Merkezî si̇stemi̇ devreye alma

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİ VEİKLİMLENDİRME

MERKEZÎ SİSTEMİ DEVREYE ALMA

ANKARA 2008

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeliolarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretimprogramlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelikgeliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmekve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındauygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılmasıönerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ-1 .....................................................................................................31.MERKEZİ SİSTEMİN MONTAJ SONRASI KONTROLÜ................................................3

1.1.Elektriksel ve Mekaniksel Kontrol İşlemleri .................................................................31.2. Kontrol Test İşlemlerinde Kullanılan Araç ve Gereçler ...............................................41.3. Gürültü Şiddetinin Ölçülmesi ....................................................................................... 4UYGULAMA FAALİYETLERİ ......................................................................................... 8ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 16

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ...................................................................................................172. MERKEZİ SİSTEME AKIŞKAN ŞARJI İŞLEMLERİ .................................................... 17

2.1. Merkezi Sistemi Vakumlama yapmak ........................................................................172.1.1. Vakum Pompalarını Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar ............................... 182.1.2. Soğutma Sistemini Vakumlama Sebepleri .......................................................... 182.1.3. Vakum Pompası Kullanma Yöntemleri ............................................................... 182.1.4. Vakum ve Şarj İşlemlerinde Kullanılan Diğer Araç ve Gereçler ........................ 192.1.5. Elektronik Vakum Göstergesi..............................................................................192.1.6. Elektronik Terazi .................................................................................................202.1.7. Üçlü Vakum.........................................................................................................202.1.8. Derin vakumlama.................................................................................................22

2.2. Merkezi Sisteme Soğutucu Akışkan Şarjı...................................................................222.2.1. Alçak Taraftan Gaz (Buhar) Şarjı........................................................................222.2.2. Yüksek Taraftan (Sıvı Hattından) Sıvı Şarjı........................................................ 23

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 24ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 28

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ...................................................................................................293. ELEKTRİKSEL VE MEKANİK TESTİ KONTROL İŞLEMLERİ .................................29

3.1. Merkezi Sistemlerde Ölçme ve Kontrolün Önemi...................................................... 293.2. Ölçme ve Kontrol Türleri............................................................................................ 30

3.2.1. Debinin Ölçülmesi ............................................................................................... 303.2.2. Hız Ölçümü..........................................................................................................313.2.3. Pervaneli (Çarklı) Anemometre...........................................................................32

3.3. Ortam Sıcaklığının Ölçülmesi..................................................................................... 333.3.1. Termometre .........................................................................................................33

3.4. Havadaki Nemin Ölçülmesi ........................................................................................ 353.4.1. Hava hızı, nem ve sıcaklık ölçen birleşik cihazlar...............................................363.4.2. Mikromanometre .................................................................................................373.4.3. Termomanometre.................................................................................................38

3.5. Partikül Ölçme Cihazı .................................................................................................403.6. Soğutucu Akışkan Kaçak Dedektörleri.......................................................................403.7. Gaz Analiz, Ölçme ve Kontrol Cihazları ....................................................................42

3.7.1. Gaz analiz cihazının fonksiyonları ......................................................................433.7.2. Gaz Analiz Cihazının Ölçtüğü, Soğutucu Akışkan Türleri .................................43

UYGULAMA FAALİYETLERİ ....................................................................................... 44ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 60

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ...................................................................................................61

İÇİNDEKİLER

ii

4. MERKEZİ SİSTEMİ İŞLETMEYE ALMA, AYAR VE BALANS İŞLEMLERİ ...........614.1. Sistemin İşletmeye Alınması ...................................................................................... 61

4.1.1. İşletmeye Alacak Personelinin Niteliği ............................................................... 614.1.2. Alet, Takım, Ölçü Ve Kontrol Cihazları.............................................................. 62

4.2. İşletmeye Almada İzlenecek Sıra................................................................................624.2.1. Vantilatör Ve Aspiratörlerin İşletmeye Alınması ................................................624.2.2. Isıtıcı Bataryanın İşletmeye Alınması..................................................................634.2.3. Soğutucu Bataryanın İşletmeye Alınması............................................................ 634.2.4. Kule, Kondenser (Yoğuşturucu) Pompalarının İşletmeye Alınması ................... 634.2.5. Su Soğutma Kulesinin İşletmeye Alınması ......................................................... 644.2.6. Su Donanımının İşletmeye Alınması ...................................................................654.2.7. Elektrik Kumanda Panolarının İşletmeye Alınması ............................................654.2.8. Soğutma Grubunun İşletmeye Alınması.............................................................. 65

4.3. Sistemin Çalıştırılması ................................................................................................ 674.3.1. Kış Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması ............................................................. 674.3.2. Yaz Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması ............................................................ 67

4.4. İşletme Sırasındaki Kontroller .................................................................................... 684.4.1. Su Soğutma Kulesi .............................................................................................. 684.4.2. Elektrik Kumanda Panosu ................................................................................... 694.4.3. Soğutma Sistemi ..................................................................................................70

4.5. Merkezî Sistemlerin Komple Test, Ayar ve Balans İşlemleri.....................................714.5.1. Test, Ayar Ve Balans Çalışmalarında Yapılan İşlemler ......................................72

4.6. Hava Sistemi Test, Ayar ve Balansı............................................................................724.6.1. Hava Sistemi Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar ....................................744.6.2. Ekipmanların Ve Sistemin Test, Ayar Ve Balansı ..............................................754.6.3. Rapor bilgileri......................................................................................................76

4.7. Su (Hidrolik) Sistemlerinin Test, Ayar ve Balansı ..................................................... 794.7.1. Su (Hidrolik) Sistemlerinin Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar..............794.7.2. Su Sisteminin Test, Ayar Ve Balansı ..................................................................824.7.3. Rapor Bilgileri .....................................................................................................83

UYGULAMA FAALİYETLERİ ....................................................................................... 84ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 92

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 93CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................94KAYNAKÇA......................................................................................................................... 96

iii

AÇIKLAMALARKOD 522EE0209

ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme

DAL/MESLEK Merkezî İklimlendirme ve Havalandırma Sistemleri

MODÜLÜN ADI Merkezî Sistemi Devreye Alma

MODÜLÜN TANIMIMerkezi sistemi teknik kurallara uygun şekilde devreyealmak, kontrolünü yapmak için hazırlanmış olan öğrenmemateryalidir.

SÜRE 40/24

ÖN KOŞULCihaz Seçimi, Merkezî İklimlendirmeElemanlarınınMontajı, modüllerini almış olmak.

YETERLİK Merkezî sistemi devreye almak.

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçGerekli ortam sağlandığında merkezî sistemi devreye almaişlemlerini standartlara ve tekniğine uygunyapabileceksiniz.Amaçlar1. Sistemi montaj sonrası kontrol edebileceksiniz.2. Soğutucu akışkan dolumu yapabileceksiniz.3. Elektriksel ve mekanik testlerini yapabileceksiniz.4. İşletmeye alma işlemini yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

OrtamSınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, İnternetortamı, ev vb.SınıfTelevizyon, sınıf kitaplığı, VCD, DVD, tepegöz,projeksiyon, bilgisayar ve donanımları, İnternet bağlantısı,öğrenme materyalleriAtölyeMerkezî klima (iklimlendirme) santrali, merkezî klimaeğitim seti, elektriksel ölçme aygıtları, pens, ampermetre,multimetre, anemometre, higrometre, termometre, elaletleri (lokma takımları, pense, tornavida, ikiağızlı anahtartakımları, cırcır anahtar vb.), vakum ve şarj aparatları, gazkaçak dedektörü.

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modül içinde, her öğrenme faaliyetinin sonunda yeralan sorulara vereceğiniz cevaplarınızla kendi öğrenmebaşarınızı kendiniz değerlendireceksiniz.

Modül sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri vetavırları ölçmek amacıyla öğretmen tarafındanhazırlanacak ölçme araçlarıyla değerlendirileceksiniz.

AÇIKLAMALAR

iv

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

İleri toplumlar, kalkınmanın gerektirdiği şekilde üretmekte ve teknolojiyi bilimselanlamda kullanmaktadır. Artık gelişmiş ülke olmanın temeli kriteri, eğitime yeterince önemvermekten geçmektedir.

Teknik eğitimin kitap gereksinimini karşılamak amacıyla MEGEP kapsamındahazırlanan eserlerden biri olan bu modül, günümüz bilim ve teknolojisine uygun şekildehazırlanmıştır.

HVAC (Isıtma, Havalandırma, Soğutma Ve İklimlendirme) sistemleri özellikleülkemizde son yıllarda büyük atılım göstermiştir. Merkezi iklimlendirme sistemleri diğer birçok sistemi de bünyesinde taşıdığı için ayrı bir öneme sahiptir.

Merkezî sistemi devreye alma ; Merkezî iklimlendirme santrallerinin plan, proje veyapım evreleri sonunda yer alan, ölçme, ayar, test, kontrol ve işletme kurallarını içine alanbir modüldür.

Temel niteliğinde olan bu konu ve faaliyetleri istekle öğrenmeniz size soğutmateknisyeni olma yönünde katkılar sağlayacaktır.

Başarılar...

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin montaj sonrası kontrolünü tekniğineve standardına uygun yapabileceksiniz.

Merkezî sistemlerde yapılması gereken çalıştırma öncesi kontrol işlemleri ileilgili bir araştırma yapınız.

Klima santrallerinin devreye alınmasında kullanılan elektriksel ölçme, ayar vetest cihazları ile ilgili araştırma yapınız.

Ev tipi soğutucularda yapılan elektriksel cihazların ölçme, ayar ve test cihazlarıile klima santrallerinde yapılan işlem ve cihazları karşılaştırınız. Benzerlik vefarklar ile ilgili bir rapor hazırlayınız.

İnternet ortamında üretim ve servis hizmeti veren kuruluşları araştırınız. Bukonuda öğretmeninizden yardım alınız. Bunların teknik özellikleri vekullanımları ilgili bir rapor hazırlayıp sınıfta sunumunuzu yapınız.

1.MERKEZİ SİSTEMİN MONTAJ SONRASIKONTROLÜ

1.1.Elektriksel ve Mekaniksel Kontrol İşlemleri

Elektrik motoru ve kompresörlerde akım, gerilim ve direnç kontrolleri .Elektriksel yardımcı devre elemanların genel kontrol ve testlerinin yapılması .Elektrik panolarının kontrolü, test edilmesi ve ayarlanması .Sistemdeki motor ve fanların genel kontrol ve testlerinin yapılması .Mekanik aksamdaki titreşim, ses kontrolü ve testi .Merkezi sistemin genel temizlik kontrolü


ARAŞTIRMA

AMAÇ

4

1.2. Kontrol Test İşlemlerinde Kullanılan Araç ve Gereçler

Resim 1.1: Pens ampermetre ve analog avometre (multimetre)

1.3. Gürültü Şiddetinin Ölçülmesi

Resim 1.2: Desibelmetre çeşitleri (ses ve gürültü ölçer)

Ses şiddeti, boş ortamlarda birden çok çalışma bölgelerine ayrı oturma ve çalışmayerlerinde baş yüksekliğinde ölçülmelidir. Ses ve gürültü ölçümleri desibelmetre denencihazlarla yapılmaktadır.

Ölçü noktalarının yer ve sayısı ölçme yerleri başlığında belirtildiği gibidir. Herdurumda oturma ve çalışma yerlerinde ses şiddetleri, doğrudan doğruya ağızların yakınındanve karşılıklı duvarlardan ölçülmelidir. Ses ölçülmesinde kalibre edilmiş (öncedenayarlanmış) ölçme cihazları kullanılmalıdır. Yüksek akustik taleplerde frekansa bağlı olarakses seviyesinin istenen değerlerde olması şarttır. Bir havalandırma ve iklimlendirme tesisindeoluşan ses şiddeti ve gürültü seviyesi, gerektiğinde akşam ve geceleyin olabildiği kadar veyadaha az rahatsız edici olmalıdır.

5

Resim 1.3: Elektrik panolarının kontrolü

Resim 1.4: Gevşek bağlantı ve vidaların sıkılması

Resim 1.5: Bağlantı kablolarının genel kontrolü, hatalı olanlarının düzeltilmesi

6

Resim 1.6: Kontaktör, termik ve timer gibi otomatik kontrol elemanların ayarlarının yapılması

1.Üst muhafaza sacı 4.DC 24 V besleme devresi2.Devre kesici 5.PLC kontrol3.Fan devir hızı anahtarı 6. By-pass Kontaktör

Resim 1.7: Elektrik panosu

Resim 1.8: Soğutucu akışkan kaçak kontrol panelleri ve alarm düzenekleri

7

Resim 1.9 : Vana servomotorları Resim 1.10 : Damper servomotorları

1 2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12

1.Kanal tipi CO2 hissedici 6.Pitot tipi akış ölçer 10.Refraktometre2.Oda tipi CO2 hissedici 7.Damper termostatı (yağ analiz cihazı)

3.Hava fark basınç sensörü 8.Düşük su sıcaklığı kontrolü 11.Hız ve basınç ölçer

4.Su fark basınç sensörü (donma termostatı) 12.Hız ve basınç ölçer5.Akış anahtarı (flow switch) 9.Debi ölçer

Resim 1.11 : Merkezî sistemlerde kullanılan diğer ölçme ve kontrol cihazları

8

UYGULAMA FAALİYETLERİ

UYGULAMA FAALİYETİ-1.1

Mekanik Aksam (Kasnak, Mil, Rulman) Kontrolünü Yapmak

İşlem Basamakları Öneriler

Aşağıda listesi verilen malzemeleriev, iş, okul ve piyasadan teminediniz.

a)Anemometreb)Klima santrali (menfez, difüzör vb.hava ağızları)

Önlüğünüzü giyiniz. İş güvenliği ile uyarılara dikkat ediniz.

Fan motor yatağını inceleyiniz.

Yatak, rulman ve mili inceleyiniz.


9

Yatak sabitleme somunları tamolarak sıkılıp sıkılmadığını kontrolediniz.

Motor milinin dönüş yönünükontrol ediniz.

Kılavuz ray cıvatalarını sıkarak yada gevşeterek ayarlayınız.

Fan kasnağı altında ayar kolu olanları bukolu sıkarak ya da gevşeterek kayış ayarıyapınız.

Motor ve fan kasnağı dış yüzeyinemastar koyarak dengeleyiniz.

Fan kayışlarını kontrol ediniz.

10

Soğutma kulesi soğuk su girişindekişamandırayı kontrol ediniz.

Elektronik su seviye cihazınıkontrol ediniz.

Motor gresörlüklerinin takılacağıbağlantı ağızlarını kontrol ediniz

Gresörlük ile motor arasındaki bağlantılarıinceleyiniz.

Gresörlükleri yerlerine takınız.

Gresörlüklerin belirli sürelerde kontrolünüyapınız gerektiğinde içine özel gres yağıdoldurunuz.

11

Kontrol Listesi-1.1

DEĞERLENDİRMEDeğerlendirme Ölçütleri

Evet Hayır1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?2. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi?3. Motorun yatak, rulman ve milini kontrol ettiniz mi?4. Motor milinin dönüş yönünü kontrol ettiniz mi?5. Şamandıraların mekanik kısımlarını incelediniz mi?6. Motor yatak gresörlüklerini kontrol ettiniz mi?7. Gresörlükleri içinde yağ olup olmadığını incelediniz mi?

DEĞERLENDİRME :

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR cevaplarınız var isebu cevaplarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetinegeçiniz.

12


TGV Analizi, Ayarı ve Distribütör Kontrolü

İşlem Basamakları Öneriler Aşağıdaki araçları ev, iş, okul

ve piyasadan temin ediniz.a)Klima santralib)TGV, distribütörc)İki ağızlı anahtar, kurbağacıkç)Tornavida


TGV bağlantılarında gevşeklikvar ve bu kaçak aramasonucunda ortaya çıkmışsabunu iki anahtar yardımıylakontra bir şekilde ve dikkatlibiçimde sıkınız.

TGV’yi inceleyiniz. Uygunölçüde takılıp takılmadığını,tekniğine uygun şekilde monteedilip edilmediğini kontrolediniz.

TGV üzerindeki renk ve harfkodları ile sistemde bulunansoğutucu akışkanın uyumluolup olmadığını kontrol ediniz.

