берди. (Энфал Сүрөсү, 26)Башка пайгамбарлардын жашоолорундагы көптөгөн мисалдар

да Аллах момундарга берген жеңилдиктердин апачыккөрсөткүчтөрү.

Мисалы, Аз. Йусуфтун жашоосундагы көп окуяда Аллахмээрими менен берген мындай жеңилдик көрүнүүдө. Аз. Йусуфандан кызганган бир туугандары тарабынан кудукка ташталганданкийин кудуктун жанынан өтүп бараткан бир кербен тарабынантабылган. Аз. Йусуфту кудуктан куткарган адамдар аны кулкатары бир вазирге сатышкан. Бир топ убактан кийин Аз. Йусуфэч кандай кылмышы болбогонуна карабастан, ага жабылганжалаалар себебинен түрмөгө (зынданга) камалган. Аз. Йусуфтунжашоосундагы мындай окуялар бир караганда абдан оордойкөрүнүшү мүмкүн. Бирок Аллах Аз. Йусуф көрсөткөн сонунахлагы жана тобокелдүүлүгү үчүн ага дүйнөдө да сыйлыктарберүү аркылуу, кыйынчылыктар менен бирге сөзсүз

45


жеңилдиктер кылаарын көрсөткөн. Аз. Йусуф башына келгенкөптөгөн терс, жамандык сыяктуу көрүнгөн окуялар себебиненказынанын башчылыгына дайындалып, маанилүү бир башкармаболгон.

Аллах Аз. Мусанын жашоосунда да кыйынчылыктар мененбирге жеңилдиктер кылуу менен момундарды колдогон. Аз. Мусаадамзат тарыхында жашаган эң чектен чыгып, көпкөн адамдардынбири фараон менен болгон күрөшүндө да Аллахтын жардамыжана колдоосу менен жеңишке жетишкен. Аллах ага бир тууганыХарунду бир жардамчы кылып бериши үчүн дуба кылган Аз.Мусанын дубасына жооп берген. Мындан тышкары, Аллах Аз.Мусаны кереметтүү кээ бир окуялар менен да колдоп, анынфараондун сыйкырчыларын жеңишин камсыз кылган. Аз. Муса даэң оор шарттарда да Аллахтын жардамынын ыйман келтиргендерменен бирге экендигин унуткан эмес. Бир тараптан фараондунаскерлери кууп келатканда, экинчи тараптан деңизге туш келгенАз. Муса жанындагы момундарга Аллахтын жардамынын дайымажанында экенин айткан жана Аллахтын сөзсүз бир чыгуу жолункөрсөтөөрүн эстеткен:

(Муса:) «Жок» деди. «Шексиз, Раббим мени менен бирге;мага жол көрсөтөт.» Анан (Биз) Мусага: «Асаң менендеңизди ур» деп вахий кылдык. (Урду жана) Деңиз ошолзамат экиге бөлүндү да ар бир бөлүгү чоң бир тоодойболду. Беркилерди да ал жерге жакындаттык. Мусаныжана анын жанындагыларды куткардык. Кийинберкилерди сууда чөктүрдүк. (Шуара Сүрөсү, 62-66)Пайгамбарлардын жашоосунан дагы бир мисал болсо – бул Аз.

Мухаммеддин (сав) артынан мушриктер кууп баратканда, бирүңкүргө жашырынганда жанында бир момундун болушу.Пайгамбар Мырзабыз Аз. Мухаммеддин Аллахка шериккошкондордон келген кооптуу абалда турганда, жанында

46


жардамчы бир момундун болушу – бул Аллах ага тартуулаганжеңилдиктердин бирөөсү:Силер Ага (пайгамбарга) жардам бербесеңер, Аллах Агажардам берген. Каапырлар экөөнүн бири абалда Аны(Меккеден) чыгарышкан эле; экөөсү үңкүрдөтурушканда курдашына мындай деген эле: «Кайгырба,албетте Аллах биз менен бирге.» Ушундайча Аллах Ага«бейпилдик жана ишеним сезимин» түшүргөн эле, Анысилер көрбөгөн ордолор (аскерлер) менен колдоп,каапырлардын сөзүн (каапырчылыкка чакырыктарын)төмөн кылган эле. Чындыгында Аллахтын сөзү – Улук.Аллах улуу жана күчтүү, өкүм жана хикмат ээси.(Тообо Сүрөсү, 40)Чынында адам хикмат көзү менен караганда, жашоосунун ар

бир көз ирмеминде Аллах ал үчүн жараткан жеңилдиктерди көрөалат. Бирок бул чындыкты көрө алган адамдар – бул Аллахтанкоркуп сактанган, Аллахка тобокел кылган, ар кандайкыйынчылыкка кабылганда, анын тагдырында экенин билип,жалгыз дос жана велисинин Аллах экенине ыйман келтиргендер.Аллах аяттарында мындай кулдарына күтпөгөн жерлерденырыскы берип, алардын ишин жеңилдетээрин билдирет:

... Муну менен Аллахка жана акырет күнүнө ыйманкылгандарга кеңеш-сабак берилет. Ким Аллахтанкоркуп-сактанса, (Аллах) ага бир чыгуу жолун көрсөтөт;жана ага күтпөгөн бир тараптан ырыскы берет. КимАллахка тобокел кылса, Ал ага жетиштүү. АлбеттеАллах Өз буйругун аткарып-ишке ашыруучу. Аллах бүтнерсе үчүн бир өлчөө кылган. (Талак Сүрөсү, 2-3)Кеңири мүмкүнчүлүктөрү болгон, нафаканы кеңиримүмкүнчүлүгүнө жараша берсин. Ырыскысы чектүүда, Аллах ага бергенине ылайык берсин. Аллах эч бир

47


жанга ага бергенден ашыкча жоопкерчилик жүктөбөйт.Аллах бир кыйынчылыктын артынан бир жеңилдикберет. (Талак Сүрөсү, 7)Аллах аяттарында да билдиргендей, Аллах койгон

өкүмдөрүнө чын жүрөктөн (ыкластан) баш ийгендер үчүнсөзсүз бир жеңилдик жаратат. Буга ыйман келтирген момундар эчкачан кыйынчылыктар алдында жалтанышпайт.

Аллах Инширах Сүрөсүндө да ар бир кыйынчылык мененбирге бир жеңилдик бар экенин жана Өзүнүн адамдынүстүндөгү жүктү алып салуучу экендигин мындайчасүйүнчүлөгөн:Биз сенин көкүрөгүңдү ачып-кеңейтпедикпи? Жанажүгүңдү азайтып-алып салбадыкпы? Ал (жүк) сенинбелиңди бүккөн эле; Сенин зикириңди (атак-даңкыңды)көтөрбөдүкпү? Демек, чындыгында кыйынчылыкменен бирге жеңилдик бар. Чындыгында, кыйынчылыкменен бирге жеңилдик бар. (Инширах Сүрөсү, 1-6)

Аллах момундарга көрүнбөс жана сезилбесжолдор аркылуу жеңилдик жана жардам берет Башында да айтылгандай, бул дүйнө бир сыноо мекени катары

жаратылган. Бүт адамдар бул жерде Аллахка жана акыреткүнүнө болгон ишенимдери менен сыналышууда. Аллах жаратканмындай сыноо чөйрөсүнүн бир талабы катары, сырттан карагандажамандык кылгандар да, жакшылар да бирдей шарттарда жашапжаткандай көрүнөт. Чынында болсо, Аллахка ыйманкелтиргендердин жашоосу динди жокко чыгаргандардынжашоосунан такыр башкача. Мурдараак да айтылгандай, Аллахыйман келтирген пенделерине дайыма жеңилдик берет, алардыништерин жеңилдештирет, кыйын учурларда да сөзсүз андан чыгуужолун көрсөтөт. Бул – Аллахтын ачык жардамы.

48


Бирок Куранда Аллахтын кулдарына сезилбес жолдор мененжардам берээри, аларга күтпөгөн жерден колдоо жана жеңилдикберээри да кабар берилген. Аллах Куранда билдирген булжардамдарды бир канча топторго бөлүп мисал келтирүүгө болот.

Аллах момундарга периштелер аркылуу жардамжөнөтөтАллахтын момундарга болгон жардамы ар кандай түрлөрдө

болот. Аллахтын жардамдарынын бири – бул периштелерди ооршарттарда момундарга жардамга жөнөтүшү. Аллах Курандамындай жардамды Пайгамбарыбыз (сав) доорунда болгон бирокуяны мисал келтирүү менен кабар берүүдө:Сен момундарга: «Раббиңердин силерге периштелердентүшүрүлгөн үч миң киши менен жардам жеткиришисилерге жетпейби?» деп жаткан элең. Ооба, эгер сабыркылсаңар, сактансаңар жана алар да күтпөгөн жерденкол салып калышса, Раббиңер силерге периштелерденбеш миң киши менен жардамын жеткирет. Аллах муну(жардамды) силерге бир гана сүйүнүчтүү кабар болсунжана жүрөктөрүңөр муну менен бейпил болсун депкылды. Жардам жана жеңиш бир гана улуу жанакүчтүү, өкүм жана хикмат ээси Аллах Кабатында. (АлиИмран Сүрөсү, 124-126)Аллах дагы бир аятында болсо момундарга көрүнбөгөн

аскерлер менен да жардам бергенин баяндаган:Эй ыйман келтиргендер, Аллахтын силерге бергеннематын эстегиле. Силерге ордолор (душман аскерлери)келген эле; Биз алардын үстүнө бир шамал жана силеркөрбөгөн аскерлер жөнөткөн элек. Аллахкылгандарыңарды көрүүчү. (Ахзаб Сүрөсү, 9)

49


Аллахтын Куранда момундардын дайыма жеңишкежетишээрин билдириши – момундар үчүн сонун жана күч-кубатберүүчү бир убада. Бирок бул жерде бир нерсени да айта кетүүзарыл. Ар бир жардам Аллахтан жана эч шексиз күч-кудуреттинбаарынын ээси бир гана Аллах. Момундар чыныгы жеңиш жанажардамдын Аллахка тиешелүү экенин билишет. Периштелердинжардамчы болушунун болсо Аллахтын бир сүйүнчүсү, аларгажардам жана колдоосунун периштелердин жардамы абалындагыкөрүнүшү экенин эч унутушпайт. Себеби Раббибиз аяттарындабул чындыкты мындайча эске салат:Силер Раббиңерден жардам сурап жаткан элеңер, Ал:«Шексиз, Мен силерге бири-биринин артынан миңпериште менен жардам беремин» деп жооп берген эле.Аллах муну бир гана бир сүйүнүчтүү кабар жанажүрөктөрүңөр бейпил болсун үчүн кылган эле;Аллахтын Кабатынан башкасында нусрет (жеңиш жанажардам) жок. Эч шексиз, Аллах улуу жана күчтүү,өкүм жана хикмат ээси. (Энфал Сүрөсү, 9-10)Аллахтын каалаган пендесине, каалагандай жол менен жардам

берээрин билген момундардын эң оор шарттарда да ичтеринде биришеним жана бейпилдик сезими болот. Мындай маанай ичиндеруханий жактан абдан сонун бир өмүр сүрүшөт.

Аллах момундарды душмандарына каршы колдойтАллахтын каалоосу менен ыйман келтиргендердин саны бүт

доорлордо дайыма аз болгон. Бирок жеңүүчүлөр – сан жагынанкөп болгондор эмес, дайыма момундар. Момундар Аллах бергенакыл, баам-парасат, көрөгөчтүк, сонун ахлак сыяктуу немат-жакшылыктар менен дайыма каапыр адамдарга каршы ийгиликке

50


жетишкен. Ошондой эле, Аллах кээде момундарды каапырлардынкөзүнө сан жагынан жана күч-кубат жагынан да көпкөрсөткөнүн жана мунун каапырларда жалтануу жана коркуугасебеп болгонун да кабар берген. Аллах аяттарында Асры Саадетдоорунда болгон мындай бир окуяны төмөнкүдөй билдирет:Бетме-бет келгениңерде Аллах боло турган ишти ишкеашыруу үчүн аларды силердин көзүңөргө аз көрсөтүп,силерди алардын көзүнө көп көрсөттү. Жана (бардык)иштер Аллахка кайтарылат. Эй ыйман келтиргендер,кутулууга жетүү үчүн бир коомго жолукканыңардачыдамдуу болгула жана Аллахты көп эстегиле. (ЭнфалСүрөсү, 44-45)Аз сандагы момундун каапырлардын көзүнө абдан күчтүү

жана жеңилиши кыйын, көпчүлүк бир коомдой көрүнүшү, эчшексиз, Аллахтын кереметтеринин бири жана ошол эле учурдамомундар үчүн да абдан чоң бир жеңилдик болгон. УшундайчаАллах момундарды ийгиликке жеткирген.

Ошондой эле, Аллах башка аяттар аркылуу ПайгамбарыбызАз. Мухаммедге (сав) Өзү каалаганда момундардын күч-кубатынэсе эсе көбөйтөөрүн билдирген. Сабыр кылгандары үчүныймандуу пенделерине үмүт кылгандарынан бир топ чоң бир күчжана жеңиш берээрин мындайча убада кылган:Эй пайгамбар, момундарды согушка даярдап-чакыр.Эгер араңарда сабыр кылган жыйырма (адам) болсо, экижүз (адамды) жеңет. Жана эгер араңарда жүз (сабырдууадам) болсо, каапырлардан миңин жеңет. Себеби алар(чындыкты) аңдап-түшүнбөгөн бир коом. Эми Аллахсилерден (жүгүңөрдү) жеңилдетти жана силерде биралсыздык бар экенин билди. Силерден жүз сабырдуу(адам) болсо, (алардын) эки жүзүн кыйратат; эгер

51


силерден миң (адам) болсо, Аллахтын уруксаты менен,(алардын) эки миңин жеңет. Аллах сабыр кылуучуларменен бирге. (Энфал Сүрөсү, 65-66)Аллах, жогорудагы аяттарда билдиргендей, Пайгамбарыбыз

(сав) доорунда момундарды, куралдуу согуштун ичиндеболушкандыктан, каапырлардын көзүнө сан жагынан жана күч-кубат жагынан көп жана күчтүү кылып көрсөтүү мененмомундарды колдогон. Себеби Аллах – момундардын дайыма досужана жардамчысы. Каапырлардын саны канчалык көп болсо да,канчалык көп күчкө ээ болушса да, түпкүрүндө бүт күч-кудуреттин баары Аллахка тиешелүү. Аллах – бир гана «Бол»деген буйругу менен каалаганын жасоочу. Аллахка таяныпишенген, Анын чексиз күч-кудуретин, бүт нерсеге күчүжетүүчү экенин аңдап-түшүнө алган адамдар дайымакөңүлдөрү бейкапар болот.

Аллах момундардын жүрөктөрүнө ишеним жана бейпилдик сезимин салат Аллах Энфал Сүрөсүндө Пайгамбарыбыз (сав) доорунда

болгон бир кыйынчылык учурунда момундарга берген руханийколдоосун мындайча кабар берет:Ошондо силерди Өзү тарабынан тынчтык бейпилдикболушу үчүн уйку (уйкусуроо) менен ороду. Жанажүрөгүңөрдү, кадамыңарды аны менен бекемдеп,силерден шайтандын азгырыгын кетирип, таза-пакизакылуу үчүн үстүңөргө асмандан жамгыр жаадырды.(Энфал Сүрөсү, 11)Аятта билдирилген «уйку ороду» сөзү эч шексиз руханий бир

уйкуга ишарат кылууда. Аллах кыйынчылык убагында ыкластуупенделерине ушундай бир руханий абал берген жана мындай

52


руханий колдоонун натыйжасында момундар бейпилдик, ишенимжана чечкиндүүлүк сезимин жашашкан.

Негизи мындай бейпилдик жана ишеним сезими момундардынбүт жашоосуна өкүмчүлүк кылат. Аллахка жана акыреткеыйман келтирген адамдар Аллахтын бүт нерсенин жалгызөкүмдары, ээси экенин билишкендиктен, ансыз деле кандай окуягакабылса да дүрбөлөңгө түшпөйт, кыйынчылык жана азаптартпайт. Раббибиздин бүт нерсени алар үчүн эң жакшы болотурган, акыреттерине эң пайдалуу боло турган негиздежаратканын билишет.

«Эгер Аллах силерге жардам берсе, силерди эч ким жеңеалбайт жана эгер силерди жападан жалгыз жана жардамсызташтаган болсо, андан соң силерге ким жардам берет? Демекмомундар бир гана Аллахка тобокел кылышсын.» (Али ИмранСүрөсү, 160) аятына чындап ыйман келтиришет жанатобокелдүүлүктүн руханий бейпилдиги ичинде өмүр сүрүшөт.Башына келген кыйынчылык канчалык чоңдой көрүнсө да, баарыбир баарынын утурумдук экенин билишет. Себеби дүйнөжашоосунун түбөлүк акырет жашоосуна салыштырганда абданкыска бир убакыт экенин унутушпайт.

Бул дүйнөдө адамдын башына келе турган кыйынчылыкадамдын бүт өмүрү бою уланса да, эң көп 50-60 жыл болот. 50-60жыл тобокелдик жана сонун ахлак менен өткөрүлгөн бирөмүрдүн түбөлүк бейиш жашоосундагы сыйлыгы болсо, эчшексиз, такыр башкача болот. Бейиште момундар эч кандайкыйынчылык, азап, жокчулук, тажоо, кыйноого кабылышпайт,тескерисинче чексиз кооздуктар ичинде көңүлдөрү каалаганнерселердин баарына жетишет.

Мына ушул чындыкты билип, түшүнүү ыйман келтирген бирадамдын ар кандай окуяда бекем, күчтүү бир тобокелдик менен

53


жашашына себепчи болот. Мунун руханий бакыт жана кубанычсезими да бул дүйнөдөгү эң чоң жеңилдиктердин бири.

