เทคโนโลยีการผลิต “หม้อมีสัน”...

บทคดยอ

เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนท

ภาคกลางของประเทศไทย

บทความนเปนการนำเสนอเรองการผลตภาชนะดนเผาแบบหมอ

มสนในวฒนธรรมทวารวดในเขตพนทภาคกลางของประเทศไทย จากแหลง

โบราณคด15แหลงจำนวน128ตวอยางดวยวธศลาวรรณนา(petro-

graphicanalysis)เพอตรวจสอบองคประกอบเชงลกของโบราณวตถประเภท

ดนเผา โดยมวตถประสงคของการศกษา 2 ประการ คอ 1) เทคโนโลย

การผลตหมอมสนตงแตวตถดบและสวนผสมการขนรปภาชนะการตกแตง

ภาชนะรวมไปถงอณหภมและการเผาของภาชนะ2)ความสมพนธระหวาง

ชมชนทวารวดทใชหมอมสนในภาคกลาง

ผลการศกษาพบวา จากการวเคราะหองคประกอบเชงลกของกลม

ตวอยางหมอมสนแสดงคณลกษณะของภาชนะทเรยกวา “ภาชนะประเภท

เนอดน” (earthenware) โดยแหลงดนวตถดบของตวอยางสวนใหญไดมา

จากแหลงดนภายในภมภาค โดยมสวนผสม 2 กลม คอ 1) กลมทเตม

สวนผสมตงแต1-3ชนดไดแกทรายทรายผสมแกลบขาวทรายผสมดนเชอ

และทรายผสมดนเชอและแกลบขาว2)กลมทไมเตมสวนผสมคอการใช

เนอดนธรรมชาตเพยงอยางเดยวพบหลกฐานการขนรปภาชนะ2วธคอ

แป�นหมน และการใชมออยางอสระประกอบกบการใชหนดรวม สวนการ

ตกแตงผวภาชนะไดแกการขดผวการกดดวยลายเชอกทาบการทานำดน

สแดง และการรมดำ สำหรบการเผาภาชนะเปนแบบสมเผากลางแจง ม

อณหภมระหวาง400-550องศาเซลเซยสจากหลกฐานองคประกอบเชงลก

ของหมอมสนทนำมาศกษาพบวามความเปนมาตรฐานภายในภมภาคของ

ตนเองและมความสมพนธกบภมภาคอนๆ

Abstract

Carinated Pottery: Dvaravati Technology in Central Thailand

This paper presents aspects of carinated pots of the

Dvaravatiperiod;15sitesand128samplesfromCentralThailandwere

petrographically analyzed. Examination of potsherd components

wasconductedwithtwomajorobjectives:1)understandingcarinated

pot manufacturing processes with a focus on raw materials,

tempering,formingtechniques,surfacefinishingmethods,andfiring;

2)understandingtherelationshipsamongDvaravaticommunitiesin

CentralThailand.Theresultshowedthatthepotteriesareearthenware,

madeoflocalclay,andoftwodifferenttempers:1)aninclusiongroup:

sand,sandandorganicmatter(ricechafforhusks),andsand,grog

andhusks;2)agroupthatcontainedonlynaturalinclusion-natural

soil.Thecarinatedpotswereformedbywheel-throwingandfree-hand

formingtechniquesusingaclayanvil.Asforthesurfacefinishing,the

potsweredecoratedusingavarietyoftechniquesincludingpolishingor

burnishing,smoothening,cord-marking,slippingandblackburnishing.

Thefiringtemperaturesofthepotteryrangedfrom400to550degrees

Celsius.Thesamplesalsoillustratehomogeneityandstandardization

withintheregionandalsoinrelationtootherregions.

เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนท

ภาคกลางของประเทศไทย*

ดวงกมล อศวมาศ**

Duangkamol Aussavamas

บทนำ

โบราณวตถประเภท “ภาชนะดนเผา”ถอไดวาเปนหนงในตวแทน

ของการศกษาพฒนาการทางสงคมและวฒนธรรมของชมชนในอดต เนอง

จากเปนหลกฐานทควบคกบวถชวตมนษยโดยมพฒนาการทางเทคโนโลย

ทสบทอดตอกนมานบตงแตสมยกอนประวตศาสตรจวบจนป�จจบน และ

ชมชนทวารวดถอวาเปนอกกลมชมชนหนงทมการผลตและนยมใชภาชนะ

ดนเผา ทงนจากการสำรวจและขดคนทางโบราณคดพบหลกฐานทงทเปน

* ปรบปรงจากวทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาโบราณคดสมยประวตศาสตร

ภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร เรอง “ศลาวรรณนากบการ

ศกษาเทคโนโลยการผลตภาชนะดนเผาสมยทวารวด”อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

คอศาสตราจารยดร.ผาสขอนทราวธและรองศาสตราจารยดร.ธนกเลศชาญฤทธ

เปนทปรกษาวทยานพนธรวมโดยไดรบทนสนบสนนจากสำนกงานคณะกรรมการ

อดมศกษาโครงการเครอขายเชงกลยทธเพอการผลตและพฒนาอาจารยในสถาบน

อดมศกษาหลกสตรปรญญาเอกในประเทศประจำป2550

**นกศกษาปรญญาดษฎบณฑตสาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตรมหาวทยาลย

ศลปากร และเปนอาจารยประจำ คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลย

ราชภฏสวนดสต

4 ดำรงวชาการ

เศษแตกหกและเปนภาชนะใบสมบรณ โดยภาชนะสมยทวารวดนนพบวา

มรปแบบตางๆหลากหลาย เชน กณฑหมอพรมนำ และหมอมสน ฯลฯ

สามารถใชเปนสงบงชหรอจดประเภทไดวาเปนภาชนะทนยมในชมชน

ทวารวด

หนงในรปแบบเดนทเปนเอกลกษณของภาชนะดนเผาสมยทวารวด

คอภาชนะดนเผาแบบมสน หรอ หมอมสนลกษณะของภาชนะประเภทน

เปนภาชนะดนเผาทมสนหกมมเพยงสนเดยวอยางเดนชดทบรเวณไหลหรอ

บาภาชนะ นอกจากนยงพบวามการตกแตงสนของภาชนะทหลากหลาย

ลกษณะกลาวคอ ทงสนแหลมและสนมนหรอมสนหกมมธรรมดาหรอท

บรเวณไหลทำเปนสนหรอขดเปนรองในลกษณะลอนลกคลนขนานไปกบ

ปากและลำตวภาชนะจงคลายกบการทำสนเลกๆ 1-4 สนหรอมากกวานน

(ภาพท1)