TGV üzerindeki renk ve harf kodları, anlamlarıR 11 : Mavi (H) R 401a : Mercan (X)R 12 : Sarı (F) R 134a : Mavi (J)R 13 : Mavi (E) R 402a : Kum (L)R 13b1 : Mavi (T) R 404a : Turuncu (S)R 22 : Yeşil (V) R 500 : Turuncu (D)R 23 : Mavi (G) R 502 : Erguvan (R)R 114 : Mavi (B) R 503 : Mavi (W)R 124 : Yeşil (Q) R 717 : Beyaz

13

TGV’yi ayarlayınız.

Önemli : TGV ayar vidası saatyönünde döndürüldüğünde kısma,saatin ters yönü ise açmadır. Yanivana, musluk gibi çalışır. Eğerbasınç artırılmak istenirse ayarvidası saatin ters yönü, basınçdüşürülmek istenirse saat yönündedöndürülmelidir.

Ayar vidasını uygun tornavidaya da alyan anahtar ileçeviriniz. Bir defasındaayarlama yaparken ¼ yaniçeyrek turdan fazlaçevirmeyiniz.

Dikkat: Ayar vidasındaki 1 turyani 360˚ lik bir dönme Tip T/TE2RangeN model TGV’lerde4˚C’lik bir değişime nedenolacaktır.

Tip TES-55 Range N modelolan TGV’ler için ayar dahadeğişiktir.

1 tur yani 360˚ lik bir dönme 0,5˚C gibibirdeğişime neden olacaktır.Onun için ayarlamayaı bu esaslaragöre yapınız.

TGV bulbının evaporatördönüş borusuna doğru monteedildiğinden emin olunuz.

Yanlış Doğru

14

Dikkat : TGV bulbunun doğrumontajı verimli bir soğutma eldeetmek bakımından çok önemlidir.

TGV ve distribütör ölçülerinikatalog değerleriylekarşılaştırınız. Distribütörbağlantı borularını kontrolediniz. Hatalı montaj, ezik,bükük olup olmadıklarınıinceleyiniz.

Evaporatör serpantinini kontrolediniz. Montaj sırasındayüzeyinde inşaat artığı olupolmadığını inceleyiniz.Gerektiğinde bu artıklarıtemizleyiniz.

Önemli : Evaporatör yüzeyinintemizliği çok önemlidir.Gerektiğinde temizliğini yaparakişletmeye alma öncesi evaporatörühazırlayınız.

15

Kontrol Listesi-1.2


Evet Hayır1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?2. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi?3. TGV analizini yaptınız mı ? Kullanılan TGV ile soğutucu

akışkan uyumlu mu?4. TGV ayarını tekniğine uygun şekilde yaptınız mı?5. Distribütörü kontrol ettiniz mi?6. Evaporatör serpantinini kontrol ettiniz mi?7. Evaporatör serpantinini gerektiğinde temizlediniz mi?

DEĞERLENDİRME


16

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1. Ses ve titreşim ölçmeye yarayan araçlara ne ad verilir?

A)Termometre B)Desibelmetre C)Higrometre D)Manometre

2. Motor yataklarını (mil, kovan, rulman) otomatik olarak yağlayan elemanaşağıdakilerden hangisidir?

A) Gresörlük B)Distribütör C)Kavrama D)Menfez

3. TGV’den sonra bağlanan ve soğutucu akışkanın evaporatöre eşit şekilde dağıtımınıyapan eleman aşağıdakilerden hangisidir?

A)Burç B)Distribütör C)Damper motoru D)Distribütör

4. TGV ayarında (Tip T/TE2 RangeN modellerde) 1 tur (devir) kaç ˚C lik bir değişimeyol açar?

A) 1 B)2 C)3 D)4

5. Volt, amper ve ohm gibi elektriksel büyüklükleri ölçmeye yarayan cihazlara ne adverilir?

A)Manometre B)Avometre C)Higrometre D)Termometre


17


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin vakum ve şarj işlemlerini tekniğineve standardına uygun yapabileceksiniz.

Üniversite kampus alanı içinde bulunan klima santralini inceleyiniz. Klimasantrali içinde bulunan, soğutma, ısıtma ve havalandırma cihazları hakkında birrapor hazırlayıp sınıf ortamında sunumunuzu yapınız.

Soğutma ve klima sektöründe çalışanlardan, İnternet ortamında ilgili websitelerinden özellikle klima santrali üretici ve montaj işlemleri yapan kuruluşlarıaraştırınız. Bu bilgileri rapor hâlinde hazırlayınız.

Klima santrallerinde uygulanan vakum ve şarj işlemlerini araştırınız. Sonuçlarırapor hâlinde hazırlayıp sınıf içinde sunumuzu yapınız.

2. MERKEZİ SİSTEME AKIŞKAN ŞARJIİŞLEMLERİ

2.1. Merkezi Sistemi Vakumlama yapmak

Vakum: Atmosfer basıncının (15.7 psi) altındaki basınçlar, 0 ile 30” skalalıinch cıva sütunu ile gösterilir.

Vakumlama: Soğutma sisteminden hava ve nemin uzaklaştırılması. Mikron: Milimetre cıva sütununun binde biri olan basınç birimi. Tek Kademeli Pompa: Basmayı direkt olarak atmosfere yapan ve sütunu 1000

mikron aşağı çekebilen pompa. İki Kademeli Pompa: Basmayı bir ikinci vakuma yapan ve cıva sütununu 0.1

mikron seviyesine indirebilen pompa. (Not:İki kademeli pompalarda, vakumyaklaşık olarak 1000 mikrona ulaştığında gaz dengelemesi açılmalıdır. Bunemin pompa yağında toplanmasını önler.

Cıvalı Manometre: Bir U şeklinde cam tüp ve cıvadan oluşan basınç ölçümcihazı.

Yoğunlaşmayan Gazlar: Soğutucu sisteminde azot ve oksijen gibi gazformunda kalan maddeler. Dikkat : Soğutma sistemini basınçlandırmak için aslaoksijen kullanmayınız.

Vakum Pompası Yağı: Vakum pompaları için imal edilen köpüklenmeyen,katkısız yağ.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

18

Alçak Vakum: Tek kademeli pompa ile yapılabilen, 2000 mikron veya dahafazla olan vakum.

Yüksek (derin) Vakum: İki kademeli pompa gerektiren 2000-0.1 mikron arasıvakum.

Mutlak Basınç: Gösterge basıncı ile atmosfer basıncının (15.7 psi) toplamıolan basınç.

2.1.1. Vakum Pompalarını Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar

Vakum pompasının kendi kendine vakum oluşturup oluşturmadığını gözle kontrolediniz. Bu işlem bazen pompa emişi tamamen kapatılarak yapılabilir.

Her derin vakumlama işleminden sonra yağı değiştiriniz. Pompayı temiz tutun ve giriş ve çıkış deliklerini kapalı tutunuz. Soğutucu akışkanı vakum pompası içinden boşaltmayınız. Vakum pompasını düşük yağ seviyesi ile çalıştırmayınız.

Resim 2.1: Vakum pompası çeşitleri

2.1.2. Soğutma Sistemini Vakumlama Sebepleri

Yoğunlaşmayan gazları sistemden uzaklaştırmak, Yağ içine girmiş soğutucu akışkanı uzaklaştırmak, Nemi sistemden uzaklaştırmakdır

2.1.3. Vakum Pompası Kullanma Yöntemleri

Sistemin boşaltılması için mutlaka uygun özellikte vakum pompası kullanılmalıdır.Sistemin nem almaması ve ileride tamiri mümkün olmayan sonuçlar doğurmaması içinkesinlikle süpürme (purjing) yapılmalıdır.

Gaz ve likit hattındaki valflerin servis portuna manifoldu bağlayınız.

19

Manifoldun orta ucunu vakum pompasına bağlayınız. Vanaları açın ve pompayı çalıştırınız. Sistemi 760 mmHg seviyesine kadar vakumlayınız. Manifoldun vanalarını kapatın. Şarj hortumunu çıkarın ve pompayı durdurunuz.

2.1.4. Vakum ve Şarj İşlemlerinde Kullanılan Diğer Araç ve Gereçler

Vakum ve şarj istasyonları Manifold (birleşik manometre grubu) Vakum ve şarj adaptörleri Manometre ve hortumlar . Şarjlı elektronik terazi Soğutucu akışkan tüpü Geri kazanım cihazı Elektronik vakum göstergesi İğneli valf, dalma valf vb

Resim 2.2 : Manifold Resim 2.3: Elektronik vakum Resim 2.4 : Elektronik terazi(birleşik manometre) göstergesi

2.1.5. Elektronik Vakum Göstergesi

29” cıva değerinin altına kadar hassastır. 50 mikrona kadar hassas okuma olanağı verir. Derin vakum pompası ile kullanılır. Bütün kullanıldığı değerler için yeterli ve kesin sonuç verir. Ancak basınçlı

soğutucu akışkanın vakum sensörüne girmesine izin verilmemelidir. Bu, cihazazarar verebilir.

Sistemdeki tüm basınç ölçümleri basınç manometresi ile yapılmalı, sistemdekullanılan gaz cinsine göre uygun manometre kullanılmalıdır. Özellikle R 22 li sistemlerdekullanılan hortum ve manometre, yağ şarjı da yapıldığı düşünülürse 407 ya da 410 ile çalışansistemlerde asla kullanılmamalıdır.

20

Resim 2.5: Elektronik terazi ile şarj yapmak

2.1.6. Elektronik Terazi

Sisteme ilâve gaz şarjı yapılacaksa ya da sistemde hiç gaz yoksa mutlaka borumesafesi hesaplanarak ve gaz terazisi ile tartılarak verilmelidir. Gaz şarjı yaparken terazimutlaka düzgün bir zemin üzerinde olmalıdır.

2.1.7. Üçlü Vakum

Şarj manifoldunu sisteme şekildeki gibi bağlayınız. Soğutma sistemindeki servis valfini açınız. Gösterge 5 inch’e düştüğünde şarj manifoldunun emme tarafındaki vanayı

açınız. Pompayı vakum 29 inch cıva değerine ininceye dek çalıştırınız. Manifolddaki vanayı kapatıp pompayı durdurun ve yüksek taraf vanasını

açarak sisteme 5-10 psig gaz veriniz. Soğutma sistemindeki kompresörü çalıştırıp gazın sistemde dolaşmasını

sağlayınız. Yukarıdaki işlemleri iki defa daha tekrarlayın. Böylece sistem soğutucu akışkan

şarjına hazır hâle gelecektir.

21

Şekil 2.1: Üçlü vakum bağlantısı

Şekil 2.2 : Derin vakum bağlantısı

22

2.1.8. Derin vakumlama

Şarj manifoldunu sisteme şekildeki gibi bağlayınız. Soğutma sistemindeki servis valfini açınız. Şarj manifoldunun emme tarafındaki vanayı açınız. Pompayı vakum 30 inch veya 500 mikrona ininceye dek çalıştırınız. Bu basınca ulaşıldığında yaklaşık 20 dakika daha çalıştırınız. Manifolddaki vanayı kapatıp pompayı durdurunuz. Emme tarafında herhangi bir basınç artışı olup olmadığını kontrol edin. Eğer

artış olursa kaçak olasılığı mevcuttur.

2.2. Merkezi Sisteme Soğutucu Akışkan Şarjı

2.2.1. Alçak Taraftan Gaz (Buhar) Şarjı

2.2.1.1. Özellikleri

Şarj edilmiş bir sisteme en kolay gaz ilâvesi yöntemidir. Kompresörün emiş tarafına sıvı soğutucu akışkan yürümesi olmaz.

2.2.1.2. Sakıncaları

Büyük miktarlarda gaz ilâvesi çok yavaş olur. Silindirden büyük miktarda gazalındığında silindir basıncı, sistem basıncının altına düşer ve soğutucu geçişidurur.

Yüksek silindir basıncı kompresör yağını süpürür.

Şekil 2.3: Alçak taraftan gaz (buhar) şarjının yapılması

23

2.2.2. Yüksek Taraftan (Sıvı Hattından) Sıvı Şarjı

2.2.2.1.Üstünlükleri

a. Hızlı olması b. Fazla miktar soğutucu akışkanın çabuk şekilde şarjı

2.2.2.2.Sakıncaları

Sistem durdurulmalıdır. Eğer sistemde sıvı deposu üzerinde servis valfi varsasistemi durdurmaya gerek olmayabilir.

İlâve şarj kolayca yapılır.

Şekil 2.4: Sıvı hattından sıvı (likit) şarjı yapılması

Şekil 2.5: Basma hattından gaz (buhar) şarjı yapılması

24

UYGULAMA FAALİYETİ

Klima Santralinde Vakum ve Şarj İşlemleri Yapmak


Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş,okul ve piyasadan temin ediniz.

a)Klima santralib)Bakır boru, zımpara,c)Azot tüpüç)Oksi-gaz kaynak takımlarıd)Kaynak teli ve kaynak pastasıe)Vakum ve şarj aletlerif)Körleme aparatıg)Cırcır anahtar, havşa ve muf takımları


Boru kaynağı yapmadan önce mutlakaazot tüpünden alınacak bir hat ile çokdüşük basınç altında kaynak yapılacakbölgeye bağlantı yapınız.

Not : Ek yerleri kirli ise mutlaka zımpara iletemizleyiniz. Kaynak yaparken boru içindenmutlaka düşük basınç altında azot gazıgeçirilmelidir

Yukarıdaki boru içinin temizliği,yapılan kaynağın, azotlayapılmasındandır.

Burada boru içi ise oldukça kirlidir. Buboru içinden azot geçirilmeden yapılankaynaktır ve kötü bir örnektir.

Klima santralindeki kompresörünüzerindeki servis valfine, vakum ve şarjmanifoldunun hortumunu bağlayınız.

Önemli : Cırcır anahtar ile kompresör servisvalfini açınız.

Vakum pompasını bağlayınız ve üçlüvakum tekniğini uygulayınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

25

Soğutucu akışkan tüpünü manifoldabağlayıp şarj işlemine başlayınız.

Dikkat : Şarj sırasında soğutucu akışkantüpünü yavaş yavaş açınız. Anî basınç çoktehlikelidir, dikkat ediniz.

Şarj sırasında manometrelerdeki değişimiizleyiniz.

Gerektiğinde sağ yanda görülenelektronik teraziyi kullanarak ya da şarjistasyonları ile şarj işlemini yapınız.

Havasız bir ortamda şarj işlemiyapıyorsanız yanda görülen özel filtrelimaskeyi kullanınız.

Sağ yanda hatalı körlenmiş bir boruservis ucu ile hatalı kaynak örneklerigörülmektedir. Alt ve üst kısımlarılehimle takviye edilmemiş. Yanında isekaynak süresi uzamış ve oksitlenmişkaynak örneği vardır.

Yanlış körleme Hatalı kaynak

26

Evaporatördeki soğutucu akışınıizleyiniz.

Dikkat : Kompresörün çalışmasındakizorlanma, basma hattının aşırı ısınması,emiş hattının kompresör üstüne kadarkarlanması ve kompresörün gürültülüçalışması aşırı ; şarj ile ilgili olabilir. Obakımdan yeteri kadar şarj yapılmalıdır.Kompresörün çektiği akım belirlenenkriterler dışına çıkmamalıdır.

Soğutma verimi iyi ve basınçlar normalise servis ağzını körleyiniz ve kaynatınız.

Not: Klima santrali içinde, pense, metre,Tornavida, vida vb. araç, gereç kontrolüyapınız. Klima içi ve çevresini işlemlerbitince temizleyiniz.

27

Kontrol Listesi


Evet Hayır1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?2. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi?3. Vakum öncesi yapılan kaynaklarda azot kullandınız mı?4. Üçlü vakum için manifold ve vakum pompasının

bağlantılarını yaptınız mı?5. Kompresör servis valfini cırcır anahtar kullanarak açtınız

mı?6. Vakuma başladınız mı?7. Vakum sırasında manometrelerdeki değişimleri izlediniz mi?8. Üçlü vakum için devreye az bir miktar soğutucu akışkan

verip devreyi yeniden vakumladınız mı?9. Aynı işlemi üç kere yaptınız mı?10. Vakumu bitirdiniz mi?11. Şarj işlemini yaptınız mı?12. Kompresörü çalıştırdınız mı?13. Soğutucu akışkanın devreye dağılımını izlediniz mi?14. Şarjı bitirdiniz mi?15. Servis ucunu körlediniz mi?

