11

YILDIRMAYILDIRMA(Mobbing)(Mobbing)

22

İşyeri Stresinin Özgün Bir Biçimi: İşyeri Stresinin Özgün Bir Biçimi: Yıldırma (Mobbing)Yıldırma (Mobbing)

• İngilizce "yıldırma" (mobbing) kavramı, İngilizce "yıldırma" (mobbing) kavramı, "mob" kökünden gelmektedir. "Mob" "mob" kökünden gelmektedir. "Mob" sözcüğü, İngilizce'de yasal olmayan sözcüğü, İngilizce'de yasal olmayan biçimde şiddet uygulayan kalabalık veya biçimde şiddet uygulayan kalabalık veya "çete" anlamındadır. Bir eylem biçimi "çete" anlamındadır. Bir eylem biçimi olarak mobbing sözcüğü ise, psikolojik olarak mobbing sözcüğü ise, psikolojik şiddet, kuşatma, topluca saldırma, şiddet, kuşatma, topluca saldırma, rahatsız etme veya sıkıntı verme anlamına rahatsız etme veya sıkıntı verme anlamına gelmektedir.gelmektedir.

33

Tarihçe Yıldırma kavramı, ilk kez 1984'te İsveç'te "İş Hayatında Güvenlik ve Sağlık" konulu bir raporun kapsamında Heinz Leymann tarafından ortaya atılmış,

1993'te İsveç'te çıkarılan "İşyerinde Kişilerin Mağdur Edilmesi" adlı kanunla da ilk kez yasal bir nitelik kazanmıştır.

Türkçe'de işyerinde uygulanan "zorbalık, duygusal taciz ya da yıldırma" sözcükleriyle adlandırılan "mobbing", özellikle hiyerarşik yapılanmış

gruplarda ve kontrolün zayıf olduğu örgütlerde, gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine ruhsal yollar kullanılarak, uzun süreli

sistemli baskı uygulaması, duygusal saldırı ve yıpratma yaratması olarak tanımlanmaktadır.

Haksız yere suçlama, dedikodu yoluyla saygınlığını zedeleme, küçük düşürme ve doğrudan veya dolaylı şiddet uygulayarak, bir kişiyi işi bırakmaya zorlama

amaçlı kötü niyetli bir girişimler olarak tanımlanmaktadır. "Yıldırma" son yıllarda sosyoloji ve hukuk başta olmak üzere bir çok disiplinin üzerine

çalıştığı bir konu haline gelmiştir Dünyada giderek artan bir ilgiyle araştırılan yıldırma kavramı ülkemizde henüz

yeterince tanınan bir olgu değildir.

44

Duygusal Taciz TanımlarıDuygusal Taciz TanımlarıYAZARYAZAR KAVRAMKAVRAM TANIMTANIM

Brodsky(1976)Brodsky(1976) TacizTaciz

(Harresment)(Harresment)

Bir kişinin, diğer kişiyi yıpratmak, engellemek, ona eziyet etmek ya da ondan bir Bir kişinin, diğer kişiyi yıpratmak, engellemek, ona eziyet etmek ya da ondan bir tepki almak amacıyla yaptığı, tekrarlanan ve ısrarlı girişimlerdir. Bu girişimler, tepki almak amacıyla yaptığı, tekrarlanan ve ısrarlı girişimlerdir. Bu girişimler,

insanları kışkırtan, korkutan, rahatsız eden, insanlar üzerinde baskı kuran insanları kışkırtan, korkutan, rahatsız eden, insanlar üzerinde baskı kuran davranışlardır.davranışlardır.

LeymannLeymann

(1990 , 1996)(1990 , 1996)

Psikolojik Psikolojik Taciz/Psikolojik Taciz/Psikolojik Terör(Mobbling)Terör(Mobbling)/(Psychologial /(Psychologial

Terror)Terror)

İş hayatında psikolojik terör veya psikolojik taciz, bir veya birkaç kişinin genellikle İş hayatında psikolojik terör veya psikolojik taciz, bir veya birkaç kişinin genellikle bir kişiye karşı sistematik bir şekilde uyguladıkları agresif ve etik olmayan bir kişiye karşı sistematik bir şekilde uyguladıkları agresif ve etik olmayan

davranışları içerir. Bu durum kişiyi savunmasız ve çaresiz bir pozisyona iter ve davranışları içerir. Bu durum kişiyi savunmasız ve çaresiz bir pozisyona iter ve devam eden taciz davranışlarıyla da bu durumdan kurtulması engellenir. Söz devam eden taciz davranışlarıyla da bu durumdan kurtulması engellenir. Söz

konusu davranışlar en az haftada bir kez olmak üzere oldukça sıklıkla yinelenir ve konusu davranışlar en az haftada bir kez olmak üzere oldukça sıklıkla yinelenir ve belirli bir süreçte (en az 6 ay) devam eder. belirli bir süreçte (en az 6 ay) devam eder.

Wilson(1991)Wilson(1991) İşyeri Travmasıİşyeri Travması

(Work Trauma)(Work Trauma)

Bir amirin, algılanan veya gerçek olan, sürekli ve kasıtlı olarak kötü muamelesi Bir amirin, algılanan veya gerçek olan, sürekli ve kasıtlı olarak kötü muamelesi sonucu çalışanın öz benliğinin zarar görmesidir.sonucu çalışanın öz benliğinin zarar görmesidir.

Björkqvist,Björkqvist,

Österman & Österman & Hjelt (1994)Hjelt (1994)

İşyerinde Tacizİşyerinde Taciz

(Work (Work Harassment)Harassment)

Kendilerini koruyamayacak durumda olan, bir ya da daha fazla kişiye yöneltilen Kendilerini koruyamayacak durumda olan, bir ya da daha fazla kişiye yöneltilen ve bu kişilere zihinsel (bazen de fiziksel) acı veren, devamlı tekrarlanan ve bu kişilere zihinsel (bazen de fiziksel) acı veren, devamlı tekrarlanan

davranışlardır.davranışlardır.