Бүт жүрөктөр жана бүт күч-кудуреттин Аллахтын колундаэкенин унутпоо керек. Аллах каалаганда, каалаган окуясын,каалаган абалда жаратат. Бейпилдик жана ишеним издеген адам,Аллах бермейинче, эч кайсы жол менен ага жете албайт. Куранахлагын жашоонун адамдарга берген жеңилдиги – бул адамдынбүт нерсенин Аллахтын буйругунда экендигин билиши. Бүтишинде Аллахка багытталган, ар бир ишинин сыйлыгын бир ганаАллахтан күткөн адам дайыма Аллахтын жардамына жанаколдоосуна ар кандай жолдор аркылуу жолугат.Жок, силердин мевлаңар (кожоюнуңар) – бул Аллах. Ал –жардам берүүчүлөрдүн эң жакшысы. (Али ИмранСүрөсү, 150)

54


КУРАН АХЛАГЫНЖАШООНУНЖЕҢИЛДИГИ

Аллах (оор жүктөрдү) силерден жеңилдетүүнүкаалайт: (себеби) адам алсыз жаратылган. (НисаСүрөсү, 28)Башкалар үчүн өз мал-жанын аябоо, боорукердик кылуу,

жөнөкөйлүк, чынчылдык, сонун сөз айтуу, кедейди тойгузуу,сөзүндө туруу, алынган бир аманатты убактысында кайтаруу,кадырдуу, көрөгөч, кичипейил, жумшак, кечиримдүү,тобокелдүү, сабырдуу, жоомарт, башкаларга урмат көрсөткөнадам болуу, башкалардын акысын жебеш, алдамчылык кылбоо,адамдарды басынтпоо сыяктуу сонун өзгөчөлүктөр Аллахадамдарга буйрук кылган Куран ахлагынын талаптарынын кээбирлери.

Негизи адамдардын баары абийиринде Аллах ыраазы болотурган сонун ахлак кандай экенин абдан жакшы билишет. Бирокшайтан адамдардын көпчүлүгүнө бул ахлакты жашоо кыйынжана мүмкүн эмес деп көрсөтөт. Ал тургай, сонун ахлактын өмүрбою бүт темада ишке ашырылышы бир гана пайгамбарларга жанасахабаларга тиешелүү бир артыкчылык деп кабыл алынат.

55

Караңгы коомдун кээ бир сонун ахлак өзгөчөлүктөрү болсопахтанын жибине байланган сыяктуу; кичинекей сокку болгондоэле үзүлөт. Мисалы, эң мырза жана токтоо деп билинген бир адамда «өз кызыкзычылыгым тебеленди» деп ойлогон бир темада катууачууланып, өзүн кармай албаган, урушчаак мамилелерге барышымүмкүн. Кичинекей бир нерсеге да сабыр кылууну билбейт.Учурдагы коомдордо адамдар көбүнчө ушундай туура эмес ахлактүшүнүгүнө ээ. Көпчүлүк бири-бирине окшош мамилелержасашкандыктан, караңгылык ахлагынын натыйжалары болгон;өзүмчүлдүк, өз кызыкчылыгы үчүн башкаларды эзүү,алдамчылык, көз бойомочулук, эки жүздүүлүк, таш боордук,шылдыңчылдык, кычкылдык, кызганчаактык сыяктуулар толуккадыресе өзгөчөлүктөрдөй кабыл алынат. Ал тургай бир адамөзүн мүнөздөп жатканда, «мен абдан ачкөз, кызганчаак жанасараңмын» деген сыяктуу абдан жаман өзгөчөлүктөрдү кулк-мүнөзүнүн маанилүү жана жакшы бир бөлүктөрү сыяктуусанашы мүмкүн. Ошондуктан адамдардын көпчүлүгү көбүнчөбири-бирин жана өздөрүн ушундай терс өзгөчөлүктөрү мененкабыл алышат.

Ал тургай, эл арасында көбүнчө «бир адам 7 жашында кандайболсо 70инде да ошондой» деген сөз колдонулат. Мындай туураэмес түшүнүк боюнча, жаман өзгөчөлүктөрдүн, кулк-мүнөздүн, көнүмүш адаттардын өзгөрбөшү, өмүр бою бирдейкалышы кадыресе кабыл алынат. Чындыгында болсо, жогоруда даайтылгандай, Аллах адамды дин табиятына ылайыктуу жараткан.Ошондуктан адамдын табиятында сонун ахлакты башкаларданкөрүүдөн жана аны кылуудан ырахат алуу бар. Башка жолдорболсо оор жана адамдарга азап берет. Жакын тарыхыбыздынмаанилүү Ислам аалымдарынын бири Бедиүззаман Саид Нурси«Шуалар» аттуу эмгегинде ыймандуу жашоонун оңой экенин жана

56


каапырчылык (динди жокко чыгаруу) адам жашоосуна алыпкелген кыйынчылыктарга мындайча көңүл бурат:

«Ыйман жана тавхид (Аллахтын жалгыздыгы) жолу – абданкыска жана туура жол жана чындык жана оңой. Жанакаапырдык жана чындыктан баш тартуу жолдору – бир топузун жана кыйын жана коркунучтуу. Демек мындайбагыттуу жана хикматтуу жана бүт нерседе эң кыска жанаоңой жолго багытталган мындай ааламда, албетте ширк(Аллахка шерик кошуу) жана каапырчылыктын чындыккатиешеси жок жана ыйман жана тавхиддин акыйкаттарыбул ааламга күн сыяктуу керектүү жана важиб (зарыл).Адам ахлагында да эң оңой, эң пайдалуу, эң кыска, эң бекемжол болсо сыраты мүстакимде (туура жолдо),багытталууда.» (Şualar, s. 490).Бедиүззаман дагы бир сөзүндө да бул жөнүндө мындай

баяндаган:

«Каапырчылык жолунда басуу – муз үстүндө басууданкыйыныраак жана коркунучтуураак. Ыйман жолу болсосууда, абада, жарыкта басуу жана сүзүү сыяктуу абдан оңойжана кыйынчылыксыз.» (Mesnevi-i Nuriye, s. 71)Ыймансыз бир жашоодо адам балким бир катар ырахаттар

алышы мүмкүн. Бирок булар абдан кыска жана сөзсүз артынаназап жана кыйноо алып келет. Адам канчалык байлык,бардарчылык, сулуулук, ырахат ичинде жашаса да, эгер ыйманыжок болсо булардын баарынан бир күн ажырайм деп ойлонуп,андан азап чегет. Ээ болгон нерселеринин баарынан же булдүйнөдө кабылган бир окуя натыйжасында ажырайт же болбособир күнү өлгөндө сөзсүз булардан алыстайт. Б.а. акыреткеыйман жана Аллахка тобокелдик жок бир жерде чыныгыбейпилдик жана ырахаттын жашалышы эч мүмкүн эмес. Саид

57


Нурси ыйман жана сонун ахлак болбогондо, адамдын кандайнатыйжага кабылаарын мындайча баяндайт:

«Жашоо болсо эгер ыйман болбосо же баш көтөрүү менен алыйман таасир этпесе; жашоо сырттан көрүнгөн жанакыска бир ырахат жана жыргал менен бирге, миңдеген эсе алырахат жана жыргалдан көп азап, кыйынчылык,тынчсыздануулар берет.» (Sö zler, s. 151)Сонун ахлак болсо адам үчүн эң оңойу жана эң сонуну.

Ыйман жолун тандаган адамдар үчүн бул жашоолорунан баштапакыретте да уланган үзгүлтүксүз бир ырахат, кубаныч жанабейпилдик бар. Кандайдыр бир муктаждыктары болсо да мунунутурумдук экенин, дүйнөдө кемчиликтүү болгон бүт нерсенинакыретте түбөлүк ага убада кылынганын билүүнүн эч түгөнбөскубанычын жашашат. Түбөлүк немат-жакшылыктарга жете алууүчүн жасашы керек болгон милдети болсо абдан оңой; Курангажана абийиринин буйруктарына баш ийүү, Аллахтын каалоосуменен, аларды түбөлүк кооздуктар жана үзгүлтүксүзнематтардын мекени болгон бейишке жеткирет.

Абийирлерин (выждандарын) уккандар дайымаутушатУнаа жолунда бараткан унааларды элестетиңиз... Ар биринин

ичинде ар кандай элдерден, ар кандай жумуштарда иштеген, кулк-мүнөздөрү ар башка, алган билимдери, көрүнүштөрү, кыскачаайтканда, бүт нерсеси бири-биринен ар түрдүү болгон адамдаржолдо баратышат.

Бул унаалардын экөөсү жолдо жол кырсыгына кабылыштыдейли. Кырсыкка кабылган унаанын ичинде жаракат алганыапачык көрүнгөн бир адам эсин жоготкон бир абалда жатканболсун... Мындай абалда унаалардын бирөөсү карап коюп, жолунулантып баратканда, экинчиси унаасын ылдам токтотуп, жаракат

58


алган адамга жардам берип, аны эң жакын жердеги ооруканагажеткирүүгө жана колунан келишинче жардамчы болууга аракеткылат...

Бул эки адам арасындагы эң маанилүү айырма – булбирөөсүнүн абийиринин үнүн угушу, экинчисинин болсоабийирин укпашы. Араларындагы маданият, билим, жумуш, раса,уруу ж.б. айырмачылыктардын чындыгында эч кандай маанисижок. Ар бир адам өмүр бою туураларды айтып турган мындайүнгө, б.а. абийирге ээ. Туура эмес бир нерсе кылып жатканда,күнөө кылып жатканда жана кылган ар бир катасында абийири агасөзсүз туураны айтат. Адамдын абийиринин үнүн аныкташыболсо абдан оңой. Себеби бир окуяга кабылганда, адамга туураныайткан абийир – бул дайыма ичинен угулган биринчи үн. Адам булалгачкы үнгө баш ийгенде, бейпил жана бактылуу бир өмүрсүрөт. Антпесе, т.а. бул үнгө кулагын жаап, напсисине ылайыкшылтоолор, себептер издеп баштаса, анда ичинен чыга албайтурган кыйынчылыктар, күчтүү бир абийир азабы мененжашоого мажбур болот.

Ушул себептен, абийирдин бар болушу – Аллах адамдаргаберген абдан чоң бир жеңилдик жана немат. Бул нематтынкадырын билген жана абийирин колдонгон адам дайыма, тууранытуура эместен айырмалаган, Аллах ыраазы боло турган жанадүйнө жана акыретте анын кутулушуна себепчи болгон биртүшүнүккө да ээ болот.

Аллах адамдын кутулушунун анын абийирин угушунан көз-каранды экенин мындайча билдирет:Напсиге жана ага бир калып бергенге, кийин ага жаман-бузукулукту жана андан сактанууну илхам кылганга (антболсун). Аны тазалаган чындыгында кутулууга жетти.(Шамс Сүрөсү, 7-9)

59


Аятта билдирилген «аны тазалаган чындыгында кутулуугажетти» сөзү абийирине баш ийген адамдын бакытка жетээринапачык көрсөтүүдө.

Абийиринин буйруктарын укпаган адамдардын абалы болсокийинки аяттарда мындайча билдирилүүдө.Жана аны (баш көтөрүү, күнөө, бузулуулар менен)курчаган да албетте кыйроого туш болду. (Шамс Сүрөсү,10)Аллах жактырган ахлакты жашабаган бир адамдын абийири

дайыма жакшыны, туураны жана сонун нерселерди буйруккылуусун улантат, мунун натыйжасында болсо адамдын ичиндебир күрөш жүрөт. Билип туруп абийирсиздик кылуунун азабыкүнү-түнү адамды жөн койбойт. Бул болсо адам үчүн дүйнөдөжана акыретте чоң бир азап алып келет.

Аллахка тобокел кылуунун жана өзүн тапшыруунун жеңилдигиАр бир адамдын жашоосунда «шанссыздык», «тескерилик»,

«жамандык» сыяктуу көрүнгөн көптөгөн окуялар болуп турат.Булар бир адамдын бүт жашоосуна таасир эте тургандаймаанилүү көрүнгөн же күнүмдүк жашоодо адамдын башынакелген кичинекей окуялар болушу мүмкүн. Куран ахлагынжашабаган адамдар кичине болсун, чоң болсун напсилерижактырбаган мындай окуяларга кабылганда, азап, тынчсыздануу,бактысыздык, көңүл чөгүү жана коркуу сезишет. Чынындаболсо бул – алардын абдан маанилүү бир чындыктан кабарсызжашашынын натыйжасында өздөрүнө өздөрү жасаган бирзулумдугу. Аллах бир аятында билдиргендей, «Аллах адамдаргазулумдук кылбайт, адамдар өздөрүнө өздөрү зулумдуккылышат». Аллахка ыйман келтирбеген же ыйман келтиргенине

60


карабастан, Аллах билдирген чындыктарды байкамаксан болупжашоону тандаган адамдардын али бул дүйнөдө туруп кабылганакысы – бул дайыма ушундай тынчсыздануу, азап жана курукыялдар ичинде жашоо, көптөгөн коркуу жана алсыздыкка ээболуу.

Чындыкты билгендер үчүн болсо дүйнө жашоосунда коркуу,тынчсыздануу же бактысыздыкка себеп боло турган эч нерсе жок.Себеби ыйман келтиргендер ар бир окуяны Аллахтын тагдырдажаратканын, бүт нерсенин Аллах Кабатындагы Левхи Махфузаттуу китепте жазылуу экенин жана өздөрүнүн да башка бардыкадамдар сыяктуу тагдырдын көрүүчүсү экенин билишет. Аллахжараткан окуялардын алар үчүн дайыма жакшылык мененаяктаарын, Аллахтын ыкластуу пенделеринин тагдырын эңхикматтуу жана алар үчүн эң жакшы боло турган абалдажаратканын эч унутушпайт.

Адамдардын көпчүлүгү тагдырды билишет, бирок тагдырдытуура эмес түшүнүшөт. Мисалы, адамдын чачынын өңү, боюнунузундугу, ата-апасынын ким болоору сыяктуу белгилүү нерселергана тагдырда өзгөрбөйт, башка нерселерде болсо эгер көп аракеткылып, чечкиндүүлүк менен аракет кылынса, тагдырдыөзгөртүүгө болот деп ойлошот. Ал эми, чындык мындай: бирадамдын ар бир көз ирмеми, бүт өмүрү, өмүр бою кабылган жанабашынан өткөрө турган ар кандай окуя, ар бир сөзү, ар бир көз-карашы, ар бир үнү тагдырында. Мисалы, ушул учурда булкитептин бул саптарын окуган адамдын тагдырында бүгүнкүкүндүн ушул саатында ушул саптарды окуу ансыз деле бар.Аллах бул көз ирмемди сиз али жаратылаардан миллиондогон жылмурда билүүдө. Балким бул китепти окуганга чейин бир адамкөптөгөн окуяларды башынан өткөргөндүр. Мисалы эми окупбаштайын деп жатканда, эшиктин коңгуроосу кагылып, бир досу

61


келгендир. Натыйжада китепти окушу үч сааткакечиктирилгендир. Колуна китепти алышы, дал ошол учурдаэшиктин кагылышы, эшик ачылганда досунун күлүмсүрөгөнжүзү, «салам» деши, китепти окуу убактысынын үч сааткакечиктириши тамгасы тамгасына дал өзүндөй абалда, ал адамбуларды башынан өткөрө электе Аллахтын эсинде, ал адамдын,досунун жана бул китептин тагдырында аныкталган. Аллах бираятында муну мындайча билдирет:Сен ичинде болгон ар кандай абал, Ал жөнүндөКурандан окуган бир нерсе жана силер жасаган аркандай иш болсун, силер ал ишке (абдан) берилип жасапжатканыңарда, Биз силердин үстүңөрдө күбө болуптурабыз. Жерде жана асманда тырмактай болгон эч бирнерсе Раббиңден алыста (жашыруун) калбайт. Мынданкичинекейирээги да, чоңураагы да баары китепте(жазылуу). (Йунус Сүрөсү, 61)Аллах убакыт жана мейкиндиктен көз-каранды эмес. Убакыт

жана мейкиндиктен адам көз-каранды. Ошондуктан, биз үчүнөтмүш, ушул учур жана келечек болгон убакыттар – АллахКабатында бир көз ирмем гана. Мисалы, эмки туулган күнүбүзбиз үчүн келечекте боло турган бир көз ирмем, окуя. Ал эмичындыгында болсо ал көз ирмем Аллах Кабатында болуп бүткөнжана Аллах ал көз ирмемдерди билет. Б.а. биздин эмки туулганкүнүбүздө эмне кийээрибизди, кимдер менен биргеболоорубузду, ал күнү эмне кылаарыбызды Аллах азыр билет.Ошол сыяктуу эки жылдан кийин, үч жылдан кийин, он жыл,кырк жылдан кийин эмне кылаарыбызды да Аллах азыр майда-чүйдөсүнө чейин толук ороп курчаган. Аллах бир адамдынжашоосунун күндөрүнүн баарын, ар тургай бардык мүнөттөрүн,секунддарын жалгыз бир көз ирмем катары билгендей эле, аалам

62


жаралгандан бери жашаган миллиарддаган адамдын жана мынданкийин жашай турган бүт адамдардын жашоолорунун ар бирсекундасын да жалгыз бир көз ирмем катары билип, башкарыптурат. Аллах чексиз узун убакытты чексиз кыска убакыт ичинде,т.а. жалгыз бир көз ирмемде жараткан.