DEĞERLENDİRME


28


1. Kapalı bir mekândaki hava şartlarının (sıcaklık, nem, taze hava, koku, iç hava kalitesivb.) istenen değerde sağlanmasına ne denir?

A)Klima B)Isıtma C)Soğutma D)Nemlendirme

2. Kullanıldığı ortamı otomatik kontrol yardımıyla istenilen nem ve sıcaklıkta tutupklimatize eden (iklimlendiren) cihazlara ne ad verilir?

A)Kazan dairesi B)Elektrik santrali C)Klima santrali D)Termik santral

3. 3.Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanım amaçları içine girer?

A)Hava temizleme, havalandırma B)Hava ısıtma ve soğutmaC)Ortamı nemlendirmede D)Hepsi

4. Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanıldığı yerler içindedir?

A)Tekstil tesislerinde B)Ofis binalarında, spor tesislerindeC)Hepsi D)Kimya tesislerinde

5. Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanıldığı yerler içindedir?

A)Fabrika ve atölyelerde B)İlaç tesislerinde ve hastanelerdeC)Otellerde D)Hepsi

6. Ameliyathane, yoğun bakım, ayılma, erken doğum vb. hacimlere ait beslemehavasının, istenen koşullara uygun olarak gelmesi için, hangi filtreler kullanılmalıdır?

A)Kaba ve ince filtre B)Yağlı ve hepa filtre C)Elektrostatik fitre D)Hepsi

7. Klima boru kaynakları sırasında, kurum ve zaman zaman tıkanma olmaması için boruiçerisinden düşük basınçta geçirilmesi gereken gaza ne ad verilir?

A)Amonyak B)Azot C)Propan D)Bütan

8. Soğutma sisteminden hava ve nemin uzaklaştırılması işlemine ne ad verilir?

A)Şarj B)Basınçlandırma C)Nemlendirme D)Vakum

9. İki kademeli pompa gerektiren 2000-0.1 mikron arası vakuma ne ad verilir?

A)Alçak vakum B)Üçlü vakum C)Derin vakum D)Yüzeysel vakum

10. Aşağıdakilerden hangisi soğutma sistemini vakumlama sebepleri içine girer?

A)Yoğunlaşmayan gazları sistemden uzaklaştırmak içinB)Yağ içine girmiş soğutucu akışkanı uzaklaştırmak içinC)Nemi sistemden uzaklaştırmak içinD)Hepsi


29


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin elektriksel ve mekanik kontrolişlemlerini tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz.

Merkezi iklimlendirme sistemlerinde uygulanan ölçme ve kontrol işlemleriyleilgili bir araştırma yapınız. Hazırladığınız dokümanı sınıf ortamındaarkadaşlarınız ile tartışınız.

Ölçme ve kontrol işlemlerinde kullanılan araç ve gereçleri, servis ve satışyerlerinden araştırınız. Kullanım alanlarını listeleyiniz. Sınıfta sunumunuzuyapınız.

İnternet ortamında ölçme ve kontrol işlemlerinde kullanılan araç ve gereçlerinteknik özelliklerini araştırınız. Rapor hazırlayıp sınıfta sunumunuzu yapınız.

3. ELEKTRİKSEL VE MEKANİK TESTİKONTROL İŞLEMLERİ

3.1. Merkezi Sistemlerde Ölçme ve Kontrolün Önemi

Merkezi iklimlendirme sistemlerinde filtre, vantilatör, hava ısıtıcısı, hava soğutucusu,nemlendirici vb. en önemli tesis elemanlarının projesine uygun olarak yerleştirilipyerleştirilmediğine, bu yerleştirme şekliyle tesisin amacının gerçekleştirilipgerçekleştirilemeyeceğine, tesisin etkinliğine bakılmalıdır. Kontrollerde, kirlenme olasılığıbulunan, hava filtresi, hava kanalları vb. tesis elemanlarına gerektiğinde kolayca el atılıpatılamayacağına, kolayca temizleme olanağı bulunup bulunmadığına dikkat edilmelidir.

Kontrol ve ayar tesisatı vb. tüm tesis elemanlarının kusursuz çalışmalarının veetkinliklerinin belirlenmesi için, tesis aşama aşama çalıştırılarak özenli bir işletmekontrolünden geçirilmelidir. Bu kontrol işletmede çeşitli ölçüm ve analizler yapılır. Gazanalizi yapılarak ortam havasının temizliği kontrol edilmelidir. Ortamların çeşitlinoktalarında yapılacak ölçmelerle hava akış hızı ve sıcaklıkları, proje değerine göre kontroledilmelidir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

30

3.2. Ölçme ve Kontrol Türleri

Debi, basınç, hız ve kontrolü Sıcaklık ve nem kontrolü Partikül değeri ölçme Soğutucu akışkan kaçak ve analiz kontrolü

3.2.1. Debinin Ölçülmesi

Ölçmeler, tesis işletmeye alındığında ve çalışmasında kararlı duruma eriştiğinde vetam yük altında sağlıklı sonuç veren şartlar altında yapılmalıdır. Kararlı durumdaki güçölçmeleri yapılamadığında, tesis kabul işleminden önce en az bir mevsim boyuncaçalıştırılmalıdır. Bu suretle havalandırılan ve iklimlendirilen ortamların duvar tavan vedöşeme gibi yapı elemanlarının kararlı durumu oluşturulacak şekilde ısıtılmalarısağlanmalıdır.

Güçlerin türü ve büyüklüklerine, gerektiğinde yaz ve kışın güç ölçmeleri yapılmalıdır.Garanti edilmesi istenen şartlarda, ölçüm yapılmaması durumunda, ölçü değerlerine uygunçevirme işlemleriyle de kontrol yapılmalıdır.

Merkezî iklimlendirme tesislerinde çoğunlukla hava debisinin ölçülmesiyle yetinilir.Bir santralde birden çok ortama hava sağlandığında, her bir ortama düşen hava miktarları,hava nemliliği projesine göre ölçülerek kontrol edilmelidir. İşin teknik kabul şartnamelerindeöngörülmüşse ; hava akış hızları, kata değeri ve gürültü şiddetleri ayrıca ölçülmelidir. Ayrıcaısıtma ve soğutma devrelerindeki ısıtıcı ve soğutucuların güçleri tam olarak ölçülmelidir.

3.2.1.1. Hava Debisinin Ölçümü

Hava debisinin doğru ve kolayca ölçülebilmesi için projelendirmede ve tesiselemanlarının yerleştirilmesinde, ölçme yöntemleri, ölçmede kullanılacak ölçü cihazı, ölçmedonanımları vb. tespit edilerek gerekli önlemler alınmış ve hazırlıklar yapılmış olmalıdır.

Hava debisi, kanalda, klima ve havalandırma santralinde veya hava ağızlarındaölçülmelidir. Kanallarda yapılacak ölçme basitliği, doğru sonuç vermesi nedeniyle diğeryerlere göre tercih edilmelidir.

Kanallarda hava debisi ölçülmesinin, projelendirmede ve yerleştirmedeyapılamadığında, hava hazırlama santrali içinde, örneğin ; hava hazırlama hücresi kesitindeyapılıp yapılamayacağı denenmelidir.

Hava ağızlarında ölçü yapılması, çoğunlukla yanlış sonuç verdiğinden, emmeağızlarında ölçme yapılması doğru değildir. Projelendirmede ve yerleştirmede beslemeağızları, basit geometrik biçimlerde seçilmek şartıyla doğru sonuç vermesi bakımından dahauygundur.

31

Kat yüksekliği büyük olan (4 – 5 metre gibi) ortamların tavanlarına yerleştirilen büyükaçıklıklar, delikli tavan, aydınlatma donatısıyla birlikte oluşturulan özel biçimli beslemeağızları, doğru sonuç alınamadığından ölçme yapılmasına uygun değildir.

Vantilatörün ön ve arkasında statik basıncın doğrulukla ölçülebildiği ve seçilen devrisayısında deney araştırmalarına ilişkin kısma eğrileri belirlenebildiğinde, hava debisivantilatör özelliğini belirtilen eğrilerden de çıkartılabilir. Eğri, toplam basıncı içermediğindeilk olarak statik basıncın ölçü kesitindeki özelliğini belirten eğri bulunmalı ve sonra daçizilmelidir.

3.2.2. Hız Ölçümü

Hız ölçümünün doğru ve gerçek hız doğrultusunda yapılması gerektiğinden, havaağızlarında hız ölçmesi yapılması çok zordur. Huzme daralması sonucu çoğunlukla toplambir kesit içinde hız ölçümünde daha yüksek bir hız değeri bulunur. Bu tür ölçmede sapmayaklaşık olarak % 30’ a kadar çıkabilir.

Emme ağızlarında ölçme yapılmak istendiğinde, ölçme ; menfez açıklığından uygunbir noktadan yapılmalıdır. Böylece düşük hızlı büyük kesitte daha doğru bir sonucunoluşturulması sağlanmış olur. Besleme ağzının arkasında huzme genişler. Ağzın çevresindekiçevre havasıyla karışır. Huzme ekseni boyunca belirli boya kadar (örneğin ; D çaplı daire, birhuzmede yaklaşık 6 D uzunluğunda) düzgün bir çekirdek hızı oluşur. Serbest kesitte orantılıbir küçüklükte bölünmüş ağızlarda, birim (münferit) açıklıklarda nokta biçimi ölçmeyapılmalıdır. Burada ölçme cihazı, münferit huzme akım kesitine göre küçük olmakzorundadır. Bulunan hava hızı serbest kesitle çarpılarak hava debisi hesaplanmalıdır. Serbestkesitin toplam kesite oranı ele alınarak ortalama hız ve toplam kesit incelenmelidir. Beslemeağızlarında huzmenin yayılması veya huzmenin sapması nedeniyle ölçme akımın doğrultusudoğru bir şekilde belirlenmelidir.

Hava ağızlarında hava debisi, ağız düz bir boru parçasına dönüştürülerek ve hava hızıkanallarda ölçülerek hesaplanabilir veya bir ağız,ölçmeye elverişli bir biçime getirilerekölçme yapılmalıdır. Bu durumda ya ağızdaki ortalama hız ile hava akımı arasındaki ilişki yada küçük basınçlarda uygulanmaz. Hava akımı ile ağzın her iki tarafındaki basınç farklarıbilinmelidir.

3.2.2.1. İklimlendirme ve Hava Santralinin Bir Kesiti İçinde Hava HızınınÖlçülmesi

Klima ve hava santrallerinin bir kesiti içinde hava akış hızının ölçülmesi içingözleyicinin akış kesiti içindeki ölçü aletinden yeterli uzaklıkta yerleştirilebilmesi içinçoğunlukla büyük kesit gereklidir. Ancak böyle yeterli büyüklükteki kesit ise ısıtıcı,soğutucu, filtre bölümlerinde bulunabilir. Homojen olmayan sıcaklık dağılımında kolaycabüyük hatalar yapılabildiğinden, akış doğrultusunda da ölçme yapılması zorunlu olduğundan,ölçme yapılırken ısıtıcı ve soğutucu çalıştırılmamalıdır.

32

Ölçme kesitinin bölünmesi ve ölçme cihazlarının yerleştirilmesi için, hava hızıyaklaşık 2 – 3 m/dakika olan büyük kanal kesitlerinde uyulan kurallar burası için degeçerlidir.

3.2.2.2. Hava Hızının Ölçülmesi İçin Kullanılan Ölçü Aletleri

Yüksek hava akış hızlarında çoğunlukla prandatl boru, 3 m/sn, nin altındki hızlardabaşka ölçme aletleri, örneğin ; çarklı anemometre, infrared takometre, yığılma klapelianemometre veya kızdırma telli anemometre kullanılmalıdır.

Prandatl yığılma borusu Yığılma klâpeli anemometre Kızdırma telli anemometre Kata termometresi Pervaneli (çarklı) anemometre

3.2.2.3. Ölçmenin Doğruluğu

Ölçmenin doğruluğu, akımının biçimine, ölçme yöntemine ve ölçme cihazlarınınduyarlılığına bağlıdır. Ölçmede kullanılan cihazlara, seçilen ölçme yöntemlerine göre belirlibir doğrulukta sonuç verirler. Ölçmelerde çok duyarlı olmayan ve sık sık karşılaştırmayıgerektirmeyen basit ölçme aletleri tercih edilmelidir. Bir venturi borusunun kullanılmasında% 2 ‘lik bir ölçü toleransı yeterli olabilir.

3.2.3. Pervaneli (Çarklı) Anemometre

Pervaneli (Çarklı) anemometrelerle erişilebilen her kesitte, örneğin ; emme ve üfleme(besleme) ağızlarında hava hazırlama odalarında kolayca ölçme yapılabilir.

Çarklı anemometrelerde çarkın devir sayısından, hızın bulunması yolunagidilmektedir. Ölçme aletinde çoğunlukla kronometre ile bilinen metre yol esas kabul edilir.Küçük alanlara bölünmüş kesik yüzeyler üzerinde aynı zaman biriminde yapılan tek tekölçmelerin toplamı, ölçme aletinde okunabildiğinden büyük kesitteki ortalama hava akış hızıkolayca bulunabilir. Bu tip aletlerde anemometre içine saatli bir düzenek yerleştirilmiştir veuygulama yönteminde ölçü aleti, bir dakikalık çalışma süresi sonunda kendiliğinden durur.Bu durumda hava hızı dakika başına metre olarak kolayca okunabilir. Okunan değerler,cihazın yapımcısına verilmiş karakteristik eğrileriyle karşılaştırılarak gerekli düzeltmeleryapılabilir.

33

Resim 3.1 : Çarklı ve dijital tip anemometre Resim 3.2 :İnfrared takometre

Resim 3.3 : Anemometre ve termometre Resim 3.4 : Torba, davlumbaz tipi(compound, birleşik) çeşitleri debi ve hız ölçme aparatı

3.3. Ortam Sıcaklığının Ölçülmesi

3.3.1. Termometre

Cıvalı termometre duyarlı bir termometredir. Ortam havası sıcaklığının hatasız olarakölçülebilmesi için ölçüm sırasında ışınım etkisinden kesinlikle korunmalıdır. Aspirasyonlupsikrometrede (Assmann Psikrometresi) olduğu gibi hava, termometre gövdesini yalayarak

34

hızla geçirilmediğinde özel muhafazalı kuru termometreler kullanılması yolunagidilmelidir.Muhafazanın gümüş veya rodyum kaplanmasında ölçme değerleri, daha doğruolarak elde edilebilir. Uygulamada gümüş kaplama zamanla silindiğinden, hatasız ölçümyapabilmek için silinen gümüş kaplama yeniden yapılmalıdır.

Direnç termometresi, aynı zamanda bir ışınım koruma muhafazası içermelidir. 0,2 mmden daha küçük çaplı telli termo elemanlı termometrelerde bundan vazgeçilebilir. Dış havasıcaklığı, gölgede ışınımdan korunmalı ve termometre ile ölçülmelidir. Cihazın emişsıcaklığı, üfleme sıcaklığı ve dış hava sıcaklığı bu cihazlarla ölçülebilir.

Bir ortamda zamana bağlı olarak sıcaklık değişiminin seyri izlenmek isteniyorsatermografın kullanılması tercih edilmelidir. Okunan sıcaklık değerleri, gözetlenen ortamdadenenmeli ve zaman zaman gerekli ayarlamalar yapılmalıdır.

3.3.1.1. Ölçme Yerleri

Ölçme noktaları, çalışma bölgesinde simetrik şekilde dağılmış olmalıdır. Bu noktalar,besleme havası akımından, doğrudan doğruya etkilenecek şekilde seçilmelidir. Termometre,muhafazası ile birlikte zeminden 1 metre yüksekliğe duvardan 1 metre uzağayerleştirilmelidir. Ölçme noktalarının sayısı, zemin yüzeyi alanına göre aşağıdaki esaslaragöre belirlenmelidir.

100 m² alana kadar 4 ölçme noktası 300 m² alana kadar 6 ölçme noktası 500 m² alana kadar 8 – 10 ölçme noktası seçilmelidir.

Ortam, bölge veya benzeri şekillerde alanlara ayrıldığında yukarıdaki kurallaruygulanmalıdır.

