การเลยงหมหลม

ภาคกลาง

รปแบบท 1 ศนยกสกรรมธรรมชาตสมนไพรไท วงจนทร 99 หม 1 ต าบลปายบใน อ าเภอวงจนทร จงหวดระยอง

หมหลม : เทคโนโลยชาวบานในการปรบปรงดนและลดกลนรบกวน การเลยงหมหลม เปนกจกรรมหนง เปนเทคโนโลยพนบานทเกษตรกรไดท ากนมานานแลว ซงทางราชการยงไมไดสงเสรมเทาทควร อาจเปนผลมาจากการอางสขลกษณะและมาตรฐานฟารม แตอยางไรกตามการเลยงหมหลมกเปนกจกรรมหนงทชวยเกษตรกรในการปรบปรงดนโดยไมตองซอปยมาใช เพราะผลพลอยไดจากการเลยง จะไดปยหมกอยางดจ านวนมหาศาล แถมกลนจากการเลยงหมกแทบไมรบกวนใคร เนองจากมการใชน าหมกชวภาพเขาไปดบกลนอยางไดผล

ประโยชนจากการเลยงหมหลม 1) ไดปยหมกมาปลกพชโดยไมตองซอ 2) ลดกลนรบกวนเพอนบาน 3) มอาหารโปรตนบรโภคในครวเรอน หรอจ าหนายเพมรายได การเลยงหมหลมอยางงาย 1) เตรยมสถานททจะท าเลาหม ควรเลอกพนทดอนน าทวมไมถง 2) ท าโรงเรอนแบบหนาจว คลมหลม ขดหลมขนาด 3 x 4 ลก 80 ซม. ท ารวสงพอประมาณ ไมใหหมกระโดดออกได และขดรองน ารอบ ๆ โรงเรอน กนน าไหลลงหลม 3) น าเศษวสดทเหลอใช จากการเกษตร หรอเศษหญาตาง ๆ ทยอยสลายได (ไมเปยกแฉะ) ลงไปกนหลมประมาณ 30 ซม. น าหมอายประมาณ 45 วน หรอน าหนก 15 กก. ลงไปเลยง และเตมวสดจากการเกษตร หรอเศษหญาตาง ๆ อยางสม าเสมอเมอพนเรมแฉะ 4) ใชน าสมควนไม หรอน าหมกจลนทรยชวภาพ ผสมน า 1 : 500 (น า 20 ลตร : จลนทรยน า 1 ชอนโตะ) ฉดพนในพนคอกทก ๆ 3 วน ท าใหไมมกลน และชวยยอยสลายเปนปย 5) อาหารหม กใชวสดในทองถนทหาได

รปแบบท 2 ศนยกสกรรมธรรมชาตทามะขาม เลขท 213 หม 2 ซอยพฒนา 1 ต าบลทามะขาม อ าเภอเมอง จงหวดกาญจนบร

อปกรณ 1) สกรสามสายเลอด 5 ตว (บนทกวนเกด วนทเรมเขาคอก ชงน าหนกแรกเขา) 2) ทใหน าใหอาหารสกร อยางละ 3 ใบ 3) ร าละเอยด 600 กก. 4) ปลายขาว 200 กก. 5) อาหารสกรขน 120 กก. 6) ตาชง ขนาดชงได 100 - 200 กก. 7) คอกขนาด 2.0 x 2.5 ตารางเมตร 8) หลมในคอกกวาง x ยาว x ลก = 2.0 ม. x 2.5 ม. x 0.9 ม. วสดส าหรบใสลงในหลม - ชนลางสด ขววตากแหง - ชนรองท 2 ใบไมแหง - ชนรองท 3 แกลบ - ชนรองท 4 ร า - ชนรองท 5 ขเถาแกลบ - ชนรองท 6 ใช พด.2 จ านวน 1 ซอง ละลายน าประมาณ 2 ลตร ผสมลงในกากน าตาลอตรา 1:3 ของแกลบ เชน ถาแกลบ 3 กก. ใชกากน าตาล 1 กก. ใชเทผสมลงในบวรดน า รดลงบนวสดทใสไวในหลมจนทวและหมด ถาวสดยบตว กเอาแกลบกบร าคลมเตมลงไป 9) สมดบนทกประจ าวน 10) สมดบนทกการใหอาหาร + น าหนกตว - อาหารสตร 1 ใหอาหารเมดเตมทผสมหยวกกลวย ผกโขม ผกบง ทกอยางสบผสมรวมกบอาหารเมด เสรมฟาทลายโจร ไพล ใบฝรง ถาทองเสยใหใชกลวยดบสบผสมในอาหาร - อาหารสตร 2 ลดอาหารเมดเหลอ ½ ของสปดาหแรกเพมหยวกกลวย ผกโขม ผกบง ทกอยางสบ ร า:ปลายขาว(3:1)คลกทกอยางเขาดวยกนเสรมฟาทลายโจร ไพล ขมนชน ใบฝรง

- อาหารสตร 3 เรมให หยวกกลวย ผกโขม ผกบง ใบกระถน สบหรอหนทกอยาง ร า ปลายขาว น าหมกหอยเชอร เสรมดวยฟาทลายโจร + ไพล + ขมนชน หนกนสด หรอตากแหงบดเปนผง ผสมในอาหาร + ใบมนตากแหงแดดเดยวหน เลยงครบแตละเดอนใหถายพยาธดวยใบขเหลก 5 ก ามอ ต าละเอยดผสมกะท 1 ขน เกลอ 3 ขด คนน ากรอกใหกน หรอใบนอยหนา 1 ก าใหญ ๆ ต าใหละเอยดผสมน าเลกนอย กรองเอาแตน า แลวผสมกะทน าไปกรอกใหสตวกน - สมนไพรทเพมธาตเหลก คอ ผกโขม - สมนไพรทเปนตวแทนปฏชวนะ บ ารง คอ ฟาทลายโจร ขมนชน ไพล - ยาถายพยาธ คอ ใบขเหลก กะท เกลอ ใบนอยหนา

สตรสมนไพรส าหรบสกร 1) ทองอดในสกร กระเพรา 1 ถวย เกลอ 3 ชอนโตะ ตมดวยกน น าไปกรอกใหสตวกนวนละ 2 ครง 2) ลดไขมน เพมเนอแดง ไพล ขมน ฟาทลายโจร น าทกอยางตากแหงบดเปนผง ผสมลงในอาหารสตว 3) ลดกลนในมลสกร ไพล ขมน 1 สวน ผสมอาหาร 10 สวน น าไปใหสตวกน 4) แกทองเสย 4.1) สตร 1 ฟาทลายโจรทง 5 จ านวน 1 ก ามอ ต าละเอยด ผสมเกลอ 1 ชอนโตะ น า 750 ซ.ซ. (1ขวดน าปลา) กรองเอาแตน า กรอกใหสตวกน วนละ 1 ครง จนกวาจะหาย (ไมเกน 3 ครง หาย) 4.2) สตร 2 น าชวภาพทไดจากการหมกเปลอกผลไม + กากน าตาล + หวเชอ 15 วน น าน าจากการหมกผสมน า 1:5 กรอกใหสตวกน 4.3) สตร 3 กลวยดบสบละเอยดน าไปใหสตวกน 5) แผลมหนอง ใบหนอนตายหยาก ต ากบน าเลกนอย กรองน า หยดแผล 6) ขเรอน 6.1) สตร 1 ก ามะถนปน ½ กก. บดละเอยด + น ามนเครองใชแลว 1 ลตรผสมกน ทาใหสตวทกวน ประมาณ 1 – 2 สปดาห 6.2) สตร 2 มะเฟอง หรอ มะกรด ผาซก เอามาถบรเวณทเปน 7) พยาธภายใน 7.1) สตร 1 ใบขเหลก 5 ก ามอ ต าละเอยด ผสมกะท 1 ขน เกลอ 3 ขด กรอกใหสตวกน

7.2) สตร 2 ยาสบ 1 ก ามอ ใบแมงลก 1 ก ามอ ใบนอยหนา 5 - 6 ใบ ต าทกอยางรวมกน กรองเอาแตน า กรอกใหสตวกน 1 - 2 ครง ตดตอกน ถาสตวแพใหกรอกน าสมหรอน ามะนาว 7.3) สตร 3 ลกมะเกลอดบ 10 - 15 ผล ต าละเอยด ผสมกบเกลอ 1 ก ามอ น า 1 กะลา ผสมทกอยางแลวกรองเอาแตน ากรอกใหสตวกน 7.4) สตร 4 ใบนอยหนาต าละเอยด ผสมน า กรองเอาแตน า กรอกใหสตวกน 8) ปากเทาเปอย น ารากมะกอกมาบดผสมกบเกลอทควแลวเปนสด า ใชปายแผล หรอกรอกใหสตวกน

