View
803
Download
4
Category
Preview:
Citation preview
MONOPOLI
Prof.Dr. Sinan Ademaj
Monopoli
- Paraqitja e monopolit,
- Baza e egzistencës së tij,
- Kurba e kërkesës dhe maksimizimi i fitimit,
- Efiqienca e firmës monopol dhe
- Rregullimi shtetëror i monopolit
- Monopoli përfaqëson një firmë të vetme e cila prodhon dhe shet gjithë produktin e një dege, dhe që nuk ka ndonjë zëvendësues të përafërt.
Nocioni i monopolit
Tiparet e monopolit
- Tipari themelor: ekzistenca e një shitësi të
vetëm në degë.
- FIRMA DHE DEGA JANË E NJEJTA GJË
- Monopoli karakterizohet edhe me tipare të
tjera.
Tiparet tjera të monopolit
- Mungesa e zëvendësuesve të afërt,
- Aftësia për të ndikuar në çmimin,
- Ekzistenca e pengesave të hyrjes.
Arsyeja e paraqitjes së monopolit
Arsyeja bazë: Barierat e hyrjes në treg, dhe ato paraqiten në tri forma:
- Pronësia e burimeve kyçe
- Barierat legale nga qeveria
- Shkalla e lartë e ekonomizimit
Pronësia e burimeve kyçe
- Shërbimet publike janë njohur si monopole natyrore, sepse ato zotërojnë ekonomitë në shkallë të lartë.
- Psh. Shërbimet publike të tilla si gazi, rryma elektrike, uji, TV, Kompanitë e shërbimit telefonik, etj.
- Burimet monopolistike mund të ekzistojnë në nivelin lokal për shkak të vendndoshjes gjeografike.
Ndërhyrja shtetërore është e ndryshme për lloje të
ndryshme të monopolit.
- Monopolet që krijohen mbi bazën e shkrirjes së firmave-
shteti ndërhyn me mjete ligjore (psh. Ligjet antitrust)
- Monopolet natyrore – shteti ndërhyn për t’i rregulluar
ato: për të përmirësuar efiqiencën nëpërmes të nivelit
të çmimeve, cilësinë e shërbimit, investimet etj.
Politikat shtetërore për kontrollin e monopolit
Shkalla e lartë e ekonomizimit
- Ekonomitë e shkallës përbëjnë një pengesë kryesore.- Ato pengesa ndodhin kur ulja e kostos së një njesie varet nga madhësia e prodhimit.
- Një reast i tillë mund të përshkruhet kur një firmë e madhe është efikase në një pjesë të tregut dhe firmat e reja nuk mund të përballojnë atë për të hyrë në tregun e aksioneve të tregut të fituar.
Mungesa e zëvendësuesve të afërt
- Monopoli në kuptimin e gjërësisë së
konceptit të produktit që shet firma – jo në
kuptimin gjeografik
- Ekzistenca e zëvendësuesve të afërt për
degë të ndryshme nuk lejon monopol.
- Në shumë vende ka ligje të forta kundër
monopolizimit.
Treguesit për vlerësimin e pozicionit monopol
- Elasticiteti i tërthortë i kërkesës:
Në qoftë se një mall ka një elasticitet të lartë
të tërthortë të kërkesës, ai ka zëvendësues
të afërt dhe prodhuesi i tij, megjithëse mund
të jetë i vetëm, nuk është monopolist.- Ekzistenca e monopolit –mungesa e zëvendësuesve të afërt
- Kurba e kërkesës - relativisht e pjerrët,mungesa e
zëvendësuesve të afërt
- Firma zotëron aftësi për të ndikuar në çmimin e
prodhimit që shet, nëpërmjet ndryshimit të sasisë
së tij.
- Kurba e kërkesës që firma ndesh në treg është e
njejtë me kurbën e kërkesës që ndesh dega.
- Firma në monopol është ÇMIMPËRCAKTUESE
Afëtsia për të ndikuar mbi çmimin
Ekzistenca e pengesave të hyrjes
a) Monopoli që mbështetet në kontrollin e një inputi
bazë të prodhimit ; Mungesa e lëndëve të para –pengesë për
hyrjen e firmave të reja).
b) Monopoli që mbështetet në pengesat ligjore;
kufizimet nga ana e shtetit nëpërmjet të patentave dhe
lisencave.
c) Monopoli që krijohet nga bashkimet e firmave; një
degë ka disa firma të mëdha dhe shteti e lejon atë me ligj.
d) Monopolet natyrore; ekonomizim të shkallës , sa më
shumë që rritet prodhimi aq më shumë ulet kostoja mesatare;
degët që kanë kosto fikse tepër të larta.
Kurba e kërkesës dhe maksimizimi i fitimit në firmën monopol
- Firma në monopol mund të zgjedhë nivelin e çmimit në
përputhje me kërkesën që egziston në treg.