Resim 3.5: Dijital tip Resim 3.6: İnfrared (ışınımlı) tipi Resim 3.7: Cep tipi

35

Resim 3.8: İnfrared termometre ile menfez sıcaklığının ölçülmesi

Resim 3.9: Dış ortamdaki hava hızı ve sıcaklığının ölçümü

3.4. Havadaki Nemin Ölçülmesi

Teknik kabul işlemlerinde olanaklara göre Assmann Psikrometresi kullanılmalıdırveya bağıl nemin ölçülmesinde ayarlama şartnamelerine uygun olarak % 1 doğruluğusağlayan başka bir havalandırmalı psikrometre de kullanılabilir. Cihazlar kabulmuayenesinden önce ve sonra bir psikrometre ile karşılaştırmak ve ayarlamak şartıyla saçlıbir higrometre ve higrografla da ölçüm yapılabilir. Higrometrelerde yaklaşık ½ saatlik birayar zamanı hesaplanmalıdır.

Nemin ölçülmesinde bir veya iki noktada ölçme yapılması yeterlidir. Esinti hakkındabir karara varmak için ya kuru kata termometresi kullanılmalı ya da hava hızı ve havasıcaklığı ölçülmelidir. Güvenli değerler, özel şartnamelerden alınmalıdır.

36

Resim 3.10: Nem ve sıcaklık ölçme aygıtları

Assmann psikrometresi Bilgisayar bağlantılı nem ölçer Dijital tip nem ölçer

Resim 3.11: Sıcaklık ve nem ölçme (higrometre) cihazları

3.4.1. Hava hızı, nem ve sıcaklık ölçen birleşik cihazlar

Merkezî sistemlerdeki ölçme, kontrol ve test işlemlerinde kullanılır. Hız ve sıcaklıkla birlikte % olarak relatif nemi de (RH) ölçerler. Hassas (duyar) uçları ile hava akışının ıslak ve çiğ nokta sıcaklıklarını ayırt

eder. Bazı modellerinde statik ve fark basınç ölçümleri ile birlikte pitot tüpü ve

mikromanometre özellikleri mavcuttur. Kanalların şekline göre içindeki hava akış oranlarını hesaplar. Normal ve ortalama hızları gösterir ve hesaplar.

37

Resim 3.12: Birleşik (compound) nem, sıcaklık ve hız ölçme cihazları

3.4.2. Mikromanometre

Mikromanometre havanın static ve diferansiyel (fark) basınçlarını ölçer. Ölçmedeğerleri - 15 den + 15 in H2O ( - 3735 den + 3735 Pa). Kalibrasyonu her ölçüm sonundaotomatik olarak (kendiliğinden) sıfırlanarak yapılır. 25 ft/min (0,13 m/s) hızlara kadarhavanın hızını ölçer. Yanındadaki matriks ve duyar uclu diğer mikromanometre pitottüplerindeki hız değerlerini ölçer ve hesaplar. İstenirse bu değerleri hafızasında kaydeder.Hafızasında 1000’ den fazla değer tutabilir. Matriks uçlu cihaz ile 16 ayrı noktadan aynıanda değer ölçümü mümkündür.

38

Resim 3.13: Mikromanometre

Resim 3.14: Mikromanometre ile ölçme

3.4.3. Termomanometre

Termomanometre sahip olduğu hassas ucu ile (duyarga) ; hava hızını, miktarını,havanın ıslak ve çiğ noktası sıcaklıklarını ölçer. Bir saat içinde 1500 ayrı değer okuyabilir.Ayrıca bilgisayar ile de bağlantı portu vardır. LCD ekranında havanın minimum, maksimumve ortalama değerlerini okuyabilme olanağını verebilen bir cihazdır.

39

Resim 3.15: Termomanometre çeşitli noktalardan yapılan ölçümler

40

3.5. Partikül Ölçme Cihazı

Bu cihazlar, merkezî iklimlendirme sistemlerinin menfez, damper ve difüzer gibi havaağızlarından çıkan partikül miktarlarını ölçer. Özellikle bu cihazın kullanımı hastane, ilaçüretimi, laboratuvar gibi hijyenin çok önemli olduğu hacimlerde ve iç hava kalitesine dikkatedilen temiz odalarda oldukça yaygındır.

Bu ölçme işlemi sırasında partikül miktarı 0,5 ile 10 mikron arasında değişir. Bilindiğigibi virüsler partiküllerle birlikte odaya dağılır. Partiküllerin sayısı bu cihazla ölçülerekkayıt altına alınır. Partikül miktarındaki limitler satandartlarla belirlenmiştir. Cihazın duyarucu menfeze sokularak ölçme işi başlatılır. Aynı zamanda menfez dışındaki ölü noktalardakipartikül miktarları da ölçülerek bir kıyaslama yapılır. Böylelikle ortalama değerler bulunur.

Eğer ölçüm sonucunda çıkan değerler belirlenen limitler dışında ise yapılacak işlemsistemin yeniden gözden geçirilmesidir. Kaba, yağlı hepa ve diğer filtrelerin birliktekullanıldığı hijyen klima tesislerinde bu ölçümler periyodik zamanlarda yapılır. Gerektiğindebu filtreler gözden geçirilerek temizlenir ya da değiştirilir.

Resim 3.16: Partikül ölçme cihazları

3.6. Soğutucu Akışkan Kaçak Dedektörleri

Merkezi iklimelndirme sistemlerine bağlı soğutucu akışkan devrelerinde soğutucuakışkan kaçağının bulunmasında kullanılan elektronik cihazlarıdr.

Sistemde gaz kaçağı olup olmadığı konusunda emin olmak için gaz kaçak dedektörüya da sabun köpüğü kullanılır.

Kaçak dedektörlerinin kullanımında, basınçlarda herhangi bir düşme varsa ilk öncemanometrelerdeki değerlerden bu anlaşılmaktadır. Bu basınç düşmelerine bağlı olaraksistemde kaçak olasılığı akla gelmelidir. Bu durumda gaz kaçak dedektörleri kullanılarak

41

mutlaka kaçak bulunmalı ve giderilmelidir. Dedektörle ideal kaçak arama 2 – 3 cm/sn hızlaolmaktadır.

Resim 3.17: Soğutucu akışkan kaçak dedektörü çeşitleri

Resim 3.18: Soğutucu akışkan kaçak dedektörleri ile kaçak testi yapmak

Resim 3.19: Kaçak arama kalemi (tebeşir tipi) ile kaçak testi yapmak

42

3.7. Gaz Analiz, Ölçme ve Kontrol Cihazları

Gaz ölçme ve analiz cihazları özelliklerine bağlı olarak, CO, CO2, SO2, N2, NH4 vebenzeri gaz miktarlarını ve kaçakları ölçer. Bazıları aynı zamanda kızgınlık derecesi(superheat) ve aşırı soğutma (subcooling) değerlerini okuyabilir. Maksimum ve minimumbasınç değerlerini okuyabilir. Otomatik sıfırlama özelliği vardır. İstenirse sistemdeki vakumdeğerini gösterir. ± 2 psi alçak basınç tarafında bir değişim payı vardır.

Bazı gaz ölçme ve analiz cihazları, sadece soğutucu akışkanlar miktarlarını vekaçaklarını ölçer. Hassas bir cihazdır. Üretici firma tarafından kalibrasyonu (ayarı)yapılmıştır. Merkezî sistemlerin kontrol, ayar, balans ve test işlemlerinde yaygın olarakkullanılır.

Resim 3.20: Gaz analiz, ölçme ve kontrol cihazları

Resim 3.21 : Gaz analiz, ölçme ve kontrol cihazı

Resim 3.21’de görülen gaz ölçme ve analiz cihazı, daha çok soğutucu akışkantürlerinin ayırt edilmesinde kullanılmaktadır. Aynı zamanda bu cihaz, kızgınlık derecesi(superheat) ve aşırı soğutma (subcooling) değerlerini okuyabilir. Maksimum ve minimumbasınç değerlerini gösterebilir. Otomatik sıfırlama özelliği vardır. İstenirse sistemdeki vakumdeğerini de gösterir. ± 2 psi alçak basınç tarafında bir değişim payı vardır.

43

Resim 3.22: Gaz analiz cihazının ekranı

3.7.1. Gaz analiz cihazının fonksiyonları

Bu tuş cihazı açar ve kapatır.

(↑ R ve R ↓) tuşları soğutucu akışkan cinslerini bulmaya yarar.

ZERO tuşuna basılarak otomatik sıfırlama yapılır. Böylece yeni ölçme için cihazhazırlanır.

UNIT tuşu psi, Hg, ˚F, SI (kPa, bar, ˚C) birimleri arasındaki geçişleri sağlar.

1 SEC, 5 SEC, HOLD ekrandaki değerleri 1 saniye 5 saniye için sabitlemeye yararlar.

LCD ↓ ve LCD ↑ karanlık ortam çalışmalarında ekranın ışığını yakar, söndürür.

MIN, MAX, CLR hafızadaki en yüksek değerleri gösterir ve resetleme işlemi yapar.

MODE tuşu , sıcaklık, kızgınlık derecesi (superheat), aşırı soğuma(subcooling), maksimum ve minimum basınçları gösterir.

3.7.2. Gaz Analiz Cihazının Ölçtüğü, Soğutucu Akışkan Türleri

R 12 R 22 R 404 a R 409 a R 417 a R 508 bR 134 a R 401 b R 406 a R 410 a R 420 a R 600 aR 290 R 402 a R 407 c R 414 b R 502R 401 a R 402 b R 408 a R 416 a R 507

44



Anemometre ile hava hızı ölçmek


Aşağıda listesi verilenmalzemeleri ev, iş, okul vepiyasadan temin ediniz.

a)Anemometreb)Klima santrali (menfez, difüzörvb. hava ağızları)


Ölçme ve kontrol işlemiyapılacak merkezî sistemebağlı menfez, difüzör vedamperlerin sayılarını tespitediniz.Ölçme ve kontrolişlemi yapılacak olan buyerleri çalışmaya uygun hâlegetiriniz.

Dijital göstergeli çarklı(pervaneli) anemometre ilehava uç elemanlarındanmenfezlerden birine geliniz.


45

Çarklı olan elemanı menfezindeğişik noktalarına tutunuz.

Ekranda okuduğunuzrakamları kaydediniz.

Bir menfezde kaç tane noktaölçtüyseniz bulduğunuztoplam hava hızı miktarını bunoktalara bölünüz.

Not : Bölmeden sonraya ortaya çıkan rakam omenfezin size hava hızını verecektir.

Aynı yöntemi difüzörler içinde tekrarlayınız

Not : Ölçü aleti, bir dakikalıkçalışma süresi sonunda otomatikolarak kendiliğinden durur.

Emme menfezleri için de yineaynı yöntemi uygulayıp havahızlarını defterinizekaydediniz.

Dikkat : Bir dakikalık çalışmadan sonra durmayaayarlanan cihazlarda hava hızı dakika başına metreolarak kolayca okunabilir (metre/dakika).

46

Bulunan hava hızı değerlerini,varsa proje ya da katalogdeğerleriyle karşılaştırınız.

47

Kontrol Listesi

DEĞERLENDİRMEGÖZLENECEK DAVRANIŞLAR

Evet Hayır Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi? Hava hızı ölçülecek yerleri tespit ettiniz mi? Anemometrenin çarklı olan elemanını basma hava uç

elemanlarına (menfez ve dampere) yaklaştırdınız mı? Bulduğunuz hava hızı değerlerini defterinize kaydettiniz mi? Benzer ölçme tekniğini emme menfez ve damperlerine de

uyguladınız mı? Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog

değerleriyle karşılaştırdınız mı?

DEĞERLENDİRME


48


Merkezî sistemlerde havadaki partikül miktarını ölçmek


1Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev,iş, okul ve piyasadan temin ediniz.

a)Partikül ölçme cihazıb)Klima santrali hava çıkış ağızları (menfezveya difüzör)c)Hijyen şartlarına göre giyilmiş başlık,elbise ve ayakkabı (galoş)

Hijyen önlüğü ya da tulumu giyiniz. İş güvenliği ile uyarılara dikkat ediniz.

partikül ölçme cihazı

Cihazı çalıştırınız. Cihazın duyar ucunu menfeze tutunuz.

Ölçtüğünüz değeri okuyunuz vesaklayınız.

Menfez vidalarını tornavida ilesökünüz.

49

Menfez kapağını dikkatlice sökünüz. Filtreyi kontrol ediniz.

Cihazı ölçme için hazırlayınız. Cihazın duyar ucunu menfeze tutunuz.

Duyar ucu, menfeze uzunlamasınatutunuz.

Partikül değerini ölçünüz.

Ölçtüğünüz değeri kaydediniz. Menfezin diğer noktalarını ölçünüz.

50

Diğer tüm menfez, damper vedifüzörlerdeki hava ağızlarını aynı şekildeve birkaç farklı noktadan ölçerekkaydediniz.

Dikkat: Cihaz kullanılmadığı zaman içindebulunan piller çıkarılmalıdır. Aksi taktirdekullanılmayan cihaz içinde bulunan pilzamanla oksitlenip cihazı bozabilir.

Bulunan hava hızı değerlerini, varsa projeya da katalog değerleriyle karşılaştırınız.

Not : Eğer bulunan değerler, katalogdabelirtilen üst limit değerlerinden fazla iseyapılacak işlem ; filtrenin temizliği yapılmasıya da değiştirilmesidir.

51

Kontrol Listesi


Evet HayırMalzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?Partikül değerinin ölçüleceği menfez, damper ve difüzörlerinyerlerini tespit ettiniz mi?Cihazı çalıştırdınız mı ?Cihazın bulbunu menfeze yaklaştırdınız mı?Bulduğunuz partikül değerlerini kaydettiniz mi?Menfez ve difüzörlerin birkaç noktasına aynı ölçme ve kontrolişlemini uyguladınız mı?Gerektiğinde menfez kapağını sökerek ölçme ve kontrol işleminifarklı cihazlarla yaptınız mı?Ölçme işlemini tüm menfez ve damperlere uyguladınız mı?Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalogdeğerleriyle karşılaştırdınız mı?

DEĞERLENDİRME


52

Hava kaçaklarini ölçmek (Pozitif basinçlari belirlemek)



Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş,okul ve piyasadan temin ediniz.

a)Hava kaçak ölçme (belirleme) cihazıb)Klima santrali (menfez veya difüzör)c)Hijyen şartlarına göre giyilmiş başlık,elbise ve ayakkabı (galoş)


Cihazı ölçme işlemi için hazırlayınız. Not : Bu cihaz, hava kaçaklarını bulmakiçin kullanılan bir tür dijitalanemometredir.Bu cihazın görevi ; hijyenik ortamlarda,temiz odalarda içeri mikrop ve toz girmesiistenemeyen yerlerdeki hava kaçaklarınıbelirlemektir. Önce, kapı, pencere, açıklık,aralık, menfez vb. yerlere cihazın probututulur. İçerideki pozitif basınç ölçülür.Bubasıncın 10 ile 20 Pascal arasında olmasıgerekmekir. Cihazın daha öncesıfırlanması gerekir.

53

Cihazın hortumunu takınız ve kaçakolasılığı bulunan yerlere cihazın buhortumun probunu en az 10 saniyeboyunca tutunuz.

Önemli : Ölçme ve kontrol sırasında cihazınsırtını düzgün zemin yüzeyine düşey şekildeve gözle okunacak şekilde oturtunuz. Okumasırasında cihazı ve hortumunu hareketettirmeyiniz.

Bulduğunuz değerleri kaydediniz.

Dikkat : Bu ölçme ve kontrol işlemini güniçindeki belirli zaman dilimlerindetekrarlayınız.

Aynı ölçme ve kontrol işlemini binanındeğişik yerlerindeki kaçak olasılığıbulunan yerlerde yineleyiniz.

Not : Hava kaçak ve ölçüm işleminiyaparken cihazı dikkatli tutunuz.Sarsmayınız ve ıslatmayınız.

54

Ölçtüğünüz pozitif basınç değerinin 20Pa değerini geçip geçmediğini kontrolediniz.

Not : Cihaz tüm köşe, açıklık, menfezler ilehava kaçağı ya da sızıntısı olabilecek yerleretutularak çok hassas şekilde ölçüm yapar.Hava hızındaki değişim cihazıngöstergesinde rahatça görülebilir. Ölçümlersırasında hava hızında bir değişimgörünüyorsa orada bir kaçak var demektir.

Aynı yöntemi menfez, difüzörler,dilatasyon vb. yerlerde tekrarlayınız.

Dikkat : Cihaz kullanılmadığı zaman içindebulunan piller çıkarılmalıdır. Aksi taktirdekullanılmayan cihaz içinde bulunan pilzamanla oksitlenip cihazı bozabilir.

