T O O L S A N D C O N C E P T S * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Iงานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

คมอดำเนนการ

เรยบเรยงโดยสตเฟน เอลเลยต

เดวด บราเครสลย และสทธาธร ไชยเรองศร

ภาพวาดโดย สรตน พลคำ

สนบสนนโดย ดารวน อนนธเอทฟ สหราชอาณาจกร

พมพครงแรก 2008

II

T O O L S A N D C O N C E P T S * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

IIงานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

“งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน : คมอดำเนนการ” ไมไดสงวนลขสทธและไดออกแบบมาเพอใหงายตอการนำไปถายเอกสารหรอผลตเพมเตมสำหรบผทมความสนใจงานวจยเกยวกบการฟนฟระบบนเวศเขตรอนใหมประสทธภาพมากขน

ทงนในการนำไปใชขอใหอางองทมาของเอกสารโดยระบดงน

หนวยวจยการฟนฟปา, 2008, งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน : คมอดำเนนการ. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

หนงสอเลมนมการจดพมพเในหลายภาษาถาตองการหนงสอเพมเตมในภาษาใดกรณาตดตอตามทอยดานลาง

ภาษาองกฤษ Dr. Stephen Elliott (for SE Asia)stephen_elliott1@yahoo.com otDr. David Blakesley (for Europe)david.blakesley@btinternet.com

ภาษาไทย ดร. สทธาธร ไชยเรองศรs.suwann@chiangmai.ac.th

ภาษาลาว Mr. Sounthone Ketphanhsounthone53@yahoo.com

ภาษาจน Mr. He Junh.jun@cgiar.org

ภาษาเขมร Mr. Nup Sotheanupsothea67@yahoo.com

T O O L S A N D C O N C E P T S * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

IIIงานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

สารบญ

กตตกรรมประกาศ Vคำนำ VI

บทท 1 การฟนฟ แนวคดพนฐาน 1ตอนท 1 การฟนฟปาคออะไร 3ตอนท 2 ปาเสอมโทรมและยทธศาสตรการฟนฟ 7ตอนท 3 การฟนฟภมทศนปาไม 20

บทท 2 การจดตงหนวยวจยการฟนฟปา 21ตอนท 1 องคกรและทรพยากรบคคล 23ตอนท 2 การประสานงานในทกระดบ 26ตอนท 3 สงทจำเปนในการจดตงหนวยงาน 30ตอนท 4 แหลงทนสนบสนน 35

บทท 3 การผลตกลาไมเพอการฟนฟปา 37ตอนท 1 การคดเลอกและจำแนกชนดเพอคดเลอกเปน

พรรณไมโครงสราง 39ตอนท 2 การศกษาชพลกษณ 43ตอนท 3 การเกบเมลดไม 49ตอนท 4 การทดสอบการงอก 51ตอนท 5 การเกบรกษาเมลดพนธ 56ตอนท 6 การทดสอบการเจรญเตบโตของกลาไมในเรอนเพาะชำ 58ตอนท 7 การทดสอบการเจรญเตบโตของกลาไมในธรรมชาต 66ตอนท 8 การสรางตารางการผลตกลาไม 69

บทท 4 การทดลองภาคสนาม 71ตอนท 1 ระบบแปลงทดลองภาคสนาม FTPS 73ตอนท 2 สถานทจดตงและออกแบบ FTPS 75ตอนท 3 การเกบขอมล 81ตอนท 4 การวเคราะหและการแปลขอมล 84ตอนท 5 การหยอดเมลด 87

บทท 5 การตดตามตรวจสอบการฟนตวของปา 91ตอนท 1 การประเมนการใหทรพยากรแกสตวปา 94ตอนท 2 การตดตามการกลบมาของพช และสตวปา 95ตอนท 3 การตดตามตรวจสอบการฟนตวของปา 101

IV

T O O L S A N D C O N C E P T S * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

IVงานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

บทท 6 จากการวจยสการฟนฟปา 105ตอนท 1 การจดการขอมล 107ตอนท 2 การคดเลอกชนดพรรณไม 113ตอนท 3 การเผยแพรขอมล 118ตอนท 4 การวางแผนในระดบชมชน 121ตอนท 5 การฟนฟปา 123

ภาคผนวกตอนท 1 การออกแบบการทดลองแบบ Randomized Complete

Block Design 127ตอนท 2 การวเคราะหความแปรปรวนสำหรบการทดลองแบบ RCBD 129ตอนท 3 การเปรยบเทยบขอมลเปนค 131เอกสารอางอง 132ดรรชน 136ตดตอหนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม 139

T O O L S A N D C O N C E P T S * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Vงานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

กตตกรรมประกาศ

หนงสอเลมนเปนการรวบรวมแนวคดและเทคนควธวจยสำหรบการฟนฟระบบนเวศปาซงพฒนาโดยหนวยวจยการฟนฟปา ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม(FORRU-CMU) มาตงแตปพ.ศ. 2537 โดยเปนสวนหนงของโครงการ “Facilitating Forest Restorationfor Biodiversity Recovery in Indo-china” ซงไดรบการสนบสนนจาก ดารวน อนนธเอทฟแหงสหราชอาณาจกร ซงทางหนวยวจยฯ ขอขอบคณในการใหการสนบสนนดงกลาว

หนวยวจยการฟนฟปาจดตงขนในป 2537 โดยม รองศาสตราจารย ดร. วไลวรรณอนสารสนทร ดร. สตเฟน เอลเลยต และ ดร. เดวด บราเครสลย เปนผรวมกอตง หนวยวจยฯมการทำงานอยางใกลชดรวมกบอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย ซงเปนทตงของเรอนเพาะชำของหนวยวจยฯ เราขอขอบคณหวหนาอทยานฯ ทกทานไดแก คณประวต โวหารด คณอำพร พนมงคลคณวโรจน โรจนจนดา คณสชย อมาภญญา คณไพบลย เศวตมาลานนท คณประเสรฐ แสนธรรมคณอนนต ศรไทร ทไดใหการสนบสนนโครงการของหนวยวจยดวยดเสมอมา

ขอมลสวนใหญในหนงสอเลมนเปนผลงานวจยของเจาหนาทฝายวจยของหนวยวจยฯไดแก เชดศกด เกอรกษ ดร.เกรก ผกกาด พนตนาถ ทนใจ ทองหลาว ศรทอง และสมคด กณโกฑานอกจากนนเจาหนาทฝายการศกษาของหนวยวจยฯ ไดทำใหหนงสอเลมนเสรจสมบรณ ไดแกคณากร บญใส สดารตน ซางคำ ธดารตน ตกแตง และเราขอขอบคณเจนน ชาโบล ทชวยปรบปรงบทท6 และจดรปเลมและภาพสำหรบเลมภาษาองกฤษ และรงทวา ปญญายศ สำหรบเลมภาษาไทย

วธการพรรณไมโครงสรางไดรบการพฒนาขนครงแรกในรฐควนสแลนด ประเทศออสเตรเลย พวกเราขอขอบคณ ไนเจล ทกเกอร และ ทาเนย เมอรฟ ทไดแนะนำวธการดงกลาวใหกบเจาหนาท ของหนวยวจยฯ เม อคร งไปดงานทอทยานแหงชาตเลค เอคแฮมรฐควนสแลนดในป 2540 ความรวมมอจากชาวบานแมสาใหมเปนสวนสำคญในความสำเรจของโครงการโดยเฉพาะ เนง ถนอมวรกล และครอบครวผ ด แลเรอนเพาะชำของชมชนและประสานงานระหวางหนวยวจยฯ กบหมบานแมสาใหม

หนวยวจยการฟนฟปาจดตงขนครงแรกโดยไดรบการสนบสนนจากบรษท รชมอนเด(กรงเทพ) จำกด และไดรบการสนบสนนเพมเตมจากมหาวทยาลยเชยงใหม โครงการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการทรพยากรชวภาพในประเทศไทย (BRT) โครงการอเดนดารวน อนนธเอทฟ แหงสหราชอาณาจกร เซลล อนเตอรเนชนแนลรนวเอเบล กนเนสพแอลซเวรลไวลไลฟฟน ประเทศไทย บรษทคงเพาเวอร และมลนธแพลนอะทรทเดย ทางหนวยวจยฯขอขอบคณทกหนวยงานทไดใหการสนบสนน

หนงสอเลมนเรยบเรยงโดย ดร. สตเฟน เอลเลยต และ ดร. เดวด บราเครสลย พวกเราขอขอบคณ ดร. จอรจเกล สำหรบคำแนะนำในการปรบปรงเนอหาในหนงสอ ฉบบภาษาไทยไดรบการปรบปรง และแปลโดย ดร. สทธาธร ไชยเรองศร และเจาหนาทฝายการศกษาของหนวยวจยฯภาพถายเปนผลงานของเจาหนาทของหนวยวจยฯ (ยกเวนทระบอยางอน) ความคดเหนทงหมดทเขยนไวในหนงสอเลมนเปนของผเรยบเรยงโดยไมเกยวกบผใหการสนบสนนแตอยางใดผเรยบเรยงขอขอบคณทกทานทไดใหการสนบสนนการทำงานของหนวยวจยฯ และการพมพหนงสอเลมน ทายทสดนขอขอบคณภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมทไดใหการสนบสนน หนวยวจยการฟนฟปาดวยดเสมอมา และขอขอบคณอส มอลลง รเสรชซงทำหนาทเปนหนวยงานกลางประสานงานกบดารวน อนนธเอทฟและใหการสนบสนนการทำงานของ ดร. เดวด บราเครสลย ตลอดมา

VI

T O O L S A N D C O N C E P T S * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

VIงานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

บทนำ

ความลมเหลวในโครงการฟนฟระบบนเวศปาสวนใหญ มกมสาเหตมาจากวธการทไมมประสทธภาพ หรอการจดการทไมเหมาะสมรวมทงการมองขามความสำคญของความรวมมอของชมชนในทองถน อยางไรกตามสงเหลานสามารถแกไขได หนงสอเลมนและหนงสอปลกใหเปนปา (หนวยวจยการฟนฟปา, 2549) ไดจดพมพข เพอแสดงใหเหนวาเราจะทำโครงการฟนฟปาใหประสบความสำเรจไดอยางไร และกลยทธแบบไหนทจะเหมาะสมกบลกษณะทางนเวศวทยาและเศรษฐกจ-สงคม ของพนททมความแตกตางกนในเขตเอเชย (FORRU-CMU)

ในป 2545 หนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม (FORRU-CMU) และผรวมงานในสหราชอาณาจกร อสมอลลง รเสรส (EMR) ไดรบทนสนบสนนจากดารวนอนธเอทฟ เปนเวลา 3ป เพอดำเนนการในโครงการ “การศกษาและอบรมเพอฟนฟความหลากหลายของปาเขตรอน”หนงในผลผลตจาก โครงการดงกลาวไดแกหนงสอ ปลกใหเปนปา : แนวคดและแนวปฏบตสำหรบการฟนฟปาเขตรอน ซงหนงสอดงกลาวทำใหผทสนใจเกยวกบการฟนฟปาในภาคเหนอของประเทศไทยไดมโอกาส ทดลองใชและทดสอบวธการทพฒนาขนจากงานวจยทยาวนานนบสบปของหนวยวจยฯ ในหนงสอแสดงใหเหนถงความสำเรจของการฟนฟปาดวยวธการพรรณไมโครงสรางในพนทปาเขตรอนในภาคเหนอของประเทศไทย พรอมทงนำเสนอขอมลทจำเปนสำหรบการทำโครงการฟนฟปา

ถงแมวาหนงสอดงกลาวมการเผยแพรไปทวเอเชยตะวนออกเฉยงใตและไดจดพมพถง 6ภาษา (ไทย จน ลาว เขมร เวยตนามและองกฤษ) แตขอมล สวนใหญไดมาจากการประยกตใชในเขตภาคเหนอของประเทศไทย ดงนนเทคนคและชนดของพรรณไมโครงสรางทใชอาจไมเหมาะสมกบลกษณะทางนเวศวทยา และเศรษฐกจสงคมของ พนทอน ๆ ในเขตเอเชยตะวนออกเฉยงใต

หนงสอเลมใหม “งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน : คมอดำเนนการ” จงเปนการพฒนาอกขนหนง ภายในไดบอกถงแนวคดทวไปและวธการในการทำวจยเพอพฒนาโครงการฟนฟปาใหประสบความสำเรจ ซงมาจากประสบการณการทำงานในภาคเหนอของประเทศไทยของหนวยวจยฯ แนวคดและวธการดงกลาวสามารถนำไปปรบใหเขากบระบบนเวศของปาในแตละพนทและตนไมแตละชนดไดและจะสงผลใหสามารถพฒนาวธการฟนฟระบบนเวศปาทประสบความสำเรจไดไมวาจะอยทไหนในเขตรอนของเอเซยตะวนออกเฉยงใต

หนงสอเลมนถกเขยนขนเพอนกวจยทกำลงจดตงหรอดำเนนงานในหนวยวจยการฟนฟปาเพอใหสามารถใชวธพรรณไมโครงสรางในการฟนฟปาและระบบนเวศเพอการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ และ/หรอการรกษาสภาพแวดลอม หนงสอเลมนเปนสวนหนงของโครงการ“การสนบสนนการฟนฟปาเพอฟนฟความหลากหลายทางชวภาพในเขตอนโดจน (Facilitatied ForestRestoration for Biodiversity Recovery in Indo-China, 2548-2551) ซงไดรบทนสนบสนนจากดารวน อนนธเอทฟ ผานทาง อสมอลลง รเสรส และการรวมงานกบ International Center for Resarchon Agro-forestry ประเทศจน Forest and Wildlife Science Research Institute กมพชา และ ForestryResearch Center ประเทศลาว

ดร. สตเฟน เอลเลยตดร. เดวด บราเครสลย

ดร. สทธาธร ไชยเรองศร

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน1

บทท 1

การฟนฟปา-แนวคดพนฐาน

ตอนท 1 การฟนฟปาคออะไรตอนท 2 ปาเสอมโทรมและยทธศาสตร

การฟนฟตอนท 3 การฟนฟภมทศนปาไม

2

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

2งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ลกษณะของภมทศนปาไมทเสอมโทรมในภาคเหนอของประเทศไทย ซงสญเสยความสามารถในการรกษาแหลงตนนำและการใหผลผลตจากปา เปนส งคกคามความเปนอยของชาวบานในพนทเทา ๆ กบการอยรอดของพชและสตวปา

การฟนฟปาสามารถชวยแกปญหาเหลานนได (ซาย)การรกษาตอไมทยงมชวตเปนหนงในหลากหลายวธของการเรงการฟนตวตามธรรมชาตของปา (ANR)

ในบรเวณทปาถกทำลายมาก อาจจะตองปลกพรรณไมโครงสรางดแลกำจดวชพชและ คลมโคนตน (ขวา) รวมกบการใชวธเรงการฟนตวตามธรรมชาต

8 ปหลงจากการปลกตนไม29 ชนด ปจจบนในแปลงมตนไมธรรม ชาตเพมขนอกกวา60 ชนด สวนใหญแลวเปนกลาไมทงอกจากเมลดทถกสตวปานำ เข าม าตามธรรมชาต นอกจากน น ยงจะพบนกอกกวา 80 ชนด ซง กวา 2 ใน3 เปนนกทพบเฉพาะในปาทถกรบกวนเทานน

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน3

การฟนฟปา - เครองมอและแนวคดพนฐานตอนท 1 การฟนฟปาคออะไร

ปญหาการทำลายปาเขตรอน

การเพมขนอยางตอเนองของประชากรในประเทศทกำลงพฒนา ทำใหการทำลายปาเขตรอนเพมขนอยางหลกเลยงไมได ซงเหตการณดงกลาวกอใหเกดผลรายตอความเปนอยของทงมนษย พชและสตว ถงแมวาพนทในเขตรอนจะเปนเพยง รอยละ 16.8 ของพนทบนโลก (FAO, 2001)แตกลบเปนทอยอาศยของสงมชวตกวาครงหนงของโลก (Wilson, 1988) การทำลายปาเขตรอนจงกอใหเกดการสญพนธครงใหญของสงมชวตบนโลก นอกจากนนยงสงผลถงสภาวะโลกรอนเนองจากคารบอนทเคยอยในตนไมถกปลอยกลบสชนบรรยากาศ ผลกระทบอน ๆ ตอสภาพแวดลอมไดแก นำทวม ความแหงแลง การกดเซาะและพงทลายของดน ตะกอนในแหลงนำรวมไปถงการลดลงของทรพยากรทหาไดจากปา ทงหมดนทำใหชมชนทองถนยากจนลง

กวาครงหนงของปาเขตรอนบนโลกนไดถกทำลายไปแลว หรอกำลงเสอมโทรมลงหากปลอยไวเชนนสวนทเหลอกจะถกทำลายไปภายในเวลาไมก สบป โดยภาพรวมทงโลกมพนทปาธรรมชาต (มตนไมปกคลมรอยละ 10 ของพนทและไมรวมพนทปลกไมยนตน) ลดลงจาก1,945 เปน 1,803 ลานเฮกแตร ในชวงป พ.ศ. 2533-2543 หรอประมาณ 14.2 ลานเฮกแตรตอป(ประมาณรอยละ 0.7) ซงเปนอตราเดยวกนกบชวงป พ.ศ. 2523-2533

การลดลงอยางรวดเรวนเกดขนเนองจากการทำไมและการถางปาเพอทำการเกษตรรวมไปถงการกอสราง เชนเขอนและถนน ทำใหพนทปาทเหลอกลายเปนผนเลก ๆ ซงไมเพยงพอทจะรองรบประชากรสตวปาได โดยเฉพาะอยางยงสตวเลยงลกดวยนมขนาดใหญและนก และเมอสงมชวตบางชนดหายไปอาจทำใหหวงโซอาหารขาดสมดลและการทำหนาทไมสามารถเกดขนไดพชขาดผผสมเกสรและผกระจายเมลดพนธ สตวกนพชอาจเพมจำนวนมากขนเนองจากขาดสมดลตามธรรมชาตซงจะสงผลตอความหลากหลายของพชได ถาหากสงมชวตทหายไปมความสำคญตอระบบโดยรวม อาจทำใหระบบทงระบบลมสลายได (Gilbat, 1980) และทายทสดความหลากหลายทางชวภาพกจะสญเสยไป

การฟนตวของระบบนเวศปาอาจเกดขนไดโดยธรรมชาตหรอการจดการเพอเรงการฟนตวตามธรรมชาต หรอการปลกพชทองถน แตพนทสวนใหญมกจะถกนำไปใชในการปลกพชเศรษฐกจทงทเปนไมตางถน เชน การปลกยคาลปตส ยางพารา ปาลมนำมนหรอไมทองถน เชน สก สน ซงเอเชยเปนผนำในการฟนฟปาดวยวธน โดยในป 2000 เอเชยมพนทปลกไมพวกนประมาณรอยละ62 ของโลก หรอคดเปนพนทประมาณรอยละ 20 ของพนทปาทงหมดของเอเชย ความสมดลระหวางพนทปาธรรมชาตทถกทำลายและการปลกตนไมทดแทนทำใหเกดความสบสนเกยวกบพนทปาทมอยจรง เชน ตวเลขพนทปาไมไดแยกแยะระหวางปาปฐมภม (ทเปนทอย อาศยของสตวปาและใหประโยชนในแงผลผลตจากปาและการอนรกษพนทตอชมชนทองถน) กบปาปลกเพอการคา(ซงไมไดใหประโยชนในลกษณะนน) โดยทวไปแลวการเสอมโทรมของปาในระดบตน ๆเกดจากการตดไมเพ อเปนเช อเพลง ทำปศสตว ไฟปา น นมผลกระทบโดยตรงตอความหลากหลายของสงมชวต แตการระบวาพนทใดเกดความเสอมโทรมนนทำไดยากกวาการดวาพนทปา

4

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

4งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ปาเขตรอนทถกทำลาย - แนวทางแกปญหา

ถาหากวาการทำลายปาปญหาใหญทางแกทเหนไดชดเจนกควรจะเปนการนำพนทปากลบคนมาแตวา การสรางพนทปานนอาจมความหมายทแตกตางกนไปในความคดของแตละบคคล นอกจากนนยงมหลายชนดอกดวย

“การปลกปา” คอการปลกตนไมเพอเพมพนทสเขยวซงรวมไปถงการปลกพชตางถนและการ ทำปาเชงเกษตรกรรม ดวย

“การฟนฟปา” เปนรปแบบพเศษของการปลกปา ซงหมายถงการปลกปาใหมสภาพเหมอนหรอใกลเคยงกบกอนทจะมการเสอมโทรมเกดขน

ในระยะสนการฟนฟปาทเคยมความหลากหลายทางชวภาพสงใหกลบไปมสภาพสมบรณเหมอนกอนทจะเสอมโทรมไดอาจเกนความสามารถทจะทำไดเพราะเราอาจจะไมทราบถงสภาพปาดงเดมกอนถกทำลายโดยเฉพาะอยางยงชนดของตนไมทเคยมอยในพนทมากอน ดงนนสงทการฟนฟปาจะทำไดกคอ การปลกพชชนดทมความสำคญกบการดำรงอยของระบบนเวศปาแลวใหธรรมชาตเปนผฟนฟตนเองตอไป

ทำไมจงจำเปนตองมหนวยวจยการฟนฟปา

นบตงแตเรมมการศกษาวทยาการเกยวกบปาไม งานวจยหลกทไดรบความสนใจกคอ การเพมผลผลตจากปาเศรษฐกจ มรายงานการวจยจำนวนมากทบอกถงการเพมผลผลตของตนไมเพยงไมกชนดทงจากวธทางวนวฒน การปองกนโรคตดตอ และการพฒนาสายพนธพช เปนตน

ในทำนองเดยวกน การทำวนเกษตรกไดเนนหนกทางดานการเพมผลผลตเพอใหไดผลตอบแทนทางเศรษฐกจสงทสดจากการปลกพชผสมผสานกนในแบบตาง ๆ ซงถงแมวนเกษตรจะดเปนระบบทเปนมตรกบสงแวดลอมมากกวาการปลกปาเชงเดยว แตกยงไมไดใหความสำคญตอความหลากหลายทางชวภาพ

ในทศวรรตทผานมา นกวจยจำนวนมากไดหนมาใหความสนใจกบการรกษาปาชมชนซงใหความสำคญกบประโยชนทคนในชมชน ทจะไดรบจากผลผลตจากปาเปนหลก ถงแมวาผลประโยชนทางสงคมของปาชมชนจะเปนทยอมรบแลว แตผลในแงของการรกษาความหลากหลายทางชวภาพกลบยงไมมการศกษาทเพยงพอจงจำเปนตองมการสำรวจและประเมนความหลากหลายทางชวภาพทงกอนและหลงการใชประโยชนจากปาชมชนซงอาจกนเวลาหลายสบป โดยตองศกษาเปรยบเทยบกบแปลงทไมมการใชประโยชนดวยซงทำไดยากในสภาวะทมคนอยในพนทเปนจำนวนมาก

สวนใดถกตดไมออกไป ดงนนสถตเกยวกบปาไมทงในระดบชาตและระดบโลก จงมกคลาดเคลอนหรอหาไมได อยางไรกตามการเสอมโทรมของปาเขตรอนยงเปนภยคกคามตอความหลากหลายของสงมชวตในระบบนเวศ ซงสามารถแกไขไดดวยการฟนฟปาทมประสทธภาพเพอทดแทนระบบนเวศทถกทำลายหรอหาไมได และสรางกลไกทางการเมองและสงคมทจะทำใหแนวทางนถกนำไปปฎบตไดจรง พวกเราหวงเปนอยางยงวาคมอฉบบนจะเปนแนวทางในการฟนฟปาทใหความสำคญกบชมชนในทองถน เพอใหนกสงคมวทยาหรอนกการเมองทเกยวของกบประชาชนในทกระดบนำไปใชในการรณรงคใหประชาชนชวยกนรกษาปาเขตรอนและความหลากหลายทางชวภาพไวตลอดไป

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน5

ในขณะทการทำปาไมเพอตอบสนองความตองการของมนษยไดรบความสนใจอยางมากการอนรกษสตวปากลบไดรบความสำคญนอยมากและการฟนฟปาทมสภาพความหลากหลายสงกตองใชความรทตางไปจากการปลกไมเศรษฐกจเพยงไมกชนด ซงไมครอบคลมพรรณไมอกนบพนของปาเขตรอนทเปนทอาศยของสตวปานานาชนดแตอาจไมมคาทางเศรษฐกจ ดงนนจงจำเปนตองมหนวยวจยการฟนฟปาเพอทจะเตมเตมในสวนทขาดหายไปนการรวมเอาการศกษาวจยระบบนเวศและการพฒนาสงคมและเศรษฐกจเขาไวดวยกนเพอทจะรกษาสมดลระหวางการศกษาความหลากหลายทางชวภาพในปาและการตอบสนองความตองการของประชาชนในทองถนอยางลงตวจะ เปนหลกสำคญในการทำโครงการฟนฟภมทศนปาไม (บทท 3) ใหประสบความสำเรจ

งานวจยทางอนกรมวธานของพรรณไมในปาเขตรอนทำใหเราทราบถงชนดของตนไมทพบไดในแตละพนท อยางไรกตามการทมการคนพบพชชนดใหม ๆ อยเสมอทำใหเราทราบไดวารายชอตนไมทมอยนนยงไมสมบรณในขณะทพรรณไมเหลานไดรบการศกษาในเชงอนกรมวธานโดยละเอยด เรากลบทราบขอมลทางนเวศวทยาของตนไมเหลานนนอยมาก เชน วธการผสมเกสรการกระจายเมลดพนธหรอสภาพแวดลอมทเหมาะสมตอการงอกของเมลด อตราการรอดและการเจรญเตบโตของตนกลา และการเขามาใชประโยชนจากตนไมโดยสตวปาชนดตาง ๆ

ขอมลอะไรทหนวยวจยตองการพฒนา

เปาหมายหลกของหนวยวจยการฟนฟปาคอการพฒนาวธทจะควบคมและเรงการฟนตวตามธรรมชาตของปาใหกลบไปมความหลากหลายทางชวภาพทใกลเคยงกบปาดงเดมใหมากทสด ซงการวจยนนตองรวมไปถงการเกบรวบรวมขอมลพนฐานทางนเวศวทยาเกยวกบพลวตรของปา และการขยายพนธของพชทมอยเดมในพนทใหมากทสดเทาทจะเปนไปได ซงขอมลดงกลาวจะถกนำไปใชในการคดเลอกพรรณไมทมความเหมาะสมในการฟนฟพนทในแตละแหงรวมไปถงการศกษาวธการเพาะและขยายพนธตนไมเหลานนในเรอนเพาะชำและการประเมนประสทธภาพของวธการดแลกลาไมในแปลงปลกดวย

งานวจยของหนวยวจยการฟนฟปาควรประกอบดวยการศกษาหาปจจยทเปนขอจำกดของการฟนตวโดยธรรมชาตของปา การคดเลอกพนธไมทชวยเรงการฟนตวของพนท ฤดกาลในการตดผลและเมลดของตนไมในธรรมชาต วธการเพาะเมลดและการอนบาลพชในเรอนเพาะชำการพฒนาวธการ ดแลกลาไมภายหลงการปลก และการตดตามการฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพของปา สวนในดานสงคมควรมการรณรงคใหประชาชนในทองถนมสวนรวมในการฟนฟปาและใชภมปญญาทองถนเขามารวมเพอใหแนใจวาสงทไดจากการวจยทางวทยาศาสตรนนสามารถนำไปใชไดจรง

6

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

6งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การเสอมโทรมของพนทระดบท 1

ปจจยภายในแปลง ปจจยจากภมประเทศยงมพนทปาขนาดใหญทเปนแหลงของเมลดพนธพบไดทวไปทงสตวใหญและสตวเลก

ตำ

ตนไมใหญปกคลมพชชนลาง

ถกรบกวนนอยพนทสวน ใหญคงความสมบรณเมลดในดนมจำนวนมากและหนาแนนเมลดตกในพนทมากและยงมตอไมทมชวต

พช

ดน

การเกบไมธรรมชาต

ปา

ตวกระจายเมลด

ความเสยงในการเกดไฟ

NTFP’s=Non-timber Forest Products

ปองกนการถกรบกวนในอนาคตนำพชและสตวทสญพนธไปจากพนทกลบเขามาใหมโดยเฉพาะอยางยงสตวทเปนตวการสำคญในการผสมเกสรและกระจายเมลดพนธ

ปลกพชเศรษฐกจทดแทน ตนไมทถกตดออกไปจากการทำไมและสงเสรมใหทำการเกบเกยวผลผลตทไมใชไมจากปาแบบยงยน

วธการทเหมาะสมสำหรบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

การรบมอทางเศรษฐกจทเหมาะสม

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน7

ตอนท - 2 ปาเสอมโทรมและยทธศาสตรการฟนฟ

แนวคดในการฟนฟปา

ในทกพนทลำดบขนของการเปลยนแปลงแทนทของระบบนเวศจะขนอยกบดนสภาพอากาศและแหลงเมลดพนธในเขตรอนพนดนทวางเปลาจะถกปกคลมโดยหญาและวชพชอน ๆอยางรวดเรวพชเหลานจะคอย ๆ ถกแทนทดวย ไมพม ซงเขามาสรางรมเงาใหแกพนท จากนนไมเบกนำจะขนปกคลมไมพมและเมอเวลาผานไป ไมเบกนำจะถกแทนทดวยกลมไมเสถยรททนรมและกลายเปนปาทสมบรณในทสด ซงการเกดปาเสอมโทรมจะเปนกระบวนการทเกดตามลำดบในทศยอนกลบ และวธการทจะใชในการฟนฟกจะขนอยกบวาปาในพนทนนถกทำลายจนเสอมโทรมไปถงระดบใด ทงนมปจจยหลก ๆ ทตองพจารณา 6 ประการ โดยสามปจจยเปนสงทตองพจารณาในระดบพนทและอกสามปจจยตองพจารณาในระดบภมทศน

ปจจยจำกดทตองพจารณาในระดบพนท

• ความหนาแนนของตนไมลดลงจนทำใหวชพชกลายเปนพชเดน จนทำใหกลาไมธรรมชาตไมสามารถขนได

• หนาดนถกกดเซาะจนถงระดบทกลายเปนตวจำกดการงอกของเมลด• ปรมาณของแหลงของพรรณไมธรรมชาตในการฟนตวของปา เชน ปรมาณ

เมลดพนธในพนท ตอไมทยง มชวตหรอแมไมทใหเมลดไดลดลงเกนกวาจะสามารถรกษาประชากรของชนดพนธ ทมอยเดมได

ปจจยจำกดทตองพจารณาในระดบภมทศน

ปาสมบรณทเหลออยในภมทศนโดยรวมลดลงจนตำกวาจดทจะสามารถรกษาความหลากหลายของชนดพนธไมทเปนตวแทนของปาปฐมภมในระยะทเมลดสามารถกระจายเขามาสพนทฟนฟไดประชากรของสตวทชวยกระจายเมลดพนธลดลงจนไมสามารถทจะนำเมลดไมเขามาในพนททตองการฟนฟไดเพยงพอความเสยงในการเกดไฟสง จนทำใหกลาไมธรรมชาตไมสามารถรอดชวตได

เมอพจารณาปจจยเหลานรวมกนจะสามารถแยกระดบความรนแรงของการเสอมโทรมได5 ระดบและในแตละระดบตองการกลยทธในการฟนฟปาทไมเหมอนกน ในพนททยงมปาสมบรณอยใกล ๆ และมจำนวนสตวทชวยกระจายเมลดพนธมาก (ระดบท 1 – 3) การฟนฟจะขนอยกบการกระจายเมลดตามธรรมชาต (เชน ANR และวธพรรณไมโครงสราง) ในพนททไมมปาสมบรณเหลออยเลย (ระดบ 5) จะตองมการปลกทดแทนดวยพชหลายชนด (เชน วธ Maximum diversity method)สำหรบททดนเสอมสภาพอยางรนแรงและลกษณะภมอากาศทองถนเปลยนแปลงไป (ระดบ 5) อาจตองทำการปรบสภาพพนทกอน โดยการปลกพชพเลยง (nurse crop) เพอชวยในการปรบปรงดนกอนทจะเรมการฟนฟปาในขนตอไป

•

•

•

8

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

8งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การเสอมโทรมของพนทระดบท 2

ปจจยสถานท

ตนไมขนปนกบพชขนาดเลก

สวนใหญยงคงสมบรณถกกดเซาะนอย

เมลดและกลาไมลดลงแตพบตอไมทยงมชวตอยมาก

มพอทจะเปนแหลงใหเมลดพนธ

สตวใหญคอนขางหายากแตสตวเลกพบอยทวไป

ปานกลาง

ปจจยภมทศน

พช

ดน

การเกดไมธรรมชาต

ปา

ตวกระจายเมลด

ความเสยงในการ เกดไฟ

ANR- ปกปองปาทยงคงเหลออยและปองกนไมใหเกดการลาสตวทชวยกระจา เมลดพนธ; ปลกตนไมบางชนดของปาปฐมภมเพอทดแทนหากตนไมชนดนน หายไป

เพมปรมาณของไมเศรษฐกจ โดยเฉพาะชนดทถกตดออกไป เรงการรกษาปาแบบยงยนเพอการเกบผลผลตทไมใชเนอไมทกป

วธการทเหมาะสมสำหรบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

รบมอทางเศรษฐกจ

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน9

ทำไมตองปกปองปาปฐมภมทเหลออย

พนฐานทจำเปนสำหรบยทธวธในการฟนฟปาไดแกการรกษาปาปฐมภมทมอยเดมไวใหมากทสดเนองจากปาเหลานนจะเปนสงทกำหนด “เปาหมาย” ทเราตองการในการฟนฟพนทซงสามารถนำไปเปรยบเทยบกบพนททไดรบการฟนฟได รวมไปถงการเปนแหลงศกษาการฟนตวตามธรรมชาตของพนท (เชน การศกษาชพลกษณ) และยงเปนแหลงเมลดพนธทมลกษณะทางพนธกรรมเหมาะสมกบสภาพธรรมชาตในทองถนทสามารถนำมาเพาะเลยงในเรอนเพาะชำตอไปดวย

ปาธรรมชาตทยงคงเหลออยเปนทอยอาศยของสตวทชวยกระจายเมลดพนธทจะนำเมลดพนธจากปาปฐมภมเขามาในพนทตอไปไดอกดวย นอกจากนนการรกษาปาไวยงสามารถชวยลดชนดพนธไมทจะตองปลกในการฟนฟปาไดอกดวย

การเรงการฟนตวตามธรรมชาต (Accelerated Natural Regeneration; ANR)

ถาหากวาปาไมไดถกทำลายมากเกนไป ปาสามารถทจะฟนฟตวเองไดตามธรรมชาต ซงในการฟนตวนสามารถทจะเรงหรอชวยใหเกดไดเรวและดขนไดดวยกระบวนการ เรงการฟนตวตามธรรมชาต (ANR) ซงครอบคลมวธการหลายอยาง ทมผลทำใหการฟนตวของปา เกด ไดเรวขนโดยจะเนนไปทการสงเสรมใหเกดการกลบมาของกลาไมธรรมชาตการดแลพรรณไมพนเมองในพนทและปองกนอนตรายตาง ๆ ทจะทำอนตรายแกพช เชน การแกงแยงพนทกบวชพช การถกกดกนโดยสตวปศสตวหรอไฟปา เปนตน ดงนนกระบวนการ ANR นจงรวม ไปถงการเพาะเมลด การเพมความสมบรณแกดนโดยการใสปย การคลมโคนตนใหกบไมทมอยเดม การปองกนสตวปศสตวและไฟปารวมไปถงการดงดดสตวทชวยกระจายเมลดพนธใหเขามาอาศยและการปลกดวยเมลดโดยตรง

เนองจากกระบวนการ ANR ขนอยกบกระบวนการธรรมชาตเปนหลกจงใชแรงงานนอยกวาการปลกตนไมมากทำใหเปนวธการฟนฟปาทใชงบประมาณนอย อยางไรกตามทง ANR และการปลกตนไมไมควรถกจดเปนวธการฟนฟปาทแยกออกจากกนอยางเดดขาด เนองจากการฟนฟปาสวนใหญตองใชวธการทงสองอยางรวมกนเพอใหมประสทธภาพมากขนในบางครง ANR อยางเดยวอาจเพยงพอสำหรบการฟนฟปาแตการปลกตนไมจะตองมการทำ ANR อยางใดอยางหนงรวมกนเสมอ

พนทแบบไหนทเหมาะกบ ANR

พนททเหมาะจะใชวธ ANR จะตองเปนพนททกำลงมการฟนตวตามธรรมชาตอยแลวหรอมสภาวะทเหมาะสมกบการฟนตวของปา เชน มแมไมทใหเมลดพนธอยใกล ๆ และสตวททำหนาทกระจายเมลดพนธยงมอยในพนทมากพอสมควร ในพนททมความหนาแนนของลกไมหรอตอไมทกำลงแตกยอดใหมสงอยแลวเปนททเหมาะมากสำหรบการทำ ANR ความหนาแนนของตนไมเดมกลาไม ลกไม หรอตอไม (จำนวนตอไร) อาจจะเปนสงทชวยใหเราคาดหมายไดวา ANR อยางเดยวจะเพยงพอสำหรบการฟนฟระบบนเวศของปาในบรเวณนนไดหรอไม อยางไรกตามเราควรจะใหความสำคญกบขนาดของกลาไม ลกไม และตอไมทแตกใหมดวย โดยทตนไมหรอกลาไมทมขนาดสงกวาวชพชจะมแนวโนมในการอยรอดมากกวาตนขนาดเลก

10

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

10งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การเสอมโทรมของพนทระดบท 3

ปจจยระดบพนท ปจจยระดบภมทศน

พช

ดน

การเกดไมธรรมชาต

พชลมลกเปนพชเดน

สวนใหญคงความสมบรณถกกดเซาะนอย

สวนใหญมาจากเมลดทถกนำเขามาในพนทอาจมลกไมและตอไมทมชวตอยบาง

ปา

ตวกระจายเมลด

ความเสยงในการเกด

มเหลออยเปนแหลงเมลดพนธ

สตวขนาดเลกทนำพาเมลดขนาดเลก

สง

การกระทำทเหมาะสมสำหรบการอนรกษ ความหลากหลายทางชวภาพ

การรบมอทางเศรษฐกจท

ANR + การปลกพรรณไมโครงสราง 20-30 ชนด ปกปองปาทเหลออยและปองกนไมใหเกดการลาสตวกระจายเมลดพนธ

พรรณไมโครงสรางทปลกควรมไมเศรษฐกจรวมอยดวย ดใหแนใจวาประชาชนในพนทไดรบคาตอบแทนทดสำหรบการปลกตนไมและการดแลหลงการปลกวนเกษตรและการทำไมเชงเกษตร

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน11

_______________________________________________________________________________________________* หนงสอเลมนและหนงสอปลกใหเปนปามการจดพมพในภาษาตาง ๆ ของประเทศเหลาน ทอยสำหรบตดตอแตละประเทศอยทปกหลง

อะไรคอขอจำกดของ ANR

เนองจากการฟนตวตามธรรมชาตมความแตกตางกนมากจากพนทหนงไปยงอกพนทหนงเกณฑทใชดวา ANR อยางเดยวจะเพยงพอสำหรบการฟนฟปาหรอไมจงตองถกพฒนาขนใน พนทนน โดยเฉพาะโดยอาศยการสำรวจแหลงของเมลดหรอกลาไมทจะทำใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตรวมกบการใชภมปญญาทองถน

วธการใน ANR สวนใหญจะทำกบตนไมทมอยแลวในพนท นาเสยดายทชนดของ ตนไมทสามารถขนไดเองในพนททถกทำลายมกมเฉพาะไมเบกนำทตองการแสงมากและกระจายเมลดดวยลมหรอนกขนาดเลก ตนไมพวกนเปนเพยงสวนนอยของสงคมพชในปาทสมบรณเทานน ดงนนถงแมวา ANR จะสามารถเพมการปกคลมพนทและโครงสรางบางสวนของระบบนเวศปาได วธการนอาจไมสามารถคนความหลากหลายทางชวภาพใหแกพนทไดสมบรณในพนททสตวขนาดใหญทชวยกระจายเมลดพนธหมดไปจากพนทแลว การปลกตนไมทมเมลดขนาดใหญอาจเปนวธการเดยวทจะสามารถฟนฟพนทได ซงในลกษณะนนอาจตองใช ANR รวมกบการปลก ไมเสถยรหรอวธพรรณไมโครงสราง

การปลกไมเสรมคออะไร

การปลกไมเสรมหมายถงการปลกตนไมเพอ 1). เพมความหนาแนนประชากรหรอ 2).เพมความอดมสมบรณโดยการเพมชนดพนธพชเขาสปาเสอมโทรม ในอดตมกมการปลกไมเศรษฐกจเสรมเพอเปนแหลงรายไดอกสวนหนง วธการพรรณไมโครงสรางไดพฒนาจากแนวคดนไปอกขนหนงโดยปลกตนไมทจะชวยใหการทำงานของระบบนเวศสามารถกลบมาทำงานไดอกครงหนง

อะไรคอการทำปาโครงสราง

การฟนฟปาดวยวธพรรณไมโครงสรางเปนการฟนฟปาโดยใชตนไมจำนวนนอยชนดแตเพยงพอทจะทำใหการฟนตวตามธรรมชาตของระบบนเวศปาเกดขนและสามารถคนความหลากหลายทางชวภาพใหแกพนทได โดยปลกตนไม 20-30 ชนด พรอมทงใชวธการ ANR เพอเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตและทำใหระบบนเวศสามารถจะอยไดดวยตนเองหลงจากการปลกตนไมเพยงครงเดยว แนวคดนมจดเรมตนมาจากรฐควนสแลนด (Goosem and Tucker, 1995) เพอฟนฟปาฝนเขตรอนเสอมโทรม ซงวธการดงกลาวประสบความสำเรจในการนำมาประยกตใชกบการอนรกษปาทางตอนเหนอของประเทศไทยและในปจจบนกเร มนำไปใชกบปาในจน ลาว กมพชา และเวยดนามดวย*

พรรณไมโครงสรางคออะไร

พรรณไมโครงสรางไดแกตนไมทองถนเมอนำไปปลกแลวจะสามารถเรงการฟนฟ โครงสรางและการทำงานของปาไดอยางรวดเรว พรอมกนนนกยงสามารถทจะดงดดสตวทเปนตวกระจายเมลดพนธใหเขามาอยอาศย ดงนนพรรณไมโครงสรางจะเปนตวนำเมลดพนธจากปาใกลเคยงเขามา

12

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

12งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ในพนทมากขนและทำใหสภาพภายใน แปลงมความเหมาะสมกบการงอกของเมลดไมธรรมชาตทเขามา มากขนใหเกดสภาวะการขยายพนธพชโดยธรรมชาตและเปนพชนำรองในแปลงปลกดวย

ลกษณะของพรรณไมโครงสราง

ลกษณะทสำคญสำหรบพรรณไมโครงสรางไดแกมอตราการรอดชวตสงเมอนำไปปลกในบรเวณปาเสอมโทรมเจรญเตบโตไดอยางรวดเรวมเรอนยอดกวางและหนาทบพอทจะบดบงแสงทำใหวชพชตายได และตดดอกออกผลตงแตอายนอย ๆ เพอดงดดสตวทชวยกระจายเมลดพนธ

ยงไปกวานนจะตองสามารถขยายพนธไดงาย ถาจะใหดทสด เมลดพนธ ตองงอกพรอม ๆกนและสามารถเจรญไดอยางรวดเรวพอทจะเอามาปลกไดในระยะเวลานอยกวา 1 ป

สำหรบภาคเหนอของประเทศไทยและพนททมความเสยงในการเกดไฟปา คณสมบตทสำคญอกอยางของพรรณไมโครงสรางคอสามารถฟนตวไดดหลงถกไฟไหม เพราะถาเราไมสามารถปองกนพนทจากไฟปาไดเตม 100 % จะขนอยกบความสำเรจของการฟนฟปาจะเกดขนอยกบความสามารถขอนของตนไมทปลก

••••

คดเลอกพรรณไมโครงสราง

สภาพปาดงเดมกลบคนมา

ผลในทางบวก

กลไกของวธการพรรณไมโครงสรางกลไกของวธการพรรณไมโครงสราง

วชพชไมไดรบแสง ตาย ไมใหญเจรญในพนท

โครงสรางปาไดรบการฟนฟ(มชนเรอนยอดหลายชน)

เพมจานวนเมลดในพนท

สภาพของพนทเหมาะกบการงอกและการเจรญของกลาไมมากขน

กลาไมทไมไดปลกเขามาเจรญในพนท

ผลในทางบวก

การทางานของกลไกภายในระบบนเวศไดรบการฟนฟ

- การสะสมของอนทรยสาร- วฏจกรของธาตอาหาร- ผลไมและแหลงอาหารอน ๆ

การฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพ

ปลกพรรณไมโครงสราง 20-30 ชนด :กาจดวชพช ใหปยในชวงเวลา 2 ปแรก

ดงดดสตวทชวยกระจายเมลด

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน13

พรรณไมโครงสรางควรเปนไมเบกนำหรอไมเสถยร

พรรณไมโครงสรางทปลกควรจะมทงไมเบกนำเและไมเสถยรปนกนโดยท Goosem &Tucker (1995) แนะนำวาอยางนอยรอยละ 30 ของพชทปลกควรจะเปนไมเบกนำ และถาหากมการปลกไมทง 2 กลมพรอมกนจะทำใหกระบวนการฟนฟปาเกดเรวขน ไมเสถยรสวนใหญสามารถเจรญไดดใน พนทเปดมแสงแดดสองถง แตวาไมสามารถทจะเขามาครอบคลมพนทไดเนองจากขาดการกระจายเมลดพนธหรอไมสามารถแขงขนกบพชชนดอนเชน วชพชได พนธไมเสถยรทขยายพนธโดยใชสตว ขนาดใหญเปนตวกระจายเมลดมกจะไดรบผลกระทบโดยตรงจากการลดจำนวนของสตวขนาดใหญ แตสามารถแกไขไดโดยการปลกพนธไมเสถยรรวมกบพรรณไมชนดอนดวย

ไมเบกนำจะสามารถเจรญเตบโตไดอยางรวดเรวและสรางรมเงาใหกบพชชนลาง ในขณะทไมเสถยรจะเจรญเตบโตอยางชา ๆ ภายใตรมเงาของไมเบกนำและสรางโครงสรางทมความหลากหลายทาง ชวภาพใหกบปา ซงไมเบกนำจะตายลงภายในระยะเวลาประมาณ 15-20 ป ซงณ เวลานน ไมเสถยรกพรอมทจะเตบโตแทนท พรอม ๆ กบตนไมอน ๆ ทสตวนำเขามาดวย

สตวชนดใดทพรรณไมโครงสรางควรดงดดเขามา

ตนไมทสามารถผลตอาหารหรอเปนทอาศยของสตวสามารถทจะดงดดสตวทชวยกระจายเมลดพนธ ใหเขามาอยเปนระยะเวลานานได ซงในชวงเวลาดงกลาวสตวอาจนำเมลดมาทงในพนทและเรมกระบวนการการฟนฟตนเองจนกลบไปมชนดพรรณไมทเหมอนกบปาเดม ดงนนตนไมทปลกจะทำหนาทเปน เสมอน “เหยอ” ลอสตวทชวยกระจายเมลดพนธ การกระจายเมลดจากปาทสมบรณเขามาในแปลง ฟนฟปามกจะเกดขนจากสตวทกนผลไมทพบไดงายเพยงไมกชนด ซงอาศยอยทงบรเวณปาสมบรณ และปาเสอมโทรมซงมทงสตวขนาดเลกถงขนาดกลาง เชนนกปรอด คางคาวผลไมและสตวเลยงลก ดวยนมขนาดกลาง เชน เหน ชะมด หมปา เกง โดยตนไมททำหนาทดงดดสตวเหลานจะผลตผลไมขนาดกลางหรอดอกทมนำหวาน ภายในระยะเวลา 3ป นบตงแตเรมปลก การเพมแมลงทเขามากนนำหวานในแปลงจะชวยดงดดนกกนแมลงและนกกระจายเมลดพนธ (Toktang, 2005) พรอมทงสตวเลยงลกดวยนมทกนอาหารหลายชนดเขามาในพนท อยางไรกตามหนวยวจยฯ ยงมความรเกยวกบความสมพนธระหวางแมลงและพรรณไมโครงสรางนอยมาก

วธพรรณไมโครงสรางมการทำงานอยางไร

พรรณไมโครงสรางจะเจรญเตบโตอยางรวดเรวและสรางโครงสรางของระบบนเวศขนมาใหมพรอมกบการทำงานของระบบทเรมตนอกครง สตวทถกดงดดเขาสแปลงจะทำหนาทเปนผนำความหลากหลายทางชวภาพเขามาโดยการทำใหเกดการกระจายเมลดพนธ พรรณไมโครงสรางจะชวยสรางโครงสรางของปาโดยใหเรอนยอดทหนาทบมหลายชนทำใหวชพชถกบงแสงจนตายไปในทสดพรรณไมโครงสรางยงชวยฟนฟการทำงานของระะบบนเวศ เชน วฏจกรสารอาหาร นอกจากนนยงชวยสรางสภาพแวดลอมทเหมาะสมสำหรบการงอกใหแกเมลดทถกนำเขามาในพนทโดยควบคมวชพชและทำใหพนทรมเยน และชน

ความหลากหลายทางชวภาพเรมตนขนเมอสตวทชวยกระจายเมลดพนธตาง ๆ ถกดงดดโดยตนไมทปลกใหเขามาสแปลง ซงตนไมทปลก 20 – 30 ชนด เปนเพยงสวนเลก ๆ ของพรรณไมนบ

14

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

14งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

วธการทเหมาะสมสำหรบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพการรบมอทางเศรษฐกจ

การปลกตนไมโดยใหมความหลากหลายสงสด

การทำวนเกษตร ปลกตนไมผสมกนหลายชนด

การเสอมโทรมของพนทระดบท 4

พช

ดนการเกด

ไมธรรมชาต

วชพชเปนพชเดน

ความเสยงตอการกดเซาะเพมมากขน

นอย

ปา

ตวกระจายเมลด

ความเสยงในการเกดไฟ

ขาดแหลงใหเมลดพนธในระยะทเมลดจะถกนำเขามาได

สตวใหญเกอบหมดไปจากพนท

สง

ปจจยระดบพนท ปจจยระดบภมทศน

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน15

พนชนดทเตบโตในปาเขตรอนและการกลบมาของตนไมชนดอน ๆ นนจะขนกบการนำพาเมลดเขามาในพนทตามธรรมชาตเปนหลก เมอพรรณไมโครงสรางไดเปลยนสภาพพนทใหเหมาะสำหรบการเจรญเตบโตของกลาไมธรรมชาตแลว จะตองดงดดสตวทชวยกระจายเมลดพนธเขามาโดยสรางทรพยากรทสตวตองการ (เชน ผลไม หรอดอกไมทมนำหวานมาก) สตวเหลานจะนำเมลดของพรรณไมอกหลายชนดเขามาสแปลงปลก ซงพรรณไมทตามมาขนในแปลงปลกทหลงนจะทำใหองคประกอบของชนดตนไมในพนทมความสมบรณยงขน

การจดการทจำเปนสำหรบวธพรรณไมโครงสราง

ปลกพรรณไมโครงสราง 20-30 ชนด เวนระยะระหวางตนประมาณ 1.8 ม. (ประมาณ 500ตนตอไร) และในชวง 2 ปแรกตองมการดแลอยางใกลชด เชน กำจดวชพชและคลมโคนตนเพอปองกนไมใหเกดการแกงแยงกบวชพช ใสปยเรงการเจรญเตบโตเพอเรงการเจรญของทรงพมทจะชวยควบคมวชพช รวมถงในฤดทมไฟปากตองมการปองกนไฟปาสำหรบตนไมทปลกและไมธรรมชาตและปองกนการลาสตวผกระจายเมลดพนธดวยเชนเดยวกน