รปแบบท 3 ศนยเรยนรชมชนคนพอเพยงบานสายเพชร ตงอยเลขท 159/4 หม9 ต าบลทองมงคล อ าเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ

การเลยงสกรแนวทางเกษตรธรรมชาต (หมหลม) ความเปนมา เมอวนท 22 – 23 มนาคม 2548 คณะครศนยบรการการศกษานอกโรงเรยนอ าเภอสงเมนไดเขารวมอบรมโครงการถายเทคโนโลย การผลตหมหลม เพอสรางรายไดและแกไขปญหาสงแวดลอม รนท 7 ณ มหาวทยาลยแมโจ – แพร เฉลมพระเกยรต รวมกบองคการบรหารสวนจงหวดแพร การเลยงสกรแบบเกษตรธรรมชาตของเกาหล (หมหลม) นอกจากจะใหก าไรงามแกผเลยงแลว ยงสามารถลดตนทนอาหารไดถง 70% ท าใหภาระการเลยงหมของเกษตรกรเบาแรงลง เนองจากเกษตรกรไมตองกวาดพนคอก ก าจดขหมไมมกลนเหมนของขหมรบกวน พนคอก ไมเฉอะแฉะและไมมแมลงวนตอม

แนวคดทเลยงสกรแบบเกษตรธรรมชาต (หมหลม) 1) ตองการศกษา เรยนร วธการเลยงสกรแบบธรรมชาต และแกไขปญหาสงแวดลอมเรยนรการแกไขปญหาทเผชญไดดวยตวเอง 2) เปนแนวทางการสงเสรมอาชพใหกบประชาชน ตามภารกจงานการศกษานอกโรงเรยน 3) เปนอาชพเสรมใหกบครอบครว มสวนรวมในกระบวนการคด บรการจดการสรางความสมพนธกบครอบครวอยากใหชาวบาน แนะแนวทางการเลยงในการแกปญหาเรองกลนเหมน

ลกษณะของโรงเรอน 1) ตงอยบนทสง ทดอน 2) สรางโรงเรอนตามแนวทศทางของตะวนออก – ตะวนตก 3) วสดมงหลงคาควรเปนกระเบอง หรอ คา - เพงหมาแหงน - แบบจว - จว 2 ชน - จว 2 ชนกลาย 4) หลงคาสง – เอน เชน - เพงหมาแหงนกลาย

โรงเรอนสกร 10 ตว จะใชพนทในการเลยงขนาดความกวาง 3 เมตร x ความยาว 6 เมตร หลงคายกสงใหอากาศถายเทไดสะดวก

พนคอก - การเตรยมคอก ขดดนออกไปทงหมด ใหลกประมาณ 90 เซนตเมตร ปรบขอบรอบๆ แลวผสมวสดเหลานใสแทนดนทขดออกไป วสดทใหไดแก - ขเลอย หรอ แกลบหยาบ หรอ ขยมะพราว 100 สวน - ดนทขดออก 10 สวน - เกลอ 0.3 - 0.5 สวน น าวสดเหลาน คลกเคลาผสมกน ลงไป 30 เซนตเมตร ใชจลนทรยทไดจากการหมกพช จลนทรยเชอราขาวจากปาไผ อตราสวน 2 ชอนโตะ ตอน า 10 ลตร ราดลงบนวสดรองพนโรยดนชวภาพเชอราขาวบาง ๆ ชนท 2 และ 3 ท าเหมอนชนแรก ชนสดทายโรยแกลบดบปดหนา หนงฝามอ

อาหารและการใหอาหาร ถงน า และ รางอาหาร ควรตงไวคนละดานเพอหมจะเดนไปมาเปนการออกก าลงกาย การเรมตนเลยงสกร เมอหยานมจะเปนการดทฝกวธการเลยงแบบธรรมชาต การใหอาหารใหเพยงวนละ 1 ครง (ปรบตามความเหมาะสม) อาหารทให ใชพชผกสเขยว เปนอาหารเสรม อาหารหมก ใชผกสเขยว หยวกกลวย มะละกอดบ ใบบอน วชพชตางๆทหมชอบ สบผกเปนชนเลก ๆ คลกน าตาลทรายแดง โดยหมกในอตราสวน 100 : 4 : 1 คอ ใชพช 100 กโลกรม : น าตาล 4 กโลกรม : เกลอ 1 กโลกรม น าไปเลยงสกรโดยผสมปลายขาว ร าออน กจะชวยลดตนทนในการเลยง ขนตอนการเตรยมอาหาร และน าดม ส าหรบสกร 1) น าดมส าหรบหมหลม ส าหรบน า 1 ถง (20 ลตร) สวนผสมน าดมใหสกร วสดอปกรณ - หวเชอจลนทรยผก หรอผลไม 2 ชอนโตะ - น าฮอรโมน สมนไพร (เหลาดองยา)ๆ 2 ชอนโตะ - นมเปรยว 2 ชอนโตะ - น าหมกแคลเซยม 2 ชอนโตะ - น าสะอาด 20 ลตร

ผสมใหดมเปนประจ าทกวน หากพนคอกสกรแนนหรอแขง กใชน าดงกลาวราดบนพนคอกจะท าใหเกดกลนหอม จงใจใหสกรขดคยเปนการกลบหนาดนชวยใหพนคอกรวนโปรง มอากาศถายเท เกดจลนทรยมากมาย 2) การท าอาหารหมก วสดอปกรณ - ผกใบเขยวตาง ๆ หยวกกลวย ใบบอน พชใบเขยว - ถงพลาสตก - น าตาลทรายแดง - เกลอปน หรอ เกลอเมด - กระดาษสขาว - เชอกฟาง วธน าอาหารหมกไปใช ใชอาหารหมก 7 สวน ตอ อาหารเมด 1 สวน ตอร า 2 สวน หรอ 7 : 1 : 2 ถาคดเปน 100% (อาหารหมก 70% : อาหารเมด 15% : ร า 15 %) สามารถปรบไดตามความตองการของผเลยง 3) การท าน าหมกผลไม วสดอปกรณ - ผลไมสก / ดบ - น าตาลทรายแดง - ขวดโหล / ถง / โอง (ส าหรบหมก) - เชอกฟาง - กระดาษขาว วธท า 1) เตรยมผลไม ควรเปนผลไมทสกจด หรอรวงตกใตตน เชน มะมวง องน มะละกอ สบปะรด มะเฟอง กลวย ฯลฯ ถามผลไมไมพอกสามารถเตมพชอนเปนสวนประกอบได เชน รากผกขม มนแกว มนเทศ แครอท มนส าปะหลง พชตระกลแตง หวผกกาด เปนตน หากผกหรอผลไมทใชหมกมมากพอกสามารถท าเปนชนดเดยวกน 2) ใชผลไมหมก 1 กโลกรม ตอน าตาลทรายแดง 1 กโลกรม (ในฤดรอน) สวนในฤดหนาวเพมน าตาลทรายแดง ½ กโลกรม (น าตาลทรายแดง 1 กโลกรม แบงเปน 2 สวน สวนแรกผสมในผลไม และสวนท 2 ใชโรยหนา)