สวนบรเวณใตสนลงมาจนถงสวนกนภาชนะ สวนใหญนยมตกแตง

ดวยลายเชอกทาบและผวเรยบสวนลายขดขดพบบางเลกนอยนอกจากน

ยงมการตกแตงแบบอนๆไดแกลายกดประทบเปนรปตางๆเชนจดวงกลม

สามเหลยมสเหลยมหรอการขดเปนเสนเฉพาะบรเวณสนของภาชนะรวม

ทงยงพบการตกแตงดวยการขดผวการรมดำการทาน�ำดนสแดงและผวเรยบ

รวมดวย โดยหมอมสนดงกลาวในระยะแรกถกละเลยความสำคญเนองจาก

เปนหลกฐานทพบอยเสมอในชนวฒนธรรมจากการสำรวจและขดคนแหลง

โบราณคดทสมพนธกบสมยทวารวด แตความจรงแลวภาชนะในรปแบบน

มความสำคญตอผคนสงคมและวฒนธรรมสมยทวารวดเปนอยางยง

5เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

ภาพท 1 แสดงรปแบบหมอมสนและลกษณะสนแบบตางๆ

6 ดำรงวชาการ

คณสมบตของหมอมสนในสมยทวารวด

จากรปแบบอนเปนเอกลกษณของหมอมสนทกลาวขางตนแลวยง

พบวาหมอมสนมคณลกษณะพเศษทนาสนใจตอการศกษาอกหลายประการ

ไดแก

1)เปนหลกฐานทางโบราณคดทพบจากการขดคนและสำรวจแทบ

จะทกชมชนของทวารวดทกระจายตวในภมภาคตางๆ ของประเทศไทย ซง

อาจกลาวไดวาหมอมสนเหลานเปนหลกฐานอยางหนงทนกโบราณคดใช

เปนขอสนนษฐานหรอการบงชถงขอบเขตของชมชน และการอยอาศยของ

ผคนในแหลงโบราณคดสมยทวารวด โดยสวนใหญขอบเขตของชมชนทวารวด

มกจะกระจกตวอยในเขตพนทภาคกลางของประเทศไทยจงทำใหพบหลกฐาน

ประเภทนจากแหลงโบราณคดเปนจำนวนมาก รวมทงยงพบวามการแพร

กระจายไปยงชมชนอนทอยตางภมภาคออกไป

2)รปแบบของภาชนะสนนษฐานวามพฒนาการสบเนองมาจากสงคม

สมยกอนประวตศาสตรในแถบเอเชย โดยอนเดยนนปรากฏเปนแบบทแพร

หลายมากตงแตชวง1,000ปกอนครสตกาลและเปนรปแบบทนยมตอมา

จนถงสมยประวตศาสตรทงในอนเดยและกลมเอเชยตะวนออกเฉยงใต

(ผาสข 2528) สวนในประเทศไทย พบวารปแบบหมอมสน จากรปทรง

สนนษฐานวาสบเนองมาจากวฒนธรรมบานเกา สมยกอนประวตศาสตรท

มอายราว4,000ปมาแลวเนองจากมลกษณะทคลายคลงกนมาก

3) จากรปแบบของหมอมสนพบวามลกษณะคลายคลงกน แตม

หนาทการใชงานในชมชนทวารวดแตกตางกนอย 2 ประเภทคอ 1) เปน

ภาชนะทใชในชวตประจำวน คอ เปนหมอทอาจใชทงหงตมหรอใสของแหง

โดยมากมกจะพบเปนหลกฐานจากการขดคนในแหลงโบราณคดเปนเศษ

แตกหกเปนจำนวนมาก (ผาสข2528)และ2)ผลตขนเพอใชในพธกรรม

7เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

หรอ อาจเปนภาชนะทผลตขนใชในชวตประจำวนท�วๆ ไป แตนำมาใชใน

พธกรรม โดยพบหลกฐานการใชภาชนะแบบหมอมสนนถกนำมาบรรจศพ

เดกเชนทเมองโบราณซบจำปาจงหวดลพบร(สมภาษณสรพล2553)

จากคณสมบตทพเศษตางๆ ของหมอมสนทกลาวมาขางตนน ผ

ศกษาจงเกดความสนใจในดานเทคโนโลยการผลตภาชนะดนเผาสมย

ทวารวด และเพอทจะเปนการตอยอดทางการศกษาทไมจำกดเฉพาะการ

ศกษาเพยงรปแบบทางกายภาพเทานนผศกษาจงมงประเดนศกษา2ประการ

คอ

1)ศกษาเทคโนโลยการผลตตงแตวตถดบและสวนผสมการขนรป

ภาชนะการตกแตงตลอดจนอณหภมและการเผาของภาชนะแบบหมอมสน

2)ศกษาความสมพนธระหวางชมชนทวารวดทใชหมอมสนในเขต

ภาคกลางของประเทศไทยอนเปนพนททมชมชนทวารวดกระจายตวหนา

แนนมากทสด

ฉะนนเพอทจะตอบวตถประสงคทงสองขอ ผศกษาจะใชวธการศกษา

วเคราะหเชงลกเนนศกษาถงจลสณฐานของเนอภาชนะดนเผาเปนในการ

ศกษาครงน โดยการนำวธทางวทยาศาสตรมาประยกตกบการศกษาทาง

โบราณคดเพอใหไดขอมลทลมลกขน ดงนนผศกษาจงเลอก “วธศลาวรรณา

(Petrographic Analysis)”เนองจากวธการดงกลาวเปนการวเคราะหทม

พนฐานมาจากวชาธรณวทยาและปฐพวทยาสามารถนำมาวเคราะหโบราณ-

วตถโดยเฉพาะ ภาชนะดนเผาไดเปนอยางด ทงนการศกษาวเคราะหดวย

ดงกลาว เปนวธการทจำแนกสวนประกอบหรอองคประกอบของเนอภาชนะ

ดนเผา(Rice1987:375-403;กรมศลปากร2534:11;Renfrewand

Bahn1994:316-317)โดยสามารถวเคราะหแรธาต(MineralogicalAnalysis)

