Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

Preview:

Citation preview

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

1

Matadalan Ortográfikuba Lia-Tetun

(Lista Badak)

Lista tuirmai ne�e badak de�it, hato�o liafuan tetun sira ne�ebé uza beibeik, atu emasira ne�ebé hakerek lia-tetun bele hatene ortografia be loos, katak tuir banati.

Liafuan tetun lista tomak ida ne�ebé fixeiru ida-ne�e nia hun Institutu NasionálLinguístika maka fahe ona nu�udar livru naran Matadalan Ortográfiku ba Tetun-Prasa.

Fixeiru ida-ne�e bele imprime hodi uza ba estuda ka hanorin lia-tetun. Maibé ukun-fuan direitu autór nian (©) bandu ema imprime fixeiru ne�e hodi fa�an nu�udar livruka uza fixeiru ne�e nia isin atu halo livru foun bainhira seidauk hetan lisensa hosiInstitutu Nasionál Linguístika nian.

This wordlist is protected by East Timorese and international copyright laws. Itscontents may not be used to produce any publication for sale, or to create any newwork without the express permission of the Instituto Nacional de Linguística.

A

aasabanaban-bainrua s.

abiiabó-fetoabó-maneabónabouabregarrafaabrelataabridórAbríl (fulan-)absolutamente

absolutuabsolveabsolvisaunabuabuabutabuza vt.abuzu s.adeusadisaunadjetivu

administradóradministrasaunadmiraadmiraduadmiraveladmiteadolexénsiaadolexenteadoraadota

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

2

adultériuAdventuadvérbiuadvogaduaéreuaeroportuafiadórafianafinálafisionaduÁfrika (rai-)afrikanaafrikanuagoraAgostu (fulan-)agradesiduagradesimentuagresaunagresivuagriaunagrikultóragrikulturaaguarrásaguentaahiahi-funanahi-kadesanahi-koseahi-lakanahi-matanahi-naromanahi-suarahuahu-ruinai-abutai-ataai-balunai-beenai-buburai-daakai-diikai-donaai-farinaai-fuanai-funanai-habitai-haliai-han

ai-hunai-kabelakai-kakeuai-kameliai-kasiai-knaarai-knanoikai-knotakai-kulitai-kusanai-laranai-letenai-lolonai-manasai-mateai-morukainain-aatai-nanikAinaruain-badakain-fatinain-kelenain-kelenain-kloorain-lirasain-moturai-notakain-tananain-tubanain-tuurai-oanaipuai-rahunai-riinai-saarai-sanakai-sasi�ikai-suakai-tahanai-tarakai-tato�anai-tonkaai-tubunai-tutunajénsiaajenteajuda

ajudanteakademiaakadémikuakarakesedórakompañaakonteseakontesimentuakorduakuzaakuzaduakuzasaunalarmeAlasalbanésalbanezaAlbánia (rai-)alegrealegriaaleijaduAlemaña (rai-)alemaunalfabetizadualfabetualfaiatealfándegaalfasealfinetealgarizmualgoritmualiadualiansaalinalin-fetoaljemasalkarialkatraunalkaxofraalkolalkólikualkolizmualkuñaalmirantealmóndegaalmosualojaAlor (rai-)Alpes (Foho-)

altáralternativa s.altofalantealturaalugaalumíniualunalunaalunuamanaman-bootaman-hakiakaman-klaranamanteamareluAmbenu (rai-)ambientálambienteambíguuambisaunambisiozuambispuAmbon (rai-)ambulánsiaameasaameixaaménduaAmérika (rai-)amerikanaamerikanuamiamiantuami-ataamígdalaamiguami-niaamizadeamlulikamnistiaamóramostraamplifikadóramuananalfabetuanaliza vt.análize s.ananás

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

3

anaranaunandáranemiaanesteziaanglisizaanglisizmuAngola (rai-)angolanaangolanuanimaanimálaninanin-bootanin-fuikanin-laekanin-teenaniversáriuanjuankoranóanoiansiantenaantesantiantiantibiótikuantiguantipatiaantipátikuantiséptikuantropóloguantropolojiaanuálanulaanulasaunanúnsiuanxovaapáapaizanaaparadóraparelluaparénsiaaparenteapareseaparisaunapartaduapatiaapela

apelasaunapeliduapéndiseaperitivuapetiteapetrexusapezardeapitu s.aplaudeaplauzuapoiaapoianteapoiuapóliseaportugezaduapóstoluapóstrofuapozentasaunaprendeaprendísaprendizajenapresiaaprezentaapropózituapropriaduaprovaaprovasaunaproveitaaptidaunárárabearabiArábia (rai-)Arafúr (Tasi-)aramearbiruarbitrajenárbitruardóziaáreaargamasaargolaargoliñaargumentaargumentuaristokrasiaaristokrataaristokrátikuaritmétika

Arjélia (rai-)arjelinaarjelinuArjentina (rai-)arjentinaarjentinuarkeóloguarkeolojiaarkitetuarkivuarmadillaarmáriuarmazeinarmistísiuarmoniaaromatizaduarpaarrañaseuarranjaarranjuarrastaarrastadeiraarredoresarrependiduarrependimentuarrogánsiaarrogantearrotaarrumaarsebispuarsenálarteartériaartiartifisiálartiguartillariaartistaartriteásasafraunasaltaasasina adj.f., s.asasina vt.asasíniuasasinuasaunasédiuasegura

aseleradórasentuasesaunasesivelasesórasfaltuasidentálasidenteásiduasimilaasimilasaunasinaasinanteasinaturaAsores (rai-)asorianaasorianuasosiasaunaspasaspetuaspirinaasteriskuasteroideastrolojiaastronomiaastrónomuasua�inasu-heinasu-kutunasuliarAsunsaunasuntuasu-oanasuba�inata AtabaeatakaatakeAtambuaatan-ha�uataúduAtaúru (rai-)atéateízmuatenaten-baraniatensaunatensiozuatentadu

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

4

ateuatisatitudeatividadeAtlántiku (Tasi-)atletaatletizmuatmosferaatrazaduatrísAtsabeatuálatubele konj.atuhalonu�usáatu konj.atúnatusauau-betunauditóriuaulaau-lakuaumentaaumentuAustrália (rai-)australianaaustralianuÁustria (rai-)austríakaaustríakuauténtikuautobiografiaauto-eskolaautokarruautoklizmuautomátikuautonomiaautópsiaautórautoridadeautorizaauzénsiaauzenteavaliaavaliasaunavansaaveiaavelán

avenidaaventálaventuraaveriguaaviadóraviasaunaviaunavizaavizuavontadeaxadrezaduAxensaunazárÁzia (rai-)aziátikaaziátikuaziluazmaazmátikuazúlazulejus

B

ba prep.bá vi., adv.Ba�agiababababa-dookbabebeikbabeurbabotonbabuarbabuburbabukubadadaunbadainbadain-aibadain-besibadain-sapatubadain-sukubadakbadibadinas

bagajenbaibainbaikenubailadubailebailoroba�inbainbainakabainhirabainóbainruabairrubaixabakabakallaubakatbakibaktériabakubalabalada balandabalansubalaunbaldebalebaliBalibóBalidibalidinbaliubalizabalkaunbaloisubalubalukbalunbalxaunbá-maibanatibandeirabandejabandubañeirabangasálbanibani-been

baninbani-umabankáriubañubapabárbarabarakbarakbarakliubaranibarata s.baratubareBarikibarkubarlakebarrabarrajenbarrakabarreirabarrikadabarrílbarudibarukbaruk-teenbarullubasá konj.basa vt.basarbasiabatakbatallabatallaunbatarbatar-fulinbatatiñasbateriabatinabatizmubatonBatugadéBaukaubaunillabaur s.Bazartetebázikubebarbebé

