Error! Number cannot be represented in specified format.

تعالی بسمه

عنوان

آنءي ارتقا و راههابررسی سرمایه اجتماعی در ایران

:کارفرما دبیرخانه شوراي عالی انقالب فرهنگی

به سفارش نه شوراي اجتماعی دبیرخا

:مجري طرح

سید احمد فیروزآبادي

1384

أ

فهرست مطالب صفحه عنوان

0............................................................................................................................................................................................................پیشگفتار

2.......................................................................................................................................................................................................طرح مسئله

3..................................................................................................................................................................................................یقاهداف تحق

3...........................................................................................................................................................مفهوم سرمایه اجتماعی 4........................................................................................................................................................................................................پیر بوردیو

5.....................................................................................................................................................................................................جیمز کلمن 8....................................................................................................................................................................................................رابرت پاتنام

12.......................................................................................................................................................................................فرانسیس فوکویاما

17......................................................................................................................................................کارکرد هاي بحث سرمایه اجتماعی

21.......................................................................................................................هاي سنجش آن سرمایه اجتماعی و بررسی شاخص 21............................................................................................................................................................................................................مقدمه

23..................................................................................................................................................... سرمایه اجتماعیادبیات و پیشینه بحث 27......................................................................................................................................................هاي سنجش سرمایه اجتماعی شاخص

28......................................................................................................................................هاي سرمایه اجتماعی چارچوب مفهومی شاخص 31.................................................................................................................................هاي فوق هاي کمی و کیفی سنجش شاخص روش

71....................................................................................................................................در ایران شاخص هاي سنجش سرمایه اجتماعی

77............................................................................................................................................................سطح کشورسرمایه اجتماعی در

119.............................................................................................................................مقایسه سرمایه اجتماعی ایران با سایر کشورها

124...............................................................................................................................................................شکل گیري سرمایه اجتماعی

141.......................................................................................................مروري بر تحقیقات تجربی پیشین درباره سرمایه اجتماعی 141.........................................................................................................................................................................................................کلیات

141...............................................................................................................................................شینه تحقیقات انجام شده در ایران پی-1 141................................................................................................اجتماعی در کارایی شوراهاي محلی در ایران تاجبخش، کیان، بررسی نقش سرمایه* 145.......................................................“ اقتصادي روستاییان–کت سازمان یافته اجتماعی فرهنگی در مشار–هاي اجتماعی تعیین ویژگی” غفاري،* 148........................................................اجتماعی در ایران اجتماعی در تحلیل وضعیت تأمین تاجبخش، کیان، بررسی مقدماتی کاربرد نظریه سرمایه* 150.............................................................) اجتماعی در مدارس سرمایه پیامدهاي مدنی(اجتماعی و سلوك اجتماعی موسوي خامنه، مرضیه، سرمایه* 154...................................................................................................رنیاز، علی، بررسی ابعاد پولی هم پیوندي اقتصادي ایران با مناطق یورو و دال بی* 156............ آموزان سال سوم دبیرستان در استان گلستاناجتماعی و نوع دینداري در بین دانش مالحسنی، حسین، بررسی رابطه بین میزان سرمایه* 158........................................................................ تحصیلیتحصیلی و عملکرد هاي اجتماعی و فرهنگی با نگرش به رشته میرزاخانی، رابطه سرمایه* 158............... فرزندان در تهرانموفقیت تحصیلی و شغلی هاي فرهنگی و اجتماعی و اقتصادي خانواده بر روي سمیعی، زهره، بررسی تأثیر سرمایه* 159..............................................................................ایران اجتماعی و پیامدهاي آن، نامه انجمن جامعه شناسی شارع پور، محمود، فرسایش سرمایه*

ب

160............................................................ارشاد اسالمی هاي ایرانیان، وزارت فرهنگ و ها و نگرش ارزش: اجتماعی در طرح رمایهبرخی از عناصر س* 166........................................................................................................رجب زاده، احمد، رفتارهاي فرهنگی ایرانیان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی* 172............................................................فرهنگی در ایران-ها و رفتارهاي اجتماعی ها، نگرش بررسی آگاهی: ها و اعتماد محسنی، منوچهر، نگرش* 178.................................................هاي تخصصی سازمان با تأکید بر(سیاستکمالی، افسانه، مطالعه تطبیقی اعتماد اجتماعی در دو حوزه فرهنگ و * 186.................................................... آنومی در شهر تهرانآنومی یا آشفتگی اجتماعی، پژوهشی در زمینه پتانسیل. پور، فرامرز، اعتماد و آنومی رفیع* 187..................................................................................................................اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر برآن: امیرکافی، مهدي، اعتماد اجتماعی* 190...........................................................................................................ها اجتماعی دانشجویان دانشگاه مرجائی، سید هادي، بررسی وضعیت سرمایه* 194..............................................................................................اجتماعی طاهري، حمید، بررسی عملکرد شوراهاي روستایی با تأکید بر نقش سرمایه* 195............اي مطالعه روستاهاي شهرستان پیرانشهر عهتوس هاي احمدآقایی، جعفر، نقش شوراهاي اسالمی در افزایش مشارکت روستائیان در طرح* 196.........)مطالعه موردي استان آذربایجان شرقی(اسالمی گالبی، فاطمه، نقش اعتماد اجتماعی در امر توسعه با تأکید بر عملکرد و نقش شوراهاي* 197......................................................................اجتماعی هاي توسعه زاده، تبسم، سنجش عملکرد شوراهاي اسالمی نمونه با شاخص حاجی ابراهیم* 199.............................. مطالعه موردي حوزه آبریز کرخه:هاي تولیدي ن در تشکلاجتماعی و نقش آ ازکیا، مصطفی و فیروزآبادي، سیداحمد، سرمایه* 202............................................................. باالتر شهر تهران سال و18یزدان پناه، لیلی، بررسی عوامل مؤثر بر میزان مشارکت اجتماعی شهروندان *

203..................................................................................................................................یقات انجام شده در خارج از ایران پیشینه تحق-2 204..........................................................................اجتماعی مطالعه شبکه اجتماعی و تعامل: اجتماعی یک اجتماع کري آن، آگنیش، بررسی سرمایه* 204......................... کشور38مشارکت مدنی و رشد اقتصادي اجتماعی، اعتماد، مطالعه بین کشوري سرمایه: اجتماعی و توسعه اقتصادي لو، سرمایه* 205.......................................................مبتنی بر اجتماع درآیوا اجتماعی بررسی سه نوع از سرمایه: ه محلیاجتماعی و توسع گرو، نیکول رنی، سرمایه* 206........................................ مشارکت مدنی سیاسی و اجتماعیاجتماعی درون گروهی و بین گروهی و رابطه آن با لوفلین، کاترین تورس، سرمایه* 206........................................................................................)اونتاریو(ها ها و چالش فرصت: اجتماعی و توسعه اقتصادي بومی لویت، یال مینا، سرمایه* 207............................................................................براون یگی بین المللی، دانشگاهاجتماعی، نابرابري و رفاه در همسا هیات، ریموند روسل، سرمایه*

208........................................................................................................................................ها در سرمایه اجتماعی و توسعه سایر پژوهش 219..........................................................................................................تماعی مورد از مطالعات در حوزه سرمایه اج36فراتحلیل کیفی

220....................................................................................................................................................................................گیري تحقیق نمونه 224...........................................................................................................................................سئوال و محورهاي عمده بررسی فراتحلیل

225..............................................................................................................................................................هاي مورد بررسی حجم پژوهش 237.......................................................................................................................................................................................هاي تحقیق یافته

242..................................................................................................................................................................................................گیري نتیجه

247.............................................................................................................................................................................راهکارها و پیشنهادات

251.......................................................................................................................................................................انتقادات سرمایه اجتماعی

257.....................................................................................................................................................................................................ها پانوشت

259.................................................................................................................................................................................................منابع ومآخذ

259..............................................................................................................................................اعتماد عمومی در کشورها : 1ضمیمه

259..................................................................................................................................................اعتماد نهادي در کشورها: 2ضمیمه

259..................................................................................................................................مشارکت هاي رسمی در کشورها: 3ضمیمه

1

پیشگفتارواژه سرمایه اجتماعی در چند سال اخیر از مشهورترین مفاهیم جامعه شناختی است که به عرصـه زبـان و

هاي سیاسـی و اجتمـاعی و در برنامـه پـنج سـاله نرانیدر نشریات و سخ . زندگی روزمره وارد شده است و سند چشم انداز بیست ساله نیز باب مفصلی بـه ایـن مفهـوم اختـصاص داده ) 155اصل (چهارم توسعه

شده و از طرف دیگر در ادبیات مربوط به سرمایه اجتماعی در کشورهاي در حال توسعه و توسـعه نیافتـه هاي گریبانگیر جامعه را در داخـل مه مشکالت بوده و جمیع بیماريچنان گسترش یافته که گویی حالل ه

کنند، همانند سایر مفاهیم جامعه شناختی که مسیر مشابهی را طی می . کند خانواده و خارج از آن درمان می معناي اصلی این اصطالح و ارزش تجربی آن اینک از طریـق کاربردهـاي گونـاگونی کـه بـرایش در نظـر

، مورد آزمون جدي است به همین سبب همانگونه که در مورد سایر مباحث قبلـی اتفـاق گرفته شده است اي بـراي مـصادیق گونـه شویم که در آن مفهوم سرمایه اجتماعی بـه اي نزدیک می افتاده، رفته رفته به نقطه .شود که ممکن است نهایتا معناي واقعی خود را از دست دهد متکثر به کار گرفته می

هاي مثبت جامعه یکی، تأکید بر پیامد. شود نیروي اکتشاف سرمایه اجتماعی از دو عامل، ناشی می تازگی و هـاي مثبـت سـرمایه هاي کمتر جالب آن است و دیگـري، قـرار دادن پیامـد توجهی به ویژگی پذیري و بی

نند قـدرت، پردازد که چگونه اشکال غیر پولی ما اجتماعی در چارچوب بحث سرمایه و به این موضوع می کننـد و ایـن وضـعیت، جابجـایی منـابع ها و حساب بانک عمل می هاي ارتباطی مانند دارایی نفوذ و شبکه

کاهد و هم زمان باعـث جلـب نظـر هاي جامعه شناختی و اقتصادي را می بالقوه سرمایه، فاصله میان جنبه .اند تصادي براي مسائل اجتماعیتر و غیر اق هاي کم هزینه شود که به دنبال راه حل سیاستگذارانی می

قـدر زیـرك و حتـی ها آن دولت. زمانی همه قبول داشتند که شکست بازار استثناء نیست بلکه قاعده است الیق و کاردان نیستند تا بتوانند کلیه مسائل را یکسره حل کنند و بنـابراین رواج سـرمایه اجتمـاعی حتمـی

خورد، ت دارند زیرا معتقدند در مواردي که بازار شکست می محافظه کاران سرمایه اجتماعی را دوس . است

2

، عواملی چـون مـردم یـک محـل، )ها یا بسیاري از انواع بیمه 1انواع کاالهاي محلی عمومی مثال در تأمین ( خالصه هـر – تشکل هاي محلی ویا به زعم پاتنام در امریکا لیگ هاي بولینگ هاي اولیاء و مربیان، انجمن

آنها که در موضع چپگرا قرار دارند نیـز . تواند وارد میدان شود و کار را انجام دهد می –ولت چیز غیر از د تقریبا به همین اندازه به سرمایه اجتماعی عالقمندند، چرا که شکست بازار از نظر ایشان تأکیدي اسـت بـر

ایده که آزمنـدي اهمیت اعتماد، سخاوت و کنش جمعی در حل مشکالت اجتماعی و بدین ترتیب رد این طوري که فضیلت توان به خاطر اهداف عمومی با موفقیت مهار کرد به هاي صرفا فردي را می و دیگر انگیزه

. دیگر الزم نیاید2مدنی عملکرد 4 و حقوق مالکیت تصریح شده3اما اگر نهادهاي مرجع محافظه کاران، یعنی بازارهاي تنظیم نشده

امـا اتوپیـاي . آوردنـد محافظه کاران چندان به سـرمایه اجتمـاعی روي نمـی دادند، بهتري از خود نشان می شد آنچنان در این قرن دستخوش تیرگـی شـده هاي اقتصادي تدریس می سرمایه داري که در کتاب درسی

سـازي و مقـررات اش افزایش نابرابري در ایاالت متحده و هجوم فاجعه آمیز به سوي خصوصی که نتیجه هاي ظرفیت و دولت و ناتوانی آن در حسابدهی بی هیچ تردید اگر محدودیت . شده است زدایی در روسیه

