3 3

Book Record

School:

District:

Division:

Region:

Date received by school:

Issued to (Name of Pupil)

Date Issued Condition Date

Returned Condition

To the Teacher Write the pupil’s name clearly under the column “Issued to.” Use the following letters in recording the condition of the book:

A. (New Book)

B. (Used Book in Good Condition)

C. (Used Book in Fair Condition)

D. (Used Book in Poor Condition)

Encourage and assist the pupil in repairing damaged textbooks.

Let’s Explore Science forDaily Use 3 Learner’s Material First Edition, 2014 ISBN: 978-971-0468-21-8 Republic Act 8293, section 176 states that: No copyright shall subsist in any work of the Government of the Philippines. However, prior approval of the government agency or office wherein the work is created shall be necessary for exploitation of such work for profit. Such agency or office may, among other things, impose as a condition the payment of royalties.

Borrowed materials (i.e., songs, stories, poems, pictures, photos, brand names, trademarks, etc.) included in this book are owned by their respective copyright holders. Every effort has been exerted to locate and seek permission to use these materials from their respective copyright owners. The publisher and authors do not represent nor claim ownership over them.

Published by the Department of Education Secretary: Br. Armin A. Luistro FSC Undersecretary: Dina S. Ocampo, Ph.D.

For inquiries or feedback, please write or call:

DepEd-Bureau of Elementary Education Curriculum Development Division

2nd Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex (ULTRA)

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

ISBN: 978-971-0468-21-8

Annadam ti Librom

Aramiden:

1. Bungonen ti libro ti plastic wenno manila paper. Mabalin met nga usaren ti daan a pagiwarnak wenno magasin.

2. Siguraduen a nadalus ti ima no iggaman wenno luktan ti panid.

3. No agusar ti kabarbaro a libro, ilukat a nakadisso iti lamisaan. Saggaysa nga ukraden dagiti panid. Annadan ti akkub ti libro babaen ti panangitalmeg iti apagapaman ti ungto dagiti panid no ukraden dagitoy.

4. Agusar ti pidaso ti papel wenno kardbord a kas bookmark.

5. I-tape a dagus ti napigis a panid. 6. Annadan ti libro no iyawat daytoy ti sabali a tao. 7. Ikabil a kanayon ti libro iti nadalus ken namaga a

lugar. 8. Ipakaamo a dagus iti manursuro no mapukaw ti

libro. Saan nga Aramiden:

1. Saan a kupinen dagiti panid ti libro. 2. Saan a suratan ti akkub wenno dagiti panidna. 3. Saan a gettengen dagiti ladawan a makita iti libro. 4. Saan a pigisen wenno isina ti aniaman a panid. 5. Saan a panawan a nakaukrad wenno nakapakleb

no saan nga us-usaren. 6. Saan nga agusar ti lapis, ballpen, wenno napuskol a

banag a kas bookmark. 7. Saan nga ipilit nga iseksek ti libro iti napunno ti

nagyanna a bag. 8. Saan nga usaren daytoy a pagabbong ti ulo no

agtudo. 9. Saan a tugawan daytoy.

PAKAUNA

Patpatgenmi nga Agad-adal: Daytoy a Learner’s Material a para iti Grade 3 ket nasurat a para kenka a kas sungbat iti kangrunaan a wayat ti K to12 Basic Education Program nga isu ti panangisagana kadagiti agad-adal nga agbalin a produktibo, nalaing, ken responsable a scientists iti pagilian.

Nabingay daytoy iti uppat a Yunit nga addaan ti drowing a mangiladladawan ti tunggal maysa kadagitoy. Ti tunggal Yunit ket bukbuklen dagiti Kapitulo a bukbuklen met dagiti Aramiden a naiyannatup iti Teacher’s Guide.

Iti daytoy a Learner’s Material, maikkan ti kangrunaan

nga imatang dagitii sumaganad: panagadal tapno dumur-as, nalaing a panagpaliiw babaen ti panageksperimento, panangammo a nalaing ti maipapan ti matter, senses, bambanag nga addaan ken awanan biag, ken panangdiskubre ti maipapan iti aglawlawmo, panagbalbaliw ti klima/panawen, earth ken tangatang.

Dagiti Mannurat/Conceptualizers

1

ACKNOWLEDGEMENT Recognition is given to the following supervisors,

administrators, teachers, BEE Staff and experts in Science for their enthusiastic commitment in the development, revision and finalization of the teaching guides and learning materials for Grade 3 under K to 12 Basic Education Program.

Arthur DC. Sacatropes Dr. Luz E. Osmena Education Prog. Supervisor Education Prog. Supervisor Region III Region IV-A Michelle G. Hatid-Guadamor, Ph.D. Aiisa C. Corpuz Education Program Supervisor Science Coordinator Division Office, Sorsogon Prov. Division of Tarlac City Region V Region III

Jennifer M. Rojo Jennifer A. Tinaja Master Teacher II MasterTeacher I Neogen Elementary School Nueve de Febrero E.S. Districtof Tagaytay City Mandaluyong City

Job S. Zape (Ret.) John Fitzgerald Secondes Education Program Supervisor Master Teacher I Division Office, Mandaluyong City Don Felix Serra Nat’l. Hi-sch

San Jaoquin, Iloilo Province

Leni S. Solutan Neolita S. Sarabia Master Teacher Principal II Sta. Barbara Elementary School STRIVE Coordinator Division of Iloilo Province Division of Tagbilaran City

Contextualizers: Grace Donata S. Abugan Edna Ramirez Principal I Principal 1 Division of Cagayan, RO2 Pangasinan 1, RO1

2

Dinah C. Bonao Education Program Supervisors

DepEd Regional Office 1

Language Reviewers Purificacion Garcia-Delima Francisca S. Nicolas Commisioner Professor Komisyon ng Wikang Filipino Mariano Marcos

State University

Romeo C. Ordoňez Master Teacher II/Illustrator

Divisoria E.S. Mexico South District Division of Pampanga

Susana D. Mota

Jemmalyn N. Malabanan Encoders

Trinidad M. Lagarto

Senior Education Program Specialist, Anchorperson Curriculum Development Division

Bureau of Elementary Education

Appreciation is extended to the following consultants/reviewers for their untiring efforts in sharing their expertise:

Evelyn L. Josue May R. Chavez

Science Educ. Specialist IV (Ret.) Science Educ. Specialist I UP-NISMED UP-NISMED Diliman, Quezon City Diliman, Quezon City

Pia Campo Science Education Specialist I

UP-NISMED Diliman, Quezon City

Marilette R. Almayda

Director III

3

Bureau of Elementary Education

Marilyn D. Dimaano Director IV

Bureau of Elementary Education

4

LINAONNA Panid

Title Page i Book Record for the Teacher ii Copyright Page iii Annadam ti Librom iv Pakauna v Acknowledgement vi

YUNIT I: Matter Overview

Kapitulo 1 – Solids Leksion 1 – Pakailasinan dagiti solids Leksion 2 – Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Marisda Leksion 3 – Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Sukogda Leksion 4 – Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Kadakkelda Leksion 5 – Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Linabagda

(texure) Kapitulo 2 – Liquids Leksion 1 – Pakailasinan dagiti Liquids Leksion 2 – Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti Panagayusda Leksion 3 – Panangiladawan no Kasano a Tuladen dagiti Liquids ti

Sukog ti Container a Pakaikabilanda Leksion 4 – Panangiladawan no Kasano a Masaknapan ti Liquids ti

Space Leksion 5 – Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti Ramanda Leksion 6 – Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti Angotda

Kapitulo 3 – Gases Leksion 1 – Panangiladawan a dagiti Gases ket Surotenda ti Sukog ti Container a Pakaikabilanda

5

Leksion 2 – Panangiladawan a dagiti Gases ket Makasaknapda ti Space

Leksion 3 – Panangiladawan a dagiti Gases ket Awan ti Angot ken Ramanda

Kapitulo 4 – Umno a Panangiggem kadagiti Solids, Liquids, ken Gases Leksion 1 – Kadawyan a Solids, Liquids, ken Gases a Masarakan iti

Pagtaengan ken Pagadalan Leksion 2 – Madi nga Epekto dagiti Kadawyan a Bambanag a

Masarakan iti Pagtaengan Leksion 3 – Panagannad iti Panangiggem kadagiti Bambanag a

Makadangran Kapitulo 5 – Panagbalbaliw dagiti Bambanag Leksion 1 – Panangrukod ti Temperatura dagiti Bambanag Leksion 2 – Panagbalbaliw ti Bambanag a Maapektaran ti

Temperatura

YUNIT 2: Bambanag nga Addaan ti Biag ken ti Aglawlawda

Kapitulo 1 - Sense Organs Leksion 1 – Mata Leksion 2 – Lapayag Leksion 3 – Agong Leksion 4 – Dila Leksion 5 – Kudil Kapitulo 2 – Dagiti Ayup Leksion 1 – Panangbigbig kadagiti Ayup Leksion 2 – Dagiti Paset ti Bagi dagiti ayup Leksion 3 – Pananggrupo kadagiti Ayup baben kadagiti Paset ti

Bagida ken ti Usar Dagitoy Leksion 4 – Kinapateg dagiti Ayup kadagiti Tattao Leksion 5 – Dagiti Umno a Wagas ti Panagaywan kadagiti Ayup

6

Kapitulo 3 – Mulmula Leksion 1 – Panangbigbig kadagiti Mulmula ken Dagiti Pasetda Leksion 2 – Agpapada ken Agduduma a Mulmula Leksion 3 – Usar dagiti Nadumaduma a Paset dagiti Mulmula Leksion 4 – Bambanag a Maited ti Mulmula Leksion 5 – Dagiti umno a Wagas a Panangtaripato kadagiti Mulmula Leksion 6 – Pakailasinan kadagiti Bambanag nga Addaan Biag ken

Awanan Biag Leksion 6 – Panangidilig kadagiti Bambanag nga Addaan Biag ken

Awanan Biag Kapitulo 4 – Puli, Tawid ken Paggigidiatan Leksion 1 – Panagpaadu dagiti Ayup ken dagiti Matawidd a Kababalin Leksion 2 – Panagpaadu dagiti Tattaken dagiti Matawidda a Kababalin Leksion 3 – Panagpaadu dagiti Mulmula Kapitulo 5 – Ecosystem Leksion 1 – Kangrunaaan a Kasapulan dagiti Tattao, Ayup, ken Mulmula Leksion 2 – Dagiti Bambanag a Kasapulantayo Manipud iti Aglawlaw Leksion 3 – Panangin-inut ken Panangaywan iti Aglawlaw

YUNIT 3: Puersa, Gunay ken Enerhia Kapitulo 1 – Aggunggunay a Bambanag Leksion 1 – Panangiladawan ti Posision ti Maysa a Banag Basar iti Maysa Met Laeng a Banag Leksion 2 – Panangiladawan ti Lugar dagiti Bambanag Kalpasan a Nagunay Leksion 3 – Nadumaduma a Wagas ti Pananggunay ti Bambanag Kapitulo 2 – Lawag ken Pudot Leksion 1 – Dagiti Paggapuan ti Lawag

7

Kapitulo 3 – Uni Leksion 1 – Paggapuan ti Uni Kapitulo 4 – Kuriente Leksion 1 – Paggapuan ti Kuriente YUNIT 4: Earth ken Space Kapitulo 1- Aglawlaw Leksion 1 – Bambanag iti Aglawlaw Kapitulo 2 – Panawen Leksion 1 – Kita ti Panawen Kapitulo 3 – Bambanag iti Tangatang Leksion 1 – Bambanag a Makita iti Tangatang

8

YUNIT 1: Matter

9

Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti pakailasinan dagiti solids babaen ti maris, sukog, kadakkel ken linabag. Addaan dagiti solids ti kabukbukodan a pakailasinan a mangipakpakita no kasanoda nga agpapada wenno agduduma.

Leksion 1: Pakailasinan dagiti Solids Aramiden 1: Ania dagiti pakailasinan dagiti solids? Panggep 1. Mailadawan dagiti nadumaduma a bambanag iti hardin ti pagadalan. 2. Magrupo dagiti bambanag babaen kadagiti pakailasinanda. Aramaten Nadumaduma a bambanag a makita iti hardin ti pagadalan Addang 1. Agpasiar iti hardin ti pagadalan. Agurnong ti nadumaduma a solids. 2. Mangilista ti 10 a solids a naurnongmo. 3. Iladawan dagiti solids babaen kadagiti pakailasinanda. 4. Isurat ti nagan dagiti solids a naurnongmo iti umno a batog iti tsart.

Kapitulo 1: Solids

10

bassit dakkel naker-sang

nalinis timbukel kuadrado nangisit puraw

Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:

1. Kasano ti panangiladawanmo kadagiti solids? 2. Ania dagiti pakailasinanda?

Tarabay a Saludsod Ania pay dagiti pakailasinan ti matter?

Leksion 2: Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Marisda

Aramiden 1: Kasanom a mailadawan dagiti solids babaen ti marisda? Panggep Iladawan dagiti solids babaen ti marisda. Aramaten Ladawan wenno pudpudno a naluom a papaya, naata a papaya, naluom a mangga, naata a mangga, naata a kamatis, naluom a kamatis, tarong ken uging, Addang 1. Matmatan dagiti ladawan ti nadumaduma a solids. 2. Isurat ti maris ti solid iti tsart.

Solids

naluom a mangga

Maris

11

naata a kamatis naluom a kamatis

naata a papaya naluom a papaya

sandia

Tarong

12

Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:

1. Kasano ti panangiladawanmo kadagiti bambanag? 2. Adda kadi nalawag a maris dagiti solids? 3. Ania dagiti marisda?

Tarabay a Saludsod Adda kadi nalawag a maris dagiti solids? Leksion 3: Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti

Sukogda Aramiden 1: Nasukog a Solids Panggep

Mabigbig dagiti solids babaen ti sukogda. Aramaten Bola, pagburar, kalamansi, pinggan, bayyabas, kuaderno, triangle (instrumento a para musika) Addang 1. Mangala ti innem a bambanag manipud iti kahon. 2. Bigbigen ti sukog dagiti bambanag. 3. Isurat ti nagan ti tunggal banag iti batog ti umno a sukogna.

Uging

13

Nagtimbukel Rektanggulo Trianggulo

Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod: 1. Kasano ti panangbigbigmo kadagiti solids babaen ti sukogda? 2. Ania dagiti nakitam a nadumaduma a sukog ti solid? Tarabay a Saludsod Adda kadi nalawag a sukog ti solid? Leksion 4: Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti

Kadakkelda Aramiden 1: Panangbigbig kadagiti Solids babaen ti kadakkelda Panggep 1. Mabigbig dagiti solids babaen ti nalawag a kadakkelda. 2. Marukod dagiti solids babaen ti ruler. Aramaten Bag nga adda kargana a solid, ruler Addang 1. Mangala ti solid manipud iti bag-yo. 2. Bigbigen dagiti solids babaen ti kadakkelda.

14

3. Irekord dagitoy iti kuaderno.

4. Rukoden ti tunggal solid babaen ti ruler. 5. Irekord ti kadakkel dagiti solids iti kuaderno

Solids Kadakkel (eksakto a rukod) Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod. 1. Kasano a naammuam ti rukod dagiti bambanag? 2. Ania ti inusarmo a panangrukod ti banag? 3. Naalam kadi ti eksakto a rukod dagiti solids? Kasano? Tarabay a Saludsod Adda kadi nalawag a kadakkel ti solid?

Leksion 5: Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti

Linabagda (Texture) Aramiden 1: Pananggrupo kadagiti Solids babaen ti Linabagda (Texture)

Panggep 1. Magrupo dagiti solids babaen ti linabagda (texture).

Bambanag/Solids Kadakkel Ababa atiddog

15

Aramaten Bag wenno kahon nga adda kargana a bato, kapas,

darat, saba, kardbord, papel de liha, rambutan, ukis ti anangka Addang

1. Iruar ti amin a nagyan ti bag. 2. Iti kuaderno, isurat ti nagan ti tunggal banag ket grupuen babaen ti linabagna. Bambanag Nalinis Nakersang Nalamuyot Natangken Sungbatan dagiti sumaganad: 1. Kasano ti panaggrupom kadagiti solids? 2. Ania a pakailasinan ti solid ti napaliiwmo? 3. Nailadawam kadi a nasayaat dagiti solids batay kadagiti napaliiwmo? 4. Ania a kababalin ti naadalmo kadagiti inaramidmo? Tarabay a Saludsod Adda kadi nalawag a linabag dagiti solids?

16

Daytoy a Kapitulo ket maipapan iti panangipakita a

dagiti liquids ket addaan ti mass, no kasano ti panagayusda, no kasano a surotenda ti sukog ti container a pakaikabilanda, no kasanoda a makasakop ti space, no ania ti raman ken sukogda.

Leksion 1: Pakailasinan kadagiti Liquids Aramiden 1: Pananglasin kadagiti Nadumaduma a Liquids Panggep Mainaganan dagiti nadumaduma a bambanag. Aramaten Liquids a nadumaduma ti panagayusda, panangsurotda ti sukog ti pakaikabilanda, no kasanoda nga agyan iti space, raman ken angotda Addang

1. Mapan iti kantina ti pagadalan. 2. Saludsoden iti aglaklako iti kantina nga ipakitana dagiti

nadumaduma a liquids nga adda idiay. 3. Inaganan ti tunggal liquid. 4. Paliiwen ti tunggal liquid no kasano nga agayus, sukog

ti pakaikabilanna, ken ti space a pagyananna. 5. Ramanan wenno angoten a siaannad ti liquid babaen

ti tulong ti manursuro. 6. Irekord iti kuaderno ti napaliiw.

Kapitulo 2: Liquids

17

Leksion 2: Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti Panagayusda

Aramiden 1: Kasano ti panagayus dagiti liquids? Panggep Mailadawan ti panagayus dagiti liquids. Aramaten gatas a kondensada, soy sauce, suka, shampoo, danum, lana, 2 a kutsara, malukong a mabuong Addang 1. Mangala ti dua a kutsarita. 2. Iggaman a saggaysa dagiti kutsarita a kas ti naipakita iti ladawan iti baba. 3. Mangtakal ti maysa a kutsarita ti danum ken maysa a kutsarita ti suka. 4. Iggaman ti kutsarita nga addaan ti liquid iti kas kangato ti siko. 5. Yirig nga agpada dagiti ima a kas makita iti ladawan

18

6. Irekord iti kuaderno ti napaliiw. Ania ti naparpardas ti panagayusna, ti danum wenno ti suka? 7. Uliten ti maika-2 agingga ti maika-6 nga addang nga agusar ti danum ken sabali pay a liquid. (Palagip: Danum ti mausar a pagbasaran ti panagayus ti liquid.) Nagan ti

Liquid Nabayag kadi nga agayus?

Napardas kadi nga agayus?

Nakaparpardas kadi nga agayus?