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

5

bee s.bee-ákuabee-dalanbee-hamutinbeek�bee-lihunbee-matanbeenbee-na�inbee-saranibee-takabee-tisakbei�alabeibeikbeikbeik-teenbein-oanbe�isbekais (lia-)bekokbelakbelarbelebelgabelitBéljika (rai-)belobelunbenefisiáriubenefísiubenfeitórbensabenvindubenzebe pron.beranberelikuberinjelaBerlínberobersubesibesi-asubesi-habitbesi-kalsubesi-kusanbesi-meakbesi-riinbesi-teen

bestaBetanubetumebiarbibanbiberónbibibibi-ainbibi-fulunbibi-malaebibi-oanbibi-timurbibliotekabibliotekáriubidónbidubiinbikanbilánbilingebillárbilletebinókulubintésbiografiabiolojiabirakbirmanésbirmanezaBirmánia (rai-)birubisibisibisikletabiskatebiskoitbisolebispubitibixabixubizavónblasfémiablokubluzaboatubobarbobar-teenBobonaruboboot

boekboiboikotaboikotajenboinabokarbokonboksebokseurboksistabokurbolaboleiaboletínBolívia (rai-)bolivianabolivianubolsabolsa-estudubolsubolu s.bolu vti.bombabombeirubonbondiabonébonekabonkarbonoite!bonproveitu!bookbootborboletaborbullabordadubornálBorneu (rai-)boronborraborraxaborusbosanbosokbosubotarde!botasbotaunbotaundepuñu

botebotirbouboulinbounboviajen!Bóznia (rai-)bozníakabozníakubragillabraseletebravu!Brazíl (rai-)brazileirabrazileiruBrazíliabrinkedubrinkusbritasbronkitebronzebroxabrutubuabuan buatbuatamakbuat hotubuatinakbubrutububububukbuburbudistabudubufabufa-na�inbuiberebuisbukabukaebuka-hatenebukaliadórbulakbuldozerbulelubuli bunak (lia-)buras

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

6

burgésburgeziaburokrasiaburokrataburokrátikuburrubusabusa-amanbusa-inanbusa-oanbutanubutibuti-dodokbuti-liman s.butukbuzina

D

daakda�andadadadalakdadeerdadolikdadudadurda�etdahaatdahaatnulukdahitukdahitunulukdaidaiadaktilografadaktilógrafadaladalan

dalan-saidalan-sorindalan-tesikdalimakdalimanulukdamaskudamedaneendansadansarinaDao (rai-)daruakdaruanulukdasadasakdasiakdasianulukdasindatodatolukdatolunulukdaualunulukdaudaundaukdaundawan (lia-)debundedáldedetédedikadedikadudedikasaundefeitudefeituozudefendedefensivudefensórdefezadehande�itdékadadeklaradeklarasaundekretu delekdelikadezadelitudemais

demokrasiademokrátikudemokratizademokratizasaundentáldentistadepartamentudependedepoisdeportadudepozitadepózitudepresaundepresivudeprimedeprimidudeputaduderedermatolojistaderokderok-beenderok-lotukderok-masinderrapaderrepentedesentedesfavórdesidedesizaundeskafeinadudeskansadeskargadeskobredeskobrimentudeskoñesidudeskonfiadeskonfiadudeskontudeskrevedeskulpadespededespertadórdesportivudesprezadesterradestinatáriudestinu destrui

destruisaundetalle detetivedetidude�utdevedevérdezafia vt.dezafiu s.dezagrada vt.dezagradaveldezagradu s.dezanimadezanimadórdezánimudezaparesidudezaprovadezaprovasaundezarmadezarmadudezarmamentudezastredezastrozudezekilibraduDezembru (fulan-)dezempregadudezentopedezeñudezerdadezesperadezesperadudezesperudezgostudezigualdadedeziludedezinfetadezinfetantedezintegrasaundezleáldezmilitarizadezmoralizadezmoralizadórdeznutrisaundezobedesedezodorizantedezordeirudezorganizadudezrespeitozu

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

7

dezrespeitudezvalorizadezvantajendezvantajozudiabetediabiñudiabudiagnozediagramadi�akdiákonudialetudiálogudiamantediáriudidi�akdidin-lolondietadiferensadiferentedifikuldadedifisildifteriadignidadedihidijeredijestaundikadikindikurdiladilemaDilidilijénsiadimanDinamarka (rai-)dinamarkésdinamarkezadinamite dinosaurudiosezanudiplomatadiplomátikudireitudiresaundiretórdiretoradiretudirije

disidentedisionáriudisketediskórdiadiskotekadiskretudiskriminasaundiskrisaundiskudiskursudiskusaundiskutedisponibilidadedisputadistánsiadistribuidórdistribuisaundistritudistúrbiuditadórditaduditaduraditongudiukdiversaundiversidadedivertedivertidudividedivinudivizaundivorsia vt.divorsiadudivórsiu s.dixiplinadobendobradisadodokdois vi.doitdokodokumentáriudokumentudolar s.dolar vi.dolendoméstikudomingudomíniu

dondookdoosdormitóriudosedoutórdoutorandadoutrinadoze s.dramadramátikudrogadrogadudududuirduké konj.dukurdulasdunidunitándurantedurubasaduruhuidu�udu�utdu�ut-morindúvida s.duvida vi.dúzia

E

edifísiuedisauneditoriáledukaduedukativueepa!efeituefikásegoístaegoízmueh konj.

ehasei!eixuejípsiaejípsiuEjitu (rai-)ekilibraduekipaekivalenteekolojiaekonomiaekonómikuekonomistaekoturizmuekránEkuadórekuatorianaekuatorianuekuménikuelástikuelefanteelegánsiaeleganteeleisauneleitóreleitoradueleitorálelejeelementuelenkuelétrikueletrisidadeeletrisistaeletrokutaeletrónikuelevadórelikópterueliteElsalvadór (rai-)emaema hotuema-lubunemarembaixadaembaixadórembalajenemblemaembootembora

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

8

emboskadaembraiajenembriaunementaemigraemigraduemigranteemigrasaunemisaunemisoraemiteemosaunemosionálempadaempregaempregaduemprestaemprezaemprezáriuenderesa vt.enderesu s.enerjiaenfeita vt.enfeite s.enfermariaenfermeiraenfermeiruenfínenfrentaengajaduengomaengomaduengrasaduengraxaengrenajenenjeñeiruenkadernaenkadernadórenkadernaduenkantadórenkantaduenkantuenkarnasaunenkarregaduenklaveenkontruenkuantuenorme

ensaiuensenadórensiklopédiaensinuentaunentradaentretantuentrevistaentrevistadórentrevistaduentuziastaentuziazmuenvelopeenvésenvezdeenvolveenvolvimentuenxadaenxakekaenxotamoskaepatiteepenaepidemiaEpifaniaepístolaépokaerdaereditáriuereziaErmeraérniaeroikueroínaeroízmuerozaunerudituervillaesénsiaesensiálesforsu eskadaeskalaeskandalizaeskandalozueskándalueskaniñueskapeeskasés

eskasueskeletueskemaeskerdaeskerdistaeskíeskiaeskinaeskizituesklareseesklaresimentueskluieskluzauneskoadóreskolaeskolanteeskoláreskolaridadeeskopueskoséseskosezaEskósia (rai-)eskovaeskova-nehaneskravidauneskritaeskritóriueskrituraeskrupulozueskrúpulueskuadraeskultóreskulturaeskursauneslovakaEslovákia (rai-)eslovakueslovenaEslovénia (rai-)eslovenuespageteEspaña (rai-)españólespañolaesparguespasuespedisaunesperansa

esperimentálesperimentuespertuespesiálespesialistaespésieespesífikuespetakulárespetákuluespiaunespinafreespingardaespírituesplikaesplísituesploraesploradóresplorasaunesplozaunesplozivuespoletaesponjaespontáneuesportaesportadóresportasaunespresa vt.espresaunespresu adj.esprimeestabeleseestabelesimentuestabilidadeestabilizaestadaestádiuEstadu Naklibur SiraEstadus Unidusestanteestañuestasionaestatálestatístika s.estátuaestatuetaestatutuestavel