هاي بـازار ها و سوسیالیست هاي امریکایی با سوسیال دموکرات داد، شاید لیبرال به کرات خود را نشان نمی .شدند همراه نمی

رمایه کـري را بـراي ورود سـ صـحنه ف 6گرایـی و دولت 5 یعنی اقتصاد آزاد –از بین رفتن دو توهم قرن ما رونق سرمایه اجتمـاعی حکایـت از افـزایش سـطح آگـاهی محافـل سیاسـتگذاري و . اجتماعی آماده کرد دارد، ایـن کـه مـردم چگونـه در ) نه توابع مطلوبیت انسان اقتصادي (هاي واقعی مردم دانشگاهی از ارزش

هاي کـاري و شـغلی، نـه صـرفا بـه ا و گروه ه ارتباط محلی در خانواده (زندگی روزمره باهم ارتباط دارند ریـزي و و سرانجام ورشکستگی بحث ایدئولوژیک بین برنامه) عنوان خریداران و فروشندگان و شهروندان

.بازارها در این پژوهش در ابتدا به تعریف سرمایه اجتماعی پرداخته شده است و سپس به بررسی وضعیت برخی

ها پرداخته شده و سپس به مقایسه سـرمایه ی در ایران و به تفکیک استان از عناصر مفهومی سرمایه اجتماع ها مبتنی گیري سرمایه اجتماعی به بررسی نظریه اجتماعی در ایران و سایر نقاط جهان آمده، در بخش شکل

1. local public goods 2. civic virtue 3. unregulated markets 4. well-defined property rights 5. laissez – faire 6. statism

3

گیري سرمایه اجتمـاعی در سـطح تحلیـل فـردي و خـرد آورده شـده، در بخـش بر عوامل مؤثر بر شکل مورد پژوهش پرداخته شده و از مجموع فراتحلیل مدل نظري عوامل مؤثر بر 36فی به بررسی فراتحلیل کی

سرمایه اجتماعی استخراج شده است و در قسمت پایانی راهکارها و پیـشنهادات و انتقـادات بـر سـرمایه .اجتماعی آمده است

طرح مسئله بـراي فرزنـدان خـود هـستند، ولـی هاي تحصیلی بهتر والدین در جوامع سرتاسر جهان خواستار فرصت •

.اند هایی که براي بهبود شرایط مدارس دولتی انجام گرفته به شکست انجامیده همکاريتر هستند، ولی امکانات جمعی براي کنترل جنایات ناکام هاي امن هاي محروم خواهان خیابان ساکنان محله •

.مانده است

هاي آبیاري و بازاریابی کارآمدتر هستند، ولی همکاري نامه کشاورزان فقیر کشورهاي جهان سوم نیازمند بر • .براي نیل به این هدف بسیار سست و شکننده است

گیـري کند، ولی اقدام مشترك براي پیش افزایش گرماي کره زمین زندگی مردم سرتاسر جهان راتهدید می • . از این خطر مشترك شکست خورده است

اند، شکست در همکاري براي کسب منافع متقابل الزاما نشانه کید کرده د تأهمانطور که فالسفه از هابز به بع کـه بـه دلیـل ،)1986 (کشاورزان داستان هیوم. نادانی یا عدم عقالنیت یا حتی شرارت و بد نهادي نیست

عدم اعتماد، به جبران کمک طرف مقابل در وقت نیاز، در برداشت محصول به یکدیگر کمک نمی کردنـد، دانشمندان علوم اجتمـاعی اخیـرا ایـن . و دیوانه و یا شرور نبودند، بلکه در تنگنایی گرفتار آمده بودند ابله

، منطـق 1مـصیبت اراضـی مـشاع : اند هاي مختلف جلوه گر است تحلیل کرده معضل بنیادین را که در شکل ها نیز همچون داستان عیتدر همه این موق. )1384:پاتنام (4، دوراهی زندانی3، کاالهاي عمومی2کنش جمعی

روستایی هیوم، همکاري همگانی به نفع همه خواهد بود ولی در غیاب اعتماد، مشارکت و ضمانت اجرایی .کشند کنار می همیاري، همکاري و تعهد متقابل، همه خود را از همکاري

اقدام جمعی غلبـه توصیف کرده بر این مشکالت “ لوایتان”توان بدون خلق هیوالیی که هابز در چگونه می کرد؟

1. tragedy of commons 2. the logic of collective action 3. public goods 4. prisoner's dilemma

4

اخیرا تفـسیر )1379:فوکویاما:1377:کلمن:1380:1995:پاتنام (هاي مختلف علوم اجتماعی دانشمندان رشته

همچـون “ سرمایه اجتمـاعی ” . اند که بر مفهوم سرمایه اجتماعی متکی است جدید از این مشکل ارائه کرده

هـایی کـه بهـره وري فـردي را افـزایش ار و آمـوزش یعنـی ابـز (مفاهیم سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی

اشاره دارند کـه همـاهنگی و اعتماد وهنجارها ها، شبکههاي سازمان اجتماعی از قبیل به ویژگی ) دهند می

سرمایه اجتماعی سود سرمایه گذاري در زمینه سرمایه . کنند همکاري براي کسب سود متقابل را تسهیل می اي کـه از نعمـت سـرمایه اجتمـاعی چـشمگیري در جامعـه . دهـد ا افزایش مـی فیزیکی و سرمایه انسانی ر

هاي نظري مفهوم سرمایه اجتمـاعی در آثـار کالسـیک البته، ریشه . تر است برخوردار است، همکاري آسان .جامعه شناسی موجود است که در جاي خود نیاز به بحث دارد

اهداف تحقیق هاي بومی آن مفهوم در ایران ی از نگاه صاحب نظران و تعیین مؤلفه تعریف مفهوم سرمایه اجتماع-1 و اینکه )در تعریف نظري مفهوم ( شرح و بسط تاریخچه مفهوم سرمایه اجتماعی و رویکردهاي نظري، -2

.این مفهوم چه نیاز هایی را پاسخ می دهد و انتقادات وارد بر آن چیستپیرامون سرمایه اجتماعی در ایران و سایر کشورهاایه اجتماعیسرم درمورد ادبیات تحقیقات انجام شده -3 گیري آن به لحاظ نظري شناخت عوامل مؤثر بر شکلو چگونگی سنجش مفهوم سرمایه اجتماعی و بررسی شاخص هاي بومی آن-4 ارائه مدل سرمایه اجتماعی شامل ابعاد و اجزاء آن -5هاي ارتقاء آن و راه) از طریق تحلیل ثانویه(عی در کشور شرح و بسط چگونگی وضعیت سرمایه اجتما-6

و مقایسه با سایر کشورها

مفهوم سرمایه اجتماعی نگرانی از کاهش و تنزل در سطح روابط اجتماعی از موضوعاتی اسـت کـه در تاریخچـه جامعـه شناسـی

ی نیز به علت نگرانی تولد جامعه شناس. کالسیک و معاصر بخش عمده اي را به خود اختصاص داده است توجـه دورکـیم بـه انـواع . مربوط به روند رو به تنزل روابط اجتماعی در نتیجه صنعتی شدن بـوده اسـت

همبستگی مکانیکی و ارگانیکی و تیپ بنـدي وي از انـواع خودکـشی و مخـصوصا توجـه بـه خودکـشی و همچنـین توجـه تـونیس آنومیک و درنظر گرفتن مسئله انسجام اجتماعی و راهکارهـاي رسـیدن بـه آن

به تبدیل جوامع از گمین شافت به گسل شافت و یا تأثیر زندگی شهري بر حیـات انـسانی زیمـل ) 1888(

5

همگی به نوعی توجه خویش را به تغییرات در سطح و نوع روابط بین افراد معطوف نموده اند و ) 1903(روابط بین افراد به گونه اي است که باعـث پیشینه مباحث مربوط به سرمایه اجتماعی نیز در صدد بررسی

)465:1377:کلمن. (تسهیل کنش در بین آنان شود

، با ایجاد تغییرات در مواد جهت شکل دادن به ابزارهایی که تولیـد را تـسهیل سرمایه فیزیکی همانطور که

، با تغییر دادن یسرمایه انسان. می کند بوجود می آید و از جنبه اي ملموس و قابل مشاهده برخوردار است

افراد براي کسب مهارت ها و توانایی هایی به آنها پدید می آید و افراد را توانا می سازد تا به شیوه هـاي . جدید رفتار کنند و بنابراین کمتر ملموس بوده و در مهارت ها و دانشی که فرد کسب کرده تجسم می یابد

افـراد تجـسم مـی یابـد و مـوقعی روابط میانده و در ، حتی کمتر از این ملموس بـو سرمایه اجتماعی اما

. کنـد تـسهیل کـنش را سرمایه اجتماعی بوجود می آید که روابط میان افراد به شیوه اي دگرگون شود که

)465: 1377: کلمن(

پیر بوردیو. سـرمایه از نظـراو سـه شـکل بنیـادي دارد . می دانـد » سرمایه«بوردیو سرمایه اجتماعی را یکی از اشکال

. که قابل تبدیل شدن به پول است و به شکل حقوق مالکیت قابـل نهادینـه شـدن اسـت » سرمایه اقتصاي «که در برخی شرایط به سرمایه اقتصادي تبدیل می شـود و بـه شـکل کیفیـات آموزشـی » سرمایه فرهنگی «

خی شرایط قابل که از تعهدات اجتماعی ساخته شده است و تحت بر » سرمایه اجتماعی «شود و نهادینه می : بوردیـو . (تبدیل به سرمایه اقتصادي است و یا ممکن است که در شکل یک عنوان اشـرافی نهادینـه شـود

1986 :243( بوردیو اولین کسی است که تحلیل منظمی از سرمایه اجتماعی بدست داده اسـت ) 3: 1998(به زعم پورتز

ی حاصل انباشت منابع بالقوه و یا بالفعلی است سرمایه اجتماع «و این مفهوم را چنین تعریف کرده است

که مربوط به مالکیت یک شبکه بادوام از روابط کم و بیش نهادینه شده در بین افـرادي اسـت کـه بـا

تلقی بوردیو از این مفهـوم ابـزاري اسـت، ). 248: 1985: بوردیو(» . شود عضویت در یک گروه ایجاد می

ه فرد به سبب مشارکت در گروه ها بدست می آورد و به ایجاد عامدانـه زیرا بیشتر به منافعی توجه دارد ک .پردازد جامعه پذیري با هدف رسیدن به این منبع در گروه، می

در مجموع بوردیو بر تبدیل پذیري اشکال مختلف سـرمایه و بـر تقلیـل نهـایی همـه اشـکال بـه سـرمایه پـس . کار انـسانی انباشـته شـده، تعریـف مـی کنـد وي سرمایه اقتصادي را به عنوان . اقتصادي تأکید دارد

6

وام هـاي یارانـه اي، (توانند دسترسی مستقیمی به منـابع اقتـصادي کنشگران از طریق سرمایه اجتماعی می آنها می تواننـد سـرمایه فرهنگـی . داشته باشند) …هاي سرمایه گذاري، بازارهاي حفاظت شده و راهنمایی

افزایش دهند و ) یعنی داراي سرمایه فرهنگی منسجم(سان و یا افراد معتبر خود را از طریق تماس با کارشناعرضـه ) سرمایه فرهنگی نهادینه شـده (توانند با مؤسساتی که اعتبارات با ارزش اي دیگر آنها می یا به گونه

. ، مرتبط شوند دارند می. بع اقتصادي و فرهنگی اسـت از سوي دیگر، کسب سرمایه اجتماعی مستلزم سرمایه گذاري عامدانه در منا

گرچه بوردیو بر تقلیل سرمایه اجتماعی و فرهنگی به سرمایه اقتصادي تأکیـد دارد لـیکن فرآینـدهایی کـه و هر یک پویایی هـاي خـود را داشـته و . باعث این امر می گردند از این سپهر اقتصادي برخوردار نیستند

بـراي مثـال، مشخـصه . قطعیت بیـشتري برخوردارنـد نسبت به مبادالت اقتصادي از شفافیت کمتر و عدم تعهـدات نامـشخص، افـق هـاي زمـانی ) درحوزه سرمایه اجتمـاعی (تعامالت مربوط به سرمایه اجتماعی

) کارهاي هیـأتی و متنـافض بـا سلـسله مراتـب بوروکراتیـک (نامعلوم و تخطی ممکن از انتظارات متقابل توانـست معـامالت این تعامالت می توانند آن چیزي را که می اما با وجود شفافیت بسیار اندك، . باشد می