Bulduğunuz pozitif basınç değerlerininortalamasını hesaplayınız.

Not : Sızıntı ya da hava kaçağı olanyerlerdeki pozitif basınç 20 Pascal’ıgeçiyorsa bu yerlerin onarılması gerekir.Hız ile birlikte o bölgedeki hava sıcaklığı daaynı cihazla birlikte ölçülebilmektedir.

55

Kontrol Listesi


Evet Hayır Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? Cihazı sıfırladınız mı ? Hava kaçağı ölçülecek yerleri tespit ettiniz mi? Cihazın hortumunu taktınız mı? Cihazın probunu kaçak olasılığı bulunan yere yaklaştırıp

ölçme işlemini yaptınız mı? Ölçme işlemi sırasında cihazın sırtını düzgün yüzey üzerine

düşey konumda en az 10 saniye süreyle sabit tuttunuz mu? Bulduğunuz pozitif basınç değerlerini defterinize kaydettiniz

mi? Benzer ölçme tekniğini emme menfez ve damperlerine de

uyguladınız mı? Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog


DEĞERLENDİRME


56


Torba (davlumbaz) tipi cihaz ile debi ve hava hızı ölçmek


Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev,iş, okul ve piyasadan temin ediniz.

a)Klima santrali (menfez veya difüzör)b)Torba tipi debi ve hız ölçer (balometre)

- 2 ft x 2 ft (610 x 610 mm)- 16 inch x 16 inch (406 x 406 mm)- Sadece metrik tip ölçüm yapan cihaz


Cihazı ölçme yapılacak şekildehazırlayınız.

Cihazın gergi çubuklarını yerlerinetakınız.

Cihaz tabanındaki hassas elemanı kontrolediniz (rezistansa benzeyen eleman).

Dikkat : Hassas eleman kirli olmamalıdır.Aksi taktirde hatalı ölçüm yapabilir.

57

Cihazın pilini takınız. Cihazı çalıştırıp ayarlayınız.

Cihazı menfeze doğru kaldırınız. Cihazı menfezin dış çerçevesineoturtunuz.

Cihazı 10 saniye süreyle sabit tutunuz. Cihaz değeri ölçüp kaydediniz.

58

Tüm menfez ve difüzörlere aynıyöntemle belirli periyotlarla ölçünüz.

Cihazı dikkatli bir şekilde ölçmeyerinden indiriniz. Cihazı kapatınız.

Gergi çubuklarını çıkarınız ve çantasınayerleştiriniz.

Önemli : Cihazın kalibrasyonu aşağıdakideğerlere göre yapılmıştır. Diğer ifadeyle :Cihaz 10 – 500 cfm yani 17 – 850 m/harasındaki değerleri okuyabilecek şekildeüreticisi tarafından ayarlanmıştır.

Dikkat : Cihaz kullanılmadığı zamaniçinde bulunan piller çıkarılmalıdır. Aksitaktirde kullanılmayan cihaz içindebulunan pil zamanla oksitlenip cihazıbozabilir.

Bulunan hava hızı ve basınç değerlerini,varsa proje ya da katalog değerleriylekarşılaştırınız.

Not : Cihaz bir pitot tüpü görevi yapar. Bucihazla menfezin hava hızı ve basıncıbulunur.

59

KONTROL LİSTESİ


Evet Hayır1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?2. Cihazı ölçme işlemi için hazırladınız mı ?3. Cihazın pillerini taktınız mı?4. Hava hızı ve basıncı ölçülecek yerleri tespit ettiniz mi?5. Cihazın gergi çubuklarını yerlerine taktınız mı?6. Cihazı menfeze doğru kaldırıp yerine oturttunuz mu?7. Bulduğunuz hava hızı ve basınç değerlerini ve ortalama

değerleri defterinize kaydettiniz mi?8. Bulduğunuz hava hızı ve basınç değerlerini periyodik

zamanlarda tekrarladınız mı?9. Benzer ölçme tekniğini emme menfez ve damperlerine de

uyguladınız mı?10. Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog


DEĞERLENDİRME


60


1. Havanın nemini ölçmeye yarayan araçlara ne ad verilir?

A)Termometre B)Avometre C)Higrometre D)Manometre

2. Havanın sıcaklığını ölçmeye yarayan cihazlara ne ad verilir?

A)Barometre B)Hidrometre C)Multimetre D)Termometre

3. Hava hızı ölçmeye yarayan cihazlara ne ad verilir?

A)Menfez B)Anemometre C)Damper D)Difüzör

4. Kanallardaki birim zamanda geçen hava miktarını ölçmeye yarayan araçlara ne adverilir?

A)Debimetre B)Takometre C)Higrostat D)Presostat

5. Volt, amper ve ohm gibi elektriksel büyüklükleri ölçmeye yarayan cihazlara ne adverilir?

A)Manometre B)Avometre C)Higrometre D)Termometre

6. Soğutma devrelerinde kullanılan soğutucu akışkan cinsi ile birlikte superheat vesubcooling değerlerini gösteren cihaz aşağıdakilerden hangisidir?

A)Presostat B)Higrostat C)Hidrometre D)Gaz analiz cihazı


61


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sistemini işletmeye alma, kontrol ve testişlemlerini tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz.

Merkezi sistemi işletmeye alırken izlenecek yolu araştırınız. Araştırmayı, büyükalışveriş merkezleri, sinema, tiyatro, kafetarya, hastane vb. binalardakiyetkililerden yapabilirsiniz. Bununla ilgili bilgileri sınıfta arkadaşlarınız ilepaylaşınız.

Merkezi sistemlerin işletmeye alınması, kontrol, test ve periyodik bakımlarındakullanılan araç ve gereçleri kaydediniz. Bunları sınıf ortamında arkadaşlarınızile paylaşınız.

İnternet ortamında merkezî klima santrali üreten, montajlarını yapan kuruluşlarıaraştırınız. Bunlarla ilgili bir rapor hazırlayıp sınıf ortamında sunumunuzuyapınız.

Klima santralinde görevli ve yetkili kişilerin nitelikleri ile ilgili bir araştırmayaparak sınıfta sunumuzu yapınız.

4. MERKEZİ SİSTEMİ İŞLETMEYE ALMA,AYAR VE BALANS İŞLEMLERİ

4.1. Sistemin İşletmeye Alınması

Başkaca belirtilmedikçe merkezî klima tesisatı, ilk önce kule pompaları, dolayısıylakondenserin soğutma suyu devresi işletmeye alınacak şekilde çalıştırılmalıdır. Bundan sonrasırasıyla ; aspiratör, vantilatör, soğutma kompresörü, ısıtıcı ve/veya soğutucu, nemlendiricivb. işletme talimatına uygun olarak işletmeye alınmalıdır.

4.1.1. İşletmeye Alacak Personelinin Niteliği

Tesis büyüklüğüne bakılmaksızın bütün merkezî sistemlerin işletme, test, kontrol, ayarve balansları, bu konuda uzmanlaşmış ve sertifika almış, en az bir makine mühendisiningözetiminde bir teknik ekip tarafından gerçekleştirilmelidir. Bu gibi tesislerde bu konudaeğitilmemiş kaloriferci, odacı, kapıcı vb. yetkisiz personelin görevlendirilmesindenkaçınılmalıdır.

ÖĞRENME FAALİYETİ–4

AMAÇ

ARAŞTIRMA

62

4.1.2. Alet, Takım, Ölçü Ve Kontrol Cihazları

Klima tesisatının işletme ve bakımı için, tesisin türü de göz önünde bulundurularakklima tesisatı elemanlarını ve donatımlarında kullanılan elemanlarının (vida, somun, perçinvb.) boyut ve biçimlerine uygun olarak

Anahtar (iki ağızlı, yıldız, gömme tip vb.) Tornavida, çektirme, keski, testere vb. Debimetre, termometre, özellikle higrometre ya da Assmann Psikrometresi,

avometre, hız ölçer vb. alet ve takımlar, işletme, bakım personelinin emrineverilmelidir.

İşletme personelinin olabildiğince verimli çalışması bakımından gerekli olan bualet ve takımlar, uygun bir hacimde (atölyede) kullanmaya hazır tutulmalıdır.

4.2. İşletmeye Almada İzlenecek Sıra

4.2.1. Vantilatör Ve Aspiratörlerin İşletmeye Alınması

Aspiratör ve vantilatör motorları ile bu cihazlara ait hücrelerin diğerbölümlerinde, hava filtreleri ve kanallarda kirlenme varsa bu kir ve inşaatartıkları kesinlikle temizlenmelidir.

Başkaca belirtilmedikçe tahrik kayışlarının gerginlikleri aşağıdaki gibi kontroledilmelidir. Kayış gerginliğinin normal olup olmadığı, kayış ortasınabaşparmakla basıldığında meydana gelen senimin ölçülmesiyle kontroledilebilir. Bu senim en çok 25 mm ile 40 mm arasında olmalıdır.

Vantilatör ve aspiratörlerin yatakların yağlama yerlerine (gresörlüklerine)bakılmalı, yağ eksikliği görülürse giderilmelidir.

Yapılacak muayenede rotorların serbest çalışmadığı (kasıntılı çalıştığı) tespitedildiğinde, bunun sebebi araştırılmalı ve arıza giderilmelidir.

Motor besleme bağlantıları gözden geçirilmeli varsa gevşemeler giderilerekmotora her fazın gelip gelmediği kontrol edilmeli, ayrıca motora yol verilerekdönüş yönünün doğru olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Vantilatör çalıştırılarak klima santrallerinin sac muhafazalarının birleşimyerlerinde, kapaklarında hava sızıntılarının (hava kaçaklarının) olup olmadığısabun köpüğü ile araştırılmalı, varsa kaçak tespit edilen ek yerleri, tamsızdırmaz hale getirilmelidir.

Hava klapeleri, kanal klapeleri ve toz filtrelerinin konumlarının doğru olupolmadığı da kontrol edilmeli, normal konumlarını koruyacak şekilde tespitedilmeleri sağlanmalıdır. Santral ısıtıcı ve(veya) soğutucu serpantinlerinin borugiriş ve çıkış deliklerine, santral hava sızdırmazlığının sağlanması için rozetkonulması gereklidir.

Vantilatörü tahrik eden elektrik motorunun çektiği akım ölçülmelidir. Olmasıgereken değerler ile karşılaştırılarak kontrol edilmelidir. Fazla akım çekiyorsasebebi araştırılmalıdır.

63

Resim 4.1: Vantilatör ve aspiratörlerin kontrolü

4.2.2. Isıtıcı Bataryanın İşletmeye Alınması

Isıtıcı serpantinlerde suyun normal dolaşıp dolaşmadığı kontrol edilmeli, normalbir dolaşım olmadığı tespit edildiğinde, hava boşaltma ventillerinden havasıtahliye edilmelidir.

Isıtıcı serpantinlerde inşaat artıkları ve kirlenme varsa giderilmelidir.

4.2.3. Soğutucu Bataryanın İşletmeye Alınması

Soğutucu serpantinlerde inşaat artıkları ve kirlenme varsa giderilmelidir.

4.2.4. Kule, Kondenser (Yoğuşturucu) Pompalarının İşletmeye Alınması

Pompayı çalıştırmadan önce pompa milinin elle rahatça döndüğü görülmelidir.Bu işlem kavramanın elle çevrilmesi suretiyle yapılmalıdır.

Çalıştırılacak pompanın emme ve basma hattı üzerindeki vanalar açık durumagetirilmeli, varsa yedek pompaların vanaları, kısa devreyi önlemek için tamolarak kapatılmalıdır. Ayrıca pompa basma hattı üzerindeki manometredenpompa basıncı kontrol edilmelidir. Böyle bir manometre bulunmuyor ise pompatesisinin üzerine manometre ilâve edilmelidir.

Soğutma kulesine ait su havuzu gözden geçirilerek normal su seviyesininbulunup bulunmadığı, şamadıra kontrolü, besleme vanasının normal çalışıpçalışmadığı kontrol edilmeli, varsa arızaları giderilmelidir.

Motor dönüş yönünün doğru olup olmadığı, motoru kısa bir süre çalıştırarakkontrol edilmelidir. Motorun normal dönüş yönü, pompanın emiş tarafındanbakıldığında saat ibresi yönünde olmalıdır. Pompanın salmastrasından dakikadaen çok 10 damla su sızacak şekilde salmastralar ayarlanmalı ve sıkılmalıdır.

64

4.2.5. Su Soğutma Kulesinin İşletmeye Alınması

Soğutma kulesinin iç bölümleri ile beslenme borularındaki tortu ve çamur vb.pislik ve yabancı maddeler, tekniğine uygun olarak tesisten uzaklaştırılmalıdır.

İşletmeye almadan önce yapılacak muayenede plastik, ahşap veya metaldenyapılmış labirentlerin tam ve yerine oturmuş olduğu görülmeli, kule vantilatörüserbest ve doğru yönde dönmeli ve hava hareketini önleyici hiçbir engelbulunmamalı ve kule dolgu malzemesi temiz olmalıdır.

Kule havuzunda su seviyesi normalde muhafaza edilmeli, emiş ağzından havakarışmamalı, kule üst su dağıtım tavasının delikleri açık olmalıdır. Açık değilseaçılmalıdır.

Kuleden geçen su debisi uygun düzeneklerle ölçülerek debinin projedegösterilen miktara eşit olması sağlanmalıdır. Fazla ise vanalar yardımıylakısılmalıdır.

Kule boşaltma ağzı kapalı olmalıdır. Kule su besleme vanası açık olmalıdır. Şamandıra kumandalı valfin, çalışır

durumda olduğu ve suyun sürekli besleme yapacak şekilde aktığı görülmelidir. Kule aspiratör rotoru elle çevrilerek kolayca dönüp dönmediği kontrol

edilmelidir. Kasıntı, sıkışma vb. arıza varsa bunlar giderilmelidir. Bundan sonraaspiratör motoru kısa bir süre çalıştırılarak rotorun doğru yönde dönüpdönmediği kontrol edilmeli, normal dönme durumunda kule içinden emilenhavanın dışarıya doğru üflendiği görülmelidir. Dönüş yönü hatalı ise motorbağlantı kutusunda faz değişikliği yapılarak doğru dönüş sağlanmalıdır.

Resim 4.2: Soğutma kulesi çeşitleri

65

4.2.6. Su Donanımının İşletmeye Alınması

Pompalar çalışırken boru donanımında akıntı olup olmadığına bakılmalı varsagiderilmeli ve yine boru sisteminde hava varsa tesisten uzaklaştırılmalıdır.

4.2.7. Elektrik Kumanda Panolarının İşletmeye Alınması

Pano (tablo) ana giriş sigortaları ve sinyal lambalarından her üç fazda gerilimbulunduğu kontrol edilmelidir.

Vantilatör, aspiratör, kompresör ve pompalarla ilgili bütün elektrik bağlantılarıgözden geçirilmeli, varsa gevşeme, kirlenme gibi arızalar tekniğine uygunolarak giderilmelidir.

Gerilimi kestikten sonra pako şalterlerle kontaktörlerin normal çalışıpçalışmadığı kontrol edilmeli varsa olumsuzluklar giderilmelidir.

Otomatik kontrol cihazlarının bütün uç bağlantılarının doğru olduğugörülmelidir. Motor sargılarını koruyucu düzenlerinin bulunup bulunmadığıkontrol edilmeli, böyle bir düzen yoksa tesise ilâve edilmelidir.

Kaçaklar varsa giderilmelidir. Ayrıca bütün sistem topraklamalarının çalışırdurumda ve bağlı olduğu görülmelidir.

Panonun bütün sinyal lambalarına gerilim geldiği görülmelidir. Tablonun bütün iç ve dış elemanlarının yüzeyleri tozdan temizlenmelidir. Soğutma grubu çalıştırılmadan 5 - 6 saat önce besleme tablosundaki şalteri

açarak cihaza elektrik verilmelidir.

4.2.8. Soğutma Grubunun İşletmeye Alınması

Elektrik kumanda panosunda bulunan, soğutma kompresörü elektrik motorunaait sigortalar çıkartılmalıdır.