วธพรรณไมโครงสรางมขอจำกดหรอไม

การฟนฟความหลากชนดของตนไมในพนทดวยวธพรรณไมโครงสรางจะขนอยกบ สภาพปา ธรรมชาตในบรเวณใกลเคยงเนองจากปาจะเปน 1. แหลงเมลดพนธทหลากหลาย และ 2. ทอยอาศยของสตวทชวยกระจายเมลดพนธสำหรบปาไมผลดใบทางตอนเหนอของไทย สตวกระจายเมลดพนธขนาดกลางเชน อเหน สามารถกระจายเมลดพนธไปไดถงประมาณ 10 กม. ดงนนวธนจะสามารถใชไดด กบแปลงปลกทปาทยงคงหลงเหลออยเพยงไมกกโลเมตรซงจะเปนแหลงเมลดพนธทสำคญ

ถาขาดแหลงของเมลดพนธหรอตวกระจายเมลดพนธแลวความอดมสมบรณของปา จะไมสามารถเกดขนไดนอกจากวาจะมการปลกพรรณไมสวนใหญทเคยมอยในพนททดแทน โดยอาจใชการปลกจากเมลดโดยตรงหรอใชกลาไมทเพาะไดในเรอนเพาะชำซงเรยกวธนวา “Maximumdiversity” หรอการปลกโดยใชความหลากหลายทสงสด

การปลกตนไมโดยใชความหลากหลายทางชวภาพสงสด

วธการมากมายไดถกพฒนาขนเพอการฟนฟพนทใหกลบมามจำนวนชนดทใกลเคยงกบปาดงเดมโดยไมพงพาการกระจายเมลดตามธรรมชาต เชนวธการปลกโดยใชความหลากหลายสงทสด (Goosem & Tucker, 1995) และวธการ Miyawaki (Miyawaki, 1993) ซงทงสองวธตองมการเตรยมพนทอยางดตามดวยการปลกพรรณไมจำนวนมากชนดและดแลพนทอยางใกลชดเปนเวลาหลายป การปลกตนไมหลากหลายชนดจะทำใหจำนวนชนดของพรรรณไมในพนทเพมขนอยางรวดเรว เมอตนไมโตขนจะทำใหโครงสรางปามความหลากหลายมากขนและสงผลใหทอยอาศยของสตวมความหลากหลายมากขนไปดวย ซงถาแปลงปลกอยหางจากปาธรรมชาตมากโอกาสทชนดพรรรณไมในแปลงจะมสภาพเหมอนปาดงเดมจะเปนไปไดยาก วธการฟนฟปาแบบนมคาใชจายจำนวนมากเนองจากจะตองมการนำตนไมเขามาปลกแทนการปลอยใหเมลดกลบเขามาในพนทเองการเกบเมลดและการเพาะพนธ พรรณไมหลายชนดจากปาเขตรอนเปนสงททงยากและราคาแพงนอกเหนอจากนน เรายงตองการงานวจยอกมากเพอใหการปลกปาดงกลาวประสบความสำเรจ

16

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

16งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การเสอมโทรมของพนทระดบท 5

พช

ดน

การเกดไมธรรมชาต

พชขนาดเลกจำนวนนอย

หนาดนถกกดเซาะจนเสยสภาพ

นอยมาก

ปา

ตวกระจายเมลด

ความเสยงในการเกดไฟ

ขาดแหลงเมลดพนธบรเวณใกลเคยง

เกอบหมดไปจากพนท

สงมาก

ปจจยระดบพนท ปจจยระดบภมทศน

ปรบปรงสภาพดนโดยการปลกตนไมพเลยง เชน พชเบกนำตระกลถวจากนน 2-3 ปจงตามดวยการปลกตนไมชนดอนเพอเพมความหลากหลายทางชวภาพ

ดใหแนใจวาคนในทองถนสามารถใชประโยชนจากไมพเลยงไดเชนการตดสางหรอเลอกตนไมทใหผลตอบแทนอน ๆ ดวย หรอการปลกตนไมเพยง 2- 3 ชนดทมความสามารถทจะอยรอดในสภาพ ดนทแยมาก ๆ ได

วธการทเหมาะสมเพอการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

การรบมอทางเศรษฐกจ

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน17

ไมพเลยง

ในพนททเสอมโทรมการจนหนาดนถกทำลายมากอาจจำเปนทจะตองมกรรมวธในการฟนฟสภาพดนกอนทจะใชวธการตาง ๆ ในการฟนฟปาตอไปโดยอาจปลกตนไมชนดทสามารถอยรอดไดในสภาวะทเลวรายเรยกวาไมพเลยง (Nurse trees) เพอทจะเพมรมเงาบดบงวชพชและเพมเศษซากใบไมซงจะกลายไปเปนอนทรยสารใหกบดนและเพมควมสามารถในการอมนำของดนในพนทตอไป จากนนจงคอย ๆ ตดสางไมพเลยงออกไปแลวจงเรมปลกพรรณไมโครงสรางเพอเพมความสมบรณของพนท (ในพนททยงพอมปาเหลออย) หรอใชวธปลกตนไมใหมความหลากหลายสงสด (ในพนททไมมปาเหลออยเลย)

ไมพเลยงมกเปนไมเบกนำทโตเรวมพมหนากวางและสามารถฟนตวหลงไฟไหมไดดไมในตระกลถวเปนไมทเหมาะสำหรบจะทำหนาทนเพราะจะชวยเพมไนโตรเจนใหกบดนจากใบทรวงหลนลงมาดวยถาจะใหดชนดทใชควรใหผลผลตทชาวบานในพนทสามารถใชหรอขายได เนองจากไมพเลยงจะคอย ๆ ถกตดออกไปจากพนทจนหมด ดงนนอาจใชไมตางถนสำหรบงานนไดแตตองเปนชนดทไมมแนวโนมทจะกลายเปนวชพช สงสำคญทตองคำนงถงสำหรบการฟนฟปาแบบนคอ จะทำอยางไรจงจะสามารถตดไมพเลยงออกไดโดยไมทำลายกลาไมทขนอยไมวาจะเปนชนดทปลกหรอขนเอง

ปาเศรษฐกจคออะไร

เปาหมายแรกของหนงสอเลมนกเพอกระตนใหเกดการพฒนาการฟนฟปาเพออนรกษความหลากหลายทางชวภาพและการรกษาสภาพแวดลอม แตในพนททมคนอยปจจยทตองนำมารวม

การเรงการฟนตวตามธรรมชาต(ANR)

วธพรรรไมโครงสราง

การปลกตนไมโดยใชความหลากหลายสงสด(Maximum diversityPlantings)การปลกไมพเลยง

คณลกษณะการปองกนไฟ, กำจดวชพชปลกดวยเมลด, กนปศสตวจากพนท ฯลฯ สงเสรมการเจรญของตนไมทมอยและเพมการกลบมาของลกไมธรรมชาตใช ANR กบตนไมเดมในพนทรวมกบการปลกตนไม 20-30 ชนด ทคดเลอกจากไมทองถนซงสามารถเตบโตอยางรวดเรวชวยควบคมวชพช เรอนยอดปดอยางรวดเรวและชวยดงดดสตวทชวยกระจายเมลดพนธกระบวนการเปลยนแปลงแทนทของปาเกดไดเรวขน โดยปลกตนไมสวนใหญทเคยปลกในปาในการปลกครงเดยวปลกตนไมโตเรว 1-2 ชนด เพอชวยปรบปรงสภาพแวดลอมในแปลงสำหรบตนไมอกหลากหลายชนดทจะปลกเพมเขามา

เหมาะสำหรบพนทใกลปาธรรมชาตมตอไมทยงมชวตและกลาไมธรรมชาตคอนขางมากและสามารถปองกนพนทจากการเสอมโทรมตอไปพนทซงมวชพชปกคลมพนทสวนใหญอาจมไมเกาอยบาง มหยอมปาธรรมชาตและสตวทชวยกระจายเมลดพนธอยในพนทใกลเคยง

ในพนททขากสตวทจะชวยกระจายเมลดพนธหรอไมมแหลงเมลดพนธ

พนททเสอมโทรมจนทำใหดนและภมอากาศทองถนเปลยนไปและมผลทำใหตนไมทปลกสวนใหญโตชาลง

ขอดใชเทคนคงาย ๆ และงบประมาณไมมาก สามารถทำไดในพนทขนาดใหญ

ยดครองพนทไดเรวและชวยฟนฟโครงสรางและการทำงานของปา ความหลากหลายทางชวภาพฟนตวดวยการดงดดสตวปาใหนำเมลดเขามาในพนท

ความหลากหลายของชนดตนไมไดรบการฟนฟในระยะเวลาอนสนโครงสรางและการทำงานของปาฟนตวอยางรวดเรวยดครองพนทไดเรว ปองกนพนทจากการถกกดเซาะและคอย ๆปรบปรงคณภาพดนมผลประโยชนจากตนไมพเลยง

ขอเสยมกใหผลเปนปาทฟนตวทมไมเบกนำเปนสวนใหญการกลบเขามาของไมเสถยรตองใชเวลานาน

ตองใชงานวจยและเทคนคชนสงและงบประมาณคอยขางสง เพอพฒนาระบบทมประสทธภาพในพนททขาดปาธรรมชาตและ/หรอสตวทชวยกระจายเมลดพนธการฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพจะชาลงใชงบประมาณสง ตองใชเทคโนโลยชนสง การเกบเมลดและปลกตนไมหลายชนดทำไดยาก

ในระยะเรมตนความหลากหลายทางชวภาพตำ ความเสอมโทรมของพนทยงอาจเกดขนตอไป

ตารางท 1.1 วธการฟนฟปาแบบตาง ๆ และการใชงาน

18

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

18งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ระบบนเวศเกษตรกรรม > วนเกษตร > ปาเสมอน > ปาฟนฟ

IIIIINCREASING

NCREASING

NCREASING

NCREASING

NCREASING

B

B

B

B

BIODIVERSITY

IODIVERSITY

IODIVERSITY

IODIVERSITY

IODIVERSITY

ความหลากหลายทางชวภาพเพมขนพรอม ๆ กบโครงสรางทซบซอนขนแตผลตอบแทนทไดอาจคอย ๆ ลดลง(Mallet, 1997)

ในการพจารณาคอ คณคาทางเศรษฐกจซงบางครงสำหรบชมชนอาจสำคญกวาเรองการอนรกษ ในกรณนจำเปนทจะตองมการทำปาไมทใหผลประโยชนมากขน ถงแมวาจะมการใชประโยชนจากปาทปลกอยางหนกแตถามการดแลอยางระมดระวงอาจยงสามารถใหประโยชนกบความหลากหลายทางชวภาพไดอยางมากมาย

การปลกปาเพอเปนตวเรง

แมแตการปลกไมเศรษฐกจเพยงหนงหรอสองชนดกอาจสามารถเรงใหเกดการฟนฟความหลากหลายของปาไดในบางสวน โดยเฉพาะในบรเวณทดนเสอมโทรมและถกปกคลมโดยพชคลมดนจะเหนไดชดวาการปลกตนไมนนชวยเรงกระบวนการฟนฟปาไดอยางชดเจนโดยสรางรมเงายดครองพนทและดงดดสตวท เปนตวกระจายเมลดพนธ (Parrotta, 2000) ซงในการปลกไมเศรษฐกจนนถงจะทำไดนอยกวาแตกใหผลผลตทางเศรษฐกจไดมากกวา

การฟนฟความหลากหลายทางชวภาพในพนทปลกปาสามารถเรงไดโดยการดแลและใชวธการทางวนวฒนวทยาอยางใกลชดเชน การกำจดวชพช ตดสางและขนยายไมทตดแลวจะตองระวงไมใหเกดอนตรายตอกลาไมทเกดขนใหมในหลาย ๆ แหง การฟนฟปาดวยวธนแลวกลมเลกไป เนองจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ ถาหากวาไมทปลกเปนไมทอายสนสามารถทจะเกบเกยวไดในเวลาไมนานหรอตายไปตามธรรมชาตจะทำใหเกดปาทฟนตวขนใฟมโดยมความหลากหลายพอสมควร(Parrotta, 2000) อยางไรกตามถามการจดการเกบไมทปลกอยางดความเปนไปไดทพนทจะมความสำคญในกระบวนการ ฟนฟปามกจะนอยลงตอไป

การเรงกระบวนการแทนท (Accelerated pioneer-climax series (APCS)

การปลกพชสามารถทำใหเปนมตรกบสงแวดลอมไดมากกวาเดมโดยปลกตนไมหลายชนดปนกนและการพจารณาถงการเปลยนแปลงแทนทของระบบนเวศใหมากขน ซงวธการนไดพฒนาจากเวยดนาม (Van Su, 2000) วธ APCC เลยนแบบการเกดการเปลยนแปลงแทนทของปาโดยการปลกไมเบกนำเปนแถว ตามดวยไมเสถยรทปลกแทรกไวแตละแถว วธนจะชวยฟนฟคณภาพดนและรกษาสมดลของระบบนเวศ ในพนทปาทเสอมโทรมมาก ไมเบกนำถกนำมาใชปลกเนองจากโตเรวและ ใหผลตอบแทนในระยะสน โดยคอย ๆ ตดสางไดบาง สวนออกจากพนท ดงนนจงอาจใชพนธไม จากตางถนหรอไมในทองถนปลกเปนไมเบกนำกได (Van Su, 2000)วนเกษตร

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน19

การทำวนเกษตรจะชวยเพมและทำใหเกดการใชประโยชนจากปาในทางเศรษฐกจมความหลากหลายมากขน จากการทำปาไมปกตโตเพมพชและ/หรอสตวเลยงเขาไปในระบบเนองจากการพนทสวนใหญยงคงมไมใหญอยจงเปนทอาศยใหกบสตวปาทยงเหลออยได ไมทใชปลกมกใหประโยชนหลายอยางเชน ปรบปรงดน เปนพชอาหารสตวใหผลทกนได ถาหากเราเลอกใชพนธไมทองถนแทนทจะเปนไมตางถนกจะยงไดประโยชนสำหรบการรกษาความหลากหลายของทองถนอยางไรกตามนกและสตวปามกจะไมเหมาะกบการทำวนเกษตรเพราะมกถกมองวาเปนศตรของพชผลทปลก

Analogue Forstry : (AF)

Analogue Forestry มเปาหมายทคลายคลงกบวนเกษตรแตจะเกบโครงสรางเดมของปาสมบรณไว โดยแทนทแตละสวนของโครงสรางปาดวยพชเศรษฐกจชนดตาง ๆ AF จะชวยฟนฟพนททเสอมโทรมใหกลายเปนระบบวนเกษตรทมความหลากหลายสง มระบบนเวศทสมบณและ ใหผลผลตทตอบสนองความตองการของประชาชนในพนทไดอยางด (เชน ฟน ไมซง อาหาร สมนไพรเปนตน) ไมใหญจะถกรกษาไวเพอสรางรมเงาและใหยางไม พชทชอบรมเงาเชน กาแฟ และไผจะถกปลกแทนทชนไมพม ในขณะทไมเลอยหรอเถาวลยถกแทนทดวยพรกไทยและหวาย สวนพชพนลางกอาจแทนทดวยพชสมนไพรหรอพชอาหารเชน ขง

ความหลากหลายทางชวภาพมความสำคญสำหรบระบบเกษตรกรรมแบบนทยงยนและใหผลผลตด ดงนนพชบางสวนทอยในพนทอาจไมไดใหประโยชนกบมนษยโดยตรง แตถกเกบไวเนองจากคณคาสำหรบระบบนเวศ ขอจำกดในทางเศรษฐกจอยางหนงของระบบนกคอ ความยากลำบากในการหาตลาดสำหรบสนคาทมความหลากหลายสงแตมปรมาณนอย

ตารางท 1.2 วธการฟนฟปาทใหผลตอบแทนทางเศรษฐกจทดกวา

การปลกปาเพอเปนตวเรง

การเรงกระบวนการแทนท

วนเกษตร

AnalogueForstry

คณลกษณะ

ปลกตนไมทมคาทางเศรษฐกจสง เพยงชนดเดยวครงเดยว อาจใชไมตางถนหรอไมทองถน

ปลกไมเบกนำเปนแถวหลงจากนนจงปลกไมเสถยรระหวางแถว

ปลกไมเศรษฐกจ 2-3ชนดอยางหนาแนนปนกบพชเกษตรและ/หรอสตวเลยงตนไมเปนพชเดนมโครงสรางและการทำงานเหมอนกบปาธรรมชาตแตใหผลผลตทใหรายได

ประโยชนสำหรบความหลากหลายฯ

สรางสภาพทเหมาะสำหรบการ ฟนตวของปาเพมความหลากหลายทางชวภาพสรางหยอมปาเปนทพกสำหรบสตวทชวยกระจายเมลดพนธมโครงสรางทซบซอนกวาวธแรก และมแนวโนมทจะชวยเพมการกลบมาของความหลากหลายทางชวภาพ

มผลประโยชนเพมขนจากชนดพชทปลกซงหลากหลาย

ความหลากหลายทางชวภาพเพมขน พชบางสวนอาจถงรอยละ 20 ปลกเพอใหประโยชนแกระบบนเวศ

ขอด

ใหผลประโยชนสงจากตนไมทเปนพนธไมเศรษฐกจ

เลยนแบบการฟนตวตามธรรมชาต ในขณะทยงใหผลตอบแทนชนดทเพมขนทำใหลดความเสยง ถาตลาดมการเปลยนแปลง

ผลผลตหลากหลายชนดและระบบสามารถปรบเปลยนได ลดความเสยงทางเศรษฐกจผลประโยชนมาจากพชทใหผลผลตทขายได ฟนฟความหลากหลายและทำใหเกดระบบนเวศทคลายในธรรมชาต

ขอเสย

ไมสามารถคาดการณเรองการเปลยนแปลงของตลาดไดหากมการจดการทสงเสรมใหเกดความหลากหลายอาจลดประโยชนทางเศรษฐกจหากมการจดการทสงเสรมใหเกดการฟนตวของความหลากหลายมากไป อาจลดประโยชนทางเศรษฐกจ

การจดการยงยากขน เนองจากการมพชเศรษฐกจหลายชนดและอาจมผลเสยกบสตวปา

ขนอยกบการสนบสนนจากภายนอก เชน การวจย อบรมและแหลงทน ผลผลตทมปรมาณไมมาก

20

เ ค ร อ ง ม อ แ ล ะ แ น ว ค ด พ น ฐ า น * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

20งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ตอนท 3 การฟนฟภมทศนปาไม

การฟนฟภมทศนปาไม (Forest Landscape Restoration : FLR)

ภายในภมประเทศเดยวกนอาจจะมรปแบบการทำปาไมไดหลายชนด ซงแตกตางกนไปตามพนท เพอทจะใหไดประโยชนในการอนรกษมากทสด ควรจดใหมความสมดลระหวางการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การรกษาสภาพสงแวดลอมและการผลตทางเศรษฐกจซงเปนพนฐานการอนรกษปา ทใหความเปนอยทดแกประชาชนในพนทหรอ FLR ซงในองคกรตาง ๆ กำลงรณรงคใหทำ(Mansourian et. al, 2005)

ในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพนน ตองการทงการปองกนและการจดการปาทเหลออยรวมกนกบการฟนฟปาดวย และตองคงความสมดลระหวางความตองการของมนษยและสตวปาโดยการฟนฟสภาพพนทการปลกตนไมถอเปนสวนสำคญแตกเปนเพยงหนงในอกหลายวธการฟนฟภมทศนปาไม โดยทชมชนทองถนจะเปนหลกในการวางแผนสภาพทองทและเปนผทไดรบผลกระทบโดยตรงจากการอนรกษปา ดงนนความรวมมอจากชาวบานถอวาเปนสงสำคญมาก

ภมประเทศหมายรวมไปถงธรณวทยา รปแบบของทดน พชพนธ นเวศวทยาอทธพลจากมนษย ลกษณะของสงคม-เศรษฐกจ ภมอากาศและประวตศาสตร ซงรวมกนเปนลกษณะเฉพาะแตละทองถน และในบรเวณทมการใชประโยชนจากปาไมวาจะเปนการทำการเกษตร หรอผลตภณฑจากปากจะ สงผลใหบรเวณนนมพนทหลายแบบอยเปนแหง ๆ รวมกนเชนพนทการ เกษตร ปลกพชผกปาชมชน ปาเดมทยงคงเหลอ และปาทกำลงฟนตว สวนบรเวณทเสอมโทรมแลวจะไมสามารถรองรบการผลตทางการเกษตรใหกบมนษยไดอกตอไป ทงในแงระบบนเวศและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

เพอทจะอนรกษความหลากหลายทางชวภาพไว FLR จะตองมการปองกนและรกษาปาทยงคงเหลอและฟนฟบรเวณปาเสอมโทรม โดยทจะตองคำนงถงความสมดลของชมชนทเกยวของซงตองมทงการกระทำตาง ๆ ทซบซอนและตองการการประณประนอมสงมาก

ความพยายามเพอการฟนฟภมทศนปา

จากการทำงานอยางใกลชดกบชมชนทองถน ทงการใหคำปรกษา ฝกฝน และการแลกเปลยนขอมลจะทำให FLR สามารถ • ฟนฟระบบการทำงานของธรรมชาตดวยการปลกพชทองถน ANR หรอการฟนฟตวเอง

ตามธรรมชาต• จดใหมผลประโยชนแกชมชนทองถ นเชน สมนไพร อาหาร นำสะอาด

การปองกนนำทวมและ ดนถลม

• สงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการอนรกษปา จากหลก สงคม-เศรษฐกจ และประโยชนในทางนเวศ

• ระบสาเหตหลกในการเสอมโทรมของปา เชนการเกบเกยวทมากเกนไปหรอการทำปศสตว • ปรบปรงสภาพของหยอมปาแตละแหงใหรองรบสตวปาได • สรางความสมดลระหวางการใชประโยชนจากทดนทเปนทยอมรบจากทกฝาย • ปองกนปญหาการเสอมโทรมของปาในอนาคต

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

21

บทท 2

การจดตง หนวยวจยการฟนฟปา

ตอนท 1 องคกรและทรพยากรบคคลตอนท 2 การประสานงานในทกระดบตอนท 3 สงทจำเปนในการจดตงหนวยงานตอนท 4 แหลงทนสนบสนน

22

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

22งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ขวา: เรอนเพาะชำ หนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม กอตงในป 2538 โดยไดรบการสนบสนน ดานงบประมาณจาก บรษท รชมอนเดจำกด ปจจบนหนวยวจยฯ ผลตกลาไมทองถนมากกวา 400 ชนด เรอนเพาะชำตงอยทบรเวณททำการอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย ทระดบ 1,000 เมตร

ลาง: ในโรงเรอนประกอบดวย โตะวางถาดเพาะเมลด พนทสำหรบยายกล าไม และทำก จกรรมการสอนสำนกงานอยดานซายของภาพ มคอมพวเตอรและจดเกบขอมล พนทวางกลาไมดานนอกมโครงสรางทสามารถตดตงหรอถอดแสลนทใชบงแดดได

ลาง: นกศกษาฝกงานจากมหาวทยาลยตาง ๆจะชวยสรางเครอขายดานการศกษาและยงเปนแรงงานคณภาพ ทอาจจะกลายเปนเจาหนาทของหนวยวจยฯ ในอนาคต

ซาย: หอพรรณไมมความสำคญตองานฟนฟปา ป2539 ในการจำแนกพรรณไมทศกษาลาง: หนวยวจยฯ ทำงานรวมกบชมชนอยางใกลชดเลอกพนทปลกปา แปลงแรก

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

23

การจดตง หนวยวจยการฟนฟปา (FORRU)หนวยวจยการฟ นฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม เร มตนจากนกศกษากล มเลก ๆ ใน

ภาควชาชววทยา ทสนใจทำงานวจยดานปาไมและตองการเรอนเพาะชำเพอใชในงานวจย โดยใชพนทเลก ๆ มมหนงของภาควชา ตอมาความสนใจในงานวจยดานนมเพมมากขน การจดตงเรอนเพาะชำภายใตความรวมมอกบอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย จงไดเรมขนโดยไดรบการสนบสนนงบประมาณในการจดสรางจากองคกรตางประเทศ และไดจดหาเจาหนาทประจำเรอนเพาะชำตงแตนนมา

รปแบบในการกอตงและดำเนนงานของหนวยวจยฯ สามารถปรบเปลยนและประยกตใหเหมาะสมกบหนวยงานอนๆ ได แตไมวาจะกอตงหนวยวจยฯ ดวยวธการหรอรปแบบใด สงทสำคญทสดกคอ ทรพยากรบคคล การ ฝก อบรม ความสนใจ และความทมเทของเจาหนาทเปนหวใจสำคญทจะทำใหงานดำเนนไปอยางประสบความสำเรจ

ตอนท 1 องคกรและทรพยากรบคคล

ใครควรเปนผกอตงหนวยวจยฯ

การไดรบการสนบสนนจาก สถาบน องคกร หรอ หนวยงานทเปนทเชอถอนบวามความจำเปนตอการจดตงหนวยวจยฯ หากปราศจากสถาบนรบรองการขอรบการสนบสนนดานงบประมาณและความรวมมอจากชมชนในกจกรรมฟนฟปากจะเกดขนไดยาก หนวยวจยฯ ควรจดตงโดยสถาบนทเปนทรจกมการบรหารจดการหนวยวจยทเปนเอกเทศ ซงอาจจะเปนหนวยงานในระดบคณะหรอภาควชา หรอแมแตองคกรเอกชนทเปนทรจกและนาเชอถอ

การไดรบการสนบสนนจากสถาบนนบวาจำเปนอยางมาก ในแงของการสรางเครอขายและความสมพนธอนดระหวางหนวยงานทเกยวของ เชน กลมตวแทนชมชน หนวยงานภาครฐองคกรเอกชน หนวยงานใหทน องคกรตางประเทศ ผเชยวชาญและหนวยงานดานการศกษาถาหากหนวยวจยมโครงสรางและการดำเนนงานทชดเจนอยภายในองคกรทเปนทเชอถอจะทำให หนวยงานดำเนนงานไดสะดวก และลดขอขดแยงระหวางหนวยงานทเกยวของ

ทรพยากรบคคล

หวหนาหนวยวจยฯ ทมความมงมน และแรงบนดาลใจอยางแรงกลาในการทำงานมความจำเปนโดยอาจเปนนกอนรกษทมประสบการณดานปาไม นอกจากพนฐานทางดานวทยาศาสตร แลวผทจะเปนหวหนาหนวยวจยยงควรมความสามารถในการบรหารจดการองคกร การจดการทรพยากรบคคลและการตดตอประสานงาน หากหนวยวจยฯ จดตงขนภายใตสถาบนการศกษา หวหนาหนวยอาจจะเปนนกวจยอาวโสในคณะ หากเปนหนวยงานดานปาไมของทางราชการททำวจย นกวชาการปาไมอาวโส นาจะเปนตวเลอกทด

นอกจากผนำแลว ฝายธรการและเลขานการกมความสำคญไมยงหยอนกวากน ในชวงแรกอาจใชฝายธรการรวมกบหนวยงานทมอยได แตเมอหนวยวจยฯ ขยายขนควรมเลขาฯ ประจำโครงการ ในระยะแรกของการตงหนวยวจยฯ งานสำรวจพรรณไมจะเปนงานหลกทสำคญทสดนกพฤกษศาสตรและงานในหอพรรณไมอาจเปนงานทตองจดจางผเชยวชาญเปนทปรกษาเฉพาะ

24

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

24งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

หนาทสำคญอก 2 ตำแหนงไดแก ผจดการเรอนเพาะชำและ ผดแลแปลงวจย ตำแหนงแรกจะรบผดชอบดแลงานวนตอวนในการบรหารเรอนเพาะชำและเจาหนาทเรอนเพาะชำ โดยรบผดชอบการผลตกลาไมทไดคณภาพในปรมาณทเพยงพอ เพอการปลกปาและงานวจย เมอเตรยมแปลงทดลองและปลกกลาไมเรยบรอยแลว ผดแลแปลงวจยรบผดชอบในการดแลแปลงวจย ตดตามผลเกบขอมลตนกลาหลงการปลกและทำการวเคราะหขอมลนน ๆ ทงผจดการเรอนเพาะชำและผดแลแปลงวจย อาจเรมจากตำแหนงทำงานชวคราว แตเมอหนวยวจยฯมงานมากขนจะตองมเจาหนาทประจำ

เนองจากภาระงานทเพมขนหากเปนไปได ผชวยหรอเจาหนาทเรอนเพาะชำควรจะเปนคนในพนท ซงจะชวยใหเกดการแลกเปลยนขอมล ระหวางเจาหนาทหนวยวจยฯ และภมปญญาจากทองถน และยงชวยสรางความคนเคยและการยอมรบจากชมชน เนองจากมคนในชมชนรวมเปนสวนหนงของงานในเรอนเพาะชำ เจาหนาทหรอผชวยในเรอนเพาะชำมระดบการศกษาเบองตนกเพยงพอ เนองจากผจดการเรอนเพาะชำและผดแลแปลงวจยจะเปนผใหความรและการอบรมเพมเตมแกเจาหนาท ดงกลาว

เมอมการดำเนนงานในระยะหนง การเผยแพรขอมลทไดจากผลงานวจยนบเปนประตสำคญทจะถายทอดความรทไดไปยงผทมความสนใจเกยวกบการฟนฟปา โดยอาจทำในรปสอการสอน การจดการอบรม หรอการประชม ซงในชวงแรกเจาหนาทฝายวจยอาจเปนผดำเนนการเองแตเมองานดานการเผยแพรขอมลนมมากขน อาจจำเปนตองมเจาหนาททรบผดชอบดแลการจดกจกรรมการศกษาและวางแผนงานในสวนนโดยเฉพาะ หากไมเชนนนงานในสวนการใหบรการใหการเผยแพรขอมลนจะดงเวลาจากนกวจยทำใหมเวลาใหกบการวจยลดลง

แผนภมโครงสรางหนวยวจย ทแสดงใหเหนงานฝายวจยและฝายการศกษา ทปรกษาเชงวชาการและอาสาสมครสามารถเขามาชวยไดในทก ๆ ระดบของงาน

หวหนาโครงการอาสาสมคร

เลขานการโครงการ นกพฤกษศาสตร

ผเชยวชาญและใหคาปรกษา

นกวจยอาวโส ผจดการฝายเผยแพรและการศกษา

ผดแลแปลงวจย

ผจดการเรอนเพาะชาวจย

ผจดการเรอนเพาะชาทองถน

เจาหนาทฝายเผยแพรและการศกษา

ฝายศลปและผดแลเวปไซท

ผชวย

นกศกษา ผชวยชวคราว

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

25

ทรพยากรบคคลอน ๆ

นอกเหนอไปจากงานประจำดานการวจย ในการผลตกลาไม การปลกฟนฟปาทไดกลาว มาหนวยวจยฯ ยงเหมาะสำหรบเปนแหลงศกษาวจยในระดบลก ในหลาย ๆ หวขอ เชน ผลของเชอราไมคอไรซาตอการเจรญเตบโตของพช การควบคมศตรพชในเรอนเพาะชำ ชนดพรรณไมเรยกนกเทคนคการฟนฟปาและหวขออน ๆ หนวยวจยฯ ควรเปดกวางสำหรบนกศกษา หรอ นกวจยจากสถาบนอนๆ ซงจะชวยใหเกดผลงานวจยตพมพมากขน และจะชวยดงดดความสนใจจากแหลงทนและการสนบสนนจากสถาบนการศกษา

ลกจางชวคราวจะมความจำเปนสำหรบบางชวงทงานลนมอ เชนการจดเตรยมกลาไมในชวงวนปลกปาหรอการตดตามดแลหลงการปลก ผชวยเหลานควรจดจางจากคนในชมชนเพอชวยสรางงานและกระจายรายได รวมทงยงชวยสรางการยอมรบจากชมชน นอกจากนนการใหชมชนมสวนรวมในการตดตามการเจรญเตบโตของกลาไมจะทำใหชมชนรสกมสวนรวมในความสำเรจของโครงการปลกปา

สงทจำเปนจะตองมการฝกอบรม

ในตอนตนเปนไปไดยากทเจาหนาทจะสามารถทำงานไดอยางชำนาญในทก ๆ ดานดงนนการฝกอบรมในบางเรองในหวขอเหลาน จงมความจำเปน

การจดการโครงการ และ งานดานธรการ การเขยนโครงการ ทำรายงาน และงานบญชการออกแบบงานวจย และ สถตวเคราะหระบบนเวศแบบปาเขตรอนงานดานพฤกษอนกรมวธานการจดการเมลดไมการจดการเรอนเพาะชำ และ เทคนคในการผลตกลาไมการจดการแปลงวจย และ เทคนคทางวนวฒนวทยาเทคนคในการสำรวจความหลากหลายทางชวภาพงานดานการศกษาการทำงานรวมกบชมชนชวงตน หวหนาโครงการ ตองใหคำแนะนำและฝกทกษะตาง ๆ สำหรบการทำงานในหนวย

วจยฯ ใหแกเจาหนาทใหม อยางไรกตาม เมอมประสบการณในการทำงานมกพอเจาหนาทกจะมความเชยวชาญและสามารถอบรมผชวยหรอลกจางชวคราวได เราหวงวาขอมลในหนงสอเลมนและหนงสอ“ปลกใหเปนปา” จะเพยงพอสำหรบใชในการจดการอบรมภายในเรอนเพาะชำของตนเอง นอกจากนยงอาจหาความรเพมเตมไดจากหนงสออน ๆ เชน หนงสอของ Jaenicke (1999) (http://www.cgiar.org/icraf) หรอ คมอ “Tropical Trees: propagation and planting manuals” ของสมาคมวทยาศาสตรแหงสหราชอาณาจกร (Commonwealth Science Council, London)ในเรอนเพาะชำควรมหนงสอเหลานตดไวเพอใชอางอง นอกจากนนเทคนคบางสวนทสำคญควรถายเอกสารเพอแจกจายใหกบเจาหนาทเรอนเพาะชำทกคน

หนวยงานอน ๆ กสามารถเปนแหลงฝกอบรมใหกบเจาหนาทได การไดฝกงานรวมกบผเชยวชาญชาวตางประเทศจะชวยสรางเครอขายในระดบนานาชาตและ อาจชวยใหไดรบการสนบสนนจากแหลงทนตางประเทศ การสรางเครอขายเหลานสามารถสรางไดทงจากการอบรมกบหนวยงานอน ๆ ในประเทศและระดบนานาชาต

••••••••••

26

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

26งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

http://www.biodiv.org/convention/articles.asp http://www.itto.or.jp/live/PageDisplayHandler?pageId=201

ตอนท 2 - การประสานงานในทกระดบ

การจดตงหนวยวจยฯ จะตองมการทำงานรวมกบหนวยงานและกลมคนทกระดบชนตงแตเจาหนาทระดบสงจากภาครฐจนถงชาวบานในชมชน

งานของหนวยวจยฯ กบนโยบายดานปาไมของชาต

เพอใหหนวยวจยฯ เปนทยอมรบของแหลงทนตาง ๆ รวมถง สถาบนตนสงกด หนวยวจยฯควรตองมจดมงหมายดงน

สนบสนน นโยบายดานปาไมและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพของประเทศตอบสนองความตองการของภาครฐ และ สอดคลองกบขอตกลงในระดบนานาชาต

การตรวจสอบเอกสารเหลาน อาจชวยใหเหนแนวทางของการจดตงหนวยวจยฯ ทสอดคลองกบหลกการในระดบชาต

สนธสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (CBD)ยทธศาสตรดานความหลากหลายทางชวภาพของแตละประเทศ“ITTO คมอดานการฟนฟและการจดการปาเสอมโทรมในปาเขตรอน”นโยบายดานปาไมแหงชาตของแตละประเทศ

หากประเทศของทาน ไดรบรองสนธสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพแลวประเทศนนๆ จะตองทำตามขอตกลงดานนโยบาย และการปฎบตเพ อใหเปนไปตามสนธสญญา เชน

องคท 8 (f) “จะตองทำการฟนฟและปรบปรงระบบนเวศทเสอมโทรมและสงเสรมการกลบคนมาของสงมชวตทเสยงสญพนธ”องคท 10 (d) “สงเสรมใหเกดการพฒนาของประชากรในทองถนและมงแกไขปญหาในพนทเสอมโทรม ทมการลดลงของความหลากหลายทางชวภาพองคท 12 (b) “สงเสรมและสนบสนนงานวจยทมงเนนไปยงการอนรกษและการจดการทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน”

••

••••

•

•

•ขอกำหนดและสนธสญญาตาง ๆในระดบนานาชาตจะชวยใหการเขยนโครงการงายขน สามารถสบคนไดทางอนเตอรเนท

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

27

นอกเหนอไปจากสนธสญญาในระดบนานาชาต แตละประเทศจะกำหนดยทธศาสตรระดบประเทศของตนเอง โดยเอกสารเหลาน มกจะมขอกำหนดเกยวกบการฟนฟระบบนเวศปาเพออนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ซงสอดคลองกบหลกการในการจดตงหนวยวจยฯสนธสญญาวาดวยความหลากหลายฯ สามารถดาวนโหลดไดจาก http://www.biodiv.org/convention/articies.asp หากประเทศของคณเปนสมาชกขององคกร ITTO กควรศกษาจาก คมอดานการฟนฟและการจดการปาเสอมโทรมในปาเขตรอน แมวาจะไมมการยอมรบตามกฏหมายนานาชาตหากแตเปนทยอมรบในระดบนานาชาตจากองคกรตาง ๆ คมอน รวบรวม ขอปฎบต 158 ขอซงอาจชวยเปนเหตเปนผลสนบสนนการจดตงหนวยวจยฯ เอกสารนสามารถดาวนโหลดไดจาก http://www.itto.or.jp/live/PageDisplayHandler?pageId=201 หรอ เขยนจดหมายไปยง InternationalTropical Timber Organization, International Organizations Center, 5th Floor, Pacifico-Yokohoma,1-1-1, Minato-Mirai, Nishi-ku, Yokohoma, 220-0012, Japan

ในหลาย ๆ ประเทศจะมนโยบายดานปาไมแหงชาตของตนเองซงจะออกเปนนโยบายทก5 – 10 ป ในนโยบายเหลานมกจะมหวขอทเกยวกบการฟนฟปาเสอมโทรม ซงสอดคลองและสามารถยกมาใชเพอสนบสนนการจดตงหนวยวจยฯ

การทำงานรวมกบเจาหนาทของรฐในเขตพนทอนรกษ

เนองจากการฟนฟปามวตถประสงคทสอดคลองกบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพเรอนเพาะชำของหนวยวจยฯ และแปลงปลกปาจงอาจตงอยในเขตพนทอนรกษ เชน เขตรกษาพนธสตวปา อทยานแหงชาตซงวตถประสงคอนดบตนในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพอยแลวอยางไรกตามพนทอน ๆ กสามารถใชเปนแปลงปลกปาไดเมอเจาหนาททงในระดบชาต และระดบทองถนมความเขาใจและเหนความสำคญของหนวยวจยฯ การทำงานกบเจาหนาทรฐในระดบหวหนาและผปฎบตการ กจะ ดำเนนงานไดงายขน ความสมพนธอนดระหวางเจาหนาทเขตอนรกษและเจาหนาทหนวยวจยทเปนหวใจสำคญทจะชวยใหการทำงานในพนทสะดวกมากขน

การขอนญาตจดตงหนวยวจยฯ ซงประกอบไปดวย สวนของเรอนเพาะชำ และแปลงวจยจะตองไมขดกบแผนการจดการพนทอนรกษเปนสงจำเปน นอกเหนอไปจากเรองของการใชประโยชนพนท ทางเขตอนรกษยงมสวนชวยสนบสนนในดานกำลงคนใหแกหนวยวจยฯ ในยามขาดแคลน ในการวางแผนการใชงบประมาณควรจดสรรคาตอบแทนสวนหนงใหกบเจาหนาทเขตอนรกษทรวมทำงานในโครงการ ในลกษณะงานเสรมจากงานประจำ ถาหากแปลงปลกปาอยในพนทอนรกษควรใหกจกรรมปลกปา เปนกจกรรมทเจาหนาทจากเขตอนรกษไดมสวนรวมรวมไปถงการดแลหลงการปลกอกดวย สวนใหญเขตอนรกษจะมยานพาหนะของหนวยงานทเราสามารถขอความอนเคราะหในการขนยายกลาไมและอปกรณเรอนเพาะชำไปยง บรเวณใกลเคยงไดเขตอนรกษบางแหงอาจใหหนวยวจยฯ สนบสนนคาใชจายเกอบทงหมด ในขณะทบางแหงจะเบกจายงบประมาณสวนนจากงบสวนกลางของเขตอนรกษ ในกรณท ทางเขตอนรกษใหการสนบสนนการดำเนนงานของหนวยวจยฯ หนวยวจยฯ ควรจดงบประมาณสวนหนงเปนคาใชสถานทใหแกทางเขตอนรกษ และบรรจไวในแผนการจดทำงบประมาณโครงการ

28

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

28งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การมสวนรวมของประชาชนในพนทเปนสงจำเปนสำหรบความสำเรจในการฟนฟปา

หนวยวจยฯ สามารถคงความสมพนธอนดกบเขตอนรกษ โดยการเชญเจาหนาทเขต อนรกษเขารวมการอบรมทหนวยวจยฯจดขน ทงในเรอนเพาะชำและแปลงปลกปาและควรจะตองเชญหวหนาเขตอนรกษและเจาหนาทเขารวมในงานประชมตาง ๆ ทมการนำเสนอผลงานของหนวยวจยฯและแสดงความขอบคณในการใหการสนบสนนแกเขตอนรกษในงานเอกสารตพมพของหนวยฯทายทสด หนวยวจยฯ จะตองรายงานความคบหนาและผลงานของโครงการเปนระยะ ๆ แมวาทางเขตอนรกษจะไมไดรองขอกตาม ซงจะชวยใหความสมพนธยงคงดำเนนตอไปไดแมวาจะมการเปลยนแปลง ตวเจาพนกงาน ในพนทกตาม

ทำไมการทำงานกบชมชนจงมความสำคญ

พนทอนรกษสวนใหญมกมผคนอาศยอย ดงนนการทำงานรวมกบชมชนอยางใกลชดจงเปนสงทจำเปนเพอลดการเขาใจผดเกยวกบวตถประสงคของโครงการและลดขอขดแยงทอาจเกดขนในการเลอกพนทสำหรบแปลงฟนฟปา ความสมพนธทดกบชาวบานจะสงผลดใหแกหนวยวจยฯ 3ประการ ไดแก

ความรจากภมปญญาทองถนแรงงานสำหรบโครงการ และโอกาสทจะไดทดสอบการประยกตใชผลงานวจยในพนทจรง

จากภมปญญาทองถนจะชวยใหเราสามารถคดเลอกพรรณไมทมแนวโนมนาจะเปนพรรณไมโครงสรางไดดขน เนองจากชาวบานมกจะรดวาตนไมชนดไหนทมกขนอยในพนทเกษตรกรรมทถกทงราง ชนดไหนทสตวปาชอบและมตนแมไมขนอยในบรเวณใด

การสรางแปลงปลกฟนฟปาการดแลแปลงรวมไปถงการตดตามการเจรญเตบโตของ ตนไมทปลกลวนเปนงานทตองการแรงงานจำนวนมาก ชาวบานในพนทควรเปนกลมแรกทจะไดรบการวาจางเพอทำงานดงกลาว การสรางรายไดจากแปลงฟนฟปาในลกษณะนจะทำใหชาวบานรสกชวยเปนเจาของในพนทฟนฟปา ซงจะชวยทำใหเกดแรงสนบสนนในการทำงานของหนวยวจยฯจากชมชนในทองถนและทำใหชาวบานชวยกนรกษาตนไมทปลกไปมากกวาจะทำลาย

วธการในการฟนฟปาทไดรบการพฒนาขนมาจะถอวาเปนประสบความสำเรจกตอเมอสามารถ นำมาประยกตใชในระดบชมชนไดจรง ดงนนวธการทหนวยวจยการฟนฟปาใชชนดของพรรณไมทเลอกจะตองไดรบการยอมรบและทดสอบโดยคนใชวธการดงกลาว การจดตงเรอนเพาะชำกลาไมของชมชนทชาวบานสามารถทดสอบวธการทหนวยวจยฯ พฒนาขนมาจากงานวจยดวยตนเอง

จงมประโยชนอยางมาก นอกจากนนยงเปนแหลงรายไดใหแกคนในทองถน ททำงานในเรอนเพาะชำดวย เรอนเพาะชำชมชนยงสามารถผลตกลาไมในพนททใกลกบแปลงปลกปาซงจะชวยลดคาใชจายในการขนยายกลาไมไปปลกดวย

การทำงานรวมกบชมชนในพนทไมใชเรองงาย โดยเฉพาะหากชาวบานมความรสกวาโครงการจะเปลยนแปลงสทธในการถอครองพนทดงกลาวไปเปนพนทอนรกษอยางไรกตามชมชนจะเปนกลมแรกทไดรบประโยชนจากโครงการฟนฟปา โดยเฉพาะอยางยงจากปรมาณของปา ทเพมขนและทรพทยากรนำทอดมสมบรณมากขน หนวยวจยฯสามารถสงเสรมใหเกดการทำงานรวมกน ระหวางเจาหนาทของพนทอนรกษและชาวบานในการเตรยมแปลงและงานเรอนเพาะชำ ซงจะชวยสรางความสมพนธอนดระหวางกน ซงจะใหผลประโยชนแกทงสองฝายการชใหเหนถงผลประโยชนดงกลาวจะเปนแรงจงใจใหชาวบานมารวมกจกรรมของหนวยวจยฯ เพอประโยชนตอไป ในอนาคต

•••

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

29

ในป 2543 ชาวบานแมสาใหมไดรบรางวลระดบชาต ในการดแลแปลงปลกปาทตงขนรวมกบหนวยวจยฯ ซงการเปนทยอมรบนบถอจะชวยสรางสปรตในความเปนผพทกษรกษาปา ซงอยในพนทอนรกษ

การประชมรวมกบชมชนอยางสมำเสมอในทก ๆ ขนตอนการทำงาน โดยเฉพาะอยางยงการคดเลอกแปลงปลกปาจะชวยลดความขดแยงในเรองการใชประโยชนทดน จดใหมตวแทนจากชมชนทำหนาทประสานงานระหวางเจาหนาทหนวยวจยฯ และชมชน ในการจดทำงบประมาณจะตองจดสรรงบประมาณสวนหนงสำหรบดำเนนการในเรอนเพาะชำของชมชน คาจางสำหรบผชวยงานในการปลกปา การดแล และการตดตามผลหลงการปลกรวมไปถงการทำแนวกนไฟ ยามไปเมอมผมาเยยมชมเรอนเพาะชำควรจะเชญตวแทนจากชมชนมารวมตอนรบดวย เพอใหเกดความภมใจและควรใหชมชนเปนสวนหนงของการนำเสนอผานสอตาง ๆ เชน ทวหรอหนงสอพมพซงจะชวยสรางภาพพจนทดของชมชนอกทางหนง

การทำงานรวมกนสถาบนและผเชยวชาญตางประเทศ

คำแนะนำจากผเชยวชาญจากสถาบนตางประเทศ จะชวยสงเสรมการจดตงหนวยวจยฯและปองกนการทำงานวจยซำซอน คำแนะนำจากผเชยวชาญทางดานการฟนฟปาจะเปนประโยชนอยางมากตอหนวยวจยฯ ซงชวยปองกนขอผดพลาดทเคยเกดขนมาแลว ผเชยวชาญในสาขาอน ๆอาจมความจำเปนตองานเฉพาะดาน เชน นกพฤษศาสตรหรอผเชยวชาญดานเทคนคในเรอนเพาะชำ

เปนไปไดยากทหนวยวจยฯจะสามารถหาทนมาสนบสนนคาใชจายในการใหคำปรกษาของผเชยวชาญ ดงนนการสรางเครอขายและความรวมมอกบสถาบนตางประเทศจงเปนสงจำเปนเมอมความรวมมออยางเปนทางการ คาใชจายสำหรบผเชยวชาญจะไดรบการดแลโดยหนวยงานตนสงกด หรอจากแหลงทนตางประเทศหรอหนวยงานพนธมตรอน ๆ

ขอดอกขอหนงของการมเครอขายกบสถาบนทมชองทางกวางขวางในระดบนานาชาตคอจะชวยในการแสวงหาแหลงทนจากภายนอกซงหนวยวจยฯ อาจไมสามารถรบทนนนได หากไมมหนวยงานในประเทศนนชวยประสานงาน จำเปนอยางยงทหนวยงานพนธมตรจะตองเขาใจถงหลกการของหนวยวจยฯ และไมพยายามเปลยนแปลงวตถประสงคโครงการใหเปนไปในทศทางทไมสอดคลองกบสภาพทางนเวศและสภาพทางสงคมเศรษฐกจทหนวยวจยฯ กำลงดำเนนอย

30

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

30งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การตดปายชอทถกตองใหกบตนไมในทางเดนศกษาชพลกษณจะทำใหเสนทางนกลายเปนแหลงศกษาเรยนรทมประโยชนอยางยง

ตอนท 3 - องคประกอบทจำเปน

เสนทางศกษาชพลกษ

เสนทางเดนศกษาในสภาพปาทไมมการรบกวนจำเปนสำหรบงานวจยของหนวยวจยการฟนฟปา ซงเสนทางนควรอยบรเวณเดยวกบแปลงปลกปาหรอในพนทใกลเคยงปาดงกลาวจะเปน“แมแบบ” ของลกษณะระบบนเวศทเราตองการในการฟนฟปา ดงนนการบนทกขอมลชนดพร รณไมทองถนในพนทรวมไปถงสภาพปาดงเดมและขอมลเบองตนทางนเวศของพรรณไมเหลานนจงจดเปนขนตอนแรกของโครงการฟนฟปา โดยปกตการตดหมายเลขตนไมทอยตลอดจนเสนทางศกษาททอดผานปามกจะเพยงพอสำหรบการศกษาฤดกาลตดดอกออกผลหรอทเรยกวา ชพลกษณ รวมถง การศกษากลไกในการผสมเกสรและกระจายเมลดพนธของตนไมแตละชนด รวมถงความสามารถในการดงดดสตวปาของตนไมชนดนน เสนทางศกษาชพลกษณนยงเปนแหลงเรยนรทสำคญสำหรบผทสนใจอกดวย

หอพรรณไม

หอพรรณไมเปนแหลงเกบรกษาตวอยางพรรณไมแหงและฟงใจ ทสามารถเขาถงไดงายพรรณไมแตละชนดมการระบชออยางชดเจน ถกตอง

หนวยวจยฯ ควรจะเกบตวอยางพรรณไมทศกษาทกชนด (ตวอยางของ ดอก ผล รวมไปถงตนกลาทระยะตาง ๆ กน) เพอใชในการอางองไวในหอพรรณไม การจดตงหอพรรณไมเลก ๆในบรเวณเรอนเพาะชำหรอหองทำงานอาจไมใชเรองยาก หากแตการดแลตวอยางไมใหเสยหาย(แหงและปราศจากโรคและแมลง) นนทำไดยาก โดยเฉพาะในการทำงานภาคสนาม ดงนนจงจำเปนตองทำการเกบตวอยางซำเพอสงไปเกบรกษาในหอพรรณไมทไดรบความเชอถอ มนกพฤกษศาสตรดแลอกชดหนง หอพรรณไมจะตองมกลองจลทรรศน แผงอดพรรณไม ตอบ สารเคมในการปองกนแมลงและคมอจำแนกชนดพรรณไม หากตองการขอมลเพมเตมในการจดตงหอพรรณไมสำหรบโครงการขนาดเลก สามารถศกษาไดจาก “คมอพอพรรณไม” ตพมพโดย สวนพฤกษศาสตรควแหงสหราชอาณาจกรไดท www.kewbooks.com

เรอนเพาะชำและอบการสำนกงาน

เรอนเพาะชำเพอการวจยจะเปนองคประกอบทสำคญของหนวยวจยฯ นอกเหนอจากการเปนสถานทในการวจยเพอพฒนาวธการผลตกลาไม เรอนเพาะชำยงตองผลตกลาไมจำนวนมากเพยงพอเพอปลกทดสอบในแปลงปลกปาในแตละป