Einarsen&Einarsen&

SkogstadSkogstad

(1996)(1996)

ZorbalıkZorbalık

(Bullying)(Bullying)

Zorbalık, bazı işyerleri ve çalışanlar için büyük bir problemdir. Bir davranışı Zorbalık, bazı işyerleri ve çalışanlar için büyük bir problemdir. Bir davranışı zorbalık olarak nitelendirebilmek için, bu davranışın belli bir süre devamlı olarak zorbalık olarak nitelendirebilmek için, bu davranışın belli bir süre devamlı olarak

tekrarlanması ve bu tarz davranışlara maruz kalan kişinin kendini koruyamaz tekrarlanması ve bu tarz davranışlara maruz kalan kişinin kendini koruyamaz durumda olması gerekmektedir. Hemen hemen eşit güce yada olanaklara sahip durumda olması gerekmektedir. Hemen hemen eşit güce yada olanaklara sahip

iki kişi yada grup bir çatışmaya girerse bu bir zorbalık değildir. iki kişi yada grup bir çatışmaya girerse bu bir zorbalık değildir.

Keashly, Ttrott Keashly, Ttrott & MacLean & MacLean

(1994)(1994)

Keashly (1998)Keashly (1998)

Kötü Muamele/Kötü Muamele/

Duygusal TacizDuygusal Taciz

(Abusive (Abusive Behaviour/Behaviour/

Emotional Emotional Abuse)Abuse)

Bir ya da daha fazla kişi tarafından, diğer kişilere, uyumlu olmaları ve itaat Bir ya da daha fazla kişi tarafından, diğer kişilere, uyumlu olmaları ve itaat etmeleri amacıyla yöneltilen, cinsel yada ırksal içerikli olmayan, düşmanca sözlü etmeleri amacıyla yöneltilen, cinsel yada ırksal içerikli olmayan, düşmanca sözlü

ve sözlü olmayan yıldırma davranışlarıdır.ve sözlü olmayan yıldırma davranışlarıdır.

55

O’More, O’More, Seigne, Seigne,

McGuire & McGuire & Smith (1998)Smith (1998)

ZorbalıkZorbalık

(Bullying)(Bullying)

Zorbalık, yıkıcı bir davranıştır. Bir kişi ya da bir grup Zorbalık, yıkıcı bir davranıştır. Bir kişi ya da bir grup tarafından diğer kişilere devamlı olarak tekrarlanan; tarafından diğer kişilere devamlı olarak tekrarlanan;

nedensiz saldırı, çatışma ve sözlü, psikolojik ve fiziksel nedensiz saldırı, çatışma ve sözlü, psikolojik ve fiziksel davranışlardır. Birbirinden bağımsız olarak meydana davranışlardır. Birbirinden bağımsız olarak meydana gelen saldırılar, katlanabilir olmasa da psikolojik taciz gelen saldırılar, katlanabilir olmasa da psikolojik taciz olarak tanımlanmalıdır. Sadece sistematik bir şekilde olarak tanımlanmalıdır. Sadece sistematik bir şekilde kasıtlı olarak gerçekleştirilen uygunsuz davranışlar kasıtlı olarak gerçekleştirilen uygunsuz davranışlar

psikolojik taciz olarak kabul edilir.psikolojik taciz olarak kabul edilir.

Hoel & CooperHoel & Cooper

(2000)(2000)

ZorbalıkZorbalık

(Bullying)(Bullying)

Bir ya da birkaç kişinin, belli bir süre içinde ve devamlı Bir ya da birkaç kişinin, belli bir süre içinde ve devamlı olarak, bir yada birkaç kişiden, olumsuz hareketler olarak, bir yada birkaç kişiden, olumsuz hareketler

gördüğü durumdur.gördüğü durumdur.

Zapf (1999)Zapf (1999) MobbingMobbing

İşyerinde mobbing, bir kişiye tacizde bulunmak,zorbaca ve İşyerinde mobbing, bir kişiye tacizde bulunmak,zorbaca ve rahatsız edici bir şekilde davranmak ya da hoş olmayan rahatsız edici bir şekilde davranmak ya da hoş olmayan

işleri bu kişiye vererek onu küçük düşürmek vb. anlamlara işleri bu kişiye vererek onu küçük düşürmek vb. anlamlara gelmektedir.gelmektedir.

Salin (2001)Salin (2001) ZorbalıkZorbalık

(Bullying)(Bullying)

Düşmanca bir iş çevresi yaratan, bir ya da birkaç kişiye Düşmanca bir iş çevresi yaratan, bir ya da birkaç kişiye yöneltilen, sürekli olarak tekrarlanan hareketler ve yöneltilen, sürekli olarak tekrarlanan hareketler ve

davranışlardır. Zorbalıkta, kişi kendisini koruyamaz. davranışlardır. Zorbalıkta, kişi kendisini koruyamaz. Sonuç olarak zorbalık, eşit güce sahip kişiler ya da gruplar Sonuç olarak zorbalık, eşit güce sahip kişiler ya da gruplar

arasındaki bir çatışma değildir.arasındaki bir çatışma değildir.

66

İşyerinde Duygusal Taciz Davranışlarının Tipolojisiİşyerinde Duygusal Taciz Davranışlarının Tipolojisi

1.Grup 1.Grup

İletişim Biçimi ve İletişim Biçimi ve EtkileriEtkileri

1.Üstünüz tarafından ifade etme fırsatınız sınırlanır.1.Üstünüz tarafından ifade etme fırsatınız sınırlanır.

2.Sürekli sözünüz kesilir.2.Sürekli sözünüz kesilir.