ไดทงในเชงปรมาณ (จำนวนและเปอรเซนต) และเชงคณภาพทเปนองค

8 ดำรงวชาการ

ประกอบของแรตางๆ(เชนควอตซไมกาเฟลดสปารเปนตน)ตรวจสอบ

ผลการวเคราะหดวยแผนตดบางทมความหนาเพยง0.03ไมครอนและใช

กลองจลทรรศนทมกำลงขยายสง ไดแก กลอง StereoMicroscope และ

กลองMicroscopeรวมทงถายภาพประกอบผลการศกษาซงผลตรวจสอบ

ทางแรเบองตนรวมทงอปกรณและเครองมอทใชในการศกษารวมทงการ

เตรยมตวอยางในครงนไดรบการอนเคราะหจาก อาจารยประมวลพงษ

สนธเสน ผอำนวยการสวนวจยแรและจลสณฐานดน แหงสำนกวทยาศาสตร

เพอการพฒนาทดนกรมพฒนาทดน

ดานตวอยางทนำมาศกษา ผศกษาจงไดคดเลอกชนสวนหมอมสน

จากแหลงโบราณคดในสมยทวารวดตางๆ ทกระจายอยในเขตพนทภาคกลาง

ของประเทศไทยจำนวน15แหงโดยคดเฉพาะแหลงโบราณคดทมการขดคน

ขนอยางเปนระบบทางโบราณคดเทานน การคดตวอยางเปนแบบเฉพาะ

เจาะจง โดยเลอกเศษภาชนะดนเผาทยงมสวนขอบปากตอไปจนถงไหลหรอ

สนของภาชนะ(Joukowsky1980)เพราะภาชนะดนเผาในสวนนสามารถ

อางองถงรปทรง และขนาดของภาชนะไดดกวาสวนอน (ภาพท 2) รวม

จำนวน128ตวอยางไดแกเมองขดขนจงหวดสระบร(13ตวอยาง)เมอง

อนทรบรจงหวดสงหบร(6ตวอยาง),วดปน(12ตวอยาง),เมองซบจำปา

(12ตวอยาง),ทาหน (5ตวอยาง),บานพรหมทนใต (7ตวอยาง),บาน

ชยบาดาล (10ตวอยาง)และบานปกรจงหวดลพบร (3ตวอยาง), เมอง

การง จงหวดอทยธาน (3 ตวอยาง), เมองศรเทพ จงหวดเพชรบรณ (13

ตวอยาง), เมองศรมโหสถจงหวดปราจนบร (6ตวอยาง), เมองนครปฐม

จงหวดนครปฐม(13ตวอยาง),คอกชางดนจงหวดสพรรณบร(12ตวอยาง),

บานขอมจงหวดสมทรสาคร (9ตวอยาง) และทงเศรษฐ จงหวดเพชรบร

(5ตวอยาง)

9เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

ภาพท 2 แสดงตวอยางเศษหมอมสนแบบตางๆ ในเขตภาคกลาง (ภาพซายไปขวา

ตวอยางจากเมองขดขน เมองซบจำปา เมองนครปฐม คอกชางดน และบานขอม)

ขอมลใหมของหมอมสนสมยทวารวดในกลมพนทภาคกลาง

การศกษาเทคโนโลยการผลตภาชนะดนเผาทผานๆ มาสวนใหญใช

วธการศกษาเบองตนทางกายภาพเทานน จงยงไมสามารถบงชถงเทคโนโลย

ทแทจรงไดอาท เรองวตถดบในเรองของเนอดนแหลงผลตอยทใดอะไรคอ

สวนผสมทแทจรง วธการขนรปหรอแมกระทงการตกแตงผวภาชนะบางครง

เราไมสามารถจำแนกดวยตาเปลาได ตลอดจนอณหภมการเผาของภาชนะ

ดงนนจงตองมการนำวธการศกษาทวเคราะหไดถงระดบจลสณฐานของเนอ

ดนจงจะสามารถตอบผลไดใกลเคยงกบความเปนจรงมากทสด ดงนการ

ศกษาในครงนจะเปนขอมลสำคญทจะนำไปสความรเรองเทคโนโลยสมย

โบราณไดอกกาวหนง

ผศกษาไดขอมลผลการวเคราะหองคประกอบเชงลกของตวอยาง

เปนแบบรายชนจากจำนวน128ตวอยางจากนนไดทำการประมวลผลสรป

เปนขอมลทไดเพอใหเหนถงคณลกษณะการผลตหมอมสนในกลมภาคกลาง

10 ดำรงวชาการ

จากแหลงโบราณคดตางๆ ตามกระบวนการขนตอนการผลตภาชนะ ซงม

ขนตอนหลกทสำคญ4ประการไดแก1) เนอดนและสวนผสม 2) เทคนค

วธการขนรป 3) การตกแตงผวภาชนะ 4) อณหภมการเผาซงจะเปนตว

บงชถงความเหมอนและความแตกตางในการผลตภาชนะดนเผาในแตละ

แหลงผลต

ขอมลองคประกอบเชงลกของหมอมสนทกตวอยางแสดงคณลกษณะ

ของภาชนะทเรยกวา “ภาชนะประเภทเนอดน” เปนภาชนะมการเผาดวย

อณหภมต�ำทำใหสเนอภาชนะไมสมำเสมอมทงสเดยวไดแกสเทาสครม

สนำตาล ไปจนถงสของตวอยางแบงเปนชนๆ คณภาพของภาชนะเนอดน

เหลานสะทอนถงการเผาภาชนะแบบไมใชเตาหรอการเผาสมกลางแจง

(Open fire) และเพอทำใหเกดความเขาใจมากยงขน ผศกษาจะนำเสนอผล

การวเคราะหไปตามกระบวนการผลตภาชนะดนเผาดงตอไปน(ดตารางท

1ประกอบ)

1) ดานเนอดนและแหลงวตถดบ เนอดนวตถดบเปนสงสำคญ

ลำดบแรกๆ ของการผลตภาชนะดนเผา เนองจากวธการวเคราะหแบบเดม

หรอเพยงดดวยตาเปลาไมสามารถจำแนกไดวาเปนแหลงดนประเภทใด

แตเมอนำมาศกษาดวยวธศลาวรรณาจะสามารถจำแนกเนอดนของภาชนะ

ไดอยางชดเจน จากตารางท 1 ขางตนพบวาอตราสวนของปรมาณแรและ

เนอดนของภมภาคภาคกลางนคาเฉลยทง15แหลงไมแตกตางกนนกรวม

ไปถงเศษแรปะปนทมลกษณะเปนกลมแรเดยวกน เปนตวบงชถงแหลงตน

กำเนดของเนอดนไดเปนอยางด จากการวเคราะหสรปไดวาหมอมสนใน

กลมภาคกลางผลตมาจากแหลงดน2ประเภทคอ

1) แหลงดนประเภทปฐมภมหรอแหลงดนภายในภมภาค (ภาคกลาง)