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

31

สถานททเหมาะสมทสดทจะจดตงเรอนเพาะชำคอบรเวณชายปาใกลกบแหลงเกบเมลดและควรจะอยใกลกบบรเวณทจดตงแปลงสาธต หากแปลงสาธตอยไกลจากปาทเปนแหลงเมลดมากควรตงเรอนเพาะชำไวใกลกบแหลงเกบเมลดเนองจากงานศกษาชพลกษณและการเกบเมลดเปนงานหลกทตอง ปฏบตสมำเสมอ ในขณะทการขนยายตนกลาไปยงแปลงปลกปาเกดขนเพยงไมกครงในหนงปนอกเหนอไปจากนน ปาทเปนแหลงเมลดยงเปนแหลงของสปอรเชอราไมคอไรซาทจำเปนตอการเจรญเตบโตของไมปาในเรอนเพาะชำ ควรเลอกบรเวณทสามารถเพมพนทไดภายหลงเมอความตองการผลตกลาไมเพมขนในอนาคต

เมอโครงการมขนาดเพมขน ควรจะตองตงเรอนเพาะชำทองถนรวมดวย เพอ• ทดสอบเทคนคการในเรอนเพาะชำทถายทอดจากงานวจยไปสการประยกตใช

ในทองถน• เพมปรมาณการผลตกลาไมและลดคาใชจายในการขนยายกลาไมไปยง

แปลงปลกและชวยลดความเสยหายทเกดจากการขนยาย• ใชเปนแหลงสาธตการใชเทคนคทใชในทองถน ราคาถกและทำไดงายเรอนเพาะชำทองถนจะเปนเวทในการประชมมสวนรวมในโครงการฟนฟปานอกนนยงเปน

แหลงเรยนรทงทางสงคมและการศกษาใหกบเดกนกเรรยนและสมาชกชมรมอนรกษในชมชนในสภาพปาทแตกตางกนจำเปนจะตองมเรอนเพาะชำทขยายสาขาไป ยกตวอยางเชน

หนวยวจยฯ มหาวทยาลยเชยงใหม แรกเรมทำงานวจยในพนทสงกวา 1,000 เมตร ซงชนดไมอาจไมเหมาะกบปาระดบปานกลางหรอปาผลดใบ ดงนนจงตองจดตงเรอนเพาะชำในระดบลางเพอศกษาการผลตกลาไมปาระดบลางรวมดวย

การออกแบบเรอนเพาะชำ

องคประกอบพนฐานทเรอนเพาะชำจะตองม ไดแก• ถนนหรอทางทสะดวกในการเขาถง

พนทในอาคารสำหรบการเตรยมเมลด เพาะกลา ยายกลา• พนทในอาคารพรอมโตะสำหรบวางถาดเพาะเมลด มรวทสามารถปองกน

สตวไมใหเขาไปกนเมลด เชน กรงตาขาย (อาจแยกสวนกบอาคาร)• พนทวางตนกลาภายนอกทมรวรอบขอบชด (ปองกนสตว) ซงสามารถเปด

หลงคาเพอรบแสงไดเมอตองเตรยมกลาไมแกรงกอนปลก• แหลงนำทมนำตลอดป• ระบบชลประทาน (ตามความเหมาะสม)• ศาลาพกและหองนำสำหรบเจาหนาทและผมาเยยมชม• หองเกบของ• ตอบตวอยางแหง• สำนกงาน• ลานสำหรบจดกจกรรมเผยแพรและการศกษา

สำนกงานควรมเฟอรนเจอรทจำเปนครบครน เชน ตเอกสาร โตะทำงานขนาดใหญคอมพวเตอร เมอโครงการขยายใหญขนสำนกงานอาจไมเพยงพอในการจดเกบ ดงนนควรจดหาทเกบเอกสารในสำนกงานกลางในบรเวณสถาบนทสงกด

32

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

32งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

เรอนเพาะชำในฝนตงอยใกลกบปาทเปนแหลงเกบเมลด เดนทางสะดวก มแหลงนำ มบรเวณทำงาน หองเพาะเมลดทมตาขายปองกนสตว มสำนกงานหองเกบของ และหองนำ อยสวนกลางของเรอนเพาะชำ บรเวณทำกจกรรมการศกษาอยดสนหนา บรเวณวางตนกลาสามารถเปดหลงคาไดรวปองกนสตวเขามากดกนตนกลา และมปายแสดงอยหนาเรอนเพาะชำ

บรเวณลานกวางทใชเปนททำกจกรรมการศกษา อาจเปนบรเวณเดยวกบททำงานยายกลาโดยมกระดานไวทบอรด แผนภาพแสดงการทำงาน เกาอพบสำหรบผมาเยยมชม ควรกะประมาณจำนวนผเยยมชมทรบไดเพอไมใหแนนเกนไป

ขนาดของพนทวางตนกลาดานนอกจะขนกบจำนวนซำของงานวจยททดสอบ ทงเรองการงอกและการเจรญเตบโตของตนกลาและจำนวนตนกลาทจะปลกในแตละป

หลกการเบองตนในการคำนวฯขนาดของพนทตองการสำหรบเรอนเพาะชำ คอพนทสำหรบเลยงกลาไมและทำใหกลาไมแกรงรวมกน คณดวย 1.2 รวมกบพนทขนาดเทา ๆ กนสำหรบทางเดนรวมไปถงบรเวณทำงานเพาะเมลด หองเกบของ ตลอดจนพนทเพอเผยแพรและทำกจกรรมการศกษาและสำนกงาน

เรอนเพาะชำเพอการวจย

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

33

การวางแผนจดสรางเรอนเพาะชำทดจะชวยเพมประสทธภาพในการผลตกลาไม ใหลองคดถงกจกรรมทตองดำเนนการในเรอนเพาะชำตลอดจนการขนยายกลาไมและอปกรณทตองใช ยกตวอยางเชน การจดตำแหนงโตะวางถาดเพาะใกลกบทางเขาออกหรอการมองตำแหนงตนกลาทจะตองขนยายไปยงแปลงปลกปาควรเผอขนาดของพนทบรเวณยายกลา ในกรณทจะตองใชพนทนนในการวางตนกลารอปลกหรอใชพนทในการจดกจกรรมการศกษา โดยพนทนจะตองมรมเงาเพอปองกนแสงแดดใหกบทงตนไมและคน สดทายแลวขนาดของเรอนเพาะชำจะไมแนนอนถาหากเรอนเพาะชำผลตกลาไมไดอยางประสบผลสำเรจ การเพมขนาดเรอนเพาะชำกเปนสงทตองคำนงถงตอไป ดงนนจงควรมองหาพนททสามารถขยบขยายไดในอนาคต

ระบบการจดตงแปลงทดลอง (Field Trial Plot System: FTPS)

การจดตงแปลงทดลองเพอใชทดสอบประสทธภาพของชนดพรรณไมโครงสรางและใชเปนแปลงสาธตผลของการใชเทคนคพรรณไมโครงสราง (ดบทท 4 ตอนท 2) จะตองตงในพนททเหมาะสมแกการปลกพรรณไมตาม “ชนด” ของปานน ๆ และเปนพนทเสอมโทรมทตองการฟนฟการคดเลอกพนทจะตองไดรบความเหนชอบจากผเกยวของทก ๆ ฝาย และควรจะเป พนททสามารถเดนทางไปไดสะดวก

แปลงทดลอง ไมควรไกลเกนกวา 10 กโลเมตร จากบรเวณปาใกลเคยง เพอจะไดใชปาเปนแหลงเมลดทสามารถกระจายไปไดโดยสตวจำพวกกนผลไมและชวยเปนแหลงพกอาศยของสตวเหลานนดวย การฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพจะเกดไดชาหรอไมเกดขน หากแปลงทดลองอยหางไกลจากปามาก

การจดการขอมล

การคดเลอกชนดพรรรไมโครงสรางท เหมาะสมท ดท สดตลอดจนการออกแบบการทดลองเพ อฟ นฟปาจะตองอาศยประสทธภาพของการจดเกบ แยกแยะและวเคราะหขอมลจากหลากหลายสวนทไดจากหนวยวจยฯ (ขอมลทางพฤกษศาสตร ชพลกษณ การเลยงดในเรอนเพาะชำ การเตบโตในแปลงปลกปาตลอดจนภมปญญาทองถน)

ขอมลดบจากพรรณไมแตละชนดควรจดเกบไวในแฟมเอกสารและเกบไวในสำนกงานของ เรอนเพาะชำ (ทำสำเนาเกบไวทสำนกงานโครงการ) อยางไรกตามจะตองทำบนทกขอมลเหลานนลงฐานขอมลในคอมพวเตอรเปนระยะ ๆ การออกแบบฐานขอมลทงอปกรณและโปรแกรมทใชจะตองพจารณาอยางรอบคอบโดยอาจจะตองปรกษาผเชยวชาญดานสารสนเทศ เนองจากการปรบเปลยน ระบบการจดการขอมลในระหวางดำเนนโครงการ ทำใหตองเพมงานและคาใชจายโดยไมจำเปน ขอแนะนำในการออกแบบฐานขอมลและการจดการจะกลาวถงในบทท 6

34

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

34งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

กจกรรมการฟนฟปาเปนกจกรรมทถายทอดผานรนสรนผเฒาผแกจะผานประสบการณการทำลายปาและมองเหนผลกระทบของมนจะชวยชแนะภมปญญาดงเดมทชวยเตมเตมผลของงานวจย เดก ๆ จะเปนผรบผลประโยชนของการฟนฟปา และพรอมจะเรยนรสงใหม ๆ กจกรรมและสอดานการศกษาจะตองตอบสนองตอคนทกวย

หนวยบรการการศกษา

ความสำเรจของหนวยวจยฯ จะสรางใหเกดองคความรมากมาย ซงจะตองเผยแพรใหกบกลมเปาหมายหลากหลายกลมททำงานดานการฟนฟปา เชน หนวยงานราชการ กลมตาง ๆ ในชมชนและองคกรเอกชน งานบรการดานการศกษาอาจมมากจนเบยดบงเวลาทำงานของเจาหนาทวจยดงนนจงมความจำเปนทจะตองจดตงหนวยพเศษในการทำงานเพอการเผยแพรและใหบรการการศกษาอยางเตมท งานดานการศกษาจะมความแตกตางกนไปทงรปแบบและสอการสอน ดงนนแผนการสอนจะตองออกแบบใหเหมาะสมกบแตละกลมเปาหมาย ทมการศกษาควรพฒนาและปรบใช กลยทธในการสอสารเพอเผยแพรผลการวจยและยงจะตองทำงานดานมวลชน ตลอดจนดแลเรองสอ และงานประชาสมพนธหนวยงาน ขอแนะนำในการออกแบบและจดการ ฝายบรการการศกษาและกลยทธการประชาสมพนธเผยแพร จะกลาวถงในบทท 6

เอกสารตพมพเผยแพร

นกวทยาศาสตรสวนใหญ จะตพมพผลงานในวารสารทางวทยาศาสตร แมวา บทความทางวทยาศาสตรเหลานนจะมความสำคญอยางมาก แตเอกสารเหลาน มกจะไมไปถงยงผททำงานดานการฟนฟปา ดงนนเจาหนาทหนวยวจยฯ จะตองผลตสอและเอกสารตพมพทงายขนตอผรบสอและสามารถเขาถงไดงาย ดงเชนการผลตสอการสอนดานการศกษา (เชน การนำเสนอประกอบภาพและเสยง, แผนพบ, เวบไซด) ทสามารถเขาถงได ทงกลมของเจาหนาทราชการ ชมชน เดกนกเรยนตลอดจน ผรบการอบรม และ นกวจย โดยรายละเอยดจะกลาวถงอกครงใน บทท 6

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

35

โชครายทมนไมมตนไมทออกผลเปนเงน ดงนนหวหนาหนวยวจยฯจงตองขวนขวาย หาทนมาเพอดำเนนงานตอ และจดทำรายงานการเงนใหกบเจาของ แหลงทน

ตอนท 4 - แหลงเงนทน

เราจะหาแหลงทนไดจากทใด

ในตอนแรกหากหนวยวจยฯ จดตงขนในสถาบนการศกษาทมเงนทนจากรฐ เราอาจจะใชบคลากร และอปกรณทมอยในสถาบนในการบรหารจดการหนวย หากแตเมองานวจยขยายตวเพมขนแหลงทนจากภายนอกจงจำเปนจะตองม

เพอใหหนวยวจยฯ สามารถดำเนนงานไดอยางมนคง เปนการดทสดทจะตระเตรยมหนวยงานใหสอดคลองกบแหลงทนทหลากหลาย โดยการจำแนกงานแตละฝายใหชดเจนเพอใหสอดคลองกบวตถประสงคของแตละแหลงทน แตละฝายอาจไดรบการสนบสนนจากแหลงทนทตางกนและ ตางชวงเวลาเรมดำเนนการ ในการนแมวาทนหนงจะหมดไป กจะไมสงผลใหเจาหนาทขาดแคลน และหนวยงานตองลมสลาย

ตงแต ป 2537 แหลงทนของหนวยวจยฯมาจากหลากหลายหนวยงาน ทงจากรางวลทนจากตางประเทศ (เชน จาก ITTO) องคกรใหทนระดบประเทศ ทงจาก ตางประเทศ (เชน องคกร ดารวนอนนเชทฟ แหงสหราชอาณาจกร) และในประเทศ (องคการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการทรพยากรชวภาพชวภาพในประเทศไทย: BRT) หนวยงานเอกชน (เชลล รนวเอเบลสแหงสหราชอาณาจกร และ รชมอนเด กรงเทพฯ) จากมลนธ และองคกรการกศล โดยเฉพาะททำงานดานสงแวดลอม (มลนธปลกตนไมวนน: Plant A Tree Today องคกรอเดน แหงสหราชอาณาจกรกองทนสตวปาโลก แหงประเทศไทย) ลวนแลวแตเปนผใหการสนบสนนทสำคญ แตละองคกรมขอไดเปรยบและเสยเปรยบทแตกตางกนไป

องคกรนานาชาต มกจะมความยงยากและใชเวลานานในการขอทน ขนตอนการทำรายงานซบซอน เพอแสดงความโปรงใสของหนวยงาน ขอดขององคกรนานาชาต คอทนทใหมกจะเปนทนกอนใหญ และเหมาะกบองคกรทมเจาหนาททมประสบการณ และสามารถจดการกบขนตอนกระบวนการรายงานผลทซบซอน

ทนทมาจากรฐบาลตางประเทศ จะมสวนสนบสนนประเทศนนๆ เนองจากการใหทน สประเทศท 3 จะตองผานหนวยงานบรหารจดการในประเทศเปนผดำเนนการ ความรวมมอกบผเชยวชาญชาวตางประเทศ จากประเทศทเปนแหลงทน อาจจะนำมาสเงนทนและการใหคำปรกษาจากผเชยวชาญดานการวจย ซงขนตอนนจะสามารถดำเนนการไดหากมความสมพนธอนดอยกอน ระหวางสถาบนในประเทศแหลงทน และหนาทความรบผดชอบและความเกยวของของผเชยวชาญไดกำหนดไวชดเจนแลว

แหลงทนจากภาครฐภายในประเทศ โดยเฉพาะแหลงทนของหนวยงานระดบประเทศททำงานดานสนธสญญาความหลากหลายทางชวภาพมกจะใหทนงายกวาและขนตอนไมยงยากเมอเปรยบเทยบกบองคกรนานาชาต แมวาปรมาณเงนทนจะนอยกวา

ความสนใจจากหนวยงานเอกชน ทมตองานดานปาไมเพมขนอยางมากในระยะหลง เนองจากกระแสโลกรอนและการเกบกก

36

ก า ร จ ด ต ง ห น ว ย ว จ ย ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

36งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

www.fao.org/forestry/site/8015/en/

คารบอน บรษท หางราน ตาง ๆ สนใจทจะสนบสนนกจกรรมการฟนฟปา เพอภาพลกษณขององคกรขนตอนการขอทนจากหนวยงานเอกชนและการจดทำรายงานกไมยงยากและรวดเรว หากแตจะ ตองพจารณาถงหลกจรยธรรม ภาพพจของหนวยวจยฯ อาจนำไปใชในการโฆษณาสนคาและสรางภาพพจน ทดดานสงแวดลอม แมวาหนวยงานจะทำกจกรรมทเกยวของกบการทำลายสงแวดลอมกตามองคกรอาจจะอางองวา ตนไมทปลกสามารถใชเปนคารบอนเครดตขององคกร ซงอาจจะลดทอนสทธของชมชนททำงานในโครงการปลกปา เพอหลกเลยงขอขดแยงดงกลาวจะตองแนใจวา หนวยวจยฯไดรบการสนบสนนจาก กองทน “สำนกรบผดชอบตอสงคม” ไมใชงบประมาณเพอใชในการโฆษณาของแตละองคกร และจะตองอานสญญาใหชดเจน หนวยงานใหทนเหลาน เชน กลมอตสาหกรรมพลงงาน (บรษทนำมน) ผใชพลงงานรายใหญ (สายการบน เรอสงสนคา บรษทยานยนต) และองคกรทใชสตวปาเปนสญลกษณหนวยงาน

องคกรการกศลและมลนธตาง ๆ มกจะใหทนขนาดเลกแตขนตอนไมยงยาก องคกรเหลานจะมจดมงหมายชดเจนและสนบสนนองคกรสงแวดลอมตาง ๆ รวมดวย

นอกจากนน ยงสามารถคนหา แหลงทนไดจาก “CPF Sourcebook on Funding forSustainable Forest Management” ท เวบไซท http://www.fao.org/forestry/site/8015/en/. เวบไซทนมประโยชนมากในการคนหา แหลงทนทสนบสนนกจกรรมการจดการฟนฟปาอยางยงยน พนทแสดงความคดเหน จดหมายขาวของแหลงทน ตลอดจนขอแนะนำในการเขยนโครงรางเสนอโครงการเพอขอทนสนบสนน

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

37

บทท 3

การผลตกลาไมเพอการฟนฟปา

ตอนท 1 การคดเลอกและจำแนกชนดเพอคดเลอกชนดไมในกลมพรรณไมโครงสราง

ตอนท 2 การศกษาชพลกษณ ตอนท 3 การเกบเมลดไม ตอนท 4 การทดสอบการงอก ตอนท 5 การเกบรกษาเมลดพนธ ตอนท 6 การทดสอบการเจรญเตบโตของ

กลาไมในเรอนเพาะชำ ตอนท 7 การทดสอบการเจรญเตบโต

ของกลาไมธรรมชาต ตอนท 8 การสรางตารางการผลตกลาไม

3838งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

เมลดพนธมขนาดและรปรางทแตกตางกน (บน) การศกษาลกษณะโครงสรางของเมลดพนธแตละชนดสามารถชวยให เลอกวธการทเหมาะสมในการทำลายการพกตวของเมลดชวยใหเมลด งอกไดดขน

บน: การจดเกบตวอยางแหง ตวอยางแหงของตนไมและเมลดไมทกตนควรมการสงเกบตวอยางแหงไวท หนวยวจยการฟนฟปา และตวอยางท ซำไปใหหอพรรณไมทใหญกวา (ตอนท 1)ขวา: การทดสอบการงอก (ตอนท 4) ทำการทดลองในถาดพลาสตกสำหรบ เพาะเมลดทหนวยวจยการฟนฟปา-มหาวทยาลยเชยงใหมลางซาย : การเกบรกษาเมลดพนธเพอทำการทดสอบการงอก (ตอนท 5) ทหนวยวจยฯใน ตำบลเทนจง มลฑลยนนาน ประเทศจน

ลาง: การวดการเจรญของกลาไมในเรอนเพาะชำ (ตอนท 6)เพอชวยในการสรางตารางเวลาในการวางแผนการผลตกลาไม(ตอนท 7)

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

39

การผลตกลาไมเพอการฟนฟปาวตถประสงคหลกของงานวจยในเรอนเพาะชำ หนวยวจยการฟนฟปา (FORRU) คอการ

คนหาวธการผลตกลาไม ของพรรณไมโครงสราง เพอใหไดกลาไมทมความแขงแรง ปราศจากโรคและมขนาดโตพรอมปลก (30-60 เซนตเมตร) ในชวงเวลาทเหมาะสมสำหรบการปลก (เชนชวงตนฤดฝน) งานวจยควรจะมวตถประสงคเพอพฒนาเทคนค และวธการททำใหไดกลาไมทมคณภาพสง ในระยะเวลาทรวดเรวทสดและมตนทนตำทสดเทาทจะทำไดโดยมการใชเวลา แรงงานและอปกรณในเรอนเพาะชำใหนอยทสดเทาทจะทำได ซงสามารถทำไดโดยการควบคมการทดลองเพอทดสอบตวแปร ซงอาจเปนทงการเรงหรอการยบยง การงอกและ/หรอการเจรญของกลาไมการผลตกลาไมในเรอนเพาะชำเปนทางเลอกหนง ในขณะทการปลกตนไมจากเมลดโดยตรงยงไมสามารถเปนไปได การทดลองสามารถสรางขนเพอทดสอบหาความเปนไปไดในการใชกลาไมธรรมชาตเพอใชในการปลกปา (ตอนท 7) อยางไรกตาม กอนทงานวจยในเรอนเพาะชำจะเรมตนขนควรตองมการตดสนใจเลอกชนดทจะทำการศกษาและวธการทจะเกบเมลด (หรอกลาไมธรรมชาต)

ตอนท 1การคดเลอกและการจำแนกชนดเพอคดเลอกชนดไมเพอเปน

พรรณไมโครงสราง

ระบบนเวศปาเขตรอนจากอดตจนถงปจจบนเปนพนททมความหลากชนดของสงคมตนไมสงมาก ปาแตละแหงเปนทอยของตนไมมากกวารอยชนดซงเราไมสามารถทจะทำการศกษาตนไมทงหมดไดในคราวเดยว และเราไมสามารถใชตนไมทกชนดเพอใชในกจกรรมการฟนฟปาไดดงนนในการเรมตนสรางหนวยวจยการฟนฟปา จงจำเปนทจะตองจดลำดบความสำคญของชนดตนไมทเหมาะสมทจะทำหนาทเปนพรรณไมโครงสราง (ตามตารางแสดงลกษณะของพรรณไมโครงสรางในบทท 1 ตอนท 2) จากนนกทำการศกษาอยางเขมขนในแตละชนดไม โดยเฉพาะชนดทมความนาจะเปนวาสามารถเปนพรรณไมโครงสรางได

เราจะทำการคดเลอกชนดพรรณไมโครงสรางกนอยางไร?

ชนดพรรณไมโครงสรางทเราจะคดเลอกนนจะตองไมใชชนดไมทมนยมปลกในระบบเกษตรกรรม (หรออยางนอยทสด ใหอนโลมไดถาเปนพนธไมพนเมอง) และสามารถพบไดในปาดงเดมบรเวณนนๆกอนทพนทปาแถบนนจะถกทำลายไป และตองเปนชนดทมความเหมาะสมกบระดบความสงจากระดบนำทะเลของแปลงปลกปา ขอมลพวกนเปนขอมลทสามารถหาไดในหนงสอเกยวกบพรรณไมทวไป

--------------------------------------------------“Target forest type” ปาดงเดมทเคยมมากอนทจะถกทำลาย ในพนทเปาหมายทตองการปลกปา โดยปกตหมายถงสภาพปาทสมบรณ (climax forest type) แตบางครงกอาจหมายถงลกษณะของปาชนสอง (secondary forest) ซงเปนปาทมความสำคญและมคณคาสมควรแกการอนรกษไว

4040งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

ขอมลอตราการเจรญเตบโตของตนไมเปนขอมลทหาไดยาก แตสำหรบในพนทเอเชยตะวนออกเฉยงใตขอใหลองคนหาในหนงสอคมอสำหรบไมใชสอย หรอ PROSEA (PlantResources of South-east Asia) (Soerianegara et al., 1994; Lemmens et al., 1995 and Sosef et al.,1998) ขอมลการตดตามการเจรญของกลาไมในระยะเรมแรกในเรอนเพาะชำ กสามารถใชเปนขอมลสำหรบคาดการณถงการเจรญเตบโตของกลาไมในแปลงปลกปาได สวนใหญชนดทแสดงการเจรญไดดในเรอนเพาะชำกมกจะโตไดดในแปลงปลกปาดวย

ลกษณะของพรรณไมทดงดดสตวปา สามารถประเมนไดจากตนไมทกนไดหรอลกษณะผลมเนอนมหรอมดอกไมทมนำหวานมากซงสามารถดงดดคางคาวและนกใหมากนนำหวานพกผอนหรอทำรง ถงแมวารายละเอยดบางอยางสามารถหาไดจากการบรรยายถงลกษณะดอกและผลจากหนงสอพรรณไม แตกระนนการสงเกตกจกรรมของสตว ในขณะททำการบนทกขอมลชพลกษณของตนไมกมความสำคญมาก (ดตอนท 3) การศกษาในภาคสนามยงเปดโอกาสใหศกษาลกษณะทรงพมของตนไม เพอใชตดสนวา จะใหรมเงาในการกำจดวชพชไดหรอไม ความรทางพฤกษศาสตรพนบานสามารถใหขอมลทเปนประโยชน วาตนไมใดมความสามารถทจะเปนพรรณไมโครงสรางไดชมชนซงอาศยอยใกลกบพนทปา และปาเสอมโทรมมานาน โดยเฉพาะพวกททำการเกษตรแบบไรหมนเวยนเกษตรกรสวนใหญจะมความรเกยวกบ ชนดตนไมทขนและโตไดเรวในพนทโลงของไรรางการทำงานกบชมชนจงมความสำคญ อยางไรกตามขอมลทไดจากการสอบถามชาวบานจำเปนตองระมดระวงในการใชขอมล เพราะบางครงขอมลทไดจากชาวบานอาจถกตองตามหลกของความเปนจรง แตอาจจะเปนขอมลทพวกเขาคดวาเปนขอมลทสามารถทำใหนกวจยพอใจ นอกจากนวฒนธรรมความเชอทสบตอ ๆ กนมา อาจทำใหเกดความเขาใจผดตอคณสมบตหรอการใชประโยชนของตนไมเหลานน เชนเดยวกนกบขอมลพฤกษศาสตรพนบานซงเปนขอมลทขนอยกบแตละชมชนซงอาจมความแตกตางกนและมพนฐานทางวฒนธรรมและ ความเปนอยทแตกตางกน การออกแบบการสำรวจขอมลการใชประโยชนทางพฤกษศาสตรพนบาน กรณาอางองท Martin (1995)

ตารางท 3.1 ตารางสรปแหลงขอมลเพอประเมนชนดไมทอาจจะเหมาะสมทจะคดเลอกมาทดสอบเปนชนดไมในกลม”พรรณไมโครงสราง”

คณลกษณะของพรรณไมโครงสราง

เปนไมทองถนและเหมาะสมกบเงอนไขของทองถนนน

มอตราการรอดตายและอตราการเจรญสงในพนทแหงแลงและพนทปาทถกทำลายใหเรอนพมกวางเปนรมเงาบดบงวชพช

ดงดดสตวปา

เอกสารอางอง

ขอมลการแพรกระจายของตนไมมอยในหนงสอพรรณไมและเอกสารทางพฤกษศาสตร

เอกสารของหนวยวจยฯหรอหนงสอคมอของ prosea

มเอกสารทใหขอมลเรองลกษณะทรงพมของตนไมอยนอยสวนใหญจะเปนเรองกลาไมผลนมหรอมดอกไมทมนำหวานมากขอมลบรรยายลกษณะของตนไมบางชนดจากเอกสารการจดจำแนกชนดตนไม

การศกษาในเรอนเพาะชำ

ศกษาการรอดตายและการเจรญของกลาไมในเรอนเพาะชำ

การสงเกตในภาคสนาม

สำรวจชนดตนไมในปา พนททใกลเคยงการปลกปา

มโอกาสเลกนอยกอนทำการทดลองศกษาการรอดตายและการเจรญของตนไมทเจรญในพนทไรรางสงเกตลกษณะทรงพมของตนไมในปา (ไรราง)และตนหญาทปกคลมใตตนสงเกตลกษณะของผลและสตวทเขามากนผลไมหรอดอกไมในปา

พฤกษศาสตรพนบาน

เชอถอไมได :ชาวบานสวนมากมกจะเขาใจผดระหวางชนดไมทองถนกบไมตางถนถามชาวบานวา ตนไมชนดใดรอดตายไดดและโตไดดในไรราง

ชาวบานสวนมากรวาตนไมชนดใดดงดดสตวปาไดด

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

41

การจดจำและจดจำแนกชนดตนไม

ตนไมทกชนดท อย โปรแกรมการศกษาวจ ยจำเปนตองใชช อทางวทยาศาสตรโดยอาจบนทกชอพนบานหรอชอสามญไวเพมเตม แตเราไมสามารถยดถอชอพนบานในการทำงานวจยไดเพราะอาจทำใหสบสน บางครงตนไมในกลมเดยวกนอาจเรยกดวยชอเดยวกนทง ๆทเปนตนไมคนละชนดกนหรอเรยกชอตนไมตางกนในตางพนท

ในระยะเรมตนของการทำงานวจย ชอวทยาศาสตรของตนไมอาจไมเปนทรจก ดงนนการใหหมายเลขแทนชนดของตนไมททำการศกษาจะสะดวกกวามาก ซงการทำใหเจาหนาทเรอนเพาะชำทเปนคนทองถนรสกวางายตอการจดจำมากกวา การใชชอวทยาศาสตรและเมอผานการทำงานไปสกระยะกจะรสกวาการใชหมายเลขเรยกตนไมจะ สามารถทำงานไดงายกวาการใชชอสามญ

สำหรบตนไมทกชนดททำการศกษา ใหเกบตวอยางแหงของทกตนทมการเกบ เมลดจากตนและเกบตวอยางแหงจากทกตนทเลอกเพอศกษาชพลกษณ ตวอยางแหงเหลานเรยกวา ตวอยางอางอง(Vouchers) มวตถประสงคเพอเปนหลกฐานอางองในการพสจนชอ วทยาศาสตรทถกตองของ ตนไมทศกษาในกรณทเกดปญหาขนภายหลงเกยวกบการจำแนกชนด ของกลาไมทปลกในเรอนเพาะชำหรอในแปลงปลกปา “ตวอยางอางอง” ของตนไมจะสามารถใหเพอการตรวจสอบซำอกครงเพอความแนใจชอวทยาศาสตรของตนไมมการเปลยนแปลงบอยในการจดจำแนกชนดทางพฤกษศาสตร ดงนนการม“ตวอยางอางอง”และหมายเลขชนดทกำหนดไวดวยกนจะสามารถลดความสบสนนลงไปได

ใชกรรไกรตดตนไมตดตวอยางจากตนไมโดยใหมสวนตาง ๆ ครบถวนทงใบ ผล และ/หรอดอก จากนนตดแตงตวอยางใหมขนาดมาตรฐานพอดกบแผงอดตวอยางแหง โดยไมใหสวนทสำคญตางๆ หายไป (เชน การเรยงตวของใบ กงทมชอดอกหรอผล ฯลฯ) ทเรอนเพาะชำเราสามารถทำตอบตวอยางอยางงายเพออบ ตวอยางใหแหงดวยหลอดไฟ จากนนใส ปายชอลงในตวอยางทกชนโดยใสรายละเอยดดงน หมายเลข ตวอยาง หมายเลขกลมตวอยาง (ถาจำเปน) ชอสามญรวมทงรายละเอยดของตำแหนงพกดของตนไม บรรยายลกษณะและสของเปลอกและรายละเอยดอน ๆ

ถงนำมนเกา และหลอดไฟสองดวงก ส า ม า ร ถท ำ เ ต า อบตวอยางแหงทดได เพอใหตวอยางแหงอยางชา ๆ ทเรอนเพาะชำหนวยวจยการฟนฟปามหาวทยาลยเชยงใหม

ของตนไมทอาจจะมลกษณะเปลยนไปหลงจากผานการทำใหแหงโดยเฉพาะส รปตวอยางของการทำปายชอของตวอยางอางองดในตอนท 3

ตดตวอยางแหงบนกระดาษและการจดเกบโดย ใชเทคนคมาตรฐานของหอพรรณไม ซงหากหนวยวจยมความพรอมทสามารถจดต งหอพรรณไมของตวเองไดกใหเร มการจดต งหอพรรณไมของตนเอง โดยหาตเกบตวอยางเพอเกบตวอยางทตดบนกระดาษแขงเรยบรอยแลวและบนทกขอมล ลงในฐานขอมลสงทควรระวงอยางมากคอแมลงและเชอราทจะเขามาทำลายตวอยางแหงทเกบไว เพอเปนการปองกนปญหาการสญเสยตวอยางแหง จงควรมการทำตวอยางซำแลวจดสงไปทหอพรรณไมอน ๆทเปนทร จก และควรมการตรวจสอบและจำแนกชนดโดยผเชยวชาญทางการ จดจำแนกชนดโดยตรง

สำหรบขอมลเพมเตมในเรองของเทคนคหอพรรณไมดไดจาก “The Herbarium Handbook” ตพมพโดย Royal BotanicGardens, Kew ณ ประเทศองกฤษ (www.kewbooks.com)

4242งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

อปกรณทจำเปนสำหรบการศกษาชพลกษณ และการเกบเมลดไม

เราไมมทางรไดเลยวา เมอเราเดนเขาไปในปา เราจะไดเจอกบตนไมทพรอมจะเกบผลหรอไม หรอจะพบกบตนไมใหม ๆ ทควรจะเพมเขาไปในเสนทางศกษาชพลกษณ ดงนนในกระเปาสะพายหลงจงจำเปนตองมอปกรณสำคญ ๆ ทแสดงไวในรปนทงหมด ตดปายสงกะสพรอมหมายเลขบนตนไม จากนนใชสายวดวดขนาดตนไมทความสงระดบอก บนทกตำแหนงพกดของตนไมดวย GPS และบนทกระดบความสง จากระดบนำทะเลดวยเครองอลตมเตอรเกบตวอยางจากตนไม จากนนใชกรรไกรตดกงตดแตงตวอยางใหมขนาดพอดกบแผงอดตวอยาง และทกครงควรจะตองมแผนบนทกขอมลและปายชอสำรองไวมากพอ และมชดยาสามญประจำบานตดตวไว ตลอดหากเกดอบตเหตเ ลกนอยและแมลง สตวกดตอย

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

43

ตอนท 2 การศกษาชพลกษณ

อะไรคอการศกษาชพลกษณ?

การศกษาชพลกษณ คอ การศกษาการตอบสนองของสงมชวตในขอจำกดทางสงแวดลอมหนง ๆ ตลอดรอบฤดกาล ซงการตอบสนองของพชทมความแตกตางกนระหวางฤดตาง ๆจะถกบนทกไว เชน ฤดหนาวในเขตปารอนชน ฤดรอนแลง และฤดฝนทมอากาศเยน ความชนและอณหภมท เปล ยนแปลงไปในรอบฤดกาลจะมผลอยางมากตอการเจรญและการสบพนธ ของพชซงรวมถงตนไมดวย

ทำไมจงตองมการศกษาชพลกษณของตนไม?

การศกษาชพลกษณของตนไมมความจำเปนสำหรบการฟนฟปาเพอศกษาระยะการพฒนาของผลและเมลด ระยะเวลาทผลสกพรอมเกบและการกระจายของเมลด ซงขอมลดงกลาวสามารถนำไปใชจดการวางแผนงานในการเกบเมลดตลอดทงป และระยะทเหมาะสมสำหรบการเกบเมลดไมแตละชนดและยงสามารถใชเพอประมาณระยะการพกตวของเมลดแตละชนด และหาวธการจดการทเหมาะสมในการเพาะหรอทำลายการพกตวของเมลดหรอการทำใหระยะพกตวยาวนานขน

ระหวางการศกษาชพลกษณ ยงสามารถบอกไดถงชนดไมทเปนชนด สำคญของปา(keystone) คอเปนชนดไมทใหดอกหรอผลทเปนอาหารแกสตวไดในชวงเวลาทอาหารอน ๆขาดแคลน (Gilbert, 1980) เชน ตนไทร ซงเปนพชทมความสำคญแกสตว ทงทเปนตวผสมเกสรและตวกระจายเมลดพนธซงพชชนดอนๆ จำเปนตองพงพาสตวเหลานนในการสบพนธดวย ชนดไมทเปนของปาดงกลาวจะเปนไมทเราจะเลอกมาทดสอบเพอเปนชนดพรรณไมโครงสราง และขณะเดยวกนการเกบขอมลลกษณะการตดและการรวงหลนของใบ ซงจะชวยในการคาดการณลกษณะพนทสำหรบท เหมาะสม ตนไมแตละชนด ในระยะสนการศกษาชพลกษณเปนวธการทสำคญในการเรยนรการทำงานของระบบนเวศปา และเราจะทำอยางไรในการฟนฟการทำงานดงกลาว สำหรบการฟนฟปา

พนทไหนทเราควรทำการศกษาชพลกษณ?

ใชเสนทางทมอยแลวในการศกษาชพลกษณ (จะดมากหากเปนเสนทางทเปนวง) ในพนทปาดงเดมทหางไกลจากการถกรบกวน ใกลกบพนททวางแผนจะทำการฟนฟปาใหมากทสด ตลอดจนระดบความสงจากนำทะเล ลกษณะพนทและความลาดเอยงของพนทของเสนทาง ศกษาชพลกษณทใกลเคยงกบบรเวณทจะทำการฟนฟปาใหมากทสดเชนกน

การศกษาชพลกษณจะเรมตนอยางไรด?

หากเราเรมตนงานการฟนฟปาในพนทใหม เราไมสามารถรไดวาจะเลอกไมชนดใดมาทดสอบเปนพรรณไมโครงสรางและอาจไมสามารถจำแนกชนดตนไมไดดวย ดงนนเลอกตนไมทสามารถแยกชนดไดแนนอนมาอยางนอยชนดละ 5 ตน และกำหนดหมายเลขชนดแกตนไมแตละชนดเกบตวอยางตนไมเพอใชเปน ตวอยางอางองขนตนของตนไมทกตน

4444งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

แผนบนทกขอมลการศกษาชพลกษณ

ขนาดของตนไมท ความสงระดบอก (เซนตเมตร)

คะแนนการตดและรวงหลนของใบBA = กงทไมมใบYL = ใบออนML = ใบโตเตมทSL = ใบเหลองผลรวมของคะแนนควรจะเทากบ4 เสมอ

เลขลำดบของตนไมเรยงตามเสนทางศกษา ชพลกษณ

วนททำการเกบขอมล

ชอวทยาศาสตร

คะแนนของ ดอก/ผลFB = ดอกตมFL = ดอกบานFT = ผล

บนทกตำแหนงของตนไมแตละตนเชน R12 คอ หางจากเสนศกษาฯไปทางขวา 12 เมตร, L2 คอ หางจากเสนศกษาฯ ไปทางซาย 2 เมตรเปนตน

หมายเลขตนไม บนปายชอทตดบนตนไมแตละตน

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

45

Make sure all treespecimens along thephenology trail arerepresented by properlylabeled voucherspecimens in theherabrium.

ตดปายโลหะทตนไมแตละตนตดปายโลหะ แสดงหมายเลขเฉพาะของตนนนเตรยมปายโลหะทตอกหมายเลขเรยงลำดบไว จากนนตดปายทความสงระดบอกบนลำตนของตนไมแตละตนทอยบนเสนทางศกษาชพลกษณ โดยใชตะปกนสนมทมความยาวอยางนอย 5 เซนตเมตร ตอกตะปลงแคครงหนงเพอเหลอชองวางใหตนไมเจรญได เพอใหตะปและปายตดอยกบตนไมไปหลาย ๆป ดใหแนใจวาตนไมท เลอกไวสามารถมองเหนพมไมไดหมดทงพมหรอไมเพอใหมจดสำหรบ การสำรวจ วดขนาดตนไมทความสงระดบอก จากนนบนทกตำแหนงทตนไม อยจากเสนทางศกษาชพลกษณ (เชน “10 เมตรไปทางซาย”“ทางขวา 20 เมตรจากหนทยนออกไป”) หลงจากททำการสำรวจผานไปหลาย ๆเดอนจะ สามารถจดจำไดเองวาตำแหนงของตนไมแตละตนอยทใด

ควรเกบขอมลการศกษาชพลกษณบอยแคไหน?

อยางนอยเดอนละหนงครง ซงกอาจทำให พลาดชวงการออกดอกของตนไมบางชนด ซงออกดอกและรวงภายในระยะเวลา โดยปกตแลวเราสามารถสรปไดเลยวามระยะการตดดอกสนมากหากปสำรวจแลวสงเกตเหนผลของตนไมแลว ในกรณเชนน สามารถปรบขอมลเพอเพมชวงการตดดอกไดระหวางกระบวนการจดทำขอมล แตหากการเกบขอมลเดอนละครงทำใหพลาดระยะการตดดอกไปหลายครงตองเพม ความถของการสำรวจเปนเดอนละสองครง

ระบบการใหคะแนนเพอการศกษาชพลกษณของตนไม

สำหรบการบนทกขอมลชพลกษณแนะนำใหใชการสำรวจความหนาแนนของทรงพม(Crown density ซง Koelmeyer (1959) เปนผคดขนและมการพฒนาเพมขนจากผเขยนอกหลาย ๆเปนวธการโดยวดคะแนน 0-4 โดย 4 หมายถงปรมาณทมากทสดของโครงสรางสบพนธ (ดอกตม(FB), ดอกบาน (FL) และผล (FR)) ของทงทรงพมของตนไมหนงตน คาของ 3, 2, 1 แสดงถงคาประมาณสามในสครงหนง และหนงสวนของทรงพมปรมาณทมากทสดของการออกดอกออกผลจะแตกตางกนในแตละชนดไมซงความเทยงตรงในการตดสนใจใหคะแนนอาจจะคลาดเคลอนตามใจของผสำรวจในตอนแรก ๆ แตกจะมการพฒนาขนเมอมประสบการณ

การใหคะแนนอยางเดยวกนน สามารถใชไดกบการใหคะแนนของใบโดยการใหคะแนนการตดใบของพมไมแตละตนระหวาง 0 ถง 4 โดยแบงออกเปน 4 ระยะไดแก 1) กงทไมมใบ 2) ใบออน3) ใบโตเตมท และ4) ใบเหลอง (ซงเปนระยะการเจรญของใบ) คะแนนรวมของระยะใบทงสจะเทากบ4 เสมอ (ซงแสดงถงลกษณะทงหมดของพมไม) ในขณะทคะแนนของดอกและผลจะตองนอยกวา4 ยกเวนในระยะทการออกดอกและผล อยในระยะสงสดของตนไมชนดนน ๆ

วธการสำรวจความหนาแนนของทรงพ มน เปนการผสมผสานระหวางวธการนบอยางละเอยดโดยการนบดอกและผลทงหมด กบการประมาณเชงปรมาณอยางงายโดยการบนทกการมและไมม วธการนเปนวธการทรวดเรว และสามารถนำขอมลมาใชวเคราะห ดวยวธทางสถตไดอยางไรกตาม ในระยะเร มตนจำเปนอยางมากท จะตองทำการฝกใหผ เกบขอมลมความแมนยำในการใหคะแนน เพอลดความผดพลาดจากความแตกตางของผเกบขอมล

4646งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

การจดเรยงลำดบขอมลการศกษาชพลกษณ

การเรยงลำดบขอมลชพลกษณตามชนดตนไม (ชองท 5) หมายเลขจำแนกตนไม (ชองท 2) และวนท (ชองท 3) ภาพนคอผลการเรยงลำดบขอมลจากการศกษาชพลกษณของตนไมแตละชนดไลจากบนลงลาง

จากนนใชโปรแกรม Excel สรางกราฟแสดงชพลกษณของตนไมแยกทละตน ดงภาพดานลางซงจะทำใหคณไดแนวความคดบางอยางเกยวกบความแตกตางของการออกดอกออกผลในประชากรของแตละชนดไม และชวยใหสามารถประมาณชวงของการตดดอกออกผลได หลงจากนนจงคำนวณคาเฉลยคะแนนของตนไมทงหมดในแตละชนดและกราฟชพลกษณจากคาเฉลยของตนไมแตละชนด

กราฟดานบนแสดงระยะทเหมาะสมของระยะการเกบเมลดของ สะเดาชาง หรอยมหน Acrocarpus fraxinifoliusจากปลายเดอนมถนายนถงตนเดอนกรกฎาคม ซงเปนชวงเวลาทมการกระจายเมลดมากทสด และระยะ ทผล/เมลดสกเรมจากเดอนกมภาพนธถงเดอนมถนายน

FB = FB = FB = FB = FB = ตาดอก

FL = FL = FL = FL = FL = ดอกบาน

FT = FT = FT = FT = FT = ผล

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

47

สะเดาชาง Acrocarpusfraxinifolius การกระจายของเมลดเกดขนอยางรวดเรวหลงจากชวงพฒนาของผลทกนเวลานานหลายเดอน หากปราศจากชพลกษณเจาหนาทของหนวยวจยอาจจะพลาดโอกาสในการเกบเมลดของ ไมชนดนไปอยางงายดาย

ขอมลของชพลกษณควรจะมการนำเสนอและการวเคราะหอยางไร?

แผนงานของ Excell เปนตารางทดในการใชเกบขอมลและจดการขอมลชพลกษณ หลงจากมการเลอกตนไมทจะศกษาและทำการตดปายชอ เตรยมแผนบนทกขอมล ดงทแสดงในหนา 44ลำดบรายชอตนไมเรยงตามลำดบของเสนทางศกษาชพลกษณ ในภาคสนามนอกจากแผนเกบขอมลเปลาสำหรบเกบขอมลของเดอนปจจบนใหนำแผนขอมลของเดอนกอนหนาตดไปดวย

บนทกขอมลทงหมดเรยงลำดบเดอนตอเดอนลงในตารางเดยวกนในโปรแกรม Excellไมควรแยกขอมลแตละเดอนออกเปนคนละตารางกน แตควรใสขอมลใหมลงทดานลางของตารางเดม(มากกวาทจะใสขอมลไปทางขวา) หลงจากการเกบขอมลภาคสนามแตละครง สรางตารางโดยการสำเนาตารางเปลาลงทดานลางของแผนขอมลจากนนใสขอมลทเพงเกบลงไปในตารางดงกลาว

การวเคราะหขอมล ลำดบแรกคอการเลอกแผนขอมล (โดยการคลกทชองวางสเทาตรงสวนบนสดซายมอของแผนขอมล ระหวางคอลมนและแถว) จากนนเลอกทแถบ “ขอมล (Data)”ทแถบคำสงดานบน จากนนเลอก “เรยงลำดบ (sort)” ในกลองคำสงการเรยงลำดบ เลอกเรยง ลำดบตาม“SPECIES (ชนด)” แลวตามดวย “LABEL (ปายชอ)” และสดทายตามดวย “DATE (วนท)”ซงการจดเรยงขอมลนจะไดขอมลตามลำดบ คอ เรยงตามตนไมแตละตนของ แตละชนดและเรยงตามวนทททำการสำรวจ การสรางกราฟสามารถสรางไดอยางงาย ๆ จากคำสง การสรางกราฟอตโนมต เพอใชในการสรางกราฟโครงสรางชพลกษณของตนไมแตละตน การวเคราะหขอมลดอกและผล สงทสำคญทสดคอการมองหาชวงเวลาระหวางทคะแนนของการตดผลลดตำลงในแตละชนดซงจดนเปนจดทจะบอกถงระยะหรอเดอนทเหมาะสมในการเกบเมลดจากตนเมอระยะการกระจายของเมลดโดยธรรมชาตปรากฏใหเหน

หลงจากการศกษาชพลกษณไดดำเนนการตอเนองไปเปนระยะเวลาหลายป ขอมลตาง ๆทเปนประโยชนตอปรมาณการผลตเมลดไม อาจคำนวณไดจากขอมลทเกบไวในแผนเกบขอมลดงกลาว (Elliott et al., 1994)

••••• ระยะเวลา – คากลางของชวงระยะเวลาการตดดอก/ผล (ในรอบสปดาห หรอ รอบเดอน)สำหรบตนไมแตละตน และคาเฉลยของตนไมทงหมดในแตละชนดตวอยาง

••••• ความถ – จำนวนทงหมดของชวงการตดดอก/ผลของแตละตนหารดวยจำนวนของปททำการศกษา : จะไดคาเฉลยของตนไมทงหมดของชนดเดยวกน

••••• ปรมาณ – คากลางของคะแนนการตดดอก/ผลทมากทสด (สำหรบชวงของการตดดอก/ผลแตละครง) ของตนไมแตละตน จะไดคาเฉลยของการตดดอก/ผลในแตละชนดตวอยาง

••••• คาทยอมรบได - จำนวนของตนไมแตละตนตดดอก/ผลในแตละป เปนคาทแสดงถงคาเปอรเซนตของจำนวนตน ไมท งหมดในแตละชนดไมตวอยาง คาเฉลยของระยะเวลา ทงหมดททำการศกษา

••••• คาดชนของการตดผล – สำหรบแตละชวงของการตดดอก/ผล คาคะแนนทมากทสดทสงเกตไดของการตดผลจะแสดงถงคาเปอรเซนตของคะแนนทมากทสดของการตดดอกดวย : คาเฉลยของการตดดอก/ผล สำหรบตนไมทงหมดของชนดไมตวอยาง

4848งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

49

การเกบเมลโจากตนไมสงอาจใชกรรไกรตดทแทงโลหะโดยใชเชอกสำหรบกระตกกง

ตอนท 3 การเกบเมลดไม

หนงสอคมอเมลดไมปาในปาเขตรอนชนและกงรอนชนหรอ “A Guide to HandlingTropical and Subtropical Forest Seed” โดย Lars Schmidt (จดพมพโดยDANIDA, Forest Seed Centre ประเทศเดนมารก, 2000) เปนหนงสอคมอทมเนอหาครอบคลม เกยวกบเรองการเกบและการจดการเมลดเปนหนงสอทแนะนำ ใหอานเปนอยางยงในประเดนน

เราจะเกบเมลดกนเมอไหรด?

การศกษาชพลกษณทำใหเราสามารถเหนภาพรวมของชวงเวลาทเหมาะสมในการเกบเมลด แตในบางครงเรากสามารถเกบผลไดจากตนอน ๆ ทมผลสก แมวาจะไมไดเปนตนทอยบนเสนทางการศกษาชพลกษณของเรา การเกบผลและเมลดควรเกบในชวงเวลาทผลไมสกเตมท แตตองเปนชวงกอนทเมลดจะกระจายตามธรรมชาตหรอถกสตวกน

สวนใหญในระบบนเวศปาเขตรอน ตนไมหลายชนดจะมการออกผลทกเดอนในรอบหนงป ดงนนการออกเกบเมลดอยางนอยเดอนละครงจงเปนเรองจำเปนอยางยง ในเขตรอนนนตนไม สวนใหญจะออกผลในชวงปลายฤดแลงและปลายฤดฝน แตทกมตนไมบางสวนออกผลในชวงตนฤดฝนดวยเชนกน ดงนนการออกเกบเมลดในชวงตนฤดฝนดงกลาวกจำเปนเชนกน จงควรมการออกไปเกบเมลดตลอดทงป

การเกบเมลดควรทำอยางไร?

