20/11/2007 1

Tregu unik financiar dhe sistemi monetar Evropian

Prof. dr. Besim Beqaj

20/11/2007 2

Marrëveshja e Romës CONTENTS Treaty establishing the European Community as Amended by Subsequent

Treaties: Preamble Part One. Principles (Arts. 1-7) Part Two. Citizenship of the Union (Art. 8) Part Three. Community Policies (Arts. 8-130)

Title I. Free Movement of Goods (Arts. 9-37) Title II. Agriculture (Arts. 38-47) Title III. Free Movement of Persons, Services and

Capital (Arts. 48-73) Title IV. Transport (Arts. 74-84) Title V. Common Rules on Competition, Taxation and

Approximation of Laws (Arts. 85-102) Title VI. Economic and Monetary Policy (Arts.

102a-109m) Title VII. Common Commercial Policy (Arts. 110-116) Title VIII. Social Policy, Education, Vocational

Training and Youth (Arts. 117-128)

20/11/2007 3

Marrëveshja e Romës Title IX. Culture (Art. 128) Title X. Public Health (Art. 129) Title XI. Consumer Protection (Art. 129a) Title XII. Trans-European Networks (Art. 129b-d) Title XIII. Industry (Art. 130) Title XIV. Economic and Social Cohesion (Arts. 130a-e) Title XV. Research and Technological Development (Arts.

130f-p) Title XVI. Environment (Arts. 130r-t) Title XVII. Development Cooperation (Arts. 130u-y)

Part Four. Association of the Overseas Countries and Territories (Arts. 131-6)

Part Five. Institutions of the Community (Arts. 137-208) Title I. Provisions Governing the Institutions (Arts.

137-198e) Title II. Financial Provisions (Arts. 199-209)

Part Six. General and Final Provisions (Arts. 210-248)

20/11/2007 4

Kalimi nga TP në Tregun Unik Rendësi të posaçme integrimi i tregut

financiar Vendet e kishin shumë të vështirë të

humbin autonominë financiare Integrimi financiar ka shkuar shumë me

ngadalë Ecuritë në ekonominë botërore ndikojnë në

liberalizimin financiar Kriza e dollarit dhe e naftës rikthejnë

kontrollin e qarkullimit të kapitalit.

20/11/2007 5

Kalimi nga TP në Tregun Unik

SHBA lëshojnë konvertibilitetin e dollarit në ari, prandaj në evropë hyjnë shumë dollarë spekulativ

BEE vendosë kursin e përbashkët rrëshqitës të valutave evropiane ndaj dollarit

Kriza e naftës rikthen kontrollin devizor

20/11/2007 6

Tregu unik – Marrëveshja e Romës Shkaqet kryesore

BEE duhet të mbrohet nga ndikimet e çrregullimeve të jashtme si dhe nga konkurrenca e SHBA dhe Japonisë

Vitet 80-ta shënojnë një ekspanzion të tregjeve financiare ndërkombëtare

Ndryshohet struktura e tregut financiar ndërkombëtar (currency swap, interest rate swap, swap options) – shpejtohet qarkullimi i parasë dhe kapitalit Swap – ndërkëmbim valutor – shitje e menjëhershme e valutës

por me data të ndryshme levrimi. Currency rate swap – kundërkëmbim i normës së interesit Currency swap – ndërkëmbim valutor

Teknologjia e re mundëson këmbime anëmbanë botës brenda 24 orësh

BEE tenton të behët qendër e hapur dhe efikase e tregut financiar

20/11/2007 7

Tregu unik financiar përmban: Lirinë e qarkullimit të kapitalit

Bartja e vlerës nga një shtet në tjetrin Lirinë e shërbimeve

Shërbimet e kryera me kompensim nga një shtet në tjetrin Shërbimet financiare

Lehtësimet e pagesave Ndërmjetësim rreth huazimit

shërbimet bankare, qarkullimi i letrave me vlerë, sigurimi

Lirinë e hapjes së ndërmarrjeve të vogla Themelimi i ndërmarrjeve në shtetin tjetër

Këto liri realizohen në tregun unik financiar dhe kjo nënkupton se secili qytetar i BEE mund të investojë si rezident në shtetet e BEE.

20/11/2007 8

Sistemi monetar Evropian Një decenie e unionit doganor ve në pah çrregullime të

shpeshta monetare të cilat ndikonin në bashkëpunimin ekonomik.

1970 marrëveshja për union të vërtetë monetar i cili duhej të realizohej deri në vitin 1980. Unionin monetar do te shpejtojë integrimin e unionit

ekonomik. Pas këtij vendimi vie deri tek zgjerimi i BEE dhe thellimi i

krizës monetare ndërkombëtare që edhe ndikon në shtyerjen e vendosjës së unionit monetar për një periudhë të gjatë.