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

9

estenógrafaestenografiaestenógrafuesterilizaesterilizasaunesterióresternuestetoskópiuestiluestimulaestimulanteestímuluestofaestofadórestofuestómaguestorsaunestraestradaestraduestragaestraguestranjeiruestraordináriasestratéjiaestratéjikuestravaganteestreiaestremistaestremizmuestremuestresanteestrikaestrofeestronduestruturaestruturálestudaestuduetapaeternidadeétika s.étiku adj.etíopeEtiópia (rai-)étnikuetuEukaristiaEuropa (rai-)

europeiaeuropeuevanjelluevaporaeventuáleventualmenteevidénsiaevoluievolusaunexarpaexelénsiaexesaunexetu prep.ezajeraezajeruezaminanduezatidaunezatuezekutaezekutivuezemplárezempluezerseezérsituezgotaduezijeeziladuezitaézituezmeraldaezmola

F

faakfábrika s.fabrika vt.fabrikantefafirukfafo�atfafu�ikfafulufahe

fahifahi-amanfahi-inanfahi-luhanfahi-minafahi-oanfaifai-malu s.faixafakarfaksfaksaunfaksímilefaktufakuldadefakultativufalabaratufalénsiafalifalidufallafalsáriufalsufalta vi., s.falukfalunfalurfamafamíliafamiliárfanátikufanifantástikufanunfardafariñafarmaséutikufarmásiafarólfarolínfarrapufarufaru-limanfasefasilfasilidadefasilitafatálfatalidade

fatiafatinfatórfatudebañufatukfatuk-kuakfatu-makakufatu-párfaturafaunafavórfavoravelfavoresefavoritizmufavoritufaxistafaxizmufazefebrefederálfederasaunfeenfehukfehuk-midarfeitiufekitfelizmentefeltrufemininufenómenuferaferiadufériasferikfermentufermentu-rahunferramentafertilfertilidadefertilizafesta-na�infestiválfetofeto-falukfeto-klosanfetonfeto-oanfeto-raanFevereiru (fulan-)

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

10

fexu-eklérfiadórfiambrefiar-laekfibrafibradevidrufigufigurafiguraunfihirfiksaunfilas.fila vti.filafali adv.filahikasfilakfilipinaFilipinas (rai-)filipinuFillufilma vt.filme s.filozofiafilózofufiltru s.finálfinansasfinanseirufinansiafinifinjeFinlándia (rai-)finlandésfinlandezafintafirakufiskálfisurfitafitunfiu s.fi�u vt.fivelafixa fixeirufízika s., adj.f.fízikuflauta

fláxfleksibilidadefleksivelflorafloreanuFlores (rai-)florestálfloristafófo�atfó-bensafó-emprestafó-entendefogaunfogetefó-hanfoho-leetfohoraifoho-tutunfoin-sa�e s.fokarfokitfokufó-laran adj., s.fó-liman s.folin-aasfolin-bootfolin-laekfolin-todanfolklorefolletufó-malisanfó-mimufó-neon adj., s.fonesfonétikufontefoosforadeleiforefore-mungufore-taliformaformálformatuFormoza (rai-)fórmula s.formuláriu

fornesefornuforruforsafortalezaforteforumfosefosfatufó-sokufó-susufó-terusfoti-an adj., s.foti-oin adj., s.foti-ulun adj., s.fotografa vt.fotografiafotógrafufotokópia s.fotokopia vt.fotokopiadorafoufounfrakezafrakufraldasframbuezafranjafrankamentefrankuFransa (rai-)fransésfransezafraternufrazeFreifrentefreskuFretilínfreunfroñasfronteirafrotafrustradufrustrasaunfrustrafruteirufuanfuan-tuku

fuhukfui vt.fu�i vi.fuikFuilorofukukfulafulanfulanfulan-founfulan-naromanfulan-sonafulan-tomakfulunfumafumadórfunanfundafundamentálfundasaunfundusfunílfunsaunfunsionáriufunufunu-malukfurakfurinfurriélfutarfutebólfutufutu-kabunfutu-manufuturufuukfuuk-dalisfuuk-mean adj.fuuk-mulatukfuzivel

G

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

11

gabagaiolagaitagalaungalegagaleguGalileia (rai-)Galiza (rai-)galolengama (ikan-)gama s.gangrenagansuganxugarajengarantiagaratujagarfugargóngarnélgarotugarridugásgastrenteritegatillugavetagazolinagerrilleirugiadórGiné Foun (rai-)gitarragixéglándulaGlenoglóriaGoa (rai-)goésgoezagolagolpedestadugolugomagorjetagostagostu s.governadórgovernugozagraduál

grafiagráfikugramagramátika s.grampeadórgrampugranadagranitugrasagrasiozugratidaungratuitugraugravagravasaungravatagravuragraxagregagreguGrésia (rai-)grevistagrilugripegruagrupuguardaguardafatuguardakostaguardanapuguarda-tránzituguarnisaun

H

haashaathabadakhabaihabaluhabaranihabarukhabee

habeerhabeikhabelakhabelehabelithabeluhabesikhabiithabit vt., s.habokohabokurhaboothabouhabuanhabuarhabubuhabulakhabun (lia-)haburashadahada�ethadakhadamehadauhadedarhadeerhadelehadera-an adj., s.hadi�ahadiu vt.hadomihadookhadulashae hafahehaferahafetuhafiarhafilahafóhafoinhafolihafounhafuhuhafuikhafukuhafunanhafutarhahaas

hahaekhahalokhahánhahi�ihahirushahoahahorishahúhaka�ashakahikhakaithakanekhakarak vt.hakaran adj., s.hakathakbesikhakdookhakdulashakerekhaketa vt.hakfetikhakfudikhakfu�ikhakiakhakidukhaki�ikhakilarhakiukhaklakenhakle�uhakliburhakloothakmahanhakmatekhakmumuhaknatahakne�akhakohakhakoihakolehakonuhakotuhakribithakridakhakru�ukhaksalakhaksesudórhaksesukhaksi�ak

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

12

haksoithaksolokhaktamakhaktenikhaktuirhakurhalaihalaishalai-taruhalakonhalanuhala�ohaleethalenahalerikhale�uhaleurhalihaliburhali�ishalimarhaliri vt.hali�urhalohalonu�usáhalooshaloothalo-tinan s.haluakhaluhahalulihamaanhamahanhamamarhamamukhamanashamarahamatakhamatehamatekhamaushameahameakhameerhameikhamenohamenushamerak

hametakhametanhametinhamidarhamihishamiishamlahahamnasahamoehamolikhamonuhamooshamorashamorehamorinhamorishamorukhamosuhamouthamriikhamrookhamseruhamsuhuhamta�ukhamulakhamutinhamutukhanhana�ihananuhanaranhanarukhan-dadeerhandórhanehahanekhanerashanerukhan-fatinhaninihan-kalanhanoinhanoin-hikas

adj.,s.hanorinhanurakhanu�usáhapara

haraanharabatharahunharaikharamehareharee-borusharee-hetanharekashariiharikuharo�atharohanharomaharomanharooharukahasa�ehasa�e-kopu s.hasahúnhasaihasalahasalakhasanhasan-tooshasarahasarahunhaseeshasemohasolokhasoruhasubarhasusarhatadakhataishatasakhatauhata�ukhatebeshatekehatenehatenuhatetehatete aat vt.hatete-aat s.hatetedórhatobahatomak

hatomanhato�ohatooshatuanHatubuilikuhatuduhatudu-dalan s.Hatuliahatutanhatuurha�uha�u-niaheanhebaihedanhedihe�ehei!heinhelahelihemuhemu-raan s.henahena-nininhéndiplastHerahesukhetokhi�ithikar vt.hikas adv.hilihili-votahirahirikhirinhirus-kaekhirus-matanhitinhitunuluhobanhoburhodihoishokuhomanhopu

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

13

horihoribainhirahorikedashoriohinhorisehikhorokhoron vt., s.horunhosihosikedashotuhotu-hotuhotutihahudihu�inhulanhumurhunhurunhusihusikedashusuhusu-emprestahuu vi.