ตดปายชอตนไมแตละตนดวยหมายเลขเฉพาะ และบนทกหมายเลขลงในแผนบนทกขอมลการเกบเมลดไม (ตวอยางในหนา 48)หากม GPS ใหจบพกดตำแหนงของตนไมแตละตน ดวย

ถาเปนไปไดควรเกบผลจากกงบนตนไมดกวาการเกบผลทหลนบนพนดนหากวาผลไมยงอยในระยะความสงทสามารถ เกบได ใหใชกรรไกรตดตนไมตดบนทอโลหะเพอตดกง ทมผลลงมาสวนกงทสงขนไปอาจใชสายรดเอวเพอปนขนไปเกบตนไม แตวธนหามทำ คนเดยว

ในกรณทตนไมสงมาก ๆ การเกบเมลดไมจากใตตนอาจ เปนหนทางเดยว แตตองเชคใหแนใจวาเสยกอนวาเมลดไมเสยโดยการ เปดออกดวาเอมบรโอยงมการพฒนาการทดและ/หรอดทเอนโดสเปรมวายงมลกษณะทแนนอยไม เกบผลหรอเมลดใด ๆ ทมรองรอยของเชอราหรอรอยกดแกะของสตว หรอรเลก ๆ ทเกดจากแมลง

หลงจากเกบผลจากตนไมใหใชถงผาใสผล/เมลดไม (ไมใชถงพลาสตก) นำกลบมาทเรอนเพาะชำ การออกเกบเมลดไมจำเปนตองมการวางแผนและการ

5050งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

กลองท 3.1 คำจำกดความ ของ ระยะพกตว (Dormancy)

ระยะพกตว หมายถง ชวงระยะเวลาจากทเมลดหลดจากตนแมจนถงเมลดงอก โดยการ งอกอาจขนกบปจจยภายนอก เชนความช น แสง อณหภม และอ น ๆ ซ งโดยปกตเปนปจจยท ทำใหเมลดงอกและเจรญพนธสระยะกลาไมชวงเวลาดงกลาวชวยปองกนเมลดจากการงอกในเวลาทมแนวโนมวา จะไมสามารถรอดชวต

ระยะพกตวสามารถเกดขนในสวนเอมบรโอหรอเนอเยอทอยรอบ ๆ เอมบรโอ (เอนโด เสปรมเปลอกหมเมลดหรอเนอผล) ซงสามารถ 1) ยบยงการสงนำหรอออกซเจนไปทเมลด 2) มกลไกยบยงการขยายตวของเอมบรโอ หรอ 3) มสารเคมทยบยงการงอก (สวนมากเปนกรดแอบไซซก)

ระยะพกตวท เกดข นในเอมบรโอสามารถเกดข นเน องจาก 1) ความจำเปนของกระบวนการพฒนาการของเอมบรโอ 2) สารเคมทยบยงกระบวนการเมตาบอลซม 3) ความลมเหลวของการ สงอาหารสะสม 4)ฮอรโมนเพอการเจรญของพชไมเพยงพอ ระยะพกตวของพชสวนใหญเปนผลมาจาก การผสมกนของกลไกหลาย ๆอยาง

การงอก หมายถง การปรากฏของรากระยะแรกท โผลออกมาจากเปลอกห มเมลดในถาดเพาะเมลดการสงเกตรากท โผลออกมาในระยะแรกอาจจะสงเกตเหนไดยากสำหรบเมลดท ถกฝงเอาไวดงนนการปรากฏของยอดในระยะเรมแรก (plumule) กสามารถใชเปนตวชวดการงอกได

ประสานงานกบคนทมหนาทในการจดการกบเมลดและการเพาะเมลดในเรอนเพาะชำเพราะวาเมลดมความแปราะบางและเสยไดงายจากความแหงและ/หรอถกทำลายโดยเชอรา หากเจาหนาทเรอนเพาะชำไมทำงานอยางรวดเรวหลงจากไดเกบเมลดมาหลงการเกบเมลดจากปาควรจะเพาะใหเรวทสดเทาทจะทำไดไมควรทงเมลดใหตากแดดหรอทงเมลดไวในทชนเพราะเมลดอาจจะเนาหรองอกกอน

การเกบเมลดควรเกบจากตนไมกตน?

ความแตกตางทางพนธกรรมเปนสงจำเปนในการดำรงเผาพนธของสงมชวตทามกลางความเปลยนแปลงของสงแวดลอม การรกษาความแตกตางทางพนธกรรมจงเปนสงทมความสำคญและตองคำนงถงในการปลกปาเพออนรกษความหลากหลายทางชวภาพ โดยตนไมทปลกไมควรมความใกลชดกนทางพนธกรรมและความหลากหลายทางพนธกรรมยงคงมอย การรกษาความหลากหลายทางพนธกรรมทำไดโดยการเกบเกบเมลดไมจากตนแมหลาย ๆ ตน (จำนวนทดทสด คอ25-50 ตน) จากพนททใกลเคยงพนทแปลงปลก จากนนนำเมลดไมจากตนแมแตละตนจำนวนเทา ๆกนมาเขยารวมกนกอนทจะทำการเพาะกลา เพอใหเมลดจากตนแมทกตนไดรบการเพาะเทา ๆ กนถาเมลดถกเกบจากตนแมเพยงตนเดยวหรอจากตนแมเพยงไมกตน เมอตนไมทปลกเจรญเปนตนไมใหญ อาจเกดการผสมพนธกบตนไมจากตนแมเดยวกนในแปลงปลก ซงจะทำใหความแตกตางทางพนธกรรมลดลงในรนถด ๆ ไปทำใหไดสายพนธทออนแอลง การผสมขามสายพนธกบตนไมทไมใชตนแมเดยวกนสามารถคงลกษณะแตกตางพนธกรรมไวได อยางไรกตามใหเลอกใชเฉพาะตนไมทเตบโต ใกลกบแปลงปลกทสดเทานน

ควรเกบเมลดไมจำนวนเทาไร?

จำนวนเมลดไมทควรเกบ ขนอยกบจำนวนของกลาไมทตองการ เปอรเซนตการงอกของเมลดและอตราการรอดตายของกลาไม ขอมลทไดจากการวจยเดมจะชวยในการพจารณาถงจำนวนเมลดทจำเปนตองเกบใหตรงกบความตองการ

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

51

ตอนท 4 การทดสอบการงอก

การทดสอบการงอก สามารถใหคำตอบแกคำถามหลกสองคำถาม 1) มเมลดทงอกมาก เทาไร(เปอรเซนตการงอก) และ 2) เมลดงอกเรวหรอชาขนาดไหน (ชวงระยะพกตวของเมลด) คำตอบของทงสองคำถามนสามารถทำใหวางแผนการผลตกลาไมใหมขนาดโตพอสำหรบชวงเวลาในการปลกปาทเหมาะสม (เชน 4-6 สปดาห ในชวงตนฤดฝน)

ในปาเขตรอน เมลดของตนไมสวนใหญมแนวโนมทจะงอกในชวงตนฤดฝน เมลดทออกกอนฤดฝนไมนานมกจะมระยะพกตวสน ในขณะทเมลดทออกกอนฤดฝนนาน ๆ จะมระยะพกตวยาวนาน สำหรบเมลดพวกแรกจะไดกลาทมขนาดเลกเกนไปทจะปลกในฤดปลกปาแรกซงอาจจำเปนตองชะลอการงอกของเมลดออกไป โดยการเกบรกษาเมลด (ตอนท 5) เพอปองกนไมใหกลาไมมขนาดโตเกนไปหรอโตเกนขนาดของถงปลกกอนฤดปลกปาทสอง สำหรบเมลดพวกหลงการทำลายการพกตวและการเรงการงอกจะสามารถทำใหไดกลาไมทมขนาดโตพอดพรอมปลกไดในระยะเวลาสนกวา 1 ป ในขณะทถาไมสามารถทำลายการพกตวของเมลดไดอาจตองเกบกลาไมไวในเรอนเพาะชำประมาณ 18 เดอนหรอนานกวานน

เตรยมเมลดอยางไรกอนการทดสอบการงอกของเมลด?

แกะเนอผลออกใหหมดเพอปองกนแมลงและเชอเขาทำลาย จากนนนำเมลดขนาดใหญไปแชนำเพอคดแยกเมลดทเสยออกโดยคดเมลดทลอยนำทงไป วตถประสงคของการทดสอบการงอกไมใชเพ อการทดสอบการงอกทสามารถเกดขนไดในธรรมชาตแตเปนการทดสอบการงอกภายใตเงอนไขของเรอนเพาะชำเพอการผลตกลาไม

วธการใดควรใชเพอทดสอบการงอกของเมลด?

เพ อเรงและเพ มปรมาณการงอกของเมลด วธการท ใชทดสอบควรเปนวธการทเปนไปเพอแกปญหากลไกการพกตวของเมลดดงทอธบายไวในกลองท 3.1 กลไกการพกตวของเมลดสวนใหญเกยวของกบสวนทหมเมลดไว ดงนนวธการททำใหสวนทหมเมลดเปนรอยแผลจงเปนวธการทไดผลดมาก เพราะจะทำใหนำและออกซเจนสามารถแพรเขาไปส เอมบรโอไดการลอกเยอนม ๆ (aril) ทหมเมลดอย (ถาม) กสามารถเพมอตราการงอกของเมลด ไดดเชนกนหรออาจใชกระดาษทรายขดทผวของเมลดหรอการใชกรรไกรตดเลบขลบเมลดใหเกดรเลก ๆ ในสวนทอยตรงขามกบจดทเอมบรโอฝงอย สำหรบเมลดทมสวนไพรนหนาหรอสวนหมเมลด ทมลกษณะแขงมากหรอมลกษณะเปนเนอไมของเนอผลชนในใหพยายามเปดสวนหมเมลดนนออกอยางนมนวลดวยทหนบหรอทบเบา ๆ ดวยคอน กรดกสามารถใชเพอเรงการงอกโดยทำลายชนกนนำของเยอหมเมลด โดยการนำเมลดแชในกรดซลฟรคเขมขนเปนเวลาไมกนาทถงหลายชวโมง (ขนอยกบขนาดของเมลดและความหนาของเยอหมเมลด) ซงอาจจำเปนตองทำการทดลองเกยวกบระยะเวลาทตองใชกบเมลดแตละชนด การใชกรดไดผลกบเมลดพชตระกลถว แตหากลกษณะการพกตวของเมลดไมแนชด (เชนการพฒนาการของเอมบรโอถกยบยงโดยเปลอกหมเมลดทแขงแตยอมใหนำผานได) กรดอาจจะทำใหเมลดเปนรอยางรวดเรวและฆาเอมบรโอ ดงนนเราจงไมแนะนำใหใชกรดในเมลดบางชนดการแชแขงหรอการใชความรอน (โดยเฉพาะการเผา) กไมใชวธการทแนะนำใหใชสำหรบเมลดของตนไมในปาเขตรอน

5252งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

บนทกการงอกทกสปดาหทำเครองหมายชองทมเมลดงอกดวยหมกขาว

ถาการพกตวเกดจากการยบยงของสารเคม การแชเมลดในนำในระยะเวลาตาง ๆ กนจะเปนการลางสารเคมทยบยงการงอกออกไดทางเลอกอน ๆ คอใชการสงเกตซงเปนทางเลอกทมคามากโดยการเกบเมลดในชวงเวลาทตางกนในรอบปทงจากตนแมเดยวกนหรอจากตางตนกนในพชชนดเดยวกน ซงการสงเกตนสามารถใชเพอพจารณาชวงเวลาทเหมาะสมทสดในการเกบเมลดไม

พยายามออกแบบการทดลองทเปลยนแปลงปจจยเพยงแคหนงอยางเทานน ถงแมวามนจะเปนไปไดยากในทางปฏบตกตาม ยกตวอยางเชนการใสเมลดลงในนำรอน กมตวกระตนใหเกดผลถงสองปจจย เชน การแชนำ และความรอน

การออกแบบการทดลอง

เพอทดสอบผลของวธการทเลอกใช ใชวธการสมอยางสมบรณ (Randomized CompleteBlock Design: RCBD) ซงมคำอธบายไวทภาคผนวก ตอนท 1 วางถาดเพาะทเปนตวควบคม

(ซงเตรยมเมลดดวยวธมาตรฐาน) และถาดเพาะตวอยาง อน ๆ (ซงแตละถาดเพาะมเมลดทเตรยมดวยวธการทตางกน) วางไวตดกนบนทวางถาดเพาะในเรอนเพาะชำซงจะวางคลาย “กลม (Block)” แลวจดวางถาดเพาะตวอยางแตละกลมทซำบนทวางแตละอนโดยจด ใหมเงอนไขทกอยางเหมอนกนในแตละวธการ ทใชทดสอบ

(เชน มจำนวนเมลด ทใชเทากนในทกถาดทนำมาทดสอบรวมทงในถาดควบคมดวย) ภายในแตละ กลมใหวางสลบตำแหนงแบบสมทงถาดควบคมและถาดทใชทำการทดลอง

ตวอยางการออกแบบการทดลองแบบทวไป แสดงตวอยางดงภาพดานลางซงมวธการทตองการทดสอบ 4 วธการ (ถาด) และตวควบคมการทดลอง 1 ถาด มการทำการทดลองซำ 4 กลม จำนวนเมลด

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

53

นอยทสดทใชคอ 25 เมลดในหนงถาด ดงนนการทดลองนตองการใชเมลด 125 เมลด ตอหนงกลมหรอใชเมลดทงหมด 500 เมลดตอทงการทดลอง ซงถาไมมเมลดเพยงพอกควรทจะลดจำนวนวธการทใชทดสอบลงแตพยายามใหมการทำซำอยางนอย 3 ซำขนไป แตถามเมลดมากเพยงพอกใหเพมจำนวนเมลดทใชในแตละซำเปน 50-100 เมลด (ซงบางครงตองการถง 1,000-2,000 เมลด)

ใสดนลงในหลมถาดเพาะดวยดนทผสมอยางเดยวกบทใชในเรอนเพาะชำ จากนนใสเมลดลงไปเพาะหลมละ 1 เมลด ไมควรกลบเมลดใหอยลกเกนไป เพราะจะทำใหสงเกต การงอกไดยากกนบรเวณเพาะเมลดดวยตาขายเหลกเพอปองกนไมใหสตวเขาไปยงกบการทดลอง

ตองเกบขอมลบอยแคไหน?

เตรยมแบบบนทกการงอก เหมอนตวอยางดานลาง สงเกตถาดเพาะทงหมด อยางละเอยดอยางนอยทสดสปดาหละหนงครงชวงทมการงอกอยางรวดเรวอาจจะตองเกบขอมลบอยครงขนสำหรบแตละเมลดทมการงอก (คำจำกดความในกลองท 3.1) ใชปากกาลบคำผดทกนนำได แตมจดสขาวทขอบหลม โดยใชวธการแตมทเหมอนกนตลอดเพอปองกนการสบสน (เชน แตมดานบนขอบของหลมทกครง) นบจำนวนทงหมดของแตมขาวทจดไวและบนทกผลบนแบบบนทกขอมลแตมสขาวเปนตวแทนของหลมทมเมลดงอกไมวาจะงอกแลวตายหรอหายไป ดงนนการนบแตมสขาวจงใหคาจรงของการงอกทงหมด ไมใชเฉพาะจำนวนกลาทมองเหนเทานน

G = จำนวนรวมทงหมดของเมลดทงอกตงแตวนทเพาะจนถงวนทเกบขอมล (แตละเมลดทงอกแลวจะทำสญลกษณดวยแตมสขาว ดงนนจำนวนนจงหมายถงจำนวนของแตมสขาวทงหมด) GD = จำนวนรวมของกลาทตายกอนการยาย (จำนวนของหลมทมแตมสขาวแตมองไมเหนกลา) R = จำนวนซำของตวอยาง T = วธการทใชทดสอบ

5454งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

การตดสนใจสามารถทำไดโดยงายแมวาจะไมมผลทดสอบทางสถตมายนยน ดงตวอยางดานลางน แสดงใหเหนวาการทำรอยทเมลดชวยเรงการงอก แตลดปรมาณของจำนวนเมลดทงอกไดลง เมอเปรยบเทยบกบกราฟทเตรยมดวยวธมาตรฐาน การทำใหเมลดงอกไดเรวขนนนอาจใหถงระยะเวลาทตองเกบกลาไมไวในเรอนเพาะชำดงนนแมวาการทำรอยทเมลดจะลดปรมาณการงอกของเมลด แตบางทมนอาจจะเปน วธการทใหประโยชนไดด

Time since sowing (days)Time since sowing (days)Time since sowing (days)Time since sowing (days)Time since sowing (days)

Perc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dPerc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dPerc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dPerc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dPerc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dกราฟของการงอกนคอกราฟของการงอก เปนกราฟทแสดงการงอกและปจจยทเกยวของกบ การงอกในรปแบบ ทเขาใจ ไดงายและชดเจน

0

20

40

60

0 5 10 15 20 25 30Time since sowing (days)

No

. See

ds

Ger

min

at

Time since sowing (days)Time since sowing (days)Time since sowing (days)Time since sowing (days)Time since sowing (days)

Perc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dPerc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dPerc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dPerc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

dPerc

enta

ge o

f se

eds

germ

inate

d

DormancyDormancyDormancyDormancyDormancy

Final Germination Per CentFinal Germination Per CentFinal Germination Per CentFinal Germination Per CentFinal Germination Per Cent

Ger

min

atio

n

Rat

e

Ger

min

atio

n

Rat

e

Ger

min

atio

n

Rat

e

Ger

min

atio

n

Rat

e

Ger

min

atio

n

Rat

e

SychronicitySychronicitySychronicitySychronicitySychronicity

0

20

40

60

0 5 10 15 20 25 30Time since sowing (weeks)

% S

eed

s G

erm

inat

Scarification

Control

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

55

การเกบขอมลอตราการตายของกลาไมในระยะเรมตน (การตายทเกดขนหลงจากการงอกกอนทกลาไมจะมขนาดโตพอสำหรบการยายกลา) กเปนขอมลทเปนประโยชนทจะชวยใหสามารถคำนวณจำนวนตนไมทสามารถผลตไดจากจำนวนเมลดทเกบ การเกบขอมลการตายของกลาไมทำไดโดยการนบจำนวนหลมทมแตมสขาวแตไมมกลาไมหรอจำนวนกลาไมทตายแลว

เพอความถกตองของขอมล แนะนำใหวาดภาพถาดแตละถาดไว และใหหนง ชองแสดงหลมเพาะเมลดแตละหลม จากนนบนทกวาพบกลาไมงอกวนแรกวนทเทาไหรและพบกลาไมตายครงแรกวนทเทาไหรลงในชองนน ๆ

กราฟของการงอก

วธการทงายและชดเจนทสดในการแสดงผลของการทดสอบการงอกคอกราฟของการงอกโดยแสดงระยะเวลาทเพาะบนแกนนอนและแสดงผลรวมจากทกซำ (หรอเปอรเซนต) ของเมลดทงอกในแกนตง กราฟแสดงการงอก เปนการรวมปจจยทเกยวของกบการงอกทงหมดไวในกราฟเดยวกนซงรวมทงชวงระยะเวลาการพกตว ความพรอมเพยงในการงอกของการงอกและเปอรเซนตสดทายของการงอก

เราจะวดระยะการพกตวไดอยางไร

การพกตว สามารถอธบายไดดวย จำนวนวนระหวางการเพาะเมลดจนกระทงมรากงอกออกมาหรอยอดออนถาไมสามารถเหนรากได ในกลมของเมลดชนดเดยวกนตนเดยวกนชวงระยะเวลาของการพกตวกจะแตกตางกนในเมลดแตละเมลด ทางหนงทจะบอก ถงชวงระยะเวลาการพกตวของกลมเมลดแตละกลมคอนำผลรวมชวงระยะการพกตวของแตละเมลดมาหารดวยจำนวนเมลดทงหมดทงอกเปนคาเฉลยของการพกตว อยางไรกตาม ในเมลดแตละกลมมกจะพบเมลดจำนวนไมกเมลดทใชเวลาในการงอกนานกวาปกต ซงจะทำใหคาเฉลยของการพกตวเพมสงขนอยางไมไดสดสวนและทำใหไดผลทคลาดเคลอนไป ยกตวอยางเชน ถามเมลด 9 เมลดงอกในวนท 10หลงจากการเพาะเมลด และมหนงเมลด งอกในวนท 100 หลงจากการเพาะเมลด คาเฉลยการพกตวคอ((9x10) + 100)/ 10 = 19 วน แมวารอยละ 90 ของการงอกจะเกดขนในวนท 10 และมเพยงเมลดเดยวเทานนทงอกทหลง

คากลางของระยะพกตว (Median length of dormancy; MLD) สามารถแกปญหานไดโดยการใหคาระยะการพกตว แทนดวยชวงเวลาตงแตการเพาะเมลดจนถงการงอกของเมลดทเปนจำนวนครงหนงของกลมเมลดทงหมดทมการงอกอยางสมำเสมอ ดงตวอยางขางตน MLDของเวลาการพกตวระหวางการเพาะและการงอกของเมลดท 5 ควรจะเปน 10 วน

การเปรยบเทยบวธการทใชทดสอบ

สำหรบแตละตวทดสอบและตวควบคม ใหคำนวณคาเฉลยของจำนวนเมลดทงอกและคาMLD จากนนใช ANOVA (ดในภาคผนวกตอนท 2) เพอวาคาเฉลยความแตกตางกนอยางมนยสำคญหรอไมถา ANOVA แสดงใหเหนวาคาใดมความแตกตางกน กใหนำคานนๆมาทำการเปรยบเทยบคาเฉลยของแตละตวทดสอบกบคาเฉลยของตวควบคมเพอดวาตวทดสอบนนเปนวธการทเพมหรอลดปรมาณการงอกและ/หรอการพกตว

5656งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

ตอนท 5 การเกบเมลดพนธ

แมวาสงทดทสด คอ การเพาะเมลดใหเรวทสดเทาทจะทำไดหลงการเกบเมลดมาจากตนแมแตการเกบเมลดไวกอาจจะเปนประโยชนสำหรบการผลตกลาไมใหเปนระบบมากขนการแลกเปลยนเมลดพนธระหวางเรอนเพาะชำและการรวบรวมเมลดเพอใชในการปลกโดยใชเมลดโดยตรง (ดในบทท 5) สำหรบไมปาทไมใชไมเศรษฐกจนนวธการเกบเมลดพนธไมเคยมการศกษามากอน ดงนนการทดลองจงเปนเรองจำเปนเพอใชในการพจารณาถงปจจย ทเหมาะสมในการเกบเมลดพนธ การทดลองวธการทใชขนอยกบวาเมลดนนเปนเมลดทเปน ออโทดอกซ (orthodox) หรอ รแคลซทราน(recalcitrant)

อะไรคอเมลดเมลดทเปนออโทดอกซ (orthodox) และ รแคลซทราน (recalcitrant)?

เมลดถกแบงเปน ออโทดอกซ หรอ รแคลซทราน ขนอยกบความสามารถทางกายภาพของเมลดทจะสามารถเกบไวได

เมลดออโทดอกซ คอ เมลดทงายตอการเกบรกษาไวเปนระยะเวลาหลายเดอนหรอเปนปเมลดในกลมนจะสามารถทนตอความแหงหรอทระดบความชนตำ ๆ ได (รอยละ2-5) และทนตอความเยนหรอทอณหภมตำ (ปกตจะอยทอณหภมเหนอจดเยอกแขงเลกนอย) โดยทความสามารถในการมชวต ของเมลดไมลดลงเลย

เมลดรแคลซทรานส คอ เมลดทมความแปราะบางตอความแหงและความเยน พวกนเกบไวไดเพยงระยะเวลาไมกวนหรอเพยงไมกสปดาห เมลดในกลมนมความชนสง (ปกตอยท >30%)และมความออนไหวมากตอความแหง (dessication) เมลดบางชนดไมมระยะพกตวเลยและมชวตสนมาก สวนใหญไมสามารถทนตอความแหงหรอระดบความชนทตำกวา 60-70% และมนไมสามารถทนตอความเยนไดการเกบเมลดรแคลซทรานส จงเปนเรองทยากมาก

และกยงมพวกทมลกษณะกำกงระหวางสองกลม คอ เปนพวกทสามารถทน ความแหงไดทระดบความชนตำ ๆ เหมอนกบพวกออโทดอกซ แตออนไหวตอความเยนเมอถก ทำใหแหง

ดงนน ถาคณตองการทจะทดสอบการเกบรกษาเมลด อนดบแรกสดคอใหพยายามหาขอมลยนยนจากเอกสารตางๆ หรอจากงานวจยททำการศกษามากอนหนา ไมวาเมลดทเราสนใจจะเปนเมลดทอยในกลมใด ออโทดอกซ รแคลซทราน หรอกำกงระหวางสองกลมน

เราจะสามารถเกบเมลดออโทดอกซไดอยางไร?

โดยลดเมตาบอลซมหรอกระบวนการทางชวภาพของเมลด และเพอเปนการปองกนการเขาทำลายของแมลงศตรพชหรอโรคตาง ๆ ควรทำความสะอาดเมลดจากนนตากแดดใหแหงเปนเวลา2-3 วน ใหเหลอความชนรอยละ 5-10 แตหากทำใหเหลอความชนไดนอยกวานจะดกวา เพอใหแนใจวาเมลดแหงเพยงพอแลว สามารถทดสอบไดโดยการชงตวอยางเมลดทตากแดดแลวบางสวน จากนนอบในเตาอบทอณหภม 120-150 oC เปน เวลาหนงชวโมง นำเมลดทอบแหงแลวมาชงนำหนกอกรอบนำคานำหนกทไดมาคำนวณตาม สตรดานลางน

(นำหนกเมลดหลงจากตากแดด- นำหนกเมลดหลงจากอบแหง) * 100/ นำหนกเมลดหลงจากตากแดด ซงคาทไดควรนอยกวา 10%

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

57

ทงเมลดตวอยางทใชทำการทดสอบความแหงของเมลดไป จากนนเกบเมลดทเหลอทงหมดลงในกลองทปดสนท ใสเมลดใหเตมกลองเพอลดปรมาตรอากาศและความชนภายในกลองใหเหลอนอยทสดตองเปดกลองบอย ๆ กใหเกบเมลดไวในหอเลก ๆ ไวในกลองใหญอกชนหนงใสถงสารดดความชนในกลองเพอชวยใหกลองแหง เกบกลองไวทอณหภมหองซงวธนควรจะเกบรกษาเมลดไดประมาณ 12-24 เดอน การเกบเมลดในระยะเวลาท ยาวนานกวาน อาจตองการอณหภมตำ ซงมคาใชจายสงและอาจไมจำเปนสำหรบ โครงการฟนฟปาสวนใหญ

เราจะสามารถเกบเมลดรแคลซทรานส และเมลดทมลกษณะกำกง ไดอยางไร?

เมลดในกลมนมความแปรผนอยางมาก เมลดบางชนดไมมระยะพกตวเลย สวนเมลดทมลกษณะเปนรแคลซทรานสสง ๆ อาจจะตายไดงายเมอระดบความชนลดตำลงกวา 50-70% ในขณะทบางกลมอาจจะยงคงมชวตอยแมระดบความชนจะลดตำลงถง 12 % และเมลดทงสองกลมนยงสามารถทนความเยนไดแตกตางกนอกดวย การเกบรกษาเมลดรแคลซทรานสใหเกบดวยระยะเวลาทสนทสด และถาจำเปนจะตองเกบควรปองกนไมใหแหงมากและ พยายามใหมอากาศเพยงพอ

ทำไมตองทำการทดลองเรองการเกบเมลดพนธ

การเกบเมลดเปนประโยชนสำหรบกลาไมชนดทโตเรวมากจนมขนาดพรอมปลกกอน เวลาปลกทเหมาะสม ซงทำใหตองเสยเวลาและพนทในเรอนเพาะชำเพอดแลเกนความจำเปน ดงนนจงตองใชขอมลการงอกทศกษาไวเพอคำนวณหาวากลาไมตองการระยะเวลานานเทาไหรจงจะโตจนไดขนาดพรอมปลก จากนนนบเวลายอนหลงจากวนทจะปลกปาเพอหาวนเวลาทเหมาะสมทจะเพาะเมลด ตอจากนนนบเวลาทตนไมออกผลไปจนถงวนทเหมาะสำหรบการเพาะเมลดเพอหาระยะเวลาทจำเปนในการเกบ รกษาเมลดไวเพอปรบใหเหมาะสมกบตารางการผลตกลาไม(ดในตอนท 9) ทดลองเพาะเมลด บางเมลดทนทหลงจากการเกบเมลดเพอใชเปนชดควบคมจากนนเกบรกษาเมลดอน ๆ ไวเพอหาชวงเวลาทสามารถเกบ เมลดไวได เพาะตวอยางของเมลดทละชวงเวลาเพ อเชคความมชวตของเมลด ถามเมลดมากเพยงพออาจทำการทดลองเพอทดสอบวธการเกบทแตกตางกน จากนนทดสอบการงอกของเมลดเพอดวาในชวงระยะทเราตองการ เกบรกษาเมลดนนการมชวตของเมลดลดลงหรอไม เทาไร

สำหรบการปลกโดยใชเมลดโดยตรง (ดบทท 5) ทดลองดวยการแยกเมลดกลมหนงมาเพาะเมลดทนท จากนนเกบเมลดทเหลอไวจนกระทงถงเวลาทเหมาะสมของการปลกเอาเมลดออกมาจากนนเพาะเมลดในเรอนเพาะชำ และในแปลงปลกปาเปรยบเทยบการงอกของเมลดระหวางพนททงสองแหงกบตวอยางทเพาะหลงจากการเกบเมลด มาทนท

สำหรบตนไมบางชนดทไมไดออกผลทกป การทดลองเพอเกบรกษาเมลดพนธไวขามปหรอมากกวา เพอดวาหากเกบรกษาเมลดไวในปทตนไมออกผลแลวจะสามารถเกบรกษาไวเพอปลกในปทตนไมไมออกผลไดหรอไม การทดลองอยางเดยวกนเปนประโยชนสำหรบการกระจายเมลดพนธไปสแหลงอน ๆ อกดวย แตอยางไรกตามเพอการดำรงไวซงความหลากหลายทางพนธกรรมขอแนะนำใหใชการเกบเมลดจากในทองถนเทาทจะเปนไปได

ในการทำการทดลองเพอเกบรกษาเมลดนน การเตรยมเมลดกสามารถใชเปนตวทดสอบสำหรบการทดลองดวยเชนกน แตเพอใหการเปรยบเทยบสมบรณตองจำไววาเรา ตองใชวธการเดยวกนสำหรบทงตวอยางควบคม (ปลกทนทหลงจากเกบเมลดมา) และตวอยางททดลอง กบรกษา

5858งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

เรมตนทดสอบกบถงพลาสตกทมขนาดตาง ๆ กน

ตอนท 6 การทดสอบการเจรญเตบโตของกลาไมในเรอนเพาะชำ

ทำไมตองตรวจสอบการเจรญเตบโตของพชในเรอนเพาะชำ?

การเจรญของกลาไมแตละชนดในเรอนเพาะชำจะชวยกำหนดชนดของพรรณไมโครงสรางทจะนำไปทดสอบในแปลงปลกปา เราสามารถคำนวณเวลาทตองการใชในการเพาะกลาไมสำหรบไมแตละชนด ใหไดขนาดโตพรอมปลกพรอมกนทกชนดในวนปลกปา ซงเปนสงทสำคญทสดในการผลตกลาไม (ดตอนท 8) และยงชวยในการประเมนการเขาทำลายของโรคและแมลง ปญหาสขภาพอน ๆ และยงเปนกลไกทชวยใน การควบคมคณภาพกลาไมอกดวย

การเปรยบเทยบชนดและวธการทใช

ตนไมทมการเจรญไดดในเรอนเพาะชำปกตจะเจรญไดดในแปลงปลกดวย ดงนนการทดสอบทงายทสดอยางหนงในเรอนเพาะชำคอการเปรยบเทยบอตราการรอดตายและ การเจรญในกลาไมแตละชนด โดยใชวธเดยวกนกบทกชนด และใชการทดลองแบบ RCB (ดภาคผนวก ตอนท 1)เพอเปรยบเทยบการเจรญระหวางชนด (โดยแตละชนดจะตองไมนอยกวา 15 ถง) ตอจากนนเมอเลอกชนดทมการเจรญไดดไดแลวกสามารถเพมการทดลองในชนดนน ๆ เพอเพมประสทธภาพของวธการผลตกลาไมทเราเลอกใหกลาไมสามารถโตจนมขนาดทเหมาะสมไดภายในเวลาของการทำใหกลาแกรงและชวงเวลาปลกปา

มปจจยมากมายทมผลตอการเจรญเตบโตของพช ซงวธการตาง ๆ ทใชเพอเพม การเจรญของกลาไมจงมมากจนอาจทำใหสบสนได ดงนนควรเรมตนดวยวธการทงายทสด เชน การใชถงปลกทแตกตางกน การใชสวนผสมของดนปลกและการใชปยทแตกตางกนและการทดสอบดานอน ๆ (เชนการตดแตงกง การปลกกบเชอราไมคอไรซา) ตามมาเทาทมความจำเปน

ประโยชนทไดจากการประยกตใชวธทไดทดสอบแตละวธนน ควรเปนวธการทมราคาไมแพงเพอใหการทำงาน มความเปนไปไดจรง ดงนนจงมความจำเปนอยางมากทจะตองบนทกราคาของแตละวธการทใชทดสอบดวย และคำถามหลกทจะตองคำนงถงการผลตกลาไมในเรอนเพาะชำ

กคอการเพม อตราการ รอดตายและ การเจรญของตนไมทปลกในแปลงปลกปาดงนนจงเปน ประโยชนมากทจะตดปายชอตนไมทบอกความแตกตางของวธการในเรอนเพาะชำ และตดตามตรวจสอบกลาไมนนอยางตอเนองหลงจากปลกลงในแปลงปลกปาเ รยบรอยแลว

วธการทดสอบใดทควรใช?

ชนดของภาชนะปลก – การปลกตนไมในดนและขดตนไมขนมากอนระยะเวลาปลกปาจะมาถงจะทำใหรากกระเทอนและมอตราการตายสง ดงนนการผลต

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

59

จากนนทดลองปลกในถาดดรากทเปนพลาสตกแขง ซงชวยปองกนรากขดงอ

กล า ไม เพ อการปล กป า จ งควรทำ เพ อทดสอบว าภาชนะปล กแบบใดท ม ร าคาเหมาะสมและทำใหตนไมเจรญเตบโตไดดสำหรบพช ชนดทจะปลก

โดยเรมดวยภาชนะปลกแบบมาตรฐาน ทแนะนำ คอ ถงพลาสตกดำขนาด 6.5 x 22 ซมเพราะ วาถงชนดนมราคาถกมขนาดพอเหมาะ และปกตตนไมสามารถโตไดด เรมดวยวธการทดสอบอยางงายดวยขนาดทแตกตางกนของถงพลาสตก เพอพจารณาผลของปรมาตรของถงพลาสตกทมตอขนาด และคณภาพของกลาไมทผลตไดในชวงของการปลกปา

จากนน เปรยบเทยบถงพลาสตกกบภาชนะปลกแบบอน ๆ เชน ถาดพลาสตกแขงหรอทมลกษณะเปนหลอดดดรากซงเปนประโยชนในการควบคมรากใหตรง ภาชนะปลกแบบนมสนตรงนนดานในของภาชนะ ทำใหรากเจรญลงไปดานลางปองกนไมใหรากขดงอและยงใชไดดกบการตดรากดวยอากาศ (air-pruning) เพราะภาชนะดดรากจะวาง บนตะแกรงตาขายซงยกขนเปนชนวางดงนนรากทเจรญออกนอกภาชนะปลกจะแหงตาย เนองจากถกอากาศ ภาชนะปลกแบบนจะชวยใหรากพชแตกสาขาไดดและมรปแบบของรากทสวยงาม ถงแมวาทดดรากจะมราคาสงกวาถงพลาสตกแตกสามารถ นำกลบมาใชใหมไดหลายครง

การใชวสดปลกและปยแบบตาง ๆ – เรมจากดนปลกมาตรฐานและจากนนทดลองดวยสวนผสมทตางออกไป วสดปลกมาตรฐานประกอบดวย ดนปา 50% (เพอเพมเชอราไมคอไรซาและสงมชวตอนทจำเปนสำหรบการเจรญเตบโตของกลาไม) ผสมกบอนทรยวตถทสามารถหาไดในทองถนและมราคาไมแพง เชน แกลบ กากมะพราว เปลอกถว ปยหมก ซงวสดปลกจะชวยใหรากพชไดรบนำและออกซเจนไดดขนและชวยใหนำไหลออกไดดขน

สำหรบกลาไมทโตชาพยายามเรงการเจรญเตบโตดวยการใหปยในวธการตาง ๆ (ชนด ปยปรมาณทใช หรอความถทใส) ปยละลายชา เชน ออสโมโคทหรอนตรโคท เปนปยทบรรจสารอาหารในเมดพลาสตก ซงจะชวยลดงานเจาหนาทเรอนเพาะชำสะดวกสบายมากขนเพราะใชในปรมาณนอยและใชทก ๆ 3-6 เดอน หรออาจทดลองใหปยนำโดยการละลายปยมาตรฐาน NPK ในนำจากนนพนใสขณะททำการใหนำแกตนพช

การตดแตง – ทดลองการตดยอด หากพชเร มมขนาดโตเกนขนาดถงปลกกอนทจะถงเวลาปลกปา หรอเมอมนเรมแตกกงกานสาขามากเกนไป ตนไมแตละชนดมการตอบสนองตอการตดแตงยอดทไมเทากน สำหรบตนไมบางชนดทมตายอด (apical) แขงแรงการตดยอดจะไมมผลกบรปทรงของตนไมมากนกแตสำหรบตนทมตายอดออนแอ การตดยอดกจะมผลตอรปทรงและความหนาทบของพมซงเปนลกษณะทตองการในพรรณไมโครงสรางเปนอยางมาก กลาไมบางชนดยงอาจตายไดหากมการตดแตงกงมากเกนไป

ตนออน/กลาไม มระบบรากท แขงแรงจะสามารถสงนำใหแกยอดไดด ดงน นอตราสวนระหวาง ราก: ยอด ท สงจะชวยเพมโอกาสในการรอดตายของพชหลงจากการปลกในแปลงปลกปา ตนไมทรากเปนเนอไมขนาดใหญจะส า ม า ร ถ ต า น ท า น ค ว า ม แ ห ง ไ ด ด แตมนกจะตองมรากออนแขงแรงและทจะชวยดดซมนำดงนนจงมความสำคญทจะรวาตองใชเวลานานเทาไรในการพฒนาระบบรากใหมกอนทจะปลก ทางเลอกหนงคอในการใชทดดรากเพอตดรากดวยอากาศ สำหรบตนไม

6060งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

ท ป ล ก ใ น ถ ง พ ล า ส ต ก ห า เ ว ล า ท เ ห ม า ะ ส ม ใ น ก า ร ต ด แ ต งรากและสดทายอาจตองสละกลาไมจำนวนหนงเพอ บนทกรปราง ลกษณะของราก และ อตราสวนของราก:ยอดเชอราไมคอไรซา – ตนไมสวนใหญในเขตรอนมการพฒนาความสมพนธแบบพงพากนกบเชอราทอาศยอยกบรากของตนไมทเรยกวาไมคอไรซา ความสมพนธดงกลาวชวยใหตนไมทอายนอยสามารถสกบหญาได เชอราจะสรางโครงขายเสนใยทแขงแรงในดนซงจะสงสาร อาหารและนำใหแกกลาไมซงทำใหตนไมเจรญเตบโตไดดขน เชอราไมคอไรซาชนดทเปน Vesicular-arbuscularmycorrhiza fungi-VAM พบอยในรากของตนไมในเขตรอนจำนวนประมาณ 95% สวนเชอราเอคโตไมคอไรซาพบในตนไมไดนอยชนดกวา ซงเชอราชนดนจะสรางปลอกรอบๆ รากฝอยและแทงเขาไประหวางเซลของรากพช

หากมการผสมดนปาในวสดปลกกจะพบวาตนออน/กลาไมสวนใหญมไมคอไรซาเขาอาศยไดโดยธรรมชาต (Nandakun et al., 2007) ดงนนอาจสำรวจกลาไมทปลกในเรอนเพาะชำเพอยนยนวามเชอไมคอไรซาอยทรากของพชในเรอนเพาะชำ และประเมนความถของ การตดเชอทรากพชดวย

สำหรบ VAM : 1) ลางตวอยางของรากฝอย 2) ใสนำยาทำใหใสดวย 10% (w/v) KOH ท121 oC เปนเวลา 15 นาท เพอทำใหรากใส 3) ใสส typan blue ทความเขมขน 0.5% ลงในสวนผสมกรดแลคตค: กลเซอรอล: นำ (1:1:1 v/v) เพ อยอมเซลเช อรา และสดทาย 4) ผารากเพอสองดดวยกลองจลทรรศนเพอตรวจสอบเปอรเซนตการตดเชอทราก ใหทำตามขอควรระวงทแนะนำไวสำหรบสารเคมแตละตวดวย

สำหรบเชอราเอคโตไมคอไรซา ตรวจสอบเปอรเซนตของรากฝอยทมลกษณะบวมทปลายสดของราก จากนนดรากภายใตกลองจลทรรศนเพอดวามเสนใยของเชอราหรอไมการจำแนกชนดของเชอราทำไดโดยใชสปอร ซงการจำแนกชนดของเชอราจำเปนตองใชความชวยเหลอจากผเชยวชาญ (สำหรบเทคนคโดยทวไปในการศกษาไมคอไรซา (Brundrett et al. 1996)

ถากลมของไมคอไรซาในรากพชมนอยหรอไมมเลย กอาจพยายามทดลองเพมไมคอไรซาโดยใชสปอรไมคอไรซาท มขายในทองตลาด ซ งบรรจสวนผสมของสปอรไมคอไรซาหลายชนดไวดวยกน (แตถาอาจไมไดเปนชนดหรอสายพนธของเชอราทเหมาะสมตนไมทเราปลก)ทางเลอกอ นท เปนไปกคอการเกบสปอรของเช อราจากรอบ ๆ รากของตนไมในปาแลวนำมาเลยงเชอในกระถางทปลกดวยไมทองถน เชน ขาวฟาง (Nandakung et al., in press)ซงอาจจะเหมาะกบตนไมท เราตองการปลกมากกวา แตการเพาะเช อน นตองใชเวลานานและใชเทคนคพเศษดวย การตดเชอราไมคอไรซานมกจะ มปรมาณลดลงเมอมการใสปยใหพชดงนนตองพยายามทดลองเพอหาสดสวนทเหมาะสม โดยเปรยบเทยบการเจรญเตบโตของกลาไมในวสดมาตรฐาน (ซงใสดนปา) กบการใสสปอรของเชอราทเพาะไดในความเขมขนตาง ๆ กนเชอราไมคอไรซาสามารถแพรกระจายจากถงปลกหนงไปสถงปลกอน ๆ ไดงายดวยนำทกระเดนหรอปลอยออกมาจากถง ดงนนการวางถงปลกเหนอพนดวยทหวและแยกวางแตละซำของการทดสอบดวยถงพลาสตกทปดสนทเพอปองกนการกระเดน

เราจะออกแบบการทดสอบการเจรญของกลาไมไดอยางไร?

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

61

เชนเดยวกบการทดลองเรองการงอก ออกแบบการทดลองแบบสมอยางสมบรณ (RCB,ดภาคผนวก ตอนท 1) จากนนวเคราะหผลการทดลองโดยใชการเปรยบเทยบสองทาง (two-wayANOVA) (ดภาคผนวก ตอนท 2) ตามดวยการจบคเปรยบเทยบ (pair comparison) ตวอยางการทดลองเพอทดสอบการงอก จากรปหนา 52 สามารถใชไดดสำหรบการทดลองการเจรญของกลาไม

จำนวนของชดทดสอบและจำนวนซำทสามารถเปนไปได (เชน จำนวนของกลม) นนขนอยกบจำนวนของกลาไมทมชวตรอดหลงจากการยายกลาลงถงปลก ผทดลองตองเลอกวาจะใชวธการใดและจำนวนกวธการในการทดสอบ จากนนในแตละกลมใหเลอกกลาไมอยางนอย 15 ตน (ยงมากยงด)เพอเปนตวแทนหนงตวอยางซำของแตละตวทดสอบ และตวควบคมตองแนใจวากลาไมมจำนวนเทากนในแตละตวทดสอบและตวควบคม โดยวางแตละกลมประกอบดวย ตวอยางซำหนงชดของแตละชดทดสอบกบชดควบคมโดยทแตละกลมใหวางตำแหนงของชดทดสอบและชดควบคมสลบตำแหนงกนแบบสม

พชทใชในการทดสอบใหเลอกพชทมลกษณะรปรางแบบเดยวกนเทานน โดยใหเอาตนทมลกษณะสงหรอสนกวาปกตและตนทมสญญาณของโรคหรอมรปรางผดปกตออกไป

ตนไมในกลมททดลองดวยวธการเดยวกนแตตงอยทขอบของแปลงอาจจะไดรบสงแวดลอมทตางไปจากตนไมทอยดานในและนอกจากนปยหรอนำทเราตองการทดสอบอาจจะปนเปอนมาจากการใสใหตวอยางกลมอน ๆ ตนไมทขอบแปลงจงอาจไมมความแตกตางจากตนไมกลมอน ๆ ทอยขางเคยงทตองการเปรยบเทยบ ดงนนเพอลดผลกระทบของตนไมทอยขอบแปลงจงควรนำ ตนไมทไมไดใชในการทำทดลองมาลอมรอบตนไมในแตละซำททำการ ทดลองดวยเพอใหเปนแนว ปองกน

ในตวอยางงายๆ ของการทดสอบซงใช 4 ตวทดสอบ + 1 ตวควบคม และทดสอบดวยตวอยางซำ 4 กลม (rdf = 12) เพราะฉะนนจะตองการตนไมทแขงแรง และมลกษณะเหมอน ๆกนจำนวนอยางนอยทสด (15 x 5) 75 ตนตอหนงชดหรอตองการตนไม ทงหมด 300 ตนบวกกบตนไมพเศษจำนวนหนงสำหรบเอาไวทำแถวปองกน

การวดเสนผานศนยกลางทคอราก (Root Collar Diameter: RCD)

วดเสนผานศนยกลางทคอราก(Root Collar Diameter : RCD)ด ว ย เ ว อ ร เ น ย ร ซ ง เ ป นอปกรณทหาไดทวไปตามรานเครองเขยนใชเวอรเนยรวดคอรากตรงสวนทกวางทสดโดย อานคาเปน มลลเมตรจากเสกลแถวบนจดทเลขศนยของแถวทเลอนไดดานลางเลอนไปหยดอยจ า ก น นอานคาทศนยมโดยดจากจดทขดเ ส ก ลดานลางเลอนไปตรงกบขดดานบน

จนดเหมอนเปนเสน ตรงเดยวกน

6262งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

ตวอยางแบบบนทกผลขอมลการเจรญของกลาไมบนทกขอมลการเจรญของกลาไมดงแสดงไวดานลางนโดยการแยกบนทกแตละแผนขอมล เปนขอมลของแตละกลมตวอยางทตองการทดสอบของแตละกลม

HEIGHT DAHEIGHT DAHEIGHT DAHEIGHT DAHEIGHT DATTTTTA (CM)A (CM)A (CM)A (CM)A (CM)

SEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERDADADADADATETETETETE DAYSDAYSDAYSDAYSDAYS 11111 22222 33333 44444 55555 66666 77777 88888 99999 1 01 01 01 01 0 1 11 11 11 11 1 1 21 21 21 21 2 1 31 31 31 31 3 1 41 41 41 41 4 1 51 51 51 51 5 AVGAVGAVGAVGAVG7/6/97 1 5.0 4.0 3.5 2.0 4.0 3.0 4.0 3.0 3.5 3.0 5.0 4.0 3.0 4.0 4.5 3.73.73.73.73.725/7/97 49 11.0 12.0 8.0 3.0 8.0 5.5 7.5 5.5 6.5 8.5 12.0 9.0 8.5 9.0 9.5 8.28.28.28.28.28/9/97 94 29.0 38.0 23.0 33.0 x 16.0 19.0 17.0 13.0 14.0 35.0 20.0 25.0 16.0 16.0 22.422.422.422.422.423/10/97 139 67.0 67.0 44.0 34.0 x 32.0 35.0 25.0 32.0 29.0 66.0 27.0 50.0 28.0 31.0 40.540.540.540.540.57/12/97 184 70.0 70.0 55.0 34.0 x 52.0 61.0 36.0 48.0 47.0 71.0 38.0 58.0 40.0 52.0 52.352.352.352.352.323/1/98 231 73.0 70.0 57.0 34.0 x 64.0 67.0 41.0 52.5 53.0 80.0 46.0 72.0 43.0 66.0 58.558.558.558.558.59/3/98 276276276276276 73.0 70.0 60.0 34.0 x 64.0 67.0 49.0 58.0 54.0 81.0 55.0 73.0 53.0 75.0 61.961.961.961.961.9

ROOROOROOROOROOT COLLAR DIAMETER DAT COLLAR DIAMETER DAT COLLAR DIAMETER DAT COLLAR DIAMETER DAT COLLAR DIAMETER DATTTTTA (MM)A (MM)A (MM)A (MM)A (MM)

SEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERDADADADADATETETETETE DAYSDAYSDAYSDAYSDAYS 11111 22222 33333 44444 55555 66666 77777 88888 99999 1 01 01 01 01 0 1 11 11 11 11 1 1 21 21 21 21 2 1 31 31 31 31 3 1 41 41 41 41 4 1 51 51 51 51 5 AVGAVGAVGAVGAVG7/6/97 1 0.5 0.7 0.4 0.8 0.4 0.5 0.6 0.7 0.6 0.7 0.7 0.6 1.0 0.6 0.7 0.60.60.60.60.625/7/97 49 1.4 2.2 1.3 1.1 1.3 1.0 1.5 1.6 1.3 1.2 1.4 1.1 2.1 1.3 1.4 1.41.41.41.41.48/9/97 94 2.8 3.2 2.7 1.4 x 1.5 1.6 3.3 2.7 2.5 2.4 2.5 2.2 2.3 1.4 2.32.32.32.32.323/10/97 139 4.2 4.0 3.0 1.7 x 1.8 2.1 3.3 2.7 2.7 3.6 2.5 3.0 2.3 1.6 2.82.82.82.82.87/12/97 184 4.4 4.0 3.0 2.5 x 2.9 2.9 3.3 2.7 3.0 3.7 3.0 3.0 2.3 3.0 3.13.13.13.13.123/1/98 231 4.4 4.0 4.2 2.5 x 4.5 4.5 3.3 3.2 3.5 4.2 3.0 4.0 2.6 4.5 3.73.73.73.73.79/3/98 276276276276276 5.2 6.0 4.2 2.6 x 5.0 5.5 3.6 4.0 4.3 4.6 3.5 4.5 3.0 5.0 4.44.44.44.44.4

HEALHEALHEALHEALHEALTH DATH DATH DATH DATH DATTTTTA (0-3)A (0-3)A (0-3)A (0-3)A (0-3)

SEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERSEEDLING NUMBERDADADADADATETETETETE DAYSDAYSDAYSDAYSDAYS 11111 22222 33333 44444 55555 66666 77777 88888 99999 1 01 01 01 01 0 1 11 11 11 11 1 1 21 21 21 21 2 1 31 31 31 31 3 1 41 41 41 41 4 1 51 51 51 51 5 AVGAVGAVGAVGAVG7/6/97 1 2.5 2.5 2.5 1.5 2.0 1.5 3.0 3.0 2.5 3.0 3.0 2.5 2.0 3.0 3.0 2.52.52.52.52.525/7/97 49 3.0 3.0 3.0 2.0 3.0 2.5 3.0 2.5 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 2.92.92.92.92.98/9/97 94 3.0 3.0 3.0 2.0 x 2.5 3.0 3.0 2.5 2.5 3.0 3.0 3.0 3.0 2.5 2.82.82.82.82.823/10/97 139 3.0 2.5 3.0 2.5 x 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 1.5 3.0 3.0 2.82.82.82.82.87/12/97 184 3.0 3.0 3.0 3.0 x 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.03.03.03.03.0

Species: Prunus cerasoides Species: Prunus cerasoides Species: Prunus cerasoides Species: Prunus cerasoides Species: Prunus cerasoides S.no.: S71B1S.no.: S71B1S.no.: S71B1S.no.: S71B1S.no.: S71B1

Pricked out: June 6th 1997Pricked out: June 6th 1997Pricked out: June 6th 1997Pricked out: June 6th 1997Pricked out: June 6th 1997 BLOCK:1 BLOCK:1 BLOCK:1 BLOCK:1 BLOCK:1 TREA TREA TREA TREA TREATMENTTMENTTMENTTMENTTMENT: NONE (CONTROL): NONE (CONTROL): NONE (CONTROL): NONE (CONTROL): NONE (CONTROL)

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

63

จากตวอยางเวอรเนยร ดานซาย มออานคาได 19.3 มม. RCD เปนคาทเลก มากจงตองวดคาดวยคาท ละเอยดมากและมความแมนยำ สง เพ อให ไดคา ท ดควรวดสองคร งโดยครงทสองใหหมนเวอรเนยร ไปตงฉากกบครงแรก จากนนเฉลย คาของทงสองครง เครองวดทเปนดจตอลกสามารถนำมาใชไดแตม ราคาแพงกวามากขอมลทควรเกบคออะไร และควรเกบขอมลบอยแคไหน?