3.Meslektaşlarınızca ifade fırsatınız sınırlanır.3.Meslektaşlarınızca ifade fırsatınız sınırlanır.

4.Azarlanırsınız ve size yüksek sesle bağırılır.4.Azarlanırsınız ve size yüksek sesle bağırılır.

5.İşinizle ilgili olarak sürekli eleştirilirsiniz.5.İşinizle ilgili olarak sürekli eleştirilirsiniz.

6.Özel yaşamınız sürekli eleştirilir.6.Özel yaşamınız sürekli eleştirilir.

7.Telefonla rahatsız edilirsiniz.7.Telefonla rahatsız edilirsiniz.

8.Sözlü olarak tehdit alırsınız.8.Sözlü olarak tehdit alırsınız.

9.Tehdit mektubu alırsınız.9.Tehdit mektubu alırsınız.

10.Yalancı olduğunuz ima edilir.10.Yalancı olduğunuz ima edilir.

2.Grup2.Grup

Sosyal İlişkiler Sosyal İlişkiler SaldırıSaldırı

1.İnsanlar sizinle konuşmaz.1.İnsanlar sizinle konuşmaz.

2.Kimseyle konuşturulmaz ve görüşme hakkından yoksun bırakılırsınız.2.Kimseyle konuşturulmaz ve görüşme hakkından yoksun bırakılırsınız.

3.Diğer çalışanlardan izole edilirsiniz.3.Diğer çalışanlardan izole edilirsiniz.

4.Sizinle konuşmak diğer meslektaşlarınıza yasaklanır.4.Sizinle konuşmak diğer meslektaşlarınıza yasaklanır.

5.Size, yokmuşsunuz gibi davranılır.5.Size, yokmuşsunuz gibi davranılır.

3.Grup3.Grup

İtibara Saldırılarİtibara Saldırılar

1.Arkanızdan kötü konuşulur.1.Arkanızdan kötü konuşulur.

2.Asılsız dedikodu çıkarılır.2.Asılsız dedikodu çıkarılır.

3.Alaya alınırsınız.3.Alaya alınırsınız.

4.Akıl hastasıymış gibi davranılırsınız.4.Akıl hastasıymış gibi davranılırsınız.

5.Psikiyatrik değerleme geçirmeye zorlanırsınız.5.Psikiyatrik değerleme geçirmeye zorlanırsınız.

6.Herhangi bir özrünüzle alay edilir.6.Herhangi bir özrünüzle alay edilir.

7.El, kol hareketleriniz, yürüyüşünüz, sesiniz taklit edilerek alaya alma.7.El, kol hareketleriniz, yürüyüşünüz, sesiniz taklit edilerek alaya alma.

8.Politik ve dini inançlarınızla alay edilir.8.Politik ve dini inançlarınızla alay edilir.

9.Özel yaşamınızla alay edilir.9.Özel yaşamınızla alay edilir.

10.Milliyetinizle alay edilir.10.Milliyetinizle alay edilir.

11.Öz saygınızı etkileyecek bir iş yapmaya zorlanırsınız.11.Öz saygınızı etkileyecek bir iş yapmaya zorlanırsınız.

12.Çaba ve başarınız haksız bir şekilde değerlendirilir.12.Çaba ve başarınız haksız bir şekilde değerlendirilir.

13.Kararlarınız sürekli sorgulanır.13.Kararlarınız sürekli sorgulanır.

14.Küçük düşürücü isimlerle çağırılırsınız.14.Küçük düşürücü isimlerle çağırılırsınız.

15.Cinsel imalarda bulunulur.15.Cinsel imalarda bulunulur.

77

4.Grup4.GrupYaşam ve İş Yaşam ve İş Kalitesine SaldırıKalitesine Saldırı

1.Size önemli görevler verilmez.1.Size önemli görevler verilmez.

2.Görevleriniz kısıtlanır.2.Görevleriniz kısıtlanır.

3.Anlamsız görevleri yapmanız istenir. 3.Anlamsız görevleri yapmanız istenir.

4.Yeteneklerinizden daha düşük görevler verilir.4.Yeteneklerinizden daha düşük görevler verilir.

5.Sürekli yeni görevler verilir.5.Sürekli yeni görevler verilir.

6.Özsaygınızı etkileyen görevler verilir.6.Özsaygınızı etkileyen görevler verilir.

7.Gözden düşmeniz için niteliğinizin dışında görevler 7.Gözden düşmeniz için niteliğinizin dışında görevler verilir.verilir.

8.Oluşan zararların faturası size çıkarılır.8.Oluşan zararların faturası size çıkarılır.

9.İşyerinize ve evinize zarar verilir.9.İşyerinize ve evinize zarar verilir.

5.Grup5.GrupDoğrudan Sağlığı Doğrudan Sağlığı Etkileyen SaldırılarEtkileyen Saldırılar

1.Fiziksel olarak zor bir görev yapmaya zorlanırsınız.1.Fiziksel olarak zor bir görev yapmaya zorlanırsınız.

2.Fiziksel şiddet uygulanır.2.Fiziksel şiddet uygulanır.

3.Hafif şiddetle tehdit edilirsiniz.3.Hafif şiddetle tehdit edilirsiniz.

4.Fiziksel olarak taciz edilirsiniz.4.Fiziksel olarak taciz edilirsiniz.

5.Cinsel olarak taciz edilirsiniz.5.Cinsel olarak taciz edilirsiniz.