Адамдын Аллахтын мындай чексиз илимин билиши жанатагдырынын бир көрүүчүсү экенин билиши болсо ал үчүн чоңбир немат жана жеңилдик. Чындап ыйман келтирген, чыныкластан (чын пейилден) Аллахка өзүн тапшырган бир момун алүчүн даярдалган тагдырын сабак алуу, толкундануу, шүгүркылуу жана дайыма ойлонуу менен, креслосуна отуруп биртасманы көрүп жаткан адамдай бейпилдикте, ишеним жанакубаныч ичинде көрөт.

Аллахты дос жана өкүл туткан жана Аллах жараткан ар бирокуядан, ар бир көрүнүш жана ар бир маек, сөздөн ыраазы болгонбир адам тагдырына да ыраазы болот. Аллах адамдарды сынооүчүн тагдырларында ар кандай окуя жана көрүнүштөржаратышы мүмкүн. Булар кээде коркутуучу, кээде кыйынчылыкжана азапка толо сыяктуу көрүнүшү мүмкүн. Бирок мындайокуялардын бүт баары Аллах Кабатында эң майда детальдарыначейин пландалып, сакталуу турат. Мисалы, Аз. Йусуф эч кандайкылмышы жок туруп, жылдар бою зынданда калган. Бул анынтагдырында. Бирок Аз. Йусуф Аллах жараткан тагдыргаыраазылык жана кубаныч менен баш ийгендиктен, түрмө агакыйынчылык жана азап эмес, тескерисинче көптөгөн немат жанакооздуктардын эшигин ачкан бир окуя катары көрүнгөн. Мындайкыйын учурду жеңилдиктер жана көңүлгө төп келген бир чөйрөменен салыштырган момун немат-жакшылыктардын ырахатынабдан жакшы сезет. Күн сайын бир гүл бакчасы көргөн бирадамдын бул бакчадан ала турган ырахаты менен жылдар бою

63


бетон дубалдан башка эч нерсе көрбөгөн бир адамдын гүлбакчасынан ала турган ырахаты, албетте, абдан айырмалуу болот.Кыйынчылык жана жамандыкты билген бир адам бейпилдик жанасулуулуктан бир топ эсе көп ырахат алат. Же болбосо,тагдырында Аз. Йусуф сыяктуу адилетсиздикке, кыйынчылыкка,түрмө сыяктуу бир чөйрөгө сабыр кылуу бар болгон бир адаммунун акыретте ага Аллахтан бир ыраазычылык жана сыйлыккатары кайтышын ойлоп, тагдырына сүйүнөт. Түпкүрүндөтагдырында жазылган өмүрүн жашап жатканын жана эч биржаратылган жандыктын, анын ичинде өзүнүн да өз тагдырын, алтургай тагдырындагы жалгыз бир секунданы да өзгөртө албашынбилет жана тагдырына өзүн тапшырып, бейпил өмүр сүрөт.

Тагдырына өзүн тапшырган бир момун, албетте ар кандайшартта колунан келген бүт аракетин жасайт. Мисалы оорупкалган бир адам, албетте, докторго барат, дарыларын ичет жанаоорусу менен байланыштуу бүт керектүү чараларды көрөт.Бирок буларды кылып жатканда, барган докторунун, ичкендарыларынын жана дарылануусунун натыйжасынын да Аллахжараткан тагдырда экенин билүү менен аракет кылат.Ошондуктан, эч качан бактысыздыкка, дүрбөлөңгө, азапка жеүмүтсүздүккө кабылбайт. Аллахтын ал үчүн каалаганы эңжакшысы экенин билип, мунун бейпилдигин жана ишениминсезет. Адамдын ар бир окуяда бир жакшылык бар экенине ыйманкелтириши абдан маанилүү.

Момундар жамандык сыяктуу көрүнгөн окуяларда да аныналар үчүн чоң бир жакшылык экенине ыйман келтиришет жанаАллахка тобокел кылышат. Бул – бир гана момундарга(ыймандууларга) тиешелүү бир өзгөчөлүк. ПайгамбарМырзабыз бир хадисинде муну мындайча баяндайт:

64


«Момун адамдын абалы канчалык таң калыштуу. Себеби арбир иши ал үчүн бир жакшылык. Мындай абал бир ганамомунга (ыймандууга) тиешелүү, башкага эмес: ага аныыраазы кылган бир нерсе келсе шүгүр кылат, бул биржакшылык; бир зыян келсе сабыр кылат, бул дагыжакшылык.» (Muslim, Zuhd 64, 2999)Аллах – бүт ааламдын жалгыз өкүмдары (ээси), чексиз күч-

кудурет ээси. Бул чындыкты билген жана толук аңдап-түшүнөалган бир адам үчүн ансыз деле Аллахка өзүн тапшырып,тобокел кылуудан башка бир жол жок. Себеби бир адам жолукканар бир окуя, ар бир адам, ар бир сөз, ар бир үн Аллахтынкөзөмөлүндө. Пайгамбар Мырзабыз да айткандай, Аллахтанкелген бүт нерсе момун үчүн бир кооздук жана бир жакшылык.Момундардын бул чындыкты түшүнүү менен ээ болгон тобокелтүшүнүгүн Аллах бир аятында мындайча билдирет:Мен чындыгында, менин да Раббим, силердин даРаббиңер болгон Аллахка тобокел кылдым. Алмаңдайынан кармап-көзөмөлдөбөгөн эч бир жандыкжок. Сөзсүз менин Раббим туптуура бир жол үстүндө(туптуура жолдогуну коргоодо). (Худ Сүрөсү, 56)Аллахка тобокел кылбастан, бүт нерсени өздөрүнүн күч

жана көзөмөлүндө деп ойлогондор болсо, дайыма коркуу, кайгы,тынчсыздануу жана пессимисттик маанайда болушат. Бул биртасманы көрүп жаткан бир адамдын тасманын аягын өзгөртөалчудай болуп толкундануу жана дүрбөлөңгө кабылышынаокшойт. Мындай коркуу канчалык орунсуз жана керексиз болгонсыяктуу эле, тагдырын көрүп жаткан бир адамдын да башынакелгендерге карата ушул сыяктуу сезимдерге кабылышынын эчкандай кажети жок. Мисалы, күнөөсүз бир адамга жалаажапкандар Аллахтын көзөмөлүндөгү жандыктар. Жана Аллах

65


адамды сыноо үчүн бул окуяларды жаратат. Буларга сабыркылганда Аллахтын ыраазычылыгына, бейишине жанаырайымына жетүүнү үмүт кылган момун үчүн кайгырууга эчсебеп жок. Ошондой эле, Аллах момундарга дайыма жардамынжөнөтөт жана аларга иштеринде жеңилдиктер берет. Бул –Аллахтын өзгөрбөс бир убадасы. Аллах бир аятындаадилетсиздикке кабылгандар жөнүндө мындай буйурууда:Мына ушундай; ким ага жасалган адилетсиздикке теңжооп берип, кийин ага кол салынган болсо, Аллах сөзсүзага жардам берет. Шексиз, Аллах кечиримдүү, айкөл.(Хаж Сүрөсү, 60)Демек, Аллахтын күч-кудуретин, жардамын жана достугун

билген момундар үчүн тобокел жана өзүн тапшыруу – булжалгыз жол жана жолдордун эң сонуну жана эң оңойу. Антпесеадам көтөрө албаган, оор бир жүктү өз мойнуна жүктөйт.Бедиүззаман Саид Нурси бир сөзүндө адам тобокел кылбаганда,өзүн өзү кандай кыйынчылыкка салаарын мындайча баяндайт:

«Адам күчсүз, балээлери көп. Кедей, муктаждыктары абданкөп. Алсыз, жашоо жүгү абдан оор. Эгер Кадир-и Зүлжелалга(Аллахка) таянып, тобокел кылбаса жана ишенип өзүнтапшырбаса, абийири дайыма азап ичинде калат. Түшүмсүзмашакаттар, кайгылар, бушаймандыктар аны бууйт. Жемас же болбосо жырткыч кылат.» (Sö zler, s. 29)Ошондой эле, бир нерсени баса айта кетүү керек, бул жерде

айтылгандар адамдардын өздөрүн же бири-бирин сооротуулары,кыйынчылык учурунда ойлонуп өздөрүнө кеңеш, көңүл айтышыүчүн айтылган жок. Булар – Аллахтын жаратуусунун жанадүйнө жашоосунун чыныгы жүзү. Чындыгында мунун мындайэмес экенине ишенген же мындай эмес деп мамиле кылган адамөзүн алдаган жана жаңылткан болот. Ошондуктан, караңгы адам

66


эң бардар, бай жана эң бейпил күндөрүндө да тобокелсиздиктиназап жана кайгысын башынан өткөрүп жатканда, чындыктаргаишенген бир момун, кандай шартта гана болбосун, дин адамдаргаалып келген жеңилдикти, кубаныч жана бейпилдикти жашайт.

Аллах Куранда ыймандуулар үчүн мындайча билдирет:Кабарыңар болсун; Аллахтын велилери (достору), аларүчүн коркуу жок, кайгы да жок. Алар ыйманкелтиргендер жана (Аллахтан тартынып күнөөдөн)сактангандар. Дүйнө жашоосунда жана акыреттесүйүнүчтүү кабар алар үчүн. Аллахтын сөздөрү эчөзгөрбөйт. Мына улуу кутулуу жана бактылуулук ушул.(Йунус Сүрөсү, 62-64)

Бир гана Аллахтын ыраазычылыгын максат кылуунун пайдаларыКөңүл буруп байкасаңыз, адамдардын көпчүлүгү өмүр бою

дайыма бири-биринин ыраазычылыгы, жактыруусу жанасүйүүсүнө жетүү үчүн аракет кылышат. Досторунун,башкармаларынын, кесиптештеринин, үй тургундарынын,көрүүчүлөрүнүн, балдарынын... Мындай түшүнүктөгү бирадам жашоо калыбынан баштап кийимине, сүйлөө услубунануккан музыкасына чейин бүт нерсесинде бирөөгө жагынуунумаксат кылат. Бул көп тараптан абдан кыйын, азаптуу, чарчатуучужана чөктүрүүчү бир жашоо. Биринчиден, башка адамдардыныраазычылыгын максат кылган бир адам абийирин көбүнчөбасмырлоого мажбур болот. Мисалы, жаңы таанышкан бирдостор тобунан бөлүнүп калбоо, өзүн кабыл алдыра алуу үчүнал адамдардын туура эмес мамилелерин айтуудан, аларгаэскертүү берүүдөн тартынат. Жалгыз калуудан жаначөйрөсүндөгүлөрдү жоготуудан коркуп, өмүр бою абийиринин

67


буйруктарына тескери иш-аракеттер жасашат. Бул башында аладамда чоң бир абийир азабы пайда кылса, белгилүү мөөнөттөнкийин толугу менен анын абийири сокур болуп калат жана андансоң туура менен туура эмести, жакшы менен жаманды, сулуулукменен жамандыкты айырмалай албай турган абалга келет.

Бир эле учурда бир топ адамды ыраазы кылуу үчүн аракеткылган бир адамды күткөн дагы бир кыйынчылык – бул бирөөсүныраазы кылганда, башкасынын ачуусуна тийүү ыктымалы. Бирадам досторун ыраазы кылганда үй-бүлөсүн, үй-бүлөсүныраазы кылганда досторун ачуулантып, алардан ажырап калышымүмкүн. Же башкармасына көрүнүү үчүн болгон күчү мененаракет кылган бир адам кесиптештерине жаман көрүнүп калышымүмкүн. Булардын натыйжасында мындай адамдын жашоосундакандай болсо да бейпилсиздик, тынчсыздануу жана нааразылыкболоору ачык.

Ал эми ыкластуу бир Мусулман болсо бир гана Аллахтыныраазычылыгын максат кылат. Ал үчүн чөйрөсүндөгүадамдардын сөзү эмес, Аллахтын буйруктары маанилүү.Аллахтын ыраазычылыгын максат кылуу жана ошого жарашааракет кылуу болсо дайыма эң туура жол. Аллах бир аятында биргана Аллахтын ыраазычылыгын максат кылган менен бири-бирименен мамилеси начар бир канча орток ээлери болгон бир адамдынабалы арасындагы айырманы мындайча билдирет:Аллах бир мисал берди: өз ара ынтымаксыз жана пикиркелишпес, аны талашкан көп ээлери бар бир адам мененжалгыз бир адамга баш ийген бир адам. Бул экөөсүнүнабалы бирдей болмок беле? Мактоолор Аллахкатиешелүү. Жок, алардын көпчүлүгү билишпейт.(Зүмер Сүрөсү, 29)

68


Аятта билдирилгендей, адамдын жашоосуна ылайыктуу – булбир гана Аллахтын ыраазычылыгы үстүнө курулган бир жашоо.Саид Нурси да Аллахтын ыраазычылыгына жетүү үчүн аракеткылуунун дайыма абдан оңой бир жашоо алып келээрин мындайчатүшүндүргөн:

«Амалдарыңызда (иштериңизде) Аллахтын ыраазычылыгыболушу керек. Эгер Ал ыраазы болсо, бүт дүйнө таарынса даэч маанилүү эмес. Эгер Ал кабыл кылса, бүт адамдар баштартса да таасири жок. Ал ыраазы болгон соң жана кабылкылган соң, кааласа жана хикматы зарыл кылса, сиздерсурабасаңыздар да, элдерге кабыл алдырат. Аларды даыраазы кылат.» (Lem'alar, s. 154)Бедиүззамандын бул сөзү абдан маанилүү; чыныгы

ыкластын да ачкычы. Адам Раббибиздин ыраазычылыгын максаткылуу менен гана чыныгы динчил боло алат. Эгер кылгаништеринде адамдардын же башка жандыктардын ыраазычылыгынкөздөп жатса, анда сөзсүз бул иштин ичине рия (эл көрсүн депкылуу) аралашкан болот. Рия аралашкан бир түзүлүш болсоадамга бул дүйнөдө да, акыретте да зыян алып келет. Адамдардыныраазычылыгын эң өйдө койгондор күткөн натыйжага эч качанжете алышпайт. Бир адамга көрүнүү, ага «жагынуу» үчүн көпаракет кылышат, бирок ал адам алардын мындай аракеттеринбаалай албайт. Бааласа да, ал да алсыз жана байкуш бир адам. Бүтнерсенин жалгыз өкүмдары жана ээси болгон Аллах Аныныраазычылыгына жетүү үчүн аракет кылгандарды болсотүбөлүк бейиши менен сүйүнчүлөйт. Бейиш болсо – буладамдын напсиси, көңүлү каалаган бүт нерсе даяр турган бирмекен. Аллах бир гана Анын ыраазычылыгын максаткылгандардын кутулууга жетээрин мындайча билдирет:

69


Аллах (Анын) ыраазычылыгын көздөгөндөрдү мунуменен кутулуу жолдоруна жеткирет жана аларды Өзкаалоосу менен караңгылыктардан нурга чыгарат.Аларды эң туура жолго багыттап-жеткирет. (МаидеСүрөсү, 16)Бир гана Аллахтын ыраазычылыгын көздөп жашоо ар бир

адамга дүйнөдө жана акыретте эң оңой, эң сонун жана эңкубанычтуу жашоону алып келет.

Башкаларды ойлоо оңой, өзүмчүлдүк болсо кыйынКараңгы коомдордо адамдар көбүнчө өз каалоо жана

кызыкчылыктарын эң өйдөгө коюшат, дайыма «эң биринчи менинбейпилдигим, ырахатым маанилүү» көз-карашы менен аракеткылышат. Башкалар үчүн өз мал-жанын аябоо болсо буладамдардын напсисине абдан оор келет. Өзүмчүл мамиле кылуутыңдык, акылдуулук сыяктуу кабылданып, башкалардынкызыкчылыгын өйдө коюу болсо көбүнчө кем акылдык деп кабылалынат. Чындыгында болсо Аллахка ыйман келтирген жанаАллахтын ыраазычылыгына жетүү үчүн башкалардынкызыкчылык, бейпилдигин өзүнүкүнөн өйдө койгон бир адамүчүн башкаларды ойлоо бир жагынан чоң кубаныч, экинчижагынан абдан оңой бир ибадат.

Момундардын башкаларды өзүнөн өйдө коюу түшүнүгүнАллах мындайча кабар берет:Бей-бечараларга, жетимдер менен туткундагыларгаөздөрү сүйүп (жегиси келип) турган тамактан жедирип(мындай дешкен): «Биз силерди Аллахтын Жүзү(ыраазычылыгы) үчүн тамактандыруудабыз. Бизсилерден (эч кандай) акы жана алкыш сурабайбыз. Биз

70


Раббибизден (жана жүрөктү) сыга турган оор күндөн(кыяматтан) коркобуз.» Эми Аллах аларды мындайкүндүн жамандыгынан коргоду жана аларгажаркыраган бир жарык жана бир кубаныч берди. (ИнсанСүрөсү, 8-11)Кылган жоомарттыктары үчүн, аяттарда билдирилгендей,

Аллахтын ыраазычылыгына жана «жаркыраган бир жарык жанакубаныч» сезе турган акырет немат-жакшылыктарына жетээринбилген бир момун үчүн короткон мал-жанынын эч кандаймааниси болбойт. Утурумдук, кыска жана кемчиликтерге толо биржашоодо адамдын эң жактырган мал-мүлкүнүн да Аллахтыныраазычылыгы жана мунун натыйжасында бере турган бейишжашоосунун жанында эч кандай баалуулугу жана сулуулугу жок.Буга ыйман келтирген момундар короткон мал-жаны канчалыкчоң болсо да, бул эмгеги үчүн башкалардан мактоо дакүтүшпөйт, башка адамдарды карыздар сыяктуу абалга дасалышпайт.