ควรเกบขอมลทนทหลงจากการทดลองไดเรมตนขน (เรวทสดเทาทจะเปนไปไดหลงการยายกลา) และหลงจากนนเกบขอมลเปนชวง ๆ ทก ๆ 45 วน และการเกบขอมลครงสดทายควรเปนชวงกอนทจะมการยายกลาออกจากเรอนเพาะชำเพอไปปลกในแปลงปลก (แมวาจะเปนเวลากอนถง 45วนหลงจากการเกบขอมลครงกอนกตาม)

ทำการวดความสงของกลาไมแตละตน (จากคอรากถงสวนตายอดของกลาไม) ดวยไมบรรทดและวดขนาดของเสนผานศนยกลางคอรากดวยเวอรเนยร (ดหนา 61)

ใชระบบการใหคะแนนอยางงายเพอใหคะแนนการรอดตายและสขภาพ (0 = ตาย, 1 = เปนโรคหรอถกทำลายอยางรนแรง, 2 = มโรคและถกทำลายเลกนอย แตกดสขภาพด, 3 = สมบรณดหรอดสขภาพด) และควรมการบนทกเพอบรรยายการเหนรองรอยของโรคและแมลง หรอสญญาณการขาดสารอาหาร บนทกการรวงของใบ ยอดหก การเกดกงใหม และบนทกสภาพอากาศทไมปกตทอาจมผลตอการทดลองไวดวย

ตรวจสอบอตราสวนระหวาง ราก: ยอด (นำหนกแหง) โดยการเสยสละตนไมบางตนในทายการทดลองเพอทดสอบ ในขณะเดยวกนควรจะถายรปลกษณะโครงสรางของระบบรากไวจากนนเอาตนไมออกจากถงและลางวสดปลกออกใหหมดระมดระวงอยาทำลายรากฝอย ทำการแยกสวนยอดออกจากรากทบรเวณคอรากแลวอบใหแหงดวยเตาอบทอณหภม 80-100 oCจากนนทำการชงนำหนกของระบบยอดและระบบรากทอบแหงแลว นำมาคาทไดมาคำนวณโดยนำนำหนกรากแหงหารดวยนำหนกยอดแหง ของแตละตวอยางตนไม

ควรจะเกบขอมลอยางไร?

ใชแผนบนทกขอมลมาตรฐาน (แสดงในหนาตรงขาม) สำหรบแตละตวอยางซำในแตละกลม คำนวณหาคาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐาน ของสงทวดแตละตวและคาอตราการเจรญสมพทธ (ดดานลาง) หลงจากการเกบขอมลแตละครง

จะวเคราะหขอมลการรอดตายไดอยางไร?

คำนวณคาเฉลยสำหรบแตละตวทดสอบและคาเบยงเบนมาตรฐาน จากนนทำแบบเดยวกนซำอกครงกบตวอยางควบคม หลงจากนนใช ANOVA (ดภาคผนวก ตอนท 2) เพอพจารณา คาเฉลยของการรอดตายของแตละตวอยางวามความแตกตางกนอยางมนยสำคญหรอไมถาแตกตางกนจรงใหนำไปเปรยบเทยบเปนค ๆ ระหวางคาตวอยางททดสอบกบคาของตวอยางควบคมดวยการเปรยบเทยบแบบค (pair comparisons) (ดภาคผนวก ตอนท 3) เพอจำแนกวาคาตวทดสอบตวใดทมการเพมอตราการรอดตายอยางแทจรง

จะทำการวเคราะหขอมลการเจรญเตบโตไดอยางไร?

6464งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

กลาไม ตนเฉยงพรานางแอ (Carallia brachiata) ปลกท หนวยวจยการฟนฟปาในจงหวดกระบ ซงมคณลกษณะดเหมอนกบคณสมบต เปาหมายทเขยนไวดานบนตนไมพวกนจะนำไปปลกเพอฟนฟปาฝนเขตรอนระดบตำทอย ของนกแตวแลวทองดำนกหายากของประเทศไทย

การเจรญของกลาไมสามารถแสดงไดดวยกราฟการเจรญซงสามารถปรบปรงใหทนสมยไดตลอดเวลา หลงจากการเกบขอมลแตละครง (ดหนาตรงขาม) กำหนดจดระหวาง เวลาตงแตการยายกลา กบคาเฉลยความสงของกลาไม (หรอคาเฉลยของ RCD) ซงคาเฉลยรวมของตวทดสอบเดยวกนจากทกกลม (ในแกนนอน) ซงกราฟดงกลาวจะแสดงการเจรญอยางรวดเรวในชวงตนและตามดวยการเจรญท ชาลงกอนท จะถงเวลาปลกปา นอกจากน นกราฟน ย งสามารถใชเพอประมาณเวลาอยางคราวๆ ของระยะเวลาทจะตองใชเพอเกบกลาไมไวในเรอนเพาะชำจนกระทงมขนาดโตพอพรอมทจะปลกได

กอนชวงเวลาปลกปาใหคำนวณคาเฉลยของความสงของกลาไมและ RCD สำหรบแตละซำของตวอยางและคาเฉลยรวมของทกกลมตวอยาง เพอใหไดคาเฉลยรวมของตวทดสอบนน ๆจากนนใช ANOVA (ดภาคผนวก ตอนท 2) เพอพจารณาความแตกตางระหวาง แตละตวทดสอบถามความแตกตางกน กใหใชการเปรยบเทยบเปนค (pair comparison) (ดภาคผนวก ตอนท 3)เพอพจารณาวาวธใดทมผลทำใหกลาไมเตบโตขนอยางชดเจนเมอเทยบกบตวควบคม

การคำนวณอตราการเจรญสมพทธจะชวยแกปญหาเร องตนออน/กลาไมทมขนาดแตกตางกน ณ ระยะเรมตนของการทดลองอตราการเจรญสมพทธน สามารถใชเพอเปรยบเทยบตนทมขนาดใหญกบตนทมขนาดเลกกวาตงแตระยะเรมตนของการทดลอง ซงสามารถอธบายไดเปนอตราสวนของการเจรญของกลาไมเฉลยตลอดชวงเวลาการวดขอมลเทยบกบขนาดเรมตนโดยใชสตรคำนวณดานลาง

(In FS – In IS) x 36,500 จำนวนวน ระหวางชวงเวลาการวดขอมล

โดยท InFS =คาล อกการ ธ มธรรมชาตของขนาดกลาไมท ว ดคร งส ดทาย(ใชคาความสง/ หรอคา RCD) และInIS = คาลอกการธมธรรมชาตของขนาดกลาไมเรมตน หนวยเปนเปอรเซนตอป

อะไรคอเปาหมายของการทำงานทตงเปาเอาไว?

การหาวธการทเหมาะและดแลกลาไม ททำใหกลาไมเจรญเตบโตดขนอยางชดเจนเพอใหไดกลาทมขนาดพรอมปลกไดในชวงเวลาทเหมาะสมสำหรบการปลกปา (4-6 สปดาห หลงเรมฤดฝน) :-

••••• อตราการรอดตายของตนออน/กลาไม > 80%ตงแต การยายปลก

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

65

••••• คาเฉลยความสงของกลาไม >30 ซมสำหรบชนดไมเบกนำ-โตเรว และ

>50 ซม สำหรบชนดไมเสถยร-โตชา••••• ลำตนแขงแรง ปรบตวไดดกบแสงแดด ใบ (สไมออนและใบแผกวาง) (“คาความแขงแรง”:

ความสง (ซม) / RCD (มม) < 10)••••• อตราสวน ราก: ยอด อยระหวาง 1:1 และ 1:2 และมการเตบโตไดไว รากแกวตรง (ไมโคงงอ

หรอวน) และตองมมวลของรากฝอยแนน และแผออกไดด และ••••• ไมมสญญาณของแมลงศตรพช และโรคพชหรอการขาดสารอาหาร

การจำแนกชนดและลกษณะทางกายภาพของกลาไม

ในการสำรวจการเปลยนแปลงแทนทของปาธรรมชาตตองสามารถ จำแนกชนดของตนออนและกลาไมทอายนอยมากซงเปนเรองทยากมากทเดยว เพราะการจำแนกชนดของตนไมสวนมากจะใชโครงสรางสบพนธ และ ลกษณะทางกายภาพ เชน รปรางใบ ซงใบกลาไมมกจะมลกษณะทแตกตางจากลกษณะใบของตนเตมวยและนอกจากนตวอยางแหงของกลาไมมกไมไดรบการรวบรวมไวในหอพรรณไม ทจะใชสำหรบการจำแนกชนดกลาไมของพชในปาเขตรอน (FORRU, 2000) ดงนนเรอนเพาะชำ ซงมการจำแนกชนดของตนแมททำการเกบเมลดและรอายของตนออนและกลาไมทผลตจะเปนแหลงขอมลทมคณคามากสำหรบใช ศกษาลกษณะกายภาพและการจดจำแนกชนดของกลาไม

พยายามเกบตวอยางอยางนอย 3 ตวอยาง ของตนออน/ตนกลาในทก ๆ ระยะการพฒนาการของทก ๆ ชนดท ปลก

ตนกลาของปาเขตรอนอกมากท ย งไมไดรบการศกษาวจยดงนนเรอนเพาะชำของหนวยวจ ยการฟ นฟป าจ งไดเก บตวอยางกลาไมท อายตาง ๆกนของ ตนไมปาท เราร จ กและจดพมพ เผยแพรลกษณะของกลาไม เหลานน

ตวอยางแหงของตนกลานางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides)

6666งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

การเกบกลาไมธรรมชาตขณะทดนเปยก

เตรยมตวอยางเหมอนกบการทำตวอยางแหงของหอพรรณไม จากน นเรยงตวอยางแหงตามลำดบการพฒนาการบนแผนกระดาษแตละแผน เขยนบรรยายรายละเอยดตาง ๆลงบนปายชอ บนทกขอมลวนทแสดงอายของแตละตวอยางแหง และรวมถงขอมลของตนแมททำการเกบเมลดนนมา จากนนใหศลปนวาดรปลายเสนของกลาไมเพอตพมพภาพเขยนของกลาไมและคำบรรยาย ลกษณะ ของกลาไมเปนหนงสอคมอการจดจำแนกชนดกลาไมเพอเผยแพร

ตอนท 7 การทดสอบการเจรญเตบโตของกลาไมธรรมชาต

อะไรคอกลาไมธรรมชาต?

กลาไมธรรมชาต คอ ตนออนหรอกลาไมทเตบโตโดยธรรมชาตในปาดงเดม ซงพบไดมากในระยะไมกเมตรจากใตตนแม แมวาเราจะสามารถเกบกลาไมไดพอจากตนแมเพยงตนเดยวแตควรเกบกลาไมธรรมชาตใหครอบคลมพนททกวางมากพอทจะแนใจวาไดกลาไมจากตนแมหลาย ๆตนเชนเดยวกนการเกบเมลดจากตนเพอรกษาความหลากหลายทางพนธกรรมไวใหมากทสด โดยทวไปกลาไมธรรมชาตจำนวนนอยมากทมชวตรอดจนกระทงเปนตนไมท โตเตมวยในปาธรรมชาต ดงนนการยายกลาไมธรรมชาตมาเพอปลกในเรอนเพาะชำจงมผลกระทบตอวฎจกรของปานอยมาก

อะไรคอประโยชนทไดจากการใชกลาไมธรรมชาตเพอการปลกปา?

การผลตกลาไมเพอการปลกปาจากกลาไมธรรมชาต มประโยชนเมอ 1)เมลดมไมเพยงพอ 2) การงอกของเมลด และ/หรออตราการรอดตายและการเจรญของกลาไมมปญหาหรอชา หรอเมอ 3)แผนการผลตกลาไมเพอการปลกปาจำเปนตองเรงการผลตกลาเพราะการใชกลาไมธรรมชาตจะใชเวลาเ ร ว ก ว า ก า ร ผ ล ต ก ล า จ า ก เ ม ล ดเพราะจะลดขนตอนตงแตกระบวนการเกบเมลด การเกบรกษา การเตรยมเมลดกอนการเพาะและการทดลองการงอกออกไป โดยปกตแลวก ล า ไ ม ธ ร ร ม ช า ต ย ง ไ ด ร บ เ ช อ ร าไมคอไรซาเรยบรอยแลวในชวงเวลาทเราเขาไปเกบกลาจากในปา

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

67

การตดปายชอพชในเรอนเพาะชำในทก ๆ ระยะของการพฒนาการของพช ไมเพยงแตทำใหการจดการในเรอนเพาะชำงายขนแตยง สามารถใชเปนเครองมอเพอการศกษาไดอกดวย

เราควรจะเกบกลาไมธรรมชาตอยางไร?

ขดกลาท แขงแรงและดสขภาพสมบรณ เม อดนเปยก พยายามปกปองรากดวยการขดใหมดนท อย รอบ ๆ รากตดข นมาดวย จดเกบตนไมอยางระมดระวงโดยใชผาเปยกหรอกระดาษ ทชช หอ และขนอยางระมดระวงและยายลงปลกใหเรวท สดเทาท จะ เปนไปไดเม อไปถงเรอนเพาะชำจากน นเร มดวยการเล ยงในท ร มมาก ๆ และใหนำเทาท จำเปนแตควรลดลงทละนอยท งรมเงาและความถ ในการใหนำเพ อให ตนกลาเกดความเคยชนกบสภาพแวดลอม ในเรอนเพาะชำการทดลองใดทควรจะใชกบกลาไมธรรมชาต?

การทดลองกบกลาไมธรรมชาต ควรคำนงถงคำถามหลก ๆ 3 ขอ คอ 1) การผลตกลาจากกลาไมธรรมชาตเรวกวาและมราคาถกกวาการผลตกลาจากการเพาะเมลดหรอไม? 2)การเลยงกลาไมธรรมชาตในเรอนเพาะชำทำใหไดกลาไมทมขนาด พอเหมาะในชวงเวลาปลกปาหรอไม? และ 3) กลาไมธรรมชาตมการเจรญทดเทากบหรอดกวาตนไมท ไดจากการเพาะเมลดหรอไม?

การทดสอบทงหมดทไดอธบายในตอนท 6 สามารถประยกตใชเพอประเมนปจจยทเหมาะสมในการเลยงกลาไมธรรมชาตในเรอนเพาะชำใหมขนาดพรอมปลกได อยางไรกตามการทดลอง 2 อยางทควรทดสอบเพมสำหรบกลาไมธรรมชาต คอ 1) ขนาดทเหมาะสมของกลาไมธรรมชาตทควรเกบจากปา 2) การตดยอดของกลาไมธรรมชาตเวลาเกบจากปา

กลาไมขนาดเลกมความบอบบางกวากลาไมขนาดใหญและสามารถเสยหายไดงายกวาในระหวางการยายปลก แตในขณะเดยวกนกลาไมขนาดใหญกยากตอการขดโดยไมทำใหราก ขาดและนนอาจทำใหกลาไมเสยหาย หรอชอคจากการขนยาย ดงนนเราสามารถจดกลมกลาไมไดเปน3 ขนาด (เตย กลาง และสง) ซงกจะได “ปจจยทดสอบ” 3 ปจจย ในการทดลองแบบ RCB(ซงในการทดสอบนไมมตวควบคม) การเกบขอมลทำเหมอนกบทอธบาย ไวในตอนท 6

6868งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

69

ผลสดทายของโครงการงานวจยในเร อน เพาะชำของหน วยว จ ยการฟ นฟปาคอการผลตกลาไมท ม สขภาพแขงแรงและมขนาดเหมาะสมในเวลาท เหมาะสมทจะทำการปลกปา

และทำการเปรยบเทยบคาเฉล ยของการรอดตาย และ RGR ของแตละขนาดของกลาไมธรรมชาตทเกบมา

การขดพชเลยงไมไดทจะทำใหระบบรากเสยหาย แตสามารถรกษาระบบยอดไวไดอยางสมบรณ การลดระบบรากใหสนลงแตยงคงตองสงนำไปเลยงระบบยอดทสมบรณอยอาจทำใหสงนำไปไมเพยงพอ และเปนสาเหตใหกลาไมเหยวเฉาและตายได การตดยอดออกจะทำใหอตราสวนระหวาง ราก:ยอด กลบมาสมดลดงเดม ใชการตดแตงยอดทขนาดตาง ๆ กน ขณะเกบกลาไมเพอทดสอบความแตกตาง (เชน ไมทำการตดแตง (ชดควบคม) ตดทขนาดหนงในสามหรอครงหนงของความยาวตนหรอใบ) เกบขอมลดงคำอธบายในตอนท 6 และนำมาเปรยบเทยบคาเฉลยการรอดตายและ การเจรญเตบโตสมพนธ ของการตดยอดแตระแบบ

ตอนท 8 การสรางตารางการผลตกลาไม

การปลกตนไมปาหลาย ๆ ชนด มความย งยากมาก เพราะตนไมท ตางชนดกนจะออกผลในเดอนทตางกน และมความตองการในการงอกและอตราการเจรญทแตกตางกนแตจะตองโตพรอมสำหรบการปลกปาในเวลาเดยวกน การเตรยมตารางเวลาสำหรบการผลตกลาไมจะทำใหสามารถวางแผนการจดการไดงายขนมาก

อะไรคอตารางการผลตกลาไม?

สำหรบตนไมแตละชนดททำการเพาะ ตารางการผลตกลาไม คอ ตารางเวลาการผลตกลาทมรายละเอยดสน ๆ ของขนตอนตาง ๆ สำหรบการผลตกลาไม เพอใหไดขนาดกลาไมทเหมาะสมและมคณภาพดทงจากเพาะจากเมลดหรอกลาไมธรรมชาต ภายในชวงเวลาทเหมาะสมสำหรบการปลกปา ซงสามารถแสดงไดชดเจนดวยภาพประกอบในตารางเวลาซงแสดงใหเหนวา 1) เมอไหรทงานแตละอยางจะตองถกปฏบต และ 2) วธการใดควรจะใชในการเพาะและดแลกลาไม/ตนกลา

ขอมลอะไรทจำเปนสำหรบการเตรยมตารางการผลตกลาไม?

ตารางการผลตกลาไมเปนการรวบรวมของความรทงหมดเกยวกบนเวศวทยาการสบพนธและการเพาะปลกตนไมแตละชนด ตารางการผลตกลาไม คอการแปลความหมายสดทาย ของผลท งหมดจากการทดลองทก ๆขนตอนทไดอธบายมาในบทน ไดแก:-

• วนทเหมาะสมในการเกบเมลด (ตอนท 2 และ 3)• ระยะการพกตวของเมลด (ตอนท 4)•

วธการเตรยมเมลดหรอการเกบรกษาเมลดเพอเรงหรอชะลอระยะฟกตวของเมลด (ตอนท 4 และ 5)

• ระยะเวลาทตองการจากการเพาะเมลดจนถงการยายกลา (ตอนท 4)•

ระยะเวลาทตองการสำหรบการเลยงกลาไมจนกระทงมขนาดทเหมาะสมพรอมปลก (ตอนท 7) และ

• การใหปยหรอการควบคมปจจยอน ๆ เพอใหตนกลาไดขนาดท เหมาะสม ในเวลาทเหมาะสม

7070งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ผ ล ต ก ล า ไ ม * * * * * * * * * * * * * * * *

ตวอยางตารางการผลตกลาไมในธรรมชาต ตนนางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides) ตนไมเบกนำ-โตเรวออกผลในเดอน เม.ย.-พ.ค. เมลดระยะพกตวสนกลาไมโตเรวในระหวางฤดฝน ภายในเดอนธนวาคมรากจะโตพอทจะสงนำไปเลยงยอดในชวงฤดแลง ในเรอนเพาะชำกลาไมจะโตพรอมปลกไดในเดอนธนวาคม แตตองอยในเรอนเพาะชำ กวา 6 เดอนกอนจะถงฤดปลกปาในเดอนมถนายนซงกลาจะโตจนเกนถงปลก

ตารางการผลตกลาไมในเรอนเพาะชำ จะเรมจากการเกบรกษาเมลดโดยการตากใหแหงเกบไวทอณหภม 5 องศา เพาะกลาในเดอนมกราคซงจะไดกลาไมทมขนาดเหมาะสมพรอมปลกไดในเดอนมถนายน

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

71

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

บทท 4

การทดลองภาคสนาม

สวนท 1 ระบบแปลงทดลองภาคสนาม (FTPS)สวนท 2 สถานท การจดตง และออกแบบ FTPSสวนท 3 การเกบขอมลสวนท 4 การวเคราะหและการแปลขอมลสวนท 5 การปลกโดยตรงดวยเมลด

7272งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

การพฒนาวธการมาตรฐานสำหรบการปลกและดแลหลงการปลกตองทดลองมาหลากหลายวธกอนจะไดวธการมาตรฐาน

การเจรญเตบโตของตนไมขนาดเลกสามารถวดไดงาย ๆ ดวยสายวด(ดานขวาบน) และเสนผานศนยกลางพมไมดวยสายวดหรอใชสายวดทตดกบเสา

สำหรบตนไมสง ใชเสาวดแบบ telescopic ทยดไดสำหรบความสง (ซาย) และสายวดสำหรบเสนรอบวงทความสงระดบอก (1.3 เมตรจากพน) (ลาง)

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

73

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การทดลองภาคสนามประมาณ 1 -2 ปหลงจากเรมงานของหนวยวจยการฟนฟปา สวนของฝายวจยในเรอน

เพาะชำควรผลตกลาไมทจะคดเลอกเพอเปนพรรณไมโครงสรางใหมจำนวนเพยงพอทจะนำมาทดสอบในภาคสนาม ขนตอไปเปนการออกแบบระบบแปลงทดลองภาคสนาม (FIELD TRIAL PLOT

SYSTEM :FTPS) เพอประเมนถงความสามารถในการเจรฐเตมโตในแปลงปลกของชนดไมทตองการทดสอบหลงการปลกในสภาพพนททรอน แหงแลง แดดจด และมวชพชปกคลม ซงเปนลกษณะของพนทปาเสอมโทรม นอกจากการเจรญของชนดไมทตองทดสอบ FTPS ควรจะทดสอบสวนอน ๆของการฟนฟปาดวย เชน การออกแบบและการจดการทดทสดสำหรบแปลงปลกปา การออกแบบ FTPSอยางระมดระวง ไมเพยงแตใหขอมลทางวทยาศาสตรเทานน แตยงอาจกลายเปนเครองมอสาธตทมคาในการสอนวธการฟนฟปาทประสบความสำเรจแกผอน รวมถงสงทควรหลกเลยงเพอไมใหเกดปญหาในการฟนฟปา

ตอนท 1 ระบบแปลงทดลองภาคสนาม (FTPS)

อะไรคอ FTPS

FTPS คอ สวนประกอบทสำคญและมคาสำหรบหนวยวจยการฟนฟปาประกอบดวยกลมของแปลงเลก ๆ (ขนาดปกต 40x40 เมตร (1ไร) หรอ 50x50 เมตร (1 เฮกแตร) ในการปลกแตละแปลงจะผสมชนดพรรณไมโครงสรางทตองการคดเลอก 20-30 ชนด และใชวธการทางปาไมทแตกตางกนในแตฤดการปลก แปลงใหมจะถกเพมขนในระบบชนดของพรรณไมและวธการทดสอบทใหผลลพธทดทสดในปทแลวจะถกนำมาใชอก สวนชนดทเจรญเตบโตไมดและวธการทดสอบทไมประสบความสำเรจจะถกเลกใชเพอเพมการทดสอบตนไมชนดใหมและวธการใหม เขาไป

ในทสด FTPS จะประกอบ ไปดวยแปลงอายตาง ๆมากมาย ถาการทำงานเปนไปไดดวยดแปลงอายนอยควรไดผลทดขนกวาแปลงอายมาก FTPS ทเกดจากระบบทเกยวของจากการอยางคอยเปนคอยไปกวาทศวรรษหรอนานกวานนทจะไดมา ซงขอมลทเปนคำตอบสำหรบการฟนฟปาในอนาคต ดงนนการเลอกพนทสำหรบ FTPSควรเปนททไมไดใชประโยชน ขนาดใหญเพอขยายระบบแปลงตอไปได

กำหนดขอบการพฒนาและปรบปรงเขตแปลงปลกดวยเขมทศและเสาโลหะหรอคอนกรต (เพอกนไฟ) เพอใหแนใจวาเราทำการเกบขอมลในพนท

7474งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

วตถประสงคของ FTPS คออะไร

FTPS ม 3 วตถประสงคหลก คอ 1) เพมขอมลทางวทยาศาสตรเพอการปฏบตจรงทมประสทธภาพสงสดสำหรบการฟนฟปา 2) การทดสอบวธการใหม ๆ เพอหาการปฏบตทดทสด และ3) เตรยมแปลงสาธตเพอใหการศกษาและอบรมวธการฟนฟปา

คำถามทางวทยาศาสตรทเกยวของกบ FTPS ควรประกอบดวยพรรณไมททดสอบชนดใดอยในเกณฑทจะสามารถเปนพรรณไมโครงสรางความหนาแนนสงสดในการปลกควรเปนเทาใดวธการทางวนวฒนวจยแบบใดทใหผลดทสดตอการเจรญเตบโตของตนไมทปลก (การกำจดวชพช การใสปย การใชวสดคลมดน เปนตน) และความถในการดแลและระยะเวลาทตองดแลนานเทาไหรหลกเกณฑอนๆ ในการปลกปาทใหผลทดทสด เชน จำนวนชนดตอแปลงชนดพรรณใดทสามารถหรอไมสามารถเจรญเตบโตกบชนดอน ๆ ไดระยะเวลาทความหลากหลายทางชวภาพจะสามารถฟนคนไดระยะทางจากปาธรรมชาตทมผลตอการฟนคนความหลากหลายทางชวภาพเปนเทาไหร

งานวจยของ FTPS ควรจะเรมจากคำถามงาย ๆ เชน การเจรญของพรรณไม และวนวฒนวจยทจะใช แลวคอยตงประเดนทมความซบซอนตอไป เชน การผสมชนดพรรณไม ระยะทางจากปาธรรมชาต เปนตน

FTPS สามารถตอบคำถามในทางปฏบตได เชน การฟนฟปามคาใชจายเทาไหร และวธการใดทเจาหนาทฟนฟปาและชาวบานยอมรบไดหรอควรปฏเสธ

มากไปกวานน FTPS จะกลายเปนแปลงสาธต ใหแกบคคลอน ๆ เกยวกบการฟนฟปาประสบความสำเรจ ตนไมทกตน ในแปลงปลกเรารอายและชนดและสวนใหญตดสญลกษณ FTPSจะกลายเปนแหลงงานวจยทจะใช คนควาสำหรบนกวทยาศาสตรและงานวจยสำหรบนกศกษาอยางแนนอน ปจจยตาง ๆ เหลานตองถก พจารณาเพอออกแบบสถานทและออกแบบ FTPS

•••

•

••

เปนแหลงการศกษาและอำนวยความสะดวกในเรองงานวจยดวย

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

75

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ตอนท 2 สถานท การจดตงและการออกแบบ FTPS

ทใดควรจะจดตง FTPS ทใด?

ถาจดประสงคของการทำ FTPS คอการทดสอบวธการพรรณไมโครงสรางกตองเลอกบรเวณทมลกษณะเปนปาเสอมโทรมระดบ 3 ดงทอธบายในตอนท 1 ซงในทางปฏบตการเลอกพนทจะตองพจารณาจากขนพนฐานกคอเจาของทดนบรเวณทจะทำและการจดการของหนวยวจยการฟนฟปาในบรเวณใกลเคยงและในบรเวณทเปนไปไดกตองใชการพจารณาบนพนฐานทางวทยาศาสตรและในเชงปฏบตมาชวยดงจะกลาวตอไปน

ปจจยทตองพจารณาในทางวทยาศาสตร

ความเหมอนกนของพนท – เปนททราบกนดอยแลววาความหลากหลายทางสภาวะตาง ๆของแปลงจะเปนตวทำใหขอมลการทดลองเชงนเวศในแปลงผดไปจากความทควรเปน เนองจากกรรม วธทจะใชในแตละแปลงจะตองเปลยนแปลงไปตามสภาพแวดลอม ในบางกรณปญหานอาจจะแกไขไดดวยแบบการทดลองแบบสมในกลม (CRB) ในกรณทบรเวณนนมสภาพพนททเปนรปแบบเดยวกน ดงนนจงควรเลอกบรเวณจดตง FTPS ทเปนรปแบบเดยวกนในแงของระดบความสงความลาดเอยงพนท ทศทาง หนพน ชนดของดนฯลฯ

สงคมพช – บรเวณทเลอกควรจะมพชคลมดนใหนอยทสดและมความหลากหลายการกระจายตวของเมลดและตอไมทยงมชวตตำ ลกษณะพชพนธทมอยควรจะเปนพวกหญาและพชลมลก พยายามใชบรเวณ ปาทถกทำลายดกวาพนทปาเสอมโทรมและถาหากวามพชคลมดนอยมาก(เชน มความเสอมโทรมระดบ 2) กควรจะใชกระบวนการ ANR แทน

คณคาของการอนรกษ – โดยทวไปแลวการฟนฟปาจะทำเพอจดประสงคทางการอนรกษดงนนจงควรทำ FTPS ในบรเวณทเปน buffer zone ของพนทคมครองเชน อทยานแหงชาตหรอเขตรกษาพนธสตวปา ทมการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพไวเปนอยางด

ปาธรรมชาตทเหลอ – จะตองมปาธรรมชาตเหลอในบรเวณหางไมเกน 2 – 3 กโลเมตรเพอเปนแหลงเมลดพนธและเปนทอยของสตวกระจายเมลดเชนนกและสตวเลยงลกดวยนมตาง ๆและเพอใช FTPS เปนทางเชอมปาทคงเหลอเขาดวยกนเพอผลในการอนรกษทสงทสด

สภาพแวดลอมทางธรรมชาต – จะตองไมเลวรายเกนไปอยางนอยท สดเม อเรมตนจดทำแปลง FTPS บรเวณนนจะตองมสภาพดนทเหมาะสมและไมเสยงตอการถกนำทวมถกปองกนจากการถกรกรานทงไฟปาและสตวปศสตว แตในบรเวณทมสภาวะเสอมกวานกสามารถทำไดเมอไดรบประสบการณจากพนทงายกวามาแลว

7676งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

การจดตง FTBS ใกล ๆ กบชมชนทใหการสนบสนนแนวความคดในการฟนฟปาจะทำใหสามารถดงชาวบานเขารวมในกจกรรมตาง ๆ ได เชน การผลตกลาไม (ลาง)และการดแลแปลงปลก (ขวา)

ปจจยทตองพจารณาสำหรบการปฏบต

การเขาถง – จะตองเปนบรเวณทสามารถเขาถงไดอยางนอยดวยรถขบเคลอนสลอซงไมเพยง แตจะสะดวกสำหรบการปลกตนไม การดแลและการตดตามผลและยงงายตอการเขาไปศกษาขอมลและการใชเปนบรเวณสาธตตอไป ดงนนควรหาบรเวณทใชเวลาเดนทางไมเกน 1–2 ชม. จากเรอนเพาะชำกลาไมหรอจากสำนกงาน โดยทตองระลกเสมอวาบรเวณพนทราบจะสามารถปฏบตการตาง ๆ ไดงายกวาพนททมความลาดเอยงสง

ใกลกบชมชน – ชมชนในทองถนซงสนบสนนแนวคดการฟนฟปาชวยใหเกดการแลกเปลยนความร และประสบการณของนกวทยาศาสตรและคนทองถนในดาน สงคมและปาโครงสรางซงชมชนทองถนมสวนสำคญทงในการปลกและการดแลบรเวณแปลง (บทท 2)

ผถอครองพนท – ถาหนวยวจยฯ ไมไดเปนผถอครองพนทบรเวณทจะจดตง FTPSจะตองมการตกลงกนเรองการใชพนทกบเจาของทดน ซงสวนใหญแลวจะเปนหนวยงานทเกยวของกบองคการปาไม หรอปาไมชมชน แตทเหมาะสมทสดควรจะเปนบรเวณเกษตรกรรมเกาทถกทงรางเพราะไมคมกบการลงทนเนองจากความเสอมโทรม บรเวณทจะจดตงควรจะมพนทอยางนอย 20 เฮกแตรและเพอโครงการตอเนองเปนเวลาอยางนอย 10 ป

นอกจากนแลวยงรวมไปถงการเจรจากนระหวางผทเกยวของกบการจดตง FTPS ดวยซงกลาวไวในบทท 2 และ 8 ในหนงสอปลกใหเปนปา

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

77

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การใชวนวฒนวธในการดแลกลาไมในแปลงปลกเปนการทดลองทสำคญสำหรบการฟนฟปา

การจดตงแปลงทดลอง

ใหตดสนจากการวางแผนการทดลองมาตรฐานเพอใหม แปลงควบคม (treatment controlTC) และจดใหมการใชวธการทเหมาะสมในการปลกตนไมในพนท ซงไดจากประสบการณกอนหนานรวมไปถงภมปญญาทองถนและการพจารณาสภาพแวดลอมอยางระมดระวง โดยสามารถพฒนาไดอยางคอยเปนคอยไปรวมกบการวเคราะหผลทไดจากการทดลองในแปลงในแตละป

เรมตนจากวธการมาตรฐานทพฒนาโดยหนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหมซงยอมรบกนวา เหมาะสมทสดกบปาเขตรอนทางตอนเหนอของประเทศไทยและนำมาประยกตใชใหเหมาะสม กบสภาพพนทตอไป

6 – 8 สปดาหกอนการปลกจะตองทำการวดพนทวางแปลง กำหนดมมและบรเวณดวยเสาคอนกรต และจดทำแผนทรวมไปถงกำหนดหมายเลขและ กระบวนการดแลทจะใชในแตละแปลงถางหญาลงถงระดบพน (ยกเวนแปลงควบคม) หลกเลยงการตดไมธรรมชาต(ตดปายบอกกอน)1 เดอนกอนการปลก ทำการพนยาฆาวชพชทไมตกคางเพอกำจดวชพชทำการตดหมายเลขตนไม 4-6 สปดาหหลงจากเรมฤดฝนปลกพชชนดทเปน โครงสราง 25 ชนด (เปนจำนวนทเทากน อยางนอย 20 ตนตอชนดทกแปลง) เวนระยะหาง 1.8 m และโดยปลกคละชนดแบบสมในแตละแปลงใช ปย NPK 15:15:15 50 – 100g เปนวงรอบตนระยะประมาณ 20 ซม.จากลำตน ณเวลาทปลกในชวงฤดฝนครงแรกใหใสปยซำและทำการกำจดวชพชรอบตน (ดวยอปกรณมอ)อยางนอย 3 ครง หางกน 6 – 8 สปดาห (ขนอยกบปรมาณฝนและการเจรญเตบโตของวชพช)ชวงเรมตนฤดแลงหลงจากการปลกใหทำแนวกนไฟ และระบบระวงไฟปารอบแปลงปลกทำการกำจดวชพชและใหปยซำในชวงฤดฝนท 2 หลงทำการเพาะปลกเมอเรมตนฤดฝนครงท 3 หลงการปลกใหใชกรรมวธการดแลรกษาอนตอไป

ททตดกบแปลง TC กใหทำกระบวนการเดยวกนนกบแปลงทดลองอน (T1 T2 T3….) ดวยวธแบบเดยวกนแตกตางกนเพยงวธการมาตรฐาน(เชนปย หรอการกำจดวชพช เปนตน)

•

•

•••

•

•

•

••

7878งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ควรใชการออกแบบการทดลองแบบใด

แนะนำใหออกแบบการทดลองแบบบลอกสมแบบสมบรณ (RCB) บลอกเดยวทอยดวยกนประกอบดวยแปลงควบคม (TC) และแปลงทดลอง (T) และมบลอกซำในพนทอนในทางทฤษฏควรจะตงอย 4-6 ท (แตอยางนอย 3 ท) วางตามขวางในพนทศกษา ตำแหนงของบลอกอยางนอยตองหางกน2-3 รอยเมตร โดยทตองบรรยาย ลกษณะสภาพของพนทดวย (ความชน ทศทาง) สำหรบแตละพนทศกษาไวดวย การทดลองตองเรยงลำดบแปลงแบบสมในแตละบลอกควรทำแนวการปลกของตนไมรอบ ๆ แตละแปลงและบลอกเพอปองกนอทธพลจากวธการอนและลดปจจยจากขอบ

การออกแบบการทดลองควรจะประกอบดวยแปลงควบคมแบบอน ๆ ดวย เชน แปลงทไมไดปลกเลย Non Planted Control (NPC) ในแปลง NPC ไมมตนไมทปลก และพช เปนชนดทเปนตวอยางของพนท ศกษาการเปลยนแปลงแทนทตามธรรมชาตเมอเวลาปลกทไมถกรบกวนทผาน หนาทของNPC ทำใหเกดขอมลพนฐานของอตราการเกดการฟนคนความหลากหลายทางชวภาพตามธรรมชาตเมอเทยบกบการปลกปาหรอการปลกไมเสรมวามการฟนคนของความหลากหลายทางชวภาพในแปลงปลกเปนอยางไร ถาการฟนฟปาไมเกดขน NPC ยงมผลเกยวของกบการดงดดนกมากระจายเมลดพนธดวย

นกบางชนดชอบพนทลกษณะนถา NPC อยตดกบแปลงปลกจะชวยเพมใหนกเขามาในทางตรงกนขามถาตองการการประเมนประสทธภาพของการฟนฟปาตอสงคมนกแปลง NPCควรจะอยหางอยางนอย 100 เมตรจากแปลงปลก

ออกแบบบลอกส มแบบสมบรณ 3 บลอกกระจายในพ นท ศ กษา แตละบลอกต งอย ห างกน 2-3 รอยเมตรและไมไกลกบปาทเหลออย T= แปลงทดลอง TC= แปลงควบคม NPC= แปลงควบคมทไมไดปลก

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

79

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ชนดวธการใดควรจะทดสอบในแปลงทดลอง

ควรพจารณาวาอะไรเปนปจจยหลกทจำกดการอยรอดของตนไม และการเจรญเตบโตในแปลงศกษาและวธการทดลองทออกแบบทจะลดปจจยจำกดดงกลาว ตวอยางเชน ถาสารอาหารในดนมจำกด ทดลองใชปยชนดตางๆ และใชปรมาณตาง ๆ ในแตละครงทใหและ/หรอ ความถในใสปยการทดลองทางเลอกทลองใสปยผสมลงไปในหลมทจะปลก ในกรณการแขงขนกบวชพชเปนปจจยกำจดทเหนไดชดเจนทสด เทคนคการจำกดวชพชเอามาทดสอบหลายวธ (เครองมอ หรอ ยาฆาวชพช)และ/หรอ ความถในการกำจดวชพชหรอลองใชวสดคลมดน (เชน การตดหญาหรอใชกระดาษแขงลกฟก) เพอยบยงการงอกของเมลดวชพชไดทนทในบรเวณใกลเคยงทปลก วธการอน ๆ ททดสอบไดเชน ลองใสเจลโพลเมอร หรอหวเชอไมคอไรซาในหลมทปลกหรอรอบ ๆ ตนไมกอนการปลก

จำนวนตนไมเทาไหรทจะทำการตดตามตรวจสอบ

ระยะหางทแนะนำระหวางตนทปลกคอ 1.8 และแปลงขนาดมาตรฐาน 40x40 ตารางเมตรจำนวนตนไมทตองการประมาณ 500 ตนตอแปลง จำนวนทนอยทสดทยอมรบไดคอ 20 ตนตอชนดและ จำนวนสงสดท ทดสอบแตละปคอ 25 ชนดถ า แ ปล งทดลอ งม ข น า ด ใหญ ก ว า น ต อ ง จ ด ใ ห ม ต น ก ล า เ ห ม า ะ ก บ จ ำ น วนชนดและจำนวนหนวยเกบตวอยางตอชนดใหมากขน

ตนกลาทปลกควรจะตดสญลกษณอยางไร

ตนกลาจะถกตดสญลกษณในเรอนเพาะชำกอนจะนำไปปลก โดยใชแผนโลหะแบบออนทใชรดสายไฟในอตสาหกรรม ซ งเหมาะมากในการทำสญลกษณใหตนไมขนาดเลก

วธการตดสญลกษณใหแก ตนกลาดวยระบบตวเลขทสลกบนหวงอลมเนยมรดสายไฟ เม อตนไมโตข นมนจงควรแทนทดวยการ ตอกตะปตดกบลำตน

8080งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปายส ญล กษณจากกระปองนำอดลม ตดใหเปนส เหล ยมจตรสขนาดใหญแลวระบตวเลขทอานงายไดจากระยะไกลจะเหมาะสำหรบตนไมขนาดใหญตดทความสง 1.3 เมตร

โดยใชรดเปนหวงรอบลำตนของตนไมได ใชเคร องตอกตวเลขโลหะ หรอ ตะปแหลมๆสลกตวเลขลงบนเสนโลหะแลวตดรอบลำตนเหนอกงลางสด (ถาปรากฏ) ระวงอยาใหปายสญลกษณถกฝงในขณะปลก

ทางเลอกอน ๆ อาจใชกระปองนำอดลม มาทำเปนสญลกษณตดตนไมกได โดยการตดสวนดานบนและดานลางของกระปองทงไปแลวใชสวนรอบของกระปอง สามารถใชปากกาลกลนระบตวเลขลงไปไดบนแผงโลหะทออน (ผวดานในของกระปอง) แลวทำเปนหวงรอบลำตนได

การตดปายสญลกษณในตำแหนงทโตเรวเปนเรองยาก เมอตนไมโตขนขนาดของลำตนกจะขยายดนใหปายสญลกษณหลดออกไป การตดตามตรวจสอบจงควรทำบอยเพยงพอเพอทจะไดสามารถตดปายสญลกษณใหมไดกอนทมนจะหลดหายไป

เมอตนไมมเสนรอบวงขนาด 10 เซนตเมตร หรอมากกวานน ทระดบสง 1.3 เมตรจากพน(เสนรอบวงทระดบอก หรอ GBH) ควรจะตดปายสญลกษณดวยตะปบนลำตน ตดสญลกษณทตำแหนง1.3 เมตร โดยใชตะปแบบหวแบนยาว 5 เซนตเมตร ตอกตะปลงไปในเนอไมประมาณ 1/3 ของความยาวตะป แลวเหลอพนทไวใหตนไมโต

ขอมลอยางนอยทสดบนปายสญลกษณควรจะมหมายเลขชนดและหมายเลขตนกลา นอกจากนขอมลควรประกอบไปดวยหมายเลขแปลงปลกและปทปลก แตระบบตวเลขทใชไมควรมตนไมสองตนทใชสญลกษณเลขเดยวกน

การเขยนแผนการทดลองภาคสนาม

- วาดแผนทของระบบแปลงปลก ระบตวเลขของแปลงทดลองและวธการทดลองทใชในแตละท

- รายการชนดพรรณตนไมทปลกในแตละแปลงและจำนวนของตนทตดปายสญลกษณในแตละแปลง

- บรรยายวธการมาตรฐานในการปลก- บรรยายวธการทใชในแตละแปลงและกำหนดการของ

การดำเนนการ- กำหนดการในการตดตามตรวจสอบ

ใหแนใจวาเจาหนาทของหนวยวจยฯ ไดรบเอกสารทงหมดเขาใจถงหนาทในการเตรยมแปลงปลกตนไม ดแลและตดตามตรวจสอบในแปลงปลก และไดรบการฝกฝนเพยงพอใหปฏบต ไดตรงตาม วธการทตองการ

หนงในสาเหตทการทดลองลมเหลวคอความไมพรอมและความไมถกตองของวธการทใชทดสอบ

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

81

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ตอนท 3 การเกบขอมล

การตดตามผลเบองตน

หนงในวธการตดตามผลของการฟนฟปาอยางงาย ๆ คอการใชกลองบนทกภาพความเปลยนแปลงของแปลงปลกภาพถายสามารถทำใหผเหนถงผลจากการฟนฟ พนทไดดกวาขอมลทางสถตเกยวกบอตราการรอดและการเจรญเตบโต ภาพทบนทกไวทงกอนและหลงจากการปลกปาทสามารถโนมนาวใหหนวยงานทเกยวของกบงานดานการ ฟนฟปาปรบเปลยนการปลกปาใหมความเหมาะสมมากยงขน

กำหนดจดถายภาพบรเวณกลางแปลงปลกปาทก ๆ แปลง ดวยแทงโลหะบนทกพกดทางภมศาสตรจากนนบนทกภาพถาย ทางดานเหนอใต ตะวนออกและตะวนตกของจดทกำหนดในระยะเวลาตาง ๆ ดงน 1) การเตรยมพนทกอนการปลกปา 2) วนปลกปา 3) ทก ๆ ปหลงจากปลก

ระยะเวลาทเหมาะสมในการตดตามประเมนผล

สำหรบในการเจรญเตบโตของพรรณไมแตละชนดและการตอบสนองตอทดลองแบบตาง ๆใหเกบขอมลของตนไม หลงจากปลกประมาณ 2 อาทตย เพอเปนขอมลเรมตนสำหรบวเคราะหอตราการเจรญเตบโตและอตราการตายของตนไมหลงปลก เนองจากการทระทบกระเทอนขณะขนสงมายงแปลงปลกปา หรอ วธการปลกทไมเหมาะสม หลงจากนนจงตดตามประเมนผลอกครงในชวงสนสดฤดฝน การตดตามประเมนผลอก ครงในชวงสนสดฤดแลงจะใหขอมลเพมเตมวาตนไมตายชวงไหนบางและเพราะสาเหตใด

ชวงระยะทสำคญทสดสำหรบการตดตามประเมนผล คอ หลงฤดฝนในปท 2 หลงปลกซงขอมล ทไดในขนตนนจะถกใชในการวเคราะหคณสมบตของพรรณไมวาชนดใดบางทมคณสมบตเขาเกณฑกบพรรณไมโครงสราง

ขอมลทจำเปนตองบนทก

การรอดชวตและสขภาพ - มอตราการรอดชวตสงภายหลงจากการปลกเปนคณสมบตทสำคญทสดสำหรบพรรณไมโครงสราง การบนทกขอมลสขภาพของกลาไมแตละชนดในแปลงปลกทกครงทวดการเจรญเตบโตจะใหขอมลทเปนประโยชนเกยวกบความแขงแรงและความ ทนทานของตนไมทมตอปจจยรบกวนตาง ๆ เชน ไฟปา ปศสตว เปนตน

ประเมนสขภาพของกลาไมแตละตนโดยใหคะแนนระหวาง 0 – 3 รวมทงใหบนทกขอมลปญหาดานสขภาพทพบโดยใหคะแนน 0 สำหรบตนไมทตายพรรณไมโครงสรางบางชนดเปนไมผลดใบ ตองระวงอยาสบสนระหวางไมททงใบ ในฤดแลงกบตนไมทตาย

คะแนน 1 สำหรบตนไมใกลตาย (มใบ 1 – 2 ใบ และใบสวนมากเปลยนสหรอถกแมลงทำลายอยางรนแรง เปนตน) ใหคะแนน 2 สำหรบตนไมทพบการเขาทำลายบางสวน แตยงมใบหรอพมทสมบรณอยบางมากกวารอยละ 50 ใหคะแนน 3 สำหรบตนไมทมสขภาพสมบรณเตมทหรอเกอบสมบรณ

8282งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ใชหมายเลขเดยวกบการศกษาชพลกษณและ

หอพรรณไม

ตารางบนทกการเจรญเตบโตของตนไม

ใหลำดบของชนดทบนทกเรยงเหมอนเดมทกครง

จากการเกบขอมลครงกอน

ใหลำดบของชนดทบนทกเรยงเหมอนเดมทกครง ดรายละเอยดใน

ใบควบคมวชพช

ขอสงเกตอน ๆทอาจชวยในการ

แปรผลขอมลภายหลง

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

83

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

พรรณไมอาย 16 เดอน ทมอตราการเจรญเตบโตสงในแปลงปลกปา ซงปลกโดยใชวธการของพรรณไมโครงสรางจากดานหลงไปหนา : สลนก ตองแตบและหมอนหน

การเจรญเตบโต - ใน 1 หรอ 2 ปแรกหลงการปลก ความสงของตนไมสามารถวดได ดวยสายวดขนาด 1.5 เมตรทตดไวกบหลกไม โดยวดจากคอรากถงเนอเยอเจรญบรเวณยอด (สวนทใบแตกออกมา)แตสำหรบตนไมทสงกวานน อาจใชไมวดทสามารถยดได (telescopic measuring poles) วดแทนไมวดแบบนสามารถยดไดถง 10 เมตร ถาตองการตดตามการเจรญเตบโตของตนไม เมอมความสงมาก ๆ อาจใชการวดเสนรอบวงทระดบอกแทน เพราะทำไดสะดวกกวา และสามารถใชในการคำนวณอตราการเจรญเตบโตของตนไมไดเชนเดยวกน

บางครงการใชความสงของตนไมมาคำนวณการเจรญเตบโตอาจใหผลทผดพลาด เพราะยอดของตนไมอาจหก หรอถกทำลาย (เชน ถกหนอนเจาะลำตนหรอถกตดระหวางการกำจดวชพช)ทำใหคาอตราการเจรญเตบโตตดลบได ถงแมตนไมจะยงเจรญ เตบโตไดดกตาม ในทางตรงกนขามการวดเสนผาศนยกลางคอราก (Root Collar diameter : RCD) หรอเสนรอบวงทระดบอก Growth atBreat Hight (GHB) จะใหผลทแนนอนกวามาก สำหรบตนไมขนาดเลกใหใช เวอรเนยคาลปเปอรในการวดเสนผาศนยกลางคอรากดานทกวางทสด (ดในหนา 61) และเมอตนไม เตบโตสงจนมขนาดเสนรอบวงทระดบอกมากกวา 10 เซนตเมตร ใหวดทงเสนผาศนยกลางคอราก และเสนรอบวงทระดบอกพรอมกนในครงแรก แลวจงวดเฉพาะเสนรอบวงทระดบอกในครงตอไป

การควบคมการเจรญเตบโตของวชพช - เปนอกปจจยหนงทมความสำคญสำหรบพรรณไมโครงสราง โดยสามารถวดออกมาในรปของความกวางของทรงพม และใหคะแนนการปกคลมของวชพช โดยใชสายวดวดจดท กวางท สดของทรงพ ม จากนนกะประมาณพนท เปนวงกลมเสนผาศนยกลาง ประมาณ 1 เมตร รอบโคนตน ใหคะแนนวชพช 3 ถามหญาขนเตมพนท ใหคะแนน2 ถาพนทดงกลาว ปกคลมดวยดวยวชพชและเศษใบไมทรวงจากตนเทา ๆ กน ใหคะแนน 1 ถามวชพชขนอยเลกนอยและใหคะแนน 0 ถาไมมวชพชเลยโดยจะตองใหคะแนนวชพชกอนจะ ตดหญา

การเกบขอมลปจจยตาง ๆ เหลานสามารถนำไปคดเลอกพรรณไมทมความเหมาะสมในการเปน พรรณไมโครงสราง สำหรบการประเมนสภาพของพนทและการดงดดสตวททำหนาทกระจายเมลดไดกลาว ไวแลวในบทท 5 การเกบขอมลตาง ๆ ควรทำงานเปนคโดยใหคนหนงเปนคนหาปาย หมายเลขของตนไมและเปนคนวดขนาดตนกลา สวนอกคนหนงทำหนาทบนทกขอมลลงในตารางบนทกขอมล ในหน งวนแตละค สามารถวดตนกลาได ประมาณ 500 ตนตอวน