พบจำนวน97ตวอยางโดยคณลกษณะของแหลงดนทนำมาใชในการผลต

11เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

หมอมสนเหลาน พบวามองคประกอบของเนอดนทมความสมพนธกบลกษณะ

ภมประเทศและโครงสรางทางธรณวทยาของภาคกลาง (จฬาลงกรณมหา

วทยาลย2534;ผองศรและทวา2524)กลาวคอ เปนเขตทราบทเกดจาก

รอยเลอนขนาดใหญของเปลอกโลก ทำใหบรเวณภาคกลางของประเทศไทย

ตอเนองไปถงอาวไทย เกดการทรดตวกลายเปนแองเปลอกโลกขนาดใหญ

บางสวนของแองเปลอกโลกจมอยใตระดบนำทะเล การทบถมของตะกอน

ในเวลาตอมาทำใหเกดเปนทราบภาคกลางในป�จจบน การเปลยนแปลงทาง

ธรณวทยารวมถงการเคลอนไหวของเปลอกโลก การทบถมของตะกอนและ

การเปลยนแปลงของระดบนำทะเล มผลตอการเปลยนแปลงของชายฝ�งทะเล

จากขอมลพบวาเมองขดขน,เมองอนทรบร,วดปน,เมองซบจำปา,ทาหน,

บานพรหมทนใต,บานชยบาดาล,บานปกร,เมองการง,เมองศรเทพ,เมอง

ศรมโหสถและคอกชางดนทง12แหงนจดอยในพนทชนดหนตะกอนแมนำ

ทสะสมตวตามลำนำและทลมนำทวม ทราบเชงเขาและตะพกลมนำประกอบ

ดวยหนกรวด ทรายและดนเหนยว สวนเมองนครปฐม, บานขอมและ

ทงเศรษฐจงหวดเพชรบรทง3แหงจดอยในพนทชนดหนตะกอนชายฝ��งทะเล

ทสะสมตวตามบรเวณทราบชายฝ��งทะเล หาดทราย ป�าพรและป�าชายเลน

ประกอบดวยกรวดทรายดนเหนยวทรายแป�งและโคลนกรมทรพยากรธรณ

2553)

นอกจากนยงสมพนธกบขอมลดนชดจากแตละแหลงโบราณคด

ทกระจายตวอยในพนทภมภาคกลาง โดยแสดงสภาพของการทบถมของ

โคลนตะกอนในอดต และตอมากลายเปนทราบผนใหญ ตลอดจนจากผล

การวเคราะหยงพบวาสมพนธกบตะกอนแรธาตทกระจายพดพามาตาม

ลำนำสายตางๆจากทกภมภาคทำใหเกดการสะสมของแรธาตตางๆในภมภาค

แหงน(ภาพท3)ซงผลวเคราะหสามารถจำแนกแรไดอยางหลากหลาย

12 ดำรงวชาการ

สวนใหญจดเปนแรประกอบในกลมหนอคนโดยสมพนธกบพนท

ในเขตภาคกลางของประเทศไทย เนองจากแรหลกของกลมตวอยางสวนใหญ

คอแรควอตซเมดเดยวรวมทงยงพบเศษแรและเศษหนปะปนอยในดนอก

เปนจำนวนมาก โดยยงไมสลายตวกลายเปนเนอดน เชน แรเฟลดสปาร

(พบทงชนดโพแทสเซยมและเพลจโอเครส),แรไมกา,มสโคไวต,ไบโอไทด,

แรทวรมารน,แรฮอรนเบลนด,แรเซรไซตฯลฯเศษหนแกรนตหนบะซอล

ตลอดทงการพบเศษแกวภเขาไฟทเปนแรหลกบงชถงสภาพของแหลงตน

กำเนด นอกจากนขนาดอนภาคของเศษแรและหนเหลานมขนาดใหญชดเจน

รวมทงมมมแหลมคมไปจนถงเกอบกลมมน อนเปนลกษณะของการพดพา

ของแรจากแหลงตนกำเนดดนทจดอยในเขตพนทภาคกลาง

นอกจากนยงพบหลกฐานสำคญคอ กลมหมอมสนจากบานขอม

จงหวดสมทรสาครจำนวน9ตวอยางวเคราะหพบเนอดนวตถดบผลตมา

จาก “ดนพรหรอดนเปรยว” ทมลกษณะเปนดนโคลนตะกอนเหมอนกน

ภาพท 3 แสดงแรเนอหยาบตางๆ ทพบใน

เนอดนแบบปฐมภม

ตวอยางท C3-6 กลอง Olympus XPL

Magnification 10x

ภาพท 4 แสดงแรเนอหยาบตางๆ ทพบใน

เนอดนแบบทตยภม

ตวอยางท C10-13 กลองOlympus XPL

Magnification10x

13เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

ภาพท 5 แสดงเนอดนละเอยด หรอ ดนพร ตวอยางท C12-3 (ซาย) และตวอยางท

C12-9 (ขวา) กลอง Olympus PPL Magnification 10x

ทกตวอยาง(ภาพท5)จากลกษณะดงกลาวแสดงถงแหลงดนทนำมาผลต

สมพนธกบพนททอยใกลทะเล(ป�จจบนสมทรสาครอยตดทะเลอาวไทย)