) 3-4: 1998 به نقل از پورتز، 1980: 1979: بوردیو. (بازاري خشک باشد، بپوشانند

جیمز کلمن کلمن سازمان اجتماعی را پدید آورنده سرمایه اجتماعی در نظر می گیـرد، وي معتقـد اسـت کـه سـرمایه

می شود، به زعم وي سرمایه اجتمـاعی شـیء واحـدي نیـست بلکـه انـواع اجتماعی با کارکردش تعریف اي از سـاخت اجتمـاعی هـستند و همـه آنهـا جنبـه : چیزهاي گوناگون است که دو ویژگی مشترك دارند

هـاي دیگـر سرمایه هاي اجتماعی، ماننـد شـکل . هاي معین افراد را در درون ساختار تسهیل می کنند کنشست یابی به هدف هاي معین را که در نبود آن دست یافتنی نخواهد بود، امکان پذیر سرمایه مولد است و د

) 464: 1377: جیمز کلمن. (سازد می

کلمن برخی از روابط اجتماعی را که می تواند منابع سرمایه اي سودمند ایجاد کند به شرح ذیـل نـام

:برد می

تعهدات و انتظارات . 1 در آینده آنرا جبران خواهد کرد، این امـر انتظـاري را B با اعتماد به اینکه کاري انجام دهدB براي Aاگربرگـه اي «این تعهـد را مـی تـوان ماننـد . براي حفظ اعتماد ایجاد می کند Bو تعهدي را از جانب Aدر

7

تعـداد A بازخریـد شـود، اگـر B است و باید با عملکردي از طرف Aتصور کرد که در دست » اعتبارياز این برگه هاي اعتباري از تعدادي افراد که با آنها رابطه دارد در دست داشته باشد، در آن صورت زیادي

Aاین مجموعه هاي برگ ها، اعتباري بزرگ را تشکیل می دهند که . همانندي با سرمایه مالی مستقیم استها بیـانگر یر عاقالنه باشد و برگهمگر اینکه البته اعتماد کردن غ. تواند در صورت لزوم از آن استفاده کند می .هاي اعتباري باشند که بازپرداخت نخواهد شد وام

میـزان درخـور اعتمـاد بـودن محـیط اول، .پس دو عامل براي این شکل از سرمایه اجتماعی حیاتی است

هده ، میزان واقعی تعهداتی است که بر عدوم. اجتماعی، که به این معناست که تعهدات بازپرداخت می شود

براي مثال، در یک اجتماع کشاورزي که در آن علوفه زمین کشاورزي ) 467: 1377: کلمن(گرفته می شود توسط دیگري جمع آوري می شود و ابزارها و وسایل کشاورزي بطور گسترده قرض گرفته و قـرض داده

فیزیکـی کمتـري بـه دهد که کار خـود را بـا سـرمایه شود، سرمایه اجتماعی، به هر کشاورز، امکان می مییک چنین ساختار اجتماعی همانند اجتماعی است که در آن سفته و . صورت ابزار و وسایل به انجام رساند

دست به دست می شود و مانند پول از آن استفاده می شود و به طور مؤثر سرمایه الزم ) یعنی قرض(برات اما اینکه چرا کنـشگر عقالنـی ) 470: 1377 :کلمن. (دهد براي سطح معینی از فعالیت تولیدي را کاهش می

؟ زمانی که من خدمتی براي شما انجام می دهم، در زمانی است کـه شـما نیـاز آورد تعهدات را بوجود می کنم اگر من عقالنی باشم و صرفا عالقمند به منافع شخصی، درك می . دارید و هزینه زیادي براي من ندارد قدر زیاد است که حاضر خواهید بود که در زمانی که مـن نیازمنـدم بـا که اهمیت این خدمت براي شما آن

. خدمتی آن را جبران کنید که بیش از آنکه این خدمت براي من تمام شده است به سود مـن خواهـد بـود شود و کلیه خدمات را که طبیعتا براي دریافت کننده بیش البته این مبادله عمدتا به غیر از پول را شامل می

) 473: 1377: کلمن. (کمک دهنده ارزش دارد را شامل می شوداز

ظرفیت بالقوه اطالعات . 2اطالعـات بـراي فـراهم . ظرفیت بالقوه اطالعات جزء ذاتی و جدایی ناپذیري از روابـط اجتمـاعی اسـت

یـق یکی از وسایلی که از طر. ساختن شالوده اي براي کنش مهم است اما بدست آوردن آن پر هزینه است فـردي کـه عمیقـا بـه رویـدادهاي . آن، اطالعات ممکن است کسب شود استفاده از روابط اجتماعی است

جاري عالقمند نیست ولیکن می خواهد که از تحوالت مهم اطالع داشته باشد چنانچه بتواند اطالعـاتی را می تواند در وقت الزم که نیاز دارد از دوستی که به این گونه مسائل توجه نشان می دهد دریافت کند،وي

)47: 1377: کلمن. (براي خواندن روزنامه صرفه جویی کند

8

هنجارها . 3هنجارهاي مؤثر در قالب و شکل دستوري به شکل نیرومنـدي باعـث ظهـور سـرمایه اجتمـاعی در جمـع

. کنـد شوند و فرد تحت تأثیر قدرت این هنجارها باید منافع شخصی را رها کند و به سود جمـع عمـل میآنجـا کـه اشـاره . توانند بروز ابتکار و خالقیت را نیـز مـانع گردنـد البته کلمن معتقد است که هنجارها می

تواننـد نـه تنهـا توانند نوآوري در آن حوزه را کاهش دهنـد، مـی کند هنجارهاي مؤثر در یک حوزه می میتواند سودمند اي انحرافی را که میه رساند بلکه همچنان کنش هاي انحرافی را که به دیگران آسیب می کنش )475-6: 1377: کلمن. (محدود کند) منبع ابتکار و نوآوري(باشد

ایدئولوژي . 4تواند بـا گذارد ایدئولوژي است، ایدئولوژي می عامل دیگر که بر ایجاد و نابودي سرمایه اجتماعی تأثیر می ز خودش عمل کند، سـرمایه اجتمـاعی بوجـود تحمیل این خواست به فرد که به سود کسی یا چیزي غیر ا

این امر در اثراتی که ایدئولوژي مذهبی در وارد کردن افراد، به توجه به منـافع دیگـران دارد آشـکار . آوردایـدئولوژي خـود . تواند اثر منفی بر ایجاد سرمایه اجتماعی داشته باشد به زعم کلمن، ایدئولوژي می . است

ان اپیکوردر یونان باستان به آن اعتقاد داشتند و یا یک ایدئولوژي که بر روابط بسندگی، مانند آنچه طرفدار دهـد، جداگانه و مستقل هر فرد با خداوند تأکید می کند که عمدتا اساس آیـین پروتـستان را تـشکیل مـی

) 491: 1377 :کلمن. (تواند از ایجاد سرمایه اجتماعی جلوگیري نماید میثرات مثبت و یا منفی بر سرمایه اجتماعی دارد، عواملی است که افراد را کمتر به یک از جمله عواملی که ا

منـابع رسـمی حمایـت در زمـان نیـاز . رفاه و فراوانی عامل مهمی در این دسته است . کند دیگر وابسته می د و بنابراین هرچه افـراد بیـشتر بـه یکـدیگر کمـک کننـ . عامل دیگري است) انواع گوناگون کمک دولت (

انتظارات و تعهدات شکل گیرد، هنجارها نیز در این ارتباطات منظم بوجود می آیند و در غیر اینصورت با .شود ، این سرمایه مستهلک می استفاده کمتري از سرمایه اجتماعی

) نـا ملمـوس (رسیم که هر دو بر ویژگی نامحـسوس با مطالعه دیدگاه هاي کلمن و بوردیو به این نکته می هاي بانک ها است و سرمایه انسانی در حالی که سرمایه اقتصادي در حساب . ایه اجتماعی تأکید دارند سرم

بنـابراین دارایـی هـایی کـه از طریـق . در سر افراد است و سرمایه اجتماعی در ساختار روابط افراد اسـت بوردیو این تمـایز را در . آید نباید با خود سرمایه اجتماعی مترادف گرفته شود سرمایه اجتماعی بدست می

اما اینکه دارایی هایی را که از طریق سرمایه . تعریف خود با آوردن کلمات بالقوه و بالفعل حفظ کرده است

9

هاي کنترلی، نظارتی و یا حمـایتی، نبایـد بـا خـود سـرمایه اجتمـاعی نقش: اجتماعی بدست می آید مانند . مترادف گرفت

رابرت پاتنامشود به بر معضالت عمل جمعی و فرصت طلبی که در نهایت به ضرر خود افراد تمام می موفقیت در غلبه

همکاري داوطلبانه در جامعه اي که سرمایه اجتمـاعی عظیمـی در . زمینه اجتماعی گسترده آن بستگی دارد اینجا در. گیرد ، بهتر صورت می را به ارث برده 1شکل هنجارهاي عمل متقابل و شبکه هاي مشارکت مدنی

اشاره مختصري به تعریف هر یک از این عناصر و تأثیر آنها بر یکدیگر و ایجاد سرمایه اجتماعی بـصورت :مختصر می پردازیم

اند و هرچه این ، شبکه هاي مشارکت یکی از اشکال ضروري سرمایه اجتماعی شبکه هاي مشارکت مدنی

امـا . شهروندان در جهت منافع متقابل بیـشتر اسـت اي متراکم تر باشند احتمال همکاري ها در جامعه شبکه اینکه چرا شبکه هاي مشارکت مدنی چنین تأثیر جانبی سودآور قدرتمندي دارند ؟

فرصـت . دهنـد میافزایش اي را در هر معامله هاي بالقوه عهد شکنی هزینهشبکه هاي مشارکت مدنی، *

همزمانش و معامالت آینده نـصیبش شـود، بـه خطـر طلبی منافعی را که فرد انتظار دارد از دیگر معامالت . دهنـد تکرار پیوند درونی بازیها را افزایش می 2شبکه هاي مشارکت مدنی در زبان تئوري بازیها . اندازد می

)297: 1380: پاتنام(

هموطنانی که در بسیاري . می کنندهنجارهاي قوي معامله متقابل را تقویت ، شبکه هاي مشارکت مدنی *

اند تا هنجارهاي قوي رفتار قابل قبول را توسـعه دهنـد و آماده «زمینه هاي اجتماعی ارتباط متقابل دارند از یکـه «ایـن هنجارهـا » . انتظارات متقابلشان را در بسیاري از ارتباطات تقویت کننده همکاري، منعکس کنند

اي رفتار جامعه محلی متکـی شبکه ارتباطی که به کسب حسن شهرت در وفاي به عهد و پذیرش هنجاره ) 298: 1380: پاتنام. ( »کنند است، تقویت می

را در مورد قابل اعتماد بـودن جریان اطالعات کنند و میارتباطات را تسهیل هاي مشارکت مدنی شبکه*

ه شبکه هاي مشارکت مدنی اجازه می دهند که حسن شهرتها به دیگران انتقال یافتـ . بخشند ، بهبود می افرادبین مشارکت جویان باعث اعتمـاد متقابـل بیـشتر ) مستقیم و غیر مستقیم (ارتباطات بیشتر . و پاالیش شوند

) 298: 1380: پاتنام. (کند بین آنها می شود و روند همکاري آنها را تسهیل می

1. civic participation network 1. game theory

10

تواننـد بـه عنـوان یـک کـه مـی انـد تجسم موفقیت پیـشینیان در همکـاري هاي مشارکت مدنی، شبکه*

شبکه فرهنگی یـک تـداوم ایجـاد مـی نمایـد . چارچوب فرهنگی شفاف براي همکاري آینده عمل نمایند هاي دهد و این راه حل طوري که راه حل غیر رسمی مشکالت معامله درگذشته را به زمان حال انتقال می به

.دساز غیر رسمی را در کوران تغییرات اجتماعی بلند مدت به منبع مهم تداوم تبدیل می

اسـت، نـه عمـودي، زیـرا در هـاي افقـی شبکههاي مشارکت مدنی مورد نظر کلمن و پاتنام شـامل شبکه

اند که بخـشی از آن بـه هاي عمودي، جریان عمودي اطالعات غیر موثق تر از جریان افقی اطالعات شبکهمهمتـر ایـن . وندش این دلیل است که اطالعات قابل اتکاء و درست مانع بهره کشی و استعمار محسوب می هـاي کند در شبکه که مجازاتهایی که از هنجارهاي معامله متقابل در مقابل تهدید فرصت طلبی حمایت می

: 1380: پاتنام . ( گردند ، کمتر براي مقامات عالی وضع می شود و اگر هم وضع شوند کمتر اجرا می عموديگونـه اي متنـاقض نمـا پیونـدهاي شاره کرده بههمانگونه که گرانووتر نیز ا )283 –287: 1990: ؛ کلمن 298