เตรยมตารางบนทกขอมลลวงหนาโดยในตารางมหมายเลขของกลาไมท งหมดท ปลกในแตละแปลงปลกปา นอกจากนควรนำเอาสำเนาของการเกบขอมลครง กอน ตดไปดวย เพอชวยในการจำแนกชนดของพรรณไมในพนทในกรณทปายหมายเลขหายไป

8484งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

เรยงขอมลตามหมายเลขชนดและหมายเลขตนไม

ตอนท 4 การวเคราะหขอมล และการแปรผล

การจดการกบตารางบนทกขอมล

บนทกขอมลจากภาคสนามลงในตารางของโปรแกรมคอมพวเตอร โดยเพมขอมลทไดมาใหมลงในชองดานขวาของขอมลครงกอน ดงนนในแตละแถวจะเปนขอมลการเจรญเตบโตของตนไม แตละชนดเรยงตามวนทเกบขอมลจากซายไปขวาตามลำดบ

หลงจากนนจำแนกขอมลในตามแถวโดยเรมจากเรยงแถวตามหมายเลขชนดของตนไมกอนแลวตามดวยหมายเลขของตน ดงนนตนไมชนดเดยวกนจะถกจดไวดวยกน

ใสวนทเกบขอมลไวดานบนสดของตารางเรยงตามลำดบวนทเกบขอมล จากนนเรยงขอมลในตารางตามคอลมน (จากซายไปขวา) เรมตนจากขอมลทเกบ (แถวท 2) แลวตามดวยวนทเกบขอมล (แถว 1) จะทำใหไดขอมล แบบเดยวกนเรยงตามลำดบวนทเกบขอมลจากซายไปขวาซงจะทำใหงายตอการ ตรวจสอบขอมลทมความนาสนใจ รวมไปถงการคดเลอกคาทตองการสำหรบจะนำไปใชในการวเคราะหทางสถตตอไป

การเปรยบเทยบขอมลระหวางพรรณไมแตละชนด

เรมตนดวยขอมลพรรณไมเฉพาะทปลกในแปลงควบคม (TC) นบจำนวนของตนไมทรอดชวต ในกรณทมการปลกพรรณไมแตละชนดลงในแตละ แปลงปลกดวยจำนวนทเทา ๆ กนใหนำจำนวนของตนไมทรอดตายมาใสลงในตารางอนใหมโดยใหชอพรรณไมเปนหวตารางสวนดานแถวจะเปนบลอค (หรอจำนวนททำซำ) แตถาทมการปลกตนไมแตละชนดในจำนวนทแตกตางกน ใหคำนวณอตราการรอดชวตของตนไมแตละชนดในแตละแปลงปลกแลวนำไปใสในตารางททำขนมาใหม

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

85

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

จากนนเรยงคอลมนตามหวตารางและวนทเพอใหขอมลปจจยเดยวกนอยดวยกน เรยงตามวนท

ตวอยางการวเคราะห ANOVA (ดงรายละเอยดในภาคผนวกท 2) เพอทจะเปรยบเทยบอตราการรอดของตนไมแตละชนด ซงจะแสดงผลการวเคราะหในหนาถดไป ในกรณมวธการทดลองแบบเดยวกน และมจำนวนการทดลอง 4 ครง โดยคำนวณจำนวนตนไม ทตองใชในการทดลองจากสตร(20-1) x (4-1) = 57 ตน ซงถอวามจำนวนตวอยางมาก ซงจะสงผลใหการวเคราะหโดยวธ ANOVAมความนาเชอถอมากขน

จากคา P-value ระหวางชนดตนไมคอลมนทมคาตำกวา 0.05 แสดงใหเหนวาอตราการรอดของพรรณไมแตละชนดมแตกตางกนอยางมนยสำคญทางสถต จากนนจงทำการเปรยบเทยบความแตกตาง (paired t-tests) เพ อท จะศกษาความแตกตางของอตราการรอดสำหรบตนไมแตละชนด (ภาคผนวกท 3)

วธการเปรยบเทยบความแตกตางระหวางคาเฉลยนสามารถนำไปใชสำหรบ ศกษาปจจยอน ๆได เชน ความสง การเจรญเตบโตของคอราก ความกวางของทรงพม และอตราการเจรญเตบโต(ในหนาท 64 แสดงผลการวเคราะห เกยวกบความสงและการเจรญเตบโตของคอราก)

การลดลงของคะแนนวชพชเปนสงทแสดงใหเหนถง ความสามารถของพรรณไมแตละชนดในการปกคลมพนทหรอควบคมวชพช ซงสามารถวเคราะหไดโดยใชวธการเดยวกนเพอเปนขอมลเพมเตมใหกบการ วเคราะหความกวางของทรงพมของตนไม โดยมวธการคอใชคะแนนวชพช ทบนทกในชวงสนสดฤดฝนในปท 2 หลงจากการปลก หกออกจาก คะแนนวชพชทบนทกไวในชวงสนสดฤดฝนแรกแลวจงนำมาวเคราะหคาเฉลย ของการลดลงของวชพชสำหรบตนไมในแตละแปลงปลก โดยใชวธ ANOVA

การเปรยบเทยบการทดลองแตละชด

การศกษาผลของวธการทดลองแตละชดทมตอพรรณไมโครงสราง วเคราะหไดโดยใชวธการแบบเดยวกบขอมลพรรณไมอน ๆ โดยนบจำนวนของพรรณไมแตละชนดทรอดตายจากตารางบนทกขอมล (หรอคำนวณเปอรเซนตของอตรา การรอด) ในแตละการทดลอง และในแตละแปลงปลก

8686งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ตวอยางขอมลการเปรยบเทยบอตราการรอดของพรรณไม 20 ชนด ทปลกในแปลงปลก 4 แปลง (4 ซำ) ทวเคราหดวยวธ ANOVA คำนวณหาจำนวนของกลาไมทรอดตายหลงจากชวงสนสดฤดฝนท 2 หลงการปลกในแตละแปลงแลวนำไปใสในตารางบนทก ขอมลอนใหม(ดในหนากอนหนาน) สำหรบการนำไปวเคราะหโดยโปรแกรมAnalysis Poolpak ในโปรแกรม MS Excel

การวเคราะหขอมลดวย ANOVA แบบ 2ปจจย โดยไมมซำใหผลสรปคาเฉลยข องขอมลดงตารางความแตกตางระหวางบลอคมค าน อยในขณะท ความแตกตางของพรรณไมแตละชนดมคาคอนขางสง

ตวอยางการวเคราะหขอมลการเปรยบเทยบพรรณไมแตละชนดในแปลงปลก

ถงแมวาแตละแปลงหรอบลอกจะใหคาเฉลยทไมแตกตางกนมากนก แตคาP-value ซงตำกวา 0.05 แสดงใหเหนวาความแตกตางดงกลาวมนยสำคญและการออกแบบการทดลองแบบสมในบลอคเปนวธการทเหมาะสม นอกจากน คา P-value ระหวางตนไมแตละชนด = 1.49E-44 ซงถอวาเปนตวเลขทนอยมาก แสดงใหเหนวาอตราการรอดของตนไมแตละชนดมความแตกตางกนมากอยางมนยสำคญ และเพอทจะหาวาตนไมชนดใดมความแตกตางกบชนดใดบาง วเคราะหโดยใชวธการเปรยบเทยบค วามแตกตางคาเฉลยเปนรายค (paired t-tests) ตอไป

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

87

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

คา P-value(two tail) เทากบ 3.83E-05 และเมอเปรยบเทยบความแตกตางระหวางคาเฉลย เปนรายค(Pairt-test) พบวา อตราการรอดของ พรรณไมชนดท 1สงกวาพรรณไมท 2 อยางม นยสำคญ

ตอนท 5 - การหยอดเมลด

การหยอดเมลด

การหยอดเมลด คอ วธการปลกตนไมบนพนทปาทถกทำลาย โดยการหยอดเมลดหรอหวานเมลดลงในดนโดยตรง แทนทจะใชกลาไมทเพาะจากเรอนเพาะชำ

การใชกลาไมจากเรอนเพาะชำปลกเพอฟนฟปาเปนวธการทมตนทนคอนขางสง นอกจากนยงจำเปนทควบคมคณภาพของกลาไม เพอไมใหรากขดงอ หรอเจรญออกมานอกภาชนะปลกและแมวาจะมการทำกลาไมใหแกรง กอนนำไปปลก กลาไมจากเรอนเพาะชำยงคงมอตราการตายสงในชวงอาทตยแรกหลงปลก เนองจากสภาพทรอนและแหงแลงของปาทถกทำลาย

การหยอดเมลดโดยตรง อาจเปนวธทจะลดปญหาและตนทนในการผลตกลาไม อยางไรกตามวธการนอาจจะไม เหมาะสมสำหรบพรรณไมบางชนด เนองดวยเมลดทปลกในพนทเสอมโทรมมอตราการ (Hau, 1997) เมลดบางชนดมอตราการงอกตำเนองจากควมชนไมเพยงพอ(Woods and Elliott, 2004) รวมทงการแขงขนกบวชพชททำใหเมลดทงอก มอตราการตายทสงมากจากปจจยประการตาง ๆ เหลานรวมกนทำใหวธการหยอดเมลดไมประสบความสำเรจเทาท ควรในการทำใหเรอนยอดของตนไมปกคลมพนทไดอยางรวดเรว

ความสำเรจหรอความลมเหลวของวธการหยอดเมลด สำหรบพรรณไมแตละชนดขนอยกบปจจยหลายดานเชน โครงสราง และการพกตวของเมลดไม เมลดไมบางชนดถกทำลายไดงายโดยสตวทกนเมลดพช รวมทงปจจยทเกยวกบสภาพดนและพชพรรณไมตาง ๆ ทอยโดยรอบดงนนการทำการทดลอง เพอประเมนวาควรใชวธหยอดเมลดหรอการปลกดวยกลาไมสำหรบไมแตละชนดจงจำเปน

ขอมลทจำเปนสำหรบการทดลองวธการหยอดเมลด

กอนทจะทดลองเกยวกบวธการหยอดเมลด จำเปนอยางยงทจะตองมขอมลตอไปน i)วธการทเหมาะสมสำหรบการเตรยมเมลดกอนปลก ii) ถาหากไมมการตดผลในชวงระยะเวลาทเหมาะสมสำหรบการหยอดเมลด (เชน 4-6 สปดาห หลงจากชวงเรมตนของฤดฝน) วธการใดทจะสามารถเกบรกษาเมลดเพอยงคงมคณภาพทด สามารถมชวตรอดและเจรญเตบโตไดดจนกระทงถงวนหยอดเมลด การทำการทดลองในเรอนเพาะชำจะเปนก ารหาคำตอบสำหรบคำถาม เหลาน (บทท 3)

โดยตองใชเวลาอยางนอยทสด 1 ปกอนการทดลองปลกโดยวธการหยอดเมลด

8888งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ในเรอนเพาะชำ

เกบเมลดไม ทำความสะอาดเมลด จากนนเกบรกษาไวจนกระทงถง 4-6 สปดาห

หลงจากเรมฤดฝน

เพาะเมลดในถาดเพาะและทดสอบการงอกของเมลด หยอดเมลด 1 เมลดตอ 1 หลม

แลวกลบหลมดวยดนจากปาใหแนน

ถางวชพชออกขดหลมเลก ๆ โดยใชแทงไมไผระยะหางระหวางหลม 3.6 เมตรรองกนหลมดวยดนปา

ตดตามการงอกของเมลดทกสปดาห.

ในแปลงปลกปา

ยายกลาไมทงอกแลวลงในภาชนะปลก

ขนตอนในการทดลองวธการหยอดเมลด

วธการบรรยายไวในบทท 6ของ “ปลกใหเปนปา”

เทคนคและวธการปลกตนไมในแปลงปลกอยในบทท 4 ของ

“ปลกใหเปนปา”

นำกลาไมจากเรอนเพาะชำไปปลกในแปลงปลกปาโดยปลก หตดกบกลาไมทงอกโดยวธการหยอดเมลด เปนค (ระยะหาง ประมาณ 1.8 เมตร)เพอทดสอบการเจรญเตบโต ของตนไมทปลกจากทง 2 วธน ในภายหลง

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

89

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การหยอดเมลดมศกยภาพในการลดคาใชจายในการฟนฟปาได แตจะตองมการทำการทดลองเพอหาชนดของพรรณไมทเหมาะสมสำหรบการใชวธน

หนงในสาเหตหลกททำใหวธการหยอดเมลดไมประสบความสำเรจ คอสตวทกนหรอทำลายเมลดพชแตการเตรยมเมลดเพอเรงอตราการงอกของเมลดกอน นำไปปลกในพนทเสอมโทรม จะชวยลดเวลาและความเสยงตอการถกทำลายโดยสตวท เปน ตวทำลายเมลดได และยงชวยเพมโอกาสใหเมลดอยสามารถอยรอดจากสตวเหลานจนกระทงงอกขนมาเปนตนกลาได แตอยางไรกตามบางครงวธการเรงอตราการงอกของเมลด ในเรอนเพาะชำ อาจจะเพมความเสยงทจะทำใหเมลดแหงตายหลงจากการปลกหรออาจ ดงดดมดมากขนจากสวนของอาหารสะสมทถกเปดออกมา

สำหรบพรรณไมประเภททมเมลดทไมมระยะพกตว (recal citrant sud) ซงยากตอการเกบรกษาเมลด วธการหยอดเมลดอาจจะใชไดเฉพาะสำหรบพรรณไมในกลมน ซงออกผลในชวงเวลา ทเหมาะสมทสดสำหรบการหยอดเมลด

การทดลองสำหรบวธการหยอดเมลด

เกบเมลดไมจากตนแมหลาย ๆ ตน นำเมลดจำนวนเทา ๆ จากแตละตนมาผสมกนกอนททำการเพาะ ทำความสะอาดเมลด ถาหากมความจำเปนทจะตองเกบรกษาเมลดกอนการปลกใหเกบรกษาเมลดไวจนกระทงถง 4-6 สปดาหหลงจากทฤดฝนเรมตน โดยใชวธการทไดทดลองมากอน ในเรอนเพาะชำ เพาะเมลดในถาดเพาะเมลดและทำการทดสอบอตราการงอกของเมลด โดยเปรยบเทยบระหวาวธการทดศกษาแลววาดทสดกบชดควบคมเพอเรงการงอก

ในแปลงปลกปาใหใชวธการทดลองเชนเดยวกบทในเรอนเพาะชำ ทงวธการทดลองจำนวนททำซำและชนดของเมลดเพยงแตแทนทจะเพาะเมลดลงในถาดเพาะใหเปลยนเปนการหยอด เมลดลงในหลมทขดไวจำนวน 1 เมลดตอ 1 หลม และทำเครองหมายของหลมปลกโดยใชไมไผ ทงมระยะหางระหวาง หลมประมาณ 3.6 เมตร ตดตามการงอกของเมลดทกสปดาห ทงในแปลงปลกและในเรอนเพาะชำ วเคราะหผลของการเจรญเตบโตโดยใชวธในบทท 3 ตอนท 4 โดยในแปลงปลกปา หลงจากท กลาไมงอกแลวใหใชไมขดหลมทเมลดไมงอกขนมาตรวจสอบ ซงอาจจะทำใหทราบวาจำนวนเมลดทไมสามารถงอกหรอถกทำลายโดยสตวทกนเมลดเปนจำนวนเทาใด และจำนวนเมลดทงอกไดดหรอไมสามารถงอกไดดเปนจำนวนเทาใด ในเรอนเพาะชำ หลงจากทกลาไมงอกหมดแลวใหยายไปปลกในภาชนะปลกและใหใชวธการทไดบรรยายในบททผานมาการปลกและดแลกลาไมในเรอนเพาะชำทำการตดตามและวเคราะหการเจรญเตบโตของ กลาไม (ในบทท 3 ตอนท 6) และใชวธเดยวกบสำหรบการตดตามและ วเคราะหการเจรญเตบโตของกลาไมในแปลงปลกปา เม อตนกลาในเรอนเพาะชำมขนาดโตพอท จะนำไปปลกแลว ใหนำกลาไมเหลานนไปปลกในแปลงปลกปา ในชวง 4-6 สปดาหภายหลงจากฤดฝนแลวซงขนตอนนอาจจะใชเวลา 1 หรอ 2 ป ภายหลงการหยอดเมลดแลวโดยการนำกลาไมจากเรอนเพาะชำมปลกตดกบกลาไมทงอก จากวธการหยอดเมลด (ใหมระยะ หางประมาณ 1.8 เมตร) เพอเปนการตดตามประเมนผลการเจรญเตบโตของกลาไมของตนไมจากเรอนเพาะชำทปลกตดกบกลาไมทงอก จากวธการหยอดเมลดเปรยบเทยบเปนรายค โดยตองเกบอยางนอยเปนระยะเวลา 2 ปภายหลงจาก การนำตนไมจากเรอนเพาะชำไปปลกในแปลงปลกแลว วเคราะหขอมลโดยใชวธวเคราะหความ แตกตางระหวางคาเฉลยรายค (paired t-tests)

9090งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ท ด ส อ บ ใ น แ ป ล ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

วธการหยอดมความเหมาะสมอยางมากตอพรรณไมบางชนดตนมะยางทปลกโดยการหยอดเมลด(ทางดานซาย) เปรยบเทยบกบตนทเพาะในเรอนเพาะชำกอนนำมาปลก (ทางดานขวา) ซงเพาะจากเมลดทเกบมาพรอมกน

การทดลองวธตาง ๆ เพอทดสอบประสทธภาพของวธการหยอดเมลด เชน หากเมลดทฝงไวในดนในแปลงปลกปาถกทำลายโดยสตวททำลายเมลด อาจจะตองใชสารเคม ในการเคลอบเมลดเพอปองกนการทำลายจากสตวตาง ๆ แตกตองมการทดสอบถงผลกระทบ จากการใชสารเคมทมตอการงอกของเมลดในเรอนเพาะชำดวย ในกรณทสารเคมอาจสงผลตออตราการงอกของเมลดไดหรออาจใชวธทดลองอนๆ ทแตกตางออกไป เชน การดแลบรเวณโดยรอบหลมหยอดเมลด อาจจะทำใหไดวธนไดผลทดขนการกำจดวชพชดวยวธการตาง ๆ การใชวสดปกคลมดนโดยรอบหลมหยอดเมลดเพอควบคมการเจรญเตบโตของวชพชในขณะทตนกลาไมยงเลกอย โดยเฉพาะในชวงเดอนแรกหลงจากการหยอดและงอกของเมลด หรออาจจะทดลองโดยหยอดหลายเมลดลงในหลมปลกอนเดยวกน เพอแกปญหาเกยวกบเมลดทมอตราการงอกชา เปนตนการทดลองทนาสนใจประการสดทายอาจจะทดลองโปรยเมลดจากทสง หรอจากอากาศโดยเครองบน โดยเฉพาะในบรเวณทเขาถงไดยากโดยใหนำเมลดใสในกรวยกระดาษพรอมกบโพลเมอรเจล ปย และเชอราจำพวกไมคอไรซา หลงจากนนใหนำสงเหลานโปรยลงมาโดยเครองบนจากอากาศลงสพนดน ซงหากเมลดเหลานสามารถแทรกซมหรอตดอยกบพมไมหรอใบของวชพช และสามารถฝงเมลดอยบนหนาดนไดกอนทจะยอยสลายหรอถกทำลาย เมลดเหลานกนาจะอยรอดไดซงเปนวธการทดลองทนาสนใจและยงคงตองตดตามผลทไดตอไป

วธการหยอดเมลดสามารถลดคาใชจายในการฟนฟปาไดจรงหรอไม

เนองดวยวธการหยอดเมลด เปนวธการทไมจำเปนตองมการเพาะกลาไมในเรอนเพาะชำจงเปนวธการ ทนาจะนำมาใชในการฟนฟปาเพอลดตนทน ถงแมวาวธการหยอดเมลดจะลดตนทนเกยวกบเรอนเพาะชำ แตวธนกตองมการกำจดวชพชบรเวณโดยรอบหลมทหยอดเมลด ทงตอนทเปนกลาไมเลก เนองดวยกลาไมทเพงงอกใหมจะคอนขางออนแอและไมสามารถแขงขนกบวชพชไดด เทาทควร สำหรบการใสปยและการใชวสดคลมดนโดยรอบหลมหยอดเมลดในปแรก ของการปลกกเปนการเพมคาใชจายเชนเดยวกน ดงนนจงควรมการเกบขอมลเกยวกบคาใชจายของวธการหยอดเมลดในทกขนตอนตงแตตนจนจบ เพอตดสนวาวธนมคาใชจายรวมทงหมด สำหรบการฟนฟปาทตำกวาจรงหรอไม

จากการวจยของหนวยวจยการฟนฟปาแสดง หเหนวามเพยงพรรณไมโครง สรางบางชนดเทานนทมความเหมาะสมสำหรบวธการหยอดเมลดสวนใหญจะเปนไมเบกนำหรอพรรณไมทมเมลดคอนขางใหญและม เปลอกหมเมลดทแขง ซงสามารถตานทานการทำลายจากสตวเปนตวกนหรอทำลายเมลดไดด ดงนนทาง เลอกทเหมาะสมสำหรบใชวธหยอดเมลด คอ การปลกพรรณไมเบกนำรวมกบการปลกพรรณไมโครงสรางในปถดไปซงวธการนกเปนทางเลอกหนง ในการทจะลดจำนวนตนไมทจะตองปลกในเรอนเพาะชำรวมทงคาใชจายในการดำเนนการในเรอนเพาะชำดวย) แตถงกระนนกดวธการหยอดเมลดกยงไม สามารถทดแทนสงทไดจากเรอนเพาะชำไดทงหมด ดงนนจงมความจำเปนท จะตองมเรอนเพาะชำสำหรบ การดำเนนกจกรรมดานการปลกปาตอไป

* * * * * * * * * * * * * * * * *

91งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า

บทท 5

การตดตามตรวจสอบการฟนตวของปา

สวนท 1 การประเมนการใหทรพยากรแกสตวปาสวนท 2 การตดตามการกลบเขามาในพนทของ

พชและสตวปาสวนท 3 การตดตามตรวจสอบการฟนตวของปา

9292

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การฟนตวตามธรรมชาตทเกดขนในแปลงปลกปาอาย 9 ป (ดานบน) กลองสองทางไกลจำเปนตองานสำรวจนก (ขวา) การมอยของนกสามารถตรวจสอบไดดวยวธอน ๆ (ลาง)

การศกษาชพลกษณเปนประจำจะไดขอมลการฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพ (ขวา)

ระบชนดกลาไมทกลบมาตามธรรมชาตและตดตามการรอด ชวตและการเจรญเตบโต(ซาย) ดอกและผลของตนไมทปลก (ขวาและลาง)

* * * * * * * * * * * * * * * * *

93งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า

การตดตามตรวจสอบการฟนตวของปาเปาหมายสงสดของการฟนฟปาคอ การกลบคนมาของระดบความหลากหลายทาง

ชวภาพดงเดมในระบบนเวศปาต งแตราถงชาง ประโยชนของการตดตามตรวจสอบความหลากหลายทางชวภาพ คอทำใหคาดถงการเพมขนและและอตราเรวในการเกดไดทสำคญทสดคอการประเมนการเปลยนแปลงแทนทของปาทไดรบการฟนฟ อยางไรกตามการตดตามตรวจสอบความหลากหลายทางชวภาพควรจะใหความสนใจกบองคประกอบทมความสมพนธโดยตรงกบการทำงานอกครงหนงของกลไกการฟนตวของปาตามธรรมชาตโดยเฉพาะอยางยงการกระจายเมลดและการตงตวของกลาไมชนดใหม (เชน ชนดทเขามาใหมไมรวมชนดทปลก) 4 คำถามสำคญสำหรบการตรวจสอบการฟนตวของปา ไดแก

พชทปลกผลตทรพยากรเพอดงดดสตวปาตงแตอายยงนอยหรอไมสตวกระจายเมลดปรากฏในพนทและถกดงดดดวยทรพยากรทมอยหรอไมเมลดทนำพามาดวยสตว เมองอกแลวจะเพมจำนวนชนดของกลาไมใตตน

ทปลกหรอไมและเมลดทนำพาโดยลมจะเปนเหมอนกนหรอไม

เรานำเสนอเทคนคทจะสามารถตอบคำถามขางบนนได ในขณะทการตดตามตรวจสอบผลผลตของตนไมทปลกจะเหนผลทชดเจนใน 2-3 ป แตความหลากหลายทางชวภาพใชเวลานานกวานน ดงนนการตดตามตรวจสอบความ หลากหลายทางชวภาพอาจใชเวลากวา 5-10 ปหรอนอยกวาน

ดงไดกลาวไปแลวในบทท 4 สงทจำเปนสำหรบตดตามตรวจสอบทางชวภาพคอ การเรมตนการทดลองในภาคสนาม การออกแบบ FTPS แปลงควบคมทไมไดปลก ตองถกรวมใน FTPSและการสำรวจความหลากหลายทางชวภาพในแปลงควบคมและแปลงปลกปา ตงแตกอนจะเตรยมแปลงปลกปา จดการขอมลพนฐานเปรยบเทยบการเปลยนแปลงของความหลากหลายทางชวภาพทสำรวจในแปลงควบคมและแปลงปลกปา และเปรยบเทยบกบบรเวณขางเคยง กบปาทเหลออย (เชนปาชมชน)

หลงจากสวนของการเกบขอมลทง 2 พนทของการเปรยบเทยบ ทควรพจารณาไดแก 1)เปรยบเทยบขอมลกอน/หลงระหวางขอมลปจจบน และขอมลของพนทกอนทจะปลก 2) เปรยบเทยบแปลงควบคมและแปลง ปลกปา ในทำนองนการสงเสรมการกลบคนมาของความหลากหลายทาง ชวภาพซงถกนำมาโดยตนไมทปลกจะแตกตางจากการเปลยนแปลงแทนท ตามธรรมชาตการฟ นตวของ ความหลากหลายทางชวภาพสมพทธสามารถคำนวนจากรอยละทถกบนทก ดวยวธการเดยวกนในปาไมเปาหมาย

รงนกบนตนกำลงเสอโครง (Betula alnoides) อาย 2 ปหลงการปลก การตดตามตรวจสอบชพลกษณ แสดงใหเหนวาชนดพชทปลกเปนทอยอาศยสำหรบสตวปาได

•••

•

9494

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ชงโค Bauhinia purpurea เรมออกดอกตดฝกต งแต 6 เดอนหลงปลก เปนแหลงอาหารใหนกและแมลง จงจดเปนพรรณไมโครงสรางท ด สำหรบปาผลดใบระดบลาง

ตอนท 1 การประเมนการใหทรพยากรแกสตวปา

การศกษาชพลกษณ

การเดนทวแปลงปลกเปนประจำและบนทกชนดของตนไมพชทออกดอกและตดผลเปนขอมลทสามารถใชตอบคำถามขอแรกของหนาทแลวได โดยกำหนดเสนทางเดนอยางเปนระบบระบบผานกลางแปลง ปลกทกแปลงเดนสำรวจเปนประจำเดอนละคร งแลวบนทกขอมลตอไปนของตนไมทกตนทอย ในระยะ 10 เมตร ทงสองดานของเสนทางสำรวจ

วนทสำรวจ: หมายเลขของแปลงปลกหมายเลขตนไม (รวมหมายเลขชนด):ตดดอก/ ตดผล :ใชระบบการใหคะแนนตงแต 0-4 จากบทท 3รองลอยสตวปา : รง รองลอยทางเดนอนๆ บนหรอใกลตนไมการสงเกตสตวทเขามาใชประโยชนจากตนไม : หาอาหาร เปนทเกาะฟกของนก เปนตน

ในการสำรวจแตละคร งใหบนทกขอมลเปนบรรทดเดยวลงในแผนงานเพ อใหงายตอการจดเรยงขอมลตามชนดตนไมและวนทบนทกอายทนอยทสดจากเวลาตงแตปลกเพยงตนไมเรม ตดดอกหรอ ออกผล ความถในการพบตนทตดดอกออกผลในแตละชนดจะบอกถงระยะเวลาทตองใชในการ

ออกดอกตดผล บนทกขอมลเสนรอบวงท ระดบอกและวดความสงของตนท ตดดอก หรอ ออกผลเพ อหาความสมพนธระหวางขนาดตนไม และอายทพชทเจรญเตบโตเตมทจนออกดอกตนไมบางชนดอาจไมออกดอกถาถกบดบงจากพมของตนไมขนาดใหญ ทำใหไดแสงไมพอ ถามความแตกตางกนระหวางการออกดอกของตนไมทไดรบแสงกบไมไดรบแสง ควรบนทกคะแนนรมเงาของตนทออกดอกดวย

นอกจากการประเมนทรพยากรสำหรบสตวปาทเกดขนจากตนทปลกการเดนสำรวจประจำเดอนยงทำใหทราบขอมลอน ๆ ของตนทปลก เชน การระบาดข องแมลงและเชอโรคหรอการรบกวนโดยกจกรรมของมนษย ขอมลจากการตดตรวจสอบในเชงปรมาณแบบงาย ๆ นสามารถจะสรางเปนกจกรรมรวมกบคนในชมชน ในการตดตามตรวจสอบแปลงฟนฟปาไดเนองจากเปนวธการงาย ๆ และไมตองใชทกษะเฉพาะ

* * * * * * * * * * * * * * * * *

95งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า

ตอนท 2 การตดตามการกลบเขามาในพนทของพชและสตวปา

การกลบคนมาของสงมชวตตางๆในปา (ทงพชและสตว) นำไปสความหลากหลายทางชวภาพ แตสตวทชวยกระจายเมลดเปนกลมท สามารถกระตนการฟนคนของความหลากหลายทางชวภาพมากกวากลมอน ๆ นก คางคาวกนผลไม และ สตวเลยงลกดวยนมขนาดกลางเปนกลมหลกทนาสนใจ แตนกเปนกลมทศกษาไดงายทสด

ทำไมตองมการศกษานก

นกเปนดชนชวดทเหมาะสำหรบประเมนความหลากหลายทางชวภาพ เพราะ:นกงายตอการมองเหนและงายตอการระบชนดมหนงสอสำหรบการระบชนดนกและคมอเกยวกบเสยงทดมากมายสวนใหญสามารถพบเจอไดในตอนกลางวนนกมอยในหลายลำดบขนอาหารในระบบนเวศปา ไมวาจะเปนนกกนพช

นกกนแมลง นกกนทงพชและสตว เปนตนความหลากหลายทางชวภาพของนกมกจะบงชถงความหลากหลายของพชและสตวทเปนเหยอของมน

คำถามอะไรทควรศกษา

นกชนดใดทเคยอยในพนทกอนทจะมการปลกปานกชนดใดทหายไปหลงการฟนฟปา และหายไปเมอไหรนกชนดใดทเขามาแปลงฟนฟปาและเรมเขามาเมอไหรหลงจากปลกปานกชนดใดทมการวางไขขยายพนธในแปลงปลกปานกชนดใดทเขามาในแปลงและดเหมอนวาจะเปนตวกระจายเมลดของตนไม ปามาสแปลงปลกความหลากหลายของชนดพนธนกเปนอยางไรในแปลงปลกเมอเทยบกบปาขางเคยงทเหลออย

ควรจะทำการสำรวจนกเมอไหรและทไหน

ทำการสำรวจใหทวบรเวณพนททกำหนดวาจะเปนแปลงฟนฟปาตงแตกอนทจะเรมทำกจกรรมทอาจรบกวนถนทอยใหนก (การเตรยมแปลงปลกปา) ขอมลเหลานจะเปนขอมลพนฐานไวสำหรบเปรยบเทยบกบการเปลยนแปลงทเกดขนหลงจากนน การสำรวจนกทำทงในแปลงปลกปาและแปลงควบคมทไมไดปลกรวมไปถงปาขางเคยงทเหลออย เพอใหทราบขอมลเกยวกบชนดพนธและองคประกอบของชมชพนกทเปนเปาหมาย

การสำรวจนกเปนประจำทกปเพยงพอทจะบอกไดถงการเปลยนแปลงของชมชพนกซงควรจะทำในชวงเวลาเดมทกปเนองจากชนดของนกจะมเปลยนแปลงตามฤดกาล ทำการสงเกตนก3 ชวโมงหลงพระอาทตยขนและ 3 ชวโมงกอนพระอาทตยตก วางตารางเวลาในการสำรวจ 1 ชวโมงในแตละแปลง และเปลยนแปลงทสำรวจทก 1 ชวโมงและตองแนใจวาชวงเวลาทกำหนดทกแปลงไดรบการสำรวจและตองกระจายเวลาในการสำรวจใหเทากนทงเชาและเยน

••••

•

•••••

•

9696

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

แบบบนทกขอมลการสำรวจนก

* * * * * * * * * * * * * * * * *

97งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า

นกปรอดมความสำคญสำหรบแปลงฟนฟปาเนองจากพวกมนกนผลไมในปาทเหลออยและปลอยเมลดมากมายหลายชนดลงใน แปลงฟนฟปา

การเกบขอมล

ใชวธ “pointcount” เพอนบนกโดยกำหนดจดสงเกตบรเวณกลางของแปลงปลก วธการนสามารถใชนบไดทงชนดและจำนวนประชากรของนกได (Gibbons et al., 1997 and Bibby et al., 1998) โดยยนทจดกลางของแตละแปลงและบนทกนกทเขามาไมวาจะดวยการเหนหรอไดยนเสยงเปนเวลา 1 ชวโมงบนทกชนดนก จำนวนนก และคาดเดาระยะหางจากจดทสำรวจและจดแรกทนกปรากฏตวขนในแปลงเพอลดความเสยงในการบนทกนกตวเดม หลายครงไมตองบนทกนกชนดเดยวกนทเขามา ในแปลงในชวงเวลา 5 นาทหลงจากทบนทก นกชนดนนครงแรก บนทกชนดและหมายเลข ตนไม (กรณทมหมายเลขแลว) ทนกเขามาทำกจกรรมตาง ๆ ดวย (โดยเฉพาะการหากน) และตำแหนง (ลำตน พมดานลาง พมดานบน)

การวเคราะหขอมล

ตอบคำถามทกำหนดไวดวยการตรวจดรายชอนกทบนทกไว นบจำนวนนกทกลบเขามาในแปลงปลกหรอนกทหายไปเนองจากผลของการฟนฟปา

ในการคำนวณการเพมของการกลบคนมาของชมชพนก ใหเปรยบเทยบระหวางชนดนกทพบอยในปาดงเดมทเหลออยและนกทพบในแปลงปลกปา การคำนวนรอยละของชนดทพบซงในปาและแปลงปลกปาและดการเปลยนแปลงในทกครงทมการสำรวจ

ตอไป กำหนดวาชนดใดเปนนกกนผลไมเพราะนกกลมนเปนนกกลมทมความสำคญในการชวยกระจายเมลดจากปามาสแปลงปลกปา

สำหรบการวเคราะหขอมลเชงปรมาณของชนดนกทพบขอแนะนำใหใชวธการของ“MaKinnon list Method” ของแมกคนนอฟ โดยใชชอนกทพบมาสราง

เสนกราฟของชนดนกทพบ วธการไมคอยข นกบความสามารถของผสงเกต นอกจากนนยงใหผลทใกลเคยงกนเม อสำรวจในชวงเวลาท นก ทมกจกรรมมากและกจกรรมนอย

ใชหฟง เพ อสำรวจนกในระยะ 20 เมตร จากจดศนยกลางของแปลงฟนฟปาใชกลองสองทางไกลแบบตาเดยวกลองสองทางไกลแบบสองตา

9898

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

* * * * * * * * * * * * * * * * *

99งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า

กราฟจำนวนชนดสะสม กราฟลอคของความถ

สรางตารางบนทกขอมล (ตามตวอยางหนาตรงขาม) ใสรายชอนก 10 ชนดแรกลงในคอลมนแรก และใสเครองหมายถกลงในคอลมนถดไป จากนนบนทกรายชอนกอก 10 ชนดเปนกลมท 2 ถดไปถาเปนชนดทซำกบรายชอกลมแรกใหใสเครองหมายถกในคอลมนท 3 สวนชนดทยงไมเคยบนทกมากอนใหเพมรายชอดานลางแลวทำเครองหมายถกลงในคอลมนท 3 เชนเดยวกน ทำเชนนซำเรอย ๆ โดยทำเครองหมายถกลงในชองถด ๆ ไป จนกระทงไดขอมลทเกดจากกลมรายชอนก10 กลม ในแตละกลมจะมชนดนกซำกนไมได แตนกชนดเดยวกนอาจพบอยไดในหลายกลม

1. นบจำนวนชนดใหม ทเจอในแตละกลม และเตมในแถวของ“จำนวนชนดใหม” ใตรายการ

2. ใสจำนวนสะสมของชนดในตารางแถวลางสด3. เขยนกราฟโดยใหจำนวนสะสมเปนคาของแกนตง (แกน Y)

และจำนวนกลมเปนแกนนอน (แกน X)4. เตมคอลมนบนแผนงาน “ จำนวนกลมทมชนดนนปรากฏ”

และเตมขอมลดงตารางทแสดงอยหนาตรงขาม5. เขยนกราฟโดยใหคา log ของความถเปนแกนตง (แกน Y)

และจำนวนของกลมทมชนดปรากฏเปนแกนนอน (แกน X)6. ลากเสนแนวโนมเปนตรงจนเสนกราฟตดแกนตงจะได

คาประมาณของคา log ของจำนวนชนดทไมพบระหวางการสำรวจ (เชนจำนวนของชนดทมในกลมท 0)

7. เปลยนคาลอคใหเปนจำนวนชนดทยงไมพบ โดยใชคาแอนตลอค (ใชฟงกชนINV LOG ในเครองคดเลขแบบวทยาศาสตร) นำคาทไดไปรวมกบจำนวนชนดทมการบนทกแลวเพอใหไดคาคาดคะเนจำนวนชนดนกทงหมดในพนท

จำนวนของชนดนกมกลดลงในแปลงปลกปาในชวง 2-3 ปแรก เนองจากการเตรยมแปลง และการจำกดวชพช ทำใหถนทอยสำหรบนกทอาศยอยในพนทเปด ลดลงหลงจาก 3-4 ป ชนดนกควรจะเพมขนเนองจากตนไมทปลกออกดอกและตดผล ซงดงดดนกทชอบอยในปาปดใหเขามาในพนท

สตวเลยงลกดวยนม

นำคาจำนวนชนดทนกพบจากกราฟจำนวนชนดสะสม (70 สำหรบปาธรรมชาตซงเปนเปาหมายและ 46 สำหรบปาทฟนฟ,กราฟบนซาย) จากกราฟ log ของความถ (ขวา) ลากเสนแนวโนมใหตดแกนตง นำคา log ทไดมาเปลยนเปนจำนวนของชนดนกทยงสำรวจไมพบ (1.84 และ 1.40 มคาเทากบ 69 และ 25 ชนดตามลำดบ) นำจำนวนทไดไปรวมกบจำนวนชนดทพบแลวเพอประมาณจำนวนชนดทงหมดในพนท (139 และ 71 ชนดตามลำดบ)

100100

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

กบดกทรายชวยทำใหเหนรอยเทาสตวไดชดเจนขน และทำใหระบชนดไดดขน

สำหรบการฟนฟปาสตวเลยงลกดวยนมสามารถแบงออกเปน 2 กลม คอ 1. ชนดทกนผลไมสามารถกระจายเมลดจากปาธรรมชาตมาสแปลงปลกปาได เชนสตวกบขนาดใหญ ชะมดคางคาวกนผลไม 2. สตวททำลายเมลดซงเปนตวจำกดการตงตวของกลาไมชนดใหม ๆ ในแปลงฟนฟปาโดยเฉพาะ สตวฟนแทะขนาดเลก

สตวกลมนทำการสำรวจยากกวานก เพราะสวนใหญจะหากนกลางคน และมกหลบซอนตวดงนนการพบเจอสตวเหลานโดยตรงจงมโอกาสเปนไปไดนอย ดงนนขอมลทใชในการสำรวจ การกลบมาของสตวกลมนหลงการฟนฟปาจงมกเปนขอมลทไดมาโดยบงเอญมากกวาจะเปนการสำรวจอยางเปนระบบและขอมลเชงปรมาณ

สำหรบสตวขนาดใหญทไมใชคางคาว อาจใชกบดกกลองถายภาพเกบไวซงเปนวธการทมประสทธภาพทจะใชสำรวจการปรากฏตวของสตวเลยงลกดวยนมในพนท แตอปกรณมราคาแพงชำรดไดงายและเสยงตอการถกขโมย

การใชกบดกหนแบบธรรมดา เปนอกวธหนงในการสำรวจสตวโดยเฉพาะอยางยงสตวเลยงลกดวยนมขนาดเลก พวกสตวฟนแทะ วางกบดกใหเปนตาราง (Grid pattern) หางกน 10-15 เมตรโดยใชรปอตราการจบไดนนตำกวารอยละ 5 ดงนนจงตองวางกบดกจำนวนมากจงจะไดสตวทตดกบดกโดยจำนวนประชากรของสตวฟนแทะทเปนสตวลาเมลด มกจะลดลงในแปลงปลกทอาย 3-4 ป พรอมๆ กบความหนาแนนของพชลมลกในแปลงทลดลงและทำใหทอยอาศยของสตวเหลานลดลงเนองจากถกบดบงจากรมเงาของตนไม

สตวปาสวนใหญทถกบนทกในปาฟนฟมาจากการสำรวจทางออม เชนรองรอยทาง เดนและรองรอยอน ๆ สามารถบนทกไดระหวางการสำรวจชพลกษณของพชในแปลงปลกและแปลงควบคมทไมไดปลก ความถในการสำรวจสามารถใชเปนดชนชวดความอดมสมบรณของสตวแตละชนดวาจำนวนเพมขนหรอลดลง ทำการสำรวจในปาทเหลออยดวยวธเดยวกน เพอคาดถงรอยละของสตวปาดงเดมทนาจะกลบมาอยในปาฟนฟอกทในการประเมนเชงปรมาณ สามารถใชกบดกทรายเพอบนทกความหนาแนนและความถของรองลอยสตวเลยงลกดวยนม โดยเอาเศษซากใบไมออกจากหนวยเกบตวอยางแลวโรยผงแปงหรอทรายบาง ๆ ไวท ผ วดนใน

แปลงเกบตวอยาง เมอสตวปาเดนผานในแปลงเกบ ตวอยางจะเหลอรอยเทา ซงสามารถวดและ

ระบชนดไดทายทสดขอมลสามารถเกบได

จากคนในทองถ นโดยการสมภาษณใชรปในค มอการจำแนก สตวเล ยงลกดวยนม เพ อถามคนทองถ นวาเคยเหน สตวเหลานนในแปลงฟนฟปาและปาทเหลออย ใกล ๆ หรอไมและสตวชนดนนวามการเพมขนหรอลดลงอยางไร

* * * * * * * * * * * * * * * * *

101งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า

ชะมดสามารถนำเมลดไปดวยเปนระยะทางหลายกโลเมตร และถายมลวทำให กลาไมขนเปนกลมในแปลงปลก

ตอนท 3 การตดตามตรวจสอบการฟนตวของปา

หลกการของการฟนฟปาโดยใชพรรณโครงสรางการปลกตนไมจำนวนนอยชนด เพอทำหนาท เปนตวเรงการกลบมาของปาตามธรรมชาตดงเดมซงตนไมทปลกจะทำหนาทเปลยนแปลงภมอากาศ ในบรเวณนน จากสภาพรอนและแหงแลงของปาทถกทำลายใหกลายเปนพนททมรมเงาชนและเยนกวาเดมและพวกวชพชลมลกททนแดดกจะถกแทนทดวยพชทชอบรมเงาในทสด นอกจากนนเศษใบไมแหงตาง ๆ ทไดจากตนไมปลกกจะทำหนาทเปลยนแปลงสภาพดน โดยเพมปรมาณสารอนทรยและธาตอาหารเออตอการงอกของเมลดและการเจรญเตบโตของตนกลาบนผวดนรวมไปถงดงดดสตวกระจายเมลดพนธใหเขาสบรเวณแปลงปลก ซงจะเพมปรมาณของเมลดและตนกลาทกระจายเขาสแปลงในทสดทงทเปนพชพนลางและไมใหญ

อยางไรกตามการปลกตนไมอาจจะกอใหเกดผลเสยกบการฟนตวของไมธรรมชาตและความหลากหลายทางพฤกษศาสตรได เชนถาปลกพชใกลกนเกนไปกจะเกดการแยงพนทในการเตบโตกบกลาไมทขนโดยธรรมชาต ในระหวางการดแลแปลง เชน การตดหญา เครองมอทใชอาจจะทำลายธรรมชาตโดยบงเอญ รวมไปถงการปลกตนไมทมมทรงพมหนาเพอเปนรมเงากจะลดปรมาณมวลชวภาพของพชพนลางลง โดยทพชชอบแสงจะหายไปอยางรวดเรวและการกระจายตวของพชทนรมกอาจจะตองใชเวลา ซงชองวางตรงนจะทำใหความหลากหลายของพชลางลดลงภายในระยะเวลา 2-3 ปหลงจากปลก จนกวาทจะมการทดแทนของพชพนลางประเภทหญา เฟรนดวยพชลมลกชนดอน ๆ ซงทำใหความหลากหลายของพนทเพมขน ผลโดยรวมของการปลกปาทเกดขนกบความหลากหลายของกลาธรรมชาตจะตองประเมนจากปจจยและกระบวนการทมความเกยวของหลายปจจยรวมกน ดงนนจะตองวางแผนการสำรวจทสามารถประเมนความสมดลยระหวางปจจยตาง ๆ ได

ทำไมตองตดตามตรวจสอบการฟนตวของชนดพรรณ

ชมชพพชเปนตวชวดทเหมาะสมในการวดความหลากหลายของระบบนเวศของปา ตนไมทำหนาท เปนโครงสรางหลกของปาและเปนทอยอาศยใหกบสงมชวตชนดอน ๆ เชน นกและพชองอาศยตนไมเปนองคประกอบหลกของสายใยอาหารและเปนพลงงานใหกบระบบนเวศดวย ตนไมเปนสงมชวตขนแรกของหวงโซอาหารจงเปนแหลงของพลงงานและสารอาหารในระบบนเวศและชมชพของพชทมความอดมสมบรณกจะหมายถง ระบบนเวศปาทมความอดมสมบรณเชนเดยวกนตนไมเปนสงทศกษาไดงายเพราะเคลอนทไมได หาไมยากและจำแนกชนดไมลำบาก

• สภาพชมชพของตนไมในบรเวณแปลงปลกกอนทจะเรมกระบวนการฟนฟปา• พนธไมเสถยรจากปาธรรมชาตชนดใดทกลบมาขนในแปลงฟนฟและใช• ไมบกเบกชนดใดทหายไปเนองจากกระบวนการฟนฟปาใชเวลาเทาใดจงจะ

หายไป

102102

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

การปลกตนไมทเปนพรรณไมโครงสรางเปนเพยงการชวยใหกลาไมธรรมชาตสามารถกลบเขามาขนในพนทไดดขน ซงกลาไมธรรมชาตเหลานจะกลายเปนปาในวนขางหนาการตดตามการกลบมาของไมธรรมชาตเปรยบไดกบการเหนการเกดใหมของปาเลยทเดยว

• อตราสวนของชนดไมในปาบรเวณใกลเคยงทพบอยในแปลงฟนฟปา เปนเทาไร• พชลมลกจากปาธรรมชาตชนดใดบางทเขามาขนในพนทแปลงปลกและเรม

พบในระยะ เวลาเทาไรหลงจากปลก

ควรทำการสำรวจพชทไหนและเมอไหร

สำรวจแปลงทงหมดหลงจากมการกำหนดพนททจะทำการฟนฟแลวกอนทการฟนฟซงอาจมผลใหเกดการเปลยนแปลงของสงคมพช เชน การเตรยมแปลงปลกเพอเปนขอมลพนฐานเปรยบเทยบกบขอมลทไดภายหลงการฟนฟ ดงนนจงตองทำการสำรวจดวยวธการเดยวกนทงในแปลงปลกเพอฟนฟปาและแปลงควบคมทไมไดปลกรวมไปถงการสำรวจปาบรเวณใกลเคยงเพอประเมนของตนไมทเกดการแพรกระจาย เขาสแปลงเปาหมายหรอบรเวณททำการฟนฟ

ในบรเวณทมความแตกตางกนระหวางฤดฝนและฤดแลง ลกษณะของสงคมพชจะเปลยนแปลงแตกตางกนมาก ตามฤดกาล โดยเฉพาะพชลมลกทมอายเพยงปเดยว ดงนนจงตองทำการสำรวจอยางนอย 2-3 ครงตอปในชวงแรก ๆ หลงการปลกเพอวดความหลากหลายของพชในชวงเวลาตาง ๆและอาจเวนชวงไดนานกวาเดมเมอเวลาผานไป ถาหากม แรงงานและงบประมาณไมเพยงพอทจะทำการสำรวจ บอย ๆ ใหสำรวจปละครงโดยทำการสำรวจใน ชวงเวลาเดยวกนของแตละป

การกำจดวชพชในชวงแรก ๆ หลงการปลกอาจจะกอใหเกดผลกระทบกบสงคมพช โดยรวมดงนนจะตองทำการ สำรวจพชพรรณ ในพนทกอนทจะกำจดวชพช

ควรสำรวจสงคมพชอยางไร

วางแปลงเกบตวอยางถาวรแบบวงกลม ใหทว บรเวณทศกษา โดยใหมจำนวนแปลงเทากนทงในแปลงปลกแปลงควบคมซ งไมไดปลกตนไมและ

ปาธรรมชาตท อย ใกล ๆ ทำเคร องหมายบรเวณกลางแปลงเกบตวอยางโดยใช เสาโลหะหรอคอนกรต(ปองกนการถกทำลายจากไฟ) กำหนดพนทแปลงโดยใชเชอกความยาว 5 เมตร ดงเปนรศมไปรอบ ๆหลกทกำหนดไววางแปลงเกบตวอยางอยางนอย 4แปลง (แบบสม) ในพนท 1 ไร (หรอ 1/4 เฮกแตร)พชทพบอยนอกแปลงเกบตวอยาง สามารถบนทกเพมเตมไดวาพบอยในบรเวณใกลเคยง แตจะไมนำมาคดรวมในการหาดชนความหลากหลายทางชวภาพ

* * * * * * * * * * * * * * * * *

103งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า

เมอเรมสำรวจสงคมพชควรนำนกพฤกษศาสตรไปจำแนกชนดในพนทเลย

ขอมลอะไรทควรจะเกบ

ภายในแตละแปลงเกบตวอยางตดหมายเลขตนไมทกตนทสงเกนกวา 1 เมตร และบนทก1. หมายเลขตน 2. ตนท ข นเองตามธรรมชาตหรอตนปลก 3. ช อชนด 4. ความสง 5.เสนรอบวงบรเวณโคนราก หรอ เสนรอบวงระดบอก ถาวดได 6. สขภาพ (บทท 4 สวนท 3) 7.ความกวางทรงพม 8.จำนวนตนทแตกออกมาจากตอเดม สวนตนทมความสงไมเกน 1 เมตรใหถอวาเปนพชพนลาง และในการศกษาพชพนลางจะตองบนทกพชทกชนดทสามารถจำแนกไดในแตละแปลงเกบตวอยางรวมไปถง พชลมลก ไมเลอย และพชมเนอไมทเตยกวา 1 เมตรทงหมดซงจะตองบนทกความหนาแนนของแตละชนดไวดวย (ใช Braun Blanquet scale หรอ Domin scale)

ในการจำแนกชนดสามารถทำไดโดยใหนกพฤกษอนกรมวธานไปจำแนกชนด ซงสะดวกและดกวาการทจะเกบตวอยางมาเพอแยกชนดในภายหลงทหอพรรณไม