ดงนนจากผลวเคราะหแหลงดนของกลมตวอยางนน สวนใหญได

ใชแหลงดนจากภมภาคภาคกลางอนเปนบรเวณทต งของชมชนทวารวดเอง

เปนหลก และสอดคลองกบขอมลทางชาตพนธวทยาทงจากตางประเทศและ

ประเทศไทยทพบวา การนำดนมาใชในการผลตภาชนะดนเผาสวนใหญนน

ไดจากแหลงดนทไมหางไกลจากทอยอาศย

2) แหลงดนทตยภมหรอแหลงดนจากภายนอกภมภาค (ภาค

กลาง) พบจำนวน 31 ตวอยาง ทเปนแหลงดนในเขตภมภาคอน โดยม

องคประกอบทแตกตางจากสภาพทางธรณวทยาและแหลงดนของแหลง

โบราณคดทต งอยในภาคกลางอยางชดเจน จากการตรวจสอบและเปรยบ

เทยบขอมลการศกษาศลาวรรณาของกลมภาชนะสมยกอนประวตศาสตร

หลายแหงของดวงกมลอศวมาศ(2543,2550,2551และ2553)ไดแก

ปราสาทพนมวนโนนปาชาเกาบานกระเบองโนนตาโทนจงหวดนครราชสมา

คเมองบรรมย จงหวดบรรมย และบานดอนไร จงหวดอบลราชธาน พบวา

14 ดำรงวชาการ

กลมแหลงโบราณคดดงกลาวมเนอดนทมความคลายคลงกบเนอดนทนำมา

ผลตหมอมสนในบางแหลงโบราณคดในพนทภาคกลางโดยเนอดนหมอมสน

นมลกษณะเดนทแสดงความเปนเอกลกษณของภมภาคตะวนออกเฉยง

เหนอ จากสภาพและอนภาคของแรหลกทพบเพยง แรควอตซ มลกษณะ

ขอบคอนขางกลมมนถงกลมมนและมอนภาคขนาดเลกมาก แสดงถงการ

พดพาและชะลางดวยระยะทางทไกลมาก โดยผลวเคราะหในเนอดนบาง

ตวอยางไมพบเศษแรอนๆปะปนหรอหากพบจะมไมกประเภทและขนาด

อนภาคของแรเหลานนจะเลกมาก เพราะผานการพดพาและชะลางเชนเดยว

กนกบแรควอตซเชนพวกแรไมกาดงนนปรมาณของแรหลกและแรปะปน

จะมจำนวนนอยกวาเนอดน(เชนพบแรเพยง2-5%ตอเนอดน95-98%)

ซงจากหลกฐานดานองคประกอบเนอดนทพบทง 31ตวอยางน

แสดงถงความแตกตางกบดนในภาคกลางอยางชดเจน และเปนลกษณะ

เนอดนเฉพาะถนในสภาพพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ภาพท 4) จะม

ความเปนเอกลกษณโดยมลกษณะเนอดนเปนแบบทตยภมทผานการชะลาง

สง ทำใหปรมาณแรหลกรวมทงเศษแรปะปนมปรมาณนอยและมอนภาคท

เลกมาก

ดานสวนผสมการเตมสวนผสมตางๆใหแกเนอดนนนเปนสงทม

ความสำคญในการผลตภาชนะเนองจากสวนผสมแตละประเภทจะทำให

ภาชนะมคณภาพดและเหมาะแกการใชงาน ดงเชน ทรายเปนตวททำให

ภาชนะแขงแรงเปนโครงสรางยดเกาะสำหรบเนอดน เมอนำไปเผาสวนผสม

ทรายจะเปนตวกระจายความรอนใหแกเนอภาชนะขณะเผา ภาชนะทไดจะ

มความแกรงและคงทน หากเนอดนมความรวนการเตมแกลบขาวจงเปนตว

ผสมททำใหเนอดนเกดความเหนยวในขณะป�นขนรป รวมทงการลดความ

แตกรานและการหดตวของภาชนะมกนยมใชดนเชอเปนสวนผสมเปนตน

15เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

ซงการวเคราะหดวยตาเปลาอาจจำแนกไดไมชดเจนจงตองพงพาการวเคราะห

เชงลกดงน

สวนผสมของกลมตวอยางหมอมสนจากการจำแนกองคประกอบ

เชงลกพบวาม2กลมคอ1) กลมทเตมสวนผสมไดแกทราย(ภาพท6),

ทรายผสมแกลบขาว(ภาพท7),ทรายผสมดนเชอและทรายผสมแกลบขาว

และดนเชอ (ภาพท 8) และ 2) กลมทไมเตมสวนผสม โดยเปนเนอดน

ตามธรรมชาต ซงพบวาสวนผสมทรายเปนทนยมมากทสด และทรายยง

เปนสวนผสมหลกรวมกบสวนผสมประเภทอนๆ เชน ผสมกบแกลบขาว

และดนเชอเปนตน

ภาพท 6 ทราย ตวอยางทC3-1

กลอง Olympus XPL Magnification 10x

ภาพท 7 ทรายผสมแกลบขาว ตวอยางท

C2-3

กลอง Olympus PPL Magnification 10x

16 ดำรงวชาการ

ขอมลสวนผสมประเภทตางๆ ทปรากฏในเนอภาชนะดนเผา จากการ

วเคราะหดวยวธ ศลาวรรณาของแหลงโบราณคดสมยกอนประวตศาสตรเ

ทาทผศกษามขอมลในขณะนเคยพบสวนผสมหลายชนดอาทแกลบขาว,

ฟางขาว, ดนเชอ รวมทงเนอดนธรรมชาตไมมการเตมสวนผสมกพบเชน

เดยวกน หากแตไมเคยพบหลกฐานการเตมสวนผสม “ทราย” ทม

จำนวนและปรมาณอยางชดเจนในเนอภาชนะสมยกอนประวตศาสตร

แตจากศกษาในครงนพบวาผลการศกษาเชงลกของกลมหมอมสน

ในเขตภาคกลาง เชน จากคอกชางดน, เมองนครปฐม, บานขอม

และเมองอนทรบร ฯลฯ ไดพบหลกฐานการเตมทรายทมสดสวนและ

ปรมาณอยางชดเจนเปนครงแรก

นอกจากการใชสวนผสมดวยทรายเปนหลกแลว ยงพบการเตมสวน

ผสมอนรวมกบทรายดวยเชนแกลบขาวและดนเชอโดยทมจำนวนปรมาณ

นอยกวาทราย (เชน ปรมาณทราย 20%ตอ แกลบขาว 5%) จากขอมล

ดงกลาวอาจสนนษฐานไดถงความมมาตรฐานในการผลตหมอมสนในแตละ

ชมชนสมยทวารวดในเขตภาคกลาง การเตมสวนผสมทรายลกษณะนให

ภาพท 8 สวนผสม : ทราย แกลบขาวและดนเชอ

ตวอยางทC2-6 กลอง Olympus PPL Magnification 10x

17เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

คณภาพของภาชนะมความแขงแรงคงทนมากกวาเดมและทรายจะเปนตวนำ

รวมทงกระจายความรอนไดสม�ำเสมอ สนนษฐานจากสของเนอภาชนะบาง

ตวอยางสกท�วถงปรากฏเปนสเดยวโดยไมแบงเปนชนส ดงนนหมอมสนใน

เขตภาคกลางนเรมปรากฏการผลตภาชนะทมสตรและคณภาพ

นอกจากนชมชนทวารวดในภาคกลางสนนษฐานวาอาจมการผลต

หมอมสนขนใชเองรวมทงอาจสงกระจายไปสชมชนอนในภมภาคเดยวกน

และนอกภมภาค โดยเฉพาะกลมหมอมสนจากเมองนครปฐม,คอกชางดน,

วดปน และเมองอนทรบร กลมเมองเหลานมหลกฐานเนอดนและสวนผสม

ดวยทรายในสดสวนและปรมาณทคลายคลงกน โดยอาจเปนแหลงผลตและ

มการสงไปยงชมชนอน ซงจำเปนตองมขอมลทางโบราณคดอนมาสนบสนน

ขอมลเหลานตอไป

สวนผสมประเภทแกลบขาวนน เปนสวนผสมทนยมในเขตภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร โดยพบหลกฐานการ