88

"Yıldırma"nın nedenleri "Yıldırma"yı salt bireysel bir sorun ya da işyerinde kişilere odaklı ya da sınırlı

bir sorun olarak ele almak doğru değildir. 1970'lerden sonra yaşanan ekonomik değişimin, işyerlerindeki çalışma ortamının niteliğinde yarattığı değişikliklerin, özellikle kapitalist kar anlayışının ve rekabetin, post-fordist olarak tanımlanan esnek üretim biçimlerinin yarattığı güvencesiz istihdam biçiminin ve kapitalist rekabetin geliştirdiği, perçinlediği bir durum olarak

görmek gereklidir. Bu ekonomik ve politik zeminde yaşanan krizler, yarattığı işsizlik, aşırı

çalışma, çalışanlar üzerinde yıldırma davranışlarının ve baskının artmasına zemin hazırlamaktadır. Çalışmalar yüksek işsizlik oranlarının ve çalışanların

değersiz görülmesinin "yıldırma"nın artmasına neden olduğunu göstermektedir. Özetle son yirmi yıla damgasını vuran ve başta sağlık olmak

üzere tüm sektörlerde yaşama geçirilen neoliberal politikaların doğal bir sonucu olarak "yıldırma" ortaya çıkmakta ve artmaktadır.

99

"Yıldırma"nın en fazla, aşırı iş yükünden kaynaklanan doyumsuzluk, çalışma ortamının demokratik olmayan niteliği, varolan liderlik biçimi, özellikle çoğul roller ile ortaya çıkan rol belirsizliği ve rol çatışması ile bağlantılı olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu anlamda kapitalist kültürün egemen kıldığı toplumsal

değerlerin "yıldırma"yı tetiklediğini ve giderek artan oranda fiziksel ve duygusal tahribat yarattığını öne sürmek abartı sayılmaz. Böyle bakıldığında "yıldırma"nın sınıfsal bir karakteri olduğu, ırksal, sınıfsal ve cinsiyete dayalı

eşitsizlikleri içeren bir süreç olduğu görülmelidir. Dünya Sağlık Örgütü de "yıldırma"nın ortaya çıkmasını kolaylaştıran iş

ortamlarının özelliklerini tanımlamıştır. Özellikle rol tanımlarının iyi yapılmadığı, işbirliği ve dayanışmanın kurulamadığı ortamların yatkınlık yarattığı ifade edilmektedir. Özellikle ortaya çıkan sorun ve çatışmaların

uygun problem çözme beceriyle çözülmemesi, aksine gizlenmesi bunu artıran etkenler olarak görülmektedir. Bu yapı neo-liberal politikaların biçimlediği iş

ortamının bir ürünü olarak görülmelidir.

1010

Kimler yıldırma yapar?Kimler yıldırma yapar?

• Bu kişilerin antipatik özellikler taşıdığı, aşırı denetleyici, korkak ve Bu kişilerin antipatik özellikler taşıdığı, aşırı denetleyici, korkak ve sinirli, daima güçlü olma isteği içinde olan, kötü niyetli ve hileli sinirli, daima güçlü olma isteği içinde olan, kötü niyetli ve hileli eylemlere başvurmaktan çekinmeyen kişiler olduğu belirtilmektedir. eylemlere başvurmaktan çekinmeyen kişiler olduğu belirtilmektedir. Aşırı özsever bir kişiliğe sahip oldukları, toplumsal ilişkileri zayıf, Aşırı özsever bir kişiliğe sahip oldukları, toplumsal ilişkileri zayıf, korktuğu kişileri denetim altında tutmak için güç kullanan, kendini korktuğu kişileri denetim altında tutmak için güç kullanan, kendini diğer insanlardan sürekli üstün gören bir tutum ve davranış diğer insanlardan sürekli üstün gören bir tutum ve davranış sergiledikleri belirtilmektedir. sergiledikleri belirtilmektedir.

• Tehdit altındayken yalnızca kendilerini düşündükleri, kendi Tehdit altındayken yalnızca kendilerini düşündükleri, kendi kurallarını işyerinin kurallar haline getirmeye çalıştıkları, bunun için kurallarını işyerinin kurallar haline getirmeye çalıştıkları, bunun için baskı ve şiddet uygulayabildikleri, bu amaçla sürekli bir disiplin baskı ve şiddet uygulayabildikleri, bu amaçla sürekli bir disiplin kurmaya çalıştıkları, korku yaratarak egemenlik kurdukları kurmaya çalıştıkları, korku yaratarak egemenlik kurdukları aktarılmaktadır. Aynı zamanda ön yargılı, duygusal tepkiler aktarılmaktadır. Aynı zamanda ön yargılı, duygusal tepkiler sergileyen, bireyin sahip olduğu etnik dinsel vs. özelliklerini yıldırma sergileyen, bireyin sahip olduğu etnik dinsel vs. özelliklerini yıldırma için gerekçe sayan bir tutum sergiledikleri ifade edilmektedir. için gerekçe sayan bir tutum sergiledikleri ifade edilmektedir.

1111

Kimler maruz kalır?Kimler maruz kalır?

• Yapılan araştırmalar mağdur olanların da sıklıkla zeki, Yapılan araştırmalar mağdur olanların da sıklıkla zeki, yetenekli, yaratıcı özellikler gösteren, farklı görüşlere yetenekli, yaratıcı özellikler gösteren, farklı görüşlere alternatif yaklaşımlar geliştirebilen, başarılı ve başarıyı alternatif yaklaşımlar geliştirebilen, başarılı ve başarıyı amaçlayan, dürüst, güvenilir, işyerinde politik amaçlayan, dürüst, güvenilir, işyerinde politik davranmayan,destekleyici iletişim tarzını kullanan kişiler davranmayan,destekleyici iletişim tarzını kullanan kişiler olduğunu göstermektedir. İşlerini benimseyerek yapan, olduğunu göstermektedir. İşlerini benimseyerek yapan, Meslek etiği ilke ve kurallarına uyan kişilerdir. Meslek etiği ilke ve kurallarına uyan kişilerdir.