I

ibuibunibunibun-kabeeribun-kro�atibun-midaribun-rahunibun-toosidaida-idak adj.idalaka (lia-)idealistaidealizmuideiaidentifikasaun

idéntikuideolojiaidratu-karbonuierarkiaifenignisaunigualdadeihaiisiis-kotu s.iis-laekijieneijiénikuikan-gamaikan-lirasikan-matanikan-ruinikan-toluníkoneikuikusikunikusilegálilejítimuIliomarillailójikuiluminasaunilustraduimajenimajináriuimanimaturidadeimediatamenteimensuimiimi-niaimitasaunimobiliária s.,adj.f.imobiliáriuimorálimovelimpaktuimparimpasiénsiaimpediduimperadórimperativuimperfeitu

imperialistaimpériuimpesoálimplísituimportánsiaimpotenteimprensaimpresionanteimpresizuimpresoraimpresuimprimeimprovavelimprovizaimprovizaduimpulsivuimpurezaimuneimunizasauninabitaduinadmisivelinaninan-bootinan-hakiakinan-ki�ikinan-saraniinan-susuinasauninaugurasaunindefiniduindelikadezaindeskritivelindestrutivelindeterminaduÍndia (rai-)indianaindianuindíjenaindikaindikativuindiretuindiskretuindiskrisaunindispensavelindispostuindividuálindividualistaindividualizmuindivíduu

indixiplinaindixiplinaduIndonézia n.indonézia adj.,n.indonéziuindonezizmuindúindústriaindustrializaduinédituinesperiénsiainevitavelinezatuinfánsiainfantílinfartuinfernuinfiltrainfiltrasauninfinitivuinflamaduinflamavelinflasauninflavelinfleksivelinformainformálinformasauninformátikainformatizainfraestruturainfundaduInglaterra (rai-)inglésinglezaingratidauninibiduinimiguinisiais s.inisiativainjénuuinjesauninjúria s.injustisainjustuinkapásinkilinuinklinasauninkluzivu

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

14

inkomoda vt.inkómoduinkomparavelinkompeténsiainkompletuinkonstitusionálinkontestavelinkonxienteinkorrijivelinkorruptibilidadeinkorruptivelinkultuinofensivuinoportunuinosénsiainovasauninsatisfasauninsatisfatóriuinsatisfeituinseguransainséndiuinsensatuinsentivu insertezainsetuinsignifikanteinsinseridadeinsinuasauninsisteinskreveinsólituinsóniainspesionainspirainspirasauninstabilidadeinstantáneuinstavelinstintivuinstrumentuinsubordinaduinsulinainsultu s.intaktuintegrálintegrasaunintegrasionizmuintegra vt.

integristaintelektuintelijénsiaintensaunintensionálintensuinteresa vt.interesaduinteriórinternaduinternatuinternétinterpreta vti.intérprete s.interrogainterrogatóriuinterrompeinterruptórintervaluintimidasaunintoleránsiaintrigaintrodusaunintruzuinusinus-kuakinus-metininváliduinvazauninvensauninventórinvernuinversuinvestigainvestigasauninvizivelinvokasauninvoluntáriuioduipersensivelipókritaipokriziaipotekaipotétikuipótezeIrake (rai-)irakianairakianu

Iraun (rai-)iranianairanianuIrlanda (rai-)irlandésirlandezairmánirónikuirrefutavelirrelevanteirresponsabilidadeirrezistivelisinisin-balunisin-di�akisin-laisisin-malirinisin-metakisin-molikisin-ruaisin-tananiskeiruisterektomiaistérikuistóriaistoriadóristória-kuadriñusistórikuistori vi.itaItália (rai-)italianaitalianuita-niaitineráriuizentuizlámikuizlandésizlandezaIzlándia (rai-)Izlaunizoladuizola vt.Izraél (rai-)izraelita

J

JakartaJaku (rai-)Jamaika (rai-)jamaikanajamaikanujambataJaneiru (fulan-)jantárJapaun (rai-)japonésjaponezajardínjardineirujarraJava (rai-)javanésjavanezajeitujejúnjelujeneráljeneralizajénerujenétikujéniujentiujenuinujeografiajeolojiajeometriajeradórjerasaunjerentejerikánJeruzaleinjestujigantejinjinástikajinekolojistajipejirafa

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

15

jísjoalleirujogadórjogujókeijordanaJordánia (rai-)jordanujornáljudeujudujugoslavaJugoslávia (rai-)jugoslavujuisjulgajulgamentujuntaJuñu (fulan-)jurajuradujuramentujurusjustifikajustisajuveníl

K

ka konj.ka�an-fuanka�an s.kaan vti.kabakabaaskabalakabeenkabelakkabelak-estrikakabelereirakaben-na�inkabide

kabinekabogramakabresikabukabuarkabubunkabukkabunkabun-dulaskabun-larankabun-teekkaburaKabuverde (rai-)kabuverdianakabuverdianukadadakkadastrukadavéskadeadukadeiakadeira-rodakadelikadernetakadesankadiukkadookaduakkadunankaebaukkaerkafékafé-hunkafeikulturakafé-musankafé-sooskafeteirakafeziñukafu�akkafunankaha kahurkaidanikaikolikailkail-ikan s.kail-isinkail-talinkainkairui (lia-)

ka�it vt.kaixakaixafortekaixa-korreiukaixa-rejistadorakaixaunkaixeirukaixotekajúkakakakaekaka-fukunkakalukkaka-talinkakatuakakaukakehekakeukakíkakorakkakorokkakorok-bokakakorok-fukunkakorok-marankakorok-moraskakorok-talinkaktukakulukkakunkakutakkakuukkakuunkala adv.kalabousukaladikalakalankalamidadekalankalan-kalankalaunkaldeirakaldeiradakaldukalénkalenankale�ukkaligrafiakalilikalix

kalkuladorakalkula vt.kalkulistakálkulu s.kalmantekalma s.,adj.kalohankaloriakalsakalsaunkalúniakalu s.kamakámarakamaradakamaruakamatkambateKamberrakambistakámbiuKamboja (rai-)kambojanakambojanukamedarkamelikamelukamiaunkamiikamiñudeferrukamizakamiziñakamomilakampaíñakampañakamparakampukampunkamriakamuda kamudikamuflajenkanaKanadá (rai-)kanadianakanadianukanálkanalizadórkáñamu

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

16

kanapékanáriu (manu-)kandelabrukandidata vt., adj.f.kandidatukandidaturakanekkanekakanek-folokkanetakánforakanipakanivetekankunkanonizakanonizasaunkanosianakantakantigakántikukantórkantorakantukanukanurukaoskaótikukapa kapáskapasetekapatáskapa vt.kapitálkapitalizmukapitaunkapítulukapotakápsulakapuxukarabinakarakkarak-teenkaralunikaramelukarankaratkaraterkaraterístika s.

karaukarau-bakakarau-inankarau-oankarau-timurkarburadórkarburantekardeál s.kardinál adj.kareakarekakargakargukarikarikkarikaturakarílkarimbu s.kariñukarizmátikuKarnaválkarónkarpinteirukarreirakarretakarrílkarriñukarrukarruajenkartakarta-kondusaunkartáskartaunkarteirakarteirukartuxukarukarudukarukkaruutKasakasa s., vt.kasadórkasarapukasarolakasetekasiankaskadu

kaspakastañakastelukastetekastidadekastigukasukasuadakatakkatalaunkatáloguKataluña (rai-)katanakatarkatástrofekátedrakatedrálkategoriakatekistakaterikkatólikukatolisizmukatuaskatumakauáKaualimakausaunka�utkautelakauzakavalariakavaleirukavaletekavalleirukawaimina (lia-)kaximbukazadebañukazakukazukazulakbiitkebranozeskedakedaskedoke�ekehekeiju

kelakelakkelenKelikaikemak (lia-)Kénia (rai-)kenianakenianukepenakerelakerelantekermesekerozenekesakkesarkesikesi-ibun s.kestaunkestionáriuketaketahalobékiakkiarkibukibukidankidunkidun-tahanki�ikki�ikoankikir vi.kikitkilatkilat-musankilat-rahunkilikilogramakilómetrukímika s.kímikukinikinikininakininukintakintálkinurKisar (rai-)kiukklamar