1. danum

2. soy sauce 3. suka

4. shampoo

5. lana

6. gatas a kondensada

Tarabay a Saludsod 1. Agpapada kadi ti kinapardas ti panagayus dagiti liquids? 2. Ania dagiti liquids a napardas ti panagayusna? 3. Ania dagiti liquids a nabayag ti panagayusna?

19

Leksion 3: Panangiladawan no Kasano a Tuladen dagiti

Liquids ti Sukog ti Container a Pakaikabilanda Aramiden 1: Adda kadi sukog ti liquids? Panggep Mailadawan no kasano a suroten dagiti liquids ti sukog ti container. Aramaten Nadumaduma ti sukogna a container, danum Addang

1. Iladawan ti sukog dagiti tallo a containers. 2. Mangala ti tallo a klase ti liquids. 3. Kargaan ti liquid ti tunggal maysa a container. 4. Irekord iti kuaderno ti napaliiw.

Sungbatan dagiti saludsod; 1. Ania ti napasamak kadagiti nadumaduma a liquids kalpasan a naikabilda kadagiti containers? 2. Agpapada kadi ti sukog dagiti liquids? 3. Ania dagiti pakailasinan dagiti liquids a napaliiwmo? 4. Ania ti ipakpakita ti inaramidmo a maipapan ti liquid? Tarabay a Saludsod Adda kadi bukod a sukog ti liquid?

Nagan ti liquid Sukog daytoy no maikabil ti container

20

Leksion 4: Panangiladawan no kasano a Masaknapan ti Liquid ti Space

Aramiden 1: Makasaknap kadi ti space dagiti liquids? Panggep Mailadawan no kasano a masaknapan dagiti liquids ti space Aramaten Batbato, danum, beaker (wenno baso a sarming), pagpigadan Addang 1. Isagana dagiti aramaten. 2. Ikkan ti danum ti beaker. 3. Nayonan pay ti danum ti beaker. 4. Paliiwen no ania ti mapasamak kabayatan a manaynayonan ti danum ti beaker. 5. Ikkan ti batbato ti beaker nga adda danumna. 6. Paliiwen manen ti mapasamak. 7. Irekord iti kuaderno ti napaliiwmo. Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod: 1. Ania ti napasamak iti danum idi manaynayonan daytoy? Apay? 2. Ania ti nadlawmo idi lumned dagiti batbato iti tukot ti container? Apay? 3. Ania ti napasamak iti danum? Apay? 4. Makasaknap kadi ti space ti danum? Apay?

21

Tarabay a Saludsod Makasaknap kadi ti space dagiti liquids? Leksion 5: Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti

Ramanda Aramiden 1 Adda kadi raman dagiti liquids? Panggep Mailadawan ti raman dagiti liquids. Aramaten Gatas, juice, danum, suka, hot sauce, softdrinks, arak, catsup, bugguong Addang 1. Ramanan ti tunggal liquid. 2. Iladawan ti ramanda. 3. Ikkan ti tsek (√) ti umno a raman ti tunggal liquid iti tsart. Liquid nasam-it naapgad naalsem napait Nagasang awan

ramanna Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod: 1. Kasanom a nailadawan ti raman dagiti nadumaduma a liquids? 2. Ania dagiti nadumaduma a raman dagiti liquids? 3. Agpapada kadi ti raman dagiti liquids? 4. Ania ti nasken nga aramidentayo tapno maliklikan ti pannakasabidong no ramanantayo dagiti liquids?

22

Leksion 6: Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti Angotda

Aramiden 1: Adda kadi angot dagiti liquids? Panggep Mailadawan ti angot dagiti nadumaduma a liquids babaen ti panangusar ti sense of smell. Aramaten Bugguong, bangbanglo, alkohol, catsup, coke, hand sanitizer, shampoo, liquid a sabon Addang 1. Isagana dagiti aramaten. Inaganan dagiti nadumaduma a liquids. 2. Iladawan ti angot dagiti nadumaduma a liquids. (Saan a

yasideg dagiti sample iti agongmo ta dagiti dadduma kadagitoy ket pakaigappuan ti iritasion.)

3. Irekord dagiti napaliiwyo. Liquids Nabangsit Nabanglo

Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod: 1. Ania dagiti pakailasinan ti liquid a napaliiwmo? 2. Kasano ti pananggrupom kadakuada? 3. Agpapada kadi ti angot dagiti liquids? 4. Agrupangetka kadi no makaangotka ti nabangsit a liquid? 5. Makaisemka kadi no makaangotka ti nabanglo a liquid? Apay?

23

Tarabay a Saludsod Adda kadi angot dagiti liquids?

Ti gas ti maikatlo nga state ti matter. Saan a makita ti

kadakkel daytoy ken awan ti sukogna ngem surotenna ti sukog ti container. Awan ti maris ken ramanna. Saan a makita ngem mariknatayo daytoy. Ad-adda nga aggaaddayo dagiti molecules ti gas ngem kadagiti dua pay nga state ti matter.

Leksion 1: Panangiladawan a dagiti Gases ket Surotenda ti

Sukog ti Container a Pakaikabilanda Aramiden 1: Adda kadi sukog dagiti gases? Panggep

Maipakita a suroten dagiti gases ti sukog ti container a pakaikabilanda. Aramaten lobo a nadumaduma ti sukogda (awan ti anginna), galut Addang 1. Mangala kadagiti lobo a nadumaduma ti sukogda. 2. Puyotan dagitoy. Galutan ti ngarabda. 3. Iladawan ti sukog ti gas iti uneg ti lobo. 4. Irekord ti napaliiwmo. 5. Idrowing ti sukog ti gas iti tunggal lobo.

Kapitulo 3: Gas

24

Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:

1. Ania ti napasamak iti lobo bayat a puypuyotam daytoy?

2. Sinurot kadi ti gas ti sukog ti lobo? Adda kadi sukog ti lobo?

3. Ania a pakailasinan ti gas ti naipakita iti inaramidmo? Tarabay a Saludsod Ania ti sukog ti air container? Kaano a maaddaan ti sukog ti angin? Kabaelantayo kadi a pagtalinaeden ti kinadalus ti angin? Kasano? Leksion 2: Panangiladawan a ti Gas ket Makasaknap ti

Space Aramiden 1: Adda kadi space a masaknapan ti gas? Panggep Maipakita a masaknapan ti space dagiti gases. Aramaten Tissue, baso, styrofoam, dakkel a malukong a napunno ti danum Addang

1. Mangisagana ti baso. 2. Ikkan ti tissue iti tukot ti baso tapno saan a matinnag no

mabalintuag daytoy. 3. Punuen ti danum ti dakkel a malukong. 4. Balintuagen ti baso ken dagdagus nga ikabil daytoy iti

danum. 5. Agbilang ti 10 bayat nga ig-iggaman ti baso a naikabil

iti danum.

25

6. In-inayaden nga ingato ti baso manipud iti danum. Siguraduen nga iggaman a diretso ti baso a nakabalintuag.

7. Paliiwen. Ania ti napasamak iti tissue? 8. Aramiden daytoy iti styrofoam. Ikabil ti styrofoam iti

danum. Iparabaw a nakabalintuag ti baso iti styrofoam ket italmeg daytoy iti danum.

Sungbatan dagiti saludsod: 1. Ania ti adda iti uneg ti baso? 2. Ania ti napasamak iti tissue? Iti styrofoam? 3. Ania ti ipakpakita ti inaramidyo? Leksion 3: Panangiladawan a ti Gas ket Awan ti Angot ken

Ramanna Aramiden 1: Awan ti angot ken raman ti gas Panggep

Maibaga ti pattapatta a ti gas ket awan ti angot ken ramanna Aramaten Papel a paid/pal-id, lobo, sarming Addang 1. Isagana ti set up. 2. Puyotan ti ima. Iladawan ti marikna. 3. Ita, puyotan ti sarming. Iladawan ti angin iti sarming. 4. Puyotan ti uneg ti lobo. Iladawan ti angin iti uneg ti lobo. 5. Mangala ti kapareha. Paidan ti maysa ken maysa. Iladawan ti angin a marikna.

26

Bilin 1. Idrowing no kasano ti panangpuyot ti ima ken paneknekan nga awan ti maris ti gas. 2. Ipakita ti angin a maiyakar iti sarming ken iti uneg ti lobo. 3. Iti tallo a patang, iladawan ti marikna bayat a papaidan ti bukod a bagi ken ti kapareha. Tarabay a Saludsod 1. Ania ti nariknam kalpasan a napuyotam ti imam? Nakitam kadi ti angin manipud iti imam? 2. Nakitam kadi ti angin iti uneg ti lobo? Apay? 3. Ania ti nariknam idi papaidannaka ti kapareham? Naramanam kadi ti angin bayat nga ar-aramiden ti kapaareham daytoy? 4. Ania a pakailasinan ti gas ti naipakita iti daytoy a naaramid?

27

Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti adu a kadawyan a bambanag nga adda iti pagtaengan ken pagadalan kas kadagiti solids, liquids ken gases. Idalimanektayo dagitoy ken ikkantayo ti marka dagiti amin a botelia nga adda kargana a kemikal wenno dadduma pay.

Leksion 1: Kadawyan a Solids, Liquids, ken Gases a Masarakan iti Pagtaengan ken Pagadalan

Aramiden 1: Listaan dagiti Kadawyan a Produkto a Masarakan iti Pagtaengan ken Pagadalan Panggep 1. Mabigbig dagiti kadawyan a solids, liquids, ken gases a

masarakan iti pagtaengan ken iti pagadalan. 2. Iladawan dagiti usar dagiti bambanag a masarakan iti

pagtaengan.

Aramaten papel, pen, manila paper

Kapitulo 4: Umno a Panangiggem kadagiti Solids, Liquids ken Gases a

Masarakan iti Pagtaengan ken iti Pagadalan

28

Addang 1. Mangaramid ti listaan dagiti kadawyan produkto a masarakan iti pagadalan ken iti pagtaengan. Grupuem ida iti table iti baba.

Solid Liquid Gas

3. Grupuen dagiti bambanag a nakalista iti numero 1 babaen ti panangusar iti table iti baba.

• Ania dagiti kadawyan a bambanag iti pagtaengan ken iti pagadalan?

• Ania dagiti usar dagiti bambanag iti pagtaengan ken iti pagadalan?

Aramiden 2: Madi nga Epekto dagiti Kadawyan a Bambanag a masarakan iti Pagtaengan

Panggep

Mabigbig dagiti madi nga epekto dagiti bambanag a masarakan iti pagtaengan ken iti pagadalan.

Aramaten

Bungon wenno marka dagiti nadumaduma a produkto

Taraon Pagluto Pagarkos iti balay

Pagpa-pintas

Pagda-lus iti balay

Pagda-lus iti

balay

Pag-paksiat ti insekto

29

Addang

1. Basaen ti marka dagiti kadawyan a produkto a masarakan iti pagtaengan ken kitaen dagiti simbolo iti tunggal marka iti baba:

[

30

Adda ditoy dagiti pagarigan:

2. Babaen ti table iti baba, grupuen dagiti bambanag basar iti madi nga epektoda iti tattao ken dadduma pay nga addaan biag.

3. Isurat ti sungbat iti kuaderno.

Makasabidong Toxic Makauram Makadadael ti Kudil

31

Aramiden 3: Panagannad iti Panangiggem Kadagiti Bambanag a Makadangran

Panggep: Mailadawan dagiti umno a wagas ti panangiggem kadagiti bambanag.

Aramaten papel, pen

Addang 1. Matmatan dagiti ladawan.

2. Ikkan ti ti kahon no ti ladawan ket mangipakpakita ti umno a panangiggem kadagiti bamabanag ken no saan.

a. b.

Markaan dagiti makasabidong a bambanag ken yadayo dagitoy kadagiti ubbing.

Agusar ti gloves ken gas mask no agusar ti pesticides.

Kitaen a kanayon no napairutan ti tangke ti gas stove.

Iyasideg iti gas stove dagiti makauram a bambanag.

32

Tarabay a Saludsod Surotem kadi dagiti umno a panagannad iti panangiggem kadagiti kemikal? Apay?

Daytoy a kapitulo ket maipapan iti panagbalbaliw dagiti solids, liquids, ken gases no mapudotan wenno malamiiisan. Daytoy ket maipapan kadagiti nadumaduma a wagas ti panagrukod ti temperatura babaen ti panangusar ti laboratory temperature. Leksion 1 Panagrukod ti Temperatura ti Bambanag Aramiden 1 Napudot wenno Nalamiis kadi? Panggep

Maibaga no napudot wenno nalamiis ti banag . Aramaten

Manila paper, marker/pentel pen, ball pen, papel Addang 1. Kitaen dagiti ladawan iti baba. Ibaga no napudot wenno nalamiis ti banag. Ikkan ti tsek (√) ti umno a batog.

(1) (2) Banag

(3) Napudot?

(4) Nalamiis?

1

Apoy ti kandela

Kapitulo 5: Panagbalbaliw dagiti Bambanag

33

1. M

a 2. 3. 4.

2. Mangibaga ti dadduma pay a pagarigan dagiti napudot ken nalamiis a bambanag. Isurat dagitoy iti table a kas makita iti baba.

Napudot a Bambanag Nalamiis a Bambanag

Tarabay a Saludsod 1. Kaanom nga ibaga a ti banag ket napudot? 2. Kaanom nga ibaga a ti banag ket nalamiis?

2

Ice Cream

3

Agburburek a danum

4

Napudot a digo

5

Iced Tea

34

Aramiden 2: Panangrukod ti Temperatura ti Napudot wenno Nabara a Banag

Panggep 1. Marukod ti temperatura ti danum nga aggapu ti gripo ken ti napudot a danum babaen ti thermometer. 2. Mabasa a nasayaat ti tempiratura manipud iti thermometer . 3. Maidilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken ti napudot a danum. Aramaten

2 a beakers /agpada a containers (sarming a baso) laboratory thermometer agpada ti kaaduna a napudot ken nalamiis a danum

Addang

1. Kitaen a naimbag ti laboratory thermometer.

2. Paliiwen dagiti pagilasinan iti thermometer.

3.Ania ti kabassitan a bilang? Sadino ti pakakitaan iti daytoy?

4. Ania ti kadakkelan a bilang? Sadino ti pakakitaan iti daytoy?

5. Ania a yunit ti nausar a pagrukod?

6. Ania a simbolo ti nausar a mangipakita ti rukod ti temperatura?

7. Kargaan ti container ti kagudua a danum a naggapu iti gripo.

35

8. Ikabil ti thermometer iti container nga addaan ti danum a naggapu iti gripo.

-___ Laboratory

thermometer

____beaker nga addaan kagudua a danum a

naggapu iti gripo

9. Kitaen ti lebel ti liquid iti thermometer.

10. Rukoden ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo. (Basaen ti marka a kabatog iti lebel ti liquid iti thermometer.) Irekord ti temperatura iti table.

11. Ania ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo? (Daytoy ti temperatura ti danum nga adda iti room temperature).

Palagip: Saan a sagiden ti bombilia ti thermometer ken saan a baybay-an a masagid daytoy ti tukot ti container.

beaker/container nga addaan ti kagudua a danum a naggapu iti gripo

36

12. Kargaan met ti kagudua a napudot/nabara a danum ti sabali pay a container.

Palagip: Iti panagbasa ti thermometer, ibatog dagiti mata iti lebel ti liquid iti thermometer.

Palagip: Annadan ti panangiburod ti napudot/nabara a danum iti container tapno saanka a masinit. Mabalin met nga agpatulongka iti manursurom.

beaker/container nga addaan ti kagudua a napudot/nabara a danum

Sampol a nabasa a tempeartura

230C

37

1. Ikabil ti thermometer iti container nga addaan ti napudot a danum.

2. Paliiwen no ania ti mapasamak iti lebel ti liquid iti thermometer.

3. Kitaen ti temperatura ti napudot/nabara a danum kalpasan ti 5 a minuto. Irekord ti temperatura iti table iti baba. a. Ania ti temperatura ti napudot/nabara a danum?

Temperatura ti Danum a Naggapu iti Gripo ken Napudot a Danum

Material Temperatura (0C) Danum a naggapu iti gripo Napudot a danum 1. Idilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken ti napudot a danum?

- Kasano ti panangidiligmo ti danum a naggapu iti gripo ken ti napudot a danum?

2. Iladawan ti epekto ti pudot iti danum.

beaker/container nga addaan ti kagudua a napudot/nabara a danum

38

- Ania ti epekto ti pudot iti danum?

Tarabay a Saludsod

Ania ti aramidem no kasapulam ti napudot wenno nalamiis a danum?

Aramiden 3: Panangrukod ti Temperatura ti Nalamiis a Banag

Panggep

1. Marukod ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken nalamiis a danum babaen ti thermometer.

2. Mabasa a nasayaat ti temperatura manipud iti thermometer.

3. Maidilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken ti nalamiis a danum.

Aramaten

2 a beakers/ agpada a sarming a baso) laboratory thermometer, agpada ti kaaduna a nalamiis a danum ken danum a naggapu iti gripo, ice cubes

Addang

1. Kargaan ti container ti kagudua a danum a naggapu iti gripo.

beaker/container nga addaan ti kagudua a danum a naggapu iti gripo

39

3. Ikabil ti thermometer iti container ti danum a naggapu iti gripo. Iggaman daytoy iti patakder.

3. Paliiwen ti lebel ti liquid iti thermometer.

4. Rukoden ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo. (Basaen ti marka a kabatog iti lebel ti liquid iti thermometer). Irekord ti temperatura iti table.

- Ania ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo?(Daytoy ti temperatura ti danum nga adda iti room temperature).

Palagip: Iti panagbasa ti thermometer, ibatog dagiti mata iti batog ti lebel ti liquid iti thermometer.

Palagip: Saan a sagiden ti bombilia ti thermometer ken saan a baybay-an a masagid daytoy ti tukot ti container.

40

23 o C

Sampol a nabasa a temperatura

5. Kargaan met ti kagudua a nalamiis a danum ti sabali pay a container. (Mabalin a nayonan ti ice cubes ti danum tapno lumamiis ken maikkat ti pudotna.)

6. Ikabil ti thermometer iti container nga addaan ti nalamiis a danum.

beaker/container nga addaan ti kagudua ti nalamiis a danum

41

7. Paliiwen no ania ti mapasamak iti lebel ti liquid iti thermometer.

8. Kitaen ti temperatura ti nalamiis a danum kalpasan ti 5 a minuto. Irekord ti temperatura iti table a kas makita iti baba.

- Ania ti temperatura ti nalamiis a danum?

Temperatura ti Danum a Naggapu iti Gripo ken

Nalamiis a Danum

Banag Temperatura (0C)

Danum a naggapu iti gripo

Nalamiis a danum

9. Idilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken nalamiis a danum.

- Kasano ti panangidilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken nalamiis a danum?

10. Iladawan ti epekto ti panangikkat ti pudot manipud iti banag.

- Ania ti epekto ti panangikkat ti pudot manipud iti danum?