• Sıklıkla çalışanların yöneticilerden daha fazla Sıklıkla çalışanların yöneticilerden daha fazla yıldırmaya maruz kaldıkları görülmektedir. Yaşlı olanlar yıldırmaya maruz kaldıkları görülmektedir. Yaşlı olanlar gençlere göre daha fazla yıldırma kurbanı olmaktadırlar. gençlere göre daha fazla yıldırma kurbanı olmaktadırlar.

1212

Neler yapılabilir?Neler yapılabilir?

• Sıklıkla "yıldırma" kurbanlarına, yeni bir iş araması, yardım alması, Sıklıkla "yıldırma" kurbanlarına, yeni bir iş araması, yardım alması, kendini yalıtmaması, özgüvenini geliştirmesi, olasılıkları hatırlaması, kendini yalıtmaması, özgüvenini geliştirmesi, olasılıkları hatırlaması, yaraları sarmaya çalışması, yasal işlem yapması önerilmektedir. yaraları sarmaya çalışması, yasal işlem yapması önerilmektedir.

• "Yıldırma"nın ruhsal bütünlüğe yönelik bir saldırı olduğu "Yıldırma"nın ruhsal bütünlüğe yönelik bir saldırı olduğu düşünülürse buna uygun başa çıkma beceriler geliştirmenin büyük düşünülürse buna uygun başa çıkma beceriler geliştirmenin büyük önem taşıdığını vurgulamamız gerekir. Sorunu arkadaşlarla önem taşıdığını vurgulamamız gerekir. Sorunu arkadaşlarla paylaşmaktan profesyonel yardım aramaya varan bir yelpazede paylaşmaktan profesyonel yardım aramaya varan bir yelpazede yardım almak gerekebilir. Bu çabalar sorunun kalıcılaşmasını yardım almak gerekebilir. Bu çabalar sorunun kalıcılaşmasını önleme yanında bireyin başa çıkmasını, örselenmeden kurtulmasını önleme yanında bireyin başa çıkmasını, örselenmeden kurtulmasını sağlayabilir … sağlayabilir …

• "Yıldırma" mağduruna işyerinde taciz uygulayan kişiye itiraz etmek, "Yıldırma" mağduruna işyerinde taciz uygulayan kişiye itiraz etmek, işyerinde zorbaca davranışlara, tacize uğradığını tanıklarla işyerinde zorbaca davranışlara, tacize uğradığını tanıklarla saptamak, verilen talimatları yazılı olarak belgelemek, maruz saptamak, verilen talimatları yazılı olarak belgelemek, maruz kalınan tacizi belgeli olarak yetkililere ya da üst yöneticilere iletmek, kalınan tacizi belgeli olarak yetkililere ya da üst yöneticilere iletmek, gereğinde arkadaşlarla paylaşmak ve profesyonel yardım almak gereğinde arkadaşlarla paylaşmak ve profesyonel yardım almak önerilen durumlardır. önerilen durumlardır.

1313

MOBBİNG’E ETKİ EDEN MOBBİNG’E ETKİ EDEN FAKTÖRLERFAKTÖRLER

• İşyeri politikaları ve kurum kültürü,İşyeri politikaları ve kurum kültürü,

• Gizli beklentiler,Gizli beklentiler,

• Onursuzluk,Onursuzluk,

• Saklanan bilgi,Saklanan bilgi,

• Cesaret kırıcı tepkiler,Cesaret kırıcı tepkiler,

• Zayıf performansı tolere etme,Zayıf performansı tolere etme,

• Doğal karşılama.Doğal karşılama.

İŞ HAYATINDAKİ OLUŞUMLARIİŞ HAYATINDAKİ OLUŞUMLARI

İş hayatında yıldırmayı kolaylaştıran en önemli unsur “sürekli İş hayatında yıldırmayı kolaylaştıran en önemli unsur “sürekli değişen dünyada insanın da sık sık yenilebilir olması” anlayışı değişen dünyada insanın da sık sık yenilebilir olması” anlayışı olduğunu belirtilmelidir. Bu anlamda kapitalist kültürün egemen olduğunu belirtilmelidir. Bu anlamda kapitalist kültürün egemen kıldığı yeni toplumsal değerlerin yıldırmayı tetiklediğini ve artan kıldığı yeni toplumsal değerlerin yıldırmayı tetiklediğini ve artan oranda fiziksel ve duygusal tahribat yarattığını belirtmek gerekir. Bu oranda fiziksel ve duygusal tahribat yarattığını belirtmek gerekir. Bu değerlerin başlıcaları şunlardır ( Bayrak, 2001: 231-237): değerlerin başlıcaları şunlardır ( Bayrak, 2001: 231-237): 

• 1-Aşırı Rekabet1-Aşırı Rekabet• 2- Aşırı Verimlilik Baskısı2- Aşırı Verimlilik Baskısı• 3-Bencillik ve Egoizm3-Bencillik ve Egoizm• 4-Bireysellik4-Bireysellik• 5-Ahlaki İlke ve Değer Kaybı5-Ahlaki İlke ve Değer Kaybı• 6-Devamlı Değişim ve Yenilik.6-Devamlı Değişim ve Yenilik.