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

17

klandestinuklaranklarekklarineteklaruklaseklasifikaklasifikasaunklásikukláuzulaklavekle�ankleeskleetklekatklériguklerikálklerukle�ukkle�unkleurkliakklientekliirklimaklínika s.klínikuklipekloorklootklosanklubekluniklusinkmaanknabanknananukknanoikknorukknosenknotakknotak-morasknuaknuanknuukko�ako�aliakobaiakobarde

kobertórkobra vt.kodeínakoellukoezistekofrekohekohukoiKoímbrakoinsidekoirkoitadukokaínakokeluxekokokokoreekkokoteekkolakolaborasaunkolaborasionistakolankolarkolekolegakoléjiukolenkólerakolesaunkoletakoletekolokaKolómbia (rai-)kolombianakolombianukolóniakoloniálkolonializmukolonizasaunkolonukolukolxaKomkomandantekomandukomarkakombatekombinakomboiu

komédiakomediantekomemorakomemorasaunkomentakomentáriukomersializadukomersiantekómikukomisáriukomisaunkomitékómoda s.kómoduKomoro (Mota-)kompaixaunkompañiakomparativukomparavelkompatibilidadekompetekompleksukompletukomplikakomplikadukomplikasaunkompoinkompostukompotakomprendekomprensaunkomprimidukompromisukomputadórkomúnkomuñaunkomungakomunidadekomunikakomunikasaunkomunistakomunizmukonakona-bakoñakekonde kondenakondenadukondisaun

kondisionálkondolénsiaskondúskondusaunkondutórkoñesekoñesimentukonferénsiakonferénsia-

imprensakonfesakonfesionáriukonfesórkonfiansakonfirmakonformekonfortukonfundekonfuzaunkonfuzukongregasaunkongresukonjelakonjeladukonjestaunkonjestionadukonjunsaunkonkistakonkluikonkluzaunkonkordakonkretukonkursukonlisensakonsagradukonsagrasaunkonsegeKonseisaunkonseitukonsekuénsiakonselleirukonsellukonselludegerrakonsentrakonsentradukonsentrasaunkonsertu konservakonservadór

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

18

konservasaunkonsesaunkonsesionáriukonsiderakonsiderasaunkonsideravelkonsoantekonspiradórkonspirasaunkonstantekonstituikonstituisaunkonstitusionálkonstruikonstrusaunkonstrutórKonsuadakonsulkonsuladukonsultakonsultórkonsultóriukonsume vt.konsumidórkonsumizmukonsumu s.konta s., vt.kontabilidadekontabilistakontadórkontajiozukontakilómetrukontakta vt.kontaktu s.kontaminakontaminasaunkonteinkontemplasaunkontemplativukontemporáneukontentekonterráneukontestukonteúdukontinénsiakontinentekontinua vi.kontra

kontrabandistakontrabandukontradískontradisaunkontraprodusente

kontrasta vt.kontraste s.kontratukontratu-na�inkontribuikontribuisaunkontrola vt.kontrole s.kontrovérsia s.kontroversukontukonukonvalexensakonvenientekonvensekonventukonversakonversaunkonvertekonvertidukonvidakonvidadukonviksaunkonvinsentekonvitekonxiensalizakonxiénsiakonxiensiozukonxientekooperakooperasaunkooperativa s.kópia s.kopia vt.kopirraitekopukórkora vt.korekoreanakoreanuKoreia (rai-)kore-metan

kór-kafékorkundukoroakoronélkorporálkorpuKorpudedeuskorredórkorreiakorreiukorrente s.korresaunkorrespondekorrespondénsiakorrespondentekorretukorrimaunkorrompekór-rozakorrupsaunkorruptukór-saburakakortekortéskortezaunkortinakorukosarkosokKostarrika (rai-)kostarrikeñukosteletakostumadukosturakotakotokotukotukkotuk-ruinko�uskouve-BruxelasKoweit (rai-)koweitianakoweitianukoziñeirakozmétikukraikkraviñu

kredakredibilidadekréditukrekaskremekriakriadakriadórkriadukriasaunKribaskrimekriminál adj.kriminalidadekriminozu s.krioulukristálkristaunkristianizmuKristukritériukritika vt.krítikukrizeKroásia (rai-)kro�atkroatakronómetrukruélkrueldadekrúskrusifikasaunkrusifiksukrustakrutukkruzeirukuadradukuadrukuadru-anúnsiukuadru-metankuakkualidadekualifikakualifikadukualifikasaunkualkérkuanakuandu

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

19

kuantiakuantidadekuarentenakuarezmakuartakuartélkuartél-jenerálkuartukuazeKuba (rai-)kubanakubanukubukuda s.kuda-amankuda-freunkuda-inankudakukuda-luhankuda-talinkuda vt.kude�i vt.kude�ik adj.kudikkuekaskuidadukuidadu-laekkuitkukulaikukunkukurkulankulapurkulitkulpakulpabilidadekulpadukultivakulu-nakakulu-tunukumbilikúmplisekumukunakuñadakunirkunusKupankupaun

kurakurakurankurankuriozidadekursa vt.kursukurtekurukurutkusakusankusikustakutunku�u

L

laanlabadainlabadain-umalabaraklabariklabarik-fetolabele adj., konj.laboratóriulabulaburaslabutaladaíñaladakladi�akladukurladúnlaela�enlaeskolalafaeklafaek rai-maranlafatiklafolinLagalahakmatek adj.

lahalimar adj.lahanlahein adj.lahodi prep.lahó prep.laho s.lai adv.laiha prep.lailaislaislajeitulaka s.lakalei (lia-)lakar s.lakar vi.lakatlakatarulakateulakat-ruinlakauklakerulakleurLaklubarlakohilakole adj., adv.lakonlakonformistalakonformizmulakon-neon adj.,s.lakontentelaku lala�eklailais adv.lala�oklalar s.lalar vt.lalataklalatiklalatik-railalehanLaleialalenoklaleteklali�an lalikalalisuklaloilalooslaloran

lamaslambelametinláminalámpadalanlantenlanulanukla�olaoraslapislapizeiralaranlaran-aatlaran-di�aklaran-fo�erlaran-haksoloklaran-kmaneklaran-kraiklaran-lametinlaran-luaklaran-makereklaran-manaslaran-metinlaran-mutinlaran-nuraklaran-soloklaran-taridularan-todanlasala adj., adv.lasanlaselu adj., adv.laserve adj.lasulasu-laholasusarlata s.lata-lixulata�uk adj., adv.latebeslatín s.latoman adj.latoosLauteinlavatóriuleaunlebolee

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

20

leesleetlegalegadulegállegalizaleiLei (rai-)leiguleilaunleitórleituralejendalejítimuleka s.lekarlekiraukléksikulelanlelirlembransalemo-rai adj., s.lenalenanleno vt.lensóllentelentillalenukleoklepra (moras-)leprozulereklestelesunLetefoholetenletrale�u vt.le�uk adj.le�un s.lialia-ainlia-beiklia-bosoklia-founlia-gregulia-hatán

lia-husulia-kotunlia-latínlianlian-laeklia-portugéslia-tatolilia-tetunlibanéslibanezaLíbanu (rai-)liberaliberasaunliberdadelibertalibertasaunLíbia (rai-)líbialíbiulibraliderlidinlidunliga vti.ligaduligaduraligasaunlihunliislikiLikisálikórlilimetanlilinlilin-oanlilulimalimafuanlimafuan-bootlimanliman-borusliman-fuanliman-humurliman-kukunliman-meanliman-raanliman-tanenlimita vt.