3) ลางภาชนะทจะใชหมก และตากแดดใหแหง 4) ชนทอยกนภาชนะใหวางเรยงวตถดบเปนชน ๆโรยน าตาลทรายแดงปดทบเปนชน ๆ โรยน าตาลทรายแดงทบจนหมด (ใหเหลอทวางหางจากปากภาชนะ 1/3 ของความสงของภาชนะ) จากนน ใชน าตาลทรายทเหลอปดทบดานหนาใหหนา เพอปองกนอากาศควรใสผลไมทมความหวานไวดานลางโดยเรยงล าดบตามความหวาน ผลไมทใหความหวานนอยทสดใหใสชนบนสด ผลไมทเปนชนเลก ๆ เชน องน ใหใชมอทสะอาดบบใหแตกขณะน าไปหมกในโอง หรอภาชนะหมก 5) คลมปากภาชนะดวยกระดาษขาว และมดปากภาชนะดวยเชอก 6) ในฤดรอน กระบวนการหมกใชเวลา 4 – 5 วน สวนในฤดฝนกระบวนการหมกใชเวลา 7 – 10 วน สวนในฤดหนาวจะใชเวลาในการหมก 10 – 15 วน 7) เกบภาชนะหมกไวในทรม และมอากาศเยนไมใหถกแสงแดดไมควรปดภาชนะในระหวางกระบวนการหมกก าลงเดนการอย วธการน าไปใช - ใชน าหมกในอตราสวน 2 ชอนโตะ ตอน า 10 ลตร - ใชพนกบพชเมอเขาสระยะเปลยนวย (เขาสการออกดอกออกผล) - รดพนคอก ผสมใหหมกน รดผก 4) การท าน าแคลเซยม วสดอปกรณ - กระดก เปลอกไข - น าซาวขาว , น ามะพราว - ถงพลาสตก - เครองผลตออกซเจนใสตปลา - น าตาลทราย วธท า 1) รวบรวมเปลอกไขน าไปตากแดดใหแหง แลวน ามาบดใหละเอยด 2) เปลอกไข 1 กโลกรม ตอน าซาวขาว 20 ลตร 3) น าเปลอกไขทบดละเอยดใสภาชนะ เตมน าซาวขาว และน า ทงชองอากาศอยประมาณ 30 % เปดฟองอากาศทงไว ประมาณ 20 วน จะเกดฟองปฏกรยาขนอยางตอเนอง 4) เมอใสออกซเจนครบ 20 วนแลว ใหเตมน าตาล 1 กโลกรม

วธน าไปใช 1) ใชน าหมกแคลเซยมในอตรา 2 ชอน ตอน า 10 ลตร 2) ฉดพน พช – ผก 3) ใชผสมในน าใหหมกน 4) ใชผสมกบน าทะเล ในการรดผลไมในระยะออกผล เพมความหวานใหผลไม ประโยชนจากการเลยงสกร แบบเกษตรธรรมชาต (หมหลม) 1) ไดรบความร 2) มรายไดเพมขน 3) น าปยไปใชในการเกษตร 4) เผยแพรใหกบประชาชนสนใจ 5) เปนตวอยางในการเลยงหมในเขตเทศบาล 6) เปนแหลงเรยนรของชมชน หลกในการเลอกภาชนะ และวสดในการหมก 1) ภาชนะบรรจควรเปนโอง หรอ ไห ปากแคบ 2) สามารถถายเทอากาศไดด 3) ขนาดไมใหญเกนไป หมายเหต ควรเกบไวในทรม ใชน าตาลทราย ท าการหมกจากผลไมทฉ าตองใชน าตาล ½ ของ น าหมกผลไม

รายรบ – รายจาย การเลยงหมหลม ( เรมเลยงหม ระหวางวนท 5 พฤษภาคม 2548 – 20 กนยายน 2548 ) ตนทนการเลยงหมหลม 1. ลกหม 10 ตว 11,500 บาท 2. อาหารส าเรจรป 12 ถง 3,700 บาท 3. ร า 40 ถงๆละ 20 บาท 800 บาท 4. น าตาลทรายแดง 60 กโลๆละ 14 บาท 840 บาท 5. เกลอ ( 3 ถง 50 บาท) 6 ถง 100 บาท 6. เหลาขาว 2 ขวดๆละ 60 บาท 120 บาท 7. ยาดอง 2 ถง ๆละ 20 บาท 40 บาท ตนทน รวมทงสน 18,065 บาท

รายรบ – จากการขายหม หม 10 ตว ตวละ 66 กโลกรม ๆ ละ 43 บาท 28,380 บาท หก ตนทน 18,065 บาท ก าไรจากการขายหม 10,315 บาท บวก รายไดจากการขายปย 50 กระสอบ 1,000 บาท รวม ก าไรทงสน 11,315 บาท หมายเหต การเลยงหมในครงนตองเรยนรวธการเลยงหมและอยากใหชาวบานเหนชองทางอาชพ โดยใหชาวบานใกลเคยงน าปยไปใชในการเกษตรกร ปลกผก และท านา ปญหา 1. อาหารส าเรจรปแพง 2. การท าจลนทรยบางอยางไมคอยไดผล 3. อาหารหมกไมเพยงพอ 4. อาหารหมกมกลนบด แนวทางแกไข 1. ใชสวนผสมจากทางการเกษตรมาใชในการผสมอาหาร 2. ทดลองจนไดผล และยดหลกวธการทถกตองใชท าตอไป 3. ใชผกสดผสมในการใหอาหาร 4. เตมน าตาล เพอเพมอาหารหมกมกลนหอมและด ขอเสนอแนะ 1. ควรจดใหมการรบซอ และจ าหนาย สกรแบบธรรมชาต (หมหลม) ทแนนอน 2. ควรมการตรวจสอบคณภาพการเลยงสกรแบบธรรมชาตอยางตอเนอง กอนการเลยงหม ควรศกษาหาความรเพมเตม เรองตอไปน 1. พนธสกร 2. ตลาด (ราคาซอ - ขาย ) 3. วตถดบทางการเกษตร 4. ศกษาหาความรตลอดเวลา 5. ชางสงเกต จดบนทก

สรป 1. อยาเนนของถก หามซอ ตามขายเร 2. คอย ๆ เลยง อยาใจรอน 3. การบรหารจดการด ขอดของการเลยงหมหลม 1) ขหมไมเหมน 2) ประหยดคาอาหาร 70% 3) ใหอาหาร 2 มอ หรอ 1 มอ ตามผเลยง 4) ใหผกสด และพชตลอดวน 5) เศษอาหารจากทเหลอโรงครว เพอนบาน อาหารสกร (เพมเตม) 1) อาหารสกรธรรมชาตทชาวบานเลยงในอดต ใชวธหนหยวกกลวย เกบผกหญา เศษอาหาร 2) จากการไปศกษาเลยงสกรของเกษตรกรจน เขาใชเศษพชผก ยอดมนส าปะหลงสบเปนชนเลก ๆ คลกน าตาลทราย หรอกากน าตาล หมกในถงด าขนาดใหญ อตราหมก100: 4 ทงไว4 – 5 วน กน าไปเลยงสกร โดยผสมปลายขาว ร าออน กจะชวยลดตนทนโดยไมใชอาหารส าเรจเลย 3) ผลการวจยของ ดร.สรยา สานรกกจ แหงฝายเทคโนโลยชวภาพ ส านกวจยพบวา เศษผกปลอดสารพษ 100 กก. หมกน าตาลทรายหรอกากน าตาล 4 กก. และผสมเกลอ 1 กก. หมกในถงด าไลอากาศออก มดปากถงทงไว 7 วน จะไดผกทมคณภาพด 4) อาจารยโช ฮาน คว เจาต าราบอกวา อาหารสกรประมาณ 1 ใน 3 หรอ ประมาณ 30 % ควรเปนพชสเขยวดน IMO สามารถน ามาคลกกบร าและปลายขาวน าไปผสมอาหารจากตลาดไดครงตอครง อาจหมกกบหยวกกลวยทสบเปนชนเลก ๆได 5) การใชสมนไพรพนบาน ตากแหงบดเปนผงรวมกน เชน ฟาทะลายโจร ขมน ไพล ฝรงขนก ลกใตใบ ใชผกบด 1 กก. ผสมอาหารแหงทก 100 กก.

ภาคเหนอ

รปแบบท 4 ศนยการเรยนรชมชนสวนแสงประทป ตงอยเลขท 197 หมท 10 ต าบลกลางเวยง อ าเภอเวยงสา จงหวดนาน