Meqënëse kjo nuk funksionoi në afat të shkurtës u mor vendimin për Sistemin Monetar Evropian (SME)

Edhe me tutje ka probleme për transferimin e sovranitetit nacional në sferën e politikës monetare në organet e përbashkëta të BEE.

20/11/2007 9

Formimi dhe zhvillimi i SME Konferenca e Hagës në dhjetor të 1969 parashihet

ideja për formimin e unionit ekonomik Fazat e realizimit:

Konsultimet paraprake për masat e politikës ekonomike

Standardizimi fiskal dhe harmonizimi i tatimeve Harmonizimi i buxheteve nacionale Vendosja e procedurës për rregullimin e

marrëdhenieve me organeve të BEE Eliminimin e kufizimeve devizore dhe i barrierave për

qarkullimin e kapitalit Standardizimi i instrumenteve të politikës monetare

me rolin aktiv të Guvernatorëve të Bankave Qendrore

20/11/2007 10

Raporti i Vernerit

"Raporti i Vernerit“ Ky dokument flet për domosdoshmërinë

e unionit ekonomik dhe monetar realizimi gradual-në formë të qarkullimit

plotësisht të lirë të fuqisë punëtore, mallit, shërbimeve dhe kapitalit

pa kufizimin e konkurrencës dhe pa jobalansimet strukturale dhe rajonale

20/11/2007 11

Politika e përbashkët monetare Në sferën e politikës monetare është:

planfikimi i formimit të një mekanizmi unik monetar në kuadër të sistemit ndërkombëtar

që do të bazohej në konvertibilitetin e plotë të valutave Eliminimi i fluktuimit të kurseve devizore

Krijimi i kushteve për aplikimin e njësisë së përbashkët monetare Organizimi i Bankave Qendrore në nivel të BEE-së Kompetencat:

politika monetare dhe kreditore politika monetare ndaj vendeve jashtë Unionit politika në tregun e përbashkët të kapitalit,qarkullimi i kapitalit politika buxhetore dhe tatimore,si dhe masat rajonale për zhvillimin e balansuar të Unionit

20/11/2007 12

Koncepcionet e politikës së përbashkët monetare koncepcioni i "monetaristëve" të cilët shrehnin

interesat e Francës insistimi në përcaktimin e kurseve fikse devizore në kuadër të

BEE-së kontrolli rigoroz i qarkullimit të kapitalit Qëndrimi i “monetaristëve:

koordinimi dhe harmonizimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare- duhet të aplikohet vetëm në fazat e mëtejme të integrimit

koncepcioni i përfaqësuar nga "ekonomistët“ shprehje e interesit të Gjermanisë preferohet qarkullimi krejtësisht i lirë i kapitalit koordinimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare Qëndrimi i “ekonomistëve”:

vetëm në këtë mënyrë do të krijoheshin kushtet për vendosjen e kurseve fikse devizore

20/11/2007 13

Fazat e bashkëpunimit monetar Raporti i Vernerit - përpjekje drejt intensifikimit të integrimit

monetar në kuadër të BEE-së Qëllimi: në një periudhë të ardhme - të arrihet unioni monetar Aktualizimi i integrimit monetar - për shkak të krizës së sistemit

monetar ndërkombëtar Përkrahja e procesit të integrimit monetar me qëllim të vendosjes

së reformës së sistemit monetar ndërkombëtar integrimi monetar - mjet për arritjen e unitetit politik në BEE

Faza e parë e bashkëpunimit monetar – 1972 valutat e vendeve anëtare mund të këmbeheshin me devijime prej

+- 2,25% këmbimi i valutave kryesisht ishte i lidhur për dollarin u formua Fondi Evropian për Kooperimin Monetar (EMCF) embrioni i Bankës Qendrore Evropiane detyra: rregullimi i mekanizmit valutor dhe aranzhmanet kreditore

Vendet anëtare pajtohen se për valutën e përbashkët mund të flitet vetëm pasi të përfundojë procesi i vendosjes së UME

Arrihet marrëveshja për veprim në kushtet jostabile të marrëveshjeve ndërkombëtare monetare

20/11/2007 14

vendosja e aranzhmaneve që vendeve anëtare të BEE-së do t'i mundësojë: koordinimin e politikës ekonomike fiksimin e kurseve të tyre devizore deri në kufijt e lejuar nga ana

e FMN-së Ky aranzhman monetar krijoi hapësirën për aplikimin e skemës

valutore të BEE-së braktisja e Britanisë së Madhe, Italisë (1973), Francës (1974)