  

1414

1515

ÖNERİLER1. Çalışma ortamının düzenlenmesi, ast üstü ilişkisinin bir ezen ezilen ilişkisine dönüştürülmemesi, ekip çalışmasının ana çalışma yaklaşımı olmasını sağlanması gereklidir. 2. Demokratik ve dayanışmayı temel alan bir işbölümü yapılmalıdır. Roller belirginleşmeli, sınırlar belirginleştirilmeli ve role uygun kişiler yetkilendirilmelidir. 3. Bireylerin rahatlamasını, kendini yargılanmadan özgürce ifade etmesini sağlayan, duygusal ifadeye izin veren bir ortam yaratılmalıdır. 4. Aşırı çalışmaya son verilmelidir. 5. Güvenli, zarar verici uyaranlardan arınmış, sağlıklı bir fiziksel ortam yaratılmalıdır. 6. Çalışanların özlük hakları sağlanmalıdır. 7. "Yıldırma"yı önleyici etik kurallar geliştirilmelidir.  8. Çalışanların iletişim becerileri geliştirilmelidir. Problem çözme becerileri kazandırılmalıdır. 9. İşyeri sağlık birimleri aracılığıyla koruyucu ruh sağlığı uygulamaları (bilgilendirme, eğitimi, danışma) yapılmalıdır. 10. "Yıldırma" ile ilgili hukuksal girişimler engellenmemeli, adaletin tecelli edilmesi sağlanmalıdır. (TPD/TK)

1616

MOBBING’DE DOĞU-BATI FARKIMOBBING’DE DOĞU-BATI FARKI

• Amerika ve Avrupa kültüründe bireyselcilik ve Amerika ve Avrupa kültüründe bireyselcilik ve rekabet duygusu Doğu toplumlarına göre daha rekabet duygusu Doğu toplumlarına göre daha üst seviyede hissedililiyor. Toplum kültürleri üst seviyede hissedililiyor. Toplum kültürleri cemiyet anlayışından çok kişisel başarı ve cemiyet anlayışından çok kişisel başarı ve bireysel yaşam üzerine kurulmuş olduğu için bireysel yaşam üzerine kurulmuş olduğu için içedönük bireylerin işyerinde “güçsüz” olarak içedönük bireylerin işyerinde “güçsüz” olarak görülüp yıldırmaya maruz kalması daha olası. görülüp yıldırmaya maruz kalması daha olası. Türk toplumu gibi Doğu toplumlarında ise Türk toplumu gibi Doğu toplumlarında ise kültürel değerler sebebiyle “sessiz” ya da kültürel değerler sebebiyle “sessiz” ya da “ağırbaşlı” gibi sıfatlarla nitelendirilen içedönük “ağırbaşlı” gibi sıfatlarla nitelendirilen içedönük kişilere olumsuz bakış açısıyla yaklaşılmadığı kişilere olumsuz bakış açısıyla yaklaşılmadığı düşünülüyor. Hatta bu kişiler daha çok seviliyor düşünülüyor. Hatta bu kişiler daha çok seviliyor

1717

Mobbing ve Bullying Arasındaki FarklarMobbing ve Bullying Arasındaki Farklar BULLYINGBULLYING MOBBINGMOBBING

SektörSektör Kamu işletmeleriKamu işletmeleri Özel işletmeler Özel işletmeler

Rahatsız eden/ler, Zarar Rahatsız eden/ler, Zarar veren/lerveren/ler

Tek bireyTek birey

(Çoğunlukla yönetici) (Çoğunlukla yönetici) Meslektaşlar Meslektaşlar

Hedef/HedeflerHedef/Hedefler Güçsüz veya uysal-itaatkarGüçsüz veya uysal-itaatkar Ortalamanın üstünde performansa Ortalamanın üstünde performansa sahip kişiler sahip kişiler

MotivasyonMotivasyon Güce ulaşmak için zorba bireyin Güce ulaşmak için zorba bireyin motivasyonu motivasyonu

Kurbanın algılanan gücü aracılığıyla Kurbanın algılanan gücü aracılığıyla korkutulmasıkorkutulması

Hareketlerin çıkış noktasıHareketlerin çıkış noktası Bireysel itibarı yükseltmekBireysel itibarı yükseltmek İmrenmek veya kıskançlık İmrenmek veya kıskançlık

Tetikleyen-başlatan durumTetikleyen-başlatan durum Zorbanın kendisini yetersiz Zorbanın kendisini yetersiz hissetmesi hissetmesi

Örgütsel çatışmalarÖrgütsel çatışmalar

Arzulanan sonuçlarArzulanan sonuçlar Kolayca sömürülen aldatılan bireye Kolayca sömürülen aldatılan bireye ulaşmakulaşmak

Örgütlerden ayrılmaya zorlamak Örgütlerden ayrılmaya zorlamak

MetotlarMetotlar Temel,basit yöntemlerTemel,basit yöntemler Karışık yöntemlerKarışık yöntemler

Rahatsız eden-zarar veren Rahatsız eden-zarar veren tarafın hareketleritarafın hareketleri

Açık bir şekilde olağanüstü Açık bir şekilde olağanüstü

etkileşimleretkileşimler Normal bir etkileşim gibi gizlenmiş Normal bir etkileşim gibi gizlenmiş hareketlerhareketler

SaldırıSaldırı DoğrudanDoğrudan Dolaylı Dolaylı

SavunmaSavunma Muhtemelen informal Muhtemelen informal Muhtemelen formal Muhtemelen formal

Olayın olma sıklığıOlayın olma sıklığı Belirli bir modele, düzene Belirli bir modele, düzene sokulmadan, bir kerelik veyadüzenli sokulmadan, bir kerelik veyadüzenli bir şekilde meydana gelmesi bir şekilde meydana gelmesi

Olayın düzenli bir şekilde meydana Olayın düzenli bir şekilde meydana gelmesi(en azından haftada bir gelmesi(en azından haftada bir kere)kere)

Olayın süresiOlayın süresi Belli bir süre öngörülemiyorBelli bir süre öngörülemiyor Uzun süredir meydana geliyorUzun süredir meydana geliyor

(en azından 6 aydır)(en azından 6 aydır)

Kurban çöküntü yaşadığında Kurban çöküntü yaşadığında sonuçsonuç

Bireyde etkililik ve verimlilik kaybı Bireyde etkililik ve verimlilik kaybı meydana gelir meydana gelir

Kurban örgütten ayrılırKurban örgütten ayrılır

Kurban direndiğinde sonuçKurban direndiğinde sonuç Zorba birey geri çekilir Zorba birey geri çekilir Tacizciler daha da güçlenir Tacizciler daha da güçlenir

