32
' Instituto Nacional de Lingustica (Timor-Leste), 2003 1 Matadalan OrtogrÆfiku ba Lia-Tetun (Lista Badak) Lista tuirmai nee badak deit, hatoo liafuan tetun sira neebØ uza beibeik, atu ema sira neebØ hakerek lia-tetun bele hatene ortografia be loos, katak tuir banati. Liafuan tetun lista tomak ida neebØ fixeiru ida-nee nia hun Institutu NasionÆl Lingustika maka fahe ona nuudar livru naran Matadalan OrtogrÆfiku ba Tetun- Prasa. Fixeiru ida-nee bele imprime hodi uza ba estuda ka hanorin lia-tetun. MaibØ ukun- fuan direitu autr nian (') bandu ema imprime fixeiru nee hodi faan nuudar livru ka uza fixeiru nee nia isin atu halo livru foun bainhira seidauk hetan lisensa hosi Institutu NasionÆl Lingustika nian. This wordlist is protected by East Timorese and international copyright laws. Its contents may not be used to produce any publication for sale, or to create any new work without the express permission of the Instituto Nacional de Lingustica. A aas aban aban-bainrua s. abii ab-feto ab-mane abn abou abregarrafa abrelata abridr Abrl (fulan-) absolutamente absolutu absolve absolvisaun abuabu abut abuza vt. abuzu s. adeus adisaun adjetivu administradr administrasaun admira admiradu admiravel admite adolexØnsia adolexente adora adota

Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

1

Matadalan Ortográfikuba Lia-Tetun

(Lista Badak)

Lista tuirmai ne�e badak de�it, hato�o liafuan tetun sira ne�ebé uza beibeik, atu emasira ne�ebé hakerek lia-tetun bele hatene ortografia be loos, katak tuir banati.

Liafuan tetun lista tomak ida ne�ebé fixeiru ida-ne�e nia hun Institutu NasionálLinguístika maka fahe ona nu�udar livru naran Matadalan Ortográfiku ba Tetun-Prasa.

Fixeiru ida-ne�e bele imprime hodi uza ba estuda ka hanorin lia-tetun. Maibé ukun-fuan direitu autór nian (©) bandu ema imprime fixeiru ne�e hodi fa�an nu�udar livruka uza fixeiru ne�e nia isin atu halo livru foun bainhira seidauk hetan lisensa hosiInstitutu Nasionál Linguístika nian.

This wordlist is protected by East Timorese and international copyright laws. Itscontents may not be used to produce any publication for sale, or to create any newwork without the express permission of the Instituto Nacional de Linguística.

A

aasabanaban-bainrua s.

abiiabó-fetoabó-maneabónabouabregarrafaabrelataabridórAbríl (fulan-)absolutamente

absolutuabsolveabsolvisaunabuabuabutabuza vt.abuzu s.adeusadisaunadjetivu

administradóradministrasaunadmiraadmiraduadmiraveladmiteadolexénsiaadolexenteadoraadota

Page 2: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

2

adultériuAdventuadvérbiuadvogaduaéreuaeroportuafiadórafianafinálafisionaduÁfrika (rai-)afrikanaafrikanuagoraAgostu (fulan-)agradesiduagradesimentuagresaunagresivuagriaunagrikultóragrikulturaaguarrásaguentaahiahi-funanahi-kadesanahi-koseahi-lakanahi-matanahi-naromanahi-suarahuahu-ruinai-abutai-ataai-balunai-beenai-buburai-daakai-diikai-donaai-farinaai-fuanai-funanai-habitai-haliai-han

ai-hunai-kabelakai-kakeuai-kameliai-kasiai-knaarai-knanoikai-knotakai-kulitai-kusanai-laranai-letenai-lolonai-manasai-mateai-morukainain-aatai-nanikAinaruain-badakain-fatinain-kelenain-kelenain-kloorain-lirasain-moturai-notakain-tananain-tubanain-tuurai-oanaipuai-rahunai-riinai-saarai-sanakai-sasi�ikai-suakai-tahanai-tarakai-tato�anai-tonkaai-tubunai-tutunajénsiaajenteajuda

ajudanteakademiaakadémikuakarakesedórakompañaakonteseakontesimentuakorduakuzaakuzaduakuzasaunalarmeAlasalbanésalbanezaAlbánia (rai-)alegrealegriaaleijaduAlemaña (rai-)alemaunalfabetizadualfabetualfaiatealfándegaalfasealfinetealgarizmualgoritmualiadualiansaalinalin-fetoaljemasalkarialkatraunalkaxofraalkolalkólikualkolizmualkuñaalmirantealmóndegaalmosualojaAlor (rai-)Alpes (Foho-)

altáralternativa s.altofalantealturaalugaalumíniualunalunaalunuamanaman-bootaman-hakiakaman-klaranamanteamareluAmbenu (rai-)ambientálambienteambíguuambisaunambisiozuambispuAmbon (rai-)ambulánsiaameasaameixaaménduaAmérika (rai-)amerikanaamerikanuamiamiantuami-ataamígdalaamiguami-niaamizadeamlulikamnistiaamóramostraamplifikadóramuananalfabetuanaliza vt.análize s.ananás

Page 3: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

3

anaranaunandáranemiaanesteziaanglisizaanglisizmuAngola (rai-)angolanaangolanuanimaanimálaninanin-bootanin-fuikanin-laekanin-teenaniversáriuanjuankoranóanoiansiantenaantesantiantiantibiótikuantiguantipatiaantipátikuantiséptikuantropóloguantropolojiaanuálanulaanulasaunanúnsiuanxovaapáapaizanaaparadóraparelluaparénsiaaparenteapareseaparisaunapartaduapatiaapela

apelasaunapeliduapéndiseaperitivuapetiteapetrexusapezardeapitu s.aplaudeaplauzuapoiaapoianteapoiuapóliseaportugezaduapóstoluapóstrofuapozentasaunaprendeaprendísaprendizajenapresiaaprezentaapropózituapropriaduaprovaaprovasaunaproveitaaptidaunárárabearabiArábia (rai-)Arafúr (Tasi-)aramearbiruarbitrajenárbitruardóziaáreaargamasaargolaargoliñaargumentaargumentuaristokrasiaaristokrataaristokrátikuaritmétika

Arjélia (rai-)arjelinaarjelinuArjentina (rai-)arjentinaarjentinuarkeóloguarkeolojiaarkitetuarkivuarmadillaarmáriuarmazeinarmistísiuarmoniaaromatizaduarpaarrañaseuarranjaarranjuarrastaarrastadeiraarredoresarrependiduarrependimentuarrogánsiaarrogantearrotaarrumaarsebispuarsenálarteartériaartiartifisiálartiguartillariaartistaartriteásasafraunasaltaasasina adj.f., s.asasina vt.asasíniuasasinuasaunasédiuasegura

aseleradórasentuasesaunasesivelasesórasfaltuasidentálasidenteásiduasimilaasimilasaunasinaasinanteasinaturaAsores (rai-)asorianaasorianuasosiasaunaspasaspetuaspirinaasteriskuasteroideastrolojiaastronomiaastrónomuasua�inasu-heinasu-kutunasuliarAsunsaunasuntuasu-oanasuba�inata AtabaeatakaatakeAtambuaatan-ha�uataúduAtaúru (rai-)atéateízmuatenaten-baraniatensaunatensiozuatentadu

Page 4: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

4

ateuatisatitudeatividadeAtlántiku (Tasi-)atletaatletizmuatmosferaatrazaduatrísAtsabeatuálatubele konj.atuhalonu�usáatu konj.atúnatusauau-betunauditóriuaulaau-lakuaumentaaumentuAustrália (rai-)australianaaustralianuÁustria (rai-)austríakaaustríakuauténtikuautobiografiaauto-eskolaautokarruautoklizmuautomátikuautonomiaautópsiaautórautoridadeautorizaauzénsiaauzenteavaliaavaliasaunavansaaveiaavelán

avenidaaventálaventuraaveriguaaviadóraviasaunaviaunavizaavizuavontadeaxadrezaduAxensaunazárÁzia (rai-)aziátikaaziátikuaziluazmaazmátikuazúlazulejus