در تقویت همبستگی جامعه و عمل جمعی از ) مانند خویشاوندي یا دوستی صمیمی (» قوي«میان شخصی ) هـاي فرعـی مانند آشـنایی و عـضویت مـشترك در انجمـن (» پیوندهاي ضعیف «اهمیت کمتري نسبت به

ز پیوندهاي قوي که در گـروه خاصـی متمرکزانـد، تـوان به زعم وي پیوندهاي ضعیف بیش ا . برخوردارند ) 1376: 1973: گرانووتر. (ایجاد ارتباط بین اعضاي گروه هاي کوچک متفاوت را دارند

یک عمل تجلیات بیرونـی مـشابهی بـراي «، هنجارها هنگامی بوجود می آیند که هنجارهاي معامله متقابل

شـوند و رهاي برخوردار از حق کنترل آن عمل به آسانی ایجاد نمی از اینرو بازا . تعداد دیگري از افراد دارد » اي براي بدست آوردن حق کنتـرل شـرکت کنـد اي مفید در معامله هیچ بازیگر واحدي نمی تواند به گونه

از جملـه (هنجارها از طریـق سرمـشق شـدن و اجتمـاعی شـدن ) 251: 1999: ؛ کلمن 293: 1380: پاتنام () 293: 1380: پاتنـام . ( شـوند ها به افراد جامعه تلقـین و تثبیـت مـی ز از طریق مجازات و نی ) آموزش مدنی

از مـن قدرتمنـدتر نه اینکه من براي شما این کار را خواهم کرد بخاطر اینکه شـما (معامله متقابل عمومی

ار را اکنون بـرایم اگر شما آن کین کار را براي شما انجام خـواهم داد هستید، و حتی نه اینکه من اکنون ا

در یـک برهـه سـخت دهم به این امید که شما انجام دهید بلکه من این کار را اکنون براي شما انجام می

کنـد و موجـب تحکـیم همکـاري سرمایه اجتماعی عظیمی ایجـاد مـی ) دیگر کاري براي من انجام دهید

یابند چرا کـه آنهـا هزینـه د توسعه می هنجارهایی که اعتماد را تقویت می کنن ) 313:1380:پاتنام. (گردد می؛ 36-45: 1974: ؛ نـورث 294: 1380: پاتنـام (معامالت را پایین آورده و همکـاري را تـسهیل مـی نماینـد

معاملـه . مهمترین این هنجارها، هنجارمعامله متقابل اسـت ) 489: 1985: ؛ گرانووتر 54-63: 1983: آکرلوف

11

نامیـده ) یـا شـایع (» عمـومی «و گاهی اوقات ) یا ویژه (»متوازن«گاهی اوقات : متقابل بر دو نوع می باشد

معامله متقابل متوازن به مبادله همزمـان چیزهـایی بـا ارزش برابـر اشـاره دارد ماننـد مـوقعی کـه . شود میکنند اما معامله کنند یا نمایندگان پارلمان با هم زدوبست می همکاران روزهاي تعطیلشان را با هم عوض می

قابل عمومی به رابطه تبادلی مداومی اشاره دارد که در همه حال یکطرفه و غیر متوازن است اما انتظارات متبراي مثال . متقابلی ایجاد می کند مبنی بر اینکه سودي که اکنون اعطاء شده باید در آینده باز پرداخت گردد

. تر از جبران محبـت نیـست ضرورياي هیچ وظیفه«دوستی اغلب به معامله متقابل عمومی تبدیل می شود )293: 1380: پاتنام(» . هیچکس به فردي که یک محبت یا لطف را فراموش می کند، اعتماد ندارد

ها از ایـن هنجـار جوامعی که در آن . اند هنجارهاي معامله متقابل یکی از مولدترین اجزاء سرمایه اجتماعی فرصت طلبی فائق آمـده و مـشکالت عمـل جمعـی را حـل اي مؤثر می توانند بر پیروي می شود به گونه

گرانووتر معتقد است هنگامی که توافقاتی درون یک چارچوب بزرگتر ) 161: 1960: آلوین گولدنر . (نمایندشود و انگیزه تخلـف از مقـررات رنـگ روابط شخصی و شبکه هاي اجتماعی حاصل شد اعتماد ایجاد می

)61-88: 1982: گرانووتر. (بازد می

اي باالتر باشد احتمـال همکـاري ، اعتماد باعث تسهیل همکاري می شود و هرچه اعتماد در جامعه اعتماد

اعتماد که یکی از عناصر ضروري تقویـت . هم بیشتر خواهد بود و خود همکاري نیز اعتماد ایجاد می کند فتار یک بـازیگر مـستقل اعتماد مستلزم پیش بینی ر. همکاري است عنصري غیراختیاري و ناآگاهانه نیست

می گوید آن را انجام خواهد داد به او ) یا نهادي(شما براي انجام کاري صرفا به این دلیل که فردي «. استبلکه شما تنها به این دلیل به او اعتماد می کنید که با توجه به شناختتان از خلـق و خـوي . کنید اعتماد نمی

» .زنید که او انجام این کـار را برخواهـد گزیـد وانایی او حدث می او، انتخاب هاي ممکن او، تبعاتشان و ت در جوامع کوچک و به هم پیوسته این پیش بینی براساس چیزي انجام مـی شـود کـه ) 292: 1380: پاتنام(

اما در . بستگی دارد» این فرد«نامد یعنی اعتمادي که به آشنایی نزدیک با می» اعتماد صمیمی «ویلیامز آن را و یـا 1یافته اعتماد تعمیم [تر یا شکل غیرمستقیمی از اعتماد تر اعتمادي غیرشخصی ع بزرگتر و پیچیدهجوام

) 8 و 12 :1970:ویلیامز. (ضرورت دارد] 2اعتماد نهاديپاتنام در چگونگی فرآیند تبدیل اعتماد فردي به اعتماد اجتماعی معتقداست که اعتماد اجتماعی در جوامع

ناشی مـی شـود وي -شبکه هاي مدنی و -هنجارهاي معامله متقابلز دو منبع مرتبط یعنی مدرن پیچیده ا

1. generalized trust ( ی اعتماد عمومی نسبت به مردم و براي مثال راستگو بودنیعن )

2. civic / institutional trust (اعتماد به نهادهاي سیاسی، اجتماعی ویا خدماتی که مردم با آنها سرو کار دارند)

12

اعتمـاد «: سـازند معتقـد اسـت در بحث تقدم و تأخر سه عامل مذکور که منـابع سـرمایه اجتمـاعی را مـی ر را آمیز متقابال یکدیگ هاي مشارکت مدنی و همکاري موفقیت اجتماعی به هنجارهاي معامله متقابل، شبکه

ها و اعتماد بین اشخاص است امـا وجود نهادهاي همکاري جویانه کارآمد مستلزم مهارت . کنند تقویت می هنجارها و . شوند ها و این اعتماد نیز بنوبه خود بوسیله همکاري سازمان یافته تلقین و تقویت می آن مهارت

ه خود نیـز توسـط ایـن رفـاه تقویـت نمایند و به نوب هاي مشارکت مدنی، به رفاه اقتصادي کمک می شبکه به جاي تحلیل خطی در ارتبـاط ایـن سـه »تحلیل تعادلی« وي به یک نوع ) 309: 1380: پاتنام(» .شوند می

.عنصر با یکدیگر معتقد استبه زعم پاتنام منابع سرمایه اجتماعی مانند اعتماد، هنجارها و شبکه ها معموال خود تقویـت کننـده و خـود

دور باز تولید کننده فضایل، به تعادل اجتماعی همراه با سطح باالیی از همکاري، اعتماد، معامله د ان افزایندهبـرعکس فقـدان . اند این ویژگی ها معرف جامعه مدنی. شود ، مشارکت مدنی و رفاه جمعی منجر می متقابل

اعتمـادي، فریـب و ، بیعهد شکنی. ها در جوامع غیر مدنی نیز خصلتی خود تقویت کننده دارد این ویژگی .حیله، بهره کشی، انزوا، بی نظمی و رکود یکدیگر را در یک جو خفقان آور دورهاي باطل تشدید می کنند

همانگونه که در جدول باال مالحظه می شود تعریف سرمایه اجتماعی، هدف و مقیاس اجتماعی براي ایـن آمده است و از مباحثی که تا کنـون مطـرح شـده مفهوم بصورت تطبیقی از دیدگاه بوردیو، کلمن و پاتنام

تعاریف هرسه، تا حد زیادي با یکدیگر اشتراك دارند و به گونه مؤثري فرآینـدهاي اجتمـاعی یکـسانی را .شامل می شود

عالوه بر عناصري که در تعریف بوردبو، کلمن و پاتنام از سرمایه اجتماعی وجود دارد، در بعد فوش افه و و توجه، اشاره دارند و آن را شامل مجموعه افکار، عقاید و حساسیت نسبت به زندگی 2اهی به آگ 1گرایش

شود که در ترین معنا مربوط به امور عمومی اطالق می اجتماعی و سیاسی و توجه به هر چیزي که در وسیعهـاي قالب و شکل بالقوه فـردي تمایـل ضـعیف نـسبی در دنبـال کـردن موضـوعات مـشترك در رسـانه

تر مسئولیت مدنی اسـت کـه باعـث لکترونیکی و چاپی بوده و پیش شرط شناختی ضروري و شکل فعال اتفـاوتی و شود و نقطه مقابل آگاهی و توجه وضعیت شناختی چشم پوشی، بـی نگرانی می عالقمندي و دل

) 190-191: 2002: فوش افه و . (گیري نگرش فرصت طلبانه است شکل

1. attitudes 2. attention

13

فرانسیس فوکویامااو . و مطالعات فوکویاما پیرامون سرمایه اجتماعی نیز مانند پاتنام در سطح کالن دنبال شـده اسـت مباحث

سرمایه اجتماعی را در سطح کشورها و در ارتباط با رشد و توسعه اقتصادي آنها مـورد بررسـی قـرار داده رمایه اجتماعی به منزلـه بنابراین تعریف او از سرمایه اجتماعی نیز طبعا یک تعریف جمعی بوده و س . است

. گردد دارایی گروهها و جوامع تلقی میهـاي غیـر رسـمی توان به عنوان مجموعه معینی از هنجارهـا یـا ارزش سرمایه اجتماعی را به سادگی می «

هنجارهـایی کـه . انـد تعریف کرد که اعضاي گروهی که همکاري و تعاون میانشان مجاز است در آن سهیم کنند، اساسا باید شامل سجایایی از قبیل صداقت، اداي تعهـدات و ارتباطـات دو اعی میتولید سرمایه اجتم

). 11 ـ 12: 1379فوکویاما، (» جانبه باشند : نویسد نماید و می فوکویاما مانند پاتنام هنجارهاي همیاري را شالوده سرمایه اجتماعی معرفی می

اي رفتاري مبتنی بـر تـشریک مـساعی را مـنعکس فرض بر این است که سرمایه اجتماعی وجود هنجاره « ). 20 ـ 90: همان(» کند می

: نماید همچنین او مفهوم شبکه را در ارتباط با سرمایه اجتماعی طرح میاز دیدگاه سرمایه اجتماعی، شبکه به عنوان نوعی سازمان رسمی تعریف نشده بلکه به صورت یک ارتبـاط

هـا، اند که در هنجارهـا یـا ارزش شبکه گروهی از عامالن منفردي . شود اخالقی مبتنی بر اعتماد تعریف می . اند ك ها و هنجارهاي الزم براي داد و ستدهاي متداول بازار مشتر فراتر از ارزش

گیرند از هنجار ساده دو سویه مشترك بـین دو دوسـت هایی که در این تعریف جاي می هنجارها و ارزش شـبکه بـا بـازار . یابنـد اند، ادامـه مـی چیده که مذاهب سازمان یافته ایجاد کرده هاي ارزشی پی گرفته تا نظام ممکن است انتظار بازده دراز مدت داشته باشند، لیکن ارتبـاط و ] شبکه[در حالی که اعضا ... متفاوت است

»تمبادله بین آنها منوط به حسابگري دقیق هزینه ـ سود که در داد و ستد بـازار مـشاهده مـی شـود، نیـس ). 69: همان(

نامد که با سازمان مبتنی بر سلسله مراتـب متفـاوت از طرف دیگر فوکویاما شبکه را یک سازمان هموار می زیرا در آن مقررات بوروکراتیک و اقتدار رسمی با هنجارهاي غیررسمی مشترك که در میـان اعـضا .است

