Yağlama Sistemi ve Kompresyon Testi

HEE-314 MOTOR ATÖLYESİ

FATİH KATIRCIOĞLU

14420456354

HEE-2

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

SİVİL HAVACILIK YÜKSEKOKULU

Pistonlu motorlarda performası etkileyen en önemli

faktör silindirlerin durumudur.Uçak ve helikopterlerde

kullanılan pistonlu motorlarda ise silindirlerin

durumu,öncelikli olarak emniyet açısından oldukça

önemlidir.Silindirlerin durumunun kontrolü ise kompresyon

testi sayesinde yapılabilir.

Kompresyon testi yardımıyla silindir gömleği,piston

segmanları ve emme - ekzos supaplarının durumu hakkında

bilgi sahibi olunur.Eğer bunlardan birinde veya hepsinde

aşınma söz konusuysa silindir içerisine uygulanan basınçlı

hava boşluklardan kaçacaktır.İyi bir teknisyen kaçağın

nereden kaynaklandığını ve aşınmanın nerede olduğunu

kolayca tespit edebilir.

KOMPRESYON TESTİ İÇİN ÖN HAZIRLIKLAR

Öncelikle,kompresyon testi uygulanmadan önce motor

kesinlikle sıcak olmalıdır.Bu nedenle,kompresyon testi ya

uçak iniş yaptıktan sonra hemen uygulanmalı,ya da motor

yerde çalıştırılıp ısıtıldıktan sonra uygulanmalıdır.Aksi

takdirde,motor soğuk haldeyken genleşme olmayacağı için

test sonuçları yanıltıcı olabilir.Normal durumdaki bir silindir

çok kötü durumdaymış gibi görülebilir.

Kompresyon testinde pervanenin döndürülmesi

nedeniyle,motorun çalışma ihtimaline karşı manyeto switch’i

kapatılmalıdır.

KOMPRESYON TESTİ İÇİN ÖN HAZIRLIKLAR

Kaporta açılmalı,gerektiğinde soğutucu baffle’lar da

sökülmelidir.

Bütün silindirlerdeki ulaşılması en kolay bujiler sökülüp

yerlerine adaptörler takılmalıdır(yalancı bujiler).Eğer tek bir

adaptör kullanılırsa,bu adaptörün sökülüp takılması sırasında

zaman geçeceği için motor son silindire gelene kadar

soğuyacaktır ve test sonuçları yanıltıcı olacaktır.Bu nedenle

her silindire adaptör takılmalıdır.

Bazı arızalar sesten anlaşılabilir.Bu nedenle kompresyon

testi sırasında atölye ortamında gürültü çıkarılmamalıdır.

KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?

KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?

Kompresyon testi için bir kompresör,esnek bir hortum ve

uygulanan basıncı ve piston içerisindeki basıncı gösteren iki

manometreden oluşan bir ölçüm aleti gereklidir.

KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?

Kompresyon testi için en az iki kişi gerekmektedir.biri testi

uygularken diğeri/diğerleri pervaneyi kontrol etmelidir.

Pervaneyi kontrol eden,pervaneyi normal dönme yönünde

yavaşça döndürmeye başlar ve diğeri de test uygulanacak

silindirin buji adaptöründen gelen havayı takip eder.Pervane

döndürülürken pervane dönme düzleminde kimse

bulunmamalıdır.Buji adaptöründen kuvvetli bir hava

geldiğinin hissedilmesi silindirin sıkıştırma zamanında

olduğunu,yani pistonun üst ölü noktaya yaklaştığını

gösterir.Üst ölü noktayı bulmanın diğer bir yolu da

manyetoların çakma sesinin takip edilmesidir.

KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?

Tahminî üst ölü nokta belirlendikten sonra pervane sağlam

bir şekilde tutulmalıdır.

Kompresörden gelen hortum yalancı bujiye takılır ve iyice

oturduğundan emin olunur.