B

ba prep.bá vi., adv.Ba�agiababababa-dookbabebeikbabeurbabotonbabuarbabuburbabukubadadaunbadainbadain-aibadain-besibadain-sapatubadain-sukubadakbadibadinas

bagajenbaibainbaikenubailadubailebailoroba�inbainbainakabainhirabainóbainruabairrubaixabakabakallaubakatbakibaktériabakubalabalada balandabalansubalaunbaldebalebaliBalibóBalidibalidinbaliubalizabalkaunbaloisubalubalukbalunbalxaunbá-maibanatibandeirabandejabandubañeirabangasálbanibani-been

baninbani-umabankáriubañubapabárbarabarakbarakbarakliubaranibarata s.baratubareBarikibarkubarlakebarrabarrajenbarrakabarreirabarrikadabarrílbarudibarukbaruk-teenbarullubasá konj.basa vt.basarbasiabatakbatallabatallaunbatarbatar-fulinbatatiñasbateriabatinabatizmubatonBatugadéBaukaubaunillabaur s.Bazartetebázikubebarbebé

Page 5: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

5

bee s.bee-ákuabee-dalanbee-hamutinbeek�bee-lihunbee-matanbeenbee-na�inbee-saranibee-takabee-tisakbei�alabeibeikbeikbeik-teenbein-oanbe�isbekais (lia-)bekokbelakbelarbelebelgabelitBéljika (rai-)belobelunbenefisiáriubenefísiubenfeitórbensabenvindubenzebe pron.beranberelikuberinjelaBerlínberobersubesibesi-asubesi-habitbesi-kalsubesi-kusanbesi-meakbesi-riinbesi-teen

bestaBetanubetumebiarbibanbiberónbibibibi-ainbibi-fulunbibi-malaebibi-oanbibi-timurbibliotekabibliotekáriubidónbidubiinbikanbilánbilingebillárbilletebinókulubintésbiografiabiolojiabirakbirmanésbirmanezaBirmánia (rai-)birubisibisibisikletabiskatebiskoitbisolebispubitibixabixubizavónblasfémiablokubluzaboatubobarbobar-teenBobonaruboboot

boekboiboikotaboikotajenboinabokarbokonboksebokseurboksistabokurbolaboleiaboletínBolívia (rai-)bolivianabolivianubolsabolsa-estudubolsubolu s.bolu vti.bombabombeirubonbondiabonébonekabonkarbonoite!bonproveitu!bookbootborboletaborbullabordadubornálBorneu (rai-)boronborraborraxaborusbosanbosokbosubotarde!botasbotaunbotaundepuñu

botebotirbouboulinbounboviajen!Bóznia (rai-)bozníakabozníakubragillabraseletebravu!Brazíl (rai-)brazileirabrazileiruBrazíliabrinkedubrinkusbritasbronkitebronzebroxabrutubuabuan buatbuatamakbuat hotubuatinakbubrutububububukbuburbudistabudubufabufa-na�inbuiberebuisbukabukaebuka-hatenebukaliadórbulakbuldozerbulelubuli bunak (lia-)buras

Page 6: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

6

burgésburgeziaburokrasiaburokrataburokrátikuburrubusabusa-amanbusa-inanbusa-oanbutanubutibuti-dodokbuti-liman s.butukbuzina

D

daakda�andadadadalakdadeerdadolikdadudadurda�etdahaatdahaatnulukdahitukdahitunulukdaidaiadaktilografadaktilógrafadaladalan

dalan-saidalan-sorindalan-tesikdalimakdalimanulukdamaskudamedaneendansadansarinaDao (rai-)daruakdaruanulukdasadasakdasiakdasianulukdasindatodatolukdatolunulukdaualunulukdaudaundaukdaundawan (lia-)debundedáldedetédedikadedikadudedikasaundefeitudefeituozudefendedefensivudefensórdefezadehande�itdékadadeklaradeklarasaundekretu delekdelikadezadelitudemais

demokrasiademokrátikudemokratizademokratizasaundentáldentistadepartamentudependedepoisdeportadudepozitadepózitudepresaundepresivudeprimedeprimidudeputaduderedermatolojistaderokderok-beenderok-lotukderok-masinderrapaderrepentedesentedesfavórdesidedesizaundeskafeinadudeskansadeskargadeskobredeskobrimentudeskoñesidudeskonfiadeskonfiadudeskontudeskrevedeskulpadespededespertadórdesportivudesprezadesterradestinatáriudestinu destrui

destruisaundetalle detetivedetidude�utdevedevérdezafia vt.dezafiu s.dezagrada vt.dezagradaveldezagradu s.dezanimadezanimadórdezánimudezaparesidudezaprovadezaprovasaundezarmadezarmadudezarmamentudezastredezastrozudezekilibraduDezembru (fulan-)dezempregadudezentopedezeñudezerdadezesperadezesperadudezesperudezgostudezigualdadedeziludedezinfetadezinfetantedezintegrasaundezleáldezmilitarizadezmoralizadezmoralizadórdeznutrisaundezobedesedezodorizantedezordeirudezorganizadudezrespeitozu

Page 7: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

7

dezrespeitudezvalorizadezvantajendezvantajozudiabetediabiñudiabudiagnozediagramadi�akdiákonudialetudiálogudiamantediáriudidi�akdidin-lolondietadiferensadiferentedifikuldadedifisildifteriadignidadedihidijeredijestaundikadikindikurdiladilemaDilidilijénsiadimanDinamarka (rai-)dinamarkésdinamarkezadinamite dinosaurudiosezanudiplomatadiplomátikudireitudiresaundiretórdiretoradiretudirije

disidentedisionáriudisketediskórdiadiskotekadiskretudiskriminasaundiskrisaundiskudiskursudiskusaundiskutedisponibilidadedisputadistánsiadistribuidórdistribuisaundistritudistúrbiuditadórditaduditaduraditongudiukdiversaundiversidadedivertedivertidudividedivinudivizaundivorsia vt.divorsiadudivórsiu s.dixiplinadobendobradisadodokdois vi.doitdokodokumentáriudokumentudolar s.dolar vi.dolendoméstikudomingudomíniu

dondookdoosdormitóriudosedoutórdoutorandadoutrinadoze s.dramadramátikudrogadrogadudududuirduké konj.dukurdulasdunidunitándurantedurubasaduruhuidu�udu�utdu�ut-morindúvida s.duvida vi.dúzia

E

edifísiuedisauneditoriáledukaduedukativueepa!efeituefikásegoístaegoízmueh konj.

ehasei!eixuejípsiaejípsiuEjitu (rai-)ekilibraduekipaekivalenteekolojiaekonomiaekonómikuekonomistaekoturizmuekránEkuadórekuatorianaekuatorianuekuménikuelástikuelefanteelegánsiaeleganteeleisauneleitóreleitoradueleitorálelejeelementuelenkuelétrikueletrisidadeeletrisistaeletrokutaeletrónikuelevadórelikópterueliteElsalvadór (rai-)emaema hotuema-lubunemarembaixadaembaixadórembalajenemblemaembootembora

Page 8: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

8

emboskadaembraiajenembriaunementaemigraemigraduemigranteemigrasaunemisaunemisoraemiteemosaunemosionálempadaempregaempregaduemprestaemprezaemprezáriuenderesa vt.enderesu s.enerjiaenfeita vt.enfeite s.enfermariaenfermeiraenfermeiruenfínenfrentaengajaduengomaengomaduengrasaduengraxaengrenajenenjeñeiruenkadernaenkadernadórenkadernaduenkantadórenkantaduenkantuenkarnasaunenkarregaduenklaveenkontruenkuantuenorme

ensaiuensenadórensiklopédiaensinuentaunentradaentretantuentrevistaentrevistadórentrevistaduentuziastaentuziazmuenvelopeenvésenvezdeenvolveenvolvimentuenxadaenxakekaenxotamoskaepatiteepenaepidemiaEpifaniaepístolaépokaerdaereditáriuereziaErmeraérniaeroikueroínaeroízmuerozaunerudituervillaesénsiaesensiálesforsu eskadaeskalaeskandalizaeskandalozueskándalueskaniñueskapeeskasés

eskasueskeletueskemaeskerdaeskerdistaeskíeskiaeskinaeskizituesklareseesklaresimentueskluieskluzauneskoadóreskolaeskolanteeskoláreskolaridadeeskopueskoséseskosezaEskósia (rai-)eskovaeskova-nehaneskravidauneskritaeskritóriueskrituraeskrupulozueskrúpulueskuadraeskultóreskulturaeskursauneslovakaEslovákia (rai-)eslovakueslovenaEslovénia (rai-)eslovenuespageteEspaña (rai-)españólespañolaesparguespasuespedisaunesperansa

esperimentálesperimentuespertuespesiálespesialistaespésieespesífikuespetakulárespetákuluespiaunespinafreespingardaespírituesplikaesplísituesploraesploradóresplorasaunesplozaunesplozivuespoletaesponjaespontáneuesportaesportadóresportasaunespresa vt.espresaunespresu adj.esprimeestabeleseestabelesimentuestabilidadeestabilizaestadaestádiuEstadu Naklibur SiraEstadus Unidusestanteestañuestasionaestatálestatístika s.estátuaestatuetaestatutuestavel