) 71: همان. (شوند درونی شده است، جایگزین می

14

هاي مشارکت مدنی هاي مورد بحث پاتنام در تعریف سرمایه اجتماعی اعم از شبکه ود مؤلفه مالحظه می ش اگر چه او بـر خـالف . شود با روابط افقی یا هنجارهاي اعتماد و همیاري، در بحث فوکویاما نیز تکرار می

در میـان آمریکائیـان و بیند و با اشاره به کاهش اعتماد پاتنام عضویت گروهی و اعتماد را الزاما مرتبط نمی گیـرد کـه هـر نـوع عـضویت گروهـی موجـب افزایش همزمان عضویت گروهی در میان آنان نتیجـه مـی

اعتماد ،او با تأکید بر نقش کلیدي اعتماد در تولید هنجارهاي همکاري معتقد است . گردد اعتمادورزي نمی را بکار گرفته و با خودخـواهی و آید که مردم هنجارهاي مشترك صداقت و همیاري هنگامی به وجود می

). 49:1999:فوکویاما. (فرصت طلبی که مخرب اعتماداند فاصله بگیرنداو با تفکیک گروههاي خیریه داوطلبانه از گروههایی که براي منافع خاص اعضاي آنها با یکدیگر همکاري

مثبـت مولـد سـرمایه اجتمـاعی نمایند دسته اول گروهها را به واسطه برخورد ایشان از اعتماد با شعاع می ) 52:همانجا. (نماید داند و مفید به حال جامعه مدنی معرفی می می

گردند چـرا کـه به نظر فوکویاما ارزشها و هنجارهاي مشترك به خودي خود موجب سرمایه اجتماعی نمی پـیش دسـتی «: ممکن است این ارزشها براي جامعه کل منفی باشند، بطور مثال هنجارهایی از این دست که

ها از چه در غیر این صورت آن، مردم بیرون از خانواده درجه یک شما در هر موقعیتی الزم است نسبت به به ارتقاء همکاري اجتماعی کمـک نخواهـد کـرد این نگرش ، بدیهی است »شما سوء استفاده خواهند کرد

پیوندهاي مستحکم اخالقی داخل گروه با او با این مثال در واقع بر رابطه بعضا معکوس میان ). 11: همان(کـه موجـب کـاهش ) اعتمـادي شعاع بی (میزان اعتماد اعضاي آن گروه به افراد خارج از گروه اشاره دارد

. شود همکاري مؤثر گروه با جامعه کل میر آنهـا فوکویاما ضمن تأیید اهمیت خانواده به مثابه شکلی از سرمایه اجتماعی، به جوامعی اشاره دارد که د

توازنی میان مناسبات خانوادگی و مناسبات غیر خانوادگی وجود نداشته و بر مناسبات خانوادگی بـه زیـان و اصوال بدلیل وجود روابط اخالقـی 1)خانواده مداري غیر اخالقی (شود دیگر مناسبات اجتماعی تأکید می

بازي، ناشکیبایی، نژاد گرایی را همیشه هایی از قبیل آشنا پروري، پارتی ها وجود پدیده غیررسمی در شبکه او در جاي دیگـر بیـان . بایست از اشکال واقعی سرمایه اجتماعی تفکیک گردند داند که البته می محتمل می

مهم جلوه داد، این نبود که مردم را به صداقت، همیاري و » وبر«دارد آنچه اصالحات مذهبی را در نظر میاي بیـرون از ه این بود که این خصایص براي اولین بـار بـه طـور گـسترده کرد، بلک جویی تشویق می صرفه

برد که بدین در همین رابطه او اصطالح شعاع اعتماد را به کار می ). 12: همان. (شد خانواده به کار برده می

1. abnormal familism

15

راتـر دهد توانایی افراد به ف معنا است که آنچه قابلیت یک جامعه را براي ساختن سرمایه اجتماعی نشان می رفتن از خانواده بالفصل و نیز خویشاوندان خود و دادن دسـت یـاري و معاضـدت بـه دوسـتان و دیگـر

). 17:2000 : فوکویاما( .شهروندان استرود که زوال آن در جامعـه با این حال خانواده از نظر فوکویاما نوع مهمی از سرمایه اجتماعی به شمار می

از جمله آنان، افـزایش . اشکال گوناگون بر کاهش سرمایه اجتماعی در آن جامعه مؤثر بوده است آمریکا به جرم و جنایت، خودکشی، الکلیسم، مصرف مواد مخدر و فرزندان نامشروع از طرفی و زوال جامعه مـدنی

فروپاشـی هاي مدنی و کاهش اعتماد ـ به واسطه زوال خانواده از طـرف دیگـر از آثـار ـ کاهش مشارکتاو حتی بر پاتنام در زمینه سنجش سرمایه اجتماعی در جامعه آمریکا خـرده . به زعم فوکویاما است 1 بزرگ

هـاي مـدنی در اطالعـات هاي کاهش مشارکت گیرد که چرا وي زوال خانواده را در کنار سایر شاخص میگیـري انـواع مـاعی، انـدازه فوکویاما به دلیل مشکالت سنجش سـرمایه اجت . آماري خود لحاظ نکرده است

اگر چه به زعـم وي، . کند انحرافات اجتماعی را به منزله فقدان سرمایه اجتماعی در یک جامعه پیشنهاد می . مشکل جدي این گونه سنجش نادیده گرفتن مسأله چگونگی توزیع است

یه اسـتفاده از اطالعـات استفاده از معیار انحراف اجتماعی به عنوان معرف و نمایانگر سرمایه اجتماعی شب «بنـدي روندي که ممکـن اسـت آمریکـا را در رده . گیري ثروت عمومی جامعه است آماري فقر براي اندازه

با ایـن . هاي اقتصادي در توسعه به معنی واقعی کلمه یکی از فقیرترین کشورها نشان دهد سازمان همکاري هایی از روندهاي سرمایه جتماعی به عنوان شاخصهاي انحرافات ا حال استفاده از اطالعات آماري و مقایسه

). 20: 1379فوکویاما، . (تواند مفید باشد اجتماعی میگیرد که سرمایه اجتماعی را نوعی کـاالي عمـومی یـا فوکویاما در زمره کسانی نظیر کلمن و پاتنام قرار می

مـاعی را معمـوال محـصول فرعـی کند و مانند آنها ایجـاد و نـابودي سـرمایه اجت دارایی جمعی قلمداد می سرمایه اجتماعی اساسا در خارج از بخـش دولتـی بـه وجـود : نویسد یابد و چنین می هاي دیگر می فعالیت

اشـکال دیگـر وآید یعنی از طریق فرآیندي خود انگیخته، به عنوان محـصول فرعـی مـذهب، فرهنـگ می به کارکردهـاي مهـم و مـورد اشـاره سـرمایه ولی از سوي دیگر نظر ). 110: همان (»تجربه تاریخ مشترك

اجتماعی مثل توسعه اقتصادي و دموکراسی، فوکویاما ضمن تأکید بر شناخت منظم منابع سرمایه اجتماعی، . نماید بحث سیاستگذاري اجتماعی را براي عرضه سرمایه اجتماعی را مطرح می

2. great disruption

16

لواحد تحلی اجتماعی هدف از سرمایه اجتماعی تعریف سرمایه

ــافع بوردیو ــه من منــابعی کــه امکــان دسترســی ب کنند گروهی را فراهم می

افراد در رقابت طبقاتی حفظ سرمایه اقتصادي

کلمنــه ــاعی ک ــاخت اجتم ــایی از س ــه ه جنبکنشگران از آنها به عنـوان منـابعی جهـت

کنند کسب منافع خود از آن استفاده می حفظ سرمایه انسانی

ــانواده، افــــراد در خــــبکه ــا ش ــه ه و در زمین

اجتماعی

پاتنام و فوکویامااعتماد، هنجارها و شبکه هـاي مـشارکتی که باعث تسهیل تعاون جهت کسب منافع

.متقابل می شوند

حفظ اقتصاد و دموکراسی مؤثر و کارا

مناطق در کشور

-سیاسـی (آگاهی و توجه به امور عمومی فوش افه و افراد ی اقتصاديکارای ، اعتماد و فعالیت انجمنی)اجتماعی

تعریف، هدف و واحد تحلیل سرمایه اجتماعی از نگاه کلمن، بوردیو و پاتنام: جدول

پس در تعریف

تلقی می گردد و این منبع عالوه بر آگـاهی و توجـه »کنش جمعی « به عنوان منبعی جهت اجتماعی سرمایه

موجب عالقمندي و دل نگرانی اسـت، یعنی آگاهی که ) شناخت(سیاسی -نسبت به امور عمومی اجتماعی و یـا رفتارهـاي ، هنجارها )مدنی/ اعتماد عمومی یا تعمیم یافته و اعتماد نهادي ( شامل هنجارهاي اعتماد

که در درون شبکه هاي اجتماعی عمل می کنند و عناصر سـاختاري شـبکه هـا و ) همیاري(معامله متقابل اي اجتماعی در داخل شبکه شامل یـک مجموعـه ایج سرمایهنت. هاي رسمی و غیر رسمی می باشد مشارکت در کـار واحـد تحلیـل و هـدف در اینجا تمایز . هاي جمعی در اشکال و اندازه هاي مختلف است از کنش

هـا و به خاطر بررسی انواع مختلف کـنش جمعـی در مقیـاس فوش کلمن، بوردیو، افه و پاتنام، فوکویاما، .است و در عمل تعریف هر سه آنها از این مفهوم یکسان می باشدشکل هاي موردنظر آنها بوده

17

18

کارکرد هاي بحث سرمایه اجتماعی مربـوط بـه سـازوکارهاي همـاهنگی 1هاي معامالتی کارکرد اقتصادي سرمایه اجتماعی این است که هزینه

البته این امکان . دهد ش میها، مقررات دیوانساالرانه، و امثالهم را کاه رسمی، نظیر قراردادها، سلسله مراتب گونه سرمایه اجتماعی نیـستند هماهنـگ هاي گروهی از مردم را که صاحب هیچ وجود دارد که بتوان کنش

هاي معامالتی اضـافی در رابطـه بـا نظـارت، مـذاکره، اقامـه هزینه کرد، ولی این وضع قاعدتا در بر دارنده در مورد هیچ قراردادي این امکان وجـود نـدارد کـه . دهاي رسمی خواهد بو دعاوي حقوقی و تنفیذ توافق

اکثر قراردادها بنـا : بتوان تک تک اختالفات محتمل الوقوع در بین طرفین قرارداد را مشخصا درنظر گرفت بینی نشده براي هاي پیش برداري طرفین از گریزگاه بر قاعده به وجود حسن نیتی تکیه دارند که جلوي بهره

شـود تـا همـه احتمـاالت قراردادهایی که درتهیه و تنظیم آنها سـعی مـی . گیرد هدات را می زیر پا نهادن تع .شود آید و هزینه اجراي آنها سنگین می صریحا مشخص شود نهایتا بسیار غیر قابل انعطاف از کار در می

زم آن اسـت کـه اي دانشمندان علوم اجتماعی عقیده داشتند که نوسازي ضرورتا مستل پیش از این، در دوره اي در تـاریخ از قرار معلـوم دوره . سازوکارهاي هماهنگ و رسمی جایگزین سازوکارهاي غیررسمی شوند

هاي رسمی تقریبا وجود نداشته است و سرمایه اجتماعی در آن بشر وجود داشته که در آن قانون و سازمان عی بـود کـه بـرعکس، دیوانـساالري ماکس وبر مد . هاي هماهنگ بوده است دوران تنها وسیله انجام کنش

.دهد عقالنی، جوهر مدرنیته را تشکیل میواقعیت این است که هماهنگی مبتنی بر هنجارهاي غیررسمی کماکان بخش مهمـی از اقتـصادهاي مـدرن

تـر تر شدن فعالیت اقتصادي بـیش آوري و پیشرفته تر شدن فن است و به احتمال قوي اهمیت آن با پیچیده اي، ارت بر بسیاري از خدمات پیچیده بسیار پرهزینه است و از معیارهاي درونـی شـده حرفـه نظ. شود می

یک مهنـدس نـرم افـزار بـا . توان عمل کرد تا از طریق سازوکارهاي نظارتی که جنبه رسمی دارند بهتر می ش دانـش و ا تر از مافوق شـغلی و اداري تحصیالت عالیه درباره قابلیت تولیدي خود اغلب به مراتب بیش

گیرد که داوري دربـاره تر انجام می بیش تدارکات یک مؤسسه و سازمان غالبا وقتی با کارایی . خبرگی دارد : بـه انجـام رسـد » کتبـی از روي دسـتورالعمل « آن به یک مأمور مجرب تدارکات واگذار شود، و نه آن که