YönetimYönetim Sıklıkla kurbanla aynı hizada-safta Sıklıkla kurbanla aynı hizada-safta Sıklıkla tacizcilerle aynı tarafta-saftaSıklıkla tacizcilerle aynı tarafta-safta

Ekonomik SonuçlarEkonomik Sonuçlar

• HastalHastalıık izinlerinin artmask izinlerinin artmasıı• Yetişmiş uzman çalYetişmiş uzman çalışışanlaranlarıın işten ayrn işten ayrıılmalarlmalarıı• Yeni çalYeni çalışışan alan alıımmıınnıın getirdiği maliyetn getirdiği maliyet• ÇalÇalışışanlaranlarıın ayrn ayrıılmaslması ı sonucu artan eğitim sonucu artan eğitim

etkinliklerinin maliyetietkinliklerinin maliyeti• Genel performans düşüklüğüGenel performans düşüklüğü• İş kalitesinde düşüklükİş kalitesinde düşüklük• ÇalÇalışışanlara ödenen tazminatlaranlara ödenen tazminatlar• İşsizlik maliyetleriİşsizlik maliyetleri

1818

Psikolojik Sonuçlar Psikolojik Sonuçlar

• Bireyler arasBireyler arası ı anlaşmazlanlaşmazlıık ve çatk ve çatışışmalar malar

• Olumsuz örgüt iklimi Olumsuz örgüt iklimi

• Örgüt kültürü ve değerlerinde çöküş Örgüt kültürü ve değerlerinde çöküş

• Güvensizlik ortamGüvensizlik ortamı ı

• Genel saygGenel saygı ı duygularduygularıında azalma nda azalma

• ÇalÇalışışanlarda isteksizlik nedeniyle anlarda isteksizlik nedeniyle yaratyaratııccııllığıığın kn kııssııtlanmastlanması ı

1919

2020

MOBBING ANKETİMOBBING ANKETİ

• İşyerinde yıldırma olup olmadığını anlamak için Örgütsel Yıldırma Ölçeği’ndeki İşyerinde yıldırma olup olmadığını anlamak için Örgütsel Yıldırma Ölçeği’ndeki maddelerden en az birkaçının bir araya gelmesi gerekiyor.maddelerden en az birkaçının bir araya gelmesi gerekiyor.

1)1) İşyerinizde günlük konuşmalar esnasında sözünüz sürekli olarak kesilir mi? İşyerinizde günlük konuşmalar esnasında sözünüz sürekli olarak kesilir mi?2)2) İşyerinizde kendi yeteneklerinizi gösterme olanaklarınız engellenir mi? İşyerinizde kendi yeteneklerinizi gösterme olanaklarınız engellenir mi?3)3) İşyerinizde söz, bakış ve hareketlerle işinizi iyi yapmadığınızı size İşyerinizde söz, bakış ve hareketlerle işinizi iyi yapmadığınızı size hissettirirler mi?hissettirirler mi?4)4) İşyerinizde insanların arkanızdan konuştuğu ya da dedikodu yaptığı olur mu? İşyerinizde insanların arkanızdan konuştuğu ya da dedikodu yaptığı olur mu?5)5) İşyerinizdeki kişilerle iletişim kurmaya çalışırken jest ve göz hareketleriyle İşyerinizdeki kişilerle iletişim kurmaya çalışırken jest ve göz hareketleriyle (bakışlarını kaçırma, ilgilenmeme, cevap vermeme, soğuk davranma gibi) (bakışlarını kaçırma, ilgilenmeme, cevap vermeme, soğuk davranma gibi) iletişim kurmanız engellenir mi?iletişim kurmanız engellenir mi?6)6) İşyerinizdeki kişiler tarafından başaramayacağını z derecede zor bir işi İşyerinizdeki kişiler tarafından başaramayacağını z derecede zor bir işi yapmaya zorlandığınız olur mu?yapmaya zorlandığınız olur mu?7)7) İşyerinizdeki konumunuz ve yaptığınız işlerle ilgili olarak sürekli küçümsenir İşyerinizdeki konumunuz ve yaptığınız işlerle ilgili olarak sürekli küçümsenir misiniz?misiniz?8)8) İşyerinizdeki insanlar tarafından azarlandığınız olur mu? İşyerinizdeki insanlar tarafından azarlandığınız olur mu?9)9) İşyeri ortamındayken siz sanki orada değilmişsiniz gibi davranıldığı olur mu? İşyeri ortamındayken siz sanki orada değilmişsiniz gibi davranıldığı olur mu?10)10) İşyerinizdeki kişiler tarafından kendi görev ve yetkileriniz dışında kalan, son İşyerinizdeki kişiler tarafından kendi görev ve yetkileriniz dışında kalan, son derece basit ve gereksiz bir işi yapmaya zorlandığınız olur mu?derece basit ve gereksiz bir işi yapmaya zorlandığınız olur mu?

2121

11) İşyerinizde verdiğiniz kararların sürekli eleştirildiği olur mu?12) İşyerinizde özel hayatınız veya çalışma hayatınız hakkında sert eleştirilere maruz kaldığınız olur mu?13) İşyerinizdeki çalışanların sizinle konuşmaktan kaçındığı olur mu?14) İşyerinizde size verilen yetki ve görevlerin geri alındığı olur mu?15) İşyerinizde hakkınızda uygunsuz şakaların yapıldığı olur mu?16) İşyerinizde size lakap takıldığı olur mu?17) İşyerinizde sosyal olarak yalnız bırakıldığınızı hisseder misiniz?18) İşyerinizde sizi gülünç duruma düşürmek için yürüyüşünüzün, hareketlerinizin veya konuşmalarınızın taklit edildiği olur mu?19) İşyeri çalışanları tarafından size cinsel ima ya da doğrudan cinsel taciz yapıldığı olur mu?20) İşyerinizde dini, siyasi görüşünüz, özel yaşamınız veya milliyetinizle alay edildiği olur mu?21) İşyerinizdeki kişilerden sözel, yazılı ya da fiziksel olarak tehdit aldığınız oldu mu?22) İşyerinizde size karşı bağırma, kapıları çarpma veya masa yumruklama gibi saldırganca tavırların sergilendiği olur mu?