Page 9: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

9

estenógrafaestenografiaestenógrafuesterilizaesterilizasaunesterióresternuestetoskópiuestiluestimulaestimulanteestímuluestofaestofadórestofuestómaguestorsaunestraestradaestraduestragaestraguestranjeiruestraordináriasestratéjiaestratéjikuestravaganteestreiaestremistaestremizmuestremuestresanteestrikaestrofeestronduestruturaestruturálestudaestuduetapaeternidadeétika s.étiku adj.etíopeEtiópia (rai-)étnikuetuEukaristiaEuropa (rai-)

europeiaeuropeuevanjelluevaporaeventuáleventualmenteevidénsiaevoluievolusaunexarpaexelénsiaexesaunexetu prep.ezajeraezajeruezaminanduezatidaunezatuezekutaezekutivuezemplárezempluezerseezérsituezgotaduezijeeziladuezitaézituezmeraldaezmola

F

faakfábrika s.fabrika vt.fabrikantefafirukfafo�atfafu�ikfafulufahe

fahifahi-amanfahi-inanfahi-luhanfahi-minafahi-oanfaifai-malu s.faixafakarfaksfaksaunfaksímilefaktufakuldadefakultativufalabaratufalénsiafalifalidufallafalsáriufalsufalta vi., s.falukfalunfalurfamafamíliafamiliárfanátikufanifantástikufanunfardafariñafarmaséutikufarmásiafarólfarolínfarrapufarufaru-limanfasefasilfasilidadefasilitafatálfatalidade

fatiafatinfatórfatudebañufatukfatuk-kuakfatu-makakufatu-párfaturafaunafavórfavoravelfavoresefavoritizmufavoritufaxistafaxizmufazefebrefederálfederasaunfeenfehukfehuk-midarfeitiufekitfelizmentefeltrufemininufenómenuferaferiadufériasferikfermentufermentu-rahunferramentafertilfertilidadefertilizafesta-na�infestiválfetofeto-falukfeto-klosanfetonfeto-oanfeto-raanFevereiru (fulan-)

Page 10: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

10

fexu-eklérfiadórfiambrefiar-laekfibrafibradevidrufigufigurafiguraunfihirfiksaunfilas.fila vti.filafali adv.filahikasfilakfilipinaFilipinas (rai-)filipinuFillufilma vt.filme s.filozofiafilózofufiltru s.finálfinansasfinanseirufinansiafinifinjeFinlándia (rai-)finlandésfinlandezafintafirakufiskálfisurfitafitunfiu s.fi�u vt.fivelafixa fixeirufízika s., adj.f.fízikuflauta

fláxfleksibilidadefleksivelflorafloreanuFlores (rai-)florestálfloristafófo�atfó-bensafó-emprestafó-entendefogaunfogetefó-hanfoho-leetfohoraifoho-tutunfoin-sa�e s.fokarfokitfokufó-laran adj., s.fó-liman s.folin-aasfolin-bootfolin-laekfolin-todanfolklorefolletufó-malisanfó-mimufó-neon adj., s.fonesfonétikufontefoosforadeleiforefore-mungufore-taliformaformálformatuFormoza (rai-)fórmula s.formuláriu

fornesefornuforruforsafortalezaforteforumfosefosfatufó-sokufó-susufó-terusfoti-an adj., s.foti-oin adj., s.foti-ulun adj., s.fotografa vt.fotografiafotógrafufotokópia s.fotokopia vt.fotokopiadorafoufounfrakezafrakufraldasframbuezafranjafrankamentefrankuFransa (rai-)fransésfransezafraternufrazeFreifrentefreskuFretilínfreunfroñasfronteirafrotafrustradufrustrasaunfrustrafruteirufuanfuan-tuku

fuhukfui vt.fu�i vi.fuikFuilorofukukfulafulanfulanfulan-founfulan-naromanfulan-sonafulan-tomakfulunfumafumadórfunanfundafundamentálfundasaunfundusfunílfunsaunfunsionáriufunufunu-malukfurakfurinfurriélfutarfutebólfutufutu-kabunfutu-manufuturufuukfuuk-dalisfuuk-mean adj.fuuk-mulatukfuzivel

G

Page 11: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

11

gabagaiolagaitagalaungalegagaleguGalileia (rai-)Galiza (rai-)galolengama (ikan-)gama s.gangrenagansuganxugarajengarantiagaratujagarfugargóngarnélgarotugarridugásgastrenteritegatillugavetagazolinagerrilleirugiadórGiné Foun (rai-)gitarragixéglándulaGlenoglóriaGoa (rai-)goésgoezagolagolpedestadugolugomagorjetagostagostu s.governadórgovernugozagraduál

grafiagráfikugramagramátika s.grampeadórgrampugranadagranitugrasagrasiozugratidaungratuitugraugravagravasaungravatagravuragraxagregagreguGrésia (rai-)grevistagrilugripegruagrupuguardaguardafatuguardakostaguardanapuguarda-tránzituguarnisaun

H

haashaathabadakhabaihabaluhabaranihabarukhabee

habeerhabeikhabelakhabelehabelithabeluhabesikhabiithabit vt., s.habokohabokurhaboothabouhabuanhabuarhabubuhabulakhabun (lia-)haburashadahada�ethadakhadamehadauhadedarhadeerhadelehadera-an adj., s.hadi�ahadiu vt.hadomihadookhadulashae hafahehaferahafetuhafiarhafilahafóhafoinhafolihafounhafuhuhafuikhafukuhafunanhafutarhahaas

hahaekhahalokhahánhahi�ihahirushahoahahorishahúhaka�ashakahikhakaithakanekhakarak vt.hakaran adj., s.hakathakbesikhakdookhakdulashakerekhaketa vt.hakfetikhakfudikhakfu�ikhakiakhakidukhaki�ikhakilarhakiukhaklakenhakle�uhakliburhakloothakmahanhakmatekhakmumuhaknatahakne�akhakohakhakoihakolehakonuhakotuhakribithakridakhakru�ukhaksalakhaksesudórhaksesukhaksi�ak

Page 12: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

12

haksoithaksolokhaktamakhaktenikhaktuirhakurhalaihalaishalai-taruhalakonhalanuhala�ohaleethalenahalerikhale�uhaleurhalihaliburhali�ishalimarhaliri vt.hali�urhalohalonu�usáhalooshaloothalo-tinan s.haluakhaluhahalulihamaanhamahanhamamarhamamukhamanashamarahamatakhamatehamatekhamaushameahameakhameerhameikhamenohamenushamerak

hametakhametanhametinhamidarhamihishamiishamlahahamnasahamoehamolikhamonuhamooshamorashamorehamorinhamorishamorukhamosuhamouthamriikhamrookhamseruhamsuhuhamta�ukhamulakhamutinhamutukhanhana�ihananuhanaranhanarukhan-dadeerhandórhanehahanekhanerashanerukhan-fatinhaninihan-kalanhanoinhanoin-hikas

adj.,s.hanorinhanurakhanu�usáhapara

haraanharabatharahunharaikharamehareharee-borusharee-hetanharekashariiharikuharo�atharohanharomaharomanharooharukahasa�ehasa�e-kopu s.hasahúnhasaihasalahasalakhasanhasan-tooshasarahasarahunhaseeshasemohasolokhasoruhasubarhasusarhatadakhataishatasakhatauhata�ukhatebeshatekehatenehatenuhatetehatete aat vt.hatete-aat s.hatetedórhatobahatomak

hatomanhato�ohatooshatuanHatubuilikuhatuduhatudu-dalan s.Hatuliahatutanhatuurha�uha�u-niaheanhebaihedanhedihe�ehei!heinhelahelihemuhemu-raan s.henahena-nininhéndiplastHerahesukhetokhi�ithikar vt.hikas adv.hilihili-votahirahirikhirinhirus-kaekhirus-matanhitinhitunuluhobanhoburhodihoishokuhomanhopu

Page 13: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

13

horihoribainhirahorikedashoriohinhorisehikhorokhoron vt., s.horunhosihosikedashotuhotu-hotuhotutihahudihu�inhulanhumurhunhurunhusihusikedashusuhusu-emprestahuu vi.