شماري به روشـنی نـشان ت تجربی بی مطالعا. روش ناصوابی که به وفور در تدارکات دولتی مرسوم است آوري سطح باال غالبا وابسته به تبادل غیررسـمی حقـوق مالکیـت فکـري فن 2دهند که تحقیق و توسعه می

1. transaction costs 2. research & development

19

هاي معامالتی تبادل رسمی فوق العاده زیاد است و سرعت تبادل اش این است که هزینه است و دلیل ساده .را کند خواهد کرد

هـاي آوري در آنها باال نیست، سرمایه اجتمـاعی اغلـب بـیش از تکنیـک فن هایی که سطح حتی در محیط هـاي کـار را بـه کالسـیک کـه محـیط 1تیلـوریزم . شود هماهنگی صرفا رسمی، به حصول کارایی منجر می

هـاي بـسیاري بـه داد، عدم کارایی اي به غایت تمرکز یافته و اشباع شده از دیوان ساالري سازمان می شیوههـاي فرمانـدهی دیـوان آورد، چه تصمیمات و اطالعات در جریان باال و پایین شدن در زنجیـره وجود می

ها تیلوریزم جاي خود را بـه سـاختارهاي در بسیاري از کارخانه . شدند ساالرانه دچار تأخیر و اعوجاج می کارگران . آورند ه می کارخان) کارگران(تري داد که مسئولیت را عمال به سطح پایین مدیریتی به مراتب افقی

ترنـد اجـازه دارنـد کـه خـود مـستقال تـصمیم بگیرنـد نـه آن کـه که به منابع دانش جزیی خیلی نزدیـک این وضعیت غالبا به نحـو چـشمگیري بـر کـارایی . گیري را به سلسله مراتب مدیریت ارجاع دهند تصمیم

اگر بین کارگران و مدیران، عدم . کار استطور کلی وابسته به سرمایه اجتماعی نیروي افزاید، هر چند به میهاي رایج وجود داشته باشد، درآن صورت تفویض اقتدار الزم در یک چنـین نظـام طلبی اعتماد یا فرصت

این در واقع همان اتفاقی است که براي شرکت اتومبیـل سـازي جنـرال . شود صنعتی به فلج آنی منجر می کـه در درجـه (در آن ماجرایک صنف معترض محلی . رخ داد 1998 و 1996موتورز در جریان اعتصابات

توانست کل عملیات شرکت در آمریکاي ) نخست به خاطر تأمین قطعات ترمز از خارج، به خشم آمده بود .شمالی را به تعطیلی بکشاند

به بهترین وجـه کارکرد سیاسی اجتماعی سرمایه اجتماعی در یک دموکراسی مدرن را الکسیس دوتوکویل را در وصـف » هنر به هم پیوستگی یـا انجمـن «در کتاب دموکراسی در آمریکا شکافته است که به عبارت

بر طبق نظر دوتوکویل، دموکراسی مدرن . به کار برده است » به هم پیوستگی مدنی «رغبت امریکاییان براي ه به وسیله پیوند مـردم تر اشکال طبقه اجتماعی یا شئون و موقعیت موروثی را ک گرایش بدان دارد که بیش

ها به یک اندازه آزادند، ولـی در در دموکراسی مدرن، انسان. در جوامع اشراف ساالر هستند، از میان بردارد عیب دموکراسی مـدرن ایـن . اند اند، زیرا با پیوستگی و انضمامات متعارف به دنیا نیامده این برابري ضعیف

میلی به ورود و مـشارکت زندگی خصوصی و خانوادگی و بی مشغولی به فردگرایی مفرط، یعنی دل . استهاي داوطلبانه برعلیه ایـن گـرایش امریکاییان با کشش خود براي انجمن. کند در امور عمومی را ترویج می هاي زنـدگی اعـم از کـم داشت تا براي همه جنبه کششی که آنان را وا می -به فردگرایی افراطی جنگیدند

1. taylorism

20

این صفت، تفاوت فاحشی با رفتار جامعه زادگاه دوتوکویل یعنـی . روه تشکیل دهند اهمیت و پر اهمیت گ چنـان کـه . فرانسه داشت که در مقایسه با آمریکا در فردگرایی به مراتب تمام عیـارتري احاطـه شـده بـود

ر ده نفـ « توضـیح داده، در آسـتانه انقـالب 1دوتوکویل در اثر دیگري به نام رژیم کهنـه و انقـالب فرانـسه تنهـا بـا گـردهم آمـدن در . »شد یافت که بتوانند به خاطر یک امر مشترك به هم بپیوندند فرانسوي را نمی

دادنـد هـایی کـه تـشکیل مـی امریکاییان از طریق انجمن. شد هاي مدنی بود که فرد ضعیف قوي می انجمنهـاي زب سیاسـی یـا گـروه مثال از طریق تشکیل ح(توانستند یا مستقیما در حیات سیاسی شرکت کنند میرا بـه خـدمت بگیرنـد تـا افـراد، عـادات » هاي شـهروندي مدرسه«هایی مدنی از قبیل و یا تشکل ) نفع ذي

.همکاري را فراگیرند و این یادگیري سرانجام آنها را وارد عرصه عمومی کندد، که تقریبـا همگـان احتماال حجم وافري از سرمایه اجتماعی به تشکیل جامعه مدنی فشرده خواهد انجامی

اگر دموکراسی واقعا از نوع لیبرال آن باشـد، . اند آن را شرط الزم براي دموکراسی لیبرال مدرن فرض کرده . دارد که در آن دست دولت براي دخالت بـسته اسـت اي را براي آزادي فردي نگه می عرضه حفاظت شده

اي که در آن ید و دچار هرج و مرج نشود، جامعه اگر قرار باشد که یک چنین نظام سیاسی به انحطاط نگرا جامعه مدنی کار وزنه تعـادل . دهد باید بتواند خود را سازمان دهد عرصه حفاظت شده به زندگی ادامه می

.دهد را در برابر قدرت دولت و حفاظت از افراد در مقابل آن قدرت انجام می میدان نهد و افرادي را که خود قادر به سازماندهی در غیاب جامعه مدنی، اغلب الزم است تا دولت قدم به

پس نتیجه فردگرایی مفرط، آزادي نیست، بلکه استبداد جابرانه چیزي است . خویش نیستند سازماندهی کنددید که خـود عریض و طویل و معلق بر باالي سر جامعه و مانند پدري می] دستگاهی[که دوتوکویل آن را

نـازل بـودن حجـم سـرمایه . شـمارد نیازهاي جامعه به منزله فرزنـدان خـود مـی دار برآوردن همه را عهده . انـد شود که اسنادش به فراوانی ثبـت و ضـبط شـده ي سیاسی منجر می 2اجتماعی به اختالل در کارکردها

طور مرکزیت اداري به پدید متعاقب تحلیل دوتوکویل درباره فرانسه، بسیاري از ناظران متذکر شدند که چه ن یک نظام سیاسی انجامیده که به شدت غیر قابل انعطاف و فاقد خصلت پاسخگو بودن است و نظامی آمد

سطوح نـازل سـرمایه . توان تغییر داد می1968هاي ضد نظام، نظیر وقایع سال است که آن را فقط با طغیان قـه مـرتبط دانـسته شـده کفایتی دولت محلی در ایتالیاي جنوبی و نیز شیوع فساد در آن منط اجتماعی با بی

تولیـد 3در بسیاري از جوامع آمریکایی التین، باریک بودن شعاع اعتماد نوعی نظام اخالقـی دوگانـه . است

2. the old regime and the French revolution 1. dysfunctions 2. two-tier

21

تـر اسـت کند که در آن، خوش رفتاري حصه خانواده و دوستان شخصی است، و رفتاري که قطعا نازل میفرهنگی فساد که اغلب به عنوان طریق مشروع این نظام اخالقی به منزله شالوده . سهم عرصه عمومی است

.گیرد شود مورد استفاده قرار می دفاع از منافع خانواده نگریسته میتعهد مدنی یکی را به . البته برخورداري بیش از اندازه از یک نعمت نیز چیزي است که امکانش وجود دارد

هـاي ذي نفعـی دهـد گـروه تشکیل مـی بخش اعظم آنچه که جامعه مدنی را. انجامد طلبی دیگري می رانتکوشند منابع عمومی را به سمت امور مرجح خویش منحرف سازند و فرقی نـدارد کـه مـثال هستند که می

در ادبیـات . 1پاي کشت نیشکر در بین باشد یا مراقبت از بهداشت زنان، یا حفظ و حمایـت تنـوع زیـستی مـانکور . هاي مدرن مفصال تحلیـل شـده اسـت سیجویی براي دموکرا ، عواقب شوم رانت 2انتخاب عمومی

لسن هـایی بـوده کـه بـا نشان داده است که افول اقتصادي دراز مدت بریتانیا معلول رشد درازمدت گروه 3اضمانتی وجود ندارد . اند داشته داشتن جاي پا و استحکامات پایدار، تنها منافع گروهی خودشان را پاس می

دهنـد واقعـا نماینـده که منافع عمومی را به دلخواه خودشان سبک و سیاق مـی 4هاي غیر دولتی که سازمان زدگی اي از سیاست کامال ممکن است که یک بخش غیردولتی بیش از حد فعال، نمونه. منافع عمومی باشند

شـود و یـا آن را بـه افراطی زندگی عمومی باشد که در آن صورت یا سیاست عمومی دچار انحـراف مـی .کشاند یبست م بن

اي بیش از حد سرمایه اجتماعی داشته باشد، بدون شـک، حالـت به رغم این امکان که ممکن است جامعه دلیل گفته ما این است که سرمایه اجتماعی عالوه . بدتر آن است که حجم سرمایه اجتماعی بسیار کم باشد

یابند، وجـود آن بـراي کـارکرد یطور خودجوش و داوطلبانه سازمان م هایی است که به بر آنکه منشأ گروه شود که بهتر است جوامع را نه از گاهی ادعا می . صحیح نهادهاي عمومی رسمی نیز ضرورتی حیاتی است

کنـد کـه اسـتدالل مـی 5بـراي مثـال، چـالمرز جانـسن . مقایـسه کنـیم » نهادي«نظر فرهنگی بلکه از لحاظ هاي فرهنگی نیست و آمریکا متکی بر پایه) ي ژاپنریز آژانس برنامه(هاي سیاست اقتصادي در ژاپن تفاوتمعنـاي ضـمنی ایـن . داشته و ایاالت متحده نداشته اسـت » میتی«طور ساده نتیجه آن است که ژاپن بلکه به

هاي مشابهی تحلیل این است که اگر قرار بود که آمریکا نمونه میتی را در واشنگتن به وجود آورد، با پیامد هاي متفاوتی بـراي ولی دالیل متعددي وجود دارد که فکر کنیم جوامع مختلف، ظرفیت . گردید رو می روبه

1. biodiversity 2. Public choice 3. mancur olson 4. non governmental organization(NGO) 5. chalmers johnson

22

ریزي اقتصادي برخوردار از قـدرت عظـیم در اقدام ژاپن در برپا داشتن یک آژانس برنامه . نهادسازي دارند هـاي مـشابه در خـواهی و فـساد عریـان کـه آژانـس تخصیص اعتبارات مالی، به ایجاد همان سطوح رانت

بـه ارمغـان ) اگر قرار بود از سرمـشق ژاپـن پیـروي کنـد –یا البته ایاالت متحده (آمریکاي التین و آفریقا احترامی کـه بـراي : ها این نکته شاهدي است بر تعدادي از خصایص فرهنگی ژاپنی . آوردند، منجر نگردید که در جامعه ژاپنـی در برابـر گرایی، تمکین عامی شوند، سطح باالي آموزش و حرفه دیوانساالران قایل می

بـه دیگـر » حاضر و آمـاده «توان گیریم که برخی نهادها را نمی از اینجا نتیجه می. اقتدار وجود دارد، و غیره .جوامعی که سرمایه اجتماعی ندارد منتقل کرد

هاي سنجش آن سرمایه اجتماعی و بررسی شاخص

مقدمه یکی از مفاهیم جا افتـاده در » سرمایه انسانی« پرورش مفهوم امروزه در مباحث مربوط به اقتصاد آموزش و

اگر سرمایه فیزیکی، با ایجاد تغییـرات در مـواد بـراي تغییـر . رود به شمار می » سرمایه فیزیکی «کنار بحث سرمایه انسانی با تغییر دادن افراد بـراي کـسب مهارتهـا و . شکل در ابزار جهت تسهیل تولید تعریف شود