วเคราะหตวอยางภาชนะดนเผาดวยวธศลาวรรณาในเขตภมภาคนหลายแ

หลง(ดวงกมล2542,2551,2552)พบวาการเตมแกลบขาวมกพบรวมกบ

เนอดนแบบทตยภมเปนสวนใหญ ซงปรากฏลกษณะเชนเดยวกบเนอดน

กลมหมอมสน 31 ตวอยางขางตน โดยเปนแหลงดนทมาจากภายนอกภมภาค

ภาคกลาง โดยกลมหมอมสนทพบการเตมแกลบขาวนสวนใหญมกเปนชมชน

ทอยใกลกบเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงอาจจะมการนำเขาในลกษณะ

การตดตอและการแลกเปลยนระหวางกนในเขตภมภาคภาคกลาง และภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอจากหลกฐานเนอดนและสวนผสมแกลบขาวในเขต

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร

การพบหลกฐานดนเชอเปนสวนผสมทพบใน 3 แหลงโบราณคด

คอ เมองอนทรบร คอกชางดนและทงเศรษฐนนพบวา เปนเนอดนละเอยด

18 ดำรงวชาการ

ผสมกบ/ปนกบแรเหลกออกไซด นำไปตำ/บดเปนผงเตมลงไปในเนอดนขณะ

ป�น และเมอนำมาเปรยบเทยบกบหลกฐานลกษณะของดนเชอสมยกอน

ประวตศาสตรในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอพบวามความแตกตางกน

โดยมสวนผสมคอ ดนผสมกบแกลบขาวแลวนำมาตำ/บดเปนผงเตมลงไป

ในเนอดนขณะป�นเชนคเมองบรรมยจงหวดบรรมยและแหลงโบราณคด

โนนปาชาเกา จงหวดนครราชสมา ดงนนจากหลกฐานของดนเชอทเปนสวน

ผสมของหมอมสนของ3แหลงโบราณคดขางตนจงเปนเรองทนาสนใจวา

ดนเชอเปนสวนผสมทคดคนและปรบปรงขนเองโดยชางป�นทวารวดหรอ

ไดรบวธการนมาจากกลมวฒนธรรมใดซงตองศกษาตอไปในอนาคต

2) เทคนควธการขนรปจากรปทรงของหมอมสนทมลกษณะปาก

กวางสนหรอไหลมการหกมมและกนภาชนะกลมนนสนนษฐานจากทาง

กายภาพวานาจะเกดจาก2วธการคอสวนปากถงสนนาจะเปนการขนรป

ดวยแป�นหมนเพราะสามารถควบคมขนาดของภาชนะใหใกลเคยงกนได

แตสวนลำตวถงกนภาชนะนาจะเปนการใชเครองมอเชนหนดและไมตขยาย

ใหกลายเปนกนกลม ซงจากผลวเคราะหเชงลกปรากฏหลกฐานวธการขนรป

ดวย2เทคนคคอ1)การขนรปดวยแป�นหมน(ภาพท9)และ2)การขน

รปดวยมออสระประกอบกบการใชหนด (ภาพท 10) โดยพบวาการขนรป

ดวยแป�นหมนจะปรากฏมากทสดแทบทกแหลงโบราณคด ทงนอาจเปน

เพราะการนำตวอยางมาใชในการศกษาสวนใหญจะไดสวนปากถงสน ผลการ

ศกษาจงปรากฏขอมลการขนรปดวยแปนหมนมากทสด

3) การตกแตงผวภาชนะพบหลกฐานการตกแตงผวทงทสงเกต

ไดจากทงการวเคราะหทางกายภาพและขอมลเชงลกพบวา หมอมสนในเขต

ภาคกลางมการตกแตงตงแตเทคนคเดยว ไดแก ผวเรยบ (ภาพท 11),

การขดผว(ภาพท12),การรมดำ(ภาพท13),ลายเชอกทาบ,ลายกดประทบ

19เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

ภาพท 9 แสดงการจดเรยงตวของเนอดน

ตอเนองเปนแถบ

ตวอยางท C4-1 กลอง Olympus XPL

Magnification 10x

ภาพท 10 แสดงการจดเรยงตวของเนอดน

เปนแบบเสนไมตอเนอง แบบจางๆ

ตวอยางท C8-1 กลอง Olympus XPL

Magnification 10x

ภาพท 11 แสดงการตกแตงแบบผวเรยบ

ตวอยางท C3-7

ภาพท 12 แสดงการขดผว C3-8

20 ดำรงวชาการ

การทาน�ำดนสแดง(ภาพท14)และการทำใหเปนรอง/สน(1-4รอง)ทผว

ภาชนะใหเกดเปนสนขนาดเลก เปนตน นอกจากการตกแตงผวดวยเทคนค

เดยวแลวยงปรากฏเทคนคผสมตงแตสองจนถงสเทคนค ทงนการตกแตง

บางวธการไมสามารถจำแนกไดดวยตาเปลาไดจงตองอาศยการวเคราะห

เชงลกจะปรากฏไดชดเจนกวาเชนการจำแนกผวเรยบและการขดผวการ

จำแนกลกษณะทาน�ำดนทผวภาชนะรวมทงรอยดางดำ (Firecloud)ทเกด

จากอณหภมการเผามใชเกดจากการตกแตงผวเปนตน

เทคนคการตกแตงผวของหมอมสนทพบเหลาน พบวาเปนเทคนค

วธการทปรากฏมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร สวนการทำใหเปนรอง/สน