42

Tarabay a Saludsod Nadlawmo kadi a bayat a pumudpudot ti danum ket agpangpangato ti labutab? Apay nga agpangpangato ti labutab? Leksion 2: Panagbaliw ti Bambanag a Maapektaran ti

Temperatura Aramiden 1: Ania ti Mapasamak no Mapudotan wenno

Malamiisan ti Candle Wax?

Panggep

Mailadawan ti mapasamak iti candle wax no mapudotan wenno malamiisan.

Aramaten

bassit a pidaso ti candle wax dakkel a kutsara gurabis napuskol a lupot candela ceramic a platito

Addang

1. Mangikabil ti bassit a pidaso ti candle wax iti kutsara. Bungonen ti napuskol a lupot ti pagiggaman ti kutsara.

2. Ania ti porma (solid, liquid, gas) ti candle wax?

43

4. Sindian ti kandela. Itugkel iti bassit a pidaso ti kayo. 4. Ipapudot iti nasindian a kandela ti kutsara nga addaan ti candle wax.

5. Ipapudot ti kutsara nga addaan ti candle wax iti las-ud ti 5 a minuto. Paliiwen no ania ti mapasamak iti candela.

- Ania ti napasamak iti candle wax? - Adda kadi nagbaliwan iti langa ti wax? Ania ti sukogna

itan? - Apay a nagbaliw daytoy? - Ania ti epekto ti panangipapudot ti candle wax?

6. Ikkaten manipud iti apoy ti kutsara nga addaan ti

candle wax.

Palagip: Iggaman a siaannad ti kutsara agsipud ta napudot daytoy.

44

7. Urayen ti sumagmamano a minuto agingga a lumamiis ti candle wax. Paliiwen no ania ti mapasamak.

- Ania ti napasamak iti candle wax? 8. Adda kadi nagbaliwan iti langa ti wax? Ania ti

pormana itan? - Apay a nagbaliw daytoy?

9. Ania ti epekto ti panangpalamiis ti candle wax?

Tarabay a Saludsod

Adda kadi nagbaliw idi masindian ti candle wax?

Aramiden 2: Ania ti Mapasamak iti Danum no Maipapudot?

Panggep

Mailadawan ti mapasamak iti danum no ngumato ti temperaturana wenno agsagepsep ti pudot.

Aramaten

beaker, danum, marker

Addang

1. Ikkan ti 10 ml a danum ti beaker. Markaan ti lebel iti danum.

45

2. Ikabil ti beaker nga adda danumna idiay kainitan iti 15 a minuto. Paliiwen no ania ti mapasamak iti danum.

3. Markaan manen ti lebel ti danum.

a. Nadlawmo kadi a nagbaliw ti lebel ti danum? b. Ania ti kayatna nga ipakita daytoy? c. Ania ti epekto ti pudot ti init iti danum?

Tarabay a Saludsod

Napadasanyo kadin ti nangikabil ti danum iti palanggana nga adda iti kainitan? Ania ti napasamak iti kaadu ti danum?

Aramiden 3: Ania ti Mapasamak iti Water Vapor no Malamiisan? ]

Panggep

Mailadawan ti mapasamak iti water vapor no malamiisan. Aramaten

ice cubes garapon nga adda kalubna kutsarita orange juice

Addang 1. Iggaman ti dua nga imam ti garapon nga awan kargana.

- Ania iti nariknam?

46

2. Ikkan ti orange juice (nasursurok ngem gudua) ti garapon a kas makita iti ladawan.

3. Ikkan ti ice cubes. Kalpasanna, kalluban daytoy iti nairut.

4. Kulogen a napigsa ti garapon iti sumagmamano a segundo.

5. Iggaman ti garapon iti sumagmamano a minuto.

- Ania ti nariknam? - Adda kadi angin iti ruar wenno iti aglawlaw ti

garapon? - Adda kadi water vapor iti aglawlaw ti garapon? - Sadino ti naggapuan ti water vapor?

6. Baybay-an ti garapon iti lamisaan iti 2 a minuto. 47

7. Kalpasan ti 2 a minuto, kitaen a nalaing ti garapon. Uliten a riknaen ti ruar ti garapon iti sumagmamano a minuto.

- Ania ti nakita ken nariknam iti ruar ti garapon - Ania ti ipakpakita daytoy?

Tarabay a Saludsod

Ania ti mapasamak iti water vapor no malamiisan daytoy?

Aramiden 4: Ania ti Mapasamak no Maipapudot ti Naphthalene Ball?

Panggep

Mailadawan ti maaramid no maipapudot iti naphthalene ball.

Aramaten

bassit a pidaso ti naphthalene ball bato 2 nga agpada a namaris a platito lupot

Addang

1. Mangala ti maysa a pidaso ti naphthalene ball. Iparabaw daytoy iti lupot.

naphthalene ball

48

2. Bungonen daytoy iti lupot.

3. Burboren daytoy iti babassit a pidaso babaen ti bato.

4. Bingayen iti 2 a paset ti naburbor a naphthalene ball.

5. Ikabil ti 1 a paset ti naburbor a naphthalene ball iti platito 1, ken ti sabali a paset iti platito 2.

- Ania ti porma ti naphthalene ball (solid, liquid, gas)?

6. Ikabil ti platito 1 iti uneg ti siled.

7. Ikabil met ti platito 2 iti kainitan.

Naphthalene Naphthalene

Namaris a platito

Namaris a platito

Platito 2 Platito 1

49

` 8. Paliiwen ti naphthalene ball iti platito 1 ken platito 2

kalpasan ti 10 a minuto. Iladawan no ania ti napaliiwmo.

- Ania iti napaliiwmo? - Adda kadi nadlawmo a nagbaliwan ti langa ti

naphthalene ball iti platito 1 ken platito 2? - Ania ti ibagbaga daytoy? - Ania ti epekto ti pudot iti naphthalene ball?

Tarabay a Saludsod

Ammoyo kadi ti makunkuna a naphthalene?

Aramiden 5: Ania ti Mapasamak Iti Angin iti Uneg ti Lobo/ Botelia no Mapudotan wenno Malamiisan Daytoy? ]

Panggep

Mailadawan ti mapasamak iti angin iti uneg ti lobo wenno botelia no mapudotan wenno malamiisan daytoy.

Naphthalene

Namaris a platito

Platito 2

50

Aramaten botelia a nailet ti ngarabna lobo 2 a bassit a palanggana napudot a danum

nalamiis a danum Addang

1. Mangala ti lobo. Bennaten ti ngarab daytoy ken ikabil iti ngarab ti botelia kas ti naipakita iti baba.

- Adda kadi angin iti uneg ti botelia?

- Adda kadi angin iti uneg ti lobo?

2. Ikabil ti botelia iti palanggana nga adda napudot a danumna. Paliiwen daytoy kalpasan ti 3 a minuto.

3.

lobo

botelia

lobo

botelia

palanggana nga adda napudot a

danumna

51

- Ania ti napasamak iti lobo? - Ania ti ipakpakita daytoy? - Ania ti epekto ti napudot a danum iti angin nga adda

iti uneg iti botelia?

3. Yakar ti botelia iti palanggana nga addaan nalamiis a danum. Paliiwenyo manen kalpasan ti 3 a minuto.

- Ania ti napasamak iti lobo? - Ania ti ipakpakita daytoy? - Ania ti epekto ti nalamiis a danum iti angin nga adda iti

uneg ti botelia/lobo? Tarabay a Saludsod Ania ti mapasamak Iti angin iti uneg ti lobo/botelia no mapudotan wenno malamiisan daytoy?

lobo botelia

palanggana nga adda napudot a

danumna

52

YUNIT 2: Bambanag nga Addaan ti Biag ken ti Aglawlawda

53

Daytoy a kapitulo ket maipapan kadagiti importante a

paset ti bagi a kas iti mata, lapayag, agong, dila ken kudil. Ti organ ket paset ti bagi nga addaan ti napateg a trabaho. Leksion 1: Mata Aramiden 1: “Kitaem, Mata” Panggep Mabigbig dagiti paset ti mata. Aramaten Sarming wenno magnifying glass Addang 1. Usaren ti sarming a panangpaliiw ti matayo. Ania dagiti paset ti matam a makitam? 4. Basaen ti maipapan kadagiti paset ken usar dagiti mata.

Paset ken Usar dagiti Mata

Tulongannatayo dagiti matatayo a makakita. Adaan daytoy ti nadumaduma a paset nga ogobra tapno makitatayo dagiti bambanag iti aglawlawtayo. Ti cornea ket kasla nalawag a sarming a mangkalkalub ti sango ti mata. Ti iris ket isu ti addaan maris a paset ti mata. Kontrolenna ti kaadu ti lawag a sumrek iti mata. Iti tengnga ti iris ket masarakan ti makunkuna a pupil. Ti pupil ket nagtimbukel nga abut a pagserrekan ti lawag. Lens ti sumaruno iti pupil. Ti lens ti mangi-focus ti imahe a makitatayo iti retina nga adda iti likod ti mata. Ti retina ket kasla screen a pangi-focus-an ti imahe a makita ti mata. Ti optic nerve a nakakonektar iti mata ti mangipan ti mensahe iti utek maipapan iti imahe a nakita.

Kapitulo 1: Sense Organs

54

3. Batay iti nabasayo, markaan dagiti paset ti mata iti diagram.

Tarabay a Saludsod 1. Ikidem dagiti mata. Makakitaka kadi?

Ladawan 1. Itsura ti mata no nakasango

a. b.

Ladawan 2. Paset ti mata ti tao

cornea

iris

pupil

lens

retina

optic nerve

55

2. Ania dagiti paset ti mata a makitam no kumitaka iti sarming? 3. Napanunot mo kadi no apay a nasaysayaat ti dua a mata ngem iti maymaysa?

Aramiden 2: “Annadam ta Matam”

Panggep Mabigbig dagiti umno nga addang ti panangannad kadagiti mata. Aramaten

Dagiti ladawan a mangipakita ti panangannad kadagiti mata Addang 1. Kitaen dagiti ladawan iti baba.

2. Ikkan ti ti kahon no ti ladawan ket mangipaikta ti

panangannad kadgiti mata ken no saan. Ilawlawag dagiti sungbatmo.

3. Isuratmo ti sungbat iti papelmo.

Panagbuya a nakaas-asideg iti TV

Panagbasa iti nasipnget a lugar

56

1. 2.

3. 4.

Tarabay a Saludsod

Kasano ti panangannadmo kadagiti matam?

Leksion 2: Lapayag

Aramiden 1: “Lapayag, Dumngegka”

Panggep Mabigbig dagiti paset dagiti lapayag. Aramaten ladawan ti napadakkel a lapayag Addang 1. Basaen ti maipapan kadagiti paset ken usar dagiti lapayag.

panagusar ti sunglasses no agin-init

Panagusar ti goggles no aglanglangoy

57

Paset ken Usar dagiti Lapayagtayo

Dagiti lapayagtayo ti mangtulong kadatayo nga agdengngeg kadagiti uni. Pinna ti awag ti ruar ti lapayag. Daytoy ti paset a makitam. Ditoy ti pangibitinan ti aritos. Ti pinna ti mangurnong ti uni ken mangiturong iti daytoy iti ear canal. Ti ear canal ket kasla tubo a pakapormaan ti durek. Ti ear canal ti mangiturong ti uni iti eardrum nga adda iti ungto. Daytoy ket naingpis a kudil a nabennat. No makadanon ti uni iti eardrum, agtigerger daytoy. Adda tallo a babassit a tulang a nakakonektar iti likod ti eardrum. Dagitoy a tultulang ket maaw-awagan ti hammer, anvil, ken stirrup. No agtigerger ti eardrum, agtigerger met dagitoy tallo a tulang a nakakonektar nga agsasaruno. Ti cochlea ti makarikna ti tigerger. Ti cochlea ti paset nga addaan ti liquid. No agtigerger ti liquid iti uneg ti cochlea, mangipatulod daytoy ti mensahe iti utek babaen ti auditory nerve a mangibaga ti maipapan ti uni a nangegtayo.

58

Tarabay a Saludsod

Ania ti mangtulong kenka a makangeg ti manursurom wenno kaiskuelaam?

Aramiden 2: Kasano ti Panagobra dagiti Nadumaduma a

Paset ti Lapayag Panggep Mabigbig dagiti paset dagiti lapayag ken ti usarda. Aramaten Ladawan ti napadakkel a lapayag Addang 1. Basaen manen dagiti paset ti lapayag ken ti usarda iti

Aramiden 3.

2. Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod.

a. Ania a paset ti lapayag ti mangurnong ti uni?

pinna

ear canal

eardrum

hammer

anvil stirrup

cochlea

auditory nerve

59

b. Ania ti mapasamak iti eardrum no makadanon ditoy ti

uni?

c. Ania ti mapasamak kadagiti tallo a tulang no agtigerger ti eardrum?

d. Ania ti mapasamak iti liquid iti uneg ti cochlea no

agtigerger dagiti tallo a babassit a tulang? 3. Suroten ti dalan ti uni kalpasan a sumrek iti pinna. Isurat iti

kahon dagiti paset ti lapayag.

Tarabay a Saludsod

An-annadanyo kadi dagiti lapyagyo? Kasano?

Aramiden 3: Panangannad ti Lapayag

Panggep Maipaawat a nasayaat dagiti wagas ti panangannad kadagiti lapayag. Aramaten Ladawan ti napadakkel a lapayag Addang 1. Kitaen dagiti ladawan iti baba.

pinna

60

2. Ikkan ti ti kahon no ti ladawan ket mangipakita ti umno a panangaywan ti lapayag ken no saan. Ipalawag ti sungbatmo.

1. Panagdengngeg ti musika

2. Panangtudok ti natirad a banag iti lapayag

3. Panangpunas ti ruar ti lapayag ti nadalus a lupot

4. Panangipakita ti lapayag iti doktor

61

Leksion 3: Agong

Aramiden 1: “Agong a Pagangot”

Panggep Mabigbig dagiti paset ti agong ken ti usarna. Aramaten Ladawan ti agong, sarming Addang

1. Kitaem ti agongmo iti sarming. Idrowing ti agongmo.

2. Kitaem a nasayaat ti abut ti agongmo. a. Ania ti makitam iti uneg?

3. Basaen ti maipapan kadagiti paset ti agong ken ti

usarda.

Dagiti Paset ti Agong ken ti Usarda

Tulongannatayo ti agongtayo a makaangot kadagiti bambanag iti aglawlawtayo. Usarentayo daytoy a paganges. Ti agong ket bukbuklen dagiti nostrils, nasal cavity ken nerves. Dagiti nostrils ket dagiti dua nga abut ti agong. Iti uneg ti nostrils, adda dagiti buok a mangsagat ti tapok a sumrek iti agong. No umangeska, sumrek ti angin ken aglasat kadagiti nasal passages nga agturong iti nasal cavity. Ti nasal cavity ket isu ti space iti likod ti agong nga adda iti tengnga ti rupa. Ti lawlawna ket nabasa, nabara ken nakalluban ti mucus, napigket a liquid. Ti mucus ti mangpupok ti tapok, rugit ken germs a sumrek iti nostrils a saan a nasagat ti buok dagiti agong. Adda nerves iti uneg ti nasal cavity a mangpidut ti angot nga iserrek ti angin. Dagiti nerves iti nasal cavity ti mangipatulod ti mensahe iti utek a mangamiris ti naangottayo.

62

Tarabay a Saludsod

a. Ania ti awag kadagiti dua nga abut ti agong? b. Ania ti usar dagiti buok iti agong? c. Apay a kasapulan a makalluban ti mucus ti nasal

cavity?

Aramiden 2: Panangannad iti Agong

Panggep

Mabigbig ti umno a dagiti wagas a panangaywan ti agong.

Aramaten Ladawan ti agong

63

Addang 1. Kitaen ti ladawan iti baba. 2. Ikkan ti ti kahon ti ladawan a mangipakita ti

panangaywan ti agong ken ikkan ti no saan. Ipalawag ti sungbat.

1. Panagusar ti natirad a banag a pangdalus ti agong

2. Panangapput ti agong no magna iti natapok a kalsada

1. Napigsa a panagpangres

2. Panangusar ti nadalus a lupot a pangdalus ti agong

64

Leksion 4: Dila

Aramiden 1: Ti Dilak

Panggep

1. Mabigbig dagiti pakaaramatan ti dila. 2. Mabigbig dagiti paset ken usar ti dila.

Aramaten Ladawan ti dila, sarming Addang

1. Kitaen ti dila iti sarming.

a. Ania ti makitam iti dilam? b. Ania dagiti bambanag a kabaelam nga aramidem

iti dilam? 2. Basaen ti maipapan kadagiti paset ken usar ti dila.

65

3. Suroten ti dalan ti raman ti taraon kalpasan a makastrek iti ngiwat. Isurat iti kahon ti paset ti dila a paglasatanna.

Tarabay a Saludsod Ania ti mangtulong kenka a mangraman ti dila?

Aramiden 2: Panangannad ti Dila

Panggep Mabigbig dagiti umno a wagas a panangaywan ti dila.

Aramaten Ladawan a mangipakita ti umno a wagas ti panangannad ti dila

Paset ken Usar ti Dila

Ti dila ti sense organ a mangtulong kadatayo a mangraman kadagiti bambanag a maikabil it uneg ti ngiwattayo. Addaan daytoy kadagiti taste buds. Ti raman ti taraon ket aglasat kadagiti taste buds ken ungto ti nerves. Dagiti nerves ti mangipatulod ti mensahe nga agturong iti utek nga isu ti mangamiris iti raman ti taraon.

Taraon iti dila

Utek (Ibagana ti raman ti taraon).

Taste buds

66

Addang 1. Kitaen dagiti ladawan iti baba. 2. Ikkan ti ti kahon no ti ladawan ket mangipakita ti umno

a panangaywan ti dila ken ikkan ti no saan. Ipalawag ti sungbat. Isurat ti sungbat iti papel.

Tarabay a Saludsod

Napadasam kadin ti nagsakit ti dilana? Ania ti inaramidmo?

1. Pannangan ti taraon

2. Ipakita ti dila iti doktor no nasakit daytoy

3. Panangusar ti nadalus a pagkarus a pangdalus ti dila

4. Panaggisigis ti dila

67

Leksion 5: Kudil

Aramiden 1: Ti Kudilko

Panggep

1. Mabigbig dagiti paset ti kudil 2. Mabigbig dagiti usar ti kudil

Aramaten

papel, pen, magnifying glass Addang

1. Kitaen ti kudil ti takiagmo. Mangusar ti magnifying lens a pangkita a nasayaat iti daytoy.

a. Ania ti makitam iti kudilmo?

68

Dagiti Paset ken Usar ti Kudil

Ti kudil ti mangkalub ti bagitayo. Salakniban daytoy ti bagitayo manipud iti pannakamaga ti bagi, dungir, ken impeksion. Tumulong a mangpatalinaed ti temperatura ti bagi ken makatulong kadatayo a mangrikna iti aglawlawtayo.