I

ibuibunibunibun-kabeeribun-kro�atibun-midaribun-rahunibun-toosidaida-idak adj.idalaka (lia-)idealistaidealizmuideiaidentifikasaun

idéntikuideolojiaidratu-karbonuierarkiaifenignisaunigualdadeihaiisiis-kotu s.iis-laekijieneijiénikuikan-gamaikan-lirasikan-matanikan-ruinikan-toluníkoneikuikusikunikusilegálilejítimuIliomarillailójikuiluminasaunilustraduimajenimajináriuimanimaturidadeimediatamenteimensuimiimi-niaimitasaunimobiliária s.,adj.f.imobiliáriuimorálimovelimpaktuimparimpasiénsiaimpediduimperadórimperativuimperfeitu

imperialistaimpériuimpesoálimplísituimportánsiaimpotenteimprensaimpresionanteimpresizuimpresoraimpresuimprimeimprovavelimprovizaimprovizaduimpulsivuimpurezaimuneimunizasauninabitaduinadmisivelinaninan-bootinan-hakiakinan-ki�ikinan-saraniinan-susuinasauninaugurasaunindefiniduindelikadezaindeskritivelindestrutivelindeterminaduÍndia (rai-)indianaindianuindíjenaindikaindikativuindiretuindiskretuindiskrisaunindispensavelindispostuindividuálindividualistaindividualizmuindivíduu

indixiplinaindixiplinaduIndonézia n.indonézia adj.,n.indonéziuindonezizmuindúindústriaindustrializaduinédituinesperiénsiainevitavelinezatuinfánsiainfantílinfartuinfernuinfiltrainfiltrasauninfinitivuinflamaduinflamavelinflasauninflavelinfleksivelinformainformálinformasauninformátikainformatizainfraestruturainfundaduInglaterra (rai-)inglésinglezaingratidauninibiduinimiguinisiais s.inisiativainjénuuinjesauninjúria s.injustisainjustuinkapásinkilinuinklinasauninkluzivu

Page 14: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

14

inkomoda vt.inkómoduinkomparavelinkompeténsiainkompletuinkonstitusionálinkontestavelinkonxienteinkorrijivelinkorruptibilidadeinkorruptivelinkultuinofensivuinoportunuinosénsiainovasauninsatisfasauninsatisfatóriuinsatisfeituinseguransainséndiuinsensatuinsentivu insertezainsetuinsignifikanteinsinseridadeinsinuasauninsisteinskreveinsólituinsóniainspesionainspirainspirasauninstabilidadeinstantáneuinstavelinstintivuinstrumentuinsubordinaduinsulinainsultu s.intaktuintegrálintegrasaunintegrasionizmuintegra vt.

integristaintelektuintelijénsiaintensaunintensionálintensuinteresa vt.interesaduinteriórinternaduinternatuinternétinterpreta vti.intérprete s.interrogainterrogatóriuinterrompeinterruptórintervaluintimidasaunintoleránsiaintrigaintrodusaunintruzuinusinus-kuakinus-metininváliduinvazauninvensauninventórinvernuinversuinvestigainvestigasauninvizivelinvokasauninvoluntáriuioduipersensivelipókritaipokriziaipotekaipotétikuipótezeIrake (rai-)irakianairakianu

Iraun (rai-)iranianairanianuIrlanda (rai-)irlandésirlandezairmánirónikuirrefutavelirrelevanteirresponsabilidadeirrezistivelisinisin-balunisin-di�akisin-laisisin-malirinisin-metakisin-molikisin-ruaisin-tananiskeiruisterektomiaistérikuistóriaistoriadóristória-kuadriñusistórikuistori vi.itaItália (rai-)italianaitalianuita-niaitineráriuizentuizlámikuizlandésizlandezaIzlándia (rai-)Izlaunizoladuizola vt.Izraél (rai-)izraelita

J

JakartaJaku (rai-)Jamaika (rai-)jamaikanajamaikanujambataJaneiru (fulan-)jantárJapaun (rai-)japonésjaponezajardínjardineirujarraJava (rai-)javanésjavanezajeitujejúnjelujeneráljeneralizajénerujenétikujéniujentiujenuinujeografiajeolojiajeometriajeradórjerasaunjerentejerikánJeruzaleinjestujigantejinjinástikajinekolojistajipejirafa

Page 15: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

15

jísjoalleirujogadórjogujókeijordanaJordánia (rai-)jordanujornáljudeujudujugoslavaJugoslávia (rai-)jugoslavujuisjulgajulgamentujuntaJuñu (fulan-)jurajuradujuramentujurusjustifikajustisajuveníl

K

ka konj.ka�an-fuanka�an s.kaan vti.kabakabaaskabalakabeenkabelakkabelak-estrikakabelereirakaben-na�inkabide

kabinekabogramakabresikabukabuarkabubunkabukkabunkabun-dulaskabun-larankabun-teekkaburaKabuverde (rai-)kabuverdianakabuverdianukadadakkadastrukadavéskadeadukadeiakadeira-rodakadelikadernetakadesankadiukkadookaduakkadunankaebaukkaerkafékafé-hunkafeikulturakafé-musankafé-sooskafeteirakafeziñukafu�akkafunankaha kahurkaidanikaikolikailkail-ikan s.kail-isinkail-talinkainkairui (lia-)

ka�it vt.kaixakaixafortekaixa-korreiukaixa-rejistadorakaixaunkaixeirukaixotekajúkakakakaekaka-fukunkakalukkaka-talinkakatuakakaukakehekakeukakíkakorakkakorokkakorok-bokakakorok-fukunkakorok-marankakorok-moraskakorok-talinkaktukakulukkakunkakutakkakuukkakuunkala adv.kalabousukaladikalakalankalamidadekalankalan-kalankalaunkaldeirakaldeiradakaldukalénkalenankale�ukkaligrafiakalilikalix

kalkuladorakalkula vt.kalkulistakálkulu s.kalmantekalma s.,adj.kalohankaloriakalsakalsaunkalúniakalu s.kamakámarakamaradakamaruakamatkambateKamberrakambistakámbiuKamboja (rai-)kambojanakambojanukamedarkamelikamelukamiaunkamiikamiñudeferrukamizakamiziñakamomilakampaíñakampañakamparakampukampunkamriakamuda kamudikamuflajenkanaKanadá (rai-)kanadianakanadianukanálkanalizadórkáñamu

Page 16: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

16

kanapékanáriu (manu-)kandelabrukandidata vt., adj.f.kandidatukandidaturakanekkanekakanek-folokkanetakánforakanipakanivetekankunkanonizakanonizasaunkanosianakantakantigakántikukantórkantorakantukanukanurukaoskaótikukapa kapáskapasetekapatáskapa vt.kapitálkapitalizmukapitaunkapítulukapotakápsulakapuxukarabinakarakkarak-teenkaralunikaramelukarankaratkaraterkaraterístika s.