(1-4รอง)ทผวภาชนะใหเกดเปนสนขนาดเลก นาจะเปนรปแบบการตกแตง

ผวทนยมในกลมภาคกลางของชมชนสมยทวารวด(ภาพท1)

4) อณหภมการเผาทง128ตวอยางพบหลกฐานการเผาภาชนะ

ดวยอณหภมไมเกน 400-550 องศาเซลเซยส สนนษฐานจากแรหลกและ

เศษหนรวมทงแรปะปนทไมเปลยนแปลงโครงสรางจากความรอนโดยเทยบ

จากอณหภมของแรควอตซทมจดหลอมท573องศาเซลเซยสรวมทงสวน

ภาพท 13 แสดงการรมดำตวอยางท C10-7 ภาพท 14 แสดงการทาน�ำดนสแดง

ตวอยางท C1-3

21เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

ผสมทเปนอนทรยวตถทงทมในเนอดนธรรมชาตและสวนผสมประเภท

แกลบขาวยงไมสญสลายไปหมดกบความรอนประมาณ400องศาเซลเซยส

เนองจากยงคงปรากฏโครงสรางอนทรยวตถเหลานอย (ภาพท 7 และ 8)

จากหลกฐานดงกลาวทำใหสนนษฐานถงลกษณะการเผาของภาชนะทม

อณหภมต�ำนวา นาจะเปนการเผาแบบการสมเผากลางแจงโดยไมใชเตา

เผา เพราะการเผาในลกษณะนนอกจากจะใหอณหภมต�ำแลวยงสงผลให

เนอภาชนะเกดเปนชนสหรอสกไมสม�ำเสมอ แตหากภาชนะมสวนผสมท

สามารถกระจายความรอนไดด เชนทรายกอาจจะชวยใหเนอดนสกสม�ำเสมอ

ได

อณหภมการเผาและขอสนนษฐานถงลกษณะของการเผาหมอมสน

เหลานยงคงสบเนองจากสมยกอนประวตศาสตรจากผลการศกษาดวย

วธศลาวรรณาหลายแหลงโบราณคดทงขอมลภาคเหนอ ภาคกลาง ภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอและภาคใตของไทย (ดวงกมล2542,2549,2550,

2551,2552,2553)ทมผลการศกษาคลายคลงกนดงนนหมอมสนในสมย

ทวารวดในเขตภาคกลางจากการศกษาในครงนยงคงมวธการเผาเดมอยาง

ไมเปลยนแปลงจากการเผาสมเผาแบบโลงแจงเฉกเชนสมยกอนประวตศาสตร

สรปผลการศกษา

ผลการศกษาในครงนถอไดวาเปนขอมลใหมทสำคญเกยวกบการ

ศกษาเทคโนโลยการผลตภาชนะสมยโบราณ เนองจากหลกฐานทปรากฏเปน

หลกฐานทไดจากการวเคราะหในระดบจลสณฐานของเนอภาชนะดนเผา

อยางแทจรงประกอบกบการศกษาทางกายภาพทำใหไดขอมลทชดเจนใน

หลายประเดนครอบคลมกระบวนการผลตภาชนะดนเผาทง4ขนตอนอาท

แหลงดนวตถดบและสวนผสม การขนรป การตกแตงและอณหภมรวมทง

22 ดำรงวชาการ

การเผาภาชนะทงนเทคโนโลยทใชในการผลตภาชนะดนเผาแบบหมอมสน

ในวฒนธรรมทวารวดเขตพนทภาคกลางของประเทศไทย จาก 15 แหลง

โบราณคดพบวามลกษณะภาพรวมคลายคลงกนทงภมภาค ไดแก เทคนค

หรอขนตอนการผลต และรปแบบทางกายภาพของหมอมสนทยงคงเนอง

มาตงแตสมยกอนประวตศาสตร

สวนการใชวตถดบหรอแหลงดนพบวาสวนใหญใชแหลงดนภายใน

ภมภาคภาคกลางสวนหลกฐานดานสวนผสมพบสวนผสมทเปนเอกลกษณ

ของภาคกลางคอทรายซงยงไมเคยปรากฏเปนหลกฐานทแหลงโบราณคด

ใดอยางชดเจนมากอนสวนเทคนคการขนรปปรากฏทงแป�นหมนและการ

ใชมออสระประกอบเครองมอหนดรวมทงการตกแตงผวภาชนะตงแต1-4

เทคนควธโดยทนยมทสดคอการทำใหเปนรอง/สน(1-4รอง)ทผวภาชนะ

ใหเกดเปนสนขนาดเลก สวนดานอณหภมการเผาพบวาอยระหวาง 400-550

องศาเซลเซยสสะทอนใหเหนถงการเผาแบบสมเผากลางแจง เชนเดยวกน

แสดงถงความเปนมาตรฐานภายในภมภาคของตนเองอยางชดเจน

นอกจากนพบหมอมสนทมแหลงดนและสวนผสมจากภายนอกภม

ภาคกลาง ซงเปนลกษณะทเปนเอกลกษณของภาชนะในภาคตะวนออกเฉยง

เหนอคอ ดนแบบทตยภมรวมกบการผสมแกลบขาว อาจเปนหลกฐานบงช

ถงความสมพนธระหวางแหลงชมชนในเขตภาคกลางและเขตภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ โดยชมชนทงสองอาจมการตดตอแลกเปลยนซงกนและกนซง

หลกฐานการตดตอและความสมพนธของทงสองภมภาคนพบวา มมาตงแต

สมยกอนประวตศาสตรและยงคงสบเนองมาจนถงสมยทวารวดอนเปนยค

เรมตนของประวตศาสตรในประเทศไทย

23เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

บรรณานกรม

จกรนรฐนยมคาและดวงกมลอศวมาศ.“รายงานผลการศกษาเศษภาชนะ

ดนเผาจากแหลงโบราณคดบานบงนอย ตำบลบานกรวด อำเภอ

บานกรวดจงหวดบรรมย,”2543.(อดสำเนา).

___________. “รายงานผลการศกษาเศษภาชนะดนเผาจากแหลงโบราณคด

เมองเสมาอำเภอสงเนนจงหวดนครราชสมา.”2544.(อดสำเนา).

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.ภมลกษณประเทศไทย.กรงเทพฯ:ดานสทธา

การพมพ,2534.

ดวงกมลอศวมาศ. “การวเคราะหภาชนะดนเผาจากแหลงโบราณคดปราสาท

พนมวน อำเภอเมอง จงหวดนครราชสมา.” วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยกอนประวตศาสตร บณฑต

วทยาลยมหาวทยาลยศลปากร,2542.