Elektrik kumanda tablolarının işletmeye alınmasında belirtildiği gibi soğutmagrubuyla ilgili bütün yardımcı elemanlar işletmeye alınmalıdır. Soğutmakompresörüne ait pako şalterlere yol verilerek elektrik motoruna ait anakontaktörlerin çalıştığı görülmelidir. Soğutma kompresörü ana kontaktörleriçalışmazsa kumanda devresi akım şemasını izleyerek devreyi açık yapankontrol elemanı bulunmalı ve arıza giderilere devrenin kapanmasısağlanmalıdır.

Akış anahtarı, üst basınç sınırlayıcısı, klima santrali vantilatör ve aspiratörkilitleme düzenleri gibi herhangi bir devre elemanı köprülenmemeli, arızanınesas sebebi araştırılıp giderilmelidir.

Alt ve üst basınç sınırlayıcının (presostat) mekanik elemanı elle açılarak veelektriksel olarak kompresör kontaktörünün devreyi açtığı görülmelidir.

Soğutucu akışkan devresinde gaz kaçağı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Soğutma kompresörünün karter bölümünde yeterli miktarda yağın bulunması

gereklidir. Bu husus, kompresör yağ seviye göstergesinden bakılmak suretiyleyapılabilir.

66

Soğutma kompresörünün elektrik motoru kasnağı (tahrik elemanı) elledöndürülüp herhangi bir kasıntı olup olmadığına bakılmalı, kasıntı varsagiderilmelidir.

Soğutucu akışkan devresine ait vana düzeni, aşağıdaki sıraya göre kontrol edipayarlanmalıdır:

Kompresör basma hattındaki vana açık olmalıdır. Kapalı ise açılmalıdır. Kompresör emme hattı vanası da açık olmalıdır. Kondenser üzerindeki vanalar açık hale getirilmelidir. Cihazın karterinin sıcak olup olmadığı elle kontrol edilmeli, soğuk ise karter

ısıtıcısı devreye sokulmalıdır. Cihaz çalışma esnasında çok kısa süreler ile durup kalmamalı, yol verme arası

en az 15 dakika olmalıdır. Kurutucu (nem alıcı) giriş ve çıkışındaki vanaların açık, nem alıcı by-

passAvanasının kapalı durumda olması temin edilmelidir.

Not : Tesisatın ilk çalışmasından sonra, devredeki nem ve pislik tamamen kurutucuyageçtikten sonra kurutucu çıkışında karlanma görülüyorsa kurutucunun (drayer) giriş veçıkış vanaları kapatılmalı ve ve by-pass (yan geçit) vanası açılma suretiyle kurutucu devredışı bırakılıp yangeçit (by-pass) vanası üzerinden tesisin çalıştırılması tavsiye edilir.

Sıvı devresi üzerinde, manyetik kumandalı (solenoid) valf, genleşme valfi gibi elemanların yan geçit vanası varsa kapatılmalıdır. Kompresör emiş hattı üzerindeki vanaların da konumlarına göre açık veya

kapalı oldukları kontrol edilmelidir. Gaz otomatikleri tablosu üzerindeki üç yollu soğutma vanalarının açık olduğu

ve manometrelerde gerekli basınçların görüldüğü doğrulanmalıdır. Yukarıda sözü edilen bütün kontroller tamamen yapıldıktan sonra,

elektrikAmotoruna ait tüm sigortalar yerlerine takılmalı ve motor anahtarına(kontaktörüne) her üç geldiği yeniden kontrol edilmelidir.

Soğutma grubu hava soğutmalı ise kumanda şalterinin (uzaktan) konumundaolup olmadığı kondenser fanı (vantilatör) motor bağlantı elemanlarının sıkılığı,muhafazaları

kondenser fanlarının dönüş yönleri kontrol edilmelidir.

Resim 4.3: Soğutma grubunun kontrolü

67

4.3. Sistemin Çalıştırılması

4.3.1. Kış Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması

Sistemin işletmeye alınması için daha önce belirtilen ısıtmayla ilgili bütün işlemlerinyapılması zorunlu olup bundan sonra ayrıca kış çalışması için aşağıda belirtilen bütünişlemler sıra yapılmalıdır :

Elektrik kumanda panosuna gerilim gelip gelmediği kontrol edilir. Her üç fazagerilim gelmesi sağlanır.

Sistem panelleri ile donma termostatı ayar değerinin de doğru olup olmadığıkontrol edilmelidir.

Elektrik kumanda panosu üzerindeki yaz, kış anahtarları kış konumunagetirilmelidir.

Elektrik kumanda panosu üzerinde bulunan isimleri belirtilmiş bulunan pakoşalterleri sıra ile kapanmalıdır : Pano ana girişi Emniyet durdurma anahtarı kapatılmalıdır. Klima santralinin vantilatör, aspiratör ve nemlendirici pompaları Paneller

Bunlar yerine getirildiğinde klima santrali, kış durumunda ve otomatik olarak ısıtmayapacak şekilde hizmete hazırdır.

4.3.2. Yaz Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması

Sistemin yaz mevsiminde çalıştırılmasını sağlamak için öncelikle Madde 1.5’tebelirtilen bütün işlemlerin yapılması zorunludur. Bundan sonra ayrıca yaz çalışması içinaşağıda belirtilen bütün işlemler dikkatlive sırayla yapılmalıdır.

Elektrik kumanda panosuna gerilim gelip gelmediği kontrol edilmelidir. Her üçfaza da gerilim gelmesi sağlanmalıdır.

Soğutma termostat ayarının yapılıp yapılmadığı kontrol edilmelidir. Elektrik kumanda panosunun üzerindeki pako şalterlerin aşağıda belirtilen

durumlarda olması sağlanmalıdır. Yaz, kış anahtarı yaz durumuna getirilmelidir. Ana şalter kapatılmalıdır. Emniyet durdurma anahtarı kapatılmalıdır. Soğutma paneli kapatılmalıdır. Soğutma kulesi besleme suyu hattındaki vana açılarak bütün sistem su ile doldurulmalıdır. Soğutma kulesi besleme hattı üzerindeki şamandıralı

valfin çalışmakta olduğu görülmelidir. Kule vantilatörünün serbestçe vedoğru yönde döndüğü görülmelidir. Besleme suyu hattı açıkbırakılmalıdır.

68

Elektrik kumanda tablosu üzerindeki pako şalterler, verilen sıra ilekapatılmalıdır. Soğutucu (chiller) pompaları Yoğunlaştırıcı kondenser suyu pompaları Kule aspiratörü Klima santrali vantilatörü Klima santrali aspiratörü Klima santrali nemlendirme pompası Kompresör

Bu durumda klima santrali yaz durumunda ve otomatik olarak soğutma yapacakşekilde hizmete hazır demektir.

4.4. İşletme Sırasındaki Kontroller

Hava akımının düzenli olup olmadığı kontrol edilmelidir. Motor ve fanlardan anormal seslerin gelip gelmediği kontrol edilmelidir. Aspiratör ve vantilatör motorlarının normal olmayan titreşimler yapıp

yapmadıkları el ile yoklanarak ve göz ile muayene edilerek kontrol edilmelidir.Adı geçen elemanlarda aşırı titreşimler varsa hemen giderilmelidir.

Aspiratör ve vantilatör motorlarının çektikleri akımların uygun değerlerde olupolmadıkları kontrol edilmelidir.

4.4.1. Su Soğutma Kulesi

Kule aspiratörünün serbestçe ve doğru yönde döndüğü izlenmelidir. Kule su beslemesinin normal devam edip etmediği, kule havuzundaki su

seviyesinin normal olduğu ve emiş ağzından hava karışmadığı kontroledilmelidir.

Kuleden geçen su debisinin, tasarım debisine yakın değerde olup olmadığıkontrol edilmelidir. Geçen su debisi fazla ise vanalar kısılmak suretiyle debigerekli değere getirilmelidir.

Motor ve motor kavramasında anormal bir dönme olup olmadığı kontroledilmelidir.

Salmastradaki su akıntısının normal olup olmadığı da ayrıca kontrol edilmelidir. Soğutma kulesinin su gidiş ve dönüş borularında akıntı, sızıntı ve pislik olup

olmadığı kontrol edilmelidir.

69

Resim 4.4: Soğutma kulesinin kontrol edilmesi

4.4.2. Elektrik Kumanda Panosu

Çalışan elemanlara ait sinyal lambalarının arıza gösterip göstermediği kontroledilmelidir.

Elektrik kumanda panosundaki ölçü aletlerinin gösterdiği değerlerin doğru olupolmadıkları kontrol edilmelidir.

Şalter, sigorta, çalışma ve arıza lambalarının üzerlerinde hangi devreye ya daelemana ait olduklarına dair tanıtıcı etiket bilgisinin olup olmadığı kontroledilmelidir.

Elektrik panosunun bulunduğu yerin nemli olup olmadığı, erişim, bakım veonarım olanaklarına uygun olup olmadığı tespit edilmelidir.

(a) (b)

70

(c)

Resim 4.5: Elektrik tesisatlarının genel kontrolü

4.4.3. Soğutma Sistemi

Elektrik kumanda panosu üzerindeki sinyalleri gözlenerek herhangi bir uyarıolup olmadığına bakılmalıdır.

Gaz otomatikleri tablosunda bulunan manometrelerde okunan basınçdeğerlerinin normal işletme değerlerinde olup olmadıkları kontrol edilmelidir.

Kompresör yağ seviyesi, yağ seviye göstergesinden kontrol edilmelidir. Yağseviyesinin normal olmasına özen edilmelidir. Yağ basıncının düşüp düşmediğikontrol edilmelidir.

Sistemde anormal gürültüler olup olmadığı devamlı kontrol edilmelidir. Gürültüvar ise kaynağı bulunup hemen giderilmelidir. Bu ses kaynağı şu sebeplerdenileri gelebilir :

Kompresörde yağ eksilmesi, Kompresör iç parçalardan birisinin kırılmış olması, Emiş hattının çok soğuması durumlarında klapeler ses yapabilir. Kompresörde çok fazla yağ vardır ve hidrolik darbe ses meydana getirir.

Sistem üzerinde bulunan bütün ölçme elemanlarının ; termometre, manometrevb. normal işletme değerlerindeolup olmadıkları kontrol edilmelidir.

71

Soğutma grupları, bir haftadan fazla soğutucu akışkanla dolu olarakçalıştırılmadan bırakılmamalıdır. Bir haftadan fazla çalıştırılmadandurdurulacak gruplarda herhangi bir hasarın oluşmasını önlemek için aşağıdakihususlar yerine getirilerek mevsimlik durdurma pozisyonuna geçilmesi mutlakagereklidir.

Soğutucu akışkan çıkış vanası kapatılmalıdır (kondenser çıkışındaki). Gaz kondenserde toplanmalıdır. Sistemde 7 kPa – 14 kPa seviyesinde basınç sağlayacak kadar gaz

bırakılmalıdır. Kompresörlerin, kondenser ve soğutulmuş su dolaşım pompalarının

elektrik bağlantıları kesilmeli ve sözü edilen yerlerdeki bütün vanalarkapatılmalıdır.

Kompresör emme ve basma hattı vanaları kapatılmalıdır. Sistemin sigortaları çıkarılmalı ve anahtarı açarak herhangi bir çalışma

ihtimalini ortadan kaldırmak gereklidir. Vanalar kapalı olduğu için sistemiyi bir kontrolden geçirildikten sonra, tesisatın çalıştırılmasına dikkatedilmelidir.

4.5. Merkezî Sistemlerin Komple Test, Ayar ve Balans İşlemleri

Isıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinin iyi ve detaylı projelendirilmesi,uygun şekilde ve kaliteli cihaz ve malzemelerin kullanılması, teknoloji ve şartnamelereuygun montaj, sonuçların alınması için yeterli olmamaktadır. Sistemde istenen uygun konforşartlarının, prosesin doğru çalışmasının sağlanması ve sürdürülmesi için sistemin montajdansonra test, ayar ve balans işlemlerinin kurallara uygun şekilde yapılması, sistemin ekonomikolarak çalışması için zorunludur.

Montaj sonrası yapılan işlemlerde sistemdeki elemanların çalışma performansları veproje ile uyumları test edilmelidir. Sistemdeki vantilatör, aspiratör, pompa gibi cihazlarındebi ve basınçları projeye uygun olarak ayarlanmalı ve hava, su dağıtım sisteminin bütünbölümlerindeki akış miktarları projedeki değerlere uygun hâle getirilerek balanslanmalıdır.Test, ayar ve balans sonrası hazırlanacak raporlar, kabul komisyonuna yardımcı olmalıdır.

Yabancı ülkelerde test, ayar ve balans işlemleri uzman mühendis veya firmalartarafından yapılarak gerekli raporları hazırlanmamış binaların kabul işlemleribaşlatılmamaktadır. Ülkemizde de bu işlemlere önem verilmesi gerekmektedir.

Bir ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemi ; proje, malzeme temini, sahadaimalât ve montaj, test, ayar ve balans, kabul, işletme ve bakım safhalarından oluşan birsüreçtir. Kurulan sistemin ortamlarda işverenin istediği konfor şartlarını veya prosesin doğruolarak çalışmasını ve bunun ekonomik işletme masrafları ile sağlanması gereklidir. Projeninamacına ulaşması bakımından test, ayar ve balans işlemleri en az diğerleri kadar önemlidir.

72

4.5.1. Test, Ayar Ve Balans Çalışmalarında Yapılan İşlemler

Sistemdeki bütün cihaz ve ekipmanın çalışma performanslarının tespit edilmesive projeye uygunluğunun kontrol edilmesi,

Sistemdeki elektrikli cihazların besleme gerilimi ve çektiğiakımların ölçülmesi, Sistemdeki akış miktarlarının projeye uygun olarak ayarlanması, Hava ve su dağıtım sisteminin balans edilmesi, Otomatik kontrol sistemlerinin çalışma ve birbiri ile uyumluluğunun tespit

edilmesi, Sistemin meydana getirdiği ses, gürültü ve titireşimin uygun seviyelerde

olduğunun kontrol edilmesi. Yapılan test işlemleri ile bütün ölçümlerden elde edilen değerlerin çizelgeler

hâlinde hazırlanması ve bir rapor hâline getirilmesidir.

Etkin ve verimli bir test, ayar ve balans işlemi tümüyle planlı ve sistematik biruygulamayı gerektirir. Bunun için ise bu konuda deneyimli, yetenekli ve uygun ölçmecihazlarına sahip bir ekip gerekir. Ekip tüm sistemin test, ayar ve balansını yapmalı vesorumluluğu yüklenmelidir. Birçok yabancı ülkede bu işlemler konu ile ilgili eğitimlipersonele sahip, ilgili kurumlarca sertifikalandırılmış firmalar tarafından yapılmaktadır.

Test, ayar ve balans işlemlerinin yapılabilmesi için gerekli olan tüm ölçü, ayar cihazve elemanları, bunların yerleşimleri projelerde gösterilmeli, montaj sırasında yerlerinekoyulmalıdır. Bunlar yeterli sayıda kolon klâpeleri, debi ayar damperleri,valfler,akış kontrolve ölçüm istasyonları, akış balans elemanlarıdır. Hassas ve doğru bir ölçmenin yapılabilmesi,ölçüm yerinin yeterli uzunluktaki düz boru veya hava kanalına yerleştirilmesine bağlıdır.

Yeni binalarda ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinin montajı sonrasıyapılan test, ayar ve balans işlemleri, mevcut binalarda ilâve veya değişiklikler sonrasındatekrarlanmak zorundadır. Bazı binalarda ise bu işlemlerin yaz, kış mevsim değişikliklerindeyılda bir iki defa yapılması gerekli olabilir.

Sistemlerin test, ayar ve balans işlemlerinden önce soğutma grubu, soğutma kulesi,kazan, pompa vb. cihazlar devreye alınmalıdır. Bu cihazlar genellikle üretici garantisindendolayı yetkili servisler tarafından çalıştırılmalı ve test edilmelidir.

4.6. Hava Sistemi Test, Ayar ve Balansı

Bir hava sisteminin test, ayar ve balansında gereken yerlerde sıcaklık, basınç, devirsayısı, hava hızı, besleme gerilimi ve çekilen akımın ölçülmesi zorunludur. Bu ölçmeişlemleri için aşağıda belirtilen cihazlara gereksinim duyulur.