limite s.limonadalimpaparabrizalimpezaliñalinguajenlinguistalinguístika s.linguístikulipaLirar (rai-)lisaklisensalisensiadulisensiaturaliseulista litaliterálliteralmenteliteráriuliteraturalitiklitruliturjialitúrjikuliuliubáliuhosi prep.liukedasliuliuliurailiurai-fetoliurai-oanliutánliutihalivrarialivre adj.livreirulivriñulivrulivru-xekelixeirulixuLoes (Mota-)lohiloiruloja

loja-na�inlójika s.lójiku adj.lojistalokállokelokoloko-an adj., s.loko an vref.lokulokutórlolein (lia-)lolonlolooslolo s.lolo vt.lolurLomblen (rai-)lonaLondreslongarlook vt.loosloraikloresaalorilori-lia adj., s.loroloro-kraikloroloronloro-matanloromonuloronloro-naromanloron-bootloron-kabenloron-kintaloron-kuartaloron-sábaduLospaloslosulotarialotuklousalouvórlovaia (lia-)luademélluak

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

21

luan lubrifikantelubuk adj.lubuk s.lubunluflafuluhanLukalukrululalulik-na�inlulunlumutlupalurónlutalutu luunluvasluxemburgésLuxemburgu (rai-)luxuluxuozuluzifikaluzizmuluzofilialuzófiluluzofobialuzófobuluzófobuluzofonia

M

maas vi.Madagaskar (rai-)madremadurezamadurumaestrumáfiamagnétikumahar

maheinmahonmahon-beenmaimaibémainmain-kolumaioriamaisMaiu (fulan-)maizumenusmajiamájikumakmaka�asmakaensemakakumakalero (lia-)makasaeMakasárMakau (rai-)makdadimakerekmakikitmakillamakillajenmákinamákina-sukumákina tesi- du�utmaksoikmaksorinmakterismalamalabaristamalae-metanmalahukmalaikatmalaiumalandrumaláriaMalázia (rai-)maláziumaldozumaledukadumalentendidumalgaxeMalianamaliboo

malirinmalisanmalkriaduMalta (rai-)maltemaltésmaltezamalumalukMaluku (rai-)malusmamamamámamainmamarmambae (lia-)mamíferumamiikmamukmamutmañamanabemanamanasmanánmanasmandamentumandukumanemane-amanmane-falukmane-founmaneiramanekmanekínmane-klosanmane-oanmangamemangoñamanifestantemanifestasaunmanikómiumaningamanivelamankomanobramañozumantamanteigamantein

manumanu-ainmanu-amanManufahimanu-fuikmanu-inanmanu-knuukmanu-liinmanu-oanmanu-rademanuskritumanu-talinmanu-tolunmapamaranmaravillamaravillozumarfínmargarinamariñamariñeirumaripozamarkamarkadórmarksistamarmelamármoremaromakMaromakmarrokinamarrokinuMarrokus (rai-)martelumartirmasajenmasakre masánmasinmasin-midarmaskavumaskimasonikmassín konj.matabixumatadalanmatadourumatak adj., adv.matak s.matan

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

22

matan-aasmatan-beenmatan-delekmatan-fukunmatan-kidukmatan-kulitmatan-moosmatan-teenmatematebianMatebian (Foho-)mate-hamlahamatemátika s.matenmatériamateriálmaterialistamaterializmumaternidadematísmatríkulamatrísmatroosMaubaramaubeikmaubereMaubisimauhuumaunmaun-alinmaupagadórmausmaxibombumeakmeanme�armedamedallamédiamedieválmédikumedíokremedisinameditameditasaunMediterráneu (Tasi-)mee

meermehimeianoitemeiasmeikmeiumeiudiameiutermumekánikumekanizmumelodiamelok!membrumemorandumemóriaMena (Mota-)meninaMeninamenonmenopauzamensajeirumensaunmenstruasaunmenusmerakmerendameresemerikmerinméritumerkadoriasmesakmestisumestramestremestre-

serimóniasmetametakmetálmetanmetemetimetinmeti-ulunmétodumetralladorametru

Méxiku (rai-)mexikanamexikanumezameziñamézmukemidarmídiamidiki (lia-)migrasaunmihismiimii-morasmiismikróbiumikrofonemikro-ónibusmikroskópiumilagremilagrozumilionáriumilísiamilisianumilitantemilitármillaunmimadumimumina mina-fahimina-morinmina-raiminasmina-saraniminerálmínimuministériuministruminúskulaminutu miraimisamisálmisaunmisionáriumisteriozumistériumitra

Moa (rai-)mobília s.modamodelu moderadumodernumodéstiamodestumodomodokmodo-tahanmodumoemoedórmoe-laekmohumoíñumolamolduramolikmollumolokmomentumomoosmonarkiamonetáriumongólMongólia (rai-)monjemonokmonopóliumonótonumonseñórMonseñórmonumonumentumoosmorálmorangumoras-fulanmordasamoremorfinamorinmoris-hikasmoris-maimorteenmoruk adj.

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

23

morun s.mósmosambikanamosambikanuMosambike (rai-)moskiteirumostardamosteirumostramosu vi.motamota-ainmota-nininmotélmoti vi.motik adj.motínmotivumotokmotorizadamotosikletamourumoutmovimentumudamukitmulamulatukmultamultíplikamundiálmungumunisaunmunisipálmunisípiumunukmurak adj.murak s.murak-meanmurmuramurónmusanmúskulumusulmanumuta vi.mutan s.mutinmutisalamuzeu

muzikálmúzika s.múziku

N

naanna�anna�an-beenna�an-fahina�an-karauna�an-manunabee vi.nabeen adj.nabilannabirnafatinnaftalinanafunannaha vt.nahan s.nahenahinahisiknahisina�ina�i-fetona�inna�in-ruanakalinakarnakarasnakbelaknakbisiknakdedarnakdokonakfahenakfakarnakfekitnakfera vi.nakferak adj.nakfilanakfu�a

nakfunannaklekarnaklenannakle�uknaklokenaklosunaknahenakonunakrahu vi.nakrahuk adj.nakraiknaksala vi.naksalak adj.naksobunakukunnalihunalinnamanasnamdorasnamkarinamkorenamkurutnamlaiknamlelenanálnanaraknanarak-oannaninanisnanu�una�okna�ok-teennarannaran-fo�ernaran-ki�iknaran-ruaknaresinnaroman s.naroma vi.naruknasaunNasaun Naklibur

SiranasionálnasionalizmuNasoins UnidasnataNatálnatalidade

natarnatar-na�innatinatoonnaturálnaturalmentenatutunnaueti (lia-)naunaunaválNazaréne�ene�ebéneenneganegativuneglijénsia s.neglijensia vt.negoseianegosiantenegósiunehannehan-kulitnehekneineiknein konj.neonneon-halaineon-karineon-kmaanneon-laisneon-morisneon-salaneozelandésneozelandezaNepál (rai-)nepalésnervozunervozudórnervunesesáriunesesidadenesunnetikneurótikuneurozeneutrálneutralidadeneutru

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

24

nevenianiannihiNijéria (rai-)nijeriananijerianuNikarágua (rai-)nikaraguensenikelninianininnirannisikNítibenivelnó vok.nobrenoinoivanomeadamentenonanononordestenorinormanormálnormalidadenorteNoruega (rai-)noruegésnoruegezanoruestenotaNovaiorkenovelaNovembru (fulan-)novidadenovisunukanúkleunúmerunune�enununnuraknusanutrisaun

nutritivunuunuu-beennuu-funitnuu-koirnu�usá?