.هاي جدید رفتار کنند سازد تا به شیوه آید و افراد را قادر می ه آنها پدید میتوانائیها باي در دو دهۀ گذشته در کنار مباحث مربوط به سرمایه فیزیکی و سـرمایه انـسانی بحـث و عنایـت تـازه

بـه شود که روابط میان افـراد و این امر هنگامی محقق می . صورت گرفته است » سرمایه اجتماعی «پیرامون اگر سرمایه فیزیکی کامال ملموس بوده و به صورت مادي و . اي دگرگون شود که کنش را تسهیل کند شیوه

شود، یابد و سرمایه انسانی در مهارتها و دانشی که فرد کسب کرده است متجلی می قابل مشاهده تجسم می و اگر سرمایه فیزیکـی و انـسانی . دیاب بوده و در روابط میان افراد تجسم می ناملموس تر سرمایه اجتماعی

کند به گونـه اي کـه گروهـی از نمایند، سرمایه اجتماعی نیز همانند آنها عمل می روابط تولید را تسهیل می اعضایش که قابلیت اعتمـاد و همکـاري بیـشتري دارنـد کارهـایی بـسیار بیـشتر از گروهـی کـه فاقـد آن

. دهد اعتمادپذیري است، انجام میهاي مطرح این است که آیا سرمایه اجتماعی هویتی مستقل از ساختار اقتـصادي دارد و یـا بـه آن اما سؤال

وابسته است؟ و یا اینکه بحث سرمایه اجتماعی تا چه حد از پیشینه تاریخی کشورها متأثر است؟ راههـاي مودن بهترین راه توان به توافقی براي پیدا ن سنجش سرمایه اجتماعی در جوامع به چه صورت است؟ آیا می

سنجش سرمایه اجتماعی رسید؟ آیا الزاما سنجش سرمایه اجتماعی از یک کشور به کشور دیگر و یا از یک

23

توان به یک روش سنجش توسعه یافته و یکسانی براي اجتماعی به اجتماع دیگر باید متفاوت باشد؟ آیا می شـود ته باشد؟ در این قسمت ابتدا سعی می سنجش سرمایه اجتماعی رسید که در بیشتر جوامع کاربرد داش

هاي سرمایه اجتماعی بپردازیم و پس از ارائه و گذار از نظرات گوناگون به بحـث اي از بحث که به پیشینه . هاي سنجش سرمایه اجتماعی پرداخته شود ها و روش شاخص

24

ادبیات و پیشینه بحث سرمایه اجتماعی دو حوزه عمده که ناشی از دو قرائت از این مفهوم است وجود دارد در مباحث مربوط به سرمایه اجتماعی

یکی مربوط به پیربوردیو و دیگـري . که در نتیجه، سنجش سرمایه اجتماعی نیز متأثر از این دو حوزه است . جیمز کلمن است

بنـد البتـه یا ، فرآیندهاي اجتماعی در نتیجه زیر ساختار اقتصادي ظهـور و بـروز مـی )1985(از دید بوردیو لـیکن نقـش . دانـد هاي تضادي رابطه اقتصاد و فرآیندهاي اجتماعی را جبري نمـی بوردیو به اندازه تئوري

وي روابط . داند را در شکل دهی اشکال نمادي و فردي و فهم مردم از زندگی مؤثر می1»فعالیتهاي طبقاتی«دهـی سـود و منفعـت را در شـکل اجتماعی را تا حد زیادي مبتنـی بـر سـازمان اقتـصادي دیـده و نقـش

بنابراین مسیرهاي اجتماعی ـ روانـی و مـادي را در ارتبـاط بـا . داند هاي گروهی بسیار مؤثر می همبستگی . بیند هاي مادي را در بخش سرمایه اجتماعی بسیار مؤثر می یکدیگر دیده و نقش موقعیت

انـد تنهـا بـر ز سرمایه اجتماعی استفاده کـرده که از تعریف بوردیو ا ) 1985 (الیت و تحقیقاتی مانند پورتز هـاي ، بلکه این محققین در تحقیق خود پیرامون عوامل مؤثر بر انـسجام گـروه اند وضع فردي تمرکز نکرده

شـدند را در اجتماعی مهاجر به آمریکا نقش ساختار اجتماعی داخلی مهاجرین جدیدي که وارد آمریکا می هاي ارتباطی داخلی آنهـا بـه عنـوان منبعـی در کنـار سـایر منـابع توجـه طول اقامت آنها و به نقش شبکه

ها در سانفرانسیسکو از انسجام باالتري از مردم دومینکین در نیویورك بطوري که براي مثال چینی. اند نمودهـ که این بیشتر به خاطر شبکه . برخوردار بودند ه هاي اجتماعی قوي در داخل آنها بوده که اجازه دسترسی ب

. یابی آنها مؤثر بوده است منابعی از قبیل اعتبار، نگهداري کودکان، آموزش زبان انگلیسی و شغلبر روي سرمایه اجتمـاعی بـا اسـتفاده از تعریـف بوردیـو در منـاطق ) 1999 (کار دیگري که توسط دانکن

روش تـاریخی و پی صورت گرفت برعکس سی سی روستایی ایاالت جنوبی آمریکا در آپاالچیا و دلتاي می هاي بعدي به آن خواهیم پرداخت، رابطه سرمایه اجتماعی پایین منطقـه را قوم نگارانه پاتنام که در قسمت

و در نتیجه تأثیر آن بر تغییـر هنجارهـاي ) کار، آموزش و دسترسی به منابع(هاي اقتصادي با تغییر موقعیت . بیند اجتماعی مؤثر دانسته و در رابطه می

سرمایه اجتماعی از طریق افراد هدفمند و عاقلی که قصد به حداکثر ) 1988 (ایم مقابل از دید کلمندر پارادبنـابراین وي سـرمایه اجتمـاعی را در نـوعی قـرارداد . آیـد هاي فردي را دارند بوجود مـی رساندن فرصت

بنابراین سـرمایه اجتمـاعی باشد و داند که طبیعتا متضمن ترتیبات اقتصادي نیز می تحمیلی بین افراد می غیر

1. class practices

25

هاي ارتباطی جهت افزایش گردد که افراد بطور آزادانه با ساخت شبکه را شامل می» عقالنیت اقتصادي«یک به یکدیگر در انجام » اعتماد متقابل افراد«بنابراین عنصر کلیدي تعریف کلمن بحث . پردازند منافع فردي می

در این بین انگیزه فردي افراد به طور آزادانـه در ایجـاد سـرمایه باشد و می» تعهدات و انتظارات اجتماعی « . اجتماعی نقش مهمی دارد

ء آورده اسـت کـه سـرمایه اجتمـاعی شـی ) 1462: 1377 (کلمن در کتاب بنیادهاي نظریه اجتماعی خـود اي از بههمه آنها داراي جن : مشترك دارند ، بلکه انواع چیزهاي گوناگونی است که دو ویژگی واحدي نیست

کننـد و یک ساخت اجتماعی هستند، و کنشهاي معین افرادي را که در درون سـاختار هـستند تـسهیل مـی اگر . تر یکدیگر را به کمک دعوت کنند سرمایه اجتماعی بیشتري خواهد داشت هرچه افراد به طور گسترده

شوند و رعایت ان پژمرده میروند و انتظارات و تعهدات در طی زم روابط اجتماعی حفظ نشوند از بین می . هنجارها به ارتباطات منظم و قانونمند متکی است

هاي سرمایه اجتماعی، از دیـدگاه کلمـن را آورده ترین شاخص اي عمده در مقاله) 5ـ 7: 1999 (جانت پاپ هاي وي بیشتر در سطح فردي قابل بررسی و مطالعه و از طریـق سـنجش برخـی از است که البته شاخص

. ر که در اینجا به آنها اشاره خواهیم کرد در مطالعات پیمایشی قابل دسترسی هستندعناص

هاي سرمایه اجتماعی اعتماد در روابـط متقابـل بـین افـراد یکی از شاخص : ـ اعتماد و همکاري متقابل 1

دن در اگر اعتماد به نفس را بعدي اکتسابی از شخصیت بدانیم که از طریق آموزش و اجتماعی ش . باشد میاي بالغ و رشد یابنده در نظر گرفت که این توان آن را به عنوان سنگ بناي یک جامعه آید می فرد بوجود می

)1. (باشد اعتماد همراه با اعتماد و همکاري بین افراد از عناصر مهم در سرمایه اجتماعی میسازي سرمایه اجتمـاعی هاي مدنی عامل مهمی در پیدایش و غنی وجود مشارکت : ـ مشارکت اجتماعی 2

اي از ارتباطات رسمی و غیر رسمی وجود دارد که یـا عمـودي و یـا اي شبکه در هر جامعه . شود تلقی می هـاي عمـودي روابـط نـابرابر بـوده و مبتنـی بـر فرصـت طلبـی و کـه در چـارچوب شـبکه . افقی هستند

اي مشارکت مدنی کـه بـر رابطـه برابـر ه هاي ارتباط افقی و یا شبکه باشد ولی در شبکه می... و اعتمادي بیهاي مشارکت مدنی فوق باعث باال باشد شبکه مبتنی هستند و عضویت در آنها بصورت آزاد و داوطلبانه می

گردد، روي و فرصت طلبی در انواع تعامالت اقتصادي و اجتماعی می انواع فرار، طفره هاي بالقوه بردن هزینهارتبـاط را تـسهیل و جریـان . کنـد مکاري و تعامل متقابل ایجاد مـی مشارکت، هنجارهاي نیرومند جهت ه

) 2. (گردد کند که در نتیجه باعث افزایش سطح اعتماد می اطالعات را با قابل اعتماد بودن افراد تقویت می

26

برخی از تحقیقـات سـعی بـر ایـن داشـتند کـه بـا ترکیـب برخـی از : هاي محیطی و فضایی ـ سنجش 3

که ایـن . هاي محیطی به بررسی سرمایه اجتماعی بپردازند اي از شاخص یک مجموعه هاي فردي با سنجشهاي بـاالي مـرگ و میـر و جنایـت در اي از قبیل نرخ متغیرهاي زیست محیطی با سایر خصوصیات منطقه

ها براي سنجش شاخص سـرمایه گیرند که برخی از این نوع کارها در صدد ترکیب شاخص ارتباط قرار می ) 3( . بوده استاجتماعی

اي در بحث سـرمایه اجتمـاعی بـه خـود از دیگر مطالعاتی که باب جداگانه : ـ سرمایه اجتماعی خانواده 4

هاي مربوط به سرمایه خـانواده بیـشتر بـه سنجش. باشد اختصاص داده مباحث پیرامون سرمایه خانواده می برخـی از . پـردازد فاه و توسـعه کودکـان مـی هایی از ساختار و کارکردهاي خانواده و تأثیرات آن بر ر جنبه

هاي یک والـدینی، براي مثال کودکانی که در خانواده . کودکان از سرمایه اجتماعی کمتري برخوردار هستند تحقیقـاتی بـر روي . پردازنـد هایی که به نقل و انتقال و تحرك فیزیکی مـی هاي شلوغ و یا خانواده خانوادههـاي علمـی و کیفیت تماس بین افراد خانوار و سایر تحقیقات که در شـاخه هاي گسترده و میزان خانواده

شناسـی و روانـشناسی صـورت گرفتـه بـر ، آموزش، بهداشت، رفـاه، انـسان شناسی جامعه: گوناگون مانند ) 4. (اند هاي از سرمایه اجتماعی کودکان توجه داشته جنبه

اي و ملی مطرح کرده ن را در دو بعد محلی ـ منطقه در تعریف سرمایه اجتماعی آ) 2ـ 3: 1998(کالس افه است و معتقد است که سرمایه اجتماعی همه فعالیتهایی را که باعث کاهش هزینه و بهبود و استفاده بهینـه

، مانند استفاده از کاالهـاي عمـومی مثـل هـواي »سواري مجانی«از کاالهاي عمومی که ممکن است شامل . شـود گردد را شـامل مـی بدون مشارکت در تهیه یا حفظ آن، ... میز و پاك و پاك، نهر عمومی آب، شهر ث

باشد کـه هاي اجتماعی در مناطق می هاي سیاسی و اقتصادي نیز تابعی از سرمایه زعم وي میزان موفقیت به . گردد باعث تسهیل کار مشارکتی و دموکراتیک می : کند دو مؤلفه اشاره میبه » اعتماد«وي براي سنجش سرمایه اجتماعی عالوه بر

و . باشـد هاي شناختی پیرامن زندگی اجتماعی و سیاسی می که بیشتر شامل سمت و سوگیري : 1ـ آگاهی 5