Бирок Аллах Анын ыраазычылыгы үчүн мал-жанынкороткондорго дүйнөдө да бардарчылык жана береке убада кылатжана коротконун ашыкчасы менен ал адамга тартуулайт. Аллахбул убадасын аяттарында мындайча билдирет:Аллахка сыйлыгын эсе эсе кылып көбөйтө турган сонунбир карыз бере турган ким? Аллах кысат жана кеңейтетжана силер Ага кайтарыласыңар. (Бакара Сүрөсү, 245)Мал-мүлктөрүн Аллах жолунда сарптагандардын(кайыр-садака кылгандардын) мисалы жети башакбайлаган, ар бир башагы жүздөн уруктуу жалгыз бируруктун мисалындай. Аллах каалаганына эсе эсекөбөйтөт. Аллахтын (берешендиги) көп, (Ал баарын)билүүчү. Мал-мүлктөрүн Аллах жолунда сарптап,

71


кийин сарптаган нерселеринин артынан колко кылбаганжана басынтпагандардын сыйлыктары РаббилерининКабатында, аларга коркуу жок жана алар кайгы-капагабатышпайт. (Бакара Сүрөсү, 261-262)Аллахка жана акыретке ишенбегендер үчүн болсо башкалар

үчүн өз мал-жанын коротуунун кандай түрү болбосун, баары –бир жоготуу, өздөрүнөн жана кызыкчылыктарынан маанилүүбир азайуу болуп саналат. Ыймансыз болушкандыктан,чындыгында өздөрүнө чоң пайда алып келе турган кооздуктарды,т.а. кайыр-садака сыяктуу иш-аракеттерди жаман нерсе жанажоготуу деп ойлошот. Өзүмчүлдүктүн, мал-мүлкүн жанаакчасын колунда сараңдык менен сактоонун азап жанакыйынчылыгын тартышат. Үйлөрүндө отурганда да дайымабейпилсиздик ичинде болушат. Буюмдарынын эскириши,тамактарынын түгөнүшү, досторунун конокко келиши буладамдар үчүн дайыма бир кыйынчылык жана көйгөй катарыкабылданат. Жаман ахлактары менен өздөрүнө өздөрү зулумдуккылышып, сонун ахлак алып келе турган бейпилдик, бакыт жанаберекеден кол жууп калышат.

Кечиримдүүлүк адам үчүн эң жакшы жана эң сонун нерсе«Пенделеринен тооболорун кабыл кылуучу, жамандыктарды

кечирүүчү жана кылгандарыңарды билүүчү – Ал.» (ШураСүрөсү, 25) аятында да билдирилгендей, Аллах кечиримдүү.Ыймандуулар да Аллах жактырган ахлакка ылайык жашаганадамдар катары бирөөдөн жамандык көрүшкөндө кечирүүнү,жамандыкты жакшылык менен алыстатуу жолун тандашат.Шексиз, бир жамандыкка сабыр кылуу, теңелбөө, жамандыккылган адамды кечирип өч алуу сезимине кабылбоо, ачуусун

72


жеңип өзүн кармоо – такыба (Аллахтан корккон) адамдаргатиешелүү бир өзгөчөлүк. Жана мындай мамиленин акысы – булАллахтын ыраазычылыгы жана сүйүүсү. Аллах бир аятындамындайча билдирет:Алар - барчылыкта да, жокчулукта да садака бергендер,ачууларын жеңгендер жана адамдарды кечиргендер.Аллах жакшылык кылгандарды сүйөт. (Али ИмранСүрөсү, 134)Жамандыктарга жакшылык менен жооп берип, кечирген адам

ошол эле учурда өзүнө жана чөйрөсүндө тынчтык жана бейпилбир чөйрө даярдаган болот. Бул – албетте, дайыма бири-бириненөч алган, кек, жек көрүү, душмандык сезимдери өкүмчүлүккылган оор бир чөйрөгө салыштырууга болбой турганчалык оңой,бейпил жана ырахаттуу бир чөйрө. Адам башында ачуулануу жанаөчөшүү сезимдеринен кутулуу үчүн балким кыска бир мөөнөтнапсисин тизгиндөө жана сабыр жана аракет кылууга мажбурболушу мүмкүн, бирок мындай мамиле үчүн достук, сүйүү,урмат жана тынчтыкка толгон бир маанайга жана чөйрөгө ээболот. Аллах аяттарында момундарга мындайча билдирет:Жакшылык менен жамандык эч качан тең болбойт.Жамандыкка сылык мамиле менен жооп бер. Ошондо(көрөсүң) сени менен анын арасында душмандык баркиши жакын бир дос(уң) болуп калат. Буга болсо сабыркылгандардан башкасы жете албайт. Жана буга чоң бирүлүшү барлардан башкасы да жете албайт. (ФуссилетСүрөсү, 34-35)Аллах сонун ахлагы үчүн адамдарга сонун жана оңой бир

жашоо сунат. Кечиримдүү болбогон бир адамды чөйрөсүндөдайыма душмандары, ага өчөшкөн жана аны жек көргөн адамдаркурчаса, кечиримдүү адамдын бул дүйнөдө тапкан сыйлыгы – бул

73


бейпил жана тынчтыкка толгон бир жашоо жана жакын, ысыкдостор.

Кичипейилдик жеңил жана бейпил бир жашоо алып келетТекеберленүү жана бой көтөрүү – бир адамга эң көп

зулумдук жана азап алып келген жаман ахлак өзгөчөлүктөрүнөн.Кичипейилдик болсо, тескерисинче, адамга бакыт жана бейпилдикалып келет. Текеберленген бир адам эң алгач бардыкөзгөчөлүктөрүм өзүмө тиешелүү деп ойлойт. Мисалы, мээсинАллах ага берген бир немат экенин ойлоп шүгүр кылуунунордуна, мээси менен мактанат. Бул өзгөчөлүгүн өзүнчө өйдөсезип, айланасындагыларды өзүнөн төмөн көрөт жана басынтат.Мындай мүнөзүнүн бир натыйжасы катары чөйрөсүндөгүадамдар тарабынан жакшы көрүлбөйт, аларды өзүнөн түртүптурат. Балким бой көтөргөн мамилелеринен улам кээ бирөөлөранын жанында басынып, урмат көрсөтүшү мүмкүн. Бироктекебер адамга көрсөтүлгөн урмат – чыныгы, чын жүрөктөн аладамга урмат сезилгендиктен көрсөтүлгөн бир урмат эмес;тескерисинче анын текебердигинин, бой көтөрүүсүнүнжамандыгынан кутула алуу үчүн жасалган бир мамиле.Ошондуктан, текебер адамдардын чыныгы, аларды чындап сүйүпжакындык сезген достору болбойт. Чөйрөлөрүндө дайыма аларгакөрсөтмө бир көңүл бурган жана урмат көрсөткөн адамдар болот.

Бой көтөргөн адамдын өзүнө өзү кылган эң чоңзулумдуктардын бири – бул чөйрөсүнө дайыма кемчиликсиз жанакатасыз көрүнүүгө аракет кылышы. Мисалы, жогорудагымисалда айтылгандай, мээси менен мактанган бир адам дайыма эңмээлүүмүн дейт. Эч качан ката кылууну кабыл ала албайт. Бирката кылганда муну адамдардан жашыруу үчүн колунан келгенин

74


жасайт, ал тургай калптарды да айтып абдан уят абалга түшөт.Чындыгында болсо адам абдан алсыз, кемчиликтүү жана булдүйнөдө дайыма сыналган бир жандык. Ошондуктан, жашоосубоюнча көптөгөн кемчилик жана ката кетириши толук кадыресекөрүнүш. Буларды башка адамдардан жашырууга аракеткылуунун болсо эч кандай мааниси жок жана керексиз. Аллахтынбүт нерсени көрүүчү жана билүүчү экендигин, адамдын алсызжана кемчиликтерге толо бир жандык экенин түшүнүшү, жанаадамдардын көзүндө эмне болгондугунун эмес, негизи АллахКабатындагы ордунун маанилүү экенин билиши адамдынүстүндөгү мындай зулумдукту алып салып, адамдын жашоосуноңой жана бактылуу абалга алып келет.

Адамдардын напсилеринде орун алып, аларга эң чоң азапберген сезимдердин бирөө болсо – бул өзүн кээ бирөзгөчөлүктөрүнөн улам башкалардан баалуураак сезиши. Булнегизи шайтандын да бир өзгөчөлүгү. Аллах Аз. Адамдыжаратканда, шайтанга жана бардык периштелерге Аз. Адамдыналдында сажда кылууларын буйрук кылган. Периштелер Аллахсонун ахлакта жараткан жандыктар катары ылдам саждакылышкан. Шайтан болсо сажда кылбастан, себеп катарытөмөнкүлөрдү айткан:Айтты: «Мен андан жакшыраакмын; Сен мени оттонжараттың, аны болсо ылайдан жараттың.» (Сад Сүрөсү,76)Аятта да билдирилгендей, шайтан өзүн башка жаратылган

нерселерден жогору, артыкча көргөндүктөн, Аллахтынбуйругунан да чыга ала турганчалык жолдон адашкан.

Куранда өздөрүн жогору сезгени үчүн адашкандар жөнүндөда сөз кылынат. Мисалы, еврей жана христиандар «Биз Аллахтынбалдарыбыз жана сүйгөндөрүбүз...» (Маида Сүрөсү, 18) деп

75


адашышууда. Бирок алар да кошо адамдардын баары – Аллахжараткан алсыз жандыктар. Ар бир адам Аллахка муктаж жанаАллах ал үчүн жараткан тагдырды көрөт. Эч бир адам өз алдынчакээ бир өзгөчөлүктөргө ээ болуп, кийин булар мененартыкчылыкка жете албайт. Адамдардын артыкчылыгы Аллахкажакындоодо, такыбалыкта көрсөткөн аракети менен гана өлчөнөт.

Аллахтын өзүн артыкча жана жогору сезгендерге Курандаберген жообу төмөнкүдөй:

«... Анда эмне үчүн (Аллах) силерди күнөөңөр үчүназаптайт? Жок, силер (да) Анын (Аллахтын)жараткандарынан болгон инсансыңар. Ал каалаганын(пендесинин күнөөсүн) кечирет, каалаганын азаптайт.Асмандардын, жердин жана булардынарасындагылардын бардыгынын мүлкү Аллахкатиешелүү. Ага гана кайтуу бар. (Маиде Сүрөсү, 18)Мен кемчиликсизмин жана катасызмын деп ойлоо адам үчүн

абдан оор бир жүк. Адамдар арасында да артыкча болууга аракеткылышат, ошондуктан ар бир көз ирмемин көзөмөлгө алышат,дайыма өзүн алдыга чыгаруу үчүн аракет кылышат. Мисалы, бирчогулушка катышканда эң таасирдүү сүйлөгөн, эң сонункийинген, эң акылдуу чечимдер тапкан, адамдардын эң көпкөңүлүн бурган адам болгулары келет. Кандайдыр бир топтунарасында болгондо да, отуруу үчүн тандаган жерине чейин бирөзгөчөлүк, артыкчалык көрсөтүүгө аракет кылышат, ал топтунже ал бөлмөдөгү адамдардын арасына аралашууну эч кабыл алаалышпайт. Ушул себептен дайыма «тикен үстүндө» сыяктууболушат. Эч бир кыймылы табигый жана чын жүрөктөн болбойт.Кылган ар бир иши артыкчылыгын көрсөтүү үчүн эсептүүжана пландуу болот. Мунун бир адам үчүн канчалык чоң азапэкендиги жана ал адамга канчалык оор жүк алып келээри болсобелгилүү.

76


Мындан тышкары, мындай адамдардын текеберленүү мененмаксаттаган нерселеринин эч бирине жете албашын да билүүкерек. Бой көтөргөн сайын, бир тараптан чөйрөлөрүнө жаманкөрүнүп, алардын ачуусуна тийет, экинчи тараптан, колундагынерселеринен айрылганда абдан чоң стресске кабылышып,жашоого таарынышат. Аллах бир аятында бой көтөргөндөрдүнбир натыйжага жете албашын мындайча билдирет:Шексиз, аларга келген эч кандай далилдери болбостон,Аллахтын аяттары жөнүндө күрөшкөндөр болсо,алардын көкүрөктөрүндө (жүрөктөрүндө) эч жетеалбаган бир текебердик (каалоосу) гана бар. Эми сенАллахтан коргоо сура. Шексиз, Ал баарын толугу мененугуучу, баарын толугу менен көрүүчү. (Мүмин Сүрөсү,56)Текеберленген адамдар бул дүйнө жашоосунда эч бир

каалоолоруна жете албаганына кошумча, эң негизгиси Аллахтынсүйүүсүн жоготушат. Аллах бир аятында муну мындайчабилдирет:

«Адамдардан жүзүңдү буруп (бой көтөрбө) жана жербетинде көпкөн абалда жүрбөгүн. Себеби Аллах текебермактанчаактарды сүйбөйт.» (Локман Сүрөсү, 18)Кичипейил адамдар болсо бой көтөргөн адамдар жашаган азап

жана басымдарды эч качан башынан өткөрүшпөйт. Албетте, арбир адам бүт нерсенин эң сонунуна ээ болууну, бүт нерсенин эңжакшысын кылууну каалайт. Бирок буларды дүнүйөлүкамбицияларын канааттандыруу, адамдарга артыкча көрүнүүжана бул үчүн урмат көрүү үчүн кылгандар чоң бир жоготуугакабылышат. Кичипейил бир адам болсо булардын баарынАллахты ыраазы кылуу жана соопко ээ болуу үчүн каалайт. Бирийгиликке жеткенде же сонун бир өзгөчөлүккө ээ болгондо,

77


булардын эч биринин өзүнөн эмес экенин, бүт баарынын Аллахага тартуулаган нематтар экенин билет. Буларды ага берген,тагдырында ага ийгилик, кооздук жана нематтар жаратканАллахка шүгүр кылат. Ошондуктан булардын кандайдырбирөөсүн жоготкондо да бактысыз болбойт. Мунун да ал үчүнбир сыноо экенин билет жана тобокел кылат. Ийгиликке да,ийгиликсиздикке да, сулуулукка да, сулуу эмеске да ээ чыкпайт.Булардын баарынын дүйнө жашоосунда аны сыноо үчүнжаратылган окуя жана сүрөттөлүштөр экенин билүү менен булишениминин ага берген бакыт жана бейпилдигин жашайт.

Бедиүззаман да текебер жана кичипейил адамдардынжашоолору арасындагы айырманы кыскача төмөнкүдөй баяндайт:

«Өзүн сүйгөн балээсин табат, кыйынчылыкка түшөт. Өзүнсүйбөгөн жыргалды табат, ырайымга (мээримге) барат.»(Mektubat, s. 301)

Чынчылдык жана ыкластуулук алып келген жеңилдик жана бейпилдикКараңгы адамдар кыйын абалда калганда ошол замат калп

айтышат. Муну өздөрүн куткаруунун оңой жолу деп ойлошот.Чындыгында болсо, чынчыл болбоо жана калпычылык адамдын эңазап берүүчү тараптарынын бири. Эң биринчиден, калп айтканбир адам дайыма калпынын ачыкка чыгып калышынантынчсызданат жана мындан улам уят болом деп коркот. Мындантышкары, калпычылык себеп болгон абийир азабы адамдардабактысыз жана стресстүү бир абалга себеп болот. Бүт адамдарбири-бирине жалган сүйлөгөн бир чөйрө болсо абдан жасалмажана эл көзүнө болот. Бүт баары бири-биринин ар бир сөзүнөншек санайт. Эң жөнөкөй нерселерде да бири-бирине ишенеалышпайт. Мисалы, жаңы алган кийиминин жарашып

78


жарашпаганын сураганда жасалма жооп алаарын билишет.Жалгандарга жана жасалмалыкка таянган бир достуктун болсочын көңүлдөн жана жакын бир достук боло албашы белгилүү.