Nevoja për nxitjet reja në sferën e bashkëpunimit monetar domosdoshmëria e marrjes parasysh të dallimeve strukturale dhe

rajonale mes vendeve anëtare Firencë 1977- ringjallje e koncepcionit të unionit monetar mes

vendeve anëtare (Roy Jenkins) propozohen masa të reja për forcimin e koordinimit afatshkurtër të

politikës ekonomike mes vendeve anëtare për përsosjen e tregut të përbashkët Qëllimi: arritja e stabilitetit monetar në Evropë

Argumente ekonomike për përtërirjen e idesë mbi forcimin e bashkëpunimit monetar në kuadër të BEE-së:

20/11/2007 15

Politika e përbashkët monetare - kushti themelor për zgjidhjen e problemeve kryesore ekonomike zvogëlimi i dallimeve strukturale rajonale ndihma rajoneve më pak të zhvilluara në disa

vende anëtare Propozohet Deklarata për formimin e

Sistemit Monetar Evropian (6 -7 korrik 1978- Bremen) Miratimi i Deklaratës nga Këshilli Ministror

(15.12.1978,Bruksel)

20/11/2007 16

Qëllimet dhe mekanizmat e SME-së

SME – është paramenduar si element fundamental i strategjisë së orientuar drejt zhvillimit ekonomik kontinuel dhe stabil Sigurimi i punësimit të plotë, harmonizimi i standardit

jetësor Zvogëlim i dispariteteve rajonale në kuadër të BEE-së Nxitje e procesit të integrimit evropian me ndikim në

stabilizimin e marrëdhënieve ndërkombëtare ekonomike dhe monetare

Qëllimi kryesor i SME-së ishte: vendosja e bashkëpunimit më të ngushtë monetar mes

vendeve anëtare valuta e përbashkët dhe udhëheqja e përbashkët monetare shpejtimi i ecurisë drejt unionit monetar dhe zonës së

stabilitetit monetar në Evropë

20/11/2007 17

SME – është shprehje e përpjekjeve të përbashkëta për tejkalimin e kufizimeve nevojë e vendeve anëtare për një kurs stabil devizor dhe harmonizimin e politikës

monetare Shndërrimi i Fondit Evropian për Kooperim Monetar - në Fondin

Monetar Evropian Përdorimi i njësisë valutore evropiane (ECU) miratohet më 17 shkurt 1986 në Luksemburg

Motivet e formimit të SME-së janë: Vendosja e kurseve devizore fleksibile shkaktoi pasiguri dhe moskënaqësi të

përgjithshme Kurset devizore karakterizoheshin me fluktuime të tepërta Subjektet ekonomike humbën besimin në stabilitetin monetar

efekte negative në investime Jostabiliteti i theksuar i dollarit amerikan

konvertimi masovik i dollarit në markën gjermane marka gjermane i ekspozohet presioneve të forta për revalvim, e valutat tjera -

për devalvim lëvizjet e tilla- të papranueshme për Gjemaninë kërcënohet zvogëlimi i eksportit dhe profitit Gjermania – e motivuar për forcimin e bashkëpunimit monetar evropian ofrimi i mundësisë reale për ndarjen e presionit artificial në markën gjermane me

valutat e vendeve tjera evropiane

20/11/2007 18

SME u vendos më 13.3.1979 me përjashtim të Britanisë së Madhe, Norvegjisë Greqia - nuk u pranua menjëherë në SME

Karakteristikat kryesore të mekanizmit të SME-së: formë e bashkëpunimit monetar si një aranzhman monetar mes vendeve evropiane

Parakushtet esenciale për integrimin e mëtejmë ekonomik mes vendeve të BEE-së: Krijimi i zonës së stabilitetit në Evropë duhet bazuar

në shpenzime dhe çmime fikse zhvillimi ekonomik, zvogëlimi i dallimeve në shkallën

e zhvillimit

20/11/2007 19

Shkurt 1986 - vendet anëtare vendosën që të realizojnë tregun e brendshëm të përbashkët deri më 1992 eliminimi i plotë i barierave në qarkullimin e

mallit, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore një hap përpara në zvhillimin e integrimit - në

drejtim të ndërtimit të unionit ekonomik Përsosja e mëtejme e SME-së

shndërrimin e tij në Union Monetar-pjesë e pandarë dhe e paevitueshme e Unionit Ekonomik