O

oanoan-fatinoan-kaduakoan-kiakoan-kosokoan-maneoan-saraniobediénsiaobedienteobjetuobraobrigadiñuobsekaobsekaduobservaobservasaunobsesaunobstetraodamatanodanodiódiuoeOekusi (rai-)Oesiluofendeofensaofensivuofertaofisiálofisinaohinoho

oho-na�inoinoin-bubuoin-di�akoin-halaioin-hanesanoin-kamutisoin-kraikoin-merikoin-midaroin-naburutoin-na�inoin-namkurutoin-oinoinsáoioinokaziaunokosoksijéniuókuluókulu-metanokupaokupasaunOlanda (rai-)olandésolandezaolat (rai-)olimpíadasolímpikuolofoteOmbai (rai-)omeletaomisaunomiteonaOnduras (rai-)ondureñaondureñuó-niaonraópera s.operadóroperasaunopera vt.opiniaunoportunidadeoportunistaoportunizmu

oportunuopostuopozisaunopresaunopresivuopresóroprimeopsaunoradóroráloraorasoráriuorasorasaunorasidaordenordenaduordináriuorfanatuorganizaorganizadórorganizasaunorganizmuórgaunorgulluorientadórorientálorientasaunorijenorijinálorizonteorkestraorkídeaormonaorrivelorrórorsamentuortelaunortodoksuosanosan-funanosan-koleosan-mutinosan-rahunosan-trokaOseánia (rai-)oseanuospedeira

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

25

ospitálóstiaotimistaoutonuOutubru (fulan-)ováriu

P

padraunpaipainxónpaíspaizajenpájinapakistanéspakistanezaPakistaun (rai-)pakotePalestina (rai-)palestinapalestinupalestrapalitupallasuPanamá (rai-)panamensePantar (rai-)Pante-Makasárpapapapélpapél ijiénikuPapua-Giné FounpárparabénsparadaparadeiruparágrafuParaguai (rai-)paraguaiaparaguaiuparaízu

parakedistaparaparedeparéntezepareseParísparkeparlamentuparókiapárokuparseiruparseriaparteparteirapartidapartidupartikulárpartikularespartisipapartisipantepartisipasaunpartupásPásabepasadeirapasadupasajeirupasajenpasaportepasatempupasa vt.paseiupasiarpasiénsiapasientePasífiku (Tasi-Boot)pasivuPáskuapastapasta-nehanpasteleirupastorálpasupatamárpatekapatentepátiupatraunpatrimóniu

patriótikupatronupatrosinapatrosinadórpatrosíniupatrullapatupaunpaun-fuanpaun-kulitpaunziñupauzapeaunpebexíspedálpedasukpedidupeixeirupekadupelikanu (manu-)pelotaunpelumenuspenapenalidadepeneirapenetrapenínsulapenisilinapeniténsiapenitentepeñórpensaunpensionistapensupensu-rápidupenteadupenúltimupepinuperaperdaunperdiduperduaperegrinasaunperegrinuperfeisaunperfeituperfílperguntaperigozu

períoduperísiaperituperjúriupermanentepermisaunpermisivelpérolapersegepersegisaunpersentajenpersianapersistentepersonalidadeperspetivapersuadepertensepertinentePeru (rai-)peruanaperuanuperukaperversaunpervertidupesapésegupesimistapesimizmupeskapeskadórpeskizapeskizadórpesoálpestepestisidapetisaunpetróleupezadelupézamespiapianistapia-saranipijamapikenikepillapilotupimentapinsapintór

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

26

pinturapionéspirespiskapiska-matanpistolapivetepixinaplakaplanaltuplaneiaplantaplástikuplebixituplurálpneupobrezapodérpoetapoeziapoispolakapolakupolémika s.polémikupoliomielitepolísiapolísia-fetopolisiamentupolítika s.polítikuPolónia (rai-)poluisaunpombupontapontariaponteponte-kaispontupontuasaunpontudepartidapontu-ruapopulárpopulasaunporakazuporezempluporkariapormenór

pornografiaportabagajenportadaportaluvasportariaportatilportatoallaportavósporteiruPortuportuPortugál (rai-)portugésportugezaposibilidadeposteriórpostupostulantepostu-polísiaposupotalkupotensiálpoukupouzadapozgraduadupozitivupraiaprasaprateleirapratika vt.prátika s., adj.f.pratikanteprátikupratuprazérpreavizupredisaunpredominanteprefereprefiksupregasaunpreguprekonizaprekonseitupreliminárprémiuprenda s.prende vt.

prensa s.prenxe vt.preokupapreokupantepreokupasaunpreparapreparasaunprepozisaunpresaunpresiza vt.prestapresizu adj.prestíjiupresupretendepretestupreveepreveneprezensaprezenteprezidenteprimáriuprima s.primeiruprimuprinsipálprinsípiuprioridadeprivadupriviléjiuprizaunproblemaprodusaunprodutuprofesórprofesoraprofisaunprofisionálprogramaprogresuprojetupromesaprometepromovepronomeprontuprontu-sokorrupronúnsia

propoinpropostapropriedadeproprietáriuprópriuprosesuprostitutaproteínaprotejeprotesaunprotestaprotestanteprotestuprovaprovavelproveituprovérbiuprovínsiaprovokapublika vt.públikupublisidadepudínpuñupuxadór

R

raanraan-fakarraan-kahurraan-kroekraan-mutinrabarabarabat-rairabatrabekarabiskaraderadiadórrádiuraga

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

27

rahukrahun-aatrahun-di�akrahun rai s.rai vt.rai-aburai-fatinrai-fuikrai-hali�israi hamutukrai-henekrai-hirus s.rai-kabelakrai-kalanrai-kalohanrai-ketakraiklaranrai-kle�anrai-kotunrai-kuna s.rai-lakanrai-laranrai-lolonrai-malirinrai-manasrai-maranrai-monurai-mutinrainrai-nabeenrai-na�inrai-nakarasrai-nakukunrai-naromarai-nininrai-oanrai-rahunraiselukrai-taruturai-tetukrai-udanraiu-xísrama rama-inanrama-isinramatarame adj.Ramelau (Foho-)

rame-ramerápidurapozararurasarasikraskuñurateraunrazaunreajereálrealidaderealistareasaunrebelarebelderebeliaunrebentarebokarebokurebusaduredatórrederedúsreen-toosrefeinrefeisaunreferendureferénsiareflesaunreformareformadurefreskarefujiaduregaregadórregraréguaregulárre�i vt.re�in s.reinurejeitarejiaunrejimerejionálrejistarejistu

rekargarekerenterekerimentureklamareklamasaunrekomendarekomendasaunrekomendavelrekoñeserekonsiliasaunrekreiarekreiurekrutarekrutamenturekursurelasaunrelativurelatóriurelaxarelaxadurelijiaunrelijiozurelójiuremédiuremetenteRemexiurenda rende anrendisaunrentavelrenunsia vt.reparasaunrepartisaunrepasa vt.repeterepetisaunrepollureportajenreporterreprezentareprezentanterepúblikareputasaunreseitaresenseamenturesenteresiburesikresikliu

resinresipienterespeitarespeitavelrespeitozurespeituresponsabilidaderesponsabilizaresponsavelrespostarestauranteresturetiruretraturetrovizórreuniaunreveerevelasaunreverendísimurevistarevoltarevolusaunrevolverrezarezduxaunrezervarezervadurezidenterezisterezisténsiarezolverezultadurezumu s.rianriba vt.ridíkulurihunriinrikezariku adj.rikusoinriskuritanrórodarohan-laekrohan ró-kidunrolu

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

28

RomaRoman (rai-)romanseromanaromanuRoménia (rai-)romenaromenuronarondaropa adj.ró-riinrotaró-tasiRote (rai-)rouparozaruaRuanda (rai-)ruandésruandezaruanuluruinruinarumarupiarusa adj.,f.rusa s.Rúsia (rai-)rusuruu