Manometreler Manometre 1 Pa aralıklı (bölüntülü) Eğimli ve dik düzenekli manometre (0 ile 2,5 Pa) Test manometresi Birleşik manometre (+ ve – basınçların okunabildiği manifold)

73

Değişik uzunluklarda pitot tüpleri

Termometreler Dairesel kadranlı termometre ( Ø 50 mm, 0,5˚K bölüntülü) Cam düz termometre Kalıpla baskılı termometre ( 0 ile 50 ˚C arası kadranlı, 0,05˚K bölüntülü) Dijital termometreler

Pens ampermetre (gerilim,akım ve direnç ölçebilen) Çiğ nokta sıcaklığı ölçme cihazı Higrometre Relatif rutubet ölçme cihazı Pervaneli tip anemometre Torba, davlumbaz tipi hava debisi ölçme aparatı Savurmalı tip psikrometre Takometre (dokunmalı veya ışıklı tip) Su akışı ölçme cihazları ( 0 ile 12 kPa, kadranlı) Ses seviyesi ölçme cihazı (oktav bandı ayırmalı, mikrofon ve kalibrasyon seti

ile birlikte) Titreşim analiz cihazı (sıçrama hızı ve ivmelenmeölçümü yapabilen)

Resim 4.6: Klima santrali dış hava giriş kontrolü Resim 4.7: Klima santrali egzost hava(Damperler fanlarla birlikte kapanır.) filtrelerinin kontrolü

Resim 4.8: Filtrelerin genel kontrolünün yapılması

74

4.6.1. Hava Sistemi Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar

Hava sistemlerinin test, ayar ve balans işlemlerine başlamadan önce şu hazırlıklaryapılmalıdır.

Sistem projelerinin (kat planları, akış şemaları, kesitler vb.) teknikşartnamelerinin incelenmesi, sistem ve amacının iyi bir şekilde kavranmasıgerekir.

Bütün hava sistemi cihazlarının, hava çıkış ve giriş elemanlarının (Menfez,difüzör, panjur vb.) onaylanmış katalogları ile hazırlanmış detay çizimleriincelenmelidir.

Projede belirtilen cihaz ve ekipman ile sahada monte edilenler özellik vekapasite yönünden karşılaştırılmalıdır.

Proje ile montajın karşılaştırılması amacı ile iklimlendirme santralinden havaçıkış ve emiş noktalarına kadar hava dağıtım sistemi incelenmelidir. Hava kanallarının projelere ve teknik şartnamelere uygun olarak imal ve

monte edilip edilmediği kontrol edilmelidir. Hava kanallarının kaçak testinin yapılıp yapılmadığı tespit edilmelidir. Kontrol ve müdahele kapaklarının uygun yerlere monte edilip edilmediği

kontrol edilmelidir. Hava kanallarında kesit daralmasına sebep olabilecek ezilme ve

deformasyonların olup olmadığı kontrol edilmelidir. Yangın, duman ve debi ayar damperlerinin doğru olarak monte edildiği

ve ulaşılabilirliği kontrol edilmelidir. Terminal kutuları, yeniden ısıtma serpantinleri vb. gibi ekipmanların

montajının projeye uygun olarak yapılıp yapılmadığı ve ulaşılabilirliğikontrol edilmelidir.

Sistemdeki bütün menfez, difüzör vb. hava çıkış ve emiş ağızlarınındoğru monte edilip edilmediği ve damperlerinin açık olup olmadığıkontrol edilmelidir.

İklimlendirme (klima) santralinin incelenmesi Hava filtrelereinin doğru, kaçaksız olarak monte edilip edilmediği kontrol

edilmelidir. Isıtma ve soğutma serpantinlerinin doğru monte edilip edilmediği ve

temiz olup olmadığı kontrol edilmelidir. Elektrik motor kasnakları ile vantilatör veya aspiratör kasnaklarının

doğru olarak hizalanıp hizalanmadıkları kontrol edilmelidir. Kayışların uygun gerginlikte olup olmadıklarının ve muhafazalarının

takılıp takılmadıklarının kontrolü yapılmalıdır. Klima cihazı ile hava kanalı esnek bağlantılarının yapılıp yapılmadığı

kontrol edilmelidir. Hava dağıtım sisteminin akış şemalarının hazırlanması Vantilatör, aspiratör, hava çıkış ve emiş ağızları test raporu çizelgelerinin

hazırlanması Hava kanallarında doğru bir şekilde ölçüm yapılabilecek yerlere karar verilmesi

75

Sahada yapılan inceleme ve kontroller sonrasında montaj firması, sistemde görülenhata ve eksiklikleri gidermeli, bütün elektrik motorlarının çalışmaya hazır hâle getirilmesinisağlamalı, test,ayar ve balans işlemleri için hazır hâle getirilmelidir.

Resim 4.9: Hava dağıtım uç elemanlarının kontrol ve testi

4.6.2. Ekipmanların Ve Sistemin Test, Ayar Ve Balansı

Ön hazırlıkların ve sistemdeki hata ve eksikliklerin tamamlanmasından sonra sisteminçalışmaya hazır olduğuna karar verildiğinde sistemin test, ayar ve balans işlemlerinebaşlanır.Bu işlemler aşağıdaki sıra ile yapılır.

Sistemdeki bütün aspiratör ve vantilatörler çalıştırılır ve şu işlemler yapılır. Vantilatör ve aspiratörlerin dönüş yönünün doğruluğu kontrol edilir. Elektrik motorları besleme gerilimi ve çalışma akımı ölçülür. Motor aşırı

akım koruma röleleri uygun değerlere ayarlanır. Statik basınç limit anahtarlarının çalıştığı kontrol edilir. Hava ve su akışları ile oluşan sıcaklıklar tespit edilir. Klima cihazı içinde kısa devre (serpantin ve filtre kenarlarından) olup

olmadığı kontrol edilir. Klima santralinden dışarı hava kaçakları (botu bağlantısı kenarları, ek

yerleri, kapı kenarları ve deliklerden) kontrol edilir. Ana üfleme kanalı ve kanal düzenlemesine uygun olarak bütün ayrılmalarda

uygun ölçüm noktaları ve yöntemleri aşağıdakilere göre seçilir. Hassas ve doğru bir ölçmenin yapılabilmesi için ölçüm yeri, dirsek ve

ayrılmalardan yeterli uzaklıkta düz bir kısmında yapılmalıdır. Hava hızı ölçülecek her kanal kesitindeki ölçüm, birçok noktada

yapılmalı ve bunların ortalamasına göre karar verilmelidir. Çünkü,kesitteki hız dağılımı kenar ve köşelerde düşük merkez ve çevresindeyüksektir.

Kanaldaki hava hızı 3 m/s’ nin üstünde ise bir pitot tüpü ve manometre,altında ise bir pitot tüpü ve mikromanometre veya yakın zamanda kalibreedilmiş bir termal anemometre kullanılmalıdır.

76

Doğru değerlerin ölçülebileceğine karar verilen yerlerde yapılan ölçmelere göresistemin toplam hava debisi hesaplanır. Gerekli görülüyorsa sistemin kurulduğuyerin rakımına ve sıcaklığına göre hava debisi düzeltmesi yapılır ve standarthava debisi bulunur. Rakımı 600’ m den az olan yerlerde düzeltme önemsizdir.Ancak kesin değerlerarzulanıyorsa bu yapılabilir. Bulunan hava debisi projedekideğerin üstünde ise vantilatörün devrini düşürmek amacıyla kasnak değişimiyapılır ve hava debisi projeye uygun hâle getirilir. Eğer hava debisi projedeistenenin altında ise vantilatör devrinin artırılması gerekir. Ancak bu durumdavantilatör devrinin, kritik değerlere çıkması ve motor gücünün yeterliliğimutlaka incelenmelidir.

Ayrılmalardaki debi ayar damperleri ayarlanarak bütün branşman kanallarındakihava debilerinin projedeki değerlere uygun hâle gelmesi sağlanır.

Her hava çıkış ağzının debisi ölçülür ve projede istenen değerlere göreayarlanır. Ayrılmalarda ve hava çıkışlarında yapılan ayarlamalarda bir defadaprojedeki değerlere ulaşılması genellikle mümkün olmamaktadır. Değerlerinsağlanabilmesi için ayar işlemleri çoğunlukla birkaç defa tekrar edilir. Yapılanayarlamalar sonucunda proje ile gerçekleşen değerlerin tam olarak sağlanmasıpratikte mümkün olmamaktadır. Bu sebepten projelerde balans toleranslarıaçıkça belirtilmelidir. Genellikle bu toleranslar kritik olmayan uygulamalarda,ana kanallarda ±% 5, branşman kanallarda ±% 10 olarak düşünülebilir. Kritikhava sistemlerindeki toleranslar şunlardır :

Pozitif basınçlı bölgelerde üfleme kanallarında % 0 ile +% 10Negatif basınçlı bölgelerde üfleme kanallarında % 0 ile - % 10Egzoz ve dönüş kanallarında % 0 ile - % 10Egzoz ve dönüş kanallarında % 0 ile +% 10

İklimlendirme santrali çıkışındaki statik basıncın bir miktar yüksek tutulmasıyararlıdır. Çünkü, ayarlamalar filtre ve serpantinlerin temiz olduğu durumda yapılmaktadır.Bu elemanlar kirlendiğinde hava miktarı düşer ve aşırı yüklerde sorunlara sebep olabilir.

Branşman kanallarda ve hava çıkış ağızlarında projede istenilen değerlereulaşıldığında aşağıdaki değerler okunarak çizelgelere yazılır. Elektrik motorunun besleme gerilimi ve çektiği akım Vantilatör statik basıncı Klima santralinin bütün elemanalarının (giriş, filtre, serpantinler ve

karışım damperleri) statik basınç kayıpları Ana ve branşman kanallardaki hava debileri Bütün hava çıkış ağızlarındaki hava debileri

4.6.3. Rapor bilgileri

Test ayar ve balans raporları,sistemin işletme mühendisi ve personelinin gerektiğindebaşvuracağı bir kaynaktır. Bu sebepten raporlar en azından aşağıdaki bilgileri içermelidir.

77

Proje Hava miktarı ve dağılımı Vantilatör ve aspiratörlerin statik basıncı Elektrik motorlarının akımları ve çaktiği güç Vantilatör ve aspiratörlerin devir sayısı Minimum dış hava oranı Proje hava miktarı ve statik basıncındaki gerekli güç gereksinimi

Uygulama Cihazların üreticileri Cihaz model nu. Cihaz seri nu. Klima santralinin tertibi Elektrik motoru ile ilgili etiket bilgileri

Saha testleri Vantilatör veya aspiratörün devir sayısı Elektrik motorunun besleme gerilimi ve çektiği akım İklimlendirme santrali elemanlarının basınç kayıpları Sahada yapılan ölçümlere göre vantilatör ve aspiratölerin çalışma noktasının

üretici performans eğrileri üzerinde gösterilmesi. Bütün ana ve branşman kanallarda, hava çıkış ve emiş ağızlarındaki hava

debileri.

Klima santrali ile ilgili diğer bilgiler Kayış ölçüleri ve sayısı Motor,vantilatör ve aspiratör kasnak ölçüleri Tam yükteki elektrik motoru devir sayısı Filtre tipi ve statik basınç kaybı, değiştirme süresi

Resim 4.10: Merkezî sistemlerin teknik şartnamelere uygunluklarının kontrol edilmesi

Resim 4.11: Teknik rapor öncesi değerlerin not edilmesi

78

Tablo 4.1: Hava çıkışları ağızları test, ayar ve balans raporu

79

4.7. Su (Hidrolik) Sistemlerinin Test, Ayar ve Balansı

Isıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinde,su tarafının balansı da sisteminekonomik olarak çalışması, minimum enerji sarfiyatı ve doğru dağıtım için yeterlidoğrulukta sağlanmalıdır. Ancak su tarafının balansı, hava kadar hassasiyet gerektirmez.Hava akışının projede istenien değerlerin altında olması, ısı transferini doğrudanetkilemesine rağmen, su akışının azalması, ısı transferini daha az etkiler. Örneğin ; bir ısıtmaserpantininde akış miktarı, projede istenen değerin % 10’ una düştüğünde ise ısı transferi %50’ ye düşer.

Su sisteminde iyi bir şekilde test, ayar ve balans yapılabilmesi, ölçme ve ayar cihazlarıyerleşiminin proje sahasında doğru olarak belirtilmesine bağlıdır. Aksi taktirde akış, sıcaklıkve basınç ölçümlerinde zorluklarla karşılaşılır. İşlemlerde aşağıdaki ölçme cihazlarınınbazıları veya tamamı kullanılabilir.

Akış ölçme cihazları Ultrasonik istasyonlar )Türbinler Venturi Çok bağlantılı pitot tüpü

Manometreler Sistemin basıncına uygun olarak boru sisteminde gerekli yerlere monte

edilmiş manometreler Analog ve dijital basınç farkı ölçme cihazları Basınç düşümü ölçümüiçin portatif dijital metre

Termometreler Sistemdeki sıcaklıklara uygun olarak boru sistemi üstünde gerekli

yerelere monte edilmiş termometreler Sıcaklık farkı ölçümü yapabilen portatif termometreler

Balans valfleri Fabrika ayarlı balans valfleri (Her ayar pozisyonu karşılığında basınç

kaybı ve akış katsayısı KV tespit edilebilir diyagramları ile) Dinamik balans valfleri Akış sınırlama valfleri

Su soğutma grubu, ısı değiştirici, kontrol valfleri üzerine monte edilmiş akışölçme cihazları

4.7.1. Su (Hidrolik) Sistemlerinin Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar

Su sistemlerinin test, ayar, balans işlemlerinden önce hava sistemlerine benzer önhazırlıklar yapılmalıdır.

80

Sistem projelerinin (Kat planları, akış şemaları vb.) teknik şartnamelerininincelenmesi, sistemin iyi bir şekilde kavranması.

Sistemdeki pompalar ile ilgili (pompa eğrileri, tahrik motoru, fizikî ölçüler)bilgilerin ve onaylanmış katalogların incelenmesi.

Pompa elektrik motoru şalteri ve aşırı akım rölesinin uygunluğunun kontroledilmesi.

Kontrol valfi akış katsayısı KV değerleri ve sıcaklık kontrol eğrilerininincelenmesi.

Terminal cihazların (akış, basınç ilişkisi) bilgilerinin incelenmesi. Akış ölçme cihazlarının kalibrasyon eğrilerinin incelenmesi Basınç emniyet ve basınç düşürme valflerinin ayar değerlerinin tespit edilmesi Diğer gerekli bilgilerin (Tablo, eğri vb.) incelenmesi

Yukarıda belirtilen bilgilerin sağlanması ve incelenmesinin ardından statik sistemin önhazırlıklarına geçilir ve aşağıdaki işlemler yapılır.

Boru sisteminin (ana, branşman ve kolon boruları) incelenmesi ve projeyeuygunluğunun kontrol edilmesi

Balans yapma elemanlarının projelere uygun olarak monte edildiğinin kontrolü Basınç emniyet valflerinin gerekli değere uygun olarak ayarlandığının kontrolü Basınç düşürücü valflerin kontrol edilmesi Bütün genleşme tanklarının kontrol edilmesi Pompaların proje ve onaylanan kataloglara uygun olduğunun, yerleşiminin,

eksenleme durumunun, yataklarının yağlanmasının, havasının tahliyeedildiğinin ve dönüş yönünün kontrol edilmesi

Pislik tutucuların ; ölçüsünde, doğru olarak monte edildiğinin ve filtrelerinintemiz olduğunun kontrol edilmesi

Terminal cihazların ölçü ve yerlerinin projeye uygun olarak ve iyi bir şekildemonte edildiğinin kontrol edilmesi

Boru sisteminin su ile tamamen dolu olduğunun kontrol edilmesi Boru sistemindeki havanın tamamının tahliye edildiğinin kontrol edilmesi Sistemdeki tüm vanaların açık veya çalışma pozisyonunda olduğunun kontrolü Kontrol valflerinin ölçüsünün, monte edildiği yerin bağlantı ağızlarının akış

yönüne uygun olduğunun ve valf tahrik ünitelerinin yeterli güçte olduğununkontrol edilmesi

Otomatik veya elle çalışan hava tahliye elemanlarının uygun olarak takılmış veçalışır durumda olduğunun kontrol edilmesi

Kazanların sıcaklık, basınç kontrol elemanlarının çalışma ve emniyetdeğerlerine uygun olarakayarlandığının kontrol edilmesi

Kazan ve su soğutma grubunun çalışmaya hazır hâlde olduğunun tespit edilmesi Sistemdeki bütün elektrikli cihazlarının kalibrasyonlarının doğru ve düzgün

olarak yapıldığının kontrol edilmesi

81

Resim 4.12: Hidronik manometre ile pompa Resim 4.13: Hidronik manometrebasıncının ölçülmesi

Resim 4.14: Su basıncının ölçülmesi

160 psi 300 psi

Resim 4.15: Gliserin dolgulu özel manometreler

82

Yukarıda görülen manometre içinde gliserin olması, anî basınç değişimlerine karşıyastık görevi yaparak manometrenin bozulmasını önler ve dayanımı artırır. 2 1/2 “ çapındagöstergeye sahiptir. Mamometre 0 ile 300 psi değer aralığında çalışır.4.7.2. Su Sisteminin Test, Ayar Ve Balansı

Su sistemi ile ilgili ön hazırlıklar ve sistemin kontrol edilmesinden sonra sistemdetespit edilen hata ve eksiklikler, montaj ekipleri tarafından tamamlanmalıdır. Sisteminçalışmaya hazır olduğuna karar verildiğinde sistemin, test, ayar ve balans işlemlerinebaşlanır. Bu işlemler aşağıdaki sıra ile yapılır.