___________.“รายงานผลการวเคราะหภาชนะดนเผาจากแหลงโบราณคด

เขาศรวชยจงหวดสราษฏรธาน.”2546.(อดสำเนา).

___________. “รายงานผลการวเคราะหเศษภาชนะดนเผาจากแหลง

โบราณคดจงหวดบรรมย.”2551.(อดสำเนา).

___________. “รายงานผลการวเคราะหภาชนะดนเผาจากแหลงโบราณคด

บานไรและแหลงโบราณคดถำลอด อำเภอปางมะผา จงหวด

แมฮองสอน.”2549.(อดสำเนา).

___________.“รายงานผลการวเคราะหภาชนะดนเผาจากแหลงโบราณคด

วดตมป�ง(ราง)จงหวดนครศรธรรมราช.”2546.(อดสำเนา).

___________.“รายงานผลการวเคราะหเศษภาชนะดนเผาดวยวธศลา-

วรรณาของแหลงโบราณคดโนนปาชาเกา จงหวดนครราชสมา.”

2551.(อดสำเนา).

24 ดำรงวชาการ

___________. “รายงานผลการวเคราะหเศษภาชนะดนเผาดวยวธศลา

วรรณาของแหลงโบราณคดโคกทอง จงหวดสงขลา และแหลง

โบราณคดเขาละมจงหวดสตล,”2551.(อดสำเนา).

___________.“รายงานผลการวเคราะหเศษภาชนะดนเผาและหนทราย

จากแหลงโบราณคดบานหนองจก จงหวดบรรมยของโครงการคนหา

และพฒนาสารสนเทศของราชมรรคาสมยพระเจาชยวรมนท 7

สนบสนนโดยสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย.”2549.(อดสำเนา).

___________.“รายงานผลการวเคราะหเศษภาชนะดนเผาดวยวธศลา-

วรรณาจากแหลงโบราณคดถำเพงและแหลงโบราณคดเพงผา

ทวดตาทวดยายจงหวดสงขลาและแหลงโบราณคดเพงผาโตะโระ

จงหวดสตล.”2553.(อดสำเนา).

___________. “รายงานผลการวเคราะหเศษภาชนะดนเผาและกอนดน

เผาไฟดวยวธศลาวรรณาจากแหลงโบราณคดโนนปาชาเกาแหลง

โบราณคดบานกระเบอง และแหลงโบราณคดโนนตาโทน ตำบล

ดอนตะนนอำเภอบวใหญจงหวดนครราชสมา.”2552.(อดสำเนา).

___________.“รายงานผลการวเคราะหเศษภาชนะดนเผาและกอนดน

เผาไฟดวยวธศลาวรรณาจากแหลงโบราณคดหนองราชวตร

อำเภอหนองหญาไซจงหวดสพรรณบร.”2552.(อดสำเนา).

___________. “รายงานผลการวเคราะหเศษภาชนะดนเผาและหนดดวยวธ

ศลาวรรณาจากแหลงโบราณคดบานดอนไร จงหวดอบลราชธาน.”

2553(อดสำเนา).

ธราพงศ ศรสชาต. ผลวเคราะหเซระมคสจากแหลงโบราณคดไทย.

กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2534.

25เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

ผาสข อนทราวธ. ทวารวด การศกษาเชงวเคราะหจากหลกฐานทาง

โบราณคด .กรงเทพฯ:อกษรสมย,2542.

___________.ดรรชนภาชนะดนเผาสมยทวารวด.กรงเทพฯ:ภาควชา

โบราณคดคณะโบราณคดมหาวทยาลยศลปากรวงทาพระ,2528.

ผองศรวนาสนและทวาศภจรรยา.เมองโบราณบรเวณชายฝ งทะเลเดม

ของทราบภาคกลางของประเทศไทย : การศกษาตำแหนง

ทตงและภมศาสตรสมพนธ.กรงเทพฯ:โครงการเผยแพรผลงาน

วจยฝายวจยจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2524.

สรพล นาถะพนธ, รองศาสตราจารย. อาจารยประจำภาควชาโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร.สมภาษณ26พฤษภาคม2553.

Bullock, P. et al. Handbook for soil thin section description,

Wolverhampton:England,1985.

Joukowsky,Martha.Acompletemanualoffieldarchaeology:tools

andtechniquesof fieldwork forarchaeologists.Englewood

Cliffs,N.J.:Prentice-Hall,1980.

Rice,PrudenceM.Potteryanalysis:asourcebook.Chicago:University

ofChicago,1987.

26 ดำรงวชาการ

ตารางท

1แสด

งเทค

โนโลยก

ารผล

ตหมอ

มสนจ

ากแห

ลงโบราณคด

15แห

งในพ

นทภาคก

ลางดวยวธศล

าวรรณา

27เทคโนโลยการผลต “หมอมสน” สมยทวารวดในพนทภาคกลางของประเทศไทย

สญลกษณ

1 = แหลงโบราณคดในเขตภาคกลาง จำนวน 15 แหลง ไดแก C1 เมอง

โบราณขดขน,C2เมองอนทรบร,C3วดปน,C4ซบจำปา,C5ทาหน,C6พรหมทนใต,

C7ชยบาดาล,C8 ปกร, C9 เมองการง, C10 เมองศรเทพ,C11 เมองศรมโหสถ,

C12เมองนครปฐม,C13คอกชางดน,C14บานขอมและC15ทงเศรษฐ

2=อตราสวนผสมระหวางปรมาณแรตางๆและปรมาณเนอดน(คาเฉลย)

3=มปรมาณนอยกวา5%

4=ประเภทสวนผสมในเนอภาชนะดงน1=ทราย2=แกลบขาว3=ทราย

ผสมแกลบขาว4=ทรายผสมแกลบขาวและดนเชอ5=ทรายผสมดนเชอ

5=ไมเตมสวนผสมเปนเนอดนธรรมชาต

6=การขนรปมดงน1=แปนหมน2=มออสระพรอมหนด3=จำแนกไมได

7=การตกแตงผวมดงน1=เทคนคเดยวเชนผวเรยบ,การขดผว,เชอก

ทาบ,ทานำดน2=สองเทคนค3=สามเทคนค4=สเทคนค

8=สเนอภาชนะดงน1=สเดยวเชนสครม,สนำตาล,สเหลอง,สเทาฯลฯ

2=สแบงเปนชนผวชนนอกและสเนอดนดานใน