Eğer pervane sıkı tutulmazsa dönmeye başlar ve iş

kazalarına sebebiyet verir.

kompresörden gelen havayı ayarlayan vana ile ilk

manometredeki basınç değeri 80 psi değerine getirilir.Bu

durumda silindir içerisine 80 psi basınçlı hava

verilmektedir.Üst ölü noktayı kesinleştirmek için

pervane,ikinci manometredeki değer stabil olana kadar

döndürülür.

10

KOMPRESYON TESTİ NASIL YAPILIR?

İkinci manometrede okunan değer,silindirin içerisindeki

basıncı gösterir.Bu değer uygulanan basınçtan ne kadar

küçükse silindirde o derecede problem olduğunu gösterir.

Kompresyon testinin toleransı -%20 ‘dir.Yani ikinci

manometreden okunan değer en az 64 psi olmalıdır.

Her kompresyon testinde,her silindir için okunan değerler

kayıt altına alınmalıdır.Böylece silindirin durumu sürekli

gözlenerek,arızalar önceden önlenmiş olur.

Olası bir tehlike anında hortum ile yalancı buji bağlantısı

doğrudan kaldırılır.

KOMPRESYON TESTİNİN YORUMLANMASI

Kompresyon testi sırasında ,çıkış manometresinden okunan

değer uygulanan basınç değerinden küçük ise kaçak olduğu

anlaşılır.Bu kaçağın nerede olduğu çıkan ses ya da vent

hattı,ekzos veya hava filtrelerinden gelen hava yardımıyla

bulunabilir.

oYağ ikmal yerinden veya vent hattı çıkışından hava sesi

gelmesi veya kabarcıklar görülmesi,piston segmanlarının

sızdırmazlığı sağlayamadığı anlamına gelir.

oHava filtresinden hava sesi gelmesi emme subabında bir

problem olduğunu gösterir.

KOMPRESYON TESTİNİN YORUMLANMASI

oEkzos sisteminin dışa açıldığı yerde hava sesi

duyulması,ekzos subabında bir problem olduğunu

gösterir.Plastik tokmakla kurumlarını döktüğümüz halde de

ses geliyorsa subabın değişmesi gerekebilir.

oDüşük değer okunan silindirler doğrudan bakıma

alınmadan önce bir kez daha ölçüm yapılmalıdır.İkinci

ölçümde de standartlar altında bir değer okunursa en basit

işlemlerden başlanarak sorun giderilir.

YAĞSIZ BİR MOTORDA ORTAYA ÇIKAN ETKİLER

•Motor elemanları,çalışma sırasında oldukça fazla

sıcaklık,hız ve yüke maruz kalır.Motor parçaları metalden

imal edilmiştir.Motorun bu parçaları birbiri üzerinde hareket

ettiğinde ortaya bir sürtünme kuvveti çıkar.

•Sürtünme kuvveti nedeniyle motorda sıcaklık artışı olur.

•Sürtünme kuvvetinin etkisiyle metal parçalarda aşınma

meydana gelir.

•Aşınma nedeniyle parçalardan kopan parçacıklar veya toz

ve zerrecikler özellikle hareketli motor parçalarına etkir,ve

hareketi kısıtlayarak sürtünme kuvvetini arttırır.

•Motor içerisindeki parçalar korozyona uğrar.

YAĞIN GÖREVLERİ

Yağın asıl görevi sürtünme ve aşınmayı en az seviyeye

indirmek.

Sızdırmazlık sağlamak.

Motor parçalarını soğutmak.

Motor içerisinde bulunan birikintileri toplayarak motoru

temizlemek.

Motor parçalarını korozyona karşı korumak.

Bu görevlerin yanında yağ,hidrolik sıvısı ve gösterge sıvısı

olarak da görev yapar.