แตเดมเรานยมเลยงหมหลงบานครอบครวละ 1 - 2 ตว เพอเอาไวกนเศษอาหารทเหลอจากครวเรอนแลวหาผก หญา ตนกลวย บอน มะละกอ เอามาเสรมท าใหตนทนการผลตไมสงเกนไป ถอเปนการเลยงแบบเกบเงนออม หรอ ทเรยกวา “ หมออมสน ” ตอมาววฒนาการดานอาหารสตวมความเจรญกาวหนา สามารถผลตอาหารส าเรจรปใหกบหมได ซงเกษตรกรสามารถใหอาหารส าเรจรปแกลกหมหยานม โดยใชระยะเวลา 4 - 5 เดอน สามารถท าน าหนกไดถง 100 กโลกรม แตเมอค านวณคาอาหาร การจดการ และเทคโนโลยทน ามาใช และเปรยบเทยบกบราคาขายในทองตลาด ปรากฏวาขาดทน หรอไดก าไรนอย เกดภาวะ “ ทนหายก าไรหด ” ท าใหหลายคนเลกเลยงกน และ หนไปประกอบอาชพอนๆ แทน อนง การเลยงหมในบานเรา ปจจบนยงท าใหสงแวดลอมเลวลง เกดน าเนาเสย สงกลนเหมน กระจายเมอเดนทางผานเขตเลยงหมจะทราบไดทนทวาบรเวณน คอ เขตเลยงหม การเลยงสกรตามแนวเกษตรธรรมชาต เปนแนวทางทเกษตรกรชาวเกาหลใต ไดถอปฏบตกนมาอยางตอเนอง เพราะสามารถลดตนทนการผลตไดถง 70 % เพราะใชทรพยากรทมอยในทองถน และยงท าใหภาระกจการเลยงหมของเกษตรกรเบาแรงลง ไมตองกวาดพนคอกเพอก าจดขหม ไมสงกลนเหมนรบกวานเพอนบาน ไมเฉอะแฉะไมมแมลงวนตอม จนสามารถพกผอนใกลชด และดแลวถชวตหมไดอยางไมนารงเกยจ นอกจากน ขหมยงสามารถน าไปผลตปยหมกใชในการเพาะปลกพชไร สวนผลไม และนาขาว ไดอยางเปนอยางดอกดวย

ตารางเปรยบเทยบอาหารหม อาหารชมชน อาหารส าเรจ

สวนผสมของอาหาร 1.อาหารหมก 2.ขาวโพด 70% 3.แกลบออน 4.สมนไพร 5.หวอาหาร 30% เรมใหอาหารชมชนหลงหมอยานมจนถงขายได ตนทนประมาณ 1,300 – 1,400 บาท ตอหม 1 ตว

หาซอไดงายจากตลาด รานจ าหนาย อาหาร อาหารหมอยานม 1 ถง อาหารหมเลก 1 ถง อาหารหมรน 2 ถง คาอาหารส าเรจรป ตนทนประมาณ 2,300 – 2,500 บาท ตอหม 1 ตว

กระบวนการเลยงหมหลม การสรางโรงเรอน ขนาดโรงเรอนสงโปรง กวาง 3 x 3 ส าหรบเลยงหม 5 ตว โครงหลงคาทบซอน (2 ชน) เพอใหอากาศถายเทไดจากภายในสภายนอกได ทงดานบนและดานขางอยางสะดวก การเตรยมพนคอกสกร 1. ขดหลมลก 90 ซม. ท าเปน 3 ชนๆ ละ 30 ซม. ในแตละชน มสวนผสมของดน เกลอ และแกลบ (ดน 10 สวน เกลอ 0.5 สวน และแกลบ 100 สวน) 2. ขดดนออกไปทงหมด ขนาดลกประมาณ 90 ซม.แลวผสมวสดเหลานใสแทนทใหเตมทดนเดมทขดออกไป ไดแก ขเลอยหรอแกลบหยาบ 100 สวน ดนทขดออก 10 สวน และ เกลอ 0.3 – 0.5 สวน 3. เมอผสมขเลอย ดน และเกลอแลว ใหเทแกลบผสมลงไป 30 ซม. ใชจลนทรยจากน าหมกพชและจลนทรยจากการหมกน ามาราดลงพนชนท 1 เมอความลก 30 ซม. โรยดนชวภาพเชอราขาวบางๆ แลวท าเหมอนชนแรก และโรยแกลบดบปดหนาหนงฝามอ เมอปลอยหมลงไปแลวกใชจลนทรยหวเชอราขาว 2 ชอน ตอน า 10 ลตร ใสบวรดน ารดลงพนเปนครงคราว เมอหมขบถายจะถกยอยสลายโดยจลนทรย และสามารถหมนเวยนเปนอาหารหมได หากตองการเอาไปท าปยกสามารถน าไปใชได แตตองผสมท าพนใหม 4. พนคอกไมตองท าความสะอาด ไมตองกวาด หมจะขดคยและมความสขอยกบการกนและมบรรยากาศทสบาย ดวยระบบการถายเทอากาศทเปนธรรมชาต หลงจากท าพนคอกครบ 3 ชนแลว 5. น าหมลงเพอเลยงตอไป รดน าจลนทรยราขาวทพนคอกและตวหมเพอก าจดกลนเหมน (2 ชอน ตอน า 10 ลตร) หมายเหต : การเลอกพนทท าคอก ควรเลอกทดอนน าไมทวมขง

ชนท 3 / 30 เซนตเมตร ชนท 2 / 30 เซนตเมตร ชนท 1 / 30 เซนตเมตร

การท าอาหารหมก วสดอปกรณ 1. ผกสด หรอ ตนกลวย จ านวน 100 กก. 2. น าตาลทรายแดง 4 กก. 3. เกลอ 1 กก. 4. ถงพลาสตกขนาดใหญ ขนตอนการท า 1. น าผก หรอตนกลวย มาสบใหละเอยด 2. น าน าตาลทรายแดงมาคลกกบผกหรอตนกลวยใหเขากน 3. น าไปใสไวในถงพลาสตกปดฝาทงไว ประมาณ 2 – 5 วน แลวน าไปผสมกบอาหารส าเรจรปใหหมกน

อาหารสกร (เพมเตม) 1. อาหารสกรธรรมชาตทชาวบานเลยงในอดตใชวธหนหยวกกลวยเกบผกหญาเศษอาหารผลการวจยของ ดร.สรยา สาสนรกกจ แหงฝายเทคโนโลยชวภาพส านกวจย พบวา เศษผกดปลอดสารพษ 100 กก. หมกน าตาลทราย หรอกากน าตาล 4 กก. และผสมเกลอ 1 กก. หมกในถงด าไลอากาศออก มดปากถงทงไว 7 วน จะไดผกทมคณภาพด 2. จากการไปศกษาเลยงสกรของเกษตรกรจน เขาใชเศษพชผก ยอดมนส าปะหลงสบเปนชนเลกๆ คลกน าตาลทราย หรอกากน าตาล หมกในถงด าขนาดใหญ อตราหมก 100 : 4 ทง ไว 4 - 5 วน กน าไปเลยงสกรโดยผสมปลายขาว ร าออน กจะชวยลดตนทนโดยไมใชอาหารส าเรจเลย 3. อาจารยโช ฮาน คว เจาต าราบอกวา อาหารสกรประมาณ 1 ใน 3 หรอประมาณ 30% เปนพชสเขยว ดน IMO สามารถน ามาคลกกบร า และปลายขาวน าไปผสมอาหารจากตลาดไดครงตอครงอาจหมกกบหยวกกลวยทสบเปนชนเลกๆได

จลนทรยราขาวจากตนไผ (เทคนค : ท าใหอจจาระหมไมมกลนเหมน) วสดอปกรณ 1. กระบะไมสเหลยม ขนาดกวาง 30 ซม. ยาว 30 ซม. สง 10 ซม. เจาะรดานลางกระบะประมาณ 10 ร 2. ขาวหงสก 1 ลตร (เยนแลว) 3. ทพพตกขาว 4. กระดาษขาว 5. เชอกฟาง 6. พลาสตก 7. ตะแกรงลวดหรอตาขาย 8. น าตาลทรายแดง 1 กก. 9. ขวดโหลแกว หรอ พลาสตก

ขนตอนการท า 1. น าขาวใสกระบะไม ใชทพพเกลยขาวใหทวกระบะ (อยาใชมอสมผสขาว เพราะอาจมเชอจลนทรยทไมจ าเปน) 2. น ากระดาษสขาว และ พลาสตกคลม 3. ใชเชอกฟางมดกระบะใหแนน 4. น ากระบะทเตรยมไวมาวางใตตนไผ ถาฤดรอนใหขดหลม 5. น าใบไผมารองกนหลมเลกนอย และใชน ารดกนหลมพอชน 6. น ากระบะทเตรยมไววางลง น าใบไผมาคลมใชน ารดอกครง ทงไว 5 - 7 วนเปดดสขาวมากกวา 70 % น าไปใชได 7. ราขาวทไดจากปาไผ ( ตามขอ 6) น าน าตาลทรายแดง เทลงในกระบะ คลกเคลาผสมกน (ใชมอสมผสได) 8. น าใสขวดโหลหรอโองดนเลก ปดปากโหลดวยกระดาษสขาว ทงไว 5 - 7 วน

วธการใช โดยการตกหวเชอราขาว 2 ชอน ตอน าสะอาด 10 ลตร รดทพนคอกและตวหม

รปแบบท 5 ศนยเรยนรเพอชวตตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สถาบนพฒนาชมชนเขมแขง มลนธพะเยาเพอการพฒนา เลขท 91 หม 2 บานทงตนศร ต าบลสนปามวง อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