Ал эми, Аллахтан корккон бир адам үчүн чынчылдык абданмаанилүү. Аллах бир аятында ыйман келтиргендергечынчылдыкты мындайча буйрук кылат:Эй ыйман келтиргендер, Аллахтан тартынып-(күнөөдөн) сактангыла жана сөздүн туурасын айткыла.(Ахзаб Сүрөсү, 70)Чынчылдык жана чын жүрөктөн мамиле кылуу болсо

момундарга абдан сонун, ишенимдүү, бактылуу бир жашоо алыпкелет. Мисалы, ката кылган бир момун муну эч качанбашкалардан жашырбайт. Себеби Аллахтын аны дайыма көрүптурганын жана угуп жатканын билет жана Аллахка багытталыптообо кылат. Момундар да билиши керек болсо, муну аларга да эңтуура абалда айтып берет. Момундардын анын мындайчынчылдыгына карата туура эмес мамиле кылбашын билет.Тескерисинче, жасалган ката кандай гана болбосун, момундар аладамдын чын жүрөктөн жана кийипейил мамилесинен улам абданыраазы болушат жана ал адамга ишенишет. Пайгамбар Мырзабыз(сав) да бир хадисинде калп айтуу менен байланыштуу мындайбуйурган:

Эч шексиз, чынчылдык жакшылыкка алып барат.Жакшылык да бейишке алып барат. Адам чындыкты айтаайта Аллах Кабатында сыддык (чындыкты сүйлөгөн адам)деп жазылат. Калпычылык жамандыкка алып барат.Жамандык да тозокко алып барат. Адам калп айта айтаАллах Кабатында кеззаб (абдан калпычы) деп жазылат.(Buhâ rî , iEdeb, 69; Mü slim, Birr, 103-104)Ыкластуу, жашырган эч нерсеси жок, сырдуу көрүнүүгө

79


аракет кылбаган ачык бир адам абдан ишенимдүү жана аладамдын жанында бүт адамдар бейпил болушат. Мындай адамдарчогулган коом болсо абдан чоң бир немат жана кооздук. Адамдарбалким чынчыл мамиле кылуу менен өздөрүнүн уят болушунан,кыйынчылыкка кабылышынан тартынышы мүмкүн, бирок Аллахчынчыл жана ыкластуу адамдарга абдан кубанычтуу, ишенимдүүжана бактылуу бир чөйрө тартуулайт. Алардын акыретте алатурган сыйлыгы болсо бир топ жакшы жана сүйүнүчтүүкабарга толо:Аллах айтты: «Бул чынчылдарга чындыкты айтууларыпайда алып келүүчү күн. Алар үчүн ал жерде түбөлүккала турган, астынан суулар (дарыялар) аккан бейиштербар. Аллах алардан ыраазы болду, алар да Андан ыраазыболушту. Улуу кутулуу жана бакыт – мына ушул.»(Маиде Сүрөсү, 119)

Сонун ахлак ар бир адамдын жашоосуна бейпилдик жана жеңилдик алып келетБул бөлүмдө сонун ахлак өзгөчөлүктөрүнөн бир канча мисал

берилүү менен, чыныгы оңой жана адамга бактылуулук алыпкелген жашоонун Куран ахлагынын жашалышы экендигинемисал, далилдери менен токтолдук. Дагы көптөгөн мисалдардыберүүгө болот. Себеби, ар бир жаман өзгөчөлүгүнөн кутулууменен дагы бир жакшылыкка жеткен адам үчүн дагы бир эсе көпкубаныч себеби пайда болот. Мисалы, кызганчаак бир адамкызганычтык менен өзүн өзү кыйнап жашап жатканда, анданкутулуп бардык кооздуктардан, жакшы адамдардан, башкаадамдардын ийгилигинен ырахат алып баштайт. Мисалы, мурдакызганычтык жана ачуулануу менен караган досунун сулуулугубир заматта Аллахтын жаратуу чеберчилигин мактаган, көргөн

80


сайын немат катары көргөн бир кооздукка жана кубанычкаайланат. Же болбосо, кичинекей бир окуяда да сабырсызданып,өзүнө жасалма азаптар берген бир адам сабырдын сонундугунжана Аллах Кабатындагы баалуулугун билүү менен жашаганда,эң оор жана кыйындай көрүнгөн окуяларда да сабыр кылуунун,тобокел кылуунун жана өзүн тапшыруунун чоң кубанычын жанабейпилдигин жашайт.

Мындай кыйынчылыктарга сабыр кылганда, жете тургансыйлыкты ойлоо менен кубанычы эсе эсе көбөйөт.Жыйынтыктасак, Аллахка, Аллах жараткан тагдырга, бейишжана тозоктун бар экендигине далилдер, илим менен толукишенүү – бир адамга эң чоң кубанычты, бейпилдикти,бактылуулукту жана жеңилдикти алып келүүчү маанилүү бирсыр. Буларга жетүү үчүн башка жолдорду издегендер чоң биржаңылыштык ичинде жана ыйман келтирмейинче мындайнематтарга эч жете алышпайт.

81


ШАЙТАНДЫН АЛСЫЗТУЗАГЫ

Аллах ар бир адамды бул дүйнө жашоосунда сынайт. Жана арбир адамдын бул сыноо учурунда көрсөткөн ахлагына жанаыйманына жараша чыныгы жашоосунун бейиште же тозоктоболоору аныкталган болот. Аллахтын пенделери үчүн жаратканбул сыноосу болсо абдан оңой жана жеңил. Мурдакы темаларда даайтылгандай, адамдын милдети – бул Аллах Куранда билдиргенжана адамга дүйнө жашоосунда да бакыт жана бейпилдик алыпкелген жашоону жашоо. Аллах бул сыноо ичинде болсо ыймангакаршы негативдүү бир күч катары шайтанды жараткан. Аллахаяттарында билдиргендей, шайтан адамдардын ойлоруна азгырыкберүү менен, аларга ыймансыздыкты пропагандалоо менен, жекээ бир адамдардын кыймыл-аракет жана сөздөрү аркылууадамдарды динден, Аллахтын буйруктарынан жана сонун ахлактанкайтаруу үчүн аракет кылат. Бул үчүн ар кандай жолду кылыпкөрөт, адамдарга ар түрдүү тузактарды курат. Шайтандынадамдын бир душманы экенин Аллах бир аятында мындайча кабарберүүдө:

82

Эй ыйман келтиргендер, баарыңар тобуңар менен«тынчтык жана бейпилдикке (Силмге, Исламга) киргилежана шайтандын кадамдарын ээрчибегиле. Себеби ал -силерге апачык бир душман. (Бакара Сүрөсү, 208)Бирок, Аллах аяттарында да билдиргендей, шайтандын адамдар

үчүн даярдаган тузактары абдан алсыз жана ыйман көзү мененкараган адам шайтандын тузактарын ошол замат көрөт жанабузат. Аллах Куранда шайтан курган тузактардын абдан алсызэкенин жана шайтандын адамдарды мажбурлоочу күчү жокэкенин мындайча кабар берген.

Курандагы «Өкүм чыгарылып бүткөндө, шайтан айтат:«Чынында, Аллах силерге чыныгы убаданы убада кылды, мен дасилерге убада бердим, бирок силерге калп айттым. Менин силергекарата мажбурлоочу бир күчүм жок эле, болгону силердичакырдым, силер да мага жооп бердиңер (мени ээрчидиңер).Демек, мени айыптабагыла, өзүңөрдү айыптагыла. Мен силердикуткара албайм, силер да мени куткара албайсыңар. Чындыгында,мурда мени шерик кошконуңарды да мойнума албайм. Чынында,заалымдарга кыйноочу азап бар.» (Ибрахим Сүрөсү, 22) аятындабилдирилгендей, мажбурлоочу күчү болбогондуктан, момункүчтүү бир абалда болот. Бул абдан чоң бир жеңилдик.

Иблистин өз алдынча бир күчүнүн жок экендиги башкааяттарда мындайча кабар берилет:Ант болсун, иблис алар жөнүндөгү күмөнүн чындыккачыгарды, натыйжада ыйман келтирген бир топтонбашка (баары) аны ээрчишти. Чынында болсо аныналарга карата эч кандай мажбурлоочу күчү жок эле;бирок Биз акыретке ыйман келтиргенди, андан күмөнсанагандан айырмалоо үчүн (ага мындай чакыруумүмкүнчүлүгүн бердик). Сени Раббиң бүт нерсеникөзөмөлдөп-коргоочу. (Себе Сүрөсү, 20-21)

83


Шайтандын адамдарды мажбурлоочу күчүнүн эч болбошу –адамдар үчүн Аллах аныктаган бир жеңилдик. Шайтан адамгажамандыкты, каапырдыкты, жаман ахлак өзгөчөлүктөрүн ганашыбырайт, аларды ыймансыздыкка чакырат. Бирок булардыадамдарга кылдыруу үчүн басым жасабайт, курган тузактарытүшүнүктүү жана алсыз. Шайтандын таасиринен кутулуу үчүнадамдын көп аракет кылып, күч коротушунун кажети жок. Биразэле ойлонгон адам чындыктарды ошол замат көрөт жана шайтандыээрчибейт. Мисалы, шайтан бир адамга дүйнө жашоосун абдансулуу жана кооз көрсөтүшү мүмкүн. Жаш бир адамга дүйнөжашоосун эч бүтпөчүдөй сездирип, аны дүйнөгө ач көздүк мененбайлоого аракет кылышы мүмкүн. Ал эми, акылы ордунда жаначындыкка ылайык ойлонгон адам үчүн шайтандын мындайаракеттери абдан алсыз жана таасирсиз. Ар бир адамдын бир күнүсөзсүз өлөөрүн, дүйнө жашоосунда кооз сыяктуу көрүнгөн бүтнерсенин убактылуу, кыска өмүрлүү жана бейиштеги абалынасалыштырганда абдан кемчиликтүү жана жетишсиз экенинбилген жана ойлонгон бир адам шайтандын тузагын бузган болот.Же шайтан бир адамга текеберчиликти жана бой көтөрүүнүшыбырайт. Бирок алсыздыктарын, кемчиликтерин ойлонгон жебир күнү өлүп топурактын астында чирий турган бир денеге эээкенин эстеген адам шайтандын бул сөзүнөн да оңой гана кутулат.

Албетте, мындай жеңилдик – чын жүрөктөн шайтандынтаасиринде жашагысы келбеген, Аллахтын ыраазычылыгын,ырайымын жана бейишин максат кылган ыкластуу адамдар үчүн.Антпесе, б.а. бир адам Аллахтан коркуп сактанбаганда жанаАллахтын ыраазычылыгын максат кылбаганда шайтандынтузактарына түшүшү абдан оңой болот. Раббибиз шайтандын биргана «мухлис» (ыкластуу) пенделерине таасир эте албашынаяттарында мындайча кабар берүүдө:

84


Айтты: «Сенин ызаатың атына ант болсун, мен алардынбаарын сөзсүз адаштырып-азгырам. Бирок аларданыкластуу пенделериңден башкасын.» (Сад Сүрөсү, 82-83)Шайтандын чакырыктарын ээрчиген жана аны дос

туткандардын аягы болсо аятта мындайча баяндалат:Себеби ал чындыгында мага келгенден кийин менизикирден (Курандан) адаштырды. Шайтан адамдыжападан жалгыз жана жардамсыз таштоочу. (ФурканСүрөсү, 29)

85


ЖЫЙЫНТЫК

Жер жүзүндө жашап жаткан бүт адамдар сыяктуу сиз да арбир саат, ар бир мүнөт жана ар бир секунд өткөн сайын акыретжашооңузга улам жакындап баратасыз. Бул так бир чындык... Биркүнү өмүрүңүз бир себеп менен бүтөт жана Аллах Кабатындадүйнөдө кылгандарыңыз үчүн сурак бересиз.

Бүгүнкү күнгө чейин динди оор деп ойлогон үчүн динденалыс турган, Куран ахлагын жашабаган жана бир топкатачылыктарды кылган болушуңуз мүмкүн. Бирок мынданкийин эң маанилүүсү – бул чын жүрөктөн Аллахка тообокылып, акыретиңиз үчүн эң жакшысын кылууңуз жана оңойжолго түшүшүңүз. Мындай чечимди алган соң азыркыга чейинкөнгөн жашооңуздан такыр башка жана «сонун бир жашоого»жетээриңиз – Аллахтын уруксаты менен, чындык.

«Сонун бир жашоо» түшүнүгү адамдарга көбүнчө жатсезилет. Адамдардын көпчүлүгү эч качан азап, кайгы, коркуу,тынчсыздануу сезбеген бир жашоону эч кол жеткис бир кыялсыяктуу элестетишет. Чындап эле, мындай бир жашоо – динденалыс жашаган адамдар үчүн кол жеткис бир кыял.

Мындай бейпил жана кубанычтуу жашоону Аллахтыныраазычылыгын, бейишин жана ырайымын өздөрүнө максаттуткан, Аллахтан коркуп сактангандар гана жашай алышат. БулАллах ыймандуу пенделерине сүйүнчүлөгөн бир чындык:

86

Эркек болсун, аял болсун, бир момун (ыймандуу) катарыким ыкластуу бир амал (иш-аракет) жасаса, албетте, Бизаны сонун бир жашоо менен жашатабыз жана алардынакысын кылгандарынын эң сонуну менен сөзсүз беребиз.(Нахл Сүрөсү, 97)Китеп боюнча да терең баяндалгандай, Аллах адамдар үчүн

билдирген дин – абдан жеңил жана кыйынчылыксыз. Ошондой эле,адамдын жашоосундагы бардык кыйынчылыктарды, азаптардыкетирет. Динди жашаган адам Аллахтын коргоосунда болот, арбир ишинде ийгиликке жана эң сонунуна жетет жана аяттабилдирилгендей, эң сонун өмүр сүрөт.

Андай болсо, сиз да эң сонун жолду жана ошол эле учурда эңжеңил жашоону тандаңыз. Мындай жашоого Куран ахлагынжашоо менен оңой гана жете аласыз. Себеби Куран – булааламдагы бүт нерселер сыяктуу сизди да жараткан Аллахтынсөзү. Ушуга чейин коомуңуздан, чөйрөңүздөгү адамдардан,гезиттерден, телевизордон алган маалымат, пропагандаларды бирчетке таштап, бир гана Аллахтын сөзү болгон акыйкат дингебагытталыңыз жана Куран ахлагын жашоонун жеңилдигинойлонуңуз.

Унутпаңыз; эгер дин ахлагын оңой гана жашай алаарыңыздыкөрмөксөн болуп, оңой жолду таштай турган болсоңуз, акыреттекүтпөгөн жерден түбөлүк бир азапка кабылышыңыз мүмкүн.

87


ДАРВИНИЗМДИНКЫЙРАШЫ

Дарвинизм, башкача айтканда, эволюция теориясы –жаратылуу (креационизм) чындыгынан баш тартуу максатындаойлоп чыгарылган, бирок ийгиликке жете албаган илимге тууракелбеген бир калп. Жандуулардын жансыз заттардан кокустуктарнатыйжасында пайда болгонун жактаган бул теория ааламда жанажандууларда абдан ачык бир тең салмактуулук, жаратылуучеберчилиги бар экендигинин илим тарабынан далилдениши мененбирге кыйрады.

Натыйжада бардык ааламды жана жандууларды Жаратуучужараткандыгы жөнүндөгү чындык илим тарабынан дадалилденди. Бүгүнкү күндө эволюция теориясын сактап калууүчүн дүйнө жүзүндө жүргүзүлгөн пропаганда жалаң ганаилимий чындыктардын бурмаланышы, теорияга жан тартуучубагытта жоромолдоо, илимий көрүнүшкө жамынып айтылганкалптар жана алдамчылыктарга таянууда.

Бирок мындай пропаганда чындыкты жашыра албайт.Эволюция теориясынын эң чоң адашуу, калп экендиги акыркы 20-30 жылдан бери илим чөйрөсүндө барган сайын көп айтылууда.Өзгөчө 1980-жылдардан кийин жүргүзүлгөн изилдөөлөрДарвинист көз-караштардын толугу менен туура эмес экендигин

88

аныктады жана бул чындык көптөгөн илимпоздор тарабынан сөзкылынууда. Өзгөчө АКШда биология, биохимия, палеонтологиясыяктуу ар кандай илим чөйрөлөрүнөн келген көптөгөнилимпоздор Дарвинизмдин туура эмес экендигин көрүүдө,жандуулардын жаралуусун эми «жаратылуу чындыгы» менентүшүндүрүшүүдө.

Дарвинди кыйраткан кыйынчылыктарЭволюция теориясы тарыхы эски Грецияга чейин барган бир

көз-караш болгонуна карабастан, 19-кылымда кеңири болупортого чыкты. Бул теорияны илим чөйрөсүнө киргизген эңмаанилүү окуя – Чарльз Дарвиндин 1859-жылы чыгарганТүрлөрдүн келип чыгышы аттуу китеби эле. Дарвин бул китептедүйнөдөгү бардык жандык түрлөрүнүн Жаратуучу тарабынанөз-өзүнчө жаратылганына каршы чыккан. Дарвиндин ойубойунча, бардык түрлөр орток бир атадан келишкен жанаубакыттын өтүшү менен кичинекей өзгөрүүлөр мененөзгөрүүлөргө дуушар болушкан.

Дарвиндин теориясы эч кандай так илимий табылгага таянганэмес; өзү да кабыл алгандай жөн гана бир «ой жүгүртүү» болчу.Ал тургай Дарвиндин китебиндеги «Теориянынкыйынчылыктары» аттуу узун бөлүмдө мойнуна алгандай, теориякөптөгөн абдан маанилүү суроого жооп бере албайт эле.

Дарвин теориясына каршы кыйынчылыктар келечекте илимтарабынан жок кылынат, жаңы илимий табылгалар теориясынкүчтөндүрөт деп үмүттөнгөн эле. Муну китебинде көп жолубелгилеп кеткен. Бирок илимдин өнүгүшү, Дарвиндин үмүтүнөкаршы, теориянын негизги көз-караштарын бир-бирден жараксызкылды.

Дарвинизмдин илим тарабынан кыйратылышын 3 негизгибагытта кароого болот:

89


1) Теория жашоонун жер бетинде алгач кандайча пайдаболгонун эч түшүндүрө албайт.

2) Теория сунуштаган «эволюция механизмдеринин»чындыгында эволюциялык күчкө ээ экендигин далилдеген эчкандай илимий далил жок.

3) Фоссилдер эволюция теориясынын туура эмес экендигиндалилдейт.

Бул бөлүмдө бул үч негизги теманы тереңирээк карайбыз.

Өтө албаган алгачкы баскыч: жашоонун келипчыгышы Эволюция теориясы бардык жандуу түрлөрү болжол менен

мындан 3,8 миллиард жыл мурда алгачкы дүйнөдө пайда болгонжалгыз жандуу клеткадан келди деп айтышат. Жалгыз бирклетканын кандайча миллиондогон комплекстүү жандуутүрлөрүн пайда кылгандыгы жана эгер чындыгында мындай бирэволюция болгон болсо эмне үчүн бул процесстин издерининфоссил булактарында байкалбашы теория түшүндүрө албагансуроолордон. Бирок булардан мурда сөз жүзүндөгү эволюцияпроцессинин алгачкы баскычы жөнүндө сөз кылуу туура болот.Сөз кылынган ошол «алгачкы клетка» кантип пайда болду?

Эволюция теориясы жаратылуудан баш тарткандыктан, эчкандай табият үстү кийлигишүүнү кабыл албагандыктан, ал«алгачкы клетканын» эч кандай проект, план жана жөнгө салууболбостон, табият мыйзамдары ичинде кокустуктан пайдаболгонун айтат. Башкача айтканда, теория бойунча жансызнерселер кокустуктар натыйжасында пайда болгон бир клеткажараткан болушу керек. Бирок бул – билинген эң негизгибиология мыйзамдарына карама-каршы бир көз-караш.