GENEL YAĞLAMA SİSTEMİ

YAĞLAMA SİSTEMİ

DAĞITIMDEPOLAMA GÖSTERGE

Islak karter

Kuru karter

Basınç

Dönüş

Vent

Sıcaklık

Basınç

Miktar

ISLAK TİP KARTER

(WET SUMP)

Çoğu hafif ve akrobasi amaçlı olmayan uçaklar tarafından

kullanılan bir sistemdir.Bu sistemde yağ motorun altındaki bir

karterde tutulur.Motordan süzülen yağ tekrar buraya geri

döner.Bu sistem,basit olmasına karşın birçok dezavantaja

sahiptir:

1. Manevralarda yağ basınç pompası tarafından

çekilemeyebilir ve gerekli yağlama yapılamaz.Bu tip

karterli uçaklarda ters uçuş son derece tehlikelidir.

2. Yağ,sürekli sıcak motorla temas halinde bulunduğu için

kirlenmeye ve oksidasyona daha yatkındır.

3. Yağ,sıcak motor bloğunda bulunduğundan soğutulması

zordur.

ISLAK TİP KARTER

(WET SUMP)

Islak karterde dışarıya açılan üç hat vardır:

•Vent Hattı:Yağın karter içerisinde köpüklenmesini önlemek

için dış ortama açılan bir hattır.

•İkmal Hattı:Motora yağ takviyesi için kullanılan bir hattır.

•Drain hattı:yağ değiştirme sırasında yağın tamamen

boşaltılmasını sağlayan hattır.

Islak karter aynı zamanda heat exchanger görevi görür.Yakıt

hattı içerisinden geçirilerek yağın soğuması ve yakıtın

ısınması sağlanır.

KURU TİP KARTER

(DRY SUMP)

Kuru tip karterin ıslak tip karterden farkı,yağı

depolamak için motordan ayrı,bağımsız bir tank

kullanılmasıdır.Bu tip karterler genellikle büyük ve akrobasi

uçaklarında kullanılırlar.

Sistem biraz daha karmaşıktır ancak ıslak karter için

belirtilen bütün dezavantajları ortadan kaldırır.Kuru tip

karterde,ıslak karterden farklı olarak bir de dönüş(scavenge)

Pompası kullanılmaktadır.

ISLAK KARTER TİP ANA YAĞLAMA ELEMANLARI

I. Karter

II. Parça dedektörü

III. Basınç pompası

IV. Filtre kütüğü(filtre,thermostatic by-pass

valve,temperature gauge)

V. Pressure relief valve

VI. Soğutucu(oil cooler)

PARÇA DEDEKTÖRÜ

Yağı hem süzer hem de içinde bulunan bir mıknatıs ile yağın

içinde bulunabilecek metal parçacıkları tutar.

22

BASINÇ POMPASI

BASINÇ POMPASI

Depodan alınan yağ, motor tarafından çalıştırılan pompanın

küçük dişlileri arasındaki boşluklarda sıkıştırılarak pompa

çıkışından filtreye ve daha sonra sisteme verilir

FİLTRE KÜTÜĞÜ & FİLTRE

•Filtre filtre kütüğü üzerinde bulunur.filtre kütüğü üzerinde

bunun haricinde,yağ sıcaklık göstergesi

sensörü(temperature gauge) ve filtre tıkanması durumunda

yağın filtresiz geçişine izin veren ve soğuk yağın geçişine

izin vermeyen bir thermostatic by-pass valve bulunur.

•Filtre olarak en gelişmiş tip olan atom filtre kullanılır.

ATOM(KOVAN) FİLTRE

ATOM(KOVAN) FİLTRE

Contanın yapışma ihtimaline karşı filtre takılmadan önce

conta üzeri bir miktar yağlanmalıdır.

Filtrenin sökülmesinde zorluk yaşanmaması için el kuvveti

ile sıkılması yeterlidir.

Zaman ömrünün dolması durumunda ya da tıkanması

durumunda,filtre atılır.

OIL COOLER

Yağlama işlemini yerine getiren yağ,oil cooler’da soğutularak

kartere geri döner.