ควรวเคราะหขอมลอยางไร

วเคราะหขอมลตนไมทมความสงมากกวา 1 เมตร และขอมลของพชพนลางแยกออกจากกนเตรยมตารางบนทกขอมลทมรายชอพชอยในคอลมนแรกของตาราง โดยใสรายชอพชทงหมดทพบในการสำรวจแปลงเกบตวอยางทกแปลงรวมกน ใสหมายเลขของแปลงเกบตวอยางไวในแถวบนสดและบนทกขอมลจำนวนตนไมแตละชนดทพบในแตละแปลงลงไป (อาจใชคะแนนความชกชมแทนได) เนองจากจำนวนชนดของพรรรณไมทพบมกมจำนวนมากในขณะทจำนวนทพบในแปลงเกบตวอยางแตละวงมจำนวนนอย ดงนนขอมลสวนใหญจงมคาเปนศนย อยางไรกตามจะตองบอกคาศนยนลงไปเพอใชคำนวณดชนความคลายคลงหรอความแตกตาง เพมขอมลทไดจาการเกบขอมลครงตอ ๆ ไปลงในคอลมนทางดานขวาของขอมลเดมเพอใหสามารถจดเรยงขอมลตามคอลมนได

แลวการสำรวจแตละคร ง ควรจะทำ species area curves หรอ คำนวณดชนความหลากหลายของชนด (Species diversity index) เพอประเมนวาการปลกตนไมไดสงเสรมใหเกดการเพมขนของความหลากหลายของตนไมและพชพนลางของไมทขนตามธรรมชาตหรอไม(เปรยบเทยบระหวางแปลงปลกกบแปลงควบคมทไมไดปลก) และการปลกตนไมทำใหความหลากหลายของพนทมคาใกลเคยงกบปาธรรมชาตตาม

104104

ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * *

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

สมการทจะชวยทำให species area curve ดเรยบขน ไดแก

SCA = S - SUSM (1 - A) n(i)

i = 1

S(a) คอ จำนวนชนดทคาดไวในแตละสวน (a) ของพนททงหมดททำการสำรวจ (เชนa=0-1) , S เปนสดสวนของความอดมสมบรณของชนด i (จำนวนของแตละชนด iทพบแลวหารดวยจำนวนของชนดทงหมด) ถาจำนวนชนดทงหมดปรากฏในชมชพหารดวยจำนวนทงหมดทเทากน คาD จะเทากบคา S (จำนวนชนดทงหมด) ดชนชวภาพมชวงกวางและรวบรดและชดเจนในการอภปรายทถกแนะนำดไดใน Ludwig และ Reynolds (1988)

S คอจำนวนชนดทงหมดทพบ และ n(i) คอจำนวนของพชแตละชนด (เชน i = 1 ถง S)สมการนจะใชคำนวนกบคา “a” ทแตกตางกน จากนนจงนำคาทไดมาสรางกราฟระหวาง S(a) และ“a” โดยสมการนจะถอวาประชากรของพชทกชนดมการกระจายตวอยางแบบสม ถาหากประชากรมรปแบบกระจายตวแบบเกาะกลมจะทำใหกราฟทเขยนจากขอมลดบมความชนนอยกวากราฟทไดจากสมการน (Hubball and Fosth, 1983)

ดชนความหลากหลายของชนดเปนอกสงหนงทสามารถใชเปนสงบงชถงการเปลยนแปลงของความหลากหลายของพรรณพชเมอเวลาเปลยนไปได ในปจจบนมดชนทใชคำนวณความหลากหลายแบบมาก แตเนองจากคาสวนใหญจะใชปจจยสองปจจยมาใชในการคำนวนไดแก จำนวนชนด(species richness) และความสมำเสมอในการกระจายตว (Evenness) จงทำใหแปลผลคอนขางยากดชนทงายทสดไดแกของ Simpson (CD)

D = 1/SUSM (Pi)2

i = 1เมอ Pi เปนสดสวนของชนดท i (จำนวนของชนดท I หารดวยจำนวนพชทงหมดทพบ)

เมอทกชนดมจำนวนเทากนในสงคมพชนนคาของ D จะมคาเทากบคาของ S (จำนวนชนดทงหมด)สำหรบดชนความหลากหลายตวอน ๆ พรอมวธใชสามารถศกษาเพมเตมไดจาก Ludwig and Reynold(1988)

ถงแมวา species-area curves และดชนความหลากหลายสามารถบอกถงการเปลยนแปลงของความหลากหลายโดยรวมไดแตจะไมไดใหความสำคญกบการเปลยนแปลง ขององคประกอบของชนด ซงสามารถประเมนไดจากการเปรยบเทยบรายชอของพรรณไมทพบในแปลงปลกปาแปลงควบคมและปาบรเวณใกลเคยง

พชบกเบกทชอบแสงชนดไหนทหายไปกอน เนองจากแสงทถกบดบงไป ตนไมทพบเฉพาะปาธรรมชาตชนดไหนทกลบมาขนในแปลปลกปาเปนชนดแรก พชเหลานนกระจายเมลดดวยลมหรอสตว ถาเปนสตวสตวอะไรทนาจะเปนผทนำเมลดเขามาในแปลง ตนไมในแปลงชนดไหนทนาจะดงดดสตวททำหนาทกระจายเมลดเขามาไดมากทสด กลาไมชนดใดบางทถกบนทกไวในรายชอของตนไมทมความสงมากกวา 1 เมตร

การตอบคำถามเหลานสามารถตอบไดโดยไมจำเปนตองใชวธการทางสถตทยงยากและยงชวยใหตดสนใจไดวาจะ ปรบปรงรายชอชนดทจะปลกรวมกนและการออกแบบการทดลองเพอทดสอบในแปลงตอไปได

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

105

บทท 6

จากการวจยส การฟนฟปา

ตอนท 1 การจดการขอมลตอนท 2 การคดเลอกชนดพรรณไมตอนท 3 การเผยแพรขอมลตอนท 4 การวางแผนในระดบชมชนตอนท 5 การฟนฟปา

106106งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

โลโกขององคกรทจะชวยสรางเอกลกษณขององคกร เอกสารสอการสอน คมอโปสเตอรและวดทศน จะชวยเผยแพรองคความรและเทคนคใหม ๆทไดพฒนาจากหนวยวจยฯ ไปยงผสนใจดานการฟนฟปา

ขอมลจากการวจย และกราฟทได (ดานบน) จะตองนำมาปรบใหสามารถเขาใจงาย โดยเฉพาะกบเดก ๆ ชมชน และเจาหนาทจากภาครฐ(ดานลาง)

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

107

จากการวจย ส การฟนฟปาจากการทดลองทไดอธบายไปใน บทท 3 – 5 จะนำมาสขอมลเปนจำนวนมาก ในขณะท

ตารางขอมลทใชประกอบการเกบขอมล จะชวยจดการขอมลสำหรบแตละการทดลองขอมลทงหมดจะนำมาประกอบกนเพ อดภาพรวมของพรรณไมแตละชนดท ศ กษา ดวยวธการเชนน จ ง ท ำ ใ ห ส า ม า ร ถวเคราะหเพอหาชนดพรรณไมทผานการคดเลอกเปนพรรณไมโครงสรางและวธทดทสดในการเลยงดในเรอนเพาะชำและการปลกในปา

การจดการขอมลจะตองทำเปนระบบเดยว แตวาฐานขอมลจะตองมความยดหยนและปรบไปสการวเคราะหไดหลายทาง 1) เพอชวยเลอกชนดทเหมาะสมในแปลงปลกปาแตละพนท 2)เพอชวยปรบปรงวธในการฟนฟปาทเหมาะสมในแตละพนท

ตอนท 1 – การจดการขอมล

ทำไมจงตองใช คอมพวเตอรมาชวยจดเกบฐานขอมล

การใชคอมพวเตอรมาชวยจดเกบขอมล นบวาเปนวธทเหมาะสมทสด เนองจาก 1) สามารถจดเกบขอมลขนาดใหญ และหลากหลายรปแบบ และ 2) สามารถวเคราะหคำถามไดหลากหลายแบบยกตวอยางเชน หากเราม พนทปลกปาท ระดบความสง 1,300 เมตร กจะสามารถตงคำถามเหลานได

พรรณไมชนดใด ทพบทระดบความสง 1,300 เมตรจากพรรณไมเหลานน พรรณไมชนดใดทเปนไมผลดงดดสตวจากพรรณไมเหลานน พรรณไมชนดใดทตดผลในเดอนน และสามารถเกบเมลดไดจากพรรณไมเหลานน พรรณไมชนดใดทงอกไดดในเรอนเพาะชำจากพรรณไมเหลาน น พรรณไมชนดใดทสามารถขยายพนธ และพรอมปลกในเดอนมถนายนทจะมาถง

เพอคดเลอกรายชอพรรณไมทเหมาะสมตอขอกำหนด จำเปนทจะตองสรางฐานขอมลเพอวเคราะหขอมลทงหมดเขาดวยกน รวมทงขอมลจากบทความตพมพ และ ภมปญญาทองถนทมแผนขอมล จากโปรแกรม Excell ไมสามารถจดการการคนหาและคดกรองทสลบซบซอนไดและหากไฟลมขนาดใหญมาก การจดการขอมลจะทำไดลำบาก ดงนนขอมลทสำคญทไดจากการวเคราะหครงแรก จะตองนำมาจดเกบและวเคราะหอกครงดวยฐานขอมลทม

ใครควรจะเปนผจดทำฐานขอมล

การจดทำฐานขอมล จะตองอาศยความรวมมอของเจาหนาทวจยเปนอยางมาก ซงเปนผทบนทกขอมลเปนอนดบแรก และทำการวเคราะหทตองการทดสอบ แลวจงจดจางเจาหนาทสารสนเทศ ทมประสบการณในโปรแกรมฐานขอมลทตองการใชจดเกบและประมวลผลมาดำเนนการตอ

•••••

108108งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

ฐานขอมลจะจดทำไดอยางไร

ฐานขอมล เปนเหมอนระบบการดดชน (index card) ทสลบซบซอน ไฟลฐานขอมล(database file) จะทำหนาทเปนเหมอนกลอง ทบรรจการดหลายใบ แผนบนทก (record) จะเปนเหมอนการดแตละใบและชองขอมล (field) จะเปนหวขอในแตละการด ทมขอมลตาง ๆ บนทกอยมนเปนการยากทจะบนทกขอมลทกอยางในแตละชนดลงไปในแผนบนทกแผนเดยว เนองจากขอมลบางอยางเปนการใสขอมลครงเดยว (ชอ ลกษณะของพรรณไม ทไมมการเปลยนแปลง)ขอมลบางอยางมการใสขอมลหลายครง จำนวนมาก (ขอมลผลการงอก จากแตละครงททดลอง)ดงนนฐานขอมลจงประกอบไปดวยไฟลฐานขอมลหลาย ๆ ไฟลประกอบกนซงแตละไฟลกจะเกบขอมลทจำเพาะเจาะจง

นอกเหนอไปจากนน แผนบนทกของแตละชนดไมในไฟลฐานขอมล ควรจะเชอมตอกนไดกบแผนบนทกชนดไมเดยวกนในไฟลฐานขอมลอน ๆ การเชอมตอ จะสามารถทำไดโดยการใชรหสเชอมตอเดยวกน (link code) กบพรรณไมชนดเดยวกน โดยรหสเชอมตอทงายทสด กคอหมายเลขชนด Species Number (S No.) และครงทเกบและเพาะเมลด batch number (b. No.) ระบบฐานขอมลจะสามารถตดตามรหสเหลาน และจดกลมแผนบนทกทงหมดจากไฟลฐานขอมลหลาย ๆไฟล ดงนนฐานขอมลจงสามารถจดทำรายงานขอมลทงหมดของพรรณไมแตละชนด ไมเปนการดทจะใชชอพรรณไมเปนรหส เนองจากนกพฤกษศาสตรอาจเปลยนชอพรรณไมนน ๆ ได ในหนาตอไปจะไดแนะนำโครงสรางของแผนบนทกทจดเกบขอมลเบองตนทจดทำโดยหนวยวจยฯโครงสรางแผนบนทกน สามารถเพม หรอ ขยาย ทงชองขอมล และ ไฟลฐานขอมลได ยกตวอยางเชนการเพมไฟลท จดเกบผลสรปของการทดลองเรองการจดเกบเมลด ผลของการดงดดสตวปาการใชประโยชนจากภมปญญาทองถน อยางไรกตาม การบนทกขอมลเปนงานทใชเวลาและ แรงงานสง ดงนนจงจะตองพจารณาถงความจำเปนถงขอมลทจะบนทกเพม วามความสำคญตอการคดเลอกพรรณไมและผลทไดคมคาตอเวลาทเสยไปหรอไม

โปรแกรมฐานขอมลทเลอกใช

โปรแกรมฐานขอมล จะแตกตางไปตามความซบซอน และความงายในการใชงานอยางไรกตาม โปรแกรมทสลบซบซอนมกจะใชงานไดยาก

หนวยวจยฯ ใชโปรแกรม FoxPro ในการจดการฐานขอมล เนองจาก โปรแกรมนสามารถตอบคำถามทสลบซบซอนได การใชโปรแกรมจะตองอาศยการเรยนรและผานการอบรมเนองจาก การสรางชองขอมล จะตองอาศยความคนเคยกบโปรแกรม อยางไรกตาม โปรแกรมนสามารถใชงานในการวเคราะหและประมวลผลไดงายหากแตการจดสรางฐานขอมลจะตองอาศยผเชยวชาญในการดำเนนงาน

หาก โปรแกรม FoxPro มความยงยาก เราสามารถใชโปรแกรมทย งยากนอยกวาแตประสทธภาพในการจดการขอมลอาจนอยลง ทงแบบโปรแกรมฟร และ โปรแกรมทมราคาแพงดงนน จงควรคนหาในเวบไซท เพอตรวจสอบโปรแกรมทเหมาะสมกบการใชงาน และทกษะทางคอมพวเตอรทม

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

109

ไมวาจะเลอกโปรแกรมฐานขอมลแบบใดตองใหแนใจวาโปรแกรมทใช สนบสนนสงเหลาน

ความสามารถในการเชอมรหส จากหลาย ๆ ไฟลฐานขอมล ในไมชนดเดยวกนความสามารถในการคนหา คำในชองขอมล ดวยขอกำหนดตาง ๆ (เชน คนหาคำวา “กนยายน” ในทก ๆ ท ในชวง เดอนตดผลระหวาง กค. สค. กย. ตค. พย.)

ควพจารณาถงโปรแกรมทสามารถจะบนทกขอมลเปนภาษาไทย หรอใสรปภาพไดรวมดวย เทคโนโลยฐานขอมลจะชวยจดการขอมลไดนอกเหนอไปจากขอมลงานวจยเพยงอยางเดยว การจดทำฐานขอมลของผท ตดตอกบหนวยวจยฯ จะชวยใหหนวยวจยฯสามารถคดเลอกผ ท จะเชญมารวมการอบรม หรอ จดกจกรรมการศกษาไดงายข นรวมถงการจดทำรายชอจดสงจดหมายขาว ฐานขอมลทสำคญอกอยางหนงคอ สามารถใชจดทำฐานขอมลหนงสอ หรอ รปภาพ เพอเปนหองสมดของหนวยวจย

ไฟลฐานขอมลเบองตนทแนะนำ แผนบนทก และ ชองขอมล

ไฟลฐานขอมล: รายละเอยดพรรณไม (SPECIE.DBF) เปน ไฟลฐานขอมลเบองตนของขอมลพรรณไมแตละชนด ซงสามารถเชอมตอโดยใช รหส หมายเลขชนด (S no.) ขอมลสวนใหญจะมาจากลกษณะพรรณไม โดยขอมลเดอนของการตดดอกออกผลจะคดกรองมาจากขอมลชพลกษณ (บทท 3 ตอนท 2)

••

หมายเลขชนด (S No.) S71ชอวทยาศาสตร Prunus cerasoides วงศ Rosaceaeชอสามญ นางพญาเสอโครงชนดปา (ผลดใบ/ไมผลดใบ)ความดาษดน เชน 0=ไมพบ 1=มนอยเสยงทจะสญหาย 2=หายาก

3=พบบางไมมากนก 4=พบไดทวไป 5=เปนไมเดนในพนทถนทอย ตามชนดของปา เชน ปาไมผลดใบ ปาผลดใบ

ไมบางชนดอาจพบในปาหลายประเภท ใหบนทกใหหมดระดบความสงตำสดทพบ ระดบความสงสงสดทพบ (จากตนทพบ)เดอนทตดดอก ม.ค ก.พ ม.ค เม.ย พ.ค ม.ย ก.ค ส.ค ก.ย ต.ค พ.ย ธ.คเดอนทออกผล ม.ค ก.พ ม.ค เม.ย พ.ค ม.ย ก.ค ส.ค ก.ย ต.ค พ.ย ธ.คเดอนทมใบ ม.ค ก.พ ม.ค เม.ย พ.ค ม.ย ก.ค ส.ค ก.ย ต.ค พ.ย ธ.คชนดของผล ผลแหง/ ผลสด/ ผลแขง/ มปกการกระจายเมลด ลม/สตว/นำหมายเหตบนทกครงลาสดโดย วนท

110110งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

ไฟลฐานขอมล: การเกบเมลด (SEED COLLECTION.DBF) เปน ขอมลการเกบเมลดแตละครงในพรรณไมแตละชนด นำมาบนทกลงในแผนบนทก จากนน แผนบนทกหลายแผนจะนำมาเชอมโยงกนเปนแผนบนทกอนเดยว ในไฟลรายละเอยดพรรณไม (SPECIE.DBF) โดยใชชองขอมลหมายเลขชนด ในการเชอมโยง ซงคดกรองขอมลจาก แผนเกบเมลด (หนาท 48)

ไฟลฐานขอมล: ขอมลการงอก (GERMINATION.DBF) เปน ขอมลการเชคการงอกในแตละการทดลองยอยท ทดสอบในการเกบเมลดแตละคร ง นำมาบนทกลงในแผนบนทก จากน นแผนบนทกหลายแผนจะนำมาเชอมโยงกนเปนแผนบนทกอนเดยว ในไฟลรายละเอยดพรรณไม(SPECIE.DBF) โดยใชชองขอมล หมายเลขชนด ในการเชอมโยง และเชอมโยงสแผนบนทกอนเดยว ในไฟลฐานขอมลการเกบเมลด (SEED COLLECTION.DBF) โดยใชชองขอมลครงทเกบเมลด ในการเชอมโยง ซงคดกรองขอมลจาก แผนเกบขอมลการงอก (หนาท 53)โดยใชคาเฉลยจากทกซำของการทดลอง

หมายเลขชนด (S No.) S71 ครงทเกบเมลด (b. No.) S71b1วนเกบเมลด หมายเลขตนเสนรอบวงเกบจาก พน/บนตนสถานทเกบ ถำฤษ พกดแผนทภมศาสตร (GPS Co-ordinates)ชนดปา ผลดใบ/ไมผลดใบระดบความสงจากนำทะเลถนทอย ตามชนดของปา เชน ปาไมผลดใบ หรอ ปาผลดใบจำนวนทเกบ วธเกบรกษาเมลด/การขนยายวนเพาะเมลดเกบตวอยางแหง ใช/ไมใชหมายเหตจากตวอยางอางองในหอพรรณไมบนทกครงลาสดโดย วนท

หมายเลขชนด (S No.) S71 ครงทเกบเมลด (b. No.) S71b1

วธในการเตรยมเมลด บนทกเพยงวธเดยว(หรอ ควบคม) เชนการทำรอยแผล

วนทเมลดงอกกงหนง (MSD) (จำนวนเมลดงอกครงหนงของเมลดงอกทงหมด)MLD= (ไฟลฐานขอมลการงอก/MSD) – (ไฟลฐานขอมลการเกบเมลด/วนเพาะเมลด)คาเฉลยรอยละการงอกคาเฉลยรอยละของจำนวนทงอกแตตาย

บนทกครงลาสดโดย วนท

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

111

ไฟลฐานขอมล: ขอมลการเจรญเตบโต (SEEDLING GROWTH.DBF) เปนขอมลการเจรญเตบโตในแตละการทดลองททดสอบในการเกบเมลดแตละครง นำมาบนทกลงในแผนบนทก จากนน แผนบนทกหลายแผนจะนำมาเชอมโยงกนเปนแผนบนทกอนเดยว ในไฟลรายละเอยดพรรณไม (SPECIE.DBF) โดยใชชองขอมล หมายเลขชนด ในการเชอมโยงและเชอมโยงสแผนบนทก อนเดยว ในไฟลฐานขอมลการเกบเมลด (SEED COLLECTION.DBF)โดยใชชองขอมล ครงทเกบเมลด ในการเชอมโยง ซงคดกรองขอมลจาก แผนเกบขอมลการเจรญเตบโต (หนาท 62)

หมายเลขชนด (S No.) S71 ครงทเกบเมลด (b. No.) S71b1

วนยายกลา

วธในการดแล บนทกเพยงวธเดยว (หรอ ควบคม) เชน ใสปยออสโมโคททก 3 เดอนจำนวนตนกลาททดลอง (รวมทกซำของการทดลอง)รอยละของตนกลาทเพาะเปรยบเทยบกบตนกลาพรอมปลกวนทตนกลาพรอมปลก (วนทตนกลาโตเรวมความสง 30 ซม หรอ 50 ซม สำหรบ

ไมโตชา) โดยพจารณาจากคาทไดจากกราฟการเจรญเตบโตของตนกลา (บทท 3 ตอนท 3)

วนทเหมาะสมทสดในการปลก วนทตนกลาเหมาะสมจะปลก (4-6 สปดาห หลงฝนแรก)เวลาทงหมดในเรอนเพาะชำ (ไฟลฐานขอมลการเจรญเตบโต/วนทเหมาะสม) –

(ไฟลฐานขอมลการเกบเมลด/วนเกบเมลด)เวลาทตองเกบกลาไมรอปลกในเรอนเพาะชำ (ไฟลฐานขอมลการเจรญเตบโต/วนปลก)

– (ไฟลฐานขอมลการเกบเมลด/วนทตนกลาพรอมปลก)อตราความสงแบบสดสวน (ความสงหลงยายกลา เทยบกบ ความสงกอนปลก)อตราการเตบโตแบบสดสวน (เสนผาศนยกลางรอบตนหลงยายกลา เทยบกบ

เสนผาศนยกลางรอบตนกอนปลก)สดสวนความยาวของรากตอตน (สมวดจากตวอยางตนกลากอนปลก)หมายเหตสขภาพ เชนโรคและแมลงทพบ

บนทกครงลาสดโดย วนท

112112งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

ไฟลฐานขอมล:- การเจรญเตบโตในแปลงปลก (FIELD PERIORMANCE.DBF) เปนขอมลการเจรญเตบโตเมอใชไมแตละชนดจะมการบนทกหลายครงสำหรบแตละรนซงสามารถเชอมโยงกบไฟล SPECIES.DBF ไดดวยหมายเลขชนดหรอ SPECIES NUMBER และเชอมโยงกบขอมลในฐานขอมลอน ๆ ดวยหมายเลขรน BATCH NUMBER ดงขอมลจากตารางทใชในการวเคราะหขอมลภาคสนาม (หนา 86) ใสคาเฉลยทไดจากขอมลททำซำกนสำหรบวธวนวฒนวจยแตละวธ

หมายเลขชนด: เชน S71 ครงทเกบเมลด: เชน S71b1วนทปลก:ตำแหนงแปลงปลก: หมายเลขแปลงปลก(S):การทดลอง: ใสเพยงการทดลองเดยว (หรอชดควบคม) เชน การคลมโคนตนดวยกระดาษแขงจำนวนของตนไมทปลก: จำนวนของตนไมทปลกซงใชวธการทดลองเดยวกน

(รวมทกซำ)วนทเกบขอมลครงท 1: หลงปลกอตราการรอด 1: ใสเปนรอยละความสงเฉลย 1: เสนผานศนยกลางคอรากเฉลย 1: ความกวางพมเฉลย 1:

วนทเกบขอมลครงท 2: หลงฤดฝนแรกอตราการรอด 2: ใสเปนรอยละความสงเฉลย 2: เสนผานศนยกลางคอรากเฉลย 2: ความกวางพมเฉลย 2:อตราการเพมความสงสมพนธ 2: อตราการเพมเสนผานศนยกลางคอรากเฉลย 2:

วนทเกบขอมลครงท 3: หลงฤดฝนทสอง.อตราการรอด 3: ใสเปนรอยละความสงเฉลย 3: เสนผานศนยกลางคอรากเฉลย 3: ความกวางพมเฉลย 3:อตราการเพมความสงสมพนธ 3: อตราการเพมเสนผานศนยกลางคอรากเฉลย 3:

วนทเกบขอมลครงท 4: เพมเตมความจำเปนสำหรบกรณทจำเปน

อน ๆ

หมายเหต: บนทกโรคและแมลงศตรพชทพบ เปนตน

บนทกขอมลลงในฐานขอมลตรวจโดย: วนท:

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

113

ตอนท 2 – การคดเลอกชนดพรรณไม

เมอขอมลทงหมดไดรบการบนทกลงในฐานขอมล วตถประสงค และวธการในการวเคราะหขอมล ตางมงไปทการคดเลอกชนดไมทมการเจรญเตบโตทด และสามารถใชเปนพรรณไมโครงสรางได

กระบวนการน สามารถทำได 2 วธ คอ 1 เลอกชนดไมทใหผลการทดลองโดดเดนกวามาตรฐานชนดไมทวไป 2) ใชการใหคะแนนในแตละเกณฑการพจารณา และคำนวนคะแนนโดยรวมของแตละชนด

เกณฑมาตรฐานขนตำ

เกณฑมาตรฐานขนตำ สามารถนำมาใชวเคราะหขอมลจากการตดตามผลในแปลงทดลองเพอคดเลอกชนดพรรณไมโครงสรางทมคะแนนมากกวาคะแนนตำสด ทไดกำหนดเบองตนไว เชนเปอรเซนตการรอดตาย การเจรญเตบโต ทรงพมและรมเงา และอน ๆ ซงจะพจารณาขนาดตนกลาโตเตมท (อาย 18 เดอน) หลงปลก (ความสง เสนผาศนยกลางลำตน) อตราการเจรญเตบโตทรงพม การควบคมวชพช เปนตน

การตงคามาตรฐานตำสด เปนสงทไมไดกำหนดตายตว หากแตจะตองพจาณาอยางระมดระวง จากขอมลเบองตนทมของแตละชนด โดยเฉพาะคาทแสดงประสทธภาพในการยดครองพนทภายในระยะเวลาทกำหนด สงทตองคำนงถง กคอ การทพรรณไมชนดใดจะมคะแนนสงกวาคาตำสดนน ขนอยกบ 1) เทคนคทางวนวฒนวจยทใช 2) ความแปรปรวนของสภาพอากาศ(พรรณไมบางชนดอาจจะเจรญเตบโตผานเกณฑในปน แตนอยลงในปถดไป) 3 ลกษณะของพนทดงนน ไมควรตดพรรณไมชนดใด ๆ หากยงไมผานเกณฑในผลการทดลองเพยงครงเดยว

ขนตอนในการพจารณาคดเลอกพรรณไมโครงสราง จะกำหนดเกณฑไว 3 กลม กลาวคอ1) พรรณไมท ไมผานเกณฑเม อผานไปเปนระยะเวลาพอสมควร (คดออก) 2) พรรณไมทผานเกณฑบางสวนในขนแรก หากแตไมผานเกณฑบางขอ (ทดลองซำดวยเทคนคทางวนวฒนวจยทแตกตางหรอตองศกษาตอไป) 3) พรรณไมทผานเกณฑทกขอหรอเกอบหมด โดยในขอหลงนจะนำมาพจารณาคดเลอกพรรณไมโครงสรางขนดทสดหรอผานเกณฑอกครง เมอพจารณาผลของการดงดดสตวปารวมดวย

เมอคาเกณฑมาตราฐานเบองตนของพรรณไมโครงสรางในแปลงปลก ไดกำหนดเรยบรอยแลว เกณฑการพจารณาทสำคญอกขอ กคอ คะแนนการดงดดสตวปา ซงคาเหลานตองใชระยะเวลาอยางนอย 2 – 3 ป เพอเกบขอมลในสวนน การเกบขอมลอาจทำโดยการสำรวจ เชน จำนวนตน/ชนดนก (สตวปา) ทมาใชประโยชนในชนดพรรณไมนน ๆ เปรยบเทยบกบ ในสภาพปาธรรมชาตหรอ จำนวนตน/ชนดกลาไมใหมทพบใตตน ทนำพามาโดยสตว (ไมใชโดยลม) และ พจารณาจากอายทตนไมเรมตดดอก ออกผล (หรอมสตวปามาอาศย เชน นกมาทำรง) ดงนน จะตองมการสำรวจแปลงปลกปาอยางสมำเสมอ

ในทางปฏบต มนเปนไปไดยาก ท พรรณไมทกชนด จะผานเกณฑและสามารถใชเปนพรรณไมโครงสราง แตอาจมพรรณไมสวนใหญทผานเกณฑทงหมด หรอบางสวนโดยรวมแลวควรคดเลอกพรรณไมโครงสราง 20 – 30 ชนด เพอปลกในแปลง และสามารถแสดงคณสมบตทงหมดของพรรณไมโครงสรางได

114114งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

ตวอยางของการใชเกณฑมาตรฐานในการคดเลอกพรรณไมโครงสรางเพอฟนฟปาระดบสง (มากกวา 1,000 เมตร) ในภาคเหนอของประเทศไทย

(Elliott et al., 2003)เพอนำไปสการคดเลอกชนดพรรณไมโครงสราง วาชนดใดผานเกณฑหรอไม จะตองมการ

กำหนดเกณฑขนตำกอน ตนไมในแปลงจะทำการปลกในตนฤดฝน และเจรญเตบโตอยางรวดเรวจนถงเดอนพฤศจกายน ตอมาในชวงหนาแลงปแรก (พฤศจกายน – เมษายน) กลาไมจะโตชาและอาจจะตายในชวงน เนองจากความแหงแลง และระบบรากทยงพฒนาไมเตมท ในชวงปลายฤดฝนของปท 2 ตนกลาจะไดรบการพฒนาเตมท หรอ ตายไป ดงนน จงเปนเวลาทเหมาะกบการเกบขอมลการเจรญเตบโต

เกณฑอตราการรอดตายขนตำ จะ พจารณาท รอยละ 50 หรอมากกวาภายหลงฤดฝนปท 2โดยพรรณไมโครงสรางขนดเดน จะมอตรการรอดตายทรอยละ 70 หรอมากกวา กลาไมทมอตรการรอดตายท 45 – 49.9 % จะพจารณาใหผานเกณฑ สวนความสงจะพจารณาผานเกณฑท 1.5 เมตรหรอมากกวา โดยจะสงเกน 2 เทา ของความสงเรมตน เมอผานไป 17 เดอน ในชนดไมท สงเกนกวา2 เมตร จะเปนพรรณไมโครงสรางดเดน ในขณะท กลาไมความสง 1.25 – 1.49 เมตร จะเปนไมทพจารณาใหผานเกณฑ

ขนาดทรงพม จะเปนหลกประกนความสำเรจของการฟนฟปา เนองจากรมเงาไมจะชวยควบคมการเจรญเตบโตของวชพช ซงจะชวยใหมการเกดใหมของกลาไมปาดยงขน กลาไมจะปลกหางกนทระยะ 1.8 เมตร ดงนน เกณฑมาตรฐานขนตำจงอยทขนาดทรงพมกวาง 1.5 – 1.8เมตร หากมากกวา 1.8 เมตร จะคดเลอกใหเปนพรรณไมโครงสรางดเดนโดยขนาดความกวาง ทรงพมท 1.0 – 1.5 เมตร จะเปนความกวางทใหผานเกณฑ หากตำกวา 1.0 เมตร จะถกคดออก

คะแนนการควบคมวชพช ภายหลงฤดปลกปแรก และหลงจากฤดปลกในปท 2 จะนำมาเปรยบเทยบกน เพอดประสทธภาพการกำจดหรอควบคมวชพช โดยคะแนนการลดลงของวชพชท1 คะแนน จะเปนคะแนนของเกณฑพรรณไมโครงสรางกลมดเดน หากมคะแนน 0.5 -1.0 จะเปนกลมทผานเกณฑ และกลมทมคะแนน ตำกวา 0.4 จะถกคดออก

อตราการรอดตายภายหลงไฟเขา ในป2543 กจะนำมาเปนเกณฑรวมการพจารณาหากมอตราการรอดตายมากกวา 70% จะเปน พรรณไมโครงสรางดเดน โดยท อตราการรอดตายท50 - 69.9% เปนเกณฑขนตำทผานเกณฑ และกลมทมคะแนน ตำกวา 45% จะถกคดออก(ตาราง)

หลกเกณฑ

%การรอดตายความสงความกวางทรงพมการควบคมวชพชการรอดตายหลงไฟเขา

กลมดเดน

>70>2

>1.8>1

>70

ผานเกณฑ

50-69.91.5-1.991.5-1.790.5-0.9950-69.9

ยอมรบได

45-49.91.25-1.49

1-1.490.4-4.945-49.9

คดออก

<45<1.25

<1<0.4<45

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

115

ระบบทคลายกนน สามารถปรบใชไดกบการเพาะกลาในเรอนเพาะชำ

1(TNT) = เวลาทใชตงแตเรมเกบเมลด จนถงเวลาทตนกลาโตไดขนาดทจะนำไปปลก2 = ตงแตยายลงถงจนถงเวลาทตนกลาโตไดขนาดทจะนำไปปลก

จะทำอยางไร หากมกลาไมเพยงไมกชนดทผานเกณฑ

ขอแนะนำบางสวนทอาจปฏบตได:-ปรบปรงคณภาพกลาไม พจารณาขอมลเดมทมและลองมองหาวธการทจะทำใหกลาไมโตเรวมสขภาพดและความแขงแรงมากขนทดลองหาวธทางวนวฒนวทยาทดขน โดยเฉพาะเมอมองเหนวาขอจำกดทมเกดจากพนทปลกทดลองหาพรรณไมอน ๆ - เพมชนดของพรรณไมทมคณสมบตนาะเปนพรรณไมโครงสรางได (บทท 3 ตอนท 1) โดยพจารณาจากเอกสารในฐานขอมล ของหนวยวจยฯภมปญญาทองถน เอกสารตพมพ/เวบไซท และเรมเกบเมลดของไมชนดทยงไมไดทดสอบระบบการใหคะแนนสามารถนำมาใชในการกำหนดเกณฑในการทดสอบพรรณไมแตละชนด

นำคะแนนของแตละชนดมาจดเร ยงลำดบเพ อพจารณาวาชนดใดควรจะนำมาทดสอบในเรอนเพาะชำ หรอเทคนคทางวนวฒนเพอเพมประสทธภาพและการเจรญเตบโต

ทำตารางขอมลในแผนงานของ Excell โดยใหชนดพรรณไมเรยงลำดบในคอลมนแรกและใชเกณฑการคดเลอกอยแถวบน ใชขอมลจากแปลงปลกปา ภายหลงฤดปลกปท 2 เพอคำนวนคะแนนในแตละชนดใสเปอรเซนตการรอดตายและปรบขอมลใหความสงทสงสดใหเปนรอยเปอรเซนต และปรบใหคะแนนความสงของทกชนดไมใหอยในรปของเปอรเซนต ใชหลกเกณฑเดยวกนกบขนาดทรงพ มและขอมลอ น ๆ โดยอาจรวมขอมลจากเรอนเพาะชำรวมดวย(เปอรเซนตการ งอก/การรอดตายระยะเวลาในเรอนเพาะชำและอน ๆ )

การกำหนดคะแนน การดงดดสตวปานบวาเปนสงทจำเปน กำหนดระดบคะแนน (0 – 100)โดยใหคะแนนสงในชนดไมทใหผลมเนอมากและใหทมดอกทใหนำหวาน และคะแนนอาจเพมขนอกหากพบเหนการใชประโยชนของสตวปาจากการสงเกต หากเกบขอมลจากแปลงปลกปาเปนระยะเวลานานพอ ควรเพ มคะแนนใหพรรณไมชนดท ตดดอกออกผลรวดเรวหรอการใหคะแนน จากจำนวนตน/ชนดนกทมาใชประโยชน ณ ชนดไมนน ๆ

ลำดบตอมา พจารณาเรยงลำดบความสำคญของแตละคะแนนและคณดวยนำหนกความสำคญของแตละปจจยหรอเกณฑทตงไว ยกตวอยางเชน คะแนนความสงและขนาดทรงพมจะไรความหมายหากชนดไมนน ๆ มคาการรอดตายทตำภายหลงปลก ดงนนจงใหนำหนกของอตราการรรอดตาย ดวยการคณ 2 หรอมากกวา สดทาย รวมคะแนนทงหมด แลวเรยงลำดบคะแนน มากไปนอย

หลกเกณฑ

%การงอกเวลาทใชในเรอนเพาะชำ1(TNT)ตนกลาทรอด2

กลมดเดน

>80%< 1 ป>80

ผานเกณฑ

50-791-2 ป60-79

ยอมรบได

30-49> 2 ป40-59

•

•

•

116116งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

ระยะเวลาในเรอนเพาะชำ<1 ป = 100

1-2 ป = 75;>2 ป = 50

ตวอยางการใหคะแนนเพอเลอกชนดไมทเหมาะสม

ใสคาเฉลยของปจจยทใชวดการเจรญเตบโตตาง ๆ ทวดไดลงฤดฝนทสอง ใชคาจากแปลงควบคมหรอแปลงทดลองทตนไมมการเจรญเตบโตทสด

ปรบคาเฉลยทมใหอยในรปของคะแนนทมคาระหวาง 1-100 ใหนำหนกเพมสำหรบปจจยทมความสำคญโดยคณคะแนนของปจจยนนดวยนำหนกทให (เชน ใหนำหนก 2 สำหรบการรอดชวตดงตารางดานลาง) รวมคะแนนและเฉลยคาทไดจากนนเรยงลำดบจากคะแนนมากไปหานอย

กอนทจะมขอมลเขามาใชประโยชนของสตว ลกษณะของผล เชน ผลมเนอมากอาจใช บงบอกถงการดงดดสตวของพชได

ชนด

S01S15S43S67S72S79S80

อตราการรอด(%)89453878906548

ความสงเฉลย (ซ.ม.)

4501981022345067898

ความกวางของพม(ซ.ม.)

420255202874056378

ผลมเนอมาก

ใชใช

ไมใชใช

ไมใชใชใช

TNT

<1 yr<1Y1-2Y1-2Y<1y1-2y>2y

ระยะเวลาในเรอนเพาะชำ บงบอกถงความยากงายในการขยายพนธ หรออาจใชอตราการงอกหรอการเตบโตของกลาไม

อตราการรอด

200178907615618013096

MaxScoreS01S15S43S67S72S79S80

คะแนนความสง

100893920461001519

คะแนนทรงพม

10010061568961519

คะแนนการดงดดสตว

100100100

0100

0100100

คะแนนขยายพนธ

งาย10010010075751007550

คะแนนรวม

600567390176446476335284

คะแนนทปรบแลว

10094652974795647

ลำดบ

1473256

ใหคะแนน 100 สำหรบคาเฉลยทสงทสด

ใชคาเฉลยทม100 = ผลมเนอมาก0 = ผลแหง

คะแนนรวม/6

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

117

เมอตดสนใจเลอกพรรณไมแลวควรปรบขอมลของพรรณไมดงกลาวใหอยในรปทสามารถนำไปใชไดงายเชน แผนขอมลของจำปปา (Michelia baillonii)

การตดสนใจเลอกกลมของพรรณไมโครงสราง

ขอเสยเปรยบอยางหนงของการใชคะแนนในการคดเลอกพรรณไมโครงสราง กคอ ระบบคะแนนมกจะใหผลการคดเลอกพรรณไมทเปนไมโตไวหรอไมเบกนำเปนสวนใหญ ซงจะใหชนเรอนยอดเพยงชนเดยว การใชพรรณไมโครงสรางในการฟนฟปา จะตองเปนการผสมผสานชนดพรรณไมทงไมเบกนำและไมเสถยรปลกรวมกน เพอสรางโครงสรางปาทมความหลากหลายจงควรมความยดหยนในการเลอกพรรณไมเพอปลกฟนฟปาในแตละป

ยกตวอยางเชน พรรณไมทเปนไมเสถยร หากแตโตชา กจะถกนำมาพจารณาปลกรวมดวยหากในปนนมชนดพรรณไมโตไวเปนจำนวนมาก ในขณะเดยวกนพรรณไมททรงพมแคบอาจนำมาปลกรวมกบพรรณไมอน ๆ เพอเพมโครงสรางของเรอนยอดของปาทหลากหลายเมอปลกผสมปนเปไปกบชนดไมทมคะแนนทรงพมในเกณฑสง

การจดการทปรบเปลยนได

ในอดมคต การคดเลอกพรรณไมจะตองทำเมอไดขอมลทงหมด และนำมาวเคราะหเสยกอน อยางไรกตามขอมลดงกลาวจะตองใชเวลาหลายปหลงปลกกวาจะได ดงนน ในชวงแรกๆ ของหนวยวจยฯ เราจงหลกเล ยงไมไดท จะใชขอมลในการคดเลอกพรรณไม เชนจากการสำรวจระหวางการศกษาชพลกษณ และ การเกบเมลด รวมทงขอมลจากเรอนเพาะชำซงขอมลจากแปลงปลกปา จะตามมาหลงจากนน 1 – 2 ป และขอมลการกลบคนมาของความหลากหลาย ทางชวภาพจะตามมาหลงจากน นอกหลายป ดงน นระบบในการคดคำนวนคะแนนสำหรบเกณฑมาตรฐานหรอ ความเหมาะสม จะตองมการปรบปรงอยเสมอขอมลใหม ๆ ทไดรบมความสำคญอยางยง การตดสนใจในการคดเลอกชนดไมในการปลกในแปลงทดสอบ แตละป และจะนำมาเปนขอมลและวเคราะหอกครงเมอมขอมลใหม ๆ เพมเตมจากเรอนเพาะชำและแปลงปลกปาและนจะเปนหลกพนฐานในการปรบปรงการจดการการคดเลอกชนดไม

เมอการคดเลอกพรรณไมโครงสรางเสรจสนใหนำขอมลท งหมด มาปรบเปล ยนในรปแบบทเขาใจงาย เชน แผนขอมลพรรณไมของจำปปา

118118งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

เสนทางเดนศกษาธรรมชาตทมปายบอกในแปลงปลกปาจะทำใหงานวจยกลายเปนส อการสอนท ม ค ณคามหาศาล

ตอนท 3 การเผยแพรขอมล

หนวยวจยฯ จะกอเกดประโยชนสงสดกตอเมอ ขอมล และ ความรความชำนาญใหม ๆทพฒนาไดถายทอดไปสผ เก ยวของและมสวนรวมกบกจกรรมการฟนฟปา ไมวาจะเปนเจาหนาทจากภาครฐ องคกรเอกชน ชาวบาน คร นกเรยน และอน ๆ ดงนนหนวยวจยฯจะตองใหบรการการศกษาและการเผยแพรเพอสรางความเขมแขงของผมสวนรวมกบการฟนฟปาเพอใหคนเหลานนสามารถนำเทคนคการฟนฟปาทเรยนรมาใชปฏบต ซงอาจดำเนนการผานการอบรมเชงปฏบตการ การออกเยยมชมชนรวมไปถงการผลตสอสงตพมพและสอการสอนในรปแบบอน ๆ

ทมการศกษา

ในตอนแรกเจาหนาทวจยอาจจะตองจดการอบรมหรอจดการอบรมเชงปฏบตการใหกบชมชน โรงเรยนหรอเจาหนาทปาไม อยางไรกตามถาดจากประสบการณทเกดขนในหนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม เมอหนวยวจยฯ มขอมลและความชำนาญมากขนมกจะนำมาสความตองการในการบรการการศกษาทเพมขนเรอย ๆ ทำใหงานลนมอและมเวลานอยประสทธภาพในการทำงานวจยลดลง ดงนนจงเปนการดทจะสรางทมการศกษาทมประสบการณในดานสงแวดลอมศกษา และสามารถถายทอดความรและเทคนคใหกบผสนใจเพอชมชนจะสามารถรเรมกจกรรมดานการ ฟนฟปาหรอพฒนาใหดยงขน

จะตองระลกเสมอวา เจาหนาทการศกษาทเขามาใหม อาจจะไมมความรความชำนาญเทยบเทาเจาหนาทวจย ดงนน เจาหนาทการศกษา จะตองไดรบการอบรมอยางเขมขน จากฝายวจยและจะตองไดรบขอมลใหมเพมเตมมาจาก งานว จยทกำลงดำเนนงานของฝายวจย อยเสมอ

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

119

โปสเตอรจะนำมาใชอธบายวธการปลกปาทถกตอง

โปรแกรมการศกษา

เมอเจาหนาทการศกษา มความเขาใจและคนเคยกบความรของหนวยวจยฯ กจะสามารถพฒนาโปรแกรมและสอการสอนทเหมาะกบความตองการทหลากหลายของกลมเปาหมายทแตกตางกนทเกยวของกบการฟนฟปา โดยการออกแบบกจกรรมการสอนซงจะมอปกรณหรอสอชวยสอนทแตกตางไปเพอใหเหมาะสมกบ 1) สถานททจะทำกจกรรม และ 2) กลมเปาหมาย ยกตวอยางเชนการอบรมเจาหนาทปาไมเกยวกบเทคนคพรรณไมโครงสรางในแปลงปลกยอมแตกตางจาการจดกจกรรมการสอนสำหรบเดก ในชนเรยน แมวาความรทใหจะเปนเรองเดยวกนโปรแกรมการศกษาจะประกอบดวยกจกรรมเหลาน:-

การอบรมเพ อใหความร เร องการฟนฟปา แสดงเทคนควธการตลอดจนผลทไดสำหรบเจาหนาทปาไมและชมชนทตองการฟนฟปา (1-2 วน)การอบรมอยางเขมขนและใชเวลายาวนานกวา สำหรบเจาหนาท ทมหนาทรบผดชอบโครงการฟนฟปา ทงเจาหนาทเรอนเพาะชำ และเจาหนาทปลกปา ( 3 – 10 วน)การออกเยยมชมชนทเขารวมโครงการฟนฟปา เพอใหคำแนะนำในการดำเนนกจกรรมตลอดจนถายทอดเทคนคใหมๆ แกผปฏบตโดยตรง (1- 3 วน)กจกรรมโรงเรยน รวมถงการไปจดกจกรรมในโรงเรยนสำหรบเดกและการจดอบรมใหกบ คร-ผ สอน เน องจาก เดก ๆ และ เยาวชนจะเปนผไดรบผลประโยชนในทายทสด จากโครงการ ฟนฟปา (1/2 วน จนถง 2 -3 วนสำหรบการจดคายอบรมสำหรบครและนกเรยน)ดแลการเยยมชมโครงการและแปลงปลกปา เมอมผมาเยยมชม เชน ตวแทนจากแหลงทนหรอสอมวลชนแขนงตางๆ ( 2 – 3 ชวโมง จนถง เตมวน)จดการฝกงานใหนกศกษา (2 – 3 สปดาห)นำเสนองานของหนวยวจยฯในการประชมทางวชาการทตางๆ ( 2 – 3 วน)

อปกรณ และ สอการสอน

ทมการศกษาควรจะจดเตรยมสอและอปกรณการสอนทหลากหลาย เพอความพงพอใจของทกกลมเปาหมาย สอการสอนจะเปนตวชวยในการจดกจกรรมแตละแผนการสอน

สอวดทศนจะชวยนำเสนอภาพรวมของหนวยวจยฯ และจะใชเปนตวเปดกจกรรมและ การอบรม ในขณะทจดหมายขาวและเวบไซทจะชวยกระจายขอมลและผลการวจย อยางสมำเสมอ

ผลงานตพมพเปนสอการศกษาทสำคญของหนวยวจยฯ การตพมพผลงานจะตองอาศยคำปรกษาจากผเชยวชาญตลอดจนขอมลจากผเขารวมประชมเชงปฏบตการ ผลงานตพมพจะตองนำไปใชใหเกดประโยชนสงสดโดยการเผยแพรสชมชน โดยประกอบกบองคความรและภมปญญาทองถนสอการสอนเหลานสามารถจดทำไดงาย โดยใชโปรแกรม คอมพวเตอร ชวยดงนนจะเปนการดหากมเจาหนาททชำนาญในการออกแบบอยในทมการศกษากจะชวยใหงานงาย และมประสทธภาพมากขน

แผนพบ และ เอกสารแจก

แผนพบและเอกสารแจกจะเปนสอการศกษาอนดบแรก ๆ ทหนวยวจยฯ จะตองม ซงจะมประโยชนตอเจาหนาทหนวยวจย ผเขาอบรม และผ

•

•

•

•

•

••

120120งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

นกเรยนนานาชาตจากนานาประเทศ เรยนรการเพาะกลาไมในเรอนเพาะชำหนวยวจยฯ

มาเยยมชมหนวยงาน (โดยเฉพาะตวแทน จากแหลงทนในปจจบนและในอนาคต) ซงอาจจะรปแบบทงทไมเปนทางการและเปนการใหขอมลการศกษารวมดวย ซงจะชวยเผยแพรหนวยงานและผลงานทไดทำไปแลว แผนพบอนแรกจะเปน แผนพบแนะนำงานวจยใหกบผอานเมองานวจยไดรบการพฒนาผลงานตพมพทางวทยาศาสตรกจะตามมา เชน แผนขอมลชนดพรรณไม ตารางการผลตกลาไมและคมอการผลตกลาไม เปนตน โดยทขอมลเหลานจะถกนำมาเผยแพรในรป แบบอน ๆ เชนโปสเตอรแสดงตารางการผลตกลาไมแลวจดไวในเรอนเพาะชำเพอใชเปนสอในการบรการการ ศกษา

หนงสอคมอ

หนงสอคมอ ควรจดทำขน เพออธบาย ภาพรวมของเทคนควธการ ทไดรบการพฒนาโดยหนวยวจยฯ และเทคนคทดทสดทไดรบการพสจน หนงสอคมอจะใชเปนตำราเพอประกอบการสอนการอบรม ตลอดจน การออกเยยมชมชน ใชสำหรบนกศกษาฝกงาน และในการฝกเจาหนาทใหมหนงสอคมอน จะชวยเปนแรงบนดาลใจ ใหกบผทอยหางไกลจากหนวยวจยฯ คมอ ควรจะอธบายหลกการเบองตน และเทคนควธการในการฟนฟปา ซงสามารถเขาใจ และ เขาถงไดจากผอานทกกลมค มอ จะตองมคำอธบาย และวธการเพาะขยายพนธ ชนดพรรณไมโครงสรางในภมภาคยกตวอยางเชน คมอ “ปลกใหเปนปา” ซงเขยนโดยหนวยวจยฯ

เอกสารงานวจย และ การนำเสนอในเวทนานาชาต

ผลงานวจยทได ควรจะไดรบการตพมพในวารสารทางวทยาศาสตร หรอนำเสนอในเวทวชาการ ะดบนานาชาต และตพมพเปนเอกสารการประชมตอไป ผลงานตพมพ เหลานจะชวยเผยแพรผลงานวจยใหกบ ผททำงานในสาขาเดยวกนไดรบทราบ เอกสารการวจย จะกอใหเกดการแลกเปลยนความคดเหน การอภปราย และในบางกรณจะนำไปสการเย ยมชมดงานตอไปซงจะชวยใหนกวจยทานอน ๆ ในการพฒนางานวจย นอกเหนอไปจากนน ผลงานตพมพในวารสารจะชวย สรางชอเสยงและเพมสถานภาพของหนวยวจยฯ ทงในระดบประเทศ และ นานาชาตหากจะตพมพผลงานวจยในวารสารทางวชาการ จะตองแนใจวาการออกแบบการทดลองจะตองทำอยางไดมาตรฐานและพรอมทจะไดรบการ ทบทวนเอกสารในเวทวชาการระดบนานาชาตการทผลงานไดรบการยอมรบและตพมพ ในวารสารตางประเทศ และ เอกสารการประชมระดบนานาชาต จะชวยรบประกนความมนคงของตำแหนงและหนาทการงาน ใหกบ ผททำงานวจยตอไป(เนองจากความมนคงในการทำงานในสายวชาการ ขนอยกบผลงานวจยทไดรบการตพมพ)

และยงจะชวยเพมความนาเชอถอในสายตาของแหลงทนอกดวยนกเรยนนานาชาตจากนานาประเทศ เรยนรการเพาะกลาไมในเรอนเพาะชำหนวยวจยฯ

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

121

ตอนท 4 – การวางแผนในระดบชมชน

นอกเหนอไปจากการ ใหความร และ การอบรม แกผเกยวของและมสวนรวมกบโครงการแลว ทมการศกษา ยงตองรบผดชอบในสวนของการเผยแพรไปส สาธารณะการท ผลงานเปนท ยอมรบ จากมวลชนมความสำคญอยางย ง เพราะหนวยวจยฯจ ะ ช ว ย ใ ห ก า ร ฟ น ฟ ป า เ ป น ท ย อ ม ร บ แ ล ะ ส า ม า ร ถดงการสนบสนนและเงนทนเขามาและชวยสรางเครอขายของการตดตอรวมกบหนวยงานอน ๆทอาจ จะไมรจกหนวยวจยฯ ดงนนจงมความจำเปนทจะตองเสยสละเวลาบางสวนในการวางแผนประชาสมพนธเพอเปนหลกประกนวา สอทใชมความเหมาะสมในการสงผานขอมลไปยงกลมเปาหมายทถกตอง

องคกร แลนดแคร ทรฐนวเซาทเวลล ไดพฒนาแบบแผนเพอชวยเหลอองคกรสงแวดลอมในชมชน ในการตพมพสอ โดยเขาไปไดท http://www.landcarensw.org ซงจะมรายละเอยดของแหลงขอมลทจะชวยชแนะการพฒนากลยทธในการสอสารและประชาสมพนธ รวมทงวธในการสอสารในรปงานเขยนและสอในรปแบบอน ๆ เนอหาทจะกลาวตอไปนจะชวยสรปสงทเราจะตองคำนงถงเมอมความตองการทจะใชสอในการเผยแพรประชาสมพนธ

อะไรคอ คำถาม ทกลยทธในการสอสารควรจะตองตอบ?