karaukarau-bakakarau-inankarau-oankarau-timurkarburadórkarburantekardeál s.kardinál adj.kareakarekakargakargukarikarikkarikaturakarílkarimbu s.kariñukarizmátikuKarnaválkarónkarpinteirukarreirakarretakarrílkarriñukarrukarruajenkartakarta-kondusaunkartáskartaunkarteirakarteirukartuxukarukarudukarukkaruutKasakasa s., vt.kasadórkasarapukasarolakasetekasiankaskadu

kaspakastañakastelukastetekastidadekastigukasukasuadakatakkatalaunkatáloguKataluña (rai-)katanakatarkatástrofekátedrakatedrálkategoriakatekistakaterikkatólikukatolisizmukatuaskatumakauáKaualimakausaunka�utkautelakauzakavalariakavaleirukavaletekavalleirukawaimina (lia-)kaximbukazadebañukazakukazukazulakbiitkebranozeskedakedaskedoke�ekehekeiju

kelakelakkelenKelikaikemak (lia-)Kénia (rai-)kenianakenianukepenakerelakerelantekermesekerozenekesakkesarkesikesi-ibun s.kestaunkestionáriuketaketahalobékiakkiarkibukibukidankidunkidun-tahanki�ikki�ikoankikir vi.kikitkilatkilat-musankilat-rahunkilikilogramakilómetrukímika s.kímikukinikinikininakininukintakintálkinurKisar (rai-)kiukklamar

Page 17: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

17

klandestinuklaranklarekklarineteklaruklaseklasifikaklasifikasaunklásikukláuzulaklavekle�ankleeskleetklekatklériguklerikálklerukle�ukkle�unkleurkliakklientekliirklimaklínika s.klínikuklipekloorklootklosanklubekluniklusinkmaanknabanknananukknanoikknorukknosenknotakknotak-morasknuaknuanknuukko�ako�aliakobaiakobarde

kobertórkobra vt.kodeínakoellukoezistekofrekohekohukoiKoímbrakoinsidekoirkoitadukokaínakokeluxekokokokoreekkokoteekkolakolaborasaunkolaborasionistakolankolarkolekolegakoléjiukolenkólerakolesaunkoletakoletekolokaKolómbia (rai-)kolombianakolombianukolóniakoloniálkolonializmukolonizasaunkolonukolukolxaKomkomandantekomandukomarkakombatekombinakomboiu

komédiakomediantekomemorakomemorasaunkomentakomentáriukomersializadukomersiantekómikukomisáriukomisaunkomitékómoda s.kómoduKomoro (Mota-)kompaixaunkompañiakomparativukomparavelkompatibilidadekompetekompleksukompletukomplikakomplikadukomplikasaunkompoinkompostukompotakomprendekomprensaunkomprimidukompromisukomputadórkomúnkomuñaunkomungakomunidadekomunikakomunikasaunkomunistakomunizmukonakona-bakoñakekonde kondenakondenadukondisaun

kondisionálkondolénsiaskondúskondusaunkondutórkoñesekoñesimentukonferénsiakonferénsia-

imprensakonfesakonfesionáriukonfesórkonfiansakonfirmakonformekonfortukonfundekonfuzaunkonfuzukongregasaunkongresukonjelakonjeladukonjestaunkonjestionadukonjunsaunkonkistakonkluikonkluzaunkonkordakonkretukonkursukonlisensakonsagradukonsagrasaunkonsegeKonseisaunkonseitukonsekuénsiakonselleirukonsellukonselludegerrakonsentrakonsentradukonsentrasaunkonsertu konservakonservadór

Page 18: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

18

konservasaunkonsesaunkonsesionáriukonsiderakonsiderasaunkonsideravelkonsoantekonspiradórkonspirasaunkonstantekonstituikonstituisaunkonstitusionálkonstruikonstrusaunkonstrutórKonsuadakonsulkonsuladukonsultakonsultórkonsultóriukonsume vt.konsumidórkonsumizmukonsumu s.konta s., vt.kontabilidadekontabilistakontadórkontajiozukontakilómetrukontakta vt.kontaktu s.kontaminakontaminasaunkonteinkontemplasaunkontemplativukontemporáneukontentekonterráneukontestukonteúdukontinénsiakontinentekontinua vi.kontra

kontrabandistakontrabandukontradískontradisaunkontraprodusente

kontrasta vt.kontraste s.kontratukontratu-na�inkontribuikontribuisaunkontrola vt.kontrole s.kontrovérsia s.kontroversukontukonukonvalexensakonvenientekonvensekonventukonversakonversaunkonvertekonvertidukonvidakonvidadukonviksaunkonvinsentekonvitekonxiensalizakonxiénsiakonxiensiozukonxientekooperakooperasaunkooperativa s.kópia s.kopia vt.kopirraitekopukórkora vt.korekoreanakoreanuKoreia (rai-)kore-metan

kór-kafékorkundukoroakoronélkorporálkorpuKorpudedeuskorredórkorreiakorreiukorrente s.korresaunkorrespondekorrespondénsiakorrespondentekorretukorrimaunkorrompekór-rozakorrupsaunkorruptukór-saburakakortekortéskortezaunkortinakorukosarkosokKostarrika (rai-)kostarrikeñukosteletakostumadukosturakotakotokotukotukkotuk-ruinko�uskouve-BruxelasKoweit (rai-)koweitianakoweitianukoziñeirakozmétikukraikkraviñu

kredakredibilidadekréditukrekaskremekriakriadakriadórkriadukriasaunKribaskrimekriminál adj.kriminalidadekriminozu s.krioulukristálkristaunkristianizmuKristukritériukritika vt.krítikukrizeKroásia (rai-)kro�atkroatakronómetrukruélkrueldadekrúskrusifikasaunkrusifiksukrustakrutukkruzeirukuadradukuadrukuadru-anúnsiukuadru-metankuakkualidadekualifikakualifikadukualifikasaunkualkérkuanakuandu

Page 19: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

19

kuantiakuantidadekuarentenakuarezmakuartakuartélkuartél-jenerálkuartukuazeKuba (rai-)kubanakubanukubukuda s.kuda-amankuda-freunkuda-inankudakukuda-luhankuda-talinkuda vt.kude�i vt.kude�ik adj.kudikkuekaskuidadukuidadu-laekkuitkukulaikukunkukurkulankulapurkulitkulpakulpabilidadekulpadukultivakulu-nakakulu-tunukumbilikúmplisekumukunakuñadakunirkunusKupankupaun

kurakurakurankurankuriozidadekursa vt.kursukurtekurukurutkusakusankusikustakutunku�u

L

laanlabadainlabadain-umalabaraklabariklabarik-fetolabele adj., konj.laboratóriulabulaburaslabutaladaíñaladakladi�akladukurladúnlaela�enlaeskolalafaeklafaek rai-maranlafatiklafolinLagalahakmatek adj.

lahalimar adj.lahanlahein adj.lahodi prep.lahó prep.laho s.lai adv.laiha prep.lailaislaislajeitulaka s.lakalei (lia-)lakar s.lakar vi.lakatlakatarulakateulakat-ruinlakauklakerulakleurLaklubarlakohilakole adj., adv.lakonlakonformistalakonformizmulakon-neon adj.,s.lakontentelaku lala�eklailais adv.lala�oklalar s.lalar vt.lalataklalatiklalatik-railalehanLaleialalenoklaleteklali�an lalikalalisuklaloilalooslaloran

lamaslambelametinláminalámpadalanlantenlanulanukla�olaoraslapislapizeiralaranlaran-aatlaran-di�aklaran-fo�erlaran-haksoloklaran-kmaneklaran-kraiklaran-lametinlaran-luaklaran-makereklaran-manaslaran-metinlaran-mutinlaran-nuraklaran-soloklaran-taridularan-todanlasala adj., adv.lasanlaselu adj., adv.laserve adj.lasulasu-laholasusarlata s.lata-lixulata�uk adj., adv.latebeslatín s.latoman adj.latoosLauteinlavatóriuleaunlebolee

Page 20: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

20

leesleetlegalegadulegállegalizaleiLei (rai-)leiguleilaunleitórleituralejendalejítimuleka s.lekarlekiraukléksikulelanlelirlembransalemo-rai adj., s.lenalenanleno vt.lensóllentelentillalenukleoklepra (moras-)leprozulereklestelesunLetefoholetenletrale�u vt.le�uk adj.le�un s.lialia-ainlia-beiklia-bosoklia-founlia-gregulia-hatán

lia-husulia-kotunlia-latínlianlian-laeklia-portugéslia-tatolilia-tetunlibanéslibanezaLíbanu (rai-)liberaliberasaunliberdadelibertalibertasaunLíbia (rai-)líbialíbiulibraliderlidinlidunliga vti.ligaduligaduraligasaunlihunliislikiLikisálikórlilimetanlilinlilin-oanlilulimalimafuanlimafuan-bootlimanliman-borusliman-fuanliman-humurliman-kukunliman-meanliman-raanliman-tanenlimita vt.