90


«Жашоо жашоодон келет»Дарвин китебинде жашоонун келип чыгышы жөнүндө эч сөз

кылган эмес. Себеби анын доорундагы илим түшүнүгүжандыктарды абдан жөнөкөй бир структурада деп гипотезакылышкан. Ортоңку кылымдан бери ишенилип келе жаткан«спонтане женерасйон» аттуу теория бойунча, жансыз нерселеркокустуктар менен чогулуп, жандуу бир нерсе жарата алышатдеген ишеним бар болчу. Бул доордо коңуздар тамакташтандыларынан, чычкандар буудайдан пайда болот дегентүшүнүктөр кеңири жайылган. Муну далилдөө үчүн ар кандайкызыктуу эксперименттер жасалган. Кир бир кебездин үстүнөбуудай койулуп, бираз күткөндө бул аралашмадан чычкан пайдаболот деп божомолдонгон.

Эттердин куртташы да жашоонун жансыз заттардан пайдаболушу мүмкүн экендигине бир далил катары кабыл алынчу.Бирок кийинчерээк аныкталгандай, курттар өзүнөн-өзүжаралбайт эле, чымындар таштаган көзгө көрүнбөгөнличинкалардан чыгышат эле.

Дарвиндин Түрлөрдүн келип чыгышы аттуу китебин жазганучурда бактериялардын жансыз нерселерден пайда болушуишеними илим дүйнөсүндө кеңири жайылган көз-караш болчу.

Бирок, Дарвин китебин чыгаргандан беш жылдан кийинатактуу Француз биолог Луи Пастер эволюциянын негизи болгонбул ишенимди толугу менен кыйратты. Пастер жасаган көптөгөнаракет жана эксперименттер натыйжасында барган жыйынтыгынмындай жыйынтыктайт: «Жансыз заттардын жашоо пайдакылышы мүмкүн экендиги эми толугу менен тарыхкакөмүлдү.»1

Эволюция теориясынын жактоочулары Пастердинтабылгаларына көп жылдар бойу тирешишти. Бирок өнүккөн

91


илим жандуу клетканын татаал түзүлүшүн ортого койгондо,жашоонун өзүнөн-өзү пайда болушу мүмкүн эместиги абданачык абалга келди.

20-кылымдагы натыйжасыз аракеттер20-кылымда жашоонун келип чыгышы темасын изилдеген

алгачкы эволюционист, атактуу орус биолог Александр Опаринболгон. Опарин 1930-жылдары сунуштаган көптөгөн тезистерименен жандуу клетканын кокустуктар натыйжасында пайдаболушу мүмкүн экендигин далилдөөгө аракет жасады. Бирок буларакеттер ийгиликсиз аяктап, Опарин минтип мойунга алуугамажбур болгон: «Тилекке каршы, клетканын келип чыгышыэволюция теориясын толугу менен камтыган эң караңгы(белгисиз) чекитти түзүүдө.»2

Опариндин жолунан жүргөн эволюционисттер жашоонункелип чыгышы темасын чече турган эксперименттер жасоонуулантышты. Мындай эксперименттердин эң атактуусуАмерикалык химик Станлей Миллер тарабынан 1953-жылыжасалган. Миллер алгачкы дүйнө атмосферасында бар депэсептеген газдарды бир экспериментте бириктирип, буларалашмага энергия кошуу менен протеиндердин структурасындаколдонулган бир канча органикалык молекулаларды (амино-кислота) синтездеген.

Ал жылдары эволюция атына маанилүү бир баскыч катарытаанытылган бул эксперименттин жараксыз экендиги жанаэкспериментте колдонулган атмосферанын дүйнө шарттарынанабдан айырмалуу экендиги кийинки жылдарда ачыкка чыккан.3

Көпкө уланган бир жымжырттыктан кийин Миллер өзү даколдонгон атмосфера чөйрөсүнүн чындыктан алыс экендигинмойнуна алган.4

Жашоонун келип чыгышы маселесин түшүндүрүү үчүн 20-

92


кылым бойу жасалган эволюционисттик аракеттердин баарыийгиликсиз аяктады. Сан Диего Скриппс Институтунан атактуугео-химик Жеффрей Бада эволюционисттердин Earthжурналынын 1998-жылкы санында чыккан макалада булчындыкты мындайча кабыл алат:

Бүгүн, 20-кылымды артка калтырып жатып, дагы эле 20-кылымга киргенде ээ болгон эң чоң чечилбеген маселеалдыбызда турат: Жашоо жер бетинде кантип башталды?5

Жашоонун комплекстүүлүгүЭволюция теориясынын жашоонун келип чыгышы темасында

мынчалык чоң жоопсуз маселеге кабылышынын негизги себеби –эң жөнөкөй деп саналган жандуу структуралардын да укмуштуутатаал түзүлүшкө ээ болушу. Жандуу клетка адамзат жасаганбардык технологиялык продукттардан да татаал түзүлүшкөээ. Натыйжада бүгүн дүйнөнүн эң алдыңкы лабораторияларындада жансыз заттар чогултулуп, жандуу бир даана клетка өндүрүүмүмкүн эмес болууда.

Бир клетканын жаралышы үчүн керектүү шарттаркокустуктар менен эч түшүндүрүлө албай турган деңгээлде көп.Клетканын эң негизги түзүүчү бөлүкчөсү болгонпротеиндердин кокустуктар натыйжасында синтезделүү (пайдаболуу) ыктымалдуулугу 500 амино-кислотадан турган орточо бирпротеин үчүн 1/10950ге барабар. Бирок математикада 1/1050дөнкичине ыктымалдуулуктар иш жүзүндө ишке ашпас, башкачаайтканда, 0 деп кабыл алынат. Клетканын ядросунда жайгашканжана генетикалык маалыматты сактаган ДНК молекуласы болсо,таң калаарлык бир маалымат сактоочу болуп саналат. АдамДНКсы камтыган маалымат эгер кагазга түшүрүлсө, 500 беттентурган 900 томдук бир китепкана болоору эсептелүүдө.

93


Бул жерде абдан кызыктуу дагы бир дилемма бар: ДНК жалаңгана бир канча атайын протеиндердин (энзимдердин) жардамыменен жуптала алат. Бирок бул энзимдердин синтези да жалаң ганаДНКдагы маалыматтар жардамы менен ишке ашат. Бири-бириненкөз-каранды болгондуктан, жупталуу ишке ашышы үчүн экөөсүтең бир убакта бар болушу керек. Бул болсо «жашоо өзүнөн-өзүпайда болду» деген сценарийди жокко чыгарууда. Сан ДиегоКалифорния университетинен атактуу эволюционист проф. ЛеслиОргел Scientific American журналынын 1994-жылы октябрдагысанында бул чындыкты мындайча мойунга алат:

Абдан комплекстүү түзүлүшкө ээ болгон протеиндердинжана нуклеиндик кислоталардын (РНК жана ДНК) биржерде жана бир учурда кокустуктан пайда болушу –ыктымалдуулуктан абдан алыс. Бирок булардын бириболбостон, экинчисин алуу (жасоо) да мүмкүн эмес.Ошондуктан, адам баласы жашоонун химиялык процесстернатыйжасында келип чыгышынын такыр мүмкүн эместигижыйынтыгына барууга мажбур болууда.6

Шек жок, эгер жашоонун табигый таасирлер натыйжасындакелип чыгышы мүмкүн эмес болсо, анда жашоо табият үстү бирабалда «жаратылганын» кабыл алуу керек. Бул чындык негизгимаксаты «жаратылыштан (натыйжада Аллахтан) баш тартуу»болгон эволюция теориясын апачык жараксыз кылууда.

Эволюциянын ойлоп табылган механизмдериДарвиндин теориясын жараксыз кылган экинчи негизги сокку,

теория «эволюция механизмдери» катары сунуштаган экитүшүнүктүн да чындыгында эч кандай эволюциялык күчкө эээмес экендигин түшүнүү натыйжасында ишке ашты.

94


Дарвин чыгарган эволюция көз-карашын толугу менен «табигыйтандалуу» механизмине байланыштырган эле. Бул механизмгеберген мааниси китебинин атынан да ачык көрүнүп турат эле:Түрлөрдүн келип чыгышы, табигый тандалуу жолу менен...

Табигый тандалуу табияттагы жашоо күрөшү ичинде табигыйшарттарга ылайыктуу жана күчтүү жандуулардын жашоосунулантаары көз-карашына таянат. Мисалы, жырткыч жаныбарлартарабынан коркунучка кабылган бир кийик тобунда ылдамыраакчуркаган кийиктер жашоосун улантат. Натыйжада кийик тобуылдам жана күчтүү кийиктерден куралат. Бирок, албетте, булмеханизм кийиктерди эволюция кылбайт, аларды башка жаныбартүрүнө, мисалы аттарга айландырбайт.

Демек, табигый тандалуу механизми эч кандай эволюциялыккүчкө ээ эмес. Дарвин да бул чындыкты билчү жана Түрлөрдүнкелип чыгышы аттуу китебинде «Пайдалуу өзгөрүүлөр пайдаболмойунча, табигый тандалуу эч нерсе кыла албайт» депайтууга мажбур болгон.7

Ламарктын таасириМындай «пайдалуу өзгөрүүлөр» кантип болмок? Дарвин

ошол учурдун алгачкы илим түшүнүгү ичинде бул суроогоЛамаркка таянуу менен жооп берүүгө аракет жасаган. Дарвинденмурда жашаган Француз биолог Ламарктын ойу бойунча,жаныбарлар жашоолору бойу ишке ашкан физикалыкөзгөрүүлөрдү кийинки урпактарга өткөрүп берүүдө, урпактанурпакка чогулган мындай өзгөрүүлөр натыйжасында жаңыжаныбар түрлөрү пайда болууда эле. Мисалы, Ламарктын ойубойунча, жирафтар жейрендерден пайда болгон эле, бийикдарактардын жалбырактарын жеш үчүн аракет кылып жатып,урпактан урпакка мойундары узарып кеткен эле.

95


Дарвин да ушул сыяктуу мисалдар берген. Мисалы, Түрлөрдүнкелип чыгышы аттуу китебинде тамак табуу үчүн сууга түшкөнкээ бир аюулар убакыттын өтүшү менен киттерге айланды депайткан.8

Бирок Мендел тапкан жана 20-кылымда өнүккөн генетикалыкилим менен бекемделген тукум куучулук мыйзамдары «ээболунган өзгөчөлүктөрдүн кийинки урпактарга берилиши»жомогун толугу менен кыйратты. Мунун натыйжасында табигыйтандалуу «жалгыз» жана натыйжада толугу менен жарабаган бирмеханизм болуп калды.

Нео-Дарвинизм жана мутацияларДарвинисттер болсо бул абалга бир чечүү жолун табуу үчүн

1930-жылдардын аягында «Модерн синтетикалык теорияны» жекеңири таралган аты менен нео-дарвинизмди чыгарышты. Нео-дарвинизм табигый тандалуунун жанына «пайдалуу өзгөрүүсебеби» катары мутацияларды, башкача айтканда, жаныбарлардынгендеринде радиациялар сыяктуу тышкы таасирлер же копиялоокаталары натыйжасында пайда болгон бузулууларды кошушту.

Бүгүнкү күндө дагы эле дүйнөдө эволюция атынажарактуулугун сактаган модел – бул нео-дарвинизм. Теория жербетинде жашаган миллиондогон жандык түрү, булжаныбарлардын кулак, көз, өпкө, канат сыяктуу сансызкомплекстүү органдары «мутацияларга», башкача айтканда,генетикалык бузулууларга таянган бир процесс натыйжасындапайда болду деп эсептейт. Бирок теорияны жокко чыгарган ачыкбир илимий чындык бар: Мутациялар жаныбарларды жакшыжакка өзгөртпөйт, тескерисинче дайыма жаныбарларгатескери таасир беришет.

96


Мунун себеби абдан жөнөкөй: ДНК абдан комплекстүүтүзүлүшкө ээ. Бул молекулада пайда болгон ар кандай туш келе(стохастикалык) бир таасир жалаң гана зыян берет. Америкалыкгенетикчи Б.Г. Ранганатхан муну мындайча түшүндүрөт:

Мутациялар – кичинекей, стохастикалык жана зыяндуу.Кээ-кээде гана ишке ашат жана эң жакшы ыктымалдуулукучурунда эч кандай таасир жаратпайт. Бул үч өзгөчөлүкмутациялардын эволюциялык бир өнүгүү жарата албасынкөрсөтөт. Ансыз деле жогорку даражада өзгөчө бирорганизмде пайда болгон бир туш келе өзгөрүү – жетаасирсиз болот же болбосо зыяндуу. Бир кол саатындаболгон бир өзгөрүү ал кол саатын жакшыртпайт. Чоңыктымалдуулук менен ага зыян келтирет же эң жакшыучурда ага эч кандай таасир бербейт. Бир жер титирөө биршаарды өнүктүрбөйт, ага кыйроо алып келет.9

Чындыгында эле бүгүнкү күнгө чейин эч бир пайдалуу,башкача айтканда, генетикалык маалыматты жакшырткан,өнүктүргөн мутация мисалы байкалган жок. Бардыкмутациялардын зыян алып келгени байкалды. Эволюция теориясытарабынан «эволюция механизми» катары көрсөтүлгөнмутациялардын чындыгында жандууларды бузган, майып кылгангенетикалык окуя экендиги ачык түшүнүлдү. (Адамдардамутациялардын эң көп кездешкен натыйжасы – бул рак оорусу).Албетте, талкалоочу, бузуучу бир механизм «эволюциямеханизми» боло албайт. Табигый тандалуу болсо, Дарвин дакабыл алгандай, «өзү жалгыз эчтеке кыла албайт». Бул чындыкбизге табиятта эч кандай «эволюция механизми» жок экендигинкөрсөтөт. Демек, эволюция механизми жок болгон болсо,эволюция деп аталган кыялдагы процесс эч качан болгон эмес.

97


Фоссилдер: ортоңку звено жокЭволюция теориясы жактаган сценарийдин эч

болбогондугунун эң ачык көрсөткүчү – бул фоссилдер (мис.вулкан атылганда жаныбар, канаттуу же өсүмдүк жабышыпкатып калган таш калдыктар).

Эволюция теориясы бойунча, бардык жандуулар бири-бириненпайда болгон. Мурда бар болгон бир жандуу түрү убакыттынөтүшү менен башка бир түргө айланган жана бардык түрлөрушундай жол менен пайда болгон. Теория бойунча, мындайөзгөрүүлөр миллиондогон жылдарга барабар узун убакыттаболгон жана баскыч баскыч алдын (өйдө) көздөй уланган.

Мындай учурда сөз кылынган узун убакыт бойу өзгөрүүпроцесси ичинде сансыз көп «ортоңку звенолордун» пайда болуп,жашап өткөн болушу керек эле.

Мисалы, өткөн учурларда балык өзгөчөлүктөрүнө ээболгонуна карабастан, бир тараптан да кээ бир сойлоп жүрүүчүөзгөчөлүктөргө ээ болгон жарым балык-жарым сойлопжүрүүчү жандыктар жашаган болушу керек эле. Же сойлопжүрүүчү өзгөчөлүктөрү менен бирге, бир тараптан да кээ бирканаттуу өзгөчөлүктөрүнө ээ болгон сойлоп жүрүүчү-канаттуупайда болгон болушу керек эле. Булар бир өткөөл абалдаболгондуктан, майып, кемчиликтүү, кээ бир органдары жарым-жартылай болгон жандыктар болушу керек эле. Эволюционисттерөткөн учурда жашап өткөн деп ишенген мындай теориялыкжандыктарды «ортоңку звенолор (формалар)» деп аташат.

Эгер чындыгында мындай түрдөгү жандыктар өткөнучурларда жашаган болгондо, алардын сандары жана түрлөрүмиллиондогон, ал тургай миллиарддаган болушу керек эле. Жанамындай майып, кемчиликтүү жандыктардын калдыктарынынсөзсүз фоссилдери табылышы керек эле. Дарвин Түрлөрдүнкелип чыгышы китебинде муну мындайча түшүндүрөт:

98


Эгер теориям туура болсо, түрлөрдү бири-биринебайланыштырган сансыз көп ортоңку формалардын(звенолордун) түрлөрү сөзсүз жашаган болушу керек...Булардын жашап өткөндүгүнүн далилдери жалаң гана фоссилкалдыктары арасынан табылышы мүмкүн.10

Бирок бул сөздөрдү жазган Дарвин мындай ортоңкуформалардын фоссилдеринин эч табылбаганын да билчү. Мунунтеориясы үчүн чоң бир тупик экенин көрүп турган. Ошондуктан,Түрлөрдүн келип чыгышы китебинин «Теориянынкыйынчылыктары» (Difficulties on Theory) аттуу бөлүмүндөмындай деп жазган эле:

Эгер чындап эле түрлөр башка түрлөрдөн акырын өнүгүү мененкелип чыккан болсо, эмне үчүн сансыз ортоңку өткөөлзвенолорго учурабай жатабыз? Эмне үчүн табият бир хаосабалында эмес, толугу менен белгиленген жана орду ордунда?Сансыз ортоңку өткөөл звено болушу керек, бирок эмне үчүнжер бетинин сансыз көп катмарында көмүлүү таппайжатабыз... Эмне үчүн ар бир геологиялык түзүлүш жана ар биркатмар мындай звенолорго толо эмес? Геология жакшыдаражаландырылган бир процесс ортого чыгарбоодо жанабалким бул менин теорияма каршы айтыла турган эң чоң каршыпикир болот. (Charles Darwin, The Origin of Species, s. 172, 280)

Дарвиндин үзүлгөн үмүтүБирок 19-кылымдын ортосунан бери дүйнөнүн бардык

тарабында кемчиликтүү жандык фоссилдери изделгенинекарабастан, мындай ортоңку формалардын бир да фоссили табылаалбады. Жасалган казуулар жана изилдөөлөрдө табылгантабылгалар, эволюционисттердин үмүтүн үзүп, жандуулардынбир заматта, кемчиликсиз жана толук органдары менен пайдаболгонун көрсөттү.