S

sásaansábadusabaunsabotajen

sabrautsaburakasaderesadi�asadiksa�esagradusaisaiasaida pron.saiotesakramentusakrifísiusakristiasakusakunarsala s.sala s.saladasala-jantársala-laeksala-na�insaláriusalasalasalaunsalendasalezianusalmusalsasaluriksalvadoreñasalvadoreñusamasamatukusameasamodosanak s.sanametansanansanduixesani vt.santa s.santansanta santidadesantusanulusapateiru

sapatusapatu-fatinsaranisardiñasarjentusaruntusasánsasinsasirinsasorosasuitsatán adv.satisfássatisfeitusaugatisaunSavu (rai-)se conj.sedésedokseduseeseessegredusegunda s.segunduseguransaseguruseiseidauksekretáriasekretáriusekretuseksaunseksuseksuálsékuluselaselaeSelebes (rai-)selebrasaunselu vt.selukselusseluseluksemanaseminaristasemináriu

semitériusemosempreSenegál (rai-)senegaléssenegalezasé-niaseñórseñorasensibilidadesensivelsensusentesentidusentimentálsentimentusentímetrusentinasentrálsentruserbíserbisuserbisudórserejaserensérieserimóniasériusertidaunserveservejaserventaserventeSérvia (rai-)sérviaservisusérviusesarfogusesaunsesta sestu Setembru (fulan-)

sia num.sirasi�aksianulusidadaniasidisiénsia

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

29

sientífikusientistasigarrasigarrusignifikasignifikadusihisi�iksiinsiklonesiklusikunsílabasilénsiusilusímbolusimentusimpatiasimpátikusimpatizasimpatizantesimplessimusinsinálsindikalistasindikalizmusindikatusinemaSingapura (rai-)sínikusinizmusinseridadesintomasintusinu sipusirasira-niaSíria (rai-)síriasíriusirkusírkulusirkunfleksusirkunstánsiasirurjiasirurjiaunsirze

sisisisidórsistemasitasitasaunsituasaunsivílsivilizasaunsoallusobresobrepelíssobrevivesobrevivénsiasobreviventesobriñasobriñusobusoesoe-hela vt.sofresoi vt.so�i vt. (= merese)

soinsojasokusoldasoldadusoletrasolidariedadesolidáriusolokSolor (rai-)solursolusaunsombrelusombriñasonsonasondajensoosoossopasoransorisorinsorosortesorusorun

sorvetesosasosiálsosialistasosializmusosiedadesotakesuarsubarsubdezenvolvidusubjetivusubkontratasubkontratantesubkonxiénsiasubkonxientesubliñasublokatáriusubmarinusubornasubornusubsídiusubstánsiasubstituisubstitutusubúrbiusudestesudisuduestesuekasuekuSuésia (rai-)sufiksusuhuksuiSuisa (rai-)suisasuisusuisídiusujeitusujeresujestaunsukaersukatsuku s.suku vt.súlsulasulisuntu

sunusuperasuperfísiesuperiórsuperiorasupermerkadusuperstisaunsupervisórsupervizionasupoinsurasuratsurat-tahansurik s.surprezasurususarsusedesusesususpeitasusususubeensusuksusunsuut

T

tabakutabelatabelentada vt.tadan s.ta�estafuitahan s.tahan vi.tahutailandéstailandezaTailándia (rai-)taistaka

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

30

taksitalastalentutalitali-huntalintali-oantamatamañutambórtamistampauntampaun-tiluntamuntantanantanbasátanetanentanistanis-teentanketansátansaidatantutapetetarataraktardetarefatarutarututasaktasitasi-baluntasi-boottasi-fetotasi-ibuntasi-manetasi-nakonutasi-tuntatatátika s.tatolitatuajentauta�ukta�uk-teen

taxa taxuteatrutebetebe-bolatebestebetebesteeteentee-oantee-raantee-tooste�intekitekitekirteklatekladutéknika s. adj.f.téknikuteknolojiatelatelefonatelefonetelefonematelejornáltelekomanduteleskópiutelespektadórtelevizauntelevizórtellatematemperamentutemperaturatemperustemplutemputendatendénsiatenetenentetenistenketensauntentateolojiateolójiku

teoriaterapiateriterik adj.terik vt.terilenetermómetrutermu s.territóriuterroristaterrorizmutersaterseirutersuterustesitestamentutestemuñatestemuñutestutetaktetutetuntetun-DilitezetiantibatibetanatibetanuTibete (rai-)tifutigretiha vt.tiha mark.tiha-na�inti�itíltiluntilun-diuktilun-teentimirtimisTimór (rai-)timór adj.Timór Loromonutimoroan adj.Timoroan s.timur adj.

tinantinan-tinantintatintutinturariatintureirutípikutiputirantirastiruTitiatítulutiuntoallato�antobatoba-dukurtodantohartohutokaTókiutokodede (lia-)tokontolantoldutoleránsiatoloktoluntolunulutomadatomaktomantomatetonéltonkato�oto�ok adv.toosto�osto�os-na�intoratorneiratorradatorretorrezmutorsida

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

31

torturatotáltoukadebañutoukadórtousiñutraballistatradisauntradisionáltradústradusauntradutórtraidórtraisauntraisueirutrajédiatrankatrankuilutransformatransparentetransplantetransportetranzistórtranzmigrantetranzmigrasauntrasatratatratadutraumatravauntréguatreinatreinadórtreinutrexutriángulutribunatribunáltributatributaveltrikotatripulasauntristetristezatrokatrokutrombetatrombonetropatropikál

trosatruketuatuakatua-mutintua-nasuntua-siintua-uvastuba vt.tuba rai v.tubarauntuberkulozetubérkulutubu tubuntudatudiktudik-tahantufauntuirtuirbátuirmaituituirtukirtukutulatuluntuntunaTunízia (rai-)tunizinatunizinutun-sa�eturíbuluTuriskaituristaturizmuturkaTurkia (rai-)turkuturnuturuturuntusantutantutututuntuturtuu

tuurtuur-fatin

U

ualuudanudan-rahunudan-turunUganda (rai-)ugandésugandezauharuitUkránia (rai-)ukranianaukranianuukunukun-fuanularúlseraultrapasaulukuluklaiulukliuuluknainuluknanainulunulun-aatulun-bootulun-fatukulun-halaiulun-molikulun-ruinulun-toosumauma-hanuma-kainuma-laranuma-lulikuma-morasuma-na�inumanidade

umanuumorizmuumpaunarúngaraúngaruUngria (rai-)uniaununidadeuniduunifikaunifikasaununiformeunilateráluniversáluniversidadeuniversitáriuuniversuurániuurbanuurjénsiaurjenteursiñuursuutilutilidadeutilizautuutu-tolunuutuvasuzauzu

V

vadiuvagaun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

32

vákuuvalapenavalevalidadeváliduvalórvalorizaválvulavandalizmuvándaluvantajenvapórvarandavariedadevaríolavariselavasinaVatikanuvazelinaveíkuluvela-ignisaunvelosidadeveluduvenenuVenezuela (rai-)venezuelanavenezuelanuVenilaleventuiñaverbuverdevernísversuvésvestiduveterináriuveuviajenviasakravibravibrasaunvidavídeovidruvidru-tahanvielaVietname (rai-)vietnamita

Vikekevilavingavingansavinílviola s.viola vt.violasaunviolénsiaviolenta vt.violentuvírgulavirjenvirtudevirusviseprezidentevísiuvistavistuvitaminavítimavitóriavitrinaviva!vizaunviziñuvizitavizitantevogálvokabuláriuvokasaunvolantevoleibólvoltavoltajenvolumevoluntáriuvontadevotavotasaunvotuvouvulgár

W(Mosu de�it ihaliafuan la�ós tetun-prasa nian)

waimahaWatulariWaxintón

X

xadrésxaleiraxampañaxampóxanfaraduxansexanselérxantajenxapaxapeuxaropexarutuxateiaxauvinistaxavexaveiruxave-metinxavinglezaxefexekaxekexekuxikotexikraXile (rai-)xilenaxilenuxinaXina (rai-)

xinelusxinésxinezaXipre (rai-)xipriotaxoférxokaxokantexokexokolatexokusxourisuxumasuxumingálxupaxupaxupetaxuteiraxuveiru

Z

zeladórzeladoraZelándia Foun (rai-)zerozinkuzombariazonaZumalai