limite s.limonadalimpaparabrizalimpezaliñalinguajenlinguistalinguístika s.linguístikulipaLirar (rai-)lisaklisensalisensiadulisensiaturaliseulista litaliterálliteralmenteliteráriuliteraturalitiklitruliturjialitúrjikuliuliubáliuhosi prep.liukedasliuliuliurailiurai-fetoliurai-oanliutánliutihalivrarialivre adj.livreirulivriñulivrulivru-xekelixeirulixuLoes (Mota-)lohiloiruloja

loja-na�inlójika s.lójiku adj.lojistalokállokelokoloko-an adj., s.loko an vref.lokulokutórlolein (lia-)lolonlolooslolo s.lolo vt.lolurLomblen (rai-)lonaLondreslongarlook vt.loosloraikloresaalorilori-lia adj., s.loroloro-kraikloroloronloro-matanloromonuloronloro-naromanloron-bootloron-kabenloron-kintaloron-kuartaloron-sábaduLospaloslosulotarialotuklousalouvórlovaia (lia-)luademélluak

Page 21: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

21

luan lubrifikantelubuk adj.lubuk s.lubunluflafuluhanLukalukrululalulik-na�inlulunlumutlupalurónlutalutu luunluvasluxemburgésLuxemburgu (rai-)luxuluxuozuluzifikaluzizmuluzofilialuzófiluluzofobialuzófobuluzófobuluzofonia

M

maas vi.Madagaskar (rai-)madremadurezamadurumaestrumáfiamagnétikumahar

maheinmahonmahon-beenmaimaibémainmain-kolumaioriamaisMaiu (fulan-)maizumenusmajiamájikumakmaka�asmakaensemakakumakalero (lia-)makasaeMakasárMakau (rai-)makdadimakerekmakikitmakillamakillajenmákinamákina-sukumákina tesi- du�utmaksoikmaksorinmakterismalamalabaristamalae-metanmalahukmalaikatmalaiumalandrumaláriaMalázia (rai-)maláziumaldozumaledukadumalentendidumalgaxeMalianamaliboo

malirinmalisanmalkriaduMalta (rai-)maltemaltésmaltezamalumalukMaluku (rai-)malusmamamamámamainmamarmambae (lia-)mamíferumamiikmamukmamutmañamanabemanamanasmanánmanasmandamentumandukumanemane-amanmane-falukmane-founmaneiramanekmanekínmane-klosanmane-oanmangamemangoñamanifestantemanifestasaunmanikómiumaningamanivelamankomanobramañozumantamanteigamantein

manumanu-ainmanu-amanManufahimanu-fuikmanu-inanmanu-knuukmanu-liinmanu-oanmanu-rademanuskritumanu-talinmanu-tolunmapamaranmaravillamaravillozumarfínmargarinamariñamariñeirumaripozamarkamarkadórmarksistamarmelamármoremaromakMaromakmarrokinamarrokinuMarrokus (rai-)martelumartirmasajenmasakre masánmasinmasin-midarmaskavumaskimasonikmassín konj.matabixumatadalanmatadourumatak adj., adv.matak s.matan

Page 22: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

22

matan-aasmatan-beenmatan-delekmatan-fukunmatan-kidukmatan-kulitmatan-moosmatan-teenmatematebianMatebian (Foho-)mate-hamlahamatemátika s.matenmatériamateriálmaterialistamaterializmumaternidadematísmatríkulamatrísmatroosMaubaramaubeikmaubereMaubisimauhuumaunmaun-alinmaupagadórmausmaxibombumeakmeanme�armedamedallamédiamedieválmédikumedíokremedisinameditameditasaunMediterráneu (Tasi-)mee

meermehimeianoitemeiasmeikmeiumeiudiameiutermumekánikumekanizmumelodiamelok!membrumemorandumemóriaMena (Mota-)meninaMeninamenonmenopauzamensajeirumensaunmenstruasaunmenusmerakmerendameresemerikmerinméritumerkadoriasmesakmestisumestramestremestre-

serimóniasmetametakmetálmetanmetemetimetinmeti-ulunmétodumetralladorametru

Méxiku (rai-)mexikanamexikanumezameziñamézmukemidarmídiamidiki (lia-)migrasaunmihismiimii-morasmiismikróbiumikrofonemikro-ónibusmikroskópiumilagremilagrozumilionáriumilísiamilisianumilitantemilitármillaunmimadumimumina mina-fahimina-morinmina-raiminasmina-saraniminerálmínimuministériuministruminúskulaminutu miraimisamisálmisaunmisionáriumisteriozumistériumitra

Moa (rai-)mobília s.modamodelu moderadumodernumodéstiamodestumodomodokmodo-tahanmodumoemoedórmoe-laekmohumoíñumolamolduramolikmollumolokmomentumomoosmonarkiamonetáriumongólMongólia (rai-)monjemonokmonopóliumonótonumonseñórMonseñórmonumonumentumoosmorálmorangumoras-fulanmordasamoremorfinamorinmoris-hikasmoris-maimorteenmoruk adj.

Page 23: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

23

morun s.mósmosambikanamosambikanuMosambike (rai-)moskiteirumostardamosteirumostramosu vi.motamota-ainmota-nininmotélmoti vi.motik adj.motínmotivumotokmotorizadamotosikletamourumoutmovimentumudamukitmulamulatukmultamultíplikamundiálmungumunisaunmunisipálmunisípiumunukmurak adj.murak s.murak-meanmurmuramurónmusanmúskulumusulmanumuta vi.mutan s.mutinmutisalamuzeu

muzikálmúzika s.múziku

N

naanna�anna�an-beenna�an-fahina�an-karauna�an-manunabee vi.nabeen adj.nabilannabirnafatinnaftalinanafunannaha vt.nahan s.nahenahinahisiknahisina�ina�i-fetona�inna�in-ruanakalinakarnakarasnakbelaknakbisiknakdedarnakdokonakfahenakfakarnakfekitnakfera vi.nakferak adj.nakfilanakfu�a

nakfunannaklekarnaklenannakle�uknaklokenaklosunaknahenakonunakrahu vi.nakrahuk adj.nakraiknaksala vi.naksalak adj.naksobunakukunnalihunalinnamanasnamdorasnamkarinamkorenamkurutnamlaiknamlelenanálnanaraknanarak-oannaninanisnanu�una�okna�ok-teennarannaran-fo�ernaran-ki�iknaran-ruaknaresinnaroman s.naroma vi.naruknasaunNasaun Naklibur

SiranasionálnasionalizmuNasoins UnidasnataNatálnatalidade

natarnatar-na�innatinatoonnaturálnaturalmentenatutunnaueti (lia-)naunaunaválNazaréne�ene�ebéneenneganegativuneglijénsia s.neglijensia vt.negoseianegosiantenegósiunehannehan-kulitnehekneineiknein konj.neonneon-halaineon-karineon-kmaanneon-laisneon-morisneon-salaneozelandésneozelandezaNepál (rai-)nepalésnervozunervozudórnervunesesáriunesesidadenesunnetikneurótikuneurozeneutrálneutralidadeneutru

Page 24: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

24

nevenianiannihiNijéria (rai-)nijeriananijerianuNikarágua (rai-)nikaraguensenikelninianininnirannisikNítibenivelnó vok.nobrenoinoivanomeadamentenonanononordestenorinormanormálnormalidadenorteNoruega (rai-)noruegésnoruegezanoruestenotaNovaiorkenovelaNovembru (fulan-)novidadenovisunukanúkleunúmerunune�enununnuraknusanutrisaun

nutritivunuunuu-beennuu-funitnuu-koirnu�usá?