MOTORDA YAĞLAMANIN YAPILDIĞI YÜZEYLER

1. ANA YATAKLAR

MOTORDA YAĞLAMANIN YAPILDIĞI YÜZEYLER

2. KOL YATAKLARI

MOTORDA YAĞLAMANIN YAPILDIĞI YÜZEYLER

3 . KÜLBÜTÖR MEKANİZMASI

YAĞLAMA SİSTEMİ

KULLANILAN YAĞ ÇEŞİTLERİ

Doğal yağlar : kullanımı oldukça azdır.sürtünmeye karşı

dirençli değillerdir.

Mineral esaslı yağlar : Petrol türevli bir yağdır ve

özellikleri, ham petrolün özellikleri ile sınırlıdır.Yüksek

sıcaklıklarda karbon şeklinde kalıntılar meydana getirerek

yağlayıcılık özelliklerini kaybederler.

Sentetik Esaslı Yağlar : petrol esaslı olmayan kimyasal

sentez yöntemleriyle elde edilir.Düşük sürtünme, düşük

sıcaklık, en az aşınma, enerji (yakıt) tasarrufu gibi birçok

üstün özelliklere sahiptir. Çok düşük sıcaklıkta kolay akar,

çok yüksek sıcaklıkta incelmez. Yüksek oksidasyon ve ısıl

mukavemeti sayesinde kullanım ömrünü uzatır.

SORULAR

1) Aşağıdakilerden hangisi kompresyon testine

başlanmadan önce yapılması gerekenlerden değildir?

a) Motor sıcak olmalıdır.

b) Bujilerin hepsi sökülüp yerlerine yalancı bujiler

takılmalıdır.

c) Kaporta açılmalıdır.

d) Magneto switch açık bırakılmalıdır.

2) Kompresyon testi için en az kaç kişi gerekir?

a) 1

b) 2

c) 5

d) 10

3) Kompresyon testinde uygulanan basınçlı havanın basıç

değeri ve pistondan gelen havanın alabileceği minimum

değer nedir?

a) 80psi-79psi

b) 80psi-75psi

c) 80psi-64psi

d) 80psi-60psi

4) Kompresyon testi sırasında yağ ikmal yerinden veya vent

hattı çıkışından hava sesi gelmesi veya kabarcıklar

görülmesi neyi gösterir?

a) Piston segmanlarının ya da silindir gömleğinin kötü

durumda olduğunu

b) Emme subabında kaçak olduğunu

c) Ekzos subabında kaçak olduğunu

d) Silindir gövdesinde çatlak olduğunu

5) Aşağıdakilerden hangisi yağlamanın amaçlarından

değildir?

a) Korozyon direncini arttırmak

b) Sızdırmazlık sağlamak

c) Motoru temizlemek

d) Motorun sıcaklığını arttırmak

6) Aşağıdakilerden hangisi ıslak karter(wet sump) için doğru

değildir?

a) Akrobasi amaçlı uçaklarda kullanılmaz

b) Yağ motorun altındaki karterde tutulur

c) Yağ ayrı bir tankta tutulur

d) Basit bir yapıya sahiptir

7) Islak karterde yakıt borularının karter içerisinden

geçirilmesinin nedeni nedir?

a) Yer tasarrufu sağlamak

b) Yağı soğutmak ve yakıtı ısıtmak

c) En emniyetli yer olduğundan

d) Geçecek başka yer olmadığından

8) Aşağıdakilerden hangisi Islak karterde dışarıya açılan

hatlardan değildir?

a) Drain hattı

b) İkmal hattı

c) Vent hattı

d) Ekzos hattı

9) Yağ filtresinin tıkanması durumunda ne yapılır?

a) Sökülüp temizlenir

b) Plastik tokmakla üzerine vurulur

c) Hiçbir şey yapılmaz

d) Filtre atılır,yenisi takılır

10) Günümüzde pistonlu motorlarda ne tür yağlar kullanılır?

a) Doğal yağlar

b) Mineral yağlar

c) Sentetik yağlar

d) Bitkisel yağlar