20/11/2007 20

Humbja e sovranitetit nacional monetar mundësisë që politika monetare të shfrytëzohet

si instrument i politikës ekonomike nacionale me krijimin e UME-së, pushtetet nacionale

humbin një pjesë të mundësive që të udhëheqin politikën nacionale ekonomike

pushtetet nacionale humbin instrumentin kryesor për kontrollin e kërkesës

Politikën e UME-së do ta zbatojë SEBQ do të ndryshonte edhe mekanizmi i koordinimit

ndërkombëtar të politikave monetare dhe devizore

20/11/2007 21

Përparësitë dhe dobësitë Përparësitë e SME-së:

me aplikimin e valutës unike BEE avancon statusin e saj në tregun ndërkombëtar financiar dhe në marrëdhëniet monetare ndërkombëtare

valuta e BEE-së - njëra nga tri valutat më atraktive në botë

kontributi në pavarësimin monetar të vendeve evropiane

kursi i valutave evropiane ndaj dollarit Dobësitë e SME-së janë:

nuk arriti t'i mbledhë të gjitha valutat e vendeve anëtare

nuk ishte tërheqës për vendet tjera anëtare që ishin jashtë SME

20/11/2007 22

UNIONI MONETAR EVROPIAN (UME)

Procesi i formimit të UME- fillon nga viti 1979 me formimin e SME

Shtetet anëtare shpejtojnë procesin e ndërtimit të "tregut unik"

krahas "tregut unik" – krijimi i unionit ekonomik monetar dhe politik

Tendencë që BEE- të shndërrohet në një Union Evropian me të gjitha atributet ekonomike, politike dhe ushtarake të një superfuqie

20/11/2007 23

Unioni Ekonimik si parakusht i Unionit Monetar Elemente themelore të Unionit Ekonomik

janë: tregu unik i mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe

fuqisë punëtore politika e konkurrencës dhe masat tjera për

sigurimin e funksionimit normal të mekanizmave të tregut

politika e përbashkët ndaj ndryshimeve strukturale

harmonizimi i shkallës së zhvillimit në kuadër të BEE-së

koordinimi i politikës makroekonomike (rregullat e politikës buxhetore)

20/11/2007 24

Përmbajtja e Unionit Monetar Evropian (UME)

Unioni monetar nënkupton: valutën unike bankën qendrore dhe politikën monetare unike krahas unionit ekonomik - edhe ate politik

UME-heqje dorë nga sovraniteti monetar e pjesërisht edhe nga ai politik ndërtimit të unionit monetar duhet t’i paraprijë unioni

ekonomik gjatë aprovimit të vendimeve vlen parimi i subsidiaritetit,kjo

d.m.th. se: në organet e BEE-së barten vetëm punët të cilat më mirë

kryhen në kuadër të BEE-së, se sa në instanca më të ulëta (kombëtare, rajonale apo lokale)

vendimet duhet marrë në një nivel sa më të afërt me qytetarët Kompetenca e BEE është reziduale ndërsa ajo e vendeve –

themelore Rrespektimi i specificitetit të anëtarëve në aspektin ekonomik

dhe në shkallën e inflacionit

20/11/2007 25

Vendosja e UME-së dhe Sistemi Evropian i Bankave Qendror qeverisja në sferën monetare ruajtja e stabilitetit të çmimeve vendosja dhe shfrytëzimi i instrumenteve të politikës monetare

Kushtet e domosdoshme për aplikimin e valutës unike: stabiliteti i çmimeve - shkalla e inflacionit jo më shumë se

1,5% të mesatares së 3 vendeve anëtare me shkallë më të ulët të inflacionit

norma e kamatës - normat afatgjata të kamatës-më së shumti 2% mbi mesataren e normave të kamatës së 3 vendeve anëtare me normë më të ultë kamatore

deficiti i buxhetit - deficiti i buxhetit nacional nuk mund të jetë mbi 3% të bruto produktit shoqëror

borxhi publik - borxhet publike të gjithmbarshme- të mos kalojnë 60% të bruto produktit njëvjeçar të vendit;

stabiliteti i parasë - valuta nacionale të mos jetë e devalvuar në 2 vitet e fundit

divergjencat eventuale të kursit të saj- në suaza plus - minus 2,25%

20/11/2007 26

Unioni monetar evropian Kriteriumet e konvergjencës dhe Marrëveshja e Mastrihtit

lejohet mundësia diskrete e të drejtës së vendeve anëtare që t’i vlerësojnë kushtet për inkuadrimin në valutën unike

anëtare e UME-së mund të bëhej edhe vendi anëtar që nuk i plotësonte një ose dy kushte

nëse ai vend kishte realizuar përparim të dukshëm drejt plotësimit të tyre

Etapat e vendosjes së Unionit Monetar Evropian UME është rezultat i procesit të integrimit ekonomik

Qarkullim i lirë i mallrave, njerëzve, shërbimeve dhe kapitalit Valutë unike evropiane (ECU)

procesi i formimit të unionit monetar - kufizimi i sovranitetit monetar dhe atij politik

adaptimi psikologjik, politik dhe ekonomik Etapat e realizimin të Unionit Monetar dhe Ekonomik:

Etapa e parë (1990- 1993) Etapa e dytë (1994-1999) Etapa e tretë (pas vitit 1999)