การเลยงหม ในยคปจจบน นบวามความเสยงสงมาก เนองจากวธการเลยงเปลยนแปลงไปเปนลกษณะเชงการคาคอนขางมากท าใหตนทนการผลตสง เนองจากตองซออาหารส าเรจ หรอวตถดบมาผสมเปนอาหารในราคาคอนขางสงมาก เพราะสวนผสมสวนใหญไมไดน ามาจากภายในทองถน รวมทงวตถดบบางสวนกเปนสารเคม ซงไมนาจะเปนผลดนกในการน ามาบรโภค นอกจากตนทนการผลตทสงมากดงไดกลาวแลว การเลยงหมในปจจบนยงสงผลกระทบตอสงแวดลอมในชมชนทสงกลนเหมนรบกวนคอนขางมาก เนองจากวธการเลยงแบบใหมนนเรงอตราการเจรญเตบโตของหมมากเกน ท าใหเกดการสญเสยโดยเปลาประโยชนไปบางสวน เนองจากหมไมสามารถยอยอาหารทกนเขาไปไดหมด ท าใหยง มกากอาหารเหลอออกมาและเนาบดสงกลนเหมน แตท เราตองเสยไปฟร ๆ คอคาอาหารทหมกนแลวยอยไมหมด การเลยงทวไปหมอยบนพนแขงท าใหอยไมสบาย ซงเปนสวนทเราไมควรจะตองจายเลยแมแตนอย จากการเขามาเผยแพรความรของสมาคมเกษตรกรรมธรรมชาตประเทศเกาหล ซงเปนตนก าเนดคดคนและพฒนาการใชจลนทรยทองถน (Indigenous Micro Organism/IMO หรอทเรารจกกนดคอน าหมกชวภาพ ทไดจากการหมกผก/ผลไม/เนอสตวกบน าตาลนมความส าคญอยางยงตอ การเกษตรเพราะเราสามารถใชประโยชนไดอยางกวางขวางและไดผล) จนเมอมาพบกบปญหาดงกลาวขางตนท าใหมความพยายามหาทางแกไข โดยเกษตรกรบางกลมในเขตอ าเภอเชยงค า และอ าเภอปง จงหวดพะเยาไดน าเอาความรทไดมาทดลองท าเมอ 3 - 4 ปกอน และกลมผเลยงหมในจงหวดชยภมไดไปศกษาดงาน และน ามาขยายผลตอ ดงททานก าลงจะไดศกษาตอไปน ในการเลยงหมตนทนต า หรอหมหลมดนชวภาพน สามารถลดตนทนการผลตลงไดประมาณ รอยละ 70 เนองจากอาหารหลกทใหหมกนคอผกนานาชนด และอาหารส าเรจ หรออาหารผสมเพยง รอยละ 30 เทานน จงสามารถลดตนทนลงไดอยางมาก ขณะทหมมอตราการเตบโตใกลเคยงกบหมทเลยงดวยอาหารส าเรจเพยงอยางเดยว สงทแตกตางกนอยางมากคอก าไรทผเลยงจะไดรบ เพราะตนทนต ามาก เพราะประหยดคาอาหาร คาน าลางคอก อกทงยงไดปยหมกอยางดไปใสนา หรอสวนไดโดยไมตองกลบกองใหเหนอยอกขณะเดยวกนหมทเลยงกไมมอาการเครยด หรอสงเสยงรองสรางความร าคาญเพราะพนคอกเปนแกลบผสมดนทมความออนนม เวลาหมเดน หรอนอนกไมเจบ และสามารถขดคยเลนไดตามสญชาตญาณ สงทนาอศจรรยอยางยงคอ การเลยงแบบนไมมกลนมารบกวนเลยแมจะเขาไปอยในคอกหมกยงไมไดกลน เนองเพราะจลนทรยทผสมเขาไปใหหมกน และทใชราดวสดพนคอกนนเอง

การเตรยมคอก การเลยงแบบเดมจะเปนพนราดปนแขง เพองายแกการท าความสะอาด ซงท าใหหมเครยดเพราะอยไมสบาย แตการเลยงแบบนจะเปนพนออน และโรงเรอนจะตองสมพนธกบจ านวนหม โดยใหมขนาดคอกกวาง 2 X 6 เมตร สามารถเลยงไดคอกละ 9 ตว เรมดวยการขดพนคอกลกลงไป 90 เซนตเมตร (หรอขดเพยง 45 ซม. แลวเอาดนทขดขนมานนถมดานขางกจะไดความลก 90 ซม.) ในการมงหลงคานนควรใหตนชายคากวางกนไมใหน าฝนสาดเขามาในคอก และเมอตฝาคอกแลว ตองใชอฐบลอกหรอไมไผกนรอบ ๆ คอกลกลงไปจากพนดนประมาณ 40 - 50 เซนตเมตร เพอกนไมใหหมขดออกนอกคอกได (การกนฝาคอกควรตดตงประตปด - เปดไดไว เพอความสะดวกในการน าหมเขา - ออก) สงทตองค านงกคอบรเวณทจะสรางคอกไมควรเปนพนทต าน าทวมขง และควรเปนทรมใตตนไมมอากาศถายเทไดด เพราะหมเปนสตวทไมชอบอากาศรอน

การเตรยมวสดพนคอก เมอขดหลมเสรจ กปพนคอกโดยใชแกลบ 10 สวน ผสมดนละเอยด 1 สวน เทลงกนหลมทขดไวใหมความหนา 30 ซม. แลวใชเกลอเมด 1 ถวยตราไก หรอประมาณครงลตรโรยหนา แลวใชน าหมกชวภาพ 2 ชอนแกงผสมน า 1 บว (10 ลตร) ราดใหทว ท าเหมอนเดมอก 2 ชนจนเทาระดบพนดน ชวงนวสดพนคอกจะยงรอนจากการท างานของจลนทรย ทงไวประมาณ 10 วนจงน าหมเขาอยได และควรราดน าหมกชวภาพลงบนพนคอกเพมเตมอกทก ๆ 5 - 7 วน ครงละ 1 บว ภายหลงจากเรมเลยงหมแลว เพอชวยเพมประสทธภาพในการยอยสลายสงปฏกลตาง ๆ

การใหอาหารและน า อาหารผสม หรออาหารส าเรจทเคยใหเปนหลกนนจะตองลดลง เหลอเพยงประมาณรอยละ 30 เชน เราเคยใหตวละ 2 กก. ตอวน กจะตองเหลอแคตวละ 6 ขด ตอวน สวนอาหารทจะใหหมกนเปนหลกคอผกทมอยตามธรรมชาตทวไป เหมอนการเลยงในสมยกอน เชน หยวกกลวย ผกเบย ผกขม ผกตบชวา ยอดกระถน ยอดขาวโพด ใบมน ฯลฯ โดยน ามาหนเปนชน ๆ แลวแชในน าทผสมน าหมกชวภาพไวนานประมาณ 3 - 4 ชวโมง ซงใชสตรเดยวกบน าทใหหมกน คอผสมน าหมกชวภาพกบน า ในอตราสวนตงแต 1 ตอ 1,000 ส าหรบหมเลก 1 ตอ 800 ส าหรบหมรนและ 1 ตอ 500 ส าหรบหมใหญ หรอหมพอ-แมพนธ (น า 1 ปบ ม 20 ลตร หากเปนหมเลกผสมแค 2 ชอนโตะ หมรน ผสม 3 ชอนโตะ หมใหญ ผสม 4 ชอนโตะ)

การปองกนโรค เนองจากการเลยงหมแบบตนทนต าน มน าหมกชวภาพซงมจลนทรย และวตามนจากผกเปนตวหลกในการเสรมสรางความแขงแรงใหกบหม แตหากอาหาร หรอน าไมสะอาดพอ หมอาจมอาการทองเสย หรอขเหลวได (ซงปกตไมคอยเกดบอยนก) ตองรกษาโดยน าใบฝรงสด ใบฟาทะลายโจรสด และเถาบอระเพดเอาใหหมกน รวมทงจะตองหาวาเกดจากสาเหตอะไร เชน อาหารและน าอาจไมสะอาดพอ กตองปรบปรงแกไขใหม นอกจากนควรใชมงเขยวคลมคอกเพอกนยงตงแตเยนถงเชา แตหากเปนพนททมตวรนชกชม (โดยเฉพาะชวงหนาฝน) ควรน าเอาตะไครหอมมาทบแชน า แลวฉดพนใหหมในชวงหวค า (ระวงอยาใหเขาตา) เนองจากตะไครหอมมสรรพคณชวยไลแมลงไดเปนอยางด