2222

Mobbing ile ilgili bir anket;Mobbing ile ilgili bir anket;

• 26 Ekim 2006 10:00 tarihinde memurlar 26 Ekim 2006 10:00 tarihinde memurlar net yayına giren "İşyerinde psikolojik net yayına giren "İşyerinde psikolojik yıldırma, duygusal şiddet ve baskı yaşıyor yıldırma, duygusal şiddet ve baskı yaşıyor musunuz?" anket sorusuna 3 gün 14 musunuz?" anket sorusuna 3 gün 14 saatte 824 kişi oy kullandı. Sonuçlar saatte 824 kişi oy kullandı. Sonuçlar aşağıda belirtilmiştir.aşağıda belirtilmiştir.

• EVET   %55,7-459 OYEVET   %55,7-459 OY• HAYIR  %37,9-312 OYHAYIR  %37,9-312 OY• BİLMİYORUM FİKRİM YOK %6,4-53 OYBİLMİYORUM FİKRİM YOK %6,4-53 OY

2323

 

• MOBBİNGE uğrayan çalışanların örgüte maliyeti MOBBİNGE uğrayan çalışanların örgüte maliyeti oldukça yüksektir. oldukça yüksektir. KurbanKurbanıınnıın yn yııllllıık örgütsel k örgütsel maliyeti 30.000 ile 100.000 USD arasmaliyeti 30.000 ile 100.000 USD arasıında nda değişmektedir. (akt. Hartig ve Frosch, 2006) değişmektedir. (akt. Hartig ve Frosch, 2006) Mobbinge uğrayan çalMobbinge uğrayan çalışışan işine ayan işine ayıırmasrması ı gereken vaktini kendini korumaya çalışarak gereken vaktini kendini korumaya çalışarak mutsuzluğunu telafi etmeye çalışarak şirketin mutsuzluğunu telafi etmeye çalışarak şirketin verimliliğini aşağı çekmektedir.Tacizcisiyle verimliliğini aşağı çekmektedir.Tacizcisiyle yüzyüze gelmemek için işini aksattığı ,kendisiyle yüzyüze gelmemek için işini aksattığı ,kendisiyle ilgilenmeyen örgütü cezalandırmaktadırilgilenmeyen örgütü cezalandırmaktadır

2424

. .

UzmanlarUzmanlarıın belirttiğine göre, Türkiye'de çaln belirttiğine göre, Türkiye'de çalışışanlaranlarıın n yaklaşyaklaşıık yüzde 35'i, iş hayatk yüzde 35'i, iş hayatıında bireysel veya çete nda bireysel veya çete halindeki zorbalhalindeki zorbalığığa maruz kalmaktada maruz kalmaktadıır. Yr. Yııldldıırma amaçlrma amaçlı ı duygusal taciz mağduru kişi, başka bir yere gitme imkanduygusal taciz mağduru kişi, başka bir yere gitme imkanı ı yoksa, o iş yerinden hasta olup, duygusal dengesi yoksa, o iş yerinden hasta olup, duygusal dengesi tamamen bozulmuş olarak ayrtamamen bozulmuş olarak ayrıılmaktadlmaktadıır. 'Günah keçisi' r. 'Günah keçisi' olarak seçilenlerin ortak özelliği ise, "İçe dönük, iş odaklolarak seçilenlerin ortak özelliği ise, "İçe dönük, iş odaklıı, , işini çok önemseyen, yüksek değer sahibi kişiler işini çok önemseyen, yüksek değer sahibi kişiler olmalarolmalarıı"d"dıır. (GenBilim,r. (GenBilim,www.genbilim.comwww.genbilim.com, 2009) , 2009)

2525

• 25 Aral25 Aralıık 2008 tarihinde yayk 2008 tarihinde yayıınlanan bir habere göre nlanan bir habere göre mobbing, Türkiye’de Borçlar Kanunu yasa tasarmobbing, Türkiye’de Borçlar Kanunu yasa tasarııssıınnıın n ‘İşçinin Kişiliğinin Korunmas‘İşçinin Kişiliğinin Korunmasıı’ maddesine girmeyi ’ maddesine girmeyi başarmbaşarmışışttıır. (r. (www.mobbingturkiye.net, , 2009) Söz 2009) Söz konusu maddede cinsel tacizle ilgili hüküm genişletilerek konusu maddede cinsel tacizle ilgili hüküm genişletilerek "İşveren, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize "İşveren, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamalaruğramamaları ı ve bu nevi tacizlere uğramve bu nevi tacizlere uğramış ış olanlarolanlarıın n daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür" şeklinde değiştirilmiştir. Maddenin almakla yükümlüdür" şeklinde değiştirilmiştir. Maddenin gerekçesinde "Cinsel tacizin yangerekçesinde "Cinsel tacizin yanıında diğer psikolojik nda diğer psikolojik taciz (mobbing) de kişilik değerlerini ihlal eden sebepler taciz (mobbing) de kişilik değerlerini ihlal eden sebepler kategorisinde saykategorisinde sayıılmlmışışttıır" demiştir. r" demiştir.

2626

2727

MOBBİNG İLE İLGİLİ MOBBİNG İLE İLGİLİ GÖRSELLERGÖRSELLER

2828

2929

3030

3131

3232

3333

BİZİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİNBİZİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİNTEŞEKKÜR EDERİZ…TEŞEKKÜR EDERİZ…