- Zgjedh çmimin që maksimizon fitimin
Dallimi
Rregulla e njejtë: MC=MR
MR=P=AR, AR=TR/Q (TR=QXP ,P=TR/Q)
Firma në monopol mund të zgjedhë
çmimin
Firma në konkurencë
të plotë mund të
zgjedhë vetëm nivelin
e prodhimit
Kurba e kërkesës i një firme monopol
Fig. 1. Kurba e kërkesës për një firmë monopol
Çmimi Sasia Të ardhurat totale
Të ardhurat margjinale
Çm
imi
Sasia
Kurba ëshë me pjerrësi zbritëse, monopolisti duhet të ulë çmimin e të gjitha njësive për të shitur një njësi, dmth, të ardhurat margjinale shkojnë duke u ulur.
Të
ard
hu
rat
ng
a z
bri
tja
e ç
mim
eve
A. e humbura nga zbritja e çmimeve
Kurba e këerkesës së firmës monopol dhe të ardhurat margjinale
Fig. 2. Kurba e kërkesës së firmës monopol dhe të ardhurat margjinale
Çm
imi
Sasia
Të a
rdh
ura
t to
tale
Sasia
- E ardhura margjinale që i përgjigjet pjesës me elasticitet e>1, është pozitive (MR>0).
- E ardhura margjinale që i përgjigjet pjesës inelastike është negative sepse rritja e sasisë në përqindje është me e vogël se ulja përkatëse e çmimit në përqindje.
Maksimizimi i fitimit në firmën monopol
MR
AC
MC
D=AR
MAKSIMIZIMI I FITIMIT I FIRMëS MONOPOL
MAKSIMIZIMI I FITIMIT I FIRMëS MONOPOL
Maksimizimi i fitimit në firmën monopol
Ekzistojnë edhe mendime iluzioniste:
● a)Monopolet marrin gjithmonë fitim të tepërt Nuk ndodh kështu!
Kur kostoja mesatare është mbi nivelin e të ardhurave mesatare, pra ATC është mbi kurbën e kërkesës, firma monopol del me humbje ekonomike.
- firma zgjedh çmimin që i minimizon humbjen.
Nëse humbja është më e vogël se kostoja fikse mesatare, firma vazhdon prodhimin, në t ëkundërt ajo mbyllet përkohësisht.
Kushti i mbylljes së firmës është P>AVC
MINIMIZIMI I HUMBJES NË FIRMËN MONOPOL
P
● b) monopolisti është krejt i lirë në
caktimin e çmimeve.
Mundësia e firmës monopoliste për të
ndikuar në nivelin e çmimit , është e
kushtëzuar nga kërkesa që ajo ndesh në
treg.
- Firma nuk mund të caktoj çmime sipas dëshirës ,
jashtë atyre që përcaktohen nga kërkesa e tregut.
Efiçenca në kushtet e monopolit dhe kritika e tij
A arrihetefiçencanëkushtet e monopolit?
Kondita e Paretos:
● Nëkonkurencëtëplotëkemi:dhe, kushti i Paretosplotësohet.
● Nëmonopol: , kushti i optimizimitnuk do tëplotësohet, veçsenënsupozimin
se dyjadegëtx dh yjanëtëmonopolizuaranëtënjejtënshkallëkuçmimitejkalonkostonmargjinalenëtënjejtinpërpjestim.
=
Humbja neto në firmën monopol
P
Q
D=AR
S=MC (konkurenca e plotë)
ACm=MCm (monopol)
Trekëndëshi ACB, nuk shkon as në favor të monopolistit as të konsumatorit :
kjo paraqet humbjen ekonomike –HUMBJEN NETO
KRITIKA NEGATIVE:- Pakësimi i mirëqenies sociale- Rishpërndarja në favor të firmës monopoliste dhe në
dëm të konsumatorit.- Mundësia e abuzimit me cilësinë e mallraveAGEN TIVE
- AVANTAZHET:
- Ekonomizimet e shkallës- Mundësia e nxitjes së progresit teknik
MONOPOLI – KRITIKAT DHE AVANTAZHET
Monopolisti vendos çmime të njejta për të gjithë produktinq të shet, por praktika vërteton edhe raste ku zbatohen çmime të ndryshme, të diferencuara.
Diskriminimi i çmimeve: çmime të ndryshme për blerës të ndryshëm por jo për shkak të kostove të ndryshme.
Për të zbatuar çmime të diferencuara firmat duhet ti plotësojnë këto kushet:
1. Zotëroj fuqi tregtare2. Ndajë konsumatorët në kategori të ndryshme3. Parandaloj mundësinë e rishitjes së produkteve.
Diskriminimi i çmimeve në kushtet e monopolit
Diskriminimi i çmimeve në kushtet e monopolit
b) Kërkesë elastikeb) Kërkesë joelastike
Q1 Q1
- Monopoli çon drejt n jë alokimi joefiçientë të burimeve, duke shkaktuar kështu dështimin e maksimizimit të mirëqenies totale ekonomike.
- Monopolisti prodhon sasi më të vogël se ajo që është efiçiente për shoqërinë.
MIRëQENIA DHE MONOPOLI
- Me çmimet monopoliste disa konsumatorë potencialë e vlerësojnë produktin më shumë sesa është kostoja margjinale, por më pak sesa çmimi monopolist.
- Këta konsumatorë vendosin mos ta blejnë produktin.
- Përcaktimi i çmimeve në monopol parandalon disa transaksione që kanë dobi reciproke.
MIRëQENIA DHE MONOPOLI
Vërejtje:
Recommended