อนดบแรก จะตองกำหนดใหไดวาวตถประสงคของการสอสารคออะไร แหลงขอมลทมคออะไรบางและเราจะวเคราะหไดอยางไรวาการสอสารประสบผลสำเรจ กำหนดกลมเปาหมายใหชดเจน เชน คนทวไป เจาของทดน เจาหนาทจากภาครฐ องคกรสงแวดลอม คร และนกเรยนแหลงทน หรอ องคกรจากภาคอตสาหกรรม เปนตน มองปญหาหรอขอขดแยงในแตละกลมเปาหมายใหชดเจน อะไรคอส งท ต องการส อออกไป เคร องมอท ใชส อสารคออะไรใครในหนวยวจยฯ จะเปนผรบผดชอบในการถายทอดสอ และเมอใด

ผลงานผานสอสงพมพ เพอผอานทวไปจงพฒนาศกยภาพในการ ถายทอดขอมลท ชดเจน และ ถกตอง ไมวาจะเปน บทความ ใน

หนงสอพมพ แผนพบ จดหมายขาว และการจดแสดงผลงาน เพราะมนจะผานสายตาของคนเปนจำนวนมาก โดยทคนเหลานน ตางมระดบพนฐานทางความร และความแตกฉานดานภาษาทแตกตางกน

สญลกษณของหนวยงาน

ออกแบบโลโก ของหนวยวจยฯ ใหมลกษณะเฉพาะ(สสน และ แบบอกษร) เพอใชในการนำเสนอผลงานตพมพเครองแบบ และอน ๆ ซงจะชวยให ผคนสามารถ จดจำหนวยงานไดงายขน

122122งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

สารคดทางทวเปนวธทดทสดทจะชวยใหหนวยงานเปนทรจกในระดบประเทศและระดบนานาชาต

ภาพถาย

ภาพถายทดสามารถใชสอสารกจกรรมการฟนฟปาไดหลายรปแบบ ภาพถายทชดเจนจะชวยใหงานวจยไดรบการตพมพ พยายามถายรปใหมากตลอดทกกจกรรม เพอบนทกความกาวหนาของงาน และจะใชเปรยบเทยบ ผลของการฟนฟปาทงกอนและหลงกจกรรมตาง ๆ ใชฐานขอมลในการจดเกบและจดการไฟลรปถาย เพอชวยในการคดเลอกภาพถายทเหมาะสมในการใชงานในอนาคต

เครองมอสอสารใดทเหมาะสมตอการใชงาน

การส อสารผานเวบไซท เปนหน งในเคร องมอท สามารถใชไดเพราะเปนการสอสารโดยตรง มราคาถก ตรง และ งาย ปจจบนน การสอสารดวย อเมลล หรอจดหมายอเลคโทรนกส สามารถตดตอผคนไดเปนจำนวนมาก แตจะตองไมใหหนวยวจยฯเปนผสงเมลลขยะ หรอ เมลลทไมตองการใหกบผอน

วนเปดหนวยวจยฯ การจดอบรม และกจกรรมอน ๆ เปนวธในการสอสารทด เนองจากเปนการสอสารวตถประสงคทชดเจน อยาปดกนโอกาสในการนำเสนอผลงานไมวาจะเปนการประชม หรอ การสมมนาใด ๆ ใหเตรยมการนำเสนอไวในหลากหลายรปแบบเพอใหเหมาะกบกลมเปาหมายแตละกลม การประชมสมมนายงเปนเวทในการเผยแพร หนวยงานในรปแบบของการใชโปสเตอรและอปกรณตงแสดง ซงจะชวยนำเสนอภาพลกษณทดของหนวยงานและยงสามารถใชไดในโอกาสอน ๆ ใชขอมลทกระชบเขาใจงายมรปภาพอธบายมากกวา ตวหนงสอ หากตองการสอสารขอมลมากกวาน ใหใช แผนพบในการนำเสนอ

ใชสอสารมวลชนใหเกดประโยชน เชญนกหนงสอพมพมารวมงานปลกปา หรองานเปดการอบรมเชงปฏบตการ จดแถลงขาว หรอการเตรยมเอกสารขอมลสำคญ สำหรบนกขาวลวงหนา เพอใหนกขาวไดรบขอมลทถกตองในเวลาทเขยนขาว

เชญ รายการทว มาทำรายการเก ยวกบหนวยวจยฯ ซ งจะสามารถนำมาใชเปนวดทศนแนะนำ หนวยงานไดในเวลามประชมเชงปฏบตการ

จดทำเวบไซท เพอใหมการสอสารอยางสมำเสมอ และเพอรกษาความสมพนธระหวางเครอขาย ทงเปนหนวยงาน หรอ ผสนใจรายบคคล ควรแนะนำใหผสนใจ เขาไปคนควาขอมลเพมเตมในเวบไซท นอกจาก ขอมลเบองตน ของหนวยงาน งานวจย และงานบรการ การศกษา

เวบไซท ยงชวยประชาสมพนธขาว แฟมภาพเวทแลกเปลยนขาวสารขอมล ผลงานตพมพจดหมายขาว กสามารถนำมา จดเกบ ในเวบไซท เพอใหสามารถเขาถง และ ดาวนโหลดได (ประหยดคาจดพมพ และจดสง)

สำหรบผทไมสามารถเขาถงเวบไซทจดหมายขาวทออกเปน ราย 3 เดอน กสามารถทำหนาทในการสอสารไดเชนกน ทำการจดสง จดหมายขาว ใหกบรายชอทม และ จดเกบจดหมายขาว ในเวบไซทรายการ

งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

123

ตอนท 5 การฟนฟปา

บทบาทของหนวยวจยฯ ไมไดมเพยงการปลกปา การตดสนใจในการดำเนนนโยบาย ดานฟนฟปาจะกำหนดโดย เจาหนาทภาครฐระดบประเทศ ระดบทองถน และชมชน ในพนทในขณะทงบประมาณและการดำเนนการเปนความรบผดชอบของหนวยงาน ระดบประเทศ เชนกรมปาไม หรอ บรษทเอกชน หนวยวจยฯ จะมบทบาทในการใหคำแนะนำวธฟนฟปาใหสำเรจอยางไรกตาม เมอมการจดตงแปลงปลกปาและมการรวมงานกบหลาย ๆ ฝาย กหลกเลยงไมไดทเจาหนาทหนวยวจยฯ จะตองมสวนรวมในการวางแผนและดำเนนการปลกปาทงในโครงการขนาดเลกและขนาดใหญ

หนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม ทำงานรวมกบชมชนบานแมสาใหมและอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย อยางใกลชด ตงแตเรมทำงานวจยและมสวนรวมในการวางแผนดำเนนการและดานสงคมเศรษฐกจ ทเกยวกบการฟนฟปา มาตงแตตน หนวยวจยฯ ผานประสปการณการเรยนรมาอยางมากมาย ชมชนกลายเปนสวนหนงของหนวยวจยและกลายเปนชมชนตนแบบเพอใหทอน ๆ ไดนำไปปฏบตตอไป หนวยวจยฯ มช. ไดสนบสนนดานองคความรใหกบหนวยงานอน ๆ ในประเทศ หากมการดำเนนการฟนฟปาซงเปนโครงการขนาดเลก ยกตวอยางเชนโครงการฟนฟปาเขาประ-บางครามทจงหวดกระบ ทอยของนก แตวแรวทองดำ

หนวยวจยฯ ยงไดรบการรองขอจากองคกรภาครฐเพอใหคำแนะนำและการจดอบรมดานการฟนฟปาในระดบประเทศ โดยหนวยวจยฯ จะดำเนนการในสวนของการใหความรและเทคนคในการฟนฟปาและรายชอชนดพรรณไมทองถนทเหมาะสม

ทายทสด จากการสนบสนนของ โครงการดารวน แหงสหราชอาณาจกร หนวยวจยฯไดใชองคความรท มเก ยวกบเทคนคและวธการฟนฟปาในการเผยแพรสตางประเทศเพอใหประเทศเหลานนสามารถจดตงหนวยวจยฯ ไดและดำเนนการฟนฟปาในประเทศของตนเองทเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและสภาพทางสงคมและเศรษฐกจของแตละประเทศ ซง คมอนเปนสวนหนงของโครงการนเพอทดสอบวธการในการฟนฟปาบนพนทขนาดเลก และนำประสบการณทเรยนรมาพฒนากระบวนการฟนฟปา ในพนทขนาดใหญ ระดบชาต ตอไป

ผเช ยวชาญชาวออสเตรเลย หวหนาอทยาน แหงชาตผ นำชมชน ไดพบปะเพ อหารอในพนทสาธตแปลงปลกปา อทยานแหงชาตดอย สเทพ-ปยเพ อตรวจสอบพ นท ปลกปา หลงจากก จกรรมการวางแผนการค ดเล อกพ นท ฟ นฟ ป าดวยเทคนคทางระบบแผนทภมศาสตร (geographicalinformation system: GIS)

124124งานวจยเพอฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * *

โดยทวไปแลว โครงการฟนฟปาขนาดเลก มกจะอยในหมบาน หรอ ชมชน ซงอาจดำเนนงานโดย หวหนาโครงการเพยงคนเดยว ทมความกระตอรอรนในการดำเนนงาน หรอ อาจจะเปนโรงเรยนในชมชนเปนผดแลโครงการ การสงเสรมใหชมชนทงหมด มารวมโครงการ นอกจากจะชวยใหมการปลกปา แลวยงจะเปนการสงเสรมให เยาวชน และ ผสงอาย ไดมาทำงานรวมกนในการฟนฟปา จากประสบการณของ หนวยวจย ในการจดการโครงการฟนฟปาขนาดเลก เราพบวาเงนทนจากภายนอกมาสชมชน มความสำคญไมยงหยอนไปกวา เทคนคและองคความรทไดรบหนวยวจยฯ อาจชวยสนบสนนในการรเรมโครงการ ดวยเงนทนเรมตน อยางไรกตาม แมวาโครงการจะมขนาดเลกเพยงใด กจะทำให เจาหนาทหนวยวจยฯ เพมภาระมากขน โดยเฉพาะอยางยงโครงการทอยหางไกลจากหนวยวจยฯ และ หางไกลจากโครงการอน ๆ การรวมงานกนเปนเครอขายโดยรวมโครงการทอยใกลเคยงไวดวยกน ซงจะชวยใหชมชนไดพบปะ และใหความชวยเหลอซงกนและกน

โครงการการฟนฟปาขนาดใหญ

การมสวนรวมในโครงการฟนฟปาขนาดใหญ เปนสงท หนวยวจยฯ จะตองเตรยมตวหนวยวจยฯ มประสบการณในการฟ นฟปาในพ นท ขนาดเลก หนวยวจยฯอาจถกดงเขามาสโครงการ ฟนฟปาขนาดใหญในเวลาทยงไมพรอม ปญหาใหญอนหนงในการทำงานกบภาครฐ กคอ ภาครฐ มกจะมเปาหมายท ตองปฏบตกอนท จะหมดวาระซ งมกจะขดแยงกบ วธการและการวจยท ไดรบการ พฒนามาภายใตสถานการณเหลาน บทบาทของหนวยวจยฯ กคอจะตองสรางความเขาใจใหกบ ผมสวนเกยวของทกกลมในเรองของเวลา แรงงาน และงบประมาณ ท ตองใชเพ อใหงานฟ นฟปา ประสบผลสำเรจองคกรทรวมงานจะตองชงนำหนกระหวางการปฏบตจรงกบเปาหมายทตองทำ ภายใตแรงกดดนในเวลาทจำกด

เอกสารการประชมจดโดยหนวยวจยในป 2543

คมอการอบรมทมพนฐานจากงานวจย ป 2540

คมอ “ปลกใหเปนปา”ในป 2549

หนงสอจำแนกเมลดและชนดกลาพรอมวธการเพาะในป 2543

รายงานการสำรวจพรรณไมในอทยานแหงชาต ในป 2544

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * * *

125

ภาคผนวก

ตอนท 1 การออกแบบการทดลองแบบRandomized Complete Block Design

ตอนท 2 การวเคราะหความแปรปรวนสำหรบการทดลองแบบ RCBD

ตอนท 3 การเปรยบเทยบขอมลเปนค

เอกสารอางอง

ตดตอหนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม

126126งานวจยเฟอการฟฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * *

สำหรบการทดสอบผลของว ธ การเตรยมเมลดกอนเพาะใหวางถาดเพาะในชดควบคม (C) และถาดทเตรยมเมลดดวยวธตาง ๆ(T1, T2 เปนตน) ไวดวยกนบนโตะเพาะเมลด โดยแตละถาดจะตองมจำนวนเมลดเทากน โดยแตละโตะจะถอวา เปนบลอคเมลดทอยในถาดควบคมจะเตรยมดวยวธมาตรฐาน สวนในถาดอนเมลดจะผานการเตร ยมแบบมาตรฐานและเพมวธการทตองการศกษาเขาไป ตำแหนงของถาดในแตละบลอคจะถกวางไวแบบสมและกำหนดโตะทจะวางแตละบลอคแบบสมดวยเชนเดยวกน

ในการเปรยบเทยบการเจรญเตบโตของตนกลาในแปลงปลกใหรวมกล มแปลงควบคมท ปลกตนไม (TC : ตนไมท ปลกดวยวธ มาตรฐาน)ไวกบแปลงทดลอง (แบงเปนชดการทดลองตาง ๆ ทใชวธทางวนวฒน ทแตกตางกน ;T1, T2 เปนตน) จดเปนบลอค จดชดทดลองในบลอคซำโดยวางแตละบลอคไวในบรเวณตาง ๆ ของพ นท การศกษาและควรมแปลงควบคมท ไมปลกตนไม (NPC) ไวเพ อเปรยบเทยบกบการฟ นตวของพนทตามธรรมชาต

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * * *

127

ตอนท 1 การออกแบบการทดลองแบบ Randomized Complete Block Design

เชนเดยวกบการทดลองทางชววทยาทวไป การทดลองเกยวกบการฟนฟปาเปนการทดลองทมความแปรปรวนสง ดงนนการทดลองทกครงจงจำเปนตองมการทดลองซำ และนำเสนอในรปของคาเฉลยตามดวยคาทแสดงถงความแตกตางของขอมลภายในชดทดลองนน (เชน คาความแปรปรวนหรอคาเบยงเบนมาตรฐาน) โชคดทการทดลองสวนใหญททำในงานวจยเกยวกบการฟนฟปา (เชนการทดสอบการงอก วธการดแลกลาไม รวมถงการทดลองในแปลงปลก) สามารถใชแบบการทดลองและวธการวเคราะหผลการทดลองแบบเดยวกนได เชน randomized complete block design(แบบการทดลองแบบบลอคสมแบบสมบรณ) หรอ RCBD และวเคราะหผลดวย two-way analysis ofvariance (ANOVA)

RCBD คออะไร

RCBD เปนการออกแบบการทดลองทประกอบไปดวยบลอคทซำ ๆ กน โดยในแตละบลอคจะประกอบดวย ชดควบคม 1 ชด และชดทดลองตาง ๆ อกอยางละ 1 ชด ทงนจำนวนประชากรในแตละชดการทดลองและชดควบคมในบลอคจะตองเทากน (เชนเมลด จำนวนตนกลา ฯลฯ)ในแตละบลอกชดการทดลองและชดควบคมจะถกจดวางในตำแหนงตาง ๆ แบบสมและแตละบลอคจะถกกระจายไวแบบสมในแปลงทดลองหรอเรอนเพาะชำ

ทำไมจงตองใช RCBD

การใชแบบการทดลองลกษณะนเปนการแยกผลของความแตกตางของสภาพแวดลอมออกจากผลของการทดลองทตองการทดสอบ แตละบลอคอาจมสภาพแวดลอมทแตกตางกนไป(แสงอณหภม ความชนเปนตน) ทำใหเกดความแตกตางกนของขอมลซงจะไปรบกวนผลของการทดลองทตองการศกษา อยางไรกตามเนองจากทกบลอคมทงชดควบคมและชดทดลองอยดวยกนดงนนทกชดจงไดรบสภาพแวดลอมทเหมอน ๆ กน ซงเปนผล ทำใหความแตกตางทเกดขนจากปจจยสภาพแวดลอมเปนแบบเดยวกน และผลการทดลองทตองทดสอบสามารถแยกออกจากกนไดดวยการใช two-way ANOVA ในการวเคราะหขอมล (ดตอนท 2)

ควรมจำนวนบลอคและชดการทดลองจำนวนเทาไร

โดยทฤษฏแลวจำนวนบลอคควรจะมจำนวนมากพอทจะทำใหคา residual degree offreedom (rdf) มคาอยางนอย 12 เมอคำรวณดวยสมการดานลาง

rdf = (t - 1) x (b - 1)เมอ t = จำนวนของชดการทดลอง (รวมชดควบคมดวย) และ b = จำนวนบลอค

แตในความเปนจรงมนอยมากทเราจะสามารถออกแบบการทดลองทงในเรอนเพาะชำและแปลงปลกใหคา rdf มากกวา 12 เนองจากขอจำกดในเรองจำนวนเมลดพนธ ตนไม พนท และแรงงานอยางไรกตามการทดลองทมคา rdf นอยกกวา 12 กอาจใหผลทดไดถาพยายามใหแตละบลอคมลกษณะทใกลเคยงกนมากทสด หรอไมอาจเปลยนแปลงการทดลองเปนแบบอนทยงยากนอยกวา เชนเปรยบเทยบชดทดลองแตละชดกบชดควบคมเปนค และใชวธการวเคราะหแบบงาย ๆ (เชน Chi-square สำหรบการทดสอบการงอก)

128128งานวจยเฟอการฟฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * *

Control T1 T2 T3 T4Block 1 24 26 30 23 25Block 2 22 26 31 21 26Block 3 26 26 35 22 27Block 4 29 32 30 23 35

ใสขอมลลงในโปรแกรม Excel โดยใหแถวแทนบลอคและคอลมนเปนชดทดลอง ในตวอยางนเปนขอมลของจำนวนเมลดท งอกจากเมลดท เพาะในแตละถาด 50 เมลด จาก 4 บลอคโดยแตละชดการทดลองจะใชวธการทแตกตางกนเพอเรงใหเมลดงอก T1= แชในนำรอน 1 ชวโมง, T2 =ขดดวยกระดาษทราย, T3 = แชในกรด 1 นาท, T4 = แชในนำเยน 1 คน

ตวอยางการวเคราะหโดยใช ANOV ANOV ANOV ANOV ANOVAAAAA

Anova: Two-Factor Without Replication

SUMMARY Count Sum Average VarianceBlock 1 5 128 25.6 7.3Block 2 5 126 25.2 15.7Block 3 5 136 27.2 22.7Block 4 5 149 29.8 19.7Control 4 101 25.25 8.9167T1 4 110 27.50 9.0000T2 4 126 31.50 5.6667T3 4 89 22.25 0.9167T4 4 113 28.25 20.917

ทดสอบดวย ANOVA : two Factor without Replication (ศกษา 2 ปจจยโดยไมมซำ) ใน โปรแกรมExcel ใหผลดงตารางแสดงผล 2 ตาราง ตารางแรกแสดงคาเฉลยมธยฐานของขอมลตามบลอคและตามชดการทดลองซงในตวอยางนดเหมอนชดการทดลองท 1 ,2 และ 4 จะทำใหการงอกเพมขน ในขณะทการทดลองท 3 ทำใหการงอกลดลงเลกนอย แตเราจะมนใจไดอยางไรวาคาความแตกตางนมคามากกวาความแตกตางทเกดขนโดยบงเอญ

เราจะทราบไดวาความแตกตางระหวางชดการทดลองนนเกดข นจรงเม อดท คา P-values ซงในกรณน โอกาสท จะไมมความแตกตางระหวางชดการทดลอง (คอลมน) มคาเทากบ 0.21% ซ งหมายความวามโอกาสสงมากท ช ดการทดลองอยางนอย 1 ชดมผลท แตกตางอยางมนยสำคญในทำนองเดยวกนระหวางบลอค (แถว) กมความแตกตางอยางมนยสำคญ โดยมโอกาสเพยง 4.3 %ท จะไมมความแตกตางกน ซ งผลการวเคราะหท ไดทำใหเราทราบวาในการเพาะเมลดสภาพแวดลอมมความแตกตางกนพอท จะทำใหเกดความแตกตางของอตราการงอกเมลดท อย บนโตะทตางกนในเรอนเพาะชำ ซงการใใช RCBD ทำใหเราเหนผลนได

ANOVASource of Variation SS df MS F P-calue F critRow 65.35 3 21.783 3.6869 0.0433 3.490295Columns 190.70 4 47.675 8.0691 0.0021 3.259167Error 70.90 12 5.9083Total 326.9 19

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * * *

129

ตอนท 2การวเคราะหความแปรปรวนสำหรบการทดลองแบบ RCBD

ขอมลจากการทดลองแบบ RCBD สามารถวเคราะหไดโดยใชวธมาตรฐานทางสถตทเรยกวา การวเคราะหความแปรปรวน (Analysis of Variace : ANOVA) ซงมอยหลายแบบ แตชนดทใชกบRCBD ไดแกแบบทเรยกวา Two-way ANOVA without replication ซงคำวา without replication(ไมมซำ) อาจทำใหเกดความสบสนเนองจากในการทดลอง ชดทดลองแตละชดมซำทกระจายอยในทกบลอค แตในทางสถตคำวาไมมซำในทนหมายถงขอมลของแตละชดการทดลองในแตละบลอคมเพยงคาเดยว เชน ขอมลสำหรบการทดลองเรองการงอก ซงมเพยงคาของจำนวนเมลดทงอกในถาด

วธทงายทสดทจะทำ ANOVA คอการใส Analysis ToolPak ซงมาพรอมกบโปรแกรม Excelดงนนตองลงโปรแกรมดงกลาวกอนทจะเรมงาน

ถาคณใช Window XP ใหเปด Excel และคลกบน Tools ในเมนคำสง จากนน คลก Add-Ins ดใหแนใจวา Analysis ToolPak ไดถกเลอกไวแลว ถายงจะตองตดตง Analysis ToolPak ในAdd-Ins กอน

สำหรบ Vista ใหคลกบนปม Microsoft Office จากนนคลกท Excell Options แลวเลอกAdd-Ins และคลกบน Go ซงอยขาง ๆ Manage Excel Add Ins เลอก Analysis ToolPak

เปดแผนงานใหมและใสขอมลโดยใหบลอคเปนแถวและชดการทดลองเปนคอลมนตวแสดงในหนาตรงขาม ในตวอยางเราใชจำนวนของเมลดทงอก (จากเรมตน 50) เมอไดรบการเตรยมเมลดแบบตาง ๆ แตการวเคราะหเชนเดยวกนน สามารถใชกบคาเฉล ยความสงของตนกลาเมอไดรบปยปรมาณตาง ๆ กน หรอจำนวนของกลาไมทรอดชวตหลงปลก ไดหนงปเมอใชและไมใชวสดคลมดน

ตอไปถาใช Window XP ใหคลกบน Tools จากนน Data Analysis สำหรบ Vista ใหคลกบนแถบ Data ทดานบนของจอจากนนคลกบน Data Analysis (ทางดานบนขวา)

กลองขอความทมรายชอของวธการวเคราะหทางสถตอยจะปรากฏขนใหคลกบน ANOVA: Two-Factor Without replication จากนนคลก O.K.

กลองขอความอนใหมจะเกดขน คลกบนกลองสเหลยมทางขวาของ Input data จากนนใชเมาสลากคลมตารางขอมล เพอเลอกขอมลทงหมดรวมทงชอของแถวและคอลมน กลบมายงกลองขอความ ดใหแนใจวาไดใสเครองหมายเลอก label และคาของ Alpha เทากบ 0.05 คลกบนปม Out-put Range จากนนคลกบนปมสเหลยมทางขวาของ Output range ในแผนงาน ยายลกศรไปชยงเซลลทอยถดจากขอมลอนลางสดแลวคลกเลอก จากนนกลบไปยงกลองขอความคลก O.K.

ตารางแสดงผลการวเคราะหสองตารางจะปรากฏขนจากตารางขอมลทมอย ตารางแรกเปนสรปคาเฉลยของแตละชดการทดลอง และแตละบลอครวมทงคาความแปรปรวน (variace)สวนตารางทสองจะบอกวาในระหวางแตละชดการทดลองมความแตกตางอยางมนยสำคญหรอไม

ในตวอยางคาความแปรปรวน (variance) ในบลอค (ระหวางชดการทดลอง)มคาสงกวาคาความแปรปรวนในชดทดลอง (ระหวางบลอค) ซ งแสดงวาผลของชดการทดลองมคามากกวาผลจากความแตกตางทเกดขนแบบสมจากความแตกตางของสภาพของแตละบลอค โดยดเหมอนวา ชดการทดลองท 1, 2 และ 4 ทำใหอตราการงอกเพมขนเมอเทยบกบชดควบคม ในขณะทการทดลองท 3 ทำใหเมลดงอกนอยลงแตวาผลทไดนมนยสำคญหรอไมจะตองดจากตารางทสอง

130130งานวจยเฟอการฟฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * *

Control T1 T2 T3 T4Mean 25.25 27.5 31.5 22.25 28.25Variance 8.91666667 9 5.66667 0.91667 20.9167Observations 4 4 4 4 4Pearson Correlation 0.837218 0.02345 0.67041 0.87258df 3 3 3 3t Stat -2.63493 -3.3113 2.44949 -2.4495P(T<=t) one-tail 0.038997 0.02267 0.04586 0.04586t Critical one-tail 2.353363 2.35336 2.35336 2.35336P(T<=t) two-tail 0.077994 0.04535 0.09172 0.09172t Critical two-tail 3.182446 3.18245 3.18245 3.18245

PPPPPaired taired taired taired taired t-----TTTTTests - Wests - Wests - Wests - Wests - Workorkorkorkorked Exampleed Exampleed Exampleed Exampleed Example

ในตารางทสอง “แถว” แทนบลอค และคอลมนหมายถงชดการทดลอง ANOVA ทดสอบnull hypothesis วาทจรงแลวไมมความแตกตางระหวางชดควบคมและชดทดลองและความแตกตางทเกดขนของคาเฉลยทไดเปนไปโดยบงเอญ ผลกคอถาความแตกตางระหวางคาเฉลยของชดทดลองและบลอคมมาก สมมตฐานทวางไวผดไปและการทดลองจะใหผลอยางมนยสำคญ

คาสำคญทตองดไดแกคา p-value ซงจะบอกถงโอกาสทสมมตฐานทตงไวนนถกตอง(ไมมความแตกตาง) ซงจากตารางกอนหนานมโอกาสเพยงรอยละ 0.21 เทานนท (ไมมความแตกตางระหวางบลอก) อกรอยละ 99.79 แสดงถงโอกาสทจะมความแตกตางจรง

ในทำนองเดยวกนความแตกตางระหวางชดการทดลองมโอกาสสง (รอยละ 95.7) โดยประมาณความแตกตางอยางมนยสำคญระหวางบลอคแสดงใหเหนวา RCBD เปนส งจำเปนในการแยก ผลของความแตกตางทเกดขนจากการทดลองและสภาพแวดลอมออกจากกน

ถงแมวา ANOVA จะบอกใหเราทราบวามความแตกตางอยางมนยสำคญในระหวางชดการทดลอง แตยงไมไดบอกวาความแตกตางนนเกดขนจากขอมลชดไหน ซงถาตองการทราบจะตองนำขอมลไปทดสอบทละคตอไป

สำหรบผสนใจสามารถดรายละเอยดเกยวกบ ANOVA และวธวเคราะหขอมลแบบอน ๆสามารถศกษาเพมเตมไดจาก Dytham (1999) และ Bailey1995

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * * *

131

ตอนท 3การเปรยบเทยบขอมลเปนค

เมอการทดลอบโดย ANOVA แสดงใหเหนวาคาเฉลยจากการทดลองมความแตกตางอยางมนยสำคญจะตองเปรยบเทยบความแตกตางเปนคอกครงหนง โดยใชการ ทดสอบแบบ priredt-tests เพอดวาคไหนทมความแตกตางจรง ทงน การทดสอบไมจำเปนตองจบคระหวางทกการทดลองแตใหทดสอบเฉพาะระหวางชดควบคมกบชดการทดลองทสนใจเทานนวามความแตกตางกนจรงหรอไม โดยสามารถทดสอบไดโดยใช Analysis t-tests ซงมอยใน Analysis Toolpak ของโปรแกรมExcell ทำหารตดตงโปรแกรมจาก Toolpak ถาจำเปน จากนนทำตามวธการในตอนท 2 ใน “DataAnalysis” เลอก “T-test : Paires Two Sample for Meas” เพอเปรยบเทยบคาเฉลยของ 2 กลมขอมลจากนนเลอก “O.K.”

ในกลองขอความ เลอกกลองสเหลยมทอยทางขวาของ “Variable 1 Range” จากนนใชเมาสลากลกศรเพอเลอกขอมลจากชดควบคม โดยรวมหวตารางไวดวย ทำซำสำหรบ “Varaible 2Range” โดยใชขอมลของ T1 กลบมาในกลองขอความ เลอก “Hypothesized Maen Differen”ใหมคาเทากบ 0 (สมมตฐานนต งข นโดยเชอวาไมมความแตกตาง ระหวางชดการทดลอง)ดใหแนใจวาไดเลอก “Lables” แลว และคา “Alpha” มคาเทากบ 0.05 จากนนเลอก “Output Range”ในแผนงาน เล อนลกศรไปยงเซลลท อย ต ดกบตารางขอมลท สรางไว กดเลอกแลวกลบไปยงกลองขอความแลวกด “O.K.” ตารางผลการวเคราะหจะอยตดกบตารางขอมลทมทำซำกบทกชดการทดลองทคดวาจะตอง เปรยบเทยบกบชดควบคม

ตารางผลการวเคราะหในหนาตรงขามแสดงใหเหนวาชดการทดลองท 1 2 และ 4 มคาเฉลยสงกวาชดควบคม ในขณะทชดการทดลองท 3 มคาตำกวา ซงความแตกตางนจะมนยสำคญ กตอเมอคา “t Stat” มคาสงกวาคาวกฤตทไดจาก degree of free domและคา p (ปกตจะใชท 5%) ซงคาความแตกตางนจะ พจารณาจากคา “PCT<= t)two-tail” ถาคาดงกลาวนอยกวา 0.05 ควมแตกตางจงจะ มนยสำคญซ งหมายถงมโอกาสรอยละ 5 ท สมมตฐานท ต งไวถกตอง(ความแตกตางระหวาง คาเฉลยเทากบ 0) ในตวอยางมเพยงการทดลองท T2 (การทำเมลดใหเปนแผล) เทานนทนาจะทำใหการ งอกเพมขน เมอเปรยบเทยบกบชดควบคม(31/50 จากเดม 27/50) ในขณะทการทดลองอนไมมผล

132132งานวจยเฟอการฟฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * *

เอกสารอางอง๙ ๙

AndersonAndersonAndersonAndersonAnderson, J. M. and T. Spencer, 1991. Carbon, Nutrient and WaterBalances of Tropical Rain Forest Ecosystems Subject to Disturbance.MAB Digest No.7. UNESCO.

BaileyBaileyBaileyBaileyBailey, N., 1995. Statistical Methods in Biology. Cambridge UniversityPress, Cambridge, U.K., 255 pp.

BibbBibbBibbBibbBibbyyyyy, C., M. Jones and S. Marsden, 1998. Expedition Field TechniquesBird Surveys. The Expedition Advisory Centre, Royal GeographicalSociety, London. 133 pp.

BridsonBridsonBridsonBridsonBridson, D. and L. Forman (eds.), 2004. The Herbarium Handbook. KewPublishing, London.

BrundrettBrundrettBrundrettBrundrettBrundrett, M., N. Bougher, B. Dell, T. Grove and N. Malajczuk, 1996.Working with Mycorrhizas in Forestry and Agriculture. ACIARMonograph 32, ACIAR, Canberra, Australia, pp 374.

Collaborative Partnership on ForestsCollaborative Partnership on ForestsCollaborative Partnership on ForestsCollaborative Partnership on ForestsCollaborative Partnership on Forests, online CPF Sourcebook onFunding for Sustainable Forest Management.Website: http://www.fao.org/forestry/site/8015/en/.

DythamDythamDythamDythamDytham, C., 1999. Choosing and Using Statistics: A Biologist’s Guide.Blackwell Science, Oxford, U.K., 218 pp.

ElliottElliottElliottElliottElliott, S., S. Promkutkaew and J. F. Maxwell, 1994. The phenology offlowering and seed production of dry tropical forest trees in northernThailand. Proc. Int. Symp. on Genetic Conservation and Productionof Tropical Forest Tree Seed, ASEAN-Canada Forest Tree SeedProject, pp 52-62.

Ell iottEll iottEll iottEll iottEll iott, S., P. Navakitbumrung, C. Kuarak, S. Zangkum, V.Anusarnsunthorn and D. Blakesley, 2003. Selecting framework treespecies for restoring seasonally dry tropical forests in northernThailand based on field performance. Forest Ecology andManagement, 184: 177-191.

Food and Agriculture Organization of the United NationsFood and Agriculture Organization of the United NationsFood and Agriculture Organization of the United NationsFood and Agriculture Organization of the United NationsFood and Agriculture Organization of the United Nations, 2001.State of the World’s Forests 2001. FAO, Rome, 200 pp.

FFFFForest Rorest Rorest Rorest Rorest Restorestorestorestorestoration Ration Ration Ration Ration Research Unitesearch Unitesearch Unitesearch Unitesearch Unit, 2000. Tree Seeds and Seedlingsfor Restoring Forests in Northern Thailand. Biology Department,Science Faculty, Chiang Mai University, Thailand. Compiled by Kerby,J., S. Elliott, J. F. Maxwell, D. Blakesley and V. Anusarnsunthorn,151 pp.

Forest Restoration Research UnitForest Restoration Research UnitForest Restoration Research UnitForest Restoration Research UnitForest Restoration Research Unit, 2006. How to Plant a Forest:The Principles and Practice of Restoring Tropical Forests. Compiledby Elliott, S., D. Blakesley, J. F. Maxwell, S. Doust, and S.Suwanarattana. Chiang Mai University, Forest Restoration ResearchUnit. 200 pp.

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * * *

133

GibbonsGibbonsGibbonsGibbonsGibbons, D.W., D. Hill, and W.J. Sutherland, 1997. “Birds” Pp. 227-259in Sutherland, W.J. (ed.). Ecological Census Techniques A Handbook.Cambridge University Press, United Kingdom. 336 pp.

GilbertGilbertGilbertGilbertGilbert, L. E., 1980. Food web organization and the conservation ofneotropical diversity. Pp11-33 in Soule, M. E. and B. A. Wilcox(eds.). Conservation Biology: An Evolutionary-EcologicalPerspective. Sinauer Associates, Sundaerl-and, Massachusetts.

GlowkaGlowkaGlowkaGlowkaGlowka, L., F. Burhenne-Guilmin and H. Synge, 1994. A Guide to theConvention on Biological Diversity. Environmental Policy and LawPaper No. 30. IUCN Biodiversity Program, Cambridge, U.K.

GoosemGoosemGoosemGoosemGoosem, S. P. and N.I.J. Tucker, 1995. Repairing the Rainforest –Theory and Practice of Rainforest Re-establishment in NorthQueensland’s Wet Tropics. Wet Tropics Management Authority,Cairns. 71 p.

HauHauHauHauHau, C.H., 1997. The establishment and survival of native trees ondegraded hillsides in Hong Kong. Ph.D. thesis, The University ofHong Kong.

HubbellHubbellHubbellHubbellHubbell, S.P. and R.B. Foster, 1983. Diversity of canopy trees in aneotropical forest and implications for conservation. In Sutton,S.L., T.C. Whitmore & A.C. Chadwick: “Tropical Rain Forest: ecologyand management”. 512 pp. Blackwells, London.

International TInternational TInternational TInternational TInternational Tropical Timber Organizationropical Timber Organizationropical Timber Organizationropical Timber Organizationropical Timber Organization, 2002. Guidelines forthe Restoration, Management and Rehabilitation of Degraded andSecondary Tropical Forests. ITTO, Bern, Switzerland. Website:http://www.itto.or.jp/live/PageDisplayHandler?pageId=201.

JaenickJaenickJaenickJaenickJaenickeeeee, H., 1999. Good Tree Nursery Practices: Practical Guidelinesfor Research Nurseries. International Centre for Research inAgroforestry, PO Box 30677 Nairobi, Kenya.Website: http://www.cgiar.org/icraf .

KKKKKoelmeyoelmeyoelmeyoelmeyoelmeyererererer, K. O., 1959. The periodicity of leaf change and flowering inthe principal forest communities of Ceylon. Ceylon For. 4:157-189,308-364.

LangfordLangfordLangfordLangfordLangford, K., 1999. ‘Support Package for Promoting CommunityInvolvement in Natural Resource Management and Environment’.Department of Land and Water Conservation, Sydney.Website: http://www.landcarensw.org.

LemmensLemmensLemmensLemmensLemmens, R. H. M. J., I. Soeriangara and W. C. Wong (eds.), 1995.Plant Resources of South-East Asia No 5(2) Timber Trees: Minorcommercial timbers. PROSEA, Bogor, Indonesia.

LongmanLongmanLongmanLongmanLongman, K.A. (2002) Preparing to Plant Tropical Trees. “TropicalTrees:Propagation and Planting Manual No. 4". CommonwealthScience Council, London.

LongmanLongmanLongmanLongmanLongman, K.A. (2002) Tropical Trees: A Practical Manual for GrowingGood Nursery Stock. “Tropical Trees: Propagation and PlantingManual No. 3”. Commonwealth Science Council, London.

134134งานวจยเฟอการฟฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * *

LongmanLongmanLongmanLongmanLongman, K.A. (2002) Tropical Trees: Rooting Cuttings A PracticalManual. “Tropical Trees: Propagation and Planting Manual No. 1”.Commonwealth Science Council, London.

LongmanLongmanLongmanLongmanLongman, K.A. (2003) Raising Seedlings of Tropical Trees. “TropicalTrees: Propagation and Planting Manual No. 2". CommonwealthScience Council, London.

LudwigLudwigLudwigLudwigLudwig, J.D. and J.F. Reynolds, 1988. Statistical Ecology: A Primer onMethods and Computing. Wiley, New York.

MalletMalletMalletMalletMallet, P., 1997. Analog Forestry Manual. Falls Brook Centre: NewBrunswick, Canada.

MansourianMansourianMansourianMansourianMansourian, S., D. Vallauri and N. Dudley, 2005. Forest Restoration inLandscapes: Beyond Planting Trees. Springer, New York, 437 pp.

MartinMartinMartinMartinMartin, G. J., 1995. Ethnobotany: A Methods Manual. Chapman andHall, London.

MiyMiyMiyMiyMiyaaaaawwwwwakiakiakiakiaki, A., 1993. Restoration of native tree forests from Japan toMalaysia. In Lieth, H. and M. Lohmann (eds). Restoration of TropicalForest Ecosystems. Kluwer Academic Publishers, Netherlands, pp5-24.

NandakwNandakwNandakwNandakwNandakwangangangangang, P., S. Elliott, S. Youpensuk, B. Dell, N. Teaumroong andS. Lumyong, 2007. Arbuscular mycorrhizal status of indigenoustree species used to restore seasonally dry tropical forest innorthern Thailand. J. Microbiol.

NandakwNandakwNandakwNandakwNandakwangangangangang, P., S. Elliott, B. Dell, S. Youpensuk and S. Lumyong, inpress. Effects of arbuscular mycorrhizal inoculation and fertilizeron production of Castanopsis acuminatissima saplings for forestrestoration in northern Thailand. Mycorhiza: in press.

ParrottaParrottaParrottaParrottaParrotta, J. A. 2000. Catalysing natural forest restoration on degradedtropical landscapes. Pp45-545 in Elliott, S., Kerby, J., Blakesley,D., Hardwick, K., Woods, K. and Anusarnsunthorn, V. (eds). ForestRest-oration for Wildlife Conservation. Chiang Mai University.

QuinnQuinnQuinnQuinnQuinn, G. P. and M. J. Keough, 2002. Experimental Design and DataAnalaysis for Biologists. Cambridge University Press, CambridgeU.K., 537 pp.

Rietbergen-McCrRietbergen-McCrRietbergen-McCrRietbergen-McCrRietbergen-McCrackackackackackenenenenen, J., S. Maginnis and A. Sarre, 2007. The ForestLandscape Restoration Handbook. Earthscan USA and UK, 175 pp.

SchmidtSchmidtSchmidtSchmidtSchmidt, L., 2000. Guide to Handling of Tropical and Subtropical ForestSeed. DANIDA, Denmark. 511 pp.

SchreckSchreckSchreckSchreckSchreckenburgenburgenburgenburgenburg, K. and M. Hadley, 1991. Economic and EcologicalSustainability of Tropical Rain Forest Management. MAB DigestNo. 8. UNESCO.

SoerianegaraSoerianegaraSoerianegaraSoerianegaraSoerianegara, I. and R. H. M. J. Lemmens (eds.), 1994. PROSEAHandbook 5(1): Major commercial timbers. PROSEA, Bogor,Indonesia.

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * * *

135

SosefSosefSosefSosefSosef, M.S.M., L. T. Hong, and S. Prawirohatmodjo (eds.), 1998. PROSEAHandbook 5(3): Lesser-known timbers. PROSEA, Bogor, Indonesia.

ThaiyingThaiyingThaiyingThaiyingThaiying, J., 2003. Effects of forest restoration on small mammalcommunities. BSc Thesis, Chiang Mai University.

TTTTToktangoktangoktangoktangoktang, T., 2005. The Effects of Forest Restoration on the SpeciesDiversity and Composition of a Bird Community in Doi Suthep-PuiNational Park Thailand from 2002-2003. M.Sc. Thesis, GraduateSchool Chiang Mai University.

United Nations Environment ProgrammeUnited Nations Environment ProgrammeUnited Nations Environment ProgrammeUnited Nations Environment ProgrammeUnited Nations Environment Programme (UNEP), 1992. Conventionon Biological Diversity. Website:http://www.biodiv.org/convention/articles.asp.

UptonUptonUptonUptonUpton, D. (2008) Planting and Establishment of Tropical Trees. “TropicalTrees: Propagation and Planting Manual No. 5". CommonwealthScience Council, London.

VVVVVan Soan Soan Soan Soan So, N., 2000. The potential of local tree species to acceleratenatural forest succession on marginal grasslands in southernVietnam. In Elliott, S., J., Kerby, D. Blakesley, K. Hardwick, K.Woods, and V. Anusarnsunthorn (eds). Forest Restoration for WildlifeConservation. Chiang Mai University. pp 135-148.

WilsonWilsonWilsonWilsonWilson, E. O., 1988. The current state of biological diversity. In:Wilson,E. O. (ed.), Biodiversity National Academy Press, Washington DC.,pp3-18.

WWWWWoodsoodsoodsoodsoods, K. & S. Elliott, 2004. Direct Seeding for forest restoration onabandoned agricultural land in northern Thailand. J. Trop. For. Sci.,16(2): 248-259.

136136งานวจยเฟอการฟฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * *

ดรรชนAadaptive management 117aerial seeding 90analysis of variance ANOVA 55, 61, 64, 84, 85, 128,

129

BBalakata baccata 83Bauhinia purpurea 94

CCarallia brachiata 64

Eeducation programs 24, 32-34, 118-119

Ggenetic variability 50

HHovenia dulcis 83

IInternational Tropical Timber Organization (ITTO)

26-27

MMacaranga denticulata 83MacKinnon list method 97, 99Magnolia ballonii 117Miyawaki method 15

Pphotography 81, 122pioneer tree species 13, 17-18, 90point count” method 97PROSEA 39P-value 85, 87Rrandomized complete block design (RCBD) 52, 61,

127

SSimpson’s Index of Diversity (D) 104species area curves 104species diversity indices 104species richness 99

กกระถางดดราก 59กระบ 64กราฟการงอก 54-55กลาไมจากปา 66กบดก 100กบดกทราย 100การกระจายเมลด 13,�93การกำจดวชพช 9,�15,�77,�79,�90การเกบตวอยางแหง 41การเกบเมลด 42,49, 69การเกบรกษาเมลด 56-57,�69การแขงขนกบวชพช 83,�85การคลมโดคตน 9, 15, 90การคดเลอกพรรณไม 113การงอก 50,�51-52, 89การจดการขอมล 33การเจรญเตบโต 63การตดแตง 59, 67การตดตามตรวจสอบ 93การตดตามตรวจสอบ 81-82,�94การตดตามตรวจสอบการฟนตวของปา 101การทดลองภาคสนาม 73การทดสอบ 57การทดสอบ t-test 87, 130-131การทำปาไมดวยพรรณไมโครงสราง 11การทำลายปา 3,�4การทำสญญลกษณ 30, 79-80การบนทกขอมล 63, 82, 83การบนทกขอมลการงอก 53การปลกโดยใชความหลากหลายสงสด 7, 15การปลกตนไม 3การปลกปาเพอเปนตวเรง 18การปลกไมเสถยร 11การเปรยบเทยบเปนค 55การเปรยบเทยบระหวางการทดลอง 55, 85

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * * *

137

การเปลยนแปลงแทนท 7การพงทลายของดน 7การเพาะเมลด 13การฟนตว 18, 93, 95การฟนตวของปา 7, 91, 93การฟนฟปา 4การฟนฟปา 4การฟนฟภมทศนปาไม (FLR) 20การรอดชวต 63การเรง 124การเรงกระบวนการแทนท (APCS) 18การเรงการฟนตวตามธรรมชาต (ANR) 3,�7, 9, 93การวเคราะหขอมล 63, 81, 97, 103การสำรวจนก 95การสำรวจพรรณไม 102การหยอดเมลด 56,�87, 90การอบรม 25,�118การอบรมเชงปฏบตการ 119, 122การออกแบบการทดลอง 52, 58, 78กจกรรมเพอโรงเรยน 119เกง 13เกณฑการคดเลอกพรรณไมโครงสราง 114เกณฑมาตรฐานตำสด 113-114ไกลโฟเสต 77

ขขอมล 47,�84, 86, 97, 103ขาดสารอาหาร 65

คความกวางพม 85ความหนาแนนใน 45ความหลากหลายทางชวภาพ 5,�20,�93คะแนนการควบคมวชพช 114คะแนนวชพช 85คะแนนสขภาพ 81คากลางระยะพกตว (MLD) 55คางคาว 13คณคาในการอนรกษ 75เครองมอ 42เครองมอในการสอสาร 122

งเงนทน 35

จเจล โพลเมอร 79เจาหนาท 23เจาหนาทของพนทอนรกษ 27-28

ชชนดพนธตางถน 17ชะมด 15, 101ชพลกษณ 30, 42,�43,�44,�94, 100ชมชน 28ชมชนในพนท 29,�76

ฐฐานขอมล 33,�41,�107-112

ดดนปลก 59

ตตนไมพเลยง 7, 17ตวอยางกลาไม 65ตวอยางแหง 45ตวอยางอางอง 41, 45ตารางการผลต 58, 69-70เตาอบ 41

ททรพยากรบคคล 23ทรพยากรสำหรบสตวปา 94

นนก 13นกแตวแรวทองดำ 64นกปรอด 13, 97นกพฤกษศาาตร 41

ปปศสตว 9ปาชมชน 5ปาฝนเขตรอน 64ปาลมนำมน 3ปาเศรษฐกจ 17ปาเสถยร 7,�11, 13ปาเสมอน (AF) 19

138138งานวจยเฟอการฟฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * *

ปย 9,�59,�77,�79เปลอกหมเมลด 51เปาหมาย 64แปลงเกบตวอยาง 103แปลงควบคม 77แปลงควบคมทไมไดปลกตนไม 78

ผผจดการเรอนเพาะชำ 24ผสนบสนน 123แผนการทดลองภาคสนาม 80

ฝฝายวจย 24

พพรรณไมโครงสราง 12-13, 33, 113พฤกษศาสตรพนบาน 40พชตะกลถว 17พชพนลาง 101

ฟฟน 19ไฟ 7, 9, 12, 15, 114

ภภาชนะปลก 58ภมปญญาทองถน 5,�28

มมะเดอไทร 43มาตรฐาน 113เมลด 51เมลด รคาลซทราน 56เมลดออโทดอกซ 56แมลงศตรพช 64ไมคอไรซา 60, 79ไมเสถยร 18

ยยางพารา 3ยทธวธในการสอสาร 34, 121ยคาลปตส 3

รรอยสตว 100ระดบความเสอมโทรม 7ระบบการใหคะแนน 116ระบบแปลงทดลองภาคสนาม (FTPS) 33,73, 93, 95ระบบราก 59ระยะพกตว 50-51, 55, 69ระยะเวลาในเรอนเพาะชำ 69เรอนเพาะชำ 30-32, 39เรอนเพาะชำ 39เรอนเพาะชำชมชน 31เรอนยอดปด 114แรงงาน 25โรค 64

ววนเกษตร 4, 19วฏจกรสารอาหาร 13วธการขยายพนธ 31วธการพรรณไมโครงสราง 7,�13,�15, 113เวอรเนยคาลปเปอร 63เวยตนาม 18

สสงคมนก 78,�95สตวทชวยกระจายเมลดพนธ 7,�15,�93สตวเลยงลกดวยนม 100สทธในการถอครองทดน 76เสนผาศนยกลางคอราก (RCD) 61, 63,�83,�85เสนรอบวงทระดบอก 83

หหนวยวจยการฟนฟปา 4,�5,�21,�23,�123หนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม 23,�123หอพรรณไม 30, 41

ออนกรมวธาน 41,�65อตราการตายของกลาไม 55อตราการเตบโดสมพทธ (RGR) 64, 85อตราการรอด 81,�114อตราสวนระหวางรากและลำตน 63,�64

งานวจยเพอการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน

ภ า ค ผ น ว ก * * * * * * * * * * *

139

หนวยวจยการฟนฟปาดร. สตเฟน เอลเลยต หรอดร. สทธาทร ไชยเรองศรภาควชาชววทยาคณะวทยาศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม 50200

โทรศพท: (+66) - (0)53-943346หรอ 94-3348 ตอ 1134 , 1135แฟกส : (+66) (0)53-892259Email: forru@science.cmu.ac.thหรอ stephen_elliott1@yahoo.com

หนวยวจยการฟนฟปา ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม

หรอตดตามขาวสารลาสดท :- www.forru.org