ภาคกลาง รปแบบท 6 ศนยเรยนรชมชนคนพอเพยงบานสายเพชร ตงอยเลขท 159/4 หม9 ต าบลทองมงคล อ าเภอบางสะพาน

จงหวดประจวบครขนธ

การท านมเปรยว (โยเกรต)

วสดอปกรณ 1) น าซาวขาว 2) ร าละเอยด 3) ถง 4) ขวดโหล 5) นมสดพาสเจอรไรด (นมจด) 6) กระดาษขาว 7) เชอกฟาง

วธท า 1) น าน าซาวขาวใสภาชนะทมความสง 15 เซนตเมตร โดยใหเหลอพนทในภาชนะ 1/3 สวน ส าหรบอากาศน ากระดาษขาวปด ผกเชอก ใชเวลาในการหมก 5 - 7 วน เกบไวในทมอณหภมประมาณ 20 - 25 องศาเซลเซยส แบคทเรยจะเพมปรมาณอยางรวดเรว และมกลนเปรยวออกมา 2) น าร าละเอยดโรยปดหนาน าซาวขาวหมกทงไว 2 วน หลงจากนนใชสายยางท าการลกน าออกมาใสภาชนะทเตรยมไวโดยไมใหมตะกอนออกมาพรอมกบน าทลกออกมา โดยใชน าทได 1 สวน ตอนมสดพาสเจอรไรด ลงไป 10 สวน เตมน าตาลทรายแดงลงไป ½ กโลกรม ของวตถดบทงหมด ใชกระดาษปด ผกเชอกทงไว 5 - 7 วน จงน าไปใช

วธน าไปใช 1) ใชนมเปรยวในอตรา 2 ชอนโตะ ตอน า 10 ลตร 2) ผสมใหหมกน 3) รดพนคอก

รปแบบท 7 ศนยเรยนรปราชญเกษตรอนทรยต าบลในเมอง ตงอยเลขท 53 หมท 1 ต าบลในเมอง อ าเภอบานไผ จงหวดขอนแกน

การเลยงหมหลม

ขนตอนและวธการเลยง 1) การสรางโรงเรอน - เลอกสถานทน าไมทวมขง - วสดการกอสรางหางาย - อากาศถายเทสะดวก 2) การขดหลม - ลก 90 ซม. กวางและยาวแลวแตจ านวนหมโดยพนทตอตวประมาณ 1 - 1.5 ตร.ม. - กออฐใหรอบทง 4 ดาน และใหสงกวาปากหลมประมาณ 30 ซม. ไมตองเทพน 3) วสดทใชรองพนคอก แกลบดบ มลวว ร าออน โดยถมหลมใหเตม โดยแบงเปน 3 ชน ๆ ละ 30 ซม. แตละชนใสแกลบดน มลวว ร าออนแลวรดดวยหวเชอจลนทรย ในอตราสวน 2 ชอน แกงตอน า 10 ลตร จากนนเมอการเลยงผานไปคอยเตมวสดใหเตมเสมอ โดยใชสวนผสมเดยวกน 4) วธการเลยง การน าหมเขาเลยงควรเปนหมทหยานมแลวน าหนกประมาณ 12 - 20 กโลกรม โดยเตรยมคอกและอปกรณตางๆ ใหพรอม คดหมทขนาดใกลเคยงกนไวดวยกนเพอปองกนการรงแกกน ในวนแรกทน าหมลงเลยงไมตองใหอาหารเพอปองกนความเครยดแตควรใหดมน า ตวอยางอาหารและปรมาณการใหอาหาร 5) การดแลอน ปองกนโรค โดยสรางความแขงแรงใหกบหม ปองกนแสงแดดสอง ลมโกรก และฝนสาด กลางคนอาจมการกอไฟไลยง โดยเฉพาะในฤดฝน นอกจากนควรรกษาความสะอาดรอบๆ บรเวณเพอปองกนสตวมพษตางๆ เชน ง และตะขาบ เขามาท าอนตรายแกหม ผลการเลยง 1) ตนทนคาอาหารถกกวาการเลยงหมโดยใหอาหารส าเรจรป ประมาณ 50% 2) ลดการเกดมลภาวะตอสงแวดลอม เชน กลน น าเสย และมลสกร เปนตน 3) เปนกจกรรมทเออการเกษตรแบบผสมผสาน คอ ไดปยหมกทไดน าไปใชในกจกรรมทางพช ท าใหลดการใชปยเคมและใชผลพลอยไดจากกจกรรมทางพชเปนอาหารสกร 4) ผเลยงมสขภาพจตและสขภาพกายทดเนองจากการใชสารเคมต า

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

รปแบบท 8 ศนยเรยนรชมชนเศรษฐกจพอเพยงบานดอนมน ตงอยหมท 13 ต าบลขามเรยง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม

การเลยงสกร

การเลยงสกร สงส าคญคอ คอกตองใหสะอาด อากาศถายเทไดด แดดไมสองมากเกนไปและ ทส าคญมาก คอ การบ าบดกลนมลสกร จะท าใหทงผเลยงและสกร ตลอดจนเพอนบานไมเครยด คณภาพชวตด

การใหอาหาร ผสม EM ในน าดม โดยใชวธตอทอจากถงสงใหน าไหลลงทอน าดมตามคอก มกอกดดเฉพาะคอก หากเลยงดวยวธธรรมชาต ใหผสม EM ในน าใสภาชนะตามทม (อตรา EM สด 1 ชอนโตะ ตอน า 10 ลตร หรอ อตรา EM ตอน า 5,000 - 10,000 เทา) ผสมโบกาฉ ประมาณ 2 - 3 % กบอาหารใหกน

การดแล ฉด พน ลางคอกดวยน าผสม EM เสมอๆ ทงนน าทลนคอกทผสม EM จะไหลไปชวยบ าบด น าเสยในทองรองในบออกดวย ใช สโตจ (EM 5 ) กบน าสะอาด 50 - 100 เทา ฉด พน ตามบอน าทง เพอก าจดหนอนแมลงวน จะชวยลดแมลงวนไดภายใน 1 - 2 สปดาห กรณลกสกรทองเสย ใช EM สด 5 ซซ หรอ 1 ชอนชา กรอกปากใหกน จะแกอาการทองเสยได มลสกร ทใช EM บ าบด น าไปท าปยหมก ปยแหงได

รปแบบท 9 ศนยเกษตรทฤษฎใหมเราสรางกอ สถานทตง บานเลขท 63 หม 6 ต าบลเหลาสรางถอ อ าเภอค าชะอ จงหวดมกดาหาร

การเลยงหมหลม

การเลยงหมหลมในชวง 2 เดอนแรก จะเลยงดวยอาหารส าเรจรป เมอเรมขนเดอนท 3 จะเรมผสมอาหารหมก และใหผกสด เชน ผกบง ในชวงเวลาระหวางวน อาหารจะใหวนละหนงมอในชวงเชา แตอาจปรบเปลยนชวงเวลา และจ านวนมอไดตามความเหมาะสม การใหน าควรจะมน าไวใหทงวน เวลาในการเลยงขนอยกบน าหนกทตลาดตองการ ถาใชเวลา 4 เดอน จะมน าหนก 80 กโลกรม แตถาใชเวลาเลยง 5 เดอน น าหนกอยท 100 กโลกรม

การเตรยมจลนทรยเชอราขาว น าขาวทหงสกแลวใสในกระบะเกลยใหทว จากนนน ากระดาษขาวมาคลมกระบะ มดดวยเชอกฟางใหแนน ขดหลมบรเวณใกลตนไผใหสามารถฝงกระบะลงไปไดคลมกระบะดวยพลาสตกแลววางตะแกรงไวดานบน คลมดวยใบไผใหทวจากนนรดน ารอบๆ ในการเตรยมจลนทรยเชอราขาวจะใชเวลาในการหมก 4 - 5 วน ในฤดรอน และ 6 - 7 วน ในฤดฝน จะไดจลนทรยเชอราขาวคลมเตมผวหนา น าจลนทรยเชอราขาวทไดผสมกบน าตาลทราย แลวปดฝาหมกไวอก 7 วน หลงจากนนจะสามารถน าไปใชรดพนคอกโดยน าจลนทรยเชอราขาว 2 ชอนผสมกบน า 10 ลตร