O

oanoan-fatinoan-kaduakoan-kiakoan-kosokoan-maneoan-saraniobediénsiaobedienteobjetuobraobrigadiñuobsekaobsekaduobservaobservasaunobsesaunobstetraodamatanodanodiódiuoeOekusi (rai-)Oesiluofendeofensaofensivuofertaofisiálofisinaohinoho

oho-na�inoinoin-bubuoin-di�akoin-halaioin-hanesanoin-kamutisoin-kraikoin-merikoin-midaroin-naburutoin-na�inoin-namkurutoin-oinoinsáoioinokaziaunokosoksijéniuókuluókulu-metanokupaokupasaunOlanda (rai-)olandésolandezaolat (rai-)olimpíadasolímpikuolofoteOmbai (rai-)omeletaomisaunomiteonaOnduras (rai-)ondureñaondureñuó-niaonraópera s.operadóroperasaunopera vt.opiniaunoportunidadeoportunistaoportunizmu

oportunuopostuopozisaunopresaunopresivuopresóroprimeopsaunoradóroráloraorasoráriuorasorasaunorasidaordenordenaduordináriuorfanatuorganizaorganizadórorganizasaunorganizmuórgaunorgulluorientadórorientálorientasaunorijenorijinálorizonteorkestraorkídeaormonaorrivelorrórorsamentuortelaunortodoksuosanosan-funanosan-koleosan-mutinosan-rahunosan-trokaOseánia (rai-)oseanuospedeira

Page 25: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

25

ospitálóstiaotimistaoutonuOutubru (fulan-)ováriu

P

padraunpaipainxónpaíspaizajenpájinapakistanéspakistanezaPakistaun (rai-)pakotePalestina (rai-)palestinapalestinupalestrapalitupallasuPanamá (rai-)panamensePantar (rai-)Pante-Makasárpapapapélpapél ijiénikuPapua-Giné FounpárparabénsparadaparadeiruparágrafuParaguai (rai-)paraguaiaparaguaiuparaízu

parakedistaparaparedeparéntezepareseParísparkeparlamentuparókiapárokuparseiruparseriaparteparteirapartidapartidupartikulárpartikularespartisipapartisipantepartisipasaunpartupásPásabepasadeirapasadupasajeirupasajenpasaportepasatempupasa vt.paseiupasiarpasiénsiapasientePasífiku (Tasi-Boot)pasivuPáskuapastapasta-nehanpasteleirupastorálpasupatamárpatekapatentepátiupatraunpatrimóniu

patriótikupatronupatrosinapatrosinadórpatrosíniupatrullapatupaunpaun-fuanpaun-kulitpaunziñupauzapeaunpebexíspedálpedasukpedidupeixeirupekadupelikanu (manu-)pelotaunpelumenuspenapenalidadepeneirapenetrapenínsulapenisilinapeniténsiapenitentepeñórpensaunpensionistapensupensu-rápidupenteadupenúltimupepinuperaperdaunperdiduperduaperegrinasaunperegrinuperfeisaunperfeituperfílperguntaperigozu

períoduperísiaperituperjúriupermanentepermisaunpermisivelpérolapersegepersegisaunpersentajenpersianapersistentepersonalidadeperspetivapersuadepertensepertinentePeru (rai-)peruanaperuanuperukaperversaunpervertidupesapésegupesimistapesimizmupeskapeskadórpeskizapeskizadórpesoálpestepestisidapetisaunpetróleupezadelupézamespiapianistapia-saranipijamapikenikepillapilotupimentapinsapintór

Page 26: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

26

pinturapionéspirespiskapiska-matanpistolapivetepixinaplakaplanaltuplaneiaplantaplástikuplebixituplurálpneupobrezapodérpoetapoeziapoispolakapolakupolémika s.polémikupoliomielitepolísiapolísia-fetopolisiamentupolítika s.polítikuPolónia (rai-)poluisaunpombupontapontariaponteponte-kaispontupontuasaunpontudepartidapontu-ruapopulárpopulasaunporakazuporezempluporkariapormenór

pornografiaportabagajenportadaportaluvasportariaportatilportatoallaportavósporteiruPortuportuPortugál (rai-)portugésportugezaposibilidadeposteriórpostupostulantepostu-polísiaposupotalkupotensiálpoukupouzadapozgraduadupozitivupraiaprasaprateleirapratika vt.prátika s., adj.f.pratikanteprátikupratuprazérpreavizupredisaunpredominanteprefereprefiksupregasaunpreguprekonizaprekonseitupreliminárprémiuprenda s.prende vt.

prensa s.prenxe vt.preokupapreokupantepreokupasaunpreparapreparasaunprepozisaunpresaunpresiza vt.prestapresizu adj.prestíjiupresupretendepretestupreveepreveneprezensaprezenteprezidenteprimáriuprima s.primeiruprimuprinsipálprinsípiuprioridadeprivadupriviléjiuprizaunproblemaprodusaunprodutuprofesórprofesoraprofisaunprofisionálprogramaprogresuprojetupromesaprometepromovepronomeprontuprontu-sokorrupronúnsia

propoinpropostapropriedadeproprietáriuprópriuprosesuprostitutaproteínaprotejeprotesaunprotestaprotestanteprotestuprovaprovavelproveituprovérbiuprovínsiaprovokapublika vt.públikupublisidadepudínpuñupuxadór

R

raanraan-fakarraan-kahurraan-kroekraan-mutinrabarabarabat-rairabatrabekarabiskaraderadiadórrádiuraga

Page 27: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

27

rahukrahun-aatrahun-di�akrahun rai s.rai vt.rai-aburai-fatinrai-fuikrai-hali�israi hamutukrai-henekrai-hirus s.rai-kabelakrai-kalanrai-kalohanrai-ketakraiklaranrai-kle�anrai-kotunrai-kuna s.rai-lakanrai-laranrai-lolonrai-malirinrai-manasrai-maranrai-monurai-mutinrainrai-nabeenrai-na�inrai-nakarasrai-nakukunrai-naromarai-nininrai-oanrai-rahunraiselukrai-taruturai-tetukrai-udanraiu-xísrama rama-inanrama-isinramatarame adj.Ramelau (Foho-)

rame-ramerápidurapozararurasarasikraskuñurateraunrazaunreajereálrealidaderealistareasaunrebelarebelderebeliaunrebentarebokarebokurebusaduredatórrederedúsreen-toosrefeinrefeisaunreferendureferénsiareflesaunreformareformadurefreskarefujiaduregaregadórregraréguaregulárre�i vt.re�in s.reinurejeitarejiaunrejimerejionálrejistarejistu

rekargarekerenterekerimentureklamareklamasaunrekomendarekomendasaunrekomendavelrekoñeserekonsiliasaunrekreiarekreiurekrutarekrutamenturekursurelasaunrelativurelatóriurelaxarelaxadurelijiaunrelijiozurelójiuremédiuremetenteRemexiurenda rende anrendisaunrentavelrenunsia vt.reparasaunrepartisaunrepasa vt.repeterepetisaunrepollureportajenreporterreprezentareprezentanterepúblikareputasaunreseitaresenseamenturesenteresiburesikresikliu

resinresipienterespeitarespeitavelrespeitozurespeituresponsabilidaderesponsabilizaresponsavelrespostarestauranteresturetiruretraturetrovizórreuniaunreveerevelasaunreverendísimurevistarevoltarevolusaunrevolverrezarezduxaunrezervarezervadurezidenterezisterezisténsiarezolverezultadurezumu s.rianriba vt.ridíkulurihunriinrikezariku adj.rikusoinriskuritanrórodarohan-laekrohan ró-kidunrolu

Page 28: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

28

RomaRoman (rai-)romanseromanaromanuRoménia (rai-)romenaromenuronarondaropa adj.ró-riinrotaró-tasiRote (rai-)rouparozaruaRuanda (rai-)ruandésruandezaruanuluruinruinarumarupiarusa adj.,f.rusa s.Rúsia (rai-)rusuruu