99


Атактуу англиялык палеонтолог (фоссил илимпозу) Дерек В.Агер бир эволюционист болгонуна карабастан, бул чындыктымындайча мойунга алат:

Маселе мындай: Фоссил табылгаларын жакшылапизилдегенде, түрлөр же класстар деңгээлинде болсун,дайыма бир эле чындыкка жолугабыз; баскычтуу эволюцияжолу менен эмес, бир заматта жер бетинде пайда болгонгруппаларды көрөбүз.11

Башкача айтканда, фоссил табылгаларында бардык жандуутүрлөрү ортолорунда эч кандай өткөөл форма болбостон,кемчиликсиз абалдарында бир заматта пайда болушкан. БулДарвин жактаган көз-карашка толугу менен карама-каршы.Тагыраак айтканда, бул – жандуу түрлөрүнүн жаратылгандыгынкөрсөткөн абдан күчтүү бир далил. Себеби бир жандуу түрүнүнбашка бир түрдөн («атасынан») эч кандай эволюция болбостон,бир заматта жана кемчиликсиз бир абалда пайда болушунунжалгыз түшүндүрмөсү болуп «ал түрдүн жаратылган болушу»саналат. Бул чындык атактуу эволюционист биолог ДугласФутуйма тарабынан да кабыл алынат:

«Жаратылуу жана эволюция жашап жаткан жандуулардынкелип чыгышын түшүндүрүүнүн альтернативдүү эки жолу.Жандуулар дүйнөдө же толугу менен толук жанакемчиликсиз бир абалда пайда болушкан же мындай болгонэмес. Эгер мындай болгон эмес болсо, анда бир өзгөрүүпроцесси натыйжасында алардан мурда бар болгон кээ биржандуу түрлөрүнөн эволюциялашып, жаралган болушукерек. Бирок, эгер кемчиликсиз жана толук абалда пайдаболгон болсо, анда чексиз күч-кудурет ээси бир акылтарабынан жаратылган болушу керек.»12

100


Фоссилдер болсо жандуулардын жер бетинде кемчиликсизжана толук абалда пайда болгонун көрсөтүүдө. Башкачаайтканда, «түрлөрдүн келип чыгышы» - Дарвин ойлогондунтескерисинче, эволюция эмес, жаратылуу.

Адамдын эволюциясы жомогуЭволюция теориясынын жактоочулары эң көп сөз кылган тема

– адамдын жаралышы темасы. Бул жөнүндө дарвинисттербүгүнкү күндө жашаган адамды маймыл сыяктуу ар кандайжандыктардан келип чыккан деген гипотезаны жакташат. 4-5миллион жыл мурда башталды деп гипотеза кылынган бирпроцессте заманбап адам менен аталары арасында «ортоңкуформалар» жашаган деп айтылат. Чындыгында толугу мененойлоп табылган бул сценарийде төрт негизги «категория» саналат:

1- австралопитек2- хомо хабилис3- хомо эректус4- хомо сапиенсЭволюционисттер адамдардын сөз жүзүндөгү алгачкы

маймыл сымал атасын «түштүк маймылы» маанисине келген«австралопитек» деп аташат. Бул жандыктар чындыгында өлүпжок болгон бир маймыл түрү гана. Лорд Солли Зукерман жанапрофессор Чарльз Окснард сыяктуу Англия жана АКШдандүйнөгө таанымал эки анатомист тарабынан жасалган тереңизилдөөлөр бул жандыктардын жалаң гана өлүп жок болгон бирмаймыл түрүнө тиешелүү экендигин жана адамдарга эч кандайокшошпогондугун көрсөткөн.13

Эволюционисттер адам эволюциясынын кийинки баскычын«хомо», башкача айтканда, адам деген класска бөлүшөт. Көз-караш бойунча хомо сериясындагы жандыктар

101


австралопитектерден көбүрөөк өнүккөн. Эволюционисттер бултүрдүү жандыктарга тиешелүү фоссилдерди биринин артынанбирин тизип алышып, ойлоп табылган эволюция графигинжасашат. Бул график ойлоп табылган, себеби иш жүзүндө бул артүрдүү класстар арасында эволюциялык байланыш бар экендигиэч качан далилдене алган эмес. Эволюция теориясынын 20-кылымдагы эң маанилүү жактоочуларынын бири Эрнст Майр«Хомо сапиенске баруучу чынжыр – иш жүзүндө кайып (жок)»деп бул чындыкты кабыл алат.14

Эволюционисттер «австралопитек > хомо хабилис > хомоэректус > хомо сапиенс» деп катарга койууда бул түрлөрдүн арбиринин кийинкисинин атасы сыяктуу көрүнүш сүрөттөшөт.Чындыгында болсо палеонтологдордун акыркы табылгаларыавстралопитек, хомо хабилис жана хомо эректустун дүйнөнүн аркайсы аймактарында бир учурда жашаганын көрсөттү.15 Мындантышкары, хомо эректус классына тиешелүү адамдардын бирбөлүгү азыркы учурга чейин жашаган, хомо сапиенснеандерталец жана хомо сапиенс сапиенс (заманбап адам) мененбир эле чөйрөдө жанаша жашашкан.16

Бул болсо бул класстардын бири-биринин атасы деген көз-караштын туура эмес экендигин ачык далилдейт. Гарвардуниверситети палеонтологу Стефен Жай Гоулд өзү да бирэволюционист болгонуна карабастан, дарвинист теория такалганбул жарды (тупикти) мындайча түшүндүрөт:

«Эгер бири-бири менен бир убакта жашаган үч түрдүүхоминид (адам сымал) сүрөтү бар болгон болсо, анда биздинсанжыра дарагыбыз эмне болду? Булардын бири экинчисиненкелип чыкпагандыгы ачык. Мындан тышкары, бири экинчисименен салыштырылганда, эволюциялык бир өзгөрүүтенденциясын көрсөтпөөдө.»17

102


Кыскача айтканда, массалык маалымат каражаттарында жеокуу китептеринде орун алган ойлоп табылган бир топ «жарыммаймыл, жарым адам» жандыктардын сүрөттөрү аркылуу,башкача айтканда, пропаганда жолу менен гана сактоого аракеткылынган «адамдын эволюциясы» сценарийи – эч кандай илимийдалили, таянычы жок бир жомок гана.

Бул теманы көп жылдар бойу изилдеген, өзгөчө австралопитекфоссилдери жөнүндө 15 жыл изилдөө жасаган Англиянын эңатактуу жана урматтуу илимпоздорунун бири Лорд СоллиЗукерман, бир эволюционист болгонуна карабастан, маймылсымал жандыктардан адамга чейин улануучу чыныгы бир санжырадарагы жок экендиги жөнүндөгү жыйынтыкка барган.

Зукерман, мындан тышкары, кызыктуу бир «илимкөрсөткүчү» даярдаган. Илимий катары кабыл алган илимтармактарынан, илимден алыс деп кабыл алган илимтармактарына чейин бир катарга койгон. Зукермандын бултаблицасы бойунча, эң «илимий», башкача айтканда, такдалилдерге таянган илим тармактары – химия жана физика.Катарда булардан кийин биология илимдери, андан кийин коомдукилимдер келет. Бул катардын эң «илимден алыс» бөлүгүндөболсо, Зукермандын ойу бойунча, телепатия, алтынчы сезимсыяктуу «сезимден тышкаркы кабылдоо» түшүнүктөрү жанаошондой эле «адамдын эволюциясы» бар! Зукерман катардын булучун мындайча түшүндүрөт:

Объективдүү чындыктын чөйрөсүнөн чыгып, биологиялыкилим катары гипотеза кылынган бул чөйрөлөргө, башкачаайтканда, сезимден тышкаркы кабылдоо жана адамдынфоссил тарыхынын түшүндүрүлүшүнө киргенибизде,эволюция теориясына ишенген бир адам үчүн бардык нерсемүмкүн экендигин көрөбүз. Ал тургай, теорияларына чындап

103


ишенген бул адамдардын бири-бирине туура келбегенжоромолдорду да бир эле убакта кабыл алышы да мүмкүн.18

Мына «адамдын эволюциясы» жомогу да – теорияларынадалилсиз ишенген бир топ адамдардын тапкан кээ бир фоссилдердиөздөрү каалагандай божомолдоолорунан гана турат.

Дарвиндин формуласы!Буга чейин караган бардык илимий далилдер менен бирге,

ылайыктуу көрсөңүз, эволюционисттердин кандайчакүлкүмүштүү ишенимге ээ экендигин жаш балдар да түшүнөтурган ачык бир мисал менен көрсөтөлү.

Эволюция теориясы жандыктар кокусунан пайда болду дегенойду жактайт. Демек, бул көз-караш бойунча, жансыз жанаакылсыз атомдор биригип, алгач клетканы жаратышкан жанаандан кийин ошол эле атомдор кандайдыр бир жол менен башкажандыктарды жана адамды жаратышкан. Эми ойлонуп көрөлү:жандыктардын негизи болгон көмүртек, фосфор, азот, калийсыяктуу элементтерди бир жерге чогултканыбызда бир заттартобу пайда болот. Бул атомдордун тобу кандай процесстерденөткөрүлбөсүн, бир даана да жандык жарата албайт. Кааласаңызбир «эксперимент» да жасайлы жана эволюционисттер жактаган,бирок ачык үн менен айта албаган көз-карашын алардын атынан«Дарвин формуласы» деген ат менен анализдеп көрөлү:

Эволюционисттер көптөгөн, чоң идиштердин ичинежандыктардын түзүлүшүндө болгон фосфор, азот, көмүртек,кычкылтек, темир, магний сыяктуу элементтерден каалашынчасалышсын. Ал тургай нормалдуу шарттарда кездешпеген, бирокбул аралашма ичинде болсун деп каалаган заттарды да бул идишкесалышсын. Бул аралашманын ичине каалашынча амино-кислота,каалашынча (бир даанасынын кокусунан пайда болууыктымалдуулугу 1/10950 болгон) протеин кошушсун. Бул

104


аралашмаларга каалаган деңгээлде ысыктык жана нымдуулукберишсин. Буларды каалаган эң алдыңкы инструменттер мененаралаштырышсын. Идиштердин жанына дүйнөнүн алдыңкыилимпоздорун койушсун.

Бул адистер атадан балага, урпактан урпакка өткөрүп, алмак-салмак миллиарддаган, ал тургай триллиондогон жылдар бойуидиштердин башында туруп күтүшсүн. Бир жандык пайдаболушу үчүн кандай шарттар керек болгон болсо, каалагандайшарт түзүү эркин болсун. Бирок эмне гана кылышпасын, алидиштерден эч качан бир жандык чыгара алышпайт. Жирафтарды,арстандарды, аарыларды, булбулдарды, тоту куштарды, аттарды,дельфиндерди, гүлдөрдү, орхидеяларды, банандарды,апельсиндерди, алмаларды, курмаларды, помидорлорду,коондорду, дарбыздарды, жүзүмдөрдү, түркүн түстүүкөпөлөктөрдү жана ушулар сыяктуу миллиондогон жандыктүрүнүн эч бирин жарата алышпайт. Бул жерде саналган булжандыктардын бирөөсүн эмес, булардын жалгыз бир клеткасында пайда кыла алышпайт.

Кыскача айтканда, акылсыз атомдор бир жерге чогулуп,клетка жарата алышпайт. Кийин кайрадан бир чечим кабыл алып,бир клетканы экиге бөлүп, андан кийин кайра кайра чечим кабылалышып, электрондук микроскопту ойлоп тапкан, анан өзклеткасынын түзүлүшүн бул микроскоп жардамы мененизилдеген профессорлорду жарата алышпайт. Зат жалаң ганаАллахтын жогорку күч-кудурет менен жаратышы аркылуу ганажашоого ээ болот.

Мунун тескерисин жактаган эволюция теориясы болсо –акылга толугу менен туура келбеген бир жалган гана.Эволюционисттер жактаган көз-караштарды бир аз гана ойлонуу,жогоруда мисалда көрсөтүлгөндөй, бул чындыкты апачыккөрсөтөт.

105


Көз жана кулактагы технологияЭволюция теориясы эч качан түшүндүрө албаган башка бир

нерсе – көз жана кулактагы кабылдоонун жогорку сапаты.Көз менен байланыштуу темага өтүүдөн мурда «кантип

көрүп жатабыз?» суроосуна кыскача жооп берели. Бир заттанкелген нурлар көздөгү торчого тескери болуп түшөт. Бул нурларбул жердеги клеткалар тарабынан электрдик импульстарга(сигналдарга) айландырылат жана мээнин арка тарабындагыкөрүү борбору деп аталган кичинекей бир чекитке жетет. Булэлектрдик импульстар бир канча процесстен кийин мээдеги көрүүборборунда сүрөттөлүш катары кабылданат. Бул маалыматтардыалгандан кийин эми ойлонолу:

Мээ жарык өткөрбөйт. Башкача айтканда, мээнин ичикапкараңгы, жарык мээ жайгашкан жерге чейин кире албайт.Көрүү борбору деп аталган жер – капкараңгы, жарык эчжетпеген, балким эч биз көрбөгөндөй караңгы бир жер. Бирок, сизбул чымкый караңгылыкта нурдуу, түркүн-түстүү бирдүйнөнү көрүп жатасыз.

Болгондо да, бул көрүнүш ушунчалык даана жана сапаттууболгондуктан, 21-кылым технологиясы да бардыкмүмкүнчүлүктөргө карабастан мынчалык даана сүрөттөлүшкөжете алган жок. Мисалы, азыр окуп жаткан китебиңизди, китептикармаган колуңузду караңыз, андан соң башыңызды көтөрүп,айланаңызды караңыз. Азыр көрүп турган дааналык жанасапаттагы бул сүрөттөлүштү башка бир жерден көрдүңүзбү?Мынчалык сапаттуу сүрөттөлүштү сизге дүйнөнүн эң алдыңкыфирмасынын эң алдыңкы телевизор экраны да тартуулай албайт.100 жылдан бери миңдеген инженерлер мындай даанасүрөттөлүшкө жетүү үчүн аракет кылышууда. Бул үчүнзаводдор, ири ишканалар курулууда, изилдөөлөр жүргүзүлүүдө,

106


план жана проекттер жасалууда. Ошого карабастан, телевизорэкранын бир карап, колуңуздагы китепти карап салыштырыпкөрүңүз. Экөө арасында сүрөттөлүштүн дааналыгы жанасапаты арасында чоң бир айырма байкайсыз. Болгондо да,телевизор экраны сизге эки өлчөмдүү бир сүрөттөлүштартуулайт, сиз болсо үч өлчөмдүү, тереңдиги бар бирсүрөттөлүштү көрүп жатасыз.

Көп жылдар бойу он миңдеген инженер үч өлчөмдүүтелевизор жасоого, көздүн көрүү сапатындай сапатка жетүүгөаракет кылышууда. Ооба, үч өлчөмдүү бир телевизор жасайалышты, бирок аны көз айнексиз үч өлчөмдүү кылып көрүүгөмүмкүн эмес, ошондой эле бул үч өлчөм – жасалма. Арка тарабыбозомук, алдыңкы тарабы болсо кагаздан жасалган декорациясыяктуу көрүнөт. Эч качан көз көргөн сыяктуу даана жанасапаттуу бир сүрөттөлүш жаралбайт. Камерада да, телевизордода сөзсүз сүрөттөлүштө сапат, дааналык төмөндөшү болот.

Эволюционисттер ушундай сапаттуу жана даанасүрөттөлүштү жараткан механизм кокусунан жаралды дегенойду жакташат. Азыр бирөө сизге бөлмөңүздөгү телевизоркокусунан пайда болду, атомдор чогулду жана бул сүрөттөлүшпайда кылган инструментти (телевизорду) пайда кылды десе сизэмне деп ойлойсуз? Миңдеген адам чогулуп жасай албаган нерсениатомдор кантип жасашсын?

Көз көргөн сапаттан алда канча төмөн болгон бирсүрөттөлүштү пайда кылган нерсе кокусунан пайда болбосо, көзжана көз көргөн сүрөттөлүштүн да кокусунан пайда болоалбашы айдан ачык. Ушул эле абал кулакка да тиешелүү. Тышкыкулак айланадагы үндөрдү кулак лакатору жардамы менентоптоп, ортоңку кулакка берет; ортоңку кулак үн толкундарынкүчөтүп, ички кулакка өткөрүп берет; ички кулак бултолкундарды электрдик импульстарга айландырып, мээге

107


жөнөтөт. Көрүү процессинде болгон сыяктуу угуу процесси дамээдеги угуу борборунда ишке ашат.

Көздөгү абал кулакка да тиешелүү, башкача айтканда, мээжарык өткөрбөгөн сыяктуу, үн да өткөрбөйт. Ошондуктан, сырттарап канчалык ызы-чуу болсо да, мээнин ичи толугу мененжымжырттыкта. Ошого карабастан, эң даана үндөр мээдекабылданат. Үн өткөрбөгөн мээңизде бир оркестрдинсимфонияларын угасыз, көчө толо адамдардын бардык ызы-чуусун угасыз. Бирок ошол учурда атайын бир прибор мененмээңиздин ичиндеги үн өлчөнсө, ал жерде толук жымжырттыкөкүм сүрүп жаткандыгы байкалат.