การเตรยมน าฮอรโมนสมนไพร (เหลาดองยา) เตรยมผลไมทสกจนงอม เชน มะมวง มะละกอ และกลวย เปนตน หรออาจใชพชผกกนหว เชน มนเทศ แครอท ประมาณ 1 กโลกรม ผสมกบน าตาลทรายแดง 1 กโลกรม ในฤดรอน หรอ 0.5 กโลกรม ในฤดฝน แบงน าตาลเปน 2 สวน เพอใชหมกและโรยดานบน ท าความสะอาดและตากแดดภาชนะทใชหมกใหแหงวางวตถดบเปนชน ๆ สลบกบการโรยน าตาลทรายแดง ใหสง 2/3 ของภาชนะ โดยใชวตถดบทมความหวานมากอยดานลาง จากนนใหโรยทบดวยน าตาลทรายแดงทแบงไวจนหมด เพอปองกนอากาศ คลมภาชนะดวยกระดาษขาวและมดดวยเชอก ในฤดรอนจะใชเวลาหมก 4 - 5 วน ในฤดฝนจะใชเวลา 7 - 10 วน สวนในฤดหนาวใชเวลา 10 - 15 วน หลงจากครบก าหนดสามารถน าไปใชในอตราสวน 2 ชอนโตะตอน า 10 ลตร

การเตรยมนมเปรยว เตรยมภาชนะสงประมาณ 15 เซนตเมตร ใสน าซาวขาวสง 2/3 ของภาชนะ ปดดวยกระดาษขาวมดดวยเชอก หมกทงไว 5 - 7 วน เกบไวทอณหภม 20 - 25 องศาเซลเซยส เมอเรมมกลนเปรยวใหโรยหนาดวยร าละเอยดปด

การสรางโรงเรอน หมหลมเปนการเลยงในพนทดอน หรอทสงทไมมน าทวมขง การสรางโรงเรอนจะใชวสดทหาไดตามทองถน เชน ไมไผ หญาคา เปนตน สรางเปนลกษณะเพงหมาแหงน หรอหนาจว โดยเนนใหโรงเรอนมการระบายอากาศทด ปลอดภยจากแสงแดดและฝน อาจใชมงตาขายขงโดยรอบเพอปองกนหน นก และแมลงตาง ๆ สกร 8 - 10 ตว จะใชพนทในการเลยงประมาณ 18 ตารางเมตร (กวาง 3 เมตร X ยาว 6 เมตร) สถานทสรางโรงเรอนควรอยในแนวทศตะวนออก - ตะวนตก และถาสรางหลายโรงเรอนในพนทเดยวกน แตละโรงเรอนควรหางกนอยางนอย 20 เมตร การจดเตรยมพนคอก ท าการขดหลมลก 90 เซนตเมตร เกลยหนาดนและปรบแตงปากหลมใหเรยบรอย ใสวสดปรองพนคอก (ขเลอยหรอแกลบหยาบ 100 สวน + ดนทขดออก 10 สวน + เกลอ 5 สวน) หนา 30 เซนตเมตร ราดทบดวยจลนทรยเชอราขาวทไดจากการหมกพชจนทว ใหท าเหมอนชนแรกอก 2 ชน หลงจากนนใหโรยแกลบดบหนา 20 เซนตเมตร

การเลอกพนธ การเลยงในลกษณะหมหลมจะอยในชวงหยานม (ประมาณ 1 เดอน) และสายพนธทนยมน ามาเลยงจะเปนลกผสมสามสายพนธ คอ ดรอคเจอรซ + แลนดเลซ + ลารจไวท การจดเตรยมอาหาร และน า 1) อาหารทใหจะเปนอาหารหมก (เศษพชผกใบเขยว หยวกกลวย ผลไมตาง ๆ 100 กโลกรม : น าตาลทรายแดง 4 กโลกรม : เกลอ 1 กโลกรม ใชเวลาในการหมกนาน 7 วน) 70% ผสมกบอาหารเมด 15% ละร าอก 15% 2) การเตรยมน าดม มสวนผสมดงน 2.1) หวเชอจลนทรยผก หรอผลไม 2 ชอนโตะ 2.2) น าฮอรโมน สมนไพร 2 ชอนโตะ (เหลาดองยา) 2.3) นมเปรยว 2 ชอนโตะ 2.4) น าหมกแคลเซยม 2 ชอนโตะ 2.5) น าสะอาด 20 ลตร ผสมใหดมเปนประจ าทกวน หากพนคอกแนนหรอแขงกสามารถใชน าดงกลาวราดบนพนคอก ท าใหพนคอกมกลนหอม หมจะขดคยพนคอก ซงเปนการกลบหนาดน แลวยงชวยท าใหพนคอกรวนโปรง มอากาศถายเท และเพมจ านวนจลนทรยได

ปญหาทพบ และแนวทางแกไข 1) การท าเชอจลนทรยบางอยางไมคอยไดผล เกษตรกรตองทดลองท าและพฒนาตามหลกการทถกตองเพอเปนแนวทางตอไป 2) ผลตอาหารหมกไมทนตอความตองการ เกษตรกรสามารถใชผกสดผสมในการใหอาหารเพอลดความตองการการใชอาหารหมก 3) อาหารหมกมกลนเหมนบด แกไขโดยการเตมน าตาลเพอลดกลนทไมพงประสงค

ประโยชนทไดจากการเลยงหมแนวทางเกษตรธรรมชาต (หมหลม) 1) ลดมลภาวะตอสงแวดลอม 2) ลดตนทนอาหารสตว 3) ลดปญหาการใชแรงงาน 4) ไดปยชวภาพส าหรบปลกพชผก (หลงการขายพนคอกสามารถขายเปนปยได)

ศนยเรยนรการเกษตรผสมผสานบานมวงกลวง (สวนลงแดง) 2/10 หมท 1 ต าบลมวงกลวง อ าเภอกะเปอร จงหวดระนอง

การเลยงหมหลม

ลกษณะของโรงเรอน 1. ตงอยบนทสง ทดอน 2. สรางโรงเรอนตามแนวทศทางของตะวนออก - ตะวนตก 3. วสดมงหลงคาควรเปนกระเบอง หรอ คา 4. หลงคาสง - เอน เชน เพงหมาแหงน, เพงหมาเหงนกลาย, แบบจว, จว 2 ชน, จว 2 ชนกลาย พนคอก การเตรยมคอก ขดดนออกไปทงหมด ใหลกประมาณ 90 เซนตเมตร ปรบขอบรอบๆ แลวผสมวสดเหลาน ใสแทนดนทขดออกไป วสดทใชไดแก ขเลอยหรอแกลบหยาบ 100 สวน, ดนทขดออก 10 สวน, เกลอ 0.3 - 0.5 สวน น าวสดเหลาน คลกเคลาผสมกน ลงไป 30 เซนตเมตร ใชจลนทรยทไดจากการหมกพชจลนทรยเชอราขาวจากปาไผ อตราสวน 2 ชอนโตะ ตอน า 10 ลตร ราดลงบนวสดรองพน โรยดนชวภาพเชอราขาวบางๆ ชนท 2 และ 3 ท าเหมอนชนแรก ชนสดทายโรยแกลบดบ ปดหนา หนงฝามอ การเตรยมหลม และพนคอกหมหลม อาหารและการใหอาหาร ถงน า และรางอาหาร ควรตงไวคนละดาน เพอหมจะเดนไปมาเปนการออกก าลงกาย การเรมตนเลยงสกร เมอหยานม จะเปนการดทฝกวธการเลยงแบบธรรมชาต การใหอาหารใหเพยงวนละ 1 ครง (ปรบตามความเหมาะสม) อาหารทให ใชพชผกสเขยว เปนอาหารเสรม อาหารหมก ใชผกสเขยว หยวกกลวย มะละกอดบ ใบบอน วชพชตางๆ ทหมชอบ สบผกเปนชนเลกๆ คลกน าตาลทรายแดง โดยหมกในอตราสวน 100 : 4 : 1 คอ ใชพช 100 กโลกรม : น าตาล 4 กโลกรม : เกลอ 1 กโลกรม น าไปเลยงสกรโดยผสมปลายขาว ร าออน กจะชวยลดตนทนในการเลยง