Ti kudil ket bukbuklen ti dua a katuon. Ti epidermis ti akinruar a tuon ti kudil. Daytoy ti paset a makita ken maiggaman. Ti dermis ket isu ti akin-uneg a tuon ti kudil nga addaan ti blood vessels, nerves, sweat glands, ken oil glands.

Ti sweat glands ti manglukat ti rabaw ti kudil babaen ti babassit nga abut wenno pore. Ti oil glands ti mangpatalinaed ti kinalamuyot ti kudil ken buok. Dagiti sagid, sakit, pigsa ken temperatura ket marikna dagiti nerve endings iti kudil. Dagiti nerves ti mangipatulod ti mensahe iti utek nga isunto ti mangamiris ti mariknatayo.

69

a. Ania ti mangkalub ti bagitayo manipud ulo agingga iti saka?

b. Ania ti akinruar a paset ti kudil? c. Ania ti masarakan iti epdermis? d. Ania ti nagyan ti dermis? e. Ania ti mangpatalinaed ti kinalamuyot ti kudil ken buok? f. Ania ti usar ti sweat glands? g. Ania a paset ti kudil ti makadlaw ti rikna ti lamiis pudot,

pigsa ken sakit? h. Ania a paset ti kudil ti mangipatulod ti mensahe nga

agturong iti utek?

Tarabay a Saludsod Kitaem ti bagim iti sarming. Ania ti mangkalub ti bagim manipud iti murdong ti ulom aginggana iti mukod ti sakam?

Aramiden 2: Panangannad ti Kudil

Panggep Mabigbig dagiti umno a wagas a panangannad ti kudil. Aramaten Nadumaduma a ladawan ti kudil a mangipakpakita ti umno a wagas ti panangannad ti kudil. Addang

Kitaen dagiti ladawan iti baba. Ikkan ti ti kahon no ti ladawan ket mangipakita ti umno a panangaywan ti kudil ken ikkan ti no saan. Ipalawagmo ti sungbatmo.

70

1. Panagdigos nga inaldaw

2. Magna a saka-saka

3. Panagusar ti nadalus a bado

4. Panaginum ti adu a danum

71

Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti ayup a masarakan iti aglawlaw. Addaan dagitoy ti paset ti bagi nga addaan usarda. Agnanaed dagitoy iti nadumaduma a luglugar (habitat). Adda kadakuada ti dumakkel nga agbalin a nataengan. Saan nga amin nga ayup ket makatulong. Adda kadagitoy ti atap ken makadangran ti tao ngem mabalinda a mapaamo. Adda dagiti nadumaduma a wagas a panangaywan kadagiti ayup.

Leksion 1: Panangbigbig kadagiti Ayup Aramiden 1: Inaganan Dayta nga Ayup Panggep

Mabigbig dagiti sumagmamano nga ayup

Aramaten Ladawan wenno video dagiti ayup

Addang A. Dagiti Ayup iti Aglawlawko

1. Kitaen dagiti ladawan iti baba. 2. Isurat iti papel ti nagan dagiti sumaganad nga

ayup.

a. ____________________ b. _____________________

Kapitulo 2: Dagiti Ayup

72

c. ____________________ d. _____________________

e. _____________________ f.______________________

3. Malaksid kadagiti ayup a naipakita iti a – f, ania pay dagiti dadduma nga ayup a makita iti aglawlawmo? Ilista dagitoy.

B. Dagiti ayup iti Dadduma a Pagilian 1. Makita ti sumagmamano kadagitoy kadagiti ladawan iti baba. Mainaganam kadi ida? Isurat dagiti sungbat iti papel.

73

h. ____________________ i._______________________

j.______________________ k._____________________

Tarabay a Saludsod Ania dagiti dadduma nga ayup a mainaganam iti aglawlawmo?

Leksion 2: Dagiti Paset ti Bagi dagiti Ayup Aramiden 1: Ania dagiti paset ti bagi dagiti ayup?

Panggep Mabigbig dagiti paset ti bagi dagiti sumagmamano

nga ayup a mabuya iti video. Aramaten Ladawan/video dagiti ayup

74

Addang 1. Kitaen ti ladawan ti maysa a tukak. Bigbigen dagiti paset

ti bagina a naikkan ti numero. 2. Isurat ti sungbat iti papel.

3. Kitaen ti ladawan ti maysa kabalio. Bigbigen dagiti paset ti bagina a naikkan ti numero.

4. Isurat ti sungbat iti papel.

75

5. Kitaen ti ladawan ti maysa a billit. Lasinen dagiti paset ti bagina a naikkan ti numero.

6. Isurat ti sungbat iti papel.

7. Ania ti nagpapadaan dagiti paset ti bagi ti tukak, kabalio ken billit?

Tarabay a Saludsod Nalawag kadi a makita iti video dagiti paset ti bagi dagiti ayup?

Leksion 3: Pananggrupo kadagiti Ayup babaen kadagti

Paset ti Bagida ken ti Usar Dagitoy

Aramiden 1: Dagiti Paset ti Bagi dagiti Ayup nga Usarenda nga Agtignay

Panggep

1. Mailadawan ti panagtignay dagiti ayup; 2. Mabigbig dagiti paset ti bagi dagiti ayup a

mausarda nga agtignay.

76

Aramaten Sibibiag nga Ayup (wenno ladawan/video dagiti ayup) tukak pusa (adda iti haula) kulibangbang alinta lames lawalawa birrurukong piek Addang 1. Mangitugot ti sumagmamano a sibibiag nga ayup iti klase

wenno mapan iti Science Garden. 2. Paliiwen no kasano ti panagtignay dagiti ayup. 3. Paliiwen dagiti paset ti bagi ti ayup nga usarenna nga

umakar iti sabali a lugar 4. Isurat ti sungbat iti table a kas ti adda itibaba. Aramiden

daytoy iti sabali a papel.

Ayup Kasano ti panagtignayna?

Ania a paset ti bagina ti

aramatenna a pagtignay?

a. tukak b. kulibangbang c. birrurukong d. pusa e. lawalawa f. lames g. alinta h. piek

Tarabay a Saludsod Apay nga agduduma ti lugar a pagnanaedan dagiti ayup?

77

Aramiden 2: Pananggrupo kadgiti Ayup babaen iti Tignayda

Panggep

1. Maibaga ti pattapatta no kasano ti tignay ti sumagmamano nga ayup batay iti kadawyan a paset ti bagida.

2. Magrupo dagiti ayup batay iti panagtignayda.

Aramaten

Sibibiag nga ayup (wenno ladawan/video ti ayup)

tukak pusa (adda iti haula) kulibangbang alinta lames lawalawa birrurukong piek

Addang

1. Kitaen dagiti ayup iti baba. 2. Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod iti maysa a

papel.

kulibangbang

pato

lames

78

laki

dudon

kuneho

igges

birrurukong

alimbubuyog

3. Grupuen dagiti ayup babaen iti tignayda. Isurat ti

sungbat iti papel. Tignay dagiti sumagmamano nga ayup

Magna Aglagto Aglangoy Agtayab Agkaradap

a. Ania a paset ti bagi ti tunggal ayup iti baba ti us-

usarenna tapno umakar iti maysa a lugar?

Ayup Paset ti Bagi a Mausar Kuneho ________________ Lames ________________ Birrurukong ________________ Alimbubuyog ________________

79

Tarabay a Saludsod 1. Iladawan ti panagtignay dagiti ayup. 2. Kasano ti pannakaisupadida kadagiti dadduma nga ayup? Aramiden3: Paset ti Bagi dagiti Ayup nga Us-usarenda a

Mangan

Panggep Maibaga dagiti paset ti bagi dagiti ayup nga us-

usarenda a mangan. Aramaten video dagiti ayup Addang

1. Kitaen iti baba ti ladawan ti sumagmamano nga ayup. Isurat ti sungbat dagiti sumaganad a saludsod iti papel.

tukak

aso

dudon

manok 80

a. Ania a paset ti bagi ti ayup ti us-usarenna a mangan? Ayup Paset ti Bagi a Nausar Tukak ________________ Aso ________________ Dudon ________________ Manok ________________

2. Dumawat manipud iti manursuro ti ladawan ti ngiwat dagiti uppat nga ayup.

3. Paliiwen a nasayaat dagiti paset ti ngiwat. a. Makan kadi ti manok ti mais no ti ngiwatna ket kas ti

ngiwat ti aso? b. Makatiliw kadi ti ngilaw ti tukak no adda sippitna a

kas iti manok? c. Kasano ti panagduduma ti wagas ti panagala

wenno pannangan dagiti ayup ti taraon? Tarabay a Saludsod Kasano ti pannangan dagiti ayup?

Aramiden 4: Panangggrupo kadagiti Ayup Babaen ti Taraonda

Panggep

1. Maibaga ti pattapatta maipapan kadagiti taraon dagiti ayup basar iti langa ti ngiwatda

2. Magrupo dagiti ayup babaen iti taraonda Aramaten Ladawan ti nadumaduma nga ayup a mangmangan

81

Addang 1. Bigbigen ti kita ti taraon a kanen ti tunggal ayup. Isurat met ti paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon. Mangmangan ti kalding ti ___________________. Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon : ________________

Mangmangan ti baboy ti _____________________. Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________

Mangmangan ti pato ti ____________________. Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________

Mangmangan ti pusa ti _____________________. Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________

82

Mangmangan ti baka ti _____________________. Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________

Mangmangan ti kabalio ti _____________________. Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________

2. Grupuen dagiti ayup kas Mangmangan ti Mula, Mangmangan ti Karne ken Mangmangan ti Nadumaduma.

Dagiti Ayup ken dagiti Taraonda

Mangmangan ti Mula

Mangmangan ti Karne

Mangmangan ti Mula ken Karne

a. Ania pay dagiti ayup a mangmangan ti mula? b. Ania pay dagiti ayup a mangmangan ti karne? c. Ania pay dagiti ayup a mangmangan ti mula ken

karne? Tarabay a Saludsod Ania ti awag kadagiti ayup a mangmangan ti mula? Mangmangan ti karne? Mangmangan ti nadumaduma?

83

Aramiden 5: Pananggrupo kadgiti Ayup Babaen ti Abbong ti Bagida Panggep 1. Mailadawan ti abbong ti bagi dagiti ayup. 2. Magrupo dagiti ayup babaen ti abbong ti bagida. Aramaten Ladawan dagiti sumaganad nga ayup: aso, pusa, tukak, pato, ken alutiit Addang 1. Kitaen dagiti ladawan iti baba. Iladawan ti abbong ti

bagi dagiti ayup babaen ti panangisurat iti papel.

a. aso b. pusa c. billit

d. rasa e. pato f. lasik

2. Mangala ti papel. Kupinen daytoy iti dua a paset. Paglalasinen dagiti ayup batay iti abbong ti bagida. Isurat ti abbong ti bagi ti ayup iti makinkannigid a batog ken isurat met dagiti ayup nga addaan ti kastoy nga abbong ti bagi iti makinkannawan a batog a kas makita iti table iti baba.

84

Dagiti Ayup nga Agpapada ti Abbong ti Bagida

Abbong ti Bagi

Ayup

a. Ania dagiti ayup nga addaan ti abbong ti bagi a

kas ti aso? b. Ania dagiti ayup nga addaan ti abbong ti bagi a

kas ti pato? c. Ania dagiti ayup nga addaan ti abbong ti bagi a

kas ti lasik? d. Apay a napateg ti abbong ti bagi dagiti ayup?

Tarabay a Saludsod Apay nga adda abbong ti bagi dagiti ayup? Aramiden 6: Pananggrupo kadgiti Ayup Batay iti Pagnaedanda (Habitat) Panggep 1. Maibaga ti pakainaigan ti abbong ti bagi dagiti ayup ken ti pagnaedanda 2. Magrupo dagiti ayup batay iti lugar a pagnaedanda. Aramaten Ladawan dagiti ayup

85

Addang 1. Kitaen dagiti ayup iti baba. 2. Grupuen dagiti ayup basar iti pagnaedanda. Isurat ti sungbat iti kuaderno a kas makita iti sumaruno a table.

86

Luglugar a Pagnaedan dagiti Ayup

Ayup nga Agnanaed iti

Daga

Ayup nga Agnanaed iti Danum

Ayup nga Agnanaed iti

Daga ken Danum

Tamnay Apgad

Tarabay a Saludsod Apay nga agduduma ti lugar a pagnanaedan dagiti ayup? Leksion 4: Kinapateg dagiti Ayup kadagiti Tattao Aramiden 1: Dagiti Makatulong nga Ayup Panggep 1. Maipalawag no apay a makatulong dagiti ayup kadagiti tattao. 2. Magrupo dagiti ayup basar iti maitedda wenno maitulongda kadagiti tattao Aramaten Ladawan dagiti tattao Addang 1. Babaen ti tulong ti internet ken dagiti libro, ammuen ti maipaay dagiti sumaganad nga ayup kadagiti tattao. nuang kabalio tukak kalding baka paltat karnero tilapia 2. Grupuen dagiti ayup a nailista iti ngato basar kadagiti bambanag a maitedda iti tattao. Mabalin a maibilang ti sumagmamano nga ayup iti sumagmamano a grupo. Aramiden daytoy iti kuaderno.

87

Grupo dagiti ayup basar kadagiti bambanag a maipaayda iti tattao

Paggapuan ti

taraon Paggapuan ti dutdot ken kudil a maaramid

a bag, sapatos ken dadduma pay

Makatulong iti bangkag ken

makabagkat ti karga

Tarabay a Saludsod Ania dagiti maipaay dagiti ayup malaksid iti taraon, pagluganan ken maaramat iti panagaramid ti bag ken sapatos? Aramiden 2: Ayup a Makadangran ti Tattao Panggep Mabigbig dagiti ayup a makadangran ti tattao Aramaten Ladawan dagiti ayup a makadangran ti tattao Addang 1. Manipud iti naadalmo iti panagbasbasam, panagbuyam

ti telebision, wenno manippud kadagiti kabbalaymo: a. Ania dagiti ayup ti makaited ti sakit kadagiti tattao? b. Ania a sakit daytoy?

2. Isurat ti sungbat dagiti saludsod a ken b iti kuaderno a kas

iti sumaganad a table.

88

Dagiti sumagmamano nga ayup a makadangran kadagiti tattao

Dagiti ayup a makaited ti sakit kadagiti tattao

Sakit

Tarabay a Saludsod Ania ti mabalinmo nga aramiden tapno maliklikam dagiti ayup a makadangran kenka?

Leksion 5: Dagiti Umno a Wagas ti Panangaywan Kadagiti Ayup Aramiden 1: Panangaywan kadagiti Taraken nga Ayup Panggep Maibaga no kasano ti panangaywan kadagiti taraken nga ayup Aramaten Video clips maipapan iti panangaywan kadagiti taraken nga ayup Addang 1. Adda kadi tarakenmo? Ania nga ayup daytoy? 2. Mangbirok kadagiti kaeskuelaam a kapadpadam ti

taraken ket mangbukel ti grupo. 3. Iti grupom, pagpapatanganyo no kasanoyo nga

aywanan ti tarakenyo. Mangilista ti uppat a wagas ti panangayawan kadagiti taraken iti kuaderno.

89

4. Dumngeg iti zookeeper, veterinarian wenno siasinoman nga agtartaraken ti ayup bayat ti panangipalawagna ti umno a panangtaraken ti ayup. Mabalin met nga agbuya ti video clip maipapan iti panagtaraken ti ayup.

5. Ilista dagitoy iti kuaderno.

6. Damagen iti eksperto ti ayup no umno ti panangaywan ti grupoyo kadagiti tarakenyo. Saludsoden met no apay a rumbeng dagitoy nga aramiden. Isurat dagiti sungbat iti table iti baba.

Taraken Umno a Panangaywan ti

Taraken

Rason

7. Mangaramid ti ababa a surat a para iti gayyemmo

maipapan iti tarakenmo ken no kasano ti panangaywanmo iti daytoy. No awan ti tarakenmo, panunotem ti ayup a kayatmo a taraknen.

Tarabay a Saludsod Apay a rumbeng nga agannad iti panangaywan kadagiti tarakennga ayup?

90

Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti mulmula. Napalawlawantayo kadagiti mulmula nga addaan biag. Addaan dagitoy kadagiti napapateg a paset kas kadagiti ramut, bulong, puon, bunga ken sabong. Paliiwentayo dagiti mulmula iti aglawlawtayo. Inaganantayo ken ammuentayo dagiti maipaayda kadagiti dadduma a bambanag nga adaan biag. Adda dagiti nadumaduma a wagas a panangataripato kadagiti mulmula a mapagpapatangan iti daytoy a Kapitulo.

Leksion 1: Panangbigbig kadagiti Mulmula ken dagiti Pasetda

Aramiden 1: Mulmula iti Aglawlawmo Panggep 1. Mabigbig dagiti mulmula iti hardin. 2. Mabigbig dagiti paset ti mulmula. Aramaten Mulmula iti hardin Addang Paset A. Mula a Kamatis (Kas pagarigan, nayonan pay ti dua a mula iti hardin) 1. Kitaen ti mula a kamatis iti baba. 2. Inaganan dagiti paset ti mula a naikkan ti numero. Isurat ti sungbat iti sabali a papel.

Kapitulo 3: Mulmula

91

Paset B. Paset dagiti Mulmula 3. Kitaen dagiti mulmula iti hardin ti pagadalan.

a. Agpada kadi ti paset dagiti mulmula iti hardin ken ti paset ti mula a kamatis?

4. Mangpili ti tallo a kita ti mulmula iti hardin. Isurat ti nagan dagitoy iti table. 5. Paliiwen dagiti nadumduma a paset ti tunggal mula. 6. Sakaren ti table iti baba iti sabali a papel. Ikkan ti tsek () ti umno a batog iti baba no ti paset ti mula ket adda iti tunggal kadagiti napilim a mula.

Paset dagiti Mulmula a Napaliiwyo kadagiti Tallo a Mulmula

Nagan ti Mula Ramut Stem Bulong Sabong Prutas

1

2

3

4

92

7. Adda kadi kadagiti tallo a mulmula dagiti amin a paset ti mula?

Tarabay a Saludsod Mainaganam kadi dagiti mulmula iti dalanmo a mapan iti pagadalan? Leksion 2: Agpapada ken Agduduma a Mulmula Aramiden 1: “Awan ti dua a mula nga eksakto nga

agpadpada” Panggep Mapagdididlig dagiti paset dagiti nadumaduma a mulmula. Aramaten mulmula iti hardin Addang 1. Mangpili ti dua a kita ti mulmula iti hardin ti pagadalan. Kasapulan a nataengan dagitoy a mulmula. 2. Paliiwen ti puon ti tunggal mula. Sakaren ti table iti baba iti sabali a papel ken irekord ti napaliiwyo.

Puon ti Dua a Kita ti Mula

Nagan ti Mula

Puon Agtubo nga agpangato,

agkarayam wenno agkalatkat

Nalamuyot (mabakkog)wenno natangken (Saan a

mabakkog)

93

4. Paliiwen ti sukog, maris ken ungto dagiti bulbulong. Mangdrowing ti sukog ti maysa a bulong iti table iti baba. Marisan ti bulong batay kadagiti maris a napiliiwmo.