S

sásaansábadusabaunsabotajen

sabrautsaburakasaderesadi�asadiksa�esagradusaisaiasaida pron.saiotesakramentusakrifísiusakristiasakusakunarsala s.sala s.saladasala-jantársala-laeksala-na�insaláriusalasalasalaunsalendasalezianusalmusalsasaluriksalvadoreñasalvadoreñusamasamatukusameasamodosanak s.sanametansanansanduixesani vt.santa s.santansanta santidadesantusanulusapateiru

sapatusapatu-fatinsaranisardiñasarjentusaruntusasánsasinsasirinsasorosasuitsatán adv.satisfássatisfeitusaugatisaunSavu (rai-)se conj.sedésedokseduseeseessegredusegunda s.segunduseguransaseguruseiseidauksekretáriasekretáriusekretuseksaunseksuseksuálsékuluselaselaeSelebes (rai-)selebrasaunselu vt.selukselusseluseluksemanaseminaristasemináriu

semitériusemosempreSenegál (rai-)senegaléssenegalezasé-niaseñórseñorasensibilidadesensivelsensusentesentidusentimentálsentimentusentímetrusentinasentrálsentruserbíserbisuserbisudórserejaserensérieserimóniasériusertidaunserveservejaserventaserventeSérvia (rai-)sérviaservisusérviusesarfogusesaunsesta sestu Setembru (fulan-)

sia num.sirasi�aksianulusidadaniasidisiénsia

Page 29: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

29

sientífikusientistasigarrasigarrusignifikasignifikadusihisi�iksiinsiklonesiklusikunsílabasilénsiusilusímbolusimentusimpatiasimpátikusimpatizasimpatizantesimplessimusinsinálsindikalistasindikalizmusindikatusinemaSingapura (rai-)sínikusinizmusinseridadesintomasintusinu sipusirasira-niaSíria (rai-)síriasíriusirkusírkulusirkunfleksusirkunstánsiasirurjiasirurjiaunsirze

sisisisidórsistemasitasitasaunsituasaunsivílsivilizasaunsoallusobresobrepelíssobrevivesobrevivénsiasobreviventesobriñasobriñusobusoesoe-hela vt.sofresoi vt.so�i vt. (= merese)

soinsojasokusoldasoldadusoletrasolidariedadesolidáriusolokSolor (rai-)solursolusaunsombrelusombriñasonsonasondajensoosoossopasoransorisorinsorosortesorusorun

sorvetesosasosiálsosialistasosializmusosiedadesotakesuarsubarsubdezenvolvidusubjetivusubkontratasubkontratantesubkonxiénsiasubkonxientesubliñasublokatáriusubmarinusubornasubornusubsídiusubstánsiasubstituisubstitutusubúrbiusudestesudisuduestesuekasuekuSuésia (rai-)sufiksusuhuksuiSuisa (rai-)suisasuisusuisídiusujeitusujeresujestaunsukaersukatsuku s.suku vt.súlsulasulisuntu

sunusuperasuperfísiesuperiórsuperiorasupermerkadusuperstisaunsupervisórsupervizionasupoinsurasuratsurat-tahansurik s.surprezasurususarsusedesusesususpeitasusususubeensusuksusunsuut

T

tabakutabelatabelentada vt.tadan s.ta�estafuitahan s.tahan vi.tahutailandéstailandezaTailándia (rai-)taistaka

Page 30: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

30

taksitalastalentutalitali-huntalintali-oantamatamañutambórtamistampauntampaun-tiluntamuntantanantanbasátanetanentanistanis-teentanketansátansaidatantutapetetarataraktardetarefatarutarututasaktasitasi-baluntasi-boottasi-fetotasi-ibuntasi-manetasi-nakonutasi-tuntatatátika s.tatolitatuajentauta�ukta�uk-teen

taxa taxuteatrutebetebe-bolatebestebetebesteeteentee-oantee-raantee-tooste�intekitekitekirteklatekladutéknika s. adj.f.téknikuteknolojiatelatelefonatelefonetelefonematelejornáltelekomanduteleskópiutelespektadórtelevizauntelevizórtellatematemperamentutemperaturatemperustemplutemputendatendénsiatenetenentetenistenketensauntentateolojiateolójiku

teoriaterapiateriterik adj.terik vt.terilenetermómetrutermu s.territóriuterroristaterrorizmutersaterseirutersuterustesitestamentutestemuñatestemuñutestutetaktetutetuntetun-DilitezetiantibatibetanatibetanuTibete (rai-)tifutigretiha vt.tiha mark.tiha-na�inti�itíltiluntilun-diuktilun-teentimirtimisTimór (rai-)timór adj.Timór Loromonutimoroan adj.Timoroan s.timur adj.

tinantinan-tinantintatintutinturariatintureirutípikutiputirantirastiruTitiatítulutiuntoallato�antobatoba-dukurtodantohartohutokaTókiutokodede (lia-)tokontolantoldutoleránsiatoloktoluntolunulutomadatomaktomantomatetonéltonkato�oto�ok adv.toosto�osto�os-na�intoratorneiratorradatorretorrezmutorsida

Page 31: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

31

torturatotáltoukadebañutoukadórtousiñutraballistatradisauntradisionáltradústradusauntradutórtraidórtraisauntraisueirutrajédiatrankatrankuilutransformatransparentetransplantetransportetranzistórtranzmigrantetranzmigrasauntrasatratatratadutraumatravauntréguatreinatreinadórtreinutrexutriángulutribunatribunáltributatributaveltrikotatripulasauntristetristezatrokatrokutrombetatrombonetropatropikál

trosatruketuatuakatua-mutintua-nasuntua-siintua-uvastuba vt.tuba rai v.tubarauntuberkulozetubérkulutubu tubuntudatudiktudik-tahantufauntuirtuirbátuirmaituituirtukirtukutulatuluntuntunaTunízia (rai-)tunizinatunizinutun-sa�eturíbuluTuriskaituristaturizmuturkaTurkia (rai-)turkuturnuturuturuntusantutantutututuntuturtuu

tuurtuur-fatin

U

ualuudanudan-rahunudan-turunUganda (rai-)ugandésugandezauharuitUkránia (rai-)ukranianaukranianuukunukun-fuanularúlseraultrapasaulukuluklaiulukliuuluknainuluknanainulunulun-aatulun-bootulun-fatukulun-halaiulun-molikulun-ruinulun-toosumauma-hanuma-kainuma-laranuma-lulikuma-morasuma-na�inumanidade

umanuumorizmuumpaunarúngaraúngaruUngria (rai-)uniaununidadeuniduunifikaunifikasaununiformeunilateráluniversáluniversidadeuniversitáriuuniversuurániuurbanuurjénsiaurjenteursiñuursuutilutilidadeutilizautuutu-tolunuutuvasuzauzu

V

vadiuvagaun

Page 32: Matadalan Ortográfiku ba Lia-Tetun

© Instituto Nacional de Linguística (Timor-Leste), 2003

32

vákuuvalapenavalevalidadeváliduvalórvalorizaválvulavandalizmuvándaluvantajenvapórvarandavariedadevaríolavariselavasinaVatikanuvazelinaveíkuluvela-ignisaunvelosidadeveluduvenenuVenezuela (rai-)venezuelanavenezuelanuVenilaleventuiñaverbuverdevernísversuvésvestiduveterináriuveuviajenviasakravibravibrasaunvidavídeovidruvidru-tahanvielaVietname (rai-)vietnamita

Vikekevilavingavingansavinílviola s.viola vt.violasaunviolénsiaviolenta vt.violentuvírgulavirjenvirtudevirusviseprezidentevísiuvistavistuvitaminavítimavitóriavitrinaviva!vizaunviziñuvizitavizitantevogálvokabuláriuvokasaunvolantevoleibólvoltavoltajenvolumevoluntáriuvontadevotavotasaunvotuvouvulgár

W(Mosu de�it ihaliafuan la�ós tetun-prasa nian)

waimahaWatulariWaxintón

X

xadrésxaleiraxampañaxampóxanfaraduxansexanselérxantajenxapaxapeuxaropexarutuxateiaxauvinistaxavexaveiruxave-metinxavinglezaxefexekaxekexekuxikotexikraXile (rai-)xilenaxilenuxinaXina (rai-)

xinelusxinésxinezaXipre (rai-)xipriotaxoférxokaxokantexokexokolatexokusxourisuxumasuxumingálxupaxupaxupetaxuteiraxuveiru

Z

zeladórzeladoraZelándia Foun (rai-)zerozinkuzombariazonaZumalai