Pompa kısma valfi kapalıya yakın konuma getirilir. Pompa çalıştırılır, dönüş yönü kontrol edilir, yanlış ise düzeltilir. Pompanun ΔP değeri, kullanılan pompanın eğrisindeki projede belirtilen debi

karşılığı değere gelene kadar kısma valfi yavaş yavaş açılır. Kısma valfi yavaşça kapatılır, pompanın ΔP değeri, pompa giriş ve çıkışındaki

manometreler okunarak tespit edilir. Eğer bu ΔP değeri, pompanın sıfır debideki değeri ile uyuşuyorsa pompa

eğrisi balans işlemlerinde kullanılabilir. Bu değer uyuşmuyorsa şu sebepler araştırılmalıdır.

o Pompa içinde hava kalmış olabilir.o Pompa rotoru kirlenmiştir.o Pompa yanlış seçilmiştir.

Pompanın sisteme uygun olduğu anlaşıldıktan sonra ΔP değeri, projedekideğere ulaşana kadar kısma valfi yavaş yavaş açılır. Böylece pompa debisi,proje debisine yaklaşır.

Pompa besleme gerilimi ve çektiği akım ölçülür ve motor koruma rölesiayarlanır.

Balans işlemine mekanik cihaz odasından başlanır. Ana boru debileri ölçülür vebalans valfleri ayarlanarak her devrenin debisi projeye uygun hâle getirilir.

Önce yakın branşman ve kolonlar, sonra uzakta olanlar aynı şekilde ayarlanır.

Resim 4.16: Soğutma kulesi su havuzundaki borulama sisteminin gözden geçirilmesi

83

4.7.3. Rapor Bilgileri

Hidrolik sistemin test,ayar ve balans raporları, hava sistemine benzer olarak hazırlanır.Projeye, cihazlara ve sahada yapılan ölçmeler ile ilgili bilgiler çizelgelere işlenir

84



Su soğutma kulesini devreye (işletmeye) almak


Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev,iş, okul ve piyasadan temin ediniz.

a)Merkezî iklimlendirme tesisatıb)Su soğutma kulesi


Soğutma kulesinin iç bölümleri ilebeslenme borularındaki tortu ve çamurvb. pislik ve yabancı maddeleri,tekniğine uygun olarak tesistenuzaklaştırınız.

Önemli : Soğutma kulesinin iç bölümleri ilebeslenme borularındaki tortu ve çamur vb.pislik ve yabancı maddeler, tekniğine uygunolarak tesisten uzaklaştırılmalıdır.

Kule havuzundaki su seviyesini kontrolediniz. Emiş ağzından hava karışmamalı,kule üst su dağıtım tavasının delikleriaçık olmalıdır. Açık değilse açınız. Not : İşletmeye almadan önce yapılacak

muayenede plastik, ahşap veya metaldenyapılmış labirentlerin tam ve yerineoturmuş olduğu görülmeli, kule vantilatörüserbest ve doğru yönde dönmeli ve havahareketini önleyici hiçbir engel olmamalıve kule dolgu malzemesi temiztutulmalıdır.


85

Kuleden geçen su debisini ölçünüz.Debinin projede gösterilen miktara eşitolması sağlanmalıdır. Fazla ise vanalaryardımıyla kısınız.

5.Kule boşaltma ağzını kapalı tutunuz.

Kule su besleme vanasını açınız.Şamandıra kumandalı valfinin, ya dayandaki gibi olan elektronik su seviyekontrolünün çalışır durumda olduğunu vesuyun sürekli besleme yapacak şekildeaktığını gözleyiniz.

Kule üst su püskürtme memelerinikontrol ediniz. Doğru takılıptakılmadığını, taşınma ve montajsırasında hasar görüp görmediğinidikkatli şekilde inceleyiniz. Gerektiğindeayarlayınız.

86

Kule aspiratör rotorunun elle çevirerekkolayca dönüp dönmediğini kontrolediniz. Kasıntı, sıkışma vb. arıza varsabunları gideriniz. Bundan sonra aspiratörmotorunu kısa bir süre çalıştırarakrotorun doğru yönde dönüp dönmediğinikontrol ediniz.

Dikkat: Normal dönme durumunda kuleiçinden emilen havanın dışarıya doğruüflendiği görülmelidir. Dönüş yönü hatalıise motor bağlantı kutusunda faz değişikliğiyapılarak doğru dönüş sağlanmalıdır.

Sıcak su havuzundaki boruları kontrolediniz.

Serpantinleri kontrol ediniz.

Hatalı olan serpantin ve yönlendiricikanatları sökünüz.

87

Hatasız yeni serpantinleri yerine tekrarmonte ediniz.

Soğuk su yan püskürtme memelerinikontrol ediniz. Kontrollerden sonra bireksiklik ya da hata yoksa soğutma kulesifanlarını çalıştırıp, su devresini açaraksistemi çalıştırınız.

88

Kontrol Listesi


Evet Hayır1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?2. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi?3. Soğutma kulesinin iç bölümleri ile beslenme borularındaki

tortu ve çamur vb. pislik ve yabancı maddeleri, tekniğineuygun olarak tesisten uzaklaştırdınız mı?

4. Kule havuzundaki su seviyesini kontrol ettiniz mi?5. Kule üst su dağıtım tavasının delikleri açık mı ?6. Kuleden geçen su debisini ölçtünüz mü?7. Kule boşaltma ağzını kapattınız mı?8. Kule su besleme vanasını açıtınız mı?9. Şamandıra kumandalı valfin, çalışır durumda olduğunu ve

suyun sürekli besleme yapacak şekilde aktığını gözledinizmi?

10. Kule aspiratör rotorunun elle çevrilerek kolayca dönüpdönmediğini kontrol ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME


89


Klima Santralindeki Nemlendiricinin Ayar ve Balansını Yapmak

İşlem Basamakları Öneriler Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev,

iş, okul ve piyasadan temin ediniz.a)Klima santralib)Nemlendirici grubuc)El takımları (Tornavida, pense vb.),Lokma takımı


Öncelikle sistem merkezi için uygunbir yer belirlenerek ortama yerleştirilir.

Hatlı sistem üzerindeki nozullarınyerleşeceği yerler belirlendikten sonrasistem merkezinden itibaren başlayarakbu belirlenmiş alan bağlantı elamanlarıile sistem kurulur.

Not : Hat boru bağlantısının sık olmasıgerekmektedir (50 cm de bir). Sistemmerkezi ve nozul hattı kurulduktan sonramerkeze220 V elektrik bağlantısı yapılır. Şebeke suyu sistem merkezine bağlı

filtre girişine bağlanır.15 günde sistemçalışır vaziyette iken nozulların sislemekontrolü yapılır.

venturi nozul ultrasonik nozul

5.Şebeke suya açılarak, su tankının gerekliseviyeye kadar dolması beklenir.

Dikkat :Tıkanan ve istendiği gibi sislemeyapamayan nozullar değiştirilir veyakireçlemeden dolayı tıkalı ise kireç çözücümaddlerinin içinde bekletilerek kireçtenarındırılması sağlanır.

Kabin içindeki pompanın üzerindebulunan açma /kapama düğmesi daimaaçık durumdadır ve üstü kapalıdır.Timer’in üzerinedeki on/off düğmesi(Reset) açılarak sistem merkezineelektrik verilir.

Önemli : Pompa çıkışı üzerindeki, sislemehattının ve by-pass borusunun bağlanmışolduğu musluklar çalışma koşullarındadaima açık durumda olmalıdır. nozul kontrol kabinleri

90

Püskürtme memelerini ayarlayınız.

Not : Burada 5 numaralı nozul düzgünayarlanmıştır. Diğerleri ise kötüdür.

alüminyum bar (nozul dağıtım kolektörü)

Yandaki gibi küçük ölçekli klimasantrallerinde kullanılan buharpüskürten nozul kontrol kabinindekibasınçları ve buhar püskürme açılarınıayarlayınız

Büyük sistemin testini bitirdikten sonraana şehir suyu musluğu kapatınız vesisteme giren hortumu çıkarınız.

Dikkat : İş günlerinde borularındonmasını engellemek için boru içindesisleme sırasında kalabilecek mevcutsuyun tahliye edilmesi gerekmektedir.

döner çarklı nozul

Timerin üzerindeki voltaj ayarımaksimuma alınarak (140 V) pompaüzerindeki by -pass vanasından sistemeverelen su basıncı ayarlanır.

Not: Timer üzerindeki zaman göstergesiistenen konuma getirilerek sistemin çalışmazamanı bu şekilde belirlenir.

Voltaj ayarı 0-140 arasında herhangibir konumda iken istendiği takdirdeilâve olarak ince ayar düğmesi ilevoltaj, hassas olarak ayarlanır. Çalışansisteme durdurmak için timerinüzerindeki on - off düğmesi (Reset)kapatılarak elektirik ve su bağlantısıkesilir.

Dikkat :İstenilirse Volt ayarı ve ince voltajayarları da 0 konumuna getirelibilir. Fanlısistemde işletme basıncı yaklaşık 10 bar’dır.Sisteme 1/2 ölçüsünde bahçe hortumununtakılmasıyla birlikte uzaktan kumanda ilesistem çalıştırılarak fonksiyonu yerinegetirilir.

91

KONTROL LİSTESİ


Evet Hayır1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?2. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi?3. Nozulların yerleştirileceği yerleri belirlediniz mi?4. Nozulları monte ettiniz mi?5. Su bağlantısını yaptınız mı?6. Timeri ayarladınız mı?7. Timer üzerindeki voltaj ayarını yaptınız mı?8. Şehir su vanasını kapattınız mı?

DEĞERLENDİRME


92


1. Merkezî sistemleri devreye alırken kullanılan takımlar aşağıdakilerden hangisidir?A)Anahtar (iki ağızlı, yıldız, gömme tip vb.) B)Tornavida, çektirme, keski, vb.C)Debimetre, termometre, higrometre D)Hepsi

2. Vantilatör ve aspiratörlerde kayış gerginliğinin normal olup olmadığı, kayış ortasınabaşparmakla basıldığında meydana gelen senimin ölçülmesiyle kontrol edilebilir. Busenim en çok hangi değerler arasında olmalıdır?A)10 mm ile 20 mm B)25 mm ile 40 mmC)50 mm ile 70 mm D)70 mm ile 100 mm

3. Kontrol, test ve bakım neler sağlar?A)İşletme giderlerini azaltır.B)Verimliliği artırır.C)Arıza giderlerini azaltır ve bozulma riskini en aza indirir.D)Hepsi

4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?A)Vantilatör, aspiratör, kompresör ve pompalarla ilgili bütün elektrik bağlantıları

gözden geçirilmeli, varsa gevşeme, kirlenme gibi arızalar tekniğine uygun olarakgiderilmelidir.

B)Gerilimi kestikten sonra pako şalterlerle kontaktörlerin normal çalışıp çalışmadığıkontrol edilmeli varsa olumsuzluklar giderilmelidir.

C)Pano (tablo) ana giriş sigortaları ve sinyal lambalarından her üç fazda kontroledilmelidir. Fazlardan bir ya da ikisinin olmaması sistemi etkilemez.

D)Otomatik kontrol cihazlarının bütün uç bağlantılarının doğru olduğu görülmelidir.Motor sargılarını koruyucu düzenlerinin bulunup bulunmadığı kontrol edilmeli,böyle bir düzen yoksa tesise ilâve edilmelidir.

5. Aşağıdakilerden hangisi akış ölçme cihazları içine girer?A)Ultrasonik istasyonlar B)TürbinlerC)Venturi ve çok bağlantılı pitot tüpü D)Hepsi


93

MODÜL DEĞERLENDİRME


Aşağıdaki soruları cevaplayarak bu faaliyette kazandığınız bilgileri ölçünüz.

1. Ses ve titreşim ölçmeye yarayan araçlara ne ad verilir?A)Termometre B)Desibelmetre C)Higrometre D)Manometre

2. TGV’den sonra bağlanan ve soğutucu akışkanın evaporatöre eşit şekilde dağıtımınıyapan eleman aşağıdakilerden hangisidir?A)Burç B)Distribütör C)Damper motoru D)Distribütör

3. Kapalı bir mekândaki hava şartlarının (Sıcaklık, nem, taze hava, koku, iç hava kalitesivb.) istenilen değerde sağlanmasına ne denir?A)Klima B)Isıtma C)Soğutma D)Nemlendirme

4. Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanım amaçları içine girer?A)Hava temizleme, havalandırma B)Hava ısıtma ve soğutmaC)Ortamı nemlendirmede D)Hepsi

5. Ameliyathane, yoğun bakım, ayılma, erken doğum vb. hacimlere ait beslemehavasının, istenen koşullara uygun olarak gelmesi için hangi filtreler kullanılmalıdır?A)Kaba ve ince filtre B)Yağlı ve hepa filtre C)Elektrostatik fitre D)Hepsi

6. Klima boru kaynakları sırasında, kurum ve zaman zaman tıkanma olmaması için boruiçerisinden düşük basınçta geçirilmesi gereken gaza ne ad verilir?A)Amonyak B)Azot C)Propan D)Bütan

7. Havanın nemini ölçmeye yarayan araçlara ne ad verilir?A)Termometre B)Avometre C)Higrometre D)Manometre

8. Hava hızı ölçmeye yarayan cihazlara ne ad verilir?A)Menfez B)Anemometre C)Damper D)Difüzör

9. Soğutma devrelerinde kullanılan soğutucu akışkan cinsi ile birlikte superheat vesubcooling değerlerini gösteren cihaz aşağıdakilerden hangisidir?A)Presostat B)Higrostat C)Hidrometre D)Gaz analiz cihazı

10. Aşağıdakilerden hangisi akış ölçme cihazları içine girer?A)Ultrasonik istasyonlar B)TürbinlerC)Venturi ve çok bağlantılı pitot tüpü D)Hepsİ

MODÜL DEĞERLENDİRME

94

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ–1’İN CEVAP ANAHTARI

1 B2 A3 B4 D5 B

ÖĞRENME FAALİYETİ–2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 A2 C3 D4 C5 D6 D7 B8 D9 C

10 D

ÖĞRENME FAALİYETİ–3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 C2 D3 B4 A5 B6 D

CEVAP ANAHTARLARI

95

ÖĞRENME FAALİYETİ–4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 D2 B3 D4 C5 D

MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI

1 B2 B3 A4 D5 D6 B7 C8 B9 D

10 D

96

KAYNAKÇAKAYNAKLAR

ALTHOUSE Andrew, Turnquist Carl, Bracciano Alfred, ModernRefrigeration and Air Conditioning, 1987.

BULGURCU, Hüseyin Soğutma ve İklimlendirme Meslek Resmi SHÇEKMatbaası, 2001.

KACAR, Ayhan Soğutma ve İklimlendirme İş ve İşlem yaprağı IX.Sınıf,S.H.Ç.E.K Matbaası, 2001.

ÖZKOL, Nuri Uygulamalı Soğutma Tekniği Mak. Müh. Od. YayınlarıYayın nu : 115, 2000.

KATOLOGLAR VE WEB SİTELERİ

www.isisan.com

www.lennox.com

www.trane.com

www.carrier.com

www.kellysearch.com

www.scholar.google.net

www.dwyer-inst.com

KAYNAKÇA

Business

Merkezî si̇stemi̇ devreye alma