Bulbulong ti Dua a Kita ti Mula

Nagan ti mula Bulong

5. Paliiwen ti sabong (no adda) ti mulmula. 6. Irekord iti table iti baba ti napaliiwmo.

Sabsabong ti Dua a Kita ti Mula

Nagan ti Mula

Sabong

Maris Agtubo kadi a saggaysa?

Agtubo kadi nga adu?

a. Batay iti napaliiwyo, ania ti makunam maipapan kadagiti paset ti nadumaduma a mulmula?

94

Leksion 3: Usar dagiti Nadumaduma a Paset dagiti Mulmula

Aramiden 1: Adda usar dagiti nadumaduma a paset dagiti

mula

Pangep

Maibaga ti pattapatta maipapan kadagiti usar ti nadumaduma a paset ti mula

Aramaten Ladawan ti mula a saba wenno sibibiag a mula Addang 1. Kitaen ti mula a saba iti hardin, arubayan ti pagadalan

wenno iti ladawan. 2. Sungbatan dagiti sumaganad saludsod iti papelmo.

bulong

ramut

puon

sabong

bunga

95

a. Ania a paset ti mula a saba ti mangtengngel ti daytoy iti daga?

b. Ania a pasetna ti mangpatakder a nasayaat iti daytoy? c. Ania a pasetna ti agaramid ti taraonna? d. Ania a pasetna ti agbalin a bunga? e. Ania a pasetna ti mangsagepsep ti danum ken mineral

iti daga? f. Ania a pasetna ti mangipan ti danum ken mineral

manipud iti ramut nga agturong kadagiti dadduma a paset?

Leksion 4: Bambanag a Maited ti Mulmula Aramiden 1: “Nakakaskasdaaw a Mulmula Panggep 1. Mabigbig dagiti bambanag nga aggapu iti mulmula 2. Mabigbig dagiti nadumaduma nga usar ti mulmula Aramaten

Pudpudno wenno ladawan ti mulmula, pinggan, manga, itlog, kaldero, niog, papel, kayo a tugaw, kapas, asin

Addang 1. Ikabil ti [] ti papelmo no ti banag ket naggapu wenno

naaramid manipud iti mulmula. Ikabil ti [X] no saan a naggapu wenno naaramid manipud iti mulmula.

96

Manipud kadagiti sungbat iti addang 1, mangsurat ti dua nga usar ti mulmula iti papel.

1. 2.

Tarabay a Saludsod Adda kadi dagiti bambanag iti pagtaenganyo a naggapu iti mulmula?

plate mango eggs

paper coconut

metal pot

wood chair cotton salt

pinggan mangga itlog

asin kapas tugaw a kayo

papel iniog kaldero

97

Aramiden 2: Mulmula a Makadangran ti Tattao Panggep 1. Mabigbig dagiti mulmula a makadangran ti tattao. 2. Maibaga ti pattapatta nga adda dagiti mulmula a napateg iti tattao ken mulmula a makadangran ti tattao Aramaten Ladawan dagiti makadangran ken saan a makadangran a mulmula Addang 1. Saludsoden dagiti nagannak, dadduma a kabbalay,

wenno kaarruba dagiti sumaganad: a. Ania dagiti dadduma a mulmula a makadangran ti

tattao? Apay a makadangran dagitoy? b. Adda kadi dagiti mulmula a makadangran ngem

makatulong met iti tattao? 2. Sakaren iti papel dagiti table iti baba ken isurat ti sungbat

dagitoy. Makadangran a Mulmula

Nagan ti Mula Paset ti Mula Apay a Makadangran

daytoy?

98

Mulmula a Makadangran ngem Makatulong

Nagan ti Mula

Paset ti Mula

Apay a Makatulong

Daytoy?

Apay a Makadangran

Daytoy?

Tarabay a Saludsod Adda kadi dagiti mulmula a makadangran ngem makatulong met?

Leksion 5: Dagiti Umno a Wagas a Panangtaripato kadagiti

Mulmula

Aramiden 1: “Taripatuentayo dagiti Mulmula”

Panggep 1. Maibaga ti pattapatta no kasano ti panangtaripato kadagiti mulmula 2. Makaibaga kadagiti wagas ti panangaywan ti mulmula

Aramaten Video clip dagiti wagas ti panangtaripato ti mulmula

Addang 1. Mingmingan ti tunggal ladawan.

a. Ania ti ar-aramiden ti ubing iti mula?

b. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.

99

c. Ania ti ar-aramiden dagiti dua nga ubbing iti mula?

d. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.

e. Ania ti ar-aramiden ti ubing iti mula?

f. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.

g. Ania ti ar-aramiden ti ubing iti mula?

h. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.

100

i. Ania ti ar-aramiden dagiti dua nga ubbing iti mula?

j. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.

Tarabay a Saludsod

Kasano ti panangtaripatom ti mulmula idiay balayyo ken iti pagadalan?

Leksion 6: Pakailasinan kadagiti Bambanag nga Addaan

Biag ken Bambanag nga Awanan Biag Aramiden1: Bambanag nga Addaan Biag ken Bambanag

nga Awanan Biag Panggep 1. Mabigbig dagiti pakailasinan dagiti bambanag nga addaan biag ken bambanag nga awanan biag 2. Mabigbig ti nagdumaan dagiti bambanag nga addaan biag ken bambanag nga awanan biag Aramaten

Ladawan dagiti bambanag nga addaan biag

101

Addang 1. Kitaen dagiti ladawan. 2. Ibaga dagiti pakailasinan ti tunggal ladawan iti baba babaen ti panangsungbat ti WEN wenno SAAN kadagiti saludsod iti tunggal batog. 3. Isurat ti sungbat iti papel.

Banag

Pakailasinan kadagiti Bambanag nga Addaan Biag Dumak-kel kadi?

Makapa-adu kadi?

Makagu-nay kadi a bukbu-kodna?

Umang-anges kadi?

Kasapulan-na kadi ti taraon?

102

• Ania dagiti pakailasinan kadagiti bambanag nga

addaan biag? • Ania dagiti pakailasinan kadagiti bambanag nga

awanan biag? 3. Grupuen dagiti bambanag iti bilang 2 babaen ti panangisurat ti naganda iti umno a batog a kas iti baba. Aramiden daytoy iti papel.

Bambanag nga addaan biag

Bambanag nga awanan biag

103

Tarabay a Saludsod Ania dagiti nagdudumaan dagiti bambanag nga addaan biag ken awanan biag? Leksion 7: Panangidilig kadagiti Bambanag nga Addaan

Biag ken Bambanag nga Awanan Biag Aramiden 1: “Sika kadi ket Addaan Biag wenno Awanan

Biag” Panggep Mapagdilig dagiti bambanag nga addaan biag ken awanan biag. Aramaten: Ladawan wenno pudpudno a bambanag nga addaan biag ken awanan biag. Addang 1. Kitaen dagiti ladawan. 2. Ikkan ti tsek () ti ladawan ti banag nga addaan biag ket ekis (X) ti awanan biag. 3. Isurat dagiti sungbat iti papel.

Bambanag nga Addaan ken Awanan Biag

3 2 1

104

• Ania dagiti bambanag nga addaan biag? • Ania dagiti bambanag nga awanan biag?

Kapitulo 4: Puli, Tawid ken Naggigidiatan

Daytoy a Kapitulo ket maipapan ti ayup ken mulmula a makapaadu iti kapadpadada. Adda dagiti pisikal a talugading a pagpapadaaan ti maysa a grupo ti tattao.

9 8 7

10 11 12

6 5 4

105

Leksion 1: Panagpaadu dagiti Ayup ken dagiti Matawidda a Kababalin

Aramiden 1 : “Nanang, Tatang ken Annak”

Panggep

Maibaga ti pattapatta a makapaadu dagiti ayup ti padada

Aramaten

Ladawan/video clips dagiti ayup nga addaan annak

Addang

1. Inaganan dagiti ayup iti baba.

2. Pagparisen ti ayup iti kannigid ken iti annakna .

3. Isurat iti papel ti letra ti sungbat.

____ 1. a.

____ 2.

b

106

____ 3. c.

____ 4. d.

Kitaen ti drowing dagiti ayup iti baba. Bigbigen ti tunggal ayup ket isurat ti naganna iti papel.

Ayup A Ayup B

107

Tarabay a Saludsod Ti Ayup A kadi ket anak ti Ayup B? Apay?

Leksion 2: Panagpaadu dagiti Tattao ken dagiti Matawidda a Kababalin

Aramiden 1: Pisikal a Kababalin dagiti Tattao manipud iti Nadumaduma nga Etniko

Panggep Maibaga ti pattapatta nga adda dagiti pisikal a kababalin a pagpapadaan ti maysa a grupo ti tattao Aramaten

Ladawan ti grupo nga etniko

Addang

1. Ipakita ti ladawan iti baba ti sumagmamano nga ubbing a Filipino.

108

a. Ania a pisikal a kababalin ti adda kadagitoy nga ubbing?

2. Kitaen ti drowing iti baba.

b. Ania a pisikal a kababalin ti adda kadagitoy nga ubbing?

c. Ania a pisikal a kababalin ti nagdudumaan ti tunggal ubing iti drowing?

Tarabay a Saludsod Makaitedka kadi ti pagarigan ti dadduma pay a grupo ti tattao nga addaan ti agpapada a pisikal a kababalin?

Aramiden 2: Pisikal a Kababalin dagiti Ayup nga adda iti

Maysa a Grupo Panggep

Maibaga ti pattapatta nga adda dagiti pisikal a kababalin a pagpapadaan dagiti ayup nga adda iti agpada a grupo.

Aramaten

Ladawan ti nadumaduma a kita ti aso

109

Addang

Kitaen dagiti drowing ti nadumaduma a kita ti aso iti baba.

a. Ania a pisikal a kababalin ti agpapada kadakuada? Mangted ti tallo.

Tarabay a Saludsod

Mangsurat ti tallo a piskal a kababalin ti ayup iti papel.

Leksion 2: Panagpaadu ti Mulmula Aramiden 1: Mulmula nga Agtubo manipud iti Bukbukel Panggep Maibaga ti pattapatta a makapaadu ti mulmula ti kapadpadada Aramaten Bukel ti balatong, 3 a kayo a kahon/3 a lata

110

Addang Paset A Ania ti mapasamak no agmulaka ti bukel ti balatong iti daga? Isuratmo ti pugtom iti Kahon A.

1. Mangikabil ti bukbukel ti balatong iti bassit a container nga adda dagana.

2. Sibugan ti bukbukel. 3. Paliiwen dagiti bukbukel iti sumaruno nga aldaw. Paset B Paliiwen dagiti bukbukel ti manga a naimula iti napalabas nga aldaw. a. Ania ti napasamak iti bukbukel ti balatong? Idrowing ti napaliiwmo iti Kahon B. Ania ti napasamak iti bukbukel ti balatong kalpasan ti maysa a bulan. Idrowing ti pugtom iti Kahon C.

Kahon A Kahon B Kahon C

Aramiden 2: Agtubtubo a Mula manipud iti Nadumaduma a

Paset ti Mula Panggep Maibaga ti pattapatta a dagiti mulmula ket makapaaduda ti kapadpadada.

111

Aramaten Mula a katakataka Addang 1. Paliiwen ti natangkenan a bulong ti mula a katakataka. Kitaen ti murdong ti bulong.

a. Ania ti agtubtubo iti murdong ti bulong? b. Paset pay kadi daytoy ti mula wenno baro a mula

daytoyen? Apay a nakunam dayta? 2. Kitaen dagiti babassit a nagtubo a mulmula iti murdong ti

bulong. c. Kapadpada kadi ti “nagannak” mula ti katakataka?

Apay a nakunam dayta? 3. Kitaen ti drowing ti mula nga agave.

Mula a katakataka

112

d. Ania ti usar ti natirad a bulongna? e. Kapadpada kadi daytoy ti “nagannak” nga agave a mula? Apay a nakunam dayta?

Tarabay a Saludsod

Malaksid iti mula a katakataka, adda kadi pay dagiti mulmula nga agtubo kadagiti sabali pay a paset ti mula?

Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti aramid maipanggep iti pisikal ken biolohikal a mangbukbukel ti aglawlaw a maaw-awagan ti ecosystem. Mabigbig dagiti kangrunaan a kasapulan dagiti tattao, ayup, ken mulmula, ti pakainaigan dagiti bambanag nga addaan biag iti ecosystem, dagiti bambanag a kasapulantayo iti aglawlaw, ken ti panangaywan ken pananginut kadagiti bambanag iti aglawlaw. Leksion 1: Kangrunaan a Kasapulan dagiti Tattao, Ayup, ken

Mulmula Aramiden 1: “Ania dagiti Kasapulan tapno Agbiagtayo?” Panggep

1. Mabigbig dagiti kangrunaan a kasapulan ti tattato, ayup ken mulmula.

Aramaten Ladawan/video clip dagiti kangrunaan a kasapulan dagiti tattao, ayup ken mulmula

Kapitulo 5: Ecosystem

113

Addang 1. Isurat ti [] no kasapulan dagiti tattao, ayup, wenno mulmula dagiti adda iti table iti baba:

Kasapulan Tao Ayup Mula Taraon Danum Angin Lugar Abbong ti bagi

2. Aramiden dagiti nakalista iti umuna a batog. Isurat dagiti sungbat iti papel.

a. Ania dagiti aramid a kadawyan kadagiti tattao, ayup ken mulmula?

b. Agpapada kadi ti angin nga ang-angsen dagiti tattao, ayup ken mulmula? Pangalaanda ti angin nga iyang-angesda?

c. Agpapada kadi ti taraon a kankanen dagiti tattao, ayup ken mulmula? Pangalaanda kadagiti taraon a kankanenda?

d. Agpapada kadi ti danum nga in-inumen dagiti tattao, ayup ken mulmula? Pangalaanda ti danum nga in-inumenda?

e. Agpapada kadi ti pagnanaedan dagiti tattao, ayup ken mulmula? Makitam kadi dagitoy a pagnanaedan iti maymaysa nga aglawlaw?

Tarabay a Saludsod Ania pay dagiti bambanag a kasapulan dagiti tattao? Leksion 2: Dagiti Bambanag a Kasapulantayo Manipud iti Aglawlaw Aramiden 1: “Ania dagiti Kasapulantayo a Maala iti

Aglawlaw?”

114

Panggep 1. Mabigbig dagiti maited ti aglawlaw a kasapulan dagiti bambanag nga addaan biag . 2. Maipalawag no kasano nga agdepdepende dagiti bambanag nga addaan biag iti aglawlaw tapno maaddaanda kadagiti kangrunaan a kasapulanda. Aramaten sun headband, rain headband, plant headband, rice plant headbands, caterpillar headband, chicken headbands, cutouts of palay grains, colored construction paper Addang 1. Urayen ti printout nga ited ti manursuro. 2. Koloran ti printout. Kalpasan a nakoloran ti printout, gettengen ti ladawan ket idikket daytoy iti namaris nga strips ti construction paper. 3. Tulongannaka ti manursuro a manggetteng kadagiti strips ken mangi-staple kadagiti dua nga ungtona. 4. Ikabilmo ti headband ket makiaabay kadagiti kagrupom

basar ti pakaibilangam nga organism. 5. TI grupo ti Pagay ti agyan iti sango a sarunuen ti Igges ken

Billit. 6. Denggen ti direksion nga ibaga ti manursuro. 6.1 Ti manursuro ti agbalin nga Init. Sanguen ti manursuro

dagiti ubbing nga addaan ti rice headband. Ibagana ti “Siak ti init. Tultulongak nga agtubo dagiti mulmula.”

6.2 Agtakder dagiti ubbing nga addaan ti rain headband ket siboganda dagiti pagay babaen ti panangigunayda kadagiti ima ken ramayda a kasla tudo. Ibagada ti “Dakami ti tudo. Siboganmi dagiti mulmula. Tulongan ti danum dagiti mulmula a dumakkel.”

115

6.3 In-inut a tumakder dagiti ubbing nga addaan ti rice headbands a kas dumakdakkel a mulmula. Ipayapayda dagiti cutouts ti pagay ket ibagada ti “Kasapulanmi ti init ken danum. Tultulongandakami dagitoy a dumakkel.”

6.4 Tumakder dagiti ubbing nga addaan ti caterpillar headbands ket ibagada ti “Mabisinkami. Masapul a mangankami. Kanenmi dagiti pagay.” Umasidegda kadagiti pagay ket aggunayda a kasla kankanenda dagiti pagay.

6.5 Tumakder dagiti ubbing nga addaan ti chicken headbands ket ibagada ti “Mabisinkami. Masapul a mangankami. Kanenmi dagiti pagay. Kanenmi dagiti igges.” Umasidegda kadagiti pagay ken igges ket aggunayda a kasla kankanenda dagiti pagay ken igges.

6.6 Tumakder dagiti dadduma nga ubbing nga awan ti headband-da ket ibagada ti “Mabisinkami. Masapul a mangankami. Kanenmi dagiti pagay. Kanenmi dagiti manok.” Umasidegda kadagiti pagay ken manok ket aggunayda a kasla kankanenda dagiti pagay ken manok.

7. Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod a. Ania dagiti bambanag nga ited ti aglawlaw

kadagiti tattao, ayup ken mulmula? b. Ania ti mapasamak kadagiti tattao, ayup, ken

mulmula no awan ti init? c. Ania ti mapasamak kadagiti tattao, ayup, ken

mulmula no awan ti danum? d. Ania ti mapasamak kadagiti tattao ken ayup no

awan ti mulmula? e. Ania ti mapasamak iti aglawlaw no awan ti tattao,

ayup, ken mulmula?

116

Leksion 3: Panangin-inut ken Panangaywan iti Aglawlaw Aramiden 1: Aywanan ti Aglawlaw

Panggep Maipalawag a nasken nga in-inuten ken aywanantayo ti aglawlawtayo. Aramaten Ladawan ti aglawlaw Addang 1. Kitaen ti ladawan iti baba. 2. Ilista dagiti bambanag a makadangran kadagiti ayup ken mulmula. 3. Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod iti papel.

a. Ania dagiti bambanag nga ar-aramiden dagiti tattato a makadangran kadagiti ayup ken mulmula?

b. Ania ti mapasamak no itultuloytayo ti agpukan ti adu a kaykayo?

c. Ania ti mapasamak no saantayo nga aywanan ti angin?

d. Ania ti mapasamak no saantayo nga aywanan ti daga?

e. Ania ti mapasamak no saantayo nga aywanan dagiti paggapuan ti danum nga inumentayo ken dagiti nadumaduma a porma ti danum?

117

Tarabay a Saludsod Ania dagiti bambanag nga ar-aramiden dagiti tattao a makadangran kadagiti tattao ken mulmula?