Жогорку сапаттуу сүрөттөлүштү алуу үчүн аракеткылынган сыяктуу, үн үчүн да ондогон жылдар бойу ушундайаракеттер жасалууда. Үн жаздыруу аппараттары, музыкалыкборборлор, көптөгөн электрондук аппараттар, үндү кабылдаганмузыка системалары–бул аракеттердин кээ бир жыйынтыктары.Бирок болгон технология, бул технологияда иштеген миңдегенинженер жана адиске карабастан, кулак пайда кылган даана жанасапаттагы бир үнгө жете алынган эмес. Музыкалык аппаратөндүргөн эң ири фирма тарабынан өндүрүлгөн эң сапаттуумузыкалык борборду элестетип көрүңүз. Үн жаздырганда, сөзсүзүндүн бир бөлүгү жоголот же бир аз болсо да шум пайда болотже музыкалык борборду жандырганда, музыка баштала электе элебир шум угасыз. Бирок адам денесиндеги технологиянын продуктуболгон үндөр абдан даана жана кемчиликсиз. Адамдын кулагымузыкалык борбордогу сыяктуу шум жаратпайт, үн кандай болсоошондой угат. Бул абал адам жаралгандан бери уланып кележатат.

Бүгүнкү күнгө чейин адам баласы жасаган эч кайсысүрөттөлүш жана үн аппараты көз жана кулак сыяктуу сапатжана ийгиликтеги бир кабылдоочу боло алган жок.

108


Ошондой эле, көрүү жана угуу процессинде, булардансырткары, абдан чоң дагы бир чындык бар.

Мээнин ичинде көргөн жана уккан аң-сезимкимге тиешелүү?Мээнин ичинде, түркүн түстүү дүйнөнү караган,

симфонияларды, чымчыктардын сайраганын уккан, гүлдүжыттаган ким?

Адамдын көздөрүнөн, кулактарынан, мурдунан келгенимпульстар электрдик сигнал катары мээге барат. Биология,физиология же биохимия китептеринде бул сүрөттөлүштүнмээде кантип пайда болоору жөнүндө көптөгөн тереңмаалыматтар окуй аласыз. Бирок бул тема жөнүндөгү эңмаанилүү чындыкты эч жерден көрбөйсүз: мээде бул электрдиксигналдарды сүрөттөлүш, үн, жыт жана сезүү катарыкабылдаган ким?

Мээнин ичинде көзгө, кулакка, мурунга муктаж болбостонбардык бул нерселерди кабылдаган бир аң-сезим бар. Бул аң-сезимкимге тиешелүү?

Албетте, бул аң-сезим – мээни түзгөн нервдер, май катмарыжана нерв клеткаларына тиешелүү эмес. Мына ушул себептенулам, бардык нерсе заттан гана турат деген дарвинист-материалисттер бул суроолордун эч бирине жооп бере алышпайт.Себеби, бул аң-сезим – Аллах жараткан рух. Рух сүрөттөлүштүкөрүү үчүн көзгө, үндү угуу үчүн кулакка муктаж эмес. Алтургай, ойлонуу үчүн мээге муктаж эмес.

Бул ачык жана илимий чындыкты окуган ар бир адам мээичиндеги бир канча см3дук, капкараңгы жерге бардык ааламды үчөлчөмдүү, түркүн түстүү, көлөкөлүү жана жарык нурлуукылып батырып койгон улуу Аллахты ойлонуп, Андан коркуп,Ага корголошу зарыл.

109


Материалисттик ишеним (дин)Буга чейин карагандарыбыз эволюция теориясынын илимий

табылгаларга ачык карама-каршы келген бир көз-карашэкендигин көрсөттү. Теориянын жашоонун келип чыгышыжөнүндөгү ойу илимге эч туура келбейт, теория жактаганэволюция механизмдеринин эч кандай эволюциялык күчү жокжана фоссилдер теория муктаж болгон ортоңку формалардын эчкачан жашабаганын көрсөтүүдө. Бул учурда, албетте, эволюциятеориясы илимге туура келбеген бир пикир катары тарыхкакалтырылышы керек. Тарыхта да «дүйнө борбордуу аалам»модели сыяктуу көптөгөн пикирлер илимден чыгарылыпсалынган. Бирок эволюция теориясы илим катары сакталыпкалууга аракет кылынууда. Ал тургай кээ бир адамдар теориягасын-пикирлерди «илимге кол салуу» катары көрсөтүүгө аракеткылышууда. Эмнеге мындай?..

Бул абалдын себеби – эволюция теориясынын кээ бирчөйрөлөр үчүн андан эч баш тартыла албай турган догма биришеним болушунда. Бул чөйрөлөр материалисттик философиягаэч кандай далилсиз байланып алышкан жана дарвинизмди болсожападан жалгыз материалисттик көз-караш катары жакташууда.

Кээде муну ачык-ачык мойнуна да алышат. Гарвардуниверситетинен атактуу бир генетикчи жана ошол эле учурдаалдыңкы бир эволюционист болгон Ричард Левонтин «алгачматериалист, андан соң илимпоз» экенин мындайча мойнуна алат:

Биздин материализмге бир ишенимибиз бар, априори(мурдатан (далилсиз) кабыл алынган, туура деп гипотезакылынган) бир ишеним бул. Бизди дүйнөгө материалисттиктүшүндүрмө жасоого зордогон нерсе – илимдин ыкмаларыжана эрежелери эмес. Тескерисинче, материализмге болгон

110


«априори» байланганыбыз себептүү, дүйнөгөматериалисттик түшүндүрмө алып келген изилдөөыкмаларын жана түшүнүктөрүн чыгарабыз. Материализмабсолюттук туура болгондон кийин, Илахи биртүшүндүрүүнүн ортого чыгышына жол бере албайбыз.19

Бул сөздөр – дарвинизмдин материалисттик философиягабайлануу (көз-каранды болуу) үчүн жашатылган бир догмаэкендигинин ачык баяны. Бул догма заттан башка эч кандайжандык жок деп гипотеза жасайт. Ошондуктан, жансыз, аң-сезимсиз, акылсыз зат жашоону жаратты деп ишенет.Миллиондогон ар түрдүү жандыктарды, мисалы чымчыктар,балыктар, жирафтар, кабыландар, курт-кумурскалар, дарактар,гүлдөр жана адамдарды заттардын өз-ара реакциялары аркылуу,башкача айтканда, жааган жамгыр, чагылган аркылуу жансыззаттар ичинен жаралып калды деп кабыл алат. Чындыгында болсобул акылга да, илимге да сыйбайт. Бирок дарвинисттер өз сөздөрүменен айтканда «Илахи бир (Кудай жаратты деген)түшүндүрмөнүн ортого чыкпашы» үчүн мындай нерсенижактоону улантышууда.

Жандуулардын келип чыгышына материалисттик көз-карашменен карабаган адамдар болсо төмөнкү ачык чындыктыкөрүшөт: бардык жандыктар – жогорку бир күч-кудурет, илимжана акыл ээси болгон бир Жаратуучунун чыгармалары.Жаратуучу – бардык ааламды жоктон бар кылып жараткан, эңкемчиликсиз абалда жасаган жана бардык жандыктарды жаратып,келбет берген Аллах.

111


Эволюция теориясы дүйнө тарыхынынэң таасирдүү сыйкырыБул жерде муну да айта кетүү керек: алдын-ала сын-

пикирсиз, эч кандай идеологиянын таасири астында калбастан,жалаң гана акылын жана логикасын колдонгон ар бир адам илимжана маданияттан алыс коомдордун негизсиз ишенимдеринэлестеткен эволюция теориясынын ишенүүгө мүмкүн эмес биркөз-караш экендигин оңой эле түшүнөт.

Жогоруда да айтылгандай, эволюция теориясына ишенгендерчоң бир идиштин ичине көптөгөн атомду, молекуланы, жансыззаттарды толтуруп койсо, булардын аралашмасынан убакытөтүшү менен ойлонгон, акыл жүгүрткөн, ачылыштар жасаганпрофессорлор, университет студенттери, Эйнштейн, Хабблсыяктуу илимпоздор, Франк Синатра, Шарлтон Хестон сыяктууискусство адамдары, ошондой эле лимон дарактары, гүлдөр,жаныбарлар чыгат деп ишенишүүдө. Болгондо да мындай акылгасыйбас пикирге ишенгендер – илимпоздор, профессорлор,илимдүү адамдар болууда. Ошол себептен, эволюция теориясыүчүн «дүйнө тарыхынын – эң чоң жана эң таасирдүү сыйкыры»сөзүн колдонуу туура болот. Себеби дүйнө тарыхындаадамдардын мынчалык акылын башынан алган, акыл жана логикаменен ойлонууларына тоскоолдук кылган, көздөрүнүн алдынабир перде сыяктуу тосмо тартып, алардын айдан ачыкчындыктарды көрүүлөрүнө тоскоол болгон башка ишеним жекөз-караш жок. Бул эски египеттиктердин күн кудайы Рага,африкалык кээ бир уруулардын тотемдерге, Саба калкынын күнгөсыйынуусунан, Аз. Ибрахимдин коомунун колдору менен жасапалган идолдорго, Аз. Мусанын коомунун өздөрү алтындан жасаганмузоого сыйынуусунан бир топ коркунучтуу (рисктүү) жанаакылга сыйбас бир сокурдук. Чындыгында бул абал – Аллах

112


Куранда ишарат кылган акылсыздык. Аллах кээ бир адамдардынаңдап-түшүнүүлөрүнүн жабылып калаарын жана чындыктардыкөрүүгө алсыз болуп калаарын көптөгөн аятында билдирген. Булаяттардын кээ бирлери төмөнкүдөй:Шек жок, чындыктан баш тарткандарды эскертсең да,эскертпесең да алар үчүн айырмасы жок; (алар)ишенишпейт. Аллах алардын жүрөктөрүн жанакулактарын мөөрлөгөн; көздөрүнүн үстүндө перделербар. Жана чоң азап – аларга. (Бакара Сүрөсү, 6-7)… Жүрөктөрү бар, бирок аны менен аңдап-түшүнүшпөйт, көздөрү бар, бирок аны мененкөрүшпөйт, кулактары бар, бирок аны менен угушпайт.Алар – айбандар сыяктуу, ал тургай андан да төмөн. Далушулар – капылет калгандар.» (Араф Сүрөсү, 179)Аллах башка аятында болсо бул адамдардын укмуштар

(можизалар) көрсө да ишенбей турган деңгээлде сыйкырланыпкалгандыктарын мындайча билдирет:Алардын үстүнө асмандан бир эшик ачсак, ал жерденжогору көтөрүлсөлөр да, сөзсүз «Көздөрүбүзайландырылып койулду, балким биз сыйкырланган биркоомбуз» деп айтышат. (Хижр Сүрөсү, 14-15)Мынчалык көп адамдарга бул сыйкырдын таасир этиши,

адамдардын чындыктардан мынчалык алыс кармалышы жана 150жыл бул сыйкырдын бузулбашы болсо - сөздөр менентүшүндүрүүгө мүмкүн болбой турган деңгээлде таң калаарлыкбир абал. Себеби, бир же бир канча адамдын ишке ашышымүмкүн эмес сценарийлерге, акылга жана логикага сыйбаганнерселерге толгон пикирлерге ишенишин түшүнүүгө болот.Бирок дүйнөнүн төрт бурчундагы адамдардын акылсыз жанажансыз атомдордун кокусунан бир чечим кабыл алышып,

113


чогулушуп, укмуштай уюштуруу, дисциплина, акыл жана аң-сезим көрсөтүп, кемчиликсиз бир система менен иштегенааламды, жандуулар үчүн ыңгайлуу болгон ар кандайөзгөчөлүккө ээ болгон жер планетасын жана сансыз көпкомплекстүү системалар менен камсыз кылынган жандыктардыжараткандыгына ишенишинин – «сыйкырдан» (гипноздон) башкабир түшүндүрмөсү жок.

Аллах Куранда баш тартуучу философиянын жактоочусуболгон кээ бир адамдардын кээ бир сыйкырлар аркылуу адамдаргатаасир бергендигин Аз.Муса жана Фираун арасында болгон бирокуя аркылуу бизге билдирет. Аз.Муса Фираунга (Фараонго)чындык, акыйкат динди түшүндүргөндө, Фираун Аз.Мусагаөзүнүн «илимдүү сыйкырчылары» менен адамдар топтолгон биржерде жолугуусун айтат. Аз.Муса сыйкырчылар мененжолугушканда, сыйкырчыларга алгач «таланттарын»көрсөтүшүн буйрук кылат. Бул окуяны баяндаган аяттар мындай:

(Муса:) «Силер таштагыла» деди. (Асаларын) таштаарыменен, адамдардын көздөрүн сыйкырлап жиберишти,аларды коркутушту жана (ортого) чоң бир сыйкыр алыпкелген болушту. (Араф Сүрөсү, 116)Байкалгандай, Фираундун сыйкырчылары жасаган «калптары»

менен, Аз.Муса жана ага ишенгендерден башка, адамдардынбаарын сыйкырлай алышкан. Бирок алардын таштаганнерселерине каршы Аз.Муса ортого койгон далил алардын булсыйкырын, аяттагы баян менен «ойлоп тапкандарын жуткан»,башкача айтканда таасирсиз кылган:Биз Мусага: «Асаңды ташта» деп вахий кылдык. (Алташтап жибергенде) бир карашты, ал бардык ойлоптапкан нерселерин топтоп жутууда. Ушундайча чындыкөз ордун тапты, алардын бардык кылып жаткандары

114


жараксыз болду. Ал жерде жеңилишти жанабасмырланып тескери бурулушту. (Араф Сүрөсү, 117-119)Аятта да билдирилгендей, мурда адамдарды сыйкырлоо менен

аларга таасир берген бул адамдар кылган нерселердин биралдамчылык экендиги билинээри менен бул адамдар уят болуп,басмырланышкан. Бүгүнкү күндө да бир сыйкырдын таасирименен калп илимий көрүнгөн акылга такыр сыйбас жалгандаргаишенген жана буларды жактоого жашоосун арнагандар эгер булойлорунан (дарвинизмден) баш тартышпаса, чындыктар толугуменен ачыкка чыкканда жана «бул сыйкыр бузулганда», катуу уятболушат. Алсак, дээрлик 60 жашына чейин эволюцияны жактаганжана атесит бир философ болгон, бирок кийин чындыктардыкөргөн Малкольм Муггеридж эволюция теориясынын жакынкыкелечекте кабыла турган абалын мындайча сүрөттөйт:

«Мен өзүм эволюция теориясынын, өзгөчө жайылгантармактарында, келечектин тарых китептеринде эң чоңанекдот темаларынын бири болооруна толук ишендим.Келечек урпактар мынчалык чирик жана белгисиз биргипотезанын таң калаарлык абалда кабыл алынганын таңкалуу менен тосушат.»20

Бул келечек алыста эмес, тескерисинче, абдан жакын биркелечекте адамдар «кокустуктардын» илах (кудай) боло албашынтүшүнүшөт жана эволюция теориясы дүйнө тарыхынын эң чоңкалпы жана эң күчтүү сыйкыры деп аталып калат. Бул күчтүүсыйкырдан (гипноздон) дүйнөнүн төрт бурчунда адамдар абданбат кутула башташты. Эволюция калпынын сырын үйрөнгөнкөптөгөн адамдар бул калпка кантип ишенгенин таң калуу мененойлонушууда.

115


Айтышты: «Сен – Улуксуң, бизгеүйрөткөнүңдөн башка биздин эч

кандай илимибиз жок.Чындыгында, Сен – бардык

нерсени билүүчү, өкүм жана хикмат(терең акыл) ээсисиң.»

(Бакара Сүрөсү, 32)

116


ДИПНОТТОР1- Sidney Fox, Klaus Dose, Molecular Evolution and The Origin of Life, New

York: Marcel Dekker, 1977, s. 22- Alexander I. Oparin, Origin of Life, (1936) New York, Dover Publications,

1953 (Reprint), s.1963- New Evidence on Evolution of Early Atmosphere and Life, Bulletin of the

American Meteorological Society, cilt 74, Kasım 1982, s. 1328-1330.4- Stanley Miller, Molecular Evolution of Life: Current Status of the Prebiotic

Synthesis of Small Molecules, 1986, s. 75- Jeffrey Bada, Earth, Şubat 1998, s. 406- Leslie E. Orgel, "The Origin of Life on Earth", Scientific American, cilt 271,

Ekim 1994, s. 787- Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition,

Harvard University Press, 1964, s. 1898-Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition,

Harvard University Press, 1964, s. 1899- B. G. Ranganathan, Origins?, Pennsylvania: The Banner Of Truth Trust, 198810- Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition,

Harvard University Press, 1964, s. 17911- Derek A. Ager, "The Nature of the Fossil Record", Proceedings of the British

Geological Association, cilt 87, 1976, s. 13312- Douglas J. Futuyma, Science on Trial, New York: Pantheon Books, 1983. s.

19713- Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New York: Toplinger

Publications, 1970, ss. 75-94; Charles E. Oxnard, "The Place of Australopithecines inHuman Evolution: Grounds for Doubt", Nature, cilt 258, s. 389

14- J. Rennie, "Darwin's Current Bulldog: Ernst Mayr", Scientific American,Aralı k 1992

15- Alan Walker, Science, cilt 207, 1980, s. 1103; A. J. Kelso, PhysicalAntropology, 1. baskı , New York: J. B. Lipincott Co., 1970, s. 221; M. D. Leakey,Olduvai Gorge, cilt 3, Cambridge: Cambridge University Press, 1971, s. 272

16 - Time, Kasım 199617- S. J. Gould, Natural History, cilt 85, 1976, s. 3018- Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New York: Toplinger

Publications, 1970, s. 1919- Richard Lewontin, "The Demon-Haunted World", The New York Review of

Books, 9 Ocak, 1997, s. 2820-Malcolm Muggeridge, The End of Christendom, Grand Rapids: Eerdmans,

1980, s. 43

117