ภาคใต

ขนตอนการเตรยมอาหารและน าดมส าหรบสกร 1. น าดมส าหรบหมหลม ส าหรบ น า 1 ถง (20 ลตร) สวนผสมน าดมใหสกร - หวเชอจลนทรยผกหรอผลไม 2 ชอนโตะ - น าหมกแคลเซยม 2 ชอนโตะ - น าฮอรโมน สมนไพร 2 ชอนโตะ (เหลาดองยา) - น าสะอาด 20 ลตร - นมเปรยว 2 ชอนโตะ ผสมใหดมเปนประจ าทกวน หากพนคอกสกรแนนหรอแขงกใชน าดงกลาวราดบนพนคอก จะท าใหเกดกลนหอม จงใจใหสกรขดคยเปนการกลบหนาดน ชวยใหพนคอกรวนโปรง มอากาศถายเท เกดจลนทรยมากมาย 2. การท าอาหารหมก วสดอปกรณ - ผกใบเขยวตางๆ หยวกกลวย ใบบอน พชใบเขยว - เกลอปนหรอเกลอเมด - ถงพลาสตก - กระดาษสขาว - น าตาลทรายแดง - เชอกฟาง วธน าอาหารหมกไปใช ใชอาหารหมก 7 สวน ตอ อาหารเมด 1 สวน ตอร า 2 สวน หรอ 7 : 1 : 2 ถาคดเปน 100 % (อาหารหมก 70% : อาหารเมด 15% : ร า 15% ) สามารถปรบไดตามความตองการของผเลยง

การท าอาหารหมกจากพช อาหารหมกจากพชทผสมเรยบรอยแลว

การท าหมากฝรงหม

วสดอปกรณ 1. ไมเนอออน (ไมกระถน ฉ าฉา ไมยาราบ) 4. เชอกฟาง 2. ถงพลาสตก 5. หวเชอฮอรโมนสมนไพร 3. กระสอบฟาง 6. น าตาลทรายแดง วธท า 1. เตรยมไมเนอออน มาตดเปนทอนๆ ยาวประมาณ 1 คบ 2. เตรยมน า 10 ลตร ตอ เหลาสมนไพร 2 - 3 ชอนโตะ ตอ น าตาลทรายแดง ครงกโลกรม ผสมใหเขากนแลวน าไมเนอออนทเตรยมไวลงมาแช ใชกระสอบฟางปดปากภาชนะไว แลวใชวสดทหนกทบเพอใหไมจมน าตลอดเวลา 3. กระบวนการหมกใชเวลา 10 - 15 วน จงใชงานได วธการน าไปใช - โยนใหหมกน (น าทอนไมกลบมาใชใหมได 2 - 3 ครง) หมายเหต : ยาดองเปนชด ตวยารวมกน 3 ตวขนจะด

การท านมเปรยว (โยเกรต) หม

วสดอปกรณ 1. น าซาวขาว 5. นมสดพลาสเจอรไรด (นมจด) 2. ร าละเอยด 6. สายยาง 3. ถง 7. กระดาษขาว 4. ขวดโหล 8. เชอกฟาง วธท า 1. น าน าซาวขาวใสภาชนะทมความสง 15 เซนตเมตร โดยใหเหลอพนทในภาชนะ 1/3 สวน ส าหรบอากาศ น ากระดาษขาวปด ผกเชอก ใชเวลาในการหมก 5 - 7 วน เกบไวในทมอณหภมประมาณ 20 - 25 องศาเซลเซยส แบคทเรยจะเพมปรมาณอยางรวดเรว และมกลนเปรยวออกมา 2. น าร าละเอยดโรยปดหนาน าซาวขาวหมกทงไว 2 วน หลงจากนนใชสายยางท าการลกน าออกมาใสภาชนะทเตรยมไวโดยไมใหมตะกอนตดออกมาพรอมกบน าทลกออกมา โดยใชน าทได 1 สวน ตอนมสดพาสเจอไรด ลงไป 10 สวน เตมน าตาลทรายแดงลงไป ½ กโลกรม ของวตถดบทงหมด ใชกระดาษปด ผกเชอกทงไว 5 - 7 วนจงน าไปใช วธการน าไปใช - ใชนมเปรยวในอตรา 2 ชอนโตะ ตอน า 10 ลตร - ผสมใหหมกน - รดพนคอก

การท าเชอราขาวจากใบไผ วสดอปกรณ 1. กลองไมสเหลยม สง 10 เซนตเมตร กวาง 30 เซนตเมตร ยาว 30 เซนตเมตร 2. ขาวสก 1 ลตร 6. เชอกฟาง 3. พลาสตก 7. ตะแกรง 4. ทพพตกขาว 8. น าตาลทรายแดง 5. กระดาวขาว 9. ขวดโหล วธท า 1. หงขาวใหสก ท าใหเยน แลวน าขาวใสในกระบะ เกลยใหทวกระบะ 2. น ากระดาษขาวมาคลมกระบะ แลวมดดวยเชอกฟางใหแนน 3. ขดหลมบรเวณใกลตนไผ พอกบขนาดกระบะใสลงไปได น าพลาสตกคลมลงไปตามดวยตะแกรง วางทบขางบน แลวจงน าใบไผปกคลม ใหทวกระบะไม รดน าใหรอบๆ 4. กระบวนการหมก 4 - 5 วน ในฤดรอน, ฤดฝน 6 - 7 วน จะไดจลนทรยราขาวคลมเตมผวหนา 5. น าเชอราขาวทได มาผสมน าตาลทราบ แลวปดผาหมกไว 7 วน การน าไปใช - อตรา 2 ชอน / น า 10 ลตร - รดพนคอก - รดปยหมก รายรบ - รายจาย การเลยงหมหลม (เรมเลยงหม ระหวางวนท 5 พฤษภาคม 2548 - 20 กนยายน 2548)

การเตรยมขาวสวยเพอตอเชอราขาว เชอราขาวทไดการตอจากใบไผ

ตนทนการเลยงหมหลม 1. ลกหม 10 ตว 11,500 บาท 2. อาหารส าเรจรป 12 ถง 3,700 บาท 3. ร า 40 ถงๆละ 20 บาท 800 บาท 4. น าตาลทรายแดง 60 กก.ๆ ละ 14 บาท 840 บาท 5. เกลอ (3 ถง 50 บาท) 6 ถง 100 บาท 6. เหลาขาว 6 ถงๆละ 20 บาท 120 บาท 7. ยาดอง 2 ถงๆละ 20 บาท 40 บาท 8. คาวสด + อปกรณ 965 บาท ตนทนรวมทงสน 18,065 บาท รายรบ - จากการขายหม หม 10 ตวๆ ละ 66 กโลกรมๆ ละ 43 บาท (28,380 บาท) หก ตนทน 18,065 บาท ก าไรจากการขายหม 10,315 บาท บวกรายไดจากการขายปย 50 กระสอบๆ ละ 20 บาท (1,000 บาท) รวม ก าไรทงสน 11,315 บาท อาหารสกร (เพมเตม) 1. อาหารสกรธรรมชาตทชาวบานเลยงในอดต ใชวธหนหยวกกลวย เกบผกหญา เศษอาหาร 2. จากการไปศกษาเลยงสกรของเกษตรกรจน เขาใชเศษพชผก ยอดมนส าปะหลงสบ เปนชนเลกๆ คลกน าตาลทราย หรอกากน าตาล หมกในถงด าขนาดใหญ อตราหมก 100 : 4 ทงไว 4 - 5 วน กน าไปเลยงสกร โดยผสมปลายขาว ร าออน กจะชวยลดตนทน โดยไมใชอาหารส าเรจเลย 3. ผลการวจยของ ดร.สรยา สานรกกจ แหงฝายเทคโนโลยชวภาพ ส านกวจย พบวา เศษผกทปลอดสารพษ 100 กก. หมกน าตาลทราย หรอกากน าตาล 4 กก. และผสมเกลอ 1 กก. หมกในถงด าไลอากาศออก มดปากถงทงไว 7 วน จะไดผกทมคณภาพด 4. อาจารยโชฮาน คว เจาต าราบอกวา อาหารสกรประมาณ 1 ใน 3 หรอ ประมาณ 30% ควรเปนพชสเขยว ดน IMO สามารถน ามาคลกกบร า และปลายขาวน าไปผสมอาหารจากตลาดไดครงตอครง อาจหมกกบหยวกกลวย ทสบเปนชนเลกๆได 5. การใชสมนไพรพนบาน ตากแหงบดเปนผงรวมกน เชน ฟาทะลายโจร ขมน ไพล ฝรงขนก ลกใตใบ ใชผกบด 1 กก. ผสมอาหารแหงทก 100 กก.