118

YUNIT 3: Puersa, Gunay ken Enerhia

119

Daytoy ket maipapan kadagiti nadumaduma a wagas ti panangiladawan kadagiti aggunggunay a bambanag. Dagiti sumagmamano a wagas ti pananggunay ti bambanag ket babaen ti panangiduron, panangguyod, panangiduron, pangibato, panangkugtar, panangipasa, panangpuyot, ken panangitinnag kadakuada. Ngem no kitaem a nasayaat dagiti wagas ti pananggunay kadagiti bambanag, mabalinda a magrupo laeng iti dua – panangiduron ken panangguyod. Ti puersa ket maiyam-ammo a kas duron ken guyod. Ti puersa ti mangpagunay ti maysa a banag. Iti panangiladawan ti panaggunay ti maysa a banag, ti panagusar ti maysa a banag a kas pagbasaran ket mapatalged tapno maited ti eksakto a lugar ti banag. Magaraw ti danum ti maysa a banag. Ti magnet ket addaan ti dua a polo. Agdekket dagiti agsupadi a polo idinto nga aginnaddayo met dagiti agpada a polo. Magunay met ti magnet ti maysa a banag. No ti maipakat ti puersa iti maysa a banag, mabalin nga aggunay daytoy ti napardas wenno nainayad, pasango wenno palikod, mabennat wenno kumsen. Leksion 1: Panangiladawan ti posision ti maysa a banag batay iti maysa met laeng a banag Aramiden 1: Ania ti posisionko? Panggep Mailadawan ti posision ti banag batay iti sabali a banag.

Kapitulo 1: Aggunggunay a Bambanag

120

ngato likod kanawan lamisaan kabinet

sirok sango kanigid ubing

Aramaten Pudno a bambanag a kas iti lamisaan, kabinet, bola, ruangan, lobo Addang 1. Isurat iti umno a sao a mangiladawan ti posision ti banag,

ayup wenno tao iti tunggal retrato. Pilien manipud iti listaan dagiti sasao iti kahon. Aramiden daytoy iti kuaderno.

a. Adda ti libro iti _____________ ti ___________.

b. Adda ti bola iti _____________ ti _____________.

121

Adda ti ubing iti _____________ ti _____________.

c. Adda ti pusa iti ____________ ti_____________.

d. Ig-iggaman ti ubing dagiti lobo iti__________ nga imana.

122

Aramiden 2: Kasanom nga ammo a ti maysa a banag ket naggunay? Panggep Mailadawan ti ayan ti maysa a banag kalpasan a nagunay Aramaten meter stick, ay-ayam a kotse Addang 1. Babaen ti panangusar iti tisa, mangdrowing ti uged iti maysa a sikigan ti lamisaan. Markaan daytoy nga uged a kas “Pangrugian.” 2. Ikabil iti ay-ayam a kotse iti bangir ti uged a kas naipakita iti baba.

3. Iduron iti apagapaman ti ay-ayam a kotse. 4. Markaan ti nagsardengan ti ay-ayam a kotse.

PANGRUGIAN

PAGSARDENGAN PAGRUGIAN

123

5. Babaen ti panangusar ti meter stick, rukoden ti kaadayo manipud iti nagrugian ti uged agpatingga iti nagsardengan ti ay-ayam a kotse.

a. Sadino ti ayan ti ay-ayam a kotse sakbay a naiduron? b. Kasano ti kaadayo ti immakaran ti kotse? c. Sadino ti ayan ti ay-ayam a kotse kalpasan a

naiduron? d. Ania nagbasaram a banag no apay nga immakar ti

ay-ayam a kotse?

Tarabay a Saludsod Magunaymo kadi ti maysa a banag no saanmo nga iduron?

Aramiden 3: Kasanom a mapagunay dagiti bambanag? Panggep 1. Mailadawan dagiti nadumaduma a panangpagunay kadagiti bambanag Aramaten Naduduma a bambanag (pagarigan: pagborar, lapis, kuaderno, tulbek, sinsilio)

meter stick

PAGRUGIAN PAGSARDENGAN

124

Addang 1. Mangala ti lima a babassit a bambanag iti bag-mo. Ikabil

dagitoy iti lamisaan. 2. Paggunayen ti tunggal banag. Padasen ti nadumaduma

a wagas ti panangpagunay ti banag. 3. Isurat iti table dagiti nadumaduma a wagas ti

panangpagunay kadagiti bambanag. Aramiden daytoy iti papel.

Nadumaduma a Wagas ti Panangpagunay kadagiti Bambanag

Banag Kasano a napagunayko ti banag? Pagarigan: pagborar

Panangiduron babaen ti ramay Panangingato babaen ti ima

1.

2.

3.

4.

5.

Tarabay a Saludsod Ania dagiti nadumaduma a wagas ti panangpagaraw kadagiti bambanag?

Aramiden 4: Panagaramid ti Wind Wheel

Panggep 1. Mailadawan no kasano a magunay ti angin dagiti bambanag. 2. Makaaramid ti wind wheel

125

Aramaten lapis nga adda pagborarna, papel

pangipit ti papel, tape Addang

1. Mangaramid ti wind wheel. Kitaen ti dagiti addang iti baba no kasano ti panagaramid ti wind wheel.

- Babaen ti panangiggem laeng ti apputanna, patayyeken iti wind wheel. Padasen ti nadumaduma a wagas ti panangpatayyek iti daytoy.

- Ania dagiti nadumaduma a wagas ti panangpatayyek ti wind wheel?

a. Ania ti nangpatayyek iti wind wheel? 2. Kitaen ti aglawlaw ti siled. b. Ania dagiti sabali pay a bambanag a mapagunay ti angin? Tarabay a Saludsod Ania dagiti nadumaduma a wagas a panangpatayyek ti windwheel?

126

Aramiden 5: Panagaramid ti Barangay a Papel Panggep 1. Mailadawan no kasano a magunay ti danum dagiti bambanag. 2. Makaaramid ti barangay a papel Aramaten palanggana nga adda danumna, papel, tape Addang 1. Mangaramid ti barangay a papel. Kitaen iti baba dagiti addang iti panagaramid ti barangay a papel. 2.

127

2. Iggaman ti barangay a papel, pagtapawen daytoy iti sangapalanggana a danum. Padasen ti nadumaduma a wagas ken isurat dagitoy iti kuaderno.

a. Ania dagiti nadumaduma a wagas ti panangpagunay ti barangay a papel iti danum?

b. Ania ti manggunggunay iti barangay a papel? Tarabay a Saludsod Kasano ti panagaramid ti barangay a papel? Leksion 2: Panangiladawan ti Lugar dagiti Bambanag

kalpasan a Nagunay Aramiden 1: Paggunayen! Panggep 1. Mailadawan no kasano a mapagunay ti magnet dagiti bambanag 2. Mabigbig dagiti bambanag a mapagunay ti magnet. Aramaten paperclip (landok), magnet, kardboard (15 cm x 15 cm), nadumaduma a bambanag , agduduma a bambanag (ipit ti buok, thumbtacks, babassit a lansa, round fastener, pagburar, krayola, tansan) Addang 1. Mangikabil ti paper clip iti rabaw ti karton. 2. Iggaman ti magnet iti sirok ti maysa a kardbord. Garawen

ti magnet. a. Ania ti napasamak iti paper clip?

128

3. Padasen ti mangikabil ti sabali a bambanag iti rabaw ti kardbord. Paggunayen ti tunggal maysa.

4. Iti kuaderno, sakaren ti table ken isurat ti nagan dagiti

bambanag nga ingkabilmo iti kardbord iti Batog A ken ti saludsod iti Batog B.

A Banag

B Naggaraw kadi iti

banag? Paper clip Wen

b. Ania dagiti bambanag a napagaraw ti magnet? c. Ania a klase ti material dagiti bambanag a

mapagaraw ti magnet? Aramiden 2: Dumket wenno Umadayo? Panggep 1. Mabigbig dagiti polo ti magnet 2. Mapattapatta nga adda dua a polo ti magnet 3. Maibaga nga aginnaddayo dagiti agpada a polo ket agdekket met dagiti saan nga agpada a polo. 4. Maibaga ti pattapatta a ti pigsa ti magnet ket adda kadagiti polo. Aramaten paperclips (landok), bar magnet

129

Addang 1. Mangikabil ti bar magnet iti kahon

a napno ti paper clips. 2. Ingato ti bar magnet. Sungbatan

dagiti saludsod iti kuaderno. a. Dimket kadi dagiti paperclips “stick” iti bar magnet? b. Ania a paset ti magnet ti dimketan dagiti paperclips, iti

tengnga ti magnet wenno iti polo? c. Ania ti ipakpakita daytoy maipapan iti pigsa ti

magnet? 3. Mangala iti dua a bar magnets. Ikabil ida iti agduma a

puesto. d. Nagdekket wenno naginnadayo kadi dagiti dua a

magnet? Idrowing ti posisionda iti baba. e. Kaano nga naginnaddayo dagiti dua a magnet?

Idrowing ti posisionda iti baba. Aramiden 3: Ready, Set, Go! Panggep 1. Mailadawan dagiti nadumaduma a wagas ti panangpagunay ti ay-ayam a kotse. 2. Mabigbig dagiti bambanag a makapagpagunay iti ay-ayam a kotse.

Aramaten ay-ayam a kotse, magnets, pa-id

130

Addang 1. Adda ay-ayam a kotse ti tunggal grupo para iti

linnumbaan. (Isagana a sigud dagiti ay-ayam a kotse.) 2. Adda uppat a linnumbaan. Linnumbaan 1: Maysa a miembro iti tunggal grupo ti mangiduron iti ay-ayam a kotse manipud iti pagrugian nga uged agpatingga iti pagturposan nga uged. Ti umuna a kotse a makadanon iti pagturposan nga uged ket isu ti mangabak. Linnumbaan 2: Maysa a miembro iti tunggal grupo ti mangguyod iti ay-ayam a kotse manipud iti pangrugian nga uged agpatingga iti pagturpusan nga uged. Iti muna a kotse a makadanon iti pagturposan nga uged ket isu iti mangabak. Linnumbaan 3: Maysa a miembro iti tunggal grupo ti mangpa-id iti ay-ayam a kotse manipud iti pagrugian nga uged agpatingga iti pagturposan nga uged. Ti umuna a kotse a makadanon iti pagturposan nga uged ket isu ti mangabak. Linnumbaan 4: Igalut ti magnet iti ay-ayam a kotse. Maysa a miembro iti tunggal grupo ti agusar ti magnet a magiduron iti kotse babaen ti panangikabil ti magnet a naigalut iti ay-ayam a kotse. Saan a rumbeng nga agdekket dagiti magnet. Ti umuna a kotse a makadanon iti pagturposan nga uged ket isu iti mangabak.

a. Kasanom a napagaraw ti ay-ayam a kotse? Ilista amin dagitoy iti kuaderno.

Tarabay a Saludsod Adda kadi ay-ayammo a kotse sadiay balayyo? Kasano ti panangpagunay mo iti daytoy?

131

Leksion 3: Nadumaduma a Wagas ti Pananggunay ti Bambanag Aramiden 1: Napardas wenno Nainayad; Agpasango wenno Agpalikod Panggep 1. Mailadawan ti gunay ti banag a kas napardas wenno nainayad 2. Mailadawan ti garaw ti banag a kas agpasango wenno agpalikod. Aramaten 2 nga ay-ayam a kotse Addang 1. Markaan dagiti ay-ayam a kotse a kas “1” ken “2”. 2. Markaan iti uged a pangrugian iti suelo. 3. Ikabil dagiti dua a kotse iti bangir ti uged a pangrugian. 4. Mangrukod ti 1 a metro manipud iti uged a pangrugian. Agdrowing ti uged.

1. 5. Iduron iti apagapaman ti maysa nga ay-ayam idinto a napigpigsa ti panangiduron iti maysa. Paliiwen dagitoy. Isurat ti napaliiwmo iti kuaderno.

pangrugian 1-m a linia

132

6. Ania kadagiti dua nga ay-ayam a kotse ti immuna a nakadanon iti 1 a metro nga uged?

a. Ania kadagiti dua nga ay-ayam a kotse ti naparpardas ti tarayna? Apay?

b. Ania ti inaramidmo tapno mapataray a napardas ti ay-ayam a kotse?

c. Ania iti inaramidmo tapno mapataray a nainayad ti ay-ayam a kotse?

d. Idi iduronyo ti ay-ayam a kotse, nagpasango wenno nagpalikod kadi daytoy?

e. Ania iti aramidenyo tapno mapataray a pasango wenno patalikod iti ay-ayam a kotse.

Tarabay a Saludsod Napadasanyo kadin ti naglilinnumbaan ti ay-ayam a kotse? Kasano ti panangrukodyo ti kaadayo Aramiden 2: Mabennat wenno Kumsen? Panggep 1. Mailadawan no kasano a mabennat wenno kumsen ti sumagmamano a bambanag. 2. Mainaganan dagiti bambanag a mabalin a mabennat wenno kumsen. Aramaten Garter, lastiko/goma Addang 1. Tunggal miembro iti grupo ket rumbeng nga adda lastikona. Masapul a nadumaduma ti maris ti tunggal maysa.

133

2. Iposision dagiti miembro ti grupo ti bagida iti likod ti namarkaan nga uged.

3. Bennaten ti lastiko babaen ti ramaymo. Aggigiddan nga ibbatan ti lastiko. Sungbatan dagiti saludsod iti kuaderno

a. Ania ti napasamak iti lastiko idi inibbatam? b. Makinlastiko ti kaadayuan ti nakaipalladawanna

manipud iti uged? c. Makinlastiko ti kaasitgan ti nakaipalladawanna

manipud iti uged? d. Ania dagiiti dadduma pay a bambanag a mabalin a

bennaten a kas lastiko? Manginagan ti dua. 4. Ita, usaren ti garter. Paatiddogen ti garter.

e. Kasanom a napatiddog ti garter? 5. Paababaen ti garter.

f. Kasanom a napaababa ti garter? g. Ania dagiti dadduma pay a bambanag a mabalin a

kumsen? Manginagan ti dua. Tarabay a Saludsod Agay-ayamkayo kadi ti Chinese Garter? Kasano ti panangpaatiddog ken panangpaababa?

134

Daytoy a Kapitulo ket maipapan iti nadumaduma a paggapuan ti lawag, pananggrupo iti natural ken artipisial, ti kinapateg dagitoy iti inaldaw a panagbiag, ken dagiti umno a wagas ti panangusar iti daytoy. Leksion 1: Dagiti Paggapuan ti Lawag Aramiden 1: Ti Nakakaskasdaaw a Lawag Panggep 1. Mabigbig dagiti paggapuan ti lawag 2. Magrupo dagiti natural ken artipisial a paggapuan ti lawag Aramaten

Flashlight, candela, bombilia, ladawan ti beggang, init, bulan Addang 1. Ipakpakita dagiti ladawan iti baba dagiti paggapuan ti

lawag. 2. Isurat iti kuaderno ti nagan dagitoy a bambanag a

paggapuan ti lawag.

a. b.

Kapitulo 2: Lawag ken Pudot

135

3. Inaganan dagiti dadduma a paggapuan ti lawag

malaksid kadagiti naited nga immuna. Isurat dagitoy iti kuaderno.

Grupuen dagiti sungbat iti addang 2 ken 3 iti table iti baba. Mabalin nga aggapu ti lawag manipud iti artipisial paggapuan. Dagiti natural a paggapuan ket isu dagiti masarakan iti aglawlaw. Dagiti artipisial a paggapuan ket isu dagiti inaramid ti tattao. Aramiden daytoy iti kuaderno.

Natural a paggapuan ti lawag

Artipisial a paggapuan ti lawag

Tarabay a Saludsod Ania ti nakaidumaan ti natural a lawag iti artipisial a lawag?

c. d.

e. f.

136

Aramiden 2: Dagiti Usar ti Lawag Panggep Mabigbig dagiti usar ti lawag Aramaten Tennis racket, shuttlecock, net Addang 1. Kitaen dagiti ladawan ken sungbatan dagiti saludsod iti

kuaderno..

a. Ania ti ar-aramiden ti ubing? b. Apay a napuntaanna ti shuttlecock? c. Ania ti naggapuan ti lawag a nangtulong kenkuana a

makita iti shuttlecock?

137

d. Ania ti ar-aramiden ti ubing? e. Apay a mabasana ti libro? f. Ania ti naggapuan ti lawag a nangtulong kenkuana a

makita ti libro? Tarabay a Saludsod Adda kadi pay dagiti dadduma a paggapuan ti lawag? Aramiden 3: Dadduma pay nga Usar ti Lawag Panggep Mabigbig dagiti dadduma pay nga usar ti lawag. Aramaten

Nadumaduma a mulmula, ladawan ti traffic light, light house

138

Addang 1. Kitaen dagiti ladawan ken sungbatan dagiti saludsod iti

kuaderno.

a. Apay a kasapulan ti mula ti lawag?

b. Apay a kasapulan ti silaw ti trapiko?

c. Apay a kasapulan ti lighthouse?

139

Aramiden 4: Panagannad iti Panangusar ti Lawag Panggep Mabigbig dagiti umno a wagas iti panagusar ti lawag. Aramaten Sunglasses, payong Addang 1. Kitaen dagiti ladawan. 2. Ikkan ti tsek ti kahon no nasayaat ti aramid ken isurat ti no saan. Aramiden daytoy iti kuaderno.

Panangkita a diretso iti init

Panagusar iti sunglasses

Panagbasa iti Panagusar ti payong

140

Aramiden 5: Paggapuan ti Pudot Panggep Mabigbig dagit bambanag a makaited ti pudot. Aramaten Ladawan ti init, agburburek a danum iti kaldero a nakasaang iti gas stove, electric toaster, beggang Addang 1. Ipakpakita dagiti ladawan dagiti bambanag a makaited ti pudot. 2. Isurat iti kuaderno ti nagan ti tunggal banag a makaited ti pudot.

a. b.

c. d.

e. f. 141

Tarabay a Saludsod Adda kadi appliances idiay balayyo? Inaganan dagitoy. Aramiden 6: Dagiti Usar ti Pudot Panggep Iladawan dagiti bambanag a maaramat Aramaten Ladawan dagiti usar ti pudot. Addang Kitaen dagiti ladawan. Iladawan no ania ti usar ti pudot iti tunggal ladawan. Isurat ti sungbat iti kuaderno.

Trabaho Paggapuan ti

pudot

Kasano a mausar ti

pudot

a.

b.

142

Aramiden 7: Panagannad iti Panagusar ti Pudot Panggep Mabigbig dagiti bambanag a makaited ti pudot.

c.

d.

e.

143

Aramaten Gloves, ladawan ti napudot a taraon, apoy,

Kaldero nga adda agburburek a danumna Addang 1. Kitaen ti ladawan iti baba. 2. Ikkan ti ti kahon no ti ladawan ket mangipakita ti

nasayaat nga aramid ken ikkan ti no saan. Aramiden daytoy iti kuaderno.

Using gloves to handle hot food Turning off the flame of

the gas after useN

a. b.

c. d.

Agaramat ti gloves a mangiggem ti napudot a taraon

Panangiddep ti apuy ti stove no malpas nga usaren

Staying under the sun Touching hot objects Pannaggian iti kainitan Panangiggem ti napudot a bambanag

144

Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti nadumaduma a paggapuan ti uni, panagparnuay ti uni, ken panangbigbig ti kinapateg ti uni. Leksion 1: Paggapuan ti Uni Aramiden 1: Uni iti Aglawlawko Panggep Mabigbig dagiti nadumaduma a pagtaudan ti uni. Aramaten

Ladawan dagiti bambanag nga addaan ti uni Addang Agtugaw a naulimek iti maysa a minuto ket denggen dagiti uni iti aaglawlawmo. Ilista amin a nangegmo nga uni iti table iti baba. Isurat ti nangeg nga uni ken ti banag a nagtaudanna iti kuaderno.

Nangeg nga Uni Ania a banag ti nagtaudan ti uni?

Pagarigan: Aw! Aw! Aw!

Aso

Kapitulo 3: Uni

145

Tarabay a Saludsod Nakangegka kadin ti nadumaduma nga uni kas iti samiweng, pitada ti lugan, boses ti kaiskuelaam, ken uni dagiti nadumaduma nga ayup? Aramiden 2: Nadumaduma a Wagas ti Panagparnuay ti Uni Panggep

Mailadawan dagiti nadumaduma a wagas ti panagparnuay ti uni. Aramaten

Maracas, gitara, tambor/kahon , sultip Addang 1. Usaren ti tambor, gitara, maracas ken sultip a

mangparnuay ti uni. 2. Isurat iti table iti baba no ania ti inaramidmo tapno

maparnuaymo dagitoy ti uni. Aramiden daytoy iti kuaderno.

Banag Ti inaramidko tapno maparnuay daytoy nga uni

maracas

146

tambor

gitara

Tarabay a Saludsod

Napadasanyo kadin ti nagparnuay ti uni dagiti dadduma pay nga instrumento a para musika malaksid kadagiti naipakitan? Aramiden 3: Agaramid ti Bukod a Kazoo! Panggep 1. Makaaramid ti sinan-kazoo 2. Mailadawan no kasano a makaparnuay ti uni babaen ti kazoo Aramaten kardbord, tube manipud iti naibus a tissue, waxed paper, lastiko, natirad a banag

147

Addang 1. Mangikabil ti bassit a kuadrado ti waxed paper iti ungto ti

cardboard tube. Galutan daytoy ti lastiko. Abutan ti tube babaen ti natirad a banag.

2. Agdayyeng iti sinan-kazoo. Riknaen ti ungto ti kazoo

babaen kadagiti ramay. 3. Takuaten no ania ti mapasamak no kalubam ti tube

babaen kadagiti ima. Kalpasanna, kalluban ti abut ti tube. Sige, usaremon ti kazoo!

Tarabaya a Saludsod Nagustuannyo kadi ti nangpuyot iti kazoo? Aramiden 4: Usar dagiti Uni Panggep 1. Mailadawan ti usar dagiti uni. 2. Maipakita ti kinapateg ti uni. Aramaten

Ladawan ti ambulansia, bumbero, kampana ti simbaan, alarm clock, doorbell.

148

Addang 1. Kitaen dagiti ladawan. Iladawan ti usar ti uni iti tunggal

ladawan. Aramiden daytoy iti kuaderno.

a. Ania ti usar ti uni ti ambulansia?

b. Ania ti usar ti uni a parnuayen dagiti dua nga ubbing?

c. Ania ti usar ti uni ti radio?

d

d. Ania ti usar ti uni ti sultip?

e. Ania ti usar ti uni ti relo?

f. Ania ti usar ti uni ti trak ti bumbero?

149

Tarabay a Saludsod Ania pay dagiti ammoyo a bambanag nga addaan ti napateg nga uni? y 1: Sources of Electricity

Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti paggapuan ti kuriente, usar ken kinapateg daytoy iti biagtayo, ken dagiti aramidentayo a panagannad iti panagusar iti daytoy. Leksion 1: Paggapuan ti Kuriente Aramiden 1: Kasano nga Agandar? Panggep

Magrupo dagiti bambanag nga agandar babaen ti bateria wenno kuriente. Aramaten

Computer, bentilador, telebision, cellphone, ay-ayam a kotse, flashlight, radio

Kapitulo 4: Kuriente

g. Ania ti usar ti uni ti kampana ti simbaan?

h. Ania ti usar ti uni ti doorbell?

150

Addang 1. Kitaen dagiti ladawan. Grupuen dagitoy a kas bambanag a mapaandar babaen ti bateria, kuriente wenno mabalin a bateria ken kuriente. Aramiden daytoy iti kuaderno. 1. Grupuen dagiti bambanag iti table iti baba.

Bateria Kuriente Bateria ken kuriente

computer mobile phone bentilador

ay-ayam a kotse flashlight telebision

electric oven radio

151

Tarabay a Saludsod

Adda kadi appliances idiay balayyo a mabalin a mapaandar ti bateria ken kuriente?

Aramiden 2: Usar ti Kuriente Panggep Mailadawan dagiti usar ti kuriente. Aramaten Electric stove, electric kettle, bentilador, telebision, cellphone, ay-ayam a kotse Addang 1. Ipakita dagiti ladawan iti baba dagiti sumagmamano a bambanag nga agaramat ti kuriente. Aramaten dagiti sao iti kahon tapno mabukel dagiti patang. Aramiden daytoy iti kuaderno.

a.

Mausar ti kuriente iti electric stove tapno ______________ ti taraon.

b.

Mausar ti kuriente iti electric kettle tapno ______________ ti danum.

c.

maluto mapaburek mapreskuan malawagan mapaandar mapaguni makabuya makapagpapatang mapalamiis

152

Mausar ti kuriente iti bentilador tapno ______________tayo.

d.

Mausar ti kuriente iti telebision tapno _________________tayo.

e.

Mausar ti kuriente iti mobile phones tapno___________tayo uray no aggaadayotayo.

f.

Mausar ti kuriente iti refrigerator tapno ______________ ti taraon.

g.

Mausar ti kuriente iti bombilia tapno ______________ ti balay.

153

h.

Mausar ti kuriente iti ay-ayam a kotse tapno ______________ daytoy.

i.

Mausar ti kuriente iti tapno ______________ ti radio.

Tarabay a Saludsod Ania pay dagiti dadduma nga appliances nga adda idiay balayyo? Ibaga ti usarda. Aramiden 3: Naannad a Panagaramat ti Kuriente Panggep Mabigbig ti umno a panagausar ti kuriente ken dadduma pay a de-kuriente a ramramit. Aramaten Pagisaksakan ti kuriente, bentilador Addang 1. Kitaen dagiti ladawan iti baba. 2. Ikkan ti ti kahon no ipakpakita ti ladawan ti umno a panagusar ti kuriente. Isurat ti no saan. Aramiden daytoy iti kuaderno.

154

Tarabay a Saludsod Adda kadi saksakan ti kuriente idiay balayyo? Kasano ti panagusaryo iti daytoy?

Panangitudok iti pagisaksakan ti kuriente

Panangiggem iti switch a nabasa ti ima

Panangikkat ti naisaksak iti kuriente no saan nga us-usaren

Panangisaksak ti adu a ramramit iti saksakan ti kuriente

155

YUNIT IV-Earth ken Space

Chapter 1: The Surroundings LESSON NO. AND TITLE

156

Kapitulo 1: Aglawlaw Daytoy a Kapitulo ket maipapan iti panagadal iti aglawlaw ken dagiti bambanag a mangbukbukel iti daytoy: bambanag nga addaan biag, nadumaduma a porma ti danum ken daga. Leksion 1: Bambanag iti Aglawlaw Aramiden 1: Nadumaduma a Bambanag iti Aglawlaw Panggep Mainaganan dagiti nadumaduma a bambanag iti aglawlawmo. Aramaten Magic square chart Addang 1. Adalen ti Magic Square Chart. 2. Panunoten ti maipapan iti aglawlawmo 3. Isurat ti kapanunotam iti uneg ti tunggal kuadrado.

157

Tattao iti aglawlaw

Init ken presko nga angin

Karayan, waig, turod, bantay

TARAON Mulmula ken ayup

Isurat ti sungbat kadagitoy a saludsod iti kuaderno. a. Ania ti makapapintas iti aglawlaw a pagnanaedan? b. Apay a kasapulan a pagtalinaeden ti kinadalus ken kinaurnos ti aglawlaw? c.Ania ti rumbeng nga aramidem tapno mapagtalinaed ti kinatalged ti komunidad a pagnanaedam? Tarabay a Saludsod Sadino ti pagnanaedam? Mainaganam kadi dagiti bambanag iti aglawlaw ti balayyo?

SIKA

Pagnanaedam a Lugar

AGLAWLAW

AGLAWLAW

158

Aramiden 2: Agpasiartayo Panggep Mailadawan dagiti bambanag iti aglawlaw. Aramaten Awan (agpasiar laeng iti uneg ken ruar ti siled a pagadalan) Addang 1. Agliniakayo ken siuulimek a mapan iti ruar iti siled. 2. Surotenyo ti manursuro bayat a magmagna a mangliklikaw ti aglawlaw ti pagadalan. 3. Paliiwen a nasayaat dagiti luglugar a papananyo. Iladawan dagitoy a luglugar babaen ti panangirekord iti kuaderno kadagiti napaliiwmo. Tuladen ti format ti table iti baba.

Aglawlaw ti Pagadalan Lugar a Napasiar Panangiladawan

Lugar #1.

Lugar #2.

Lugar #3

Lugar #4.

Tarabay a Saludsod 1. Ania dagiti luglugar a napasiaryon? 2. Ania ti nakitayo kadagitoy a luglugar? Iladawan dagiti nakitayo. 3. Kasapulan kadi dagitoy iti aglawlaw ti pagadalan? Iti komunidad? Apay? 4. Apay nga masapul a pagtalinaeden ti kinadalus ken kinaurnos ti aglawlawtayo ? 5. Ania ti aramidem tapno agtalinaed ti kinatalged ti pagadalan?

159

Aramiden 3: Panagpasiar iti Hardin Panggep 1. Mainaganan dagiti bambanag a masarakan iti hardin. 2. Grupuen dagiti bambanag nga addaan wenno awanan biag. Aramaten Papel, lapis ken krayola, magnifying lens (no adda) Addang 1. Agpasiar sadiay hardin. (hardin ti sabsabong, natnateng wenno mulmula a makaagas) Mangala ti kapareha. 2. Paliiwen dagiti bambanag a makitam iti aglawlaw. Usaren ti magnifying lens tapno makitam a naimbag dagiti babassit a bambanag. 3. Sungbatan dagiti saludsod iti notebook. Tarabay a Saludsod 1. Ania dagiti bambanag nga addaan ken awanan biag a makitayo iti hardin? Bambanag nga Addaan Biag: _____________________ Bambanag nga Awanan Biag: ____________________ 2. Mano a klase ti mulmula ti nakitayo? Ania dagitoy? 3. Mano a klase ti ayup ti nakitayo? Ania dagitoy? 4. Kumpletuen ti table iti baba.

Bambanag nga Addaan Biag

Bambanag nga Addaan Biag

5. Mangsurat ti maysa wenno dua a patang maipapan kadagiti bambanag a makita iti hardin.

160

libtong aluguog

pagurnongan ti danum sasangladan

kanal golpo

161

Aramiden 4: Dagiti Porma ti Danum Iti Komunidad

Panggep 1. Iladawan dagiti porma ti danum 2. Makapattapatta nga adda mulmula ken ayup iti aglawlaw ken kadagiti porma ti danum. Aramaten Photocopy ti dua a porma ti danum, krayola wenno water color, tape, kardbord Addang 1. Ikkannaka ti manursuro ti ladawan a kas kadagiti adda iti sumaruno a panid. 2. Gettengen dagiti porma ti danum a makita iti ladawan ket marisan. Marisan ti krayola wenno water color. 3. Ipigket dagiti inaramidyo iti maysa a poster board. Sungbatan dagiti saludsod kalpasanna. Aramiden daytoy iti kuaderno. Tarabay a Saludsod 1. Adda kadi dagitoy a porma ti danum iti komunidadyo? Iladawanyo. 2. Ania ti usar ti danum? Iladawan ti usarna. 3. Napateg kadi dagiti porma ti danum kadagiti tattao iti komunidad? kadagiti mula? kadagiti ayup?

162

Aramid 5: Dagiti Porma ti Daga Panggep 1. Mailadawan dagiti porma ti daga 2. Makaaramid ti poster board presentation.

dissuor kipet

look taaw

karayan danaw

163

Aramaten ladawan dagiti porma ti daga, kartib, kola wenno pagpigket, krayola, lapis Addang 1. Iparis ti ladawan ti porma ti daga iti pannakailadawanna. Ikkannaka ti manursuro ti ladawan a kas kadagiti adda iti sumaruno a panid a mausar iti daytoy a maaramid. Aramiden daytoy iti kuaderno. 2. Kartiben dagiti retrato iti porma ti daga. Ipigket ti tunggal porma ti daga iti pannakailadawanna. Mangaramid iti poster board para iti daytoy a maaramid. Panangiladawan:

• Nangato a paset ti daga, ngem nababbaba ngem iti bantay.

• Ababa a paset ti daga iti nagbabaetan ti turturod wenno bambantay, kadawyan nga adda karayan nga agay-ayus iti daytoy.

• Paset ti daga a nangatngato ngem turod ken naderraas.

• Maysa a bantay nga adda abot ti tuktok wenno sikiganna nga agipusuak ti dadakkel a batbato, dapo, lava ken dadduma pay no daytoy ket bumtak

• Nalawa a paset ti patag a daga a manmano ti kaykayona

164

Nagan _________________________________________________

Ipigket ti ladawan ti porma ti daga iti kahon a mangiladladawan iti daytoy.

Porma ti Daga

165

isla

bantay

puro

turod peninsula

delta isthmus

tanap patad

plateau

canyon

166

3. Adda kadi dagiti porma ti daga iti komunidadyo? Mangpili ti ladawan ti porma ti daga iti listaan a kapadpada ti pagnanaedam. Iladawan ti komunidad a pagnanaedam. Aramiden daytoy iti kuaderno. Tarabay a Saludsod Napateg kadi dagiti porma ti daga iti tattao? Mangibaga ti sumagmamano a maitulong dagiiti porma ti daga kadagiti tattao.

Ti Kapitulo 2 ket maipapan kadagiti klase ti panawen, langa ti tangatang, panagpaliwbaliw ti panawen ken ti epektona kadagiti tattao, ayup ken mulmula. Daytoy a Kapitulo ket maipapan pay kadagiti aramiden a panagannad kadagiti nadumduma a klase ti panawen ken panagpartuat ti instrumento a pagkita ti kondision daytoy.

Leksion 1: Panawen

Aramiden 1: Bantay ti Panawen Panggep 1. Mailadawan ti kasasaad ti panawen ita nga aldaw 2. Maidrowing dagiti ulep a makita iti tangatang 3. Mailadawan ti langa dagiti ulep

Kapitulo 2: Panawen

167

Aramaten Weather Watcher Card, coloring markers, krayola, pens, KWL Chart Addang 1. Kitaem ti aglawlawmo ken ti langit. Paliiwen ti panawen

ita nga aldaw. Irekord daytoy iti kuaderno. a. Agin-init kadi?___________________________________ b. Agtudtudo kadi? ________________________________ c. Naangin kadi?___________________________________ d. Agbagbagyo kadi? _____________________________

2. Paliiwen ti langit iti lima a minuto. PALAGIP: Saan a diretso a kumita iti init. Mabalin a dadael ti mata. 3. Agdrowing iti sumagmamano a bambanag a makitayo iti langit. Agusar ti coloring pencils wenno pens. Aramiden daytoy iti kuaderno. 4. Kumpletuen ti table iti baba. Aramiden daytoy iti kuaderno.

4. Iladawan dagiti ulep batay iti insuratmo iti table.

Isurat ti sungbat iti kuaderno.

Sukog ti ulep Maris ti ulep

168

Napaliiw nga ulep iti inaldaw iti uppat nga aldaw.

• Iladawan ti sukog dagiiti ulep tunggal aldaw. Lunes __________________________________________ Martes _________________________________________ Mierkules _______________________________________ Huebes ________________________________________

• Agbaliwbaliw kadi nga inaldaw ti ulep? • Mangsurat iti maysa wenno dua a patang maipapan ti

naadalyo iti daytoy nga aramid.

Usaren dagiti ladawan iti baba para kadagiti klase ti ulep.

Ti cirrus ket naingpis nga ulep.

LUNES MARTES MIERKULES HUEBES

169

Ti cumulus ket puraw ken napuskol nga ulep.

Dagiti stratus ket nababa, patad ken maris-dapo nga ulep.

Aramiden 2: Ti Sinan-instrumento ti Panawen

Panggep

1. Makaaramid ti simple nga instrumento ti panawen 2. Mailadawan dagiti usar ti instrumento Aramaten Set A: wooden sticks, naputedputed a papel , kola Set B : karton, wooden sticks, kola

170

Addang Para iti Set A. Panagaramid iti Wind Vane 1. Putden ti papel iti at-atiddog ngem ti stick 2. Ipigket ti ungto ti naputedputed a papel iti maysa a murdong ti stick. 3. Ikabil ti naaramid a sinan-instrumento iti nalawa a lugar iti ruar. 4. Paliiwen no kasano iti panaggunayna. Idrowing ti instrumento ti panawen iti kuaderno. 5. Ipakita iti klase no kasano nga aggunay ti instrumento. Para iti Set B. Panagaramid ti Sabali Pay a Modelo ti Wind Vane 1. Mangala iti napuskol a karton. 2. Manggetteng ti dua sikkubeng ti pana nga agpada iti rukodda. Aramiden a dakdakkel ti murdong ngem ti ulo ti sikkubeng ti pana. 3. Mangikabil ti stick iti nagbaetan ti dua a sikkubeng ti pana. Ipigket ida a dua.

171

9. Ikabil ti naaramid nga instrumento iti rabaw ti pagsibbol (pole) 10. Idrowing ti naaramid nga instrumento ti panawen iti kahon iti kuaderno. 11. Ipakita iti klase no kasano ti panaggunay ti instrumento. Ania iti makunayo iti direksion ti angin iti tulong ti naaramidmo nga instrumento ti panawen? Aramiden daytoy iti kuaderno. Tarabay a Saludsod Adda kadi pay ammom nga instrumento a para ti panawen? Kasano ti panangusar iti daytoy? Aramiden 3: Agbalbaliw kadi? Panggep 1. Maibaga no kasano ti kalamiis wenno kapudot ti angin. 2. Maidilig ti temperatura ti angin iti nadumaduma a luglugar 3. Mailadawan ti pardas ken direksion ti angin Aramaten SET A: 2 a thermometer ken panait a paggansilio wenno naingpis a galut SET B: sinan-wind vane, weather chart, timer Addang A. Temperatura ti angin iti siled

1. Mangala ti dua a thermometer 2. Igalut a nairut ti maysa a thermometer (A) iti uneg ti

siled. Mabalinmo nga igalut iti lansa iti pader wenno iti bentana. Siguraduen nga ikabil daytoy iti lugar a nalakam a mabasa ti temperatura.

172

Thermometer A Thermometer B 1. Igalut met ti maysa a thermometer (B) iti nalinong a lugar iti ruar ti siled. Mabalinmo nga igalut iti sanga ti kayo a saan a mainitan. 2. Dua nga agad-adal ti mangbasa ti thermometer A, dua pay nga ubbing ti mangbasa iti thermometer B. Dayta ti pangrugian a temperatura ti angin iti uneg ken ruar ti siled. 3. Ituloy iti panangala ti temperatura iti tunggal 10 a minuto agpatingga madanon ti 60 a minuto. Kumpletuen ti table iti baba kadagiti resulta ti inaramidmo. Isurat daytoy iti kuaderno.

Temperatura ti angin iti uneg ken ruar iti siled Oras (min.) Temperatura (0C)

Uneg ti siled Temperatura (0C) Ruar ti siled

0 10 20 30 40 50 60

173

Tarabay a Saludsod a. Uneg ti siled: Ania iti kangatuan a temperatura a nairekord? Kaababaan a temperatura a nairekord? b. Ruar ti siled: Ania ti kangatuan a temperatura a nairekord? Kaababaan a temperatura a nairekord? c. Nagbaliwbaliw kadi ti temperatura iti uneg ti siled? Ket iti ruar ti siled? d. Sadino ti dakdakkel ti nagbaliwan ti temperatura, iti uneg wenno ruar ti siled? e. Ania ti kayat a sawen dagitoy a panagbaliwbaliw ti temperatura? f. Sadino a nalamlamiis ti angin, iti uneg wenno iti ruar ti siled? B: Kinapardas ken Direksion ti Angin 1. Ikabil ti naaramid a wind vane iti ngato ti pagsibbol wenno nangato a lugar (Lokasion A) 2. Paliiwen no kasano ti panaggunay ti papel iti tunggal 5 a minuto iti uneg ti 15 a minuto. 3. Yakar iti wind vane iti sabali a lugar. Awagan daytoy ti lokasion 2. Paliiwen manen. 4. Ikkan ti tsek ti table 2 iti baba ti napaliiwyo.

174

Garaw ken Direksion ti Angin Lokasion A Oras

Kalpasan ti 5 min.

Kalpasan ti 10 min.

Kalpasan ti 15 min.

Saan a naggunay ti papel

Naggunay ti papel Adda uni ti papel Lokasion B

Saan a naggunay ti papel

Naggunay ti papel Adda uni ti papel

• Manipud iti napaliiwyo, naggunay kadi ti angin?

Iladawan no kasano ti gunayna ken no ania ti direksionna.

• Kasanom nga iladawan ti kapardas ti gunay ti angin iti Lokasion A? Ikkan ti tsek (√) iti abay ti napilim.

Nainayad ______ Kalalainganna _______ Napardas ______

• Kasanom nga iladawan iti kapardas iti angin iti Lokasion B? Ikkan ti tsek (√) ti abay iti napilim.

Nainayad _______ Kalalainganna _______ Napardas ______ Batay iti inaramidtayo, makunayo kadi nga agduduma ti kapardas ken direksion ti angin iti agduduma a lugar iti agpada a kanito? Apay?

175

Aramiden 4: Iti Inaldaw a Kasasaad ti Panawen Panggep 1. Mailadawan no kasano iti gunay ti angin iti inaldaw. 2. Maibaga no kasano ti kapudot wenno kalamiis iti lugar nga ayan. 3. Mabigbig dagiti elemento ti panawen 4. Mailadawan ti panawen iti dayta nga aldaw Aramaten Weather Chart, sinan-wind vane, thermometer, galut Addang 1. Paliiwen no agin-init, naangin, agtudtudo, wenno agbagbagyo. 2. Rumuarka iti siled-pagadalan kaduam ti manursuro ken kagrupom. Agbirok ti lugar a pangkabilam ti sinan- wind vane. 3. Paliiwen ti instrumento iti 10 a minuto. Tulongannakayo dagiti sumaganad a saludsod:

a. Aggunggunay kadi ti papel? Nainayad,

kalalainganna wenno napardas kadi ti gunayna? b. Ania ti kayat a sawen ti gunay ti papel? c. Ania ti direksion ti angin?

4. Isuratyo ti napaliiw ken sungbat kadagiti saludsod A,B, ken C iti table iti baba.

176

Dagiti napaliiw maipapan iti kinapardas ken direksion ti angin ita nga aldaw.

Oras Napaliiw Umuna a 5 a minuto A

B C

Sumaruno a 5 a minuto

A B C

5. Basaen iti temperatura ti angin iti uneg ken ruar ti siled tunggal 10 a minutos iti uneg ti 30 minutos. Isurat ti nabasayo iti table.

Temperatura ti angin iti uneg ken ruar ti siled. Oras (min.) Temperatura (0C)

Uneg ti siled Temperatura (0C) Ruar ti siled

0 5 10 15 20 25 30

Ania a lugar iti nalamlamiis ti anginna, iti uneg wenno ruar ti siled? 6. Kompletuen ti napaliiwyo iti panawen ita nga aldaw. Isurat ti napaliiwyo iti table.

177

• Iladawan ti kasasaad ti panawen iti maysa nga aldaw. • Agbaliwbaliw kadi ti kasasaad ti panawen iti maysa

nga aldaw? Tarabay a Saludsod Paliiwen ti inaldaw a panawen iti makalawas. Ipakita ti resulta iti klase.

Ania iti Paliiwen

Aldaw 1

Kasasaad ti Panawen • Agin-init /Nalawag • Agtudtudo • Naangin • Agbagyo

Ulep • Nalawag • Medyo naulep • Naulep

Klase ti Ulep • Cirrus • Cumulus • Stratus

Pardas ti Angin • Nainayad • Kalalainganna • Napardas

Temperatura ti Angin • Uneg ti siled • Ruar ti siled

178

Aramiden 5: Agipadpadamag Maipapan ti Panawen Panggep 1. Makaaramid iti damag maipapan iti panawen iti makalawas 2. Maipadamag ti panawen iti makalawas. Aramaten Weather charts, thermometer Addang 1. Usaren iti weather chart iti Aramiden 5. 2. Mangaramid ti simple a damdamag maipapan iti panawen. Yusar ti table iti baba.

1. Tarabay a Saludsod Naka-interview-ka kadi ti maysa a weather forcaster?

PANAWEN

____________________________________

____________________________________

____________________________________

Temperatura: _______________

179

Aramiden 6: Weather Collage Panggep 1. Mailadawan no kasano a makaepekto ti panawen kadagiti tatao, mulmula ken ayup. 2. Makaaramid ti collage a mangipakita ti epekto ti panawen kadagiti tattao, mulmula ken ayup. Aramaten Nakartib a retrato a mangipakpakita ti nadumaduma nga ar-aramiden dagiti tattao, kola, Coloring pen/lapis Cartolina para iti tunggal grupo Addang 1. Pagpapatanganyo kadagiti kagrupom dagiti nasayaat ken dakes nga epekto ti nadumaduma a klase ti panawen kadagiti tattao, mulmula, ken ayup. Isurat resulta ti nagpapatanganyo iti kuaderno babaen ti panangtulad iti format iti baba. 2. Mangaramid ti poster a mangipakita kadagitoy nga epekto ti panawen kadagiti tattao, mulmula ken ayup. Kitaen ti Table 1.

Table1.Epekto ti nadumaduma a kasasaad ti panawen kadagiti tattao, mulmula ken ayup.

Kasasaad

ti Panawen Epekto ti Panawen

kadagiti Tattao

Epekto iti Panawen

kadagiti Mulmula

Epekto iti Panawen

kadagiti Ayup Agin-init Naangin

180

Agtudtudo

Agbagbag-yo

A. Ania a klase ti panawen ti mangted iti nasayaat nga epekto?

a. kadagiti tattao? Apay? b. Ket kadagiti mulmula? Apay? c. Ket kadagiti ayup? Apay?

B. Ania a klase ti panawen ti mangted ti madi nga epekto a. kadagiti tattao? Apay? b. Ket kadagiti mula? Apay?

c. Ket kadagiti ayup? Apay? C. Ania a panawen ti kaykayatam unay? Apay? D. Ania a panawen ti saanmo a kayat? Apay? Tarabay a Saludsod Ania dagiti nasayaat ken madi nga epekto ti panawen? Aramiden 7: Agannadtayo kadagiti Amin nga Aramidentayo Panggep 1. Makadrowing kadagiti wagas a panagannad kadagiti nadumaduma a kasasaad panawen. Aramaten Badbado ken bambanag a mausar iti nadumaduma a kasasaad ti panawen

181

Addang 1. Mangdrowing ti maysa nga aramiden iti tunggal kasasaad ti panawen. Aramiden daytoy it kuaderno. Bambanag a

kayatko nga aramiden (Idrowing)

Bambanag a saan nga aramiden

wenno naannad nga aramiden

Aldaw nga agin-init

Aldaw nga Agtudtudo

Aldaw nga naangin

Aldaw nga agbagyo

Kasano ti panagduma kadagiti ar-aramidenyo iti

napudot wenno nainit nga aldaw kadagiti ar-aramidenyo iti nalamiis wenno agtudtudo nga aldaw?

Kasano a maisabsabali dagiti kasasaad dagiti ayup agin-init iti nalamiis ken agtudtudo nga aldaw?

Daytoy a Kapitulo ket maipapan iti nadumaduma a bambanag iti tangatang, ti kadakkel, karangrang, ken posision ti init ken ti epekto ti pudot iti tattao, ayup, ken mulmula.

Kapitulo 3: Bambanag a Makita iti Tangatang

182

Leksion 1: Bambanag iti Tangatang

Aramiden 1: Bambanag a Makita iti Tangatang Panggep Mailadawan dagiti bambanag a makita iti tangatang Aramaten graphic organizers Addang 1. Isurat dagiti makita iti tangatang no aldaw ken rabii. Sakaren ti modelo iti baba iti kuaderno. Kalpasanna, sungbatan dagiti saludsod. Graphic Organizer 1: Bambanag a makita iti langit no rabii

Sky at night Ti tangatang

no rabii

183

Graphic Organizer 2: Bambanag a Makita iti Tangatang no Aldaw

a. Ania a bambanag ti makitayo iti tangatang no

rabii? no aldaw? b. Agpapada kadi dagitoy? c. Iladawanyo man dagitoy a bambanag. d. Apay nga agpukaw iti aldaw dagiti bambanag a

makita iti rabii? Aramiden 2: Dagiti Rukod dagiti Bambanag a Makita iti Tangatang Panggep Maibaga dagiti nadumaduma a rukod ti bambanag a makita iti rabii ken aldaw. Aramaten Bassit a bola, 2 a dakkel a bola, ruler wenno meter stick

Sky at day Ti tangatang no aldaw

184

Addang Set-up A

1. Mangala ti bassit a bola ken 1 na dakkel a bola nga agpada ti klasena

2. Ikabil ti dakkel a bola nga 4 a metro ti kaadayona iti bassit a bola. (Figure1)

3. Agtakderka iti sango ti bassit a bola 4. Kitaen ti bola a nakalebel iti mata 5. Paliiwen ti rukodda.

Figure 1 Set-up B

1. Mangala iti 2 a dakkel a bola. Ikabil dagitoy iti rabaw ti lamisaan nga 4 metro ti kaadayoda iti maysa ken maysa.

2. Agtakder iti sango ti umuna a bola, kalpasanna

kitaen dagiti 2 a bola a nakalebel iti mata. Paliiwen ti kadakkelda.

4 m

185

Set-up C 1. Pagbaliktaden ti Set-up iti B. 2. Ikabil ti dakkel a bola a 1 a metro ti kaadayona kenka. Ikabil ti bassit a bola nga 4 a metro ti kaadayona iti dakkel a bola. 3. Agtakder iti sango ti dakkel a bola ket kitaen dagiti bola a nkalebel iti mata. Tarabay a Saludsod

a. Iti Set-up A, ania a bola ti dakdakkel ti panagkitam?

b. Iladawan ti nakitam iti Set-up B. Ania kadagiti 2 a bola ti dakdakkel ti panagkitam? ti basbassit?

c. Kasano ti panagkitam iti dakkel a bola iti Set-up C? Iti

bassit a bola? Aramid 3: Kalawag ken Kalidem dagiti Bambanag a Makita iti Tangatang Panggep Mailadawan iti kalawag ken kalidem dagiti bambanag a makita iti tangatang Aramaten Tallo a kandela nga agpapada ti klase ken rukodda, gurabis, atiddog a lamisaan

186

Addang 1. Mangikabil iti tallo a kandela a 3 a metro ti

kaadayoda iti tunggal maysa iti atiddog a lamisaan.

2. Agtakder ti 1 nga addang ti kaadayona manipud iti umuna a kandela ket paliiwen ti kalawag dagiti tallo a kandela a nakalebel iti mata.

3. Irekord ti napaliiwmo iti kuaderno

Tarabay a Saludsod

a. Ania a kandela ti dakdakkel ken nalawlawag iti panagkitam?

b. Ania a kandela ti basbassit ken nalidlidem ti panagkitam?

c. Ania ti pakainaigan ti kaadayo ti nagbabaetan dagiti 3 a kandela ken iti kalawag wenno kalidemda?

187

Aramiden 4: Posision ti Init iti Nadumaduma nga Oras iti Aldaw

Panggep Mapaliiw ti posision ti init iti nadumaduma nga oras iti aldaw Aramaten: Flashlight Addang

1. Usaren ti figure iti ngato kas a pangiturong iti panangaramid ti set-up.

2. Iturong iti flashlight iti nadumaduma a direksion. Ti flashlight ti init ken dagiti bambanag iti tengnga ket dagiti bambanag a makita iti lubong.

3. Iturong ti flashlight iti banag iti tengnga. Paliiwen. 4. Irekord dagiti napaliiw.

sardam

malem aldaw

bigat

parbangon

188

Tarabay a Saludsod

1. Ania ti posision ti init iti bigat? Apay? 2. Ayan ti init Iti tengngana iti aldaw? Apay? 3. Pakakitaam iti init no malem?

Aramid 5: Saan a Nasayaat nga Epekto ti Pudot ti Init kadagiti tattao Panggep Mapaliiw dagiiti epekto ti init kadagiti tattao Aramaten Alcohol burner, tarong, kamatis, pagipit Addang

1. Sindian ti burner 2. Iggaman ti tarong babaen ti panagusar ti

pagipit. Yasideg daytoy ti apoy iti tallo a minuto. (Fig.1)

3. Uliten ti addang para iti kamatis. Agaramat ti pagipit.

4. Paliiwen ti kudil ti tarong ken kamatis. Tarabay a Saludsod

a. Adda kadi nakitam a nagbaliwan ti kudil ti tarong kalpasan nga inyasidegmo ti alcohol lamp? Ania ti nagbaliwanna?

189

b. Adda kadi nakitam a nagbaliwan ti kudil ti kamatis kalpasan nga inyasidegmo ti alcohol lamp? Ania ti nagbaliwanna?

c. Idrowing ti langa ti kamatis ken tarong sakbay ken kalpasan a naiyasideg iti alcohol lamp. Aramiden daytoy iti kuaderno.

d. Apay ngata a ngimmisit ti kudil dagitoy? e. Mapasamak ngata met iti kudil ti tao ti napasamak iti

kudil ti tarong ken kamatis? Kasano? f. Ania ti epekto iti tao ti nakaro a pudot? g. Agurnong ti retrato ti tattao nga agtattrabahoti

nabayag iti kainitan. Iladawan ti epekto ti pudot ti init kadagiti tattao.

Aramid 6: Epekto ti Pudot ti Init kadagiti Mulmula Panggep Iladawan ti epekto ti pudot ti init kadagiti mulmula Aramaten Mulmula nga adda iti pagadalan/komunidad, Addang

1. Mangala ti dua a nakamasitera a mula nga agpada iti kangato ken bilang ti bulongda.

2. Ikabil ti maysa a nakamasitera a mula iti sirok ti init (Mula A) ken ti maysa ket idti linong (Mula B)

3. Sibugan dagiti mula iti agpada ti kaadu a danum. 4. Paliiwen ti tunggal maysa a mula iti mamiddua iti

kada aldaw, iti bigat ken iti malem. Aramiden daytoy iti tallo nga aldaw.

190

5. Sakaren ti table iti baba iti kuaderno. Isurat dagiti napaliiwmo ken sungbat kadagiti sumaganad a saludsod.

Nagan iti Mula ___________________

ORAS Ania ti MakitaK? Mula iti Linong Mula iti kainitan

8:00 AM 2:00 PM

Tarabay a Saludsod

1. Iladawan iti kasasaad dagiti mulmula sakbay nga ikabilda ida iti linong ken iti kainitan. 2. Ania ti napasamak iti Mula A ken Mula B kalpasan ti maysa nga aldaw? Agpada kadi iti langada?

3. Ania ti napasamak iti Mula A ken Mula B kalpasan ti

dua nga aldaw? Agpada kadi ti langada?

4. Ania ti napasamak iti Mula A ken Mula B kalpasan ti tallo nga aldaw? Agpada kadi ti langada? 5. Adda kadi epekto ti init kadagiti dua a mula?

6. Mangsurat ti maipapan iti epekto ti pudot ti init kadagiti

mulmula.

191

Aramid 7: Epekto iti Pudot ti Init kadagiti Ayup Panggep Mailadawan dagiti epekto ti pudot ti init kadagiti ayup Aramaten hardin wenno lugar nga asideg iti arubayan ti pagadalan Addang

1. Mangkita it ayup iti aglawlaw ti pagadalan. Bigbigen dagiti ayup.

2. Iladawan dagiti langa dagiti ayup a makitayo. 3. Iladawan ti tignay ti tunggal maysa nga ayup 4. Sakaren ti table iti baba iti kuaderno. Irekord ti

napaliiwmo. Nagan iti ayup (lokal nga awag )

Nakakitaak iti ayup?

Langa ti ayup

Ania iti ar-aramiden ti ayup

Ania ti dudduma a tignay ti ayup ti nakitam?

Tarabay a Saludsod

a. Nakakitaka kadin kadagiti ayup nga adda iti nalinong a lugar? Apay a kayatda ti agyan idiay?

b. Nakakitaka kadin kadagiti ayup ti sirok ti mulmula

wenno kaykayo? Apay a kayatda ti agyan idiay? 192

c. Ania ti ar-aramiden dagiti ayup iti sirok ti kayo? Apay a

kaykayatanda ti agyan sadiay?

d. Ania iti ar-aramiden dagiti ayup iti linong?

e. Ania ti ar-aramiden dagiti ayup iti kapudotan?

f. Adda kadi epekto ti init kadagiti ayup? Ania?

193