بوده و اینکه نـسبت بـه کیفیـت زنـدگی عامـه، رخـدادها و مـسائل 2موضوع توجه آن بیشتر امور عمومی . باشد می5 و فرصت طلبی4، غفلت3تفاوتی اجتماعی توجه و آگاهی الزم داشته باشیم و نقطه مقابل آن بی

1. attention 2. public affairs 3. indifference 4. ignorance 5. opportunist

27

ها و سازمانهاي مفید و یکی دیگر از ابعاد سرمایه اجتماعی وجود انجمن:1ـ قابلیت و همکاري سازمانی 6

کند که بر بندي می ها را به چهار نوع تقسیم افه در بحث خود سازمانها و انجمن . باشد کارآمد در جامعه می هایی که در آنها عضویت و اهـداف ثابـت هـستند اولین نوع سازمان . باشد می» عضویت«و » اهداف«اساسشود که عضویت در آنها دومین نوع شامل سازمانهایی می . باشد می... گروههاي غیر قانونی مافیایی و : مانند

گروههـاي مبتنـی بـر خـانواده، خویـشاوندي، : بصورت ثابت است لیکن اهداف آن متفاوت اسـت ماننـد نوع سوم شامل سازمانهایی است که دنبال منافع سیاسی و اقتصادي بوده و اهداف آنها ثابت است .. .و قومی

هـاي تجـاري کـه در لیکن عضویت در آن بصورت دلبخواه است که شامل انواع احزاب سیاسی و سازمان قـدرت این سازمان ساختار بروکراتیک وجود دارد و سلسله مراتب روابط عمودي حکمفرماست و پول و

اما چهارمین نوع سازمان که افه معتقد است در ایجـاد سـرمایه اجتمـاعی . به عنوان مالك روابط قرار دارد هایی است که در آن عضویت بـصورت دلبخـواهی و داوطلبانـه بـوده و پیرامـون مؤثر است شامل سازمان

هـا، باشـد و کلیـه انجمـن انـد و بـصورت متغیـر مـی نماید که به خاطر آن ایجـاد شـده اهدافی فعالیت می شود که در آن روابـط بـصورت افقـی بـوده و دولتی و نهادهاي مردمی و مدنی را شامل می سازمانهاي غیر

. کنش ارتباطی بین اعضاء برقرار استتوان نتیجه گرفت که پارادایم اول، بیشتر به تأثیر ساختار اقتصادي بـر از بررسی دو پارادایم مطرح شده می

جتاعی تأکید داشت ولیکن همانگونه که در پارادایم دوم مطرح شد چنین تـأثیري کمتـر مالحظـه سرمایه ا شده است و در کارهایی که پتنام در مطالعه و بررسی در کشور ایتالیا انجام داده است مسیر این تأثیر و تأثر

منـاطقی در ایـن را حتی برعکس دیده و برنقش سرمایۀ اجتماعی در رشد و توسـعه سیاسـی و اقتـصادي کشور تأکید داشته است و در تحلیل خود بیشتر به عوامل تـاریخی و فرهنگـی مـؤثر در افـزایش سـرمایه

اي که میراث مدنی قرون وسطی در شمال ایتالیا را به عنوان عـاملی تـأثیر به گونه . اجتماعی پرداخته است پاتنـام، . (ماعی و اقتصادي دانـسته اسـت هاي مدنی در این منطقه و در نتیجه توسعه اجت گذار بر مشارکت

). 275ـ :1379

6. associability

28

هاي سنجش سرمایه اجتماعی شاخصاي به بحث پاتنـام داشـته در پاسخ به برخی از سؤاالت مطرح شده در مقدمه الزم است که در اینجا اشاره

و اعتمـاد اجتمـاعی ها، هنجارها باشیم که سرمایه اجتماعی را شامل اشکال سازمان اجتماعی از قبیل شبکه هایی در اما اینکه چه نوع شبکه . گردد داند که باعث تسهیل همکاري و تعاون در جهت منافع متقابل می می

گردند؟ و یـا اینکـه همـه ارتباط با اعتماد اجتماعی و هنجارها هستند و باعث ارتقاء همکاري و تعاون می و یا اینکه نوع خاصـی از آنهـا؟ و اینکـه انـواع ها به عنوان شاخص سنجش سرمایه اجتماعی هستند شبکهها در کشورهاي مختلف یکسان هستند و یا اینکه متأثر از بستر فرهنگی متفاوتنـد؟ و یـا هنجارهـا و شبکه

بندي جهت تأثیرشان بر عمل جمعـی بـراي کـسب اعتماد مستقیما قابل ارزیابی هستند؟ آیا آنها قابل درجه هـاي فرهنگـی بنـدي در زمینـه وسـایلی پژوهـشگران را در ارزیـابی و مقیـاس منافع متقابل هستند؟ و چه

نماید؟ گوناگون کمک میهاي سرمایه اجتماعی الزم است در پاسخ به برخی سؤاالت فوق به در اینجا قبل از ورود به بحث شاخص

. دازیمپیرامون برخی از تجربیات در زمینه سنجش سرمایه اجتماعی بپر) 1ـ8: (بحث کریشنا هـاي از نظر اعضاء در برابـر سـازمان 1هاي همگن هاي افقی در برابر عمودي و یا سازمان در بحث سازمان

اي کـه پاتنـام ها بر سرمایه اجتماعی تفاوت نظر گوناگونی وجود دارد به گونه و تأثیر این سازمان 2ناهمگنافقی در تقویت سرمایه اجتمـاعی مؤثرنـد هاي سازمانی گوید که شبکه می1993در کار اولیه خود در سال

البتـه در ) 170 ـ 173: 1993پاتنـام، . (شـوند ها عمودي مانع سرمایه اجتماعی تلقی مـی در حالی که شبکههاي با روابط چهره به چهـره را داراي نقـش بیـشتري در سـرمایه اجتمـاعی کارهاي بعدي، پاتنام سازمان

: 1997( توسـط نـاك و کیفـر 1980 ـ 82 کشور بـین سـالهاي 29وي البته تحقیقات دیگر که بر ر. بیند میروشن نمود که در حالی که اعتماد و همکاري مدنی بـا کـارایی اقتـصادي قـوي در . صورت گرفت ) 284

هـاي افقـی بـا اعتمـاد و با اعتماد ارتبـاطی نداشـت و عـضویت در شـبکه 3ارتباط هستند، فعالیت نهادي بود و افزایش نهادهاي افقی از طریق تـشویق بـه شـکل گیـري و مـشارکت در ارتباط هنجارهاي مدنی بی

. هایی ممکن بود که اثرات ضد تولیدي از خود به جاي گذارد گروههاي افقی در تقویت سـرمایه در تحقیق دیگري نشان دادند که همه سازمان) 47 ـ 62: 1998(استل ورکون

سوئد، آلمان و ایاالت متحده نشان داد که گروههـایی کـه از تنـوع مطالعات آنان در . اجتماعی مؤثر نیستند

1. homogenous 2. heterogeneous 3. associational activity

29

بیشتري برخوردارند یعنی اعضاي آن از طبقات گوناگون و عمـده اجتمـاعی هـستند در افـزایش و تعمـیم انـد و در حالی که برخی دیگر از تحقیقات نتایج متضادي را ترسیم نموده . اعتماد و تعامل اجتماعی مؤثرند

: 1998پـورتنی و بـري، : 1997سامپلـسون (اند ادهاي محلی متجانس در مشارکت مدنی پی بردهبه تأثیر نه ). 642 ـ 43، 636

) سوئد و آلمـان (شاید تفاوت و تنوع در گروههاي اجتماعی جوامعی که از لحاظ فرهنگی متجانس هستند تایج متفاوت تحقیق شده باشد باعث ن ) ایاالت متحده (با جوامعی که از لحاظ فرهنگی از تنوع برخوردارند

و شاید آنچه در بحث تأثیر ارتباطات افقـی و عمـودي، تجـانس و عـدم تجـانس و گروههـاي رسـمی و مطـرح کـرده ) 487 ـ 491: (رسمی بر سرمایه اجتماعی وجود دارد ناشی از بحثی باشد کـه گرانـووتر غیر

اي که ی و بصورت قواعد از پیش نوشته شدهاست و آن اینکه شناخت کنشگران بدون مطالعه بستر اجتماع و آنچـه در یـک بـستر اجتمـاعی و . در گروههاي گوناگون اجتماعی ساري و جاري باشـد میـسر نیـست

بـراي . شود ممکن است در جاي دیگر سرمایه اجتماعی نباشد فرهنگی به عنوان سرمایه اجتماعی تلقی می ان باعث تشویق روحیه برادري و همکـاري و مـشارکت ها و کلیساها ممکن است در یک مک مثال اتحادیه

پـس از ) 59: 1998(میلـر و کمنج. هاي سرمایه اجتماعی عمل نمایند در جاي دیگر ضد ویژگی وشوند اند که اعتماد با عضویت گروهی به تنهایی در ارتباط مرور یک سري از شواهد تحقیقی به این نتیجه رسیده

همانقدر اهمیت دارد که شکل و ساختار گروه از بابت تجـانس و عـدم نیست بلکه بستر عضویت گروهی . تجانس، افقی و عمودي بودن و یا رسمی و غیر رسمی بودن مؤثر هستند

هاي سرمایه اجتماعی چارچوب مفهومی شاخصو ) (بولن و انیکس ) قسمت دوم: (در بحث سنجش سرمایه اجتماعی در اینجا از کارهاي کریشنا و شردر

گردد و سعی منتشر کرده استفاده می) 5:2000(کارهاي پاتنام و مرکز آمار استرالیا و اثر ارزشمندي که وینتر در بحث چارچوب . شود که در ابعاد گوناگون خرد و کالن بحث سنجش سرمایه اجتماعی بررسی شود می

ظـر گرفـت اولـین رویکـرد در توان دو رویکرد عمـده را در ن مفهومی جهت سنجش سرمایه اجتماعی می

شود که شامل بستر نهـادي بـوده کـه سـازمانها در آن بـه فعالیـت را شامل می کالن سرمایه اجتماعی بعد

حاکمیت قانون، چارچوب قانونمند، حکومـت سیاسـی، سـطح تمرکـز زدایـی و سـطح : مانند .پردازند می ). 1998هینکس، بین و(ها مشارکت در سیاستگذاري

30

توان از دو منظر مورد بررسی قرار داد یکی بحث شناختی و هنجـاري سرمایه اجتماعی را می خرددر بعد

است که بسیاري از نظریات در سرمایه اجتماعی بر این باور هستند که بعد شـناختی، هنجـاري، بـاوري و مـشارکت در ، تعهـد و ، اعتماد ، صداقت ، تعاون ارزشی در سرمایه اجتماعی است که باعث ایجاد همکاري

وینتر : 1999فوکویاما . (نمایند گردد و زمینه پیدایش بعد دوم را که بعد ساختی است فراهم می بین افراد می گـردد در بعد شناختی ارزشها شامل اعتماد، همبستگی و تعامل می : بنابراین). 1999کریشنا و شردر : 2000

اما در بعد ساختاري به . گیرند عد مورد بررسی قرار میها در این ب و هنجارهاي اجتماعی، رفتار و طرز تلقیشـود ها و نهادهاي رسمی و غیررسمی که در توسعه اجتماعی مؤثرند پرداخته می بررسی ترکیبی از فعالیت گیري جمعی و شـفاف، پاسـخگو بـودن رهبـران، کـنش هاي افقی، فرآیند تصمیم که شامل ساخت سازمان

. باشد لیتها و قابلیت و همکاري سازمانی میجمعی و مسئولیت پذیري در فعا

کالن

31

32

هاي فوق هاي کمی و کیفی سنجش شاخص روشمخـصوصا در بعـد . هاي فوق انواع روشهاي کمی و کیفی الزم اسـت هاي سنجش شاخص در تبیین روش

انـواع روش کیفـی مـشاهده، مـشاهده مـشارکتی، ...) هـا، باورهـا، هنجارهـا و زشها، طرز تلقی ر ا(شناختی مـورد نیـاز اسـت و همچنـین 1هاي عمیق، مطالعات تاریخی و تحقیق متمرکز بر گروهـی خـاص مصاحبه . هاي کمی پیمایش اجتماع محلی، خانوار و سازمانی الزم است روش

روستایی / ح محلیالف ـ سنجش سرمایه اجتماعی در سطهـاي اول، آشـنایی تـیم تحقیـق بـا ویژگـی . باشـد اهداف این نوع سنجش در سه قسمت قابل مالحظه می

ها آوري داده استفاده و جمع به منظور اجتماعی و خصوصیات مربوط به سرمایه اجتماعی جامعه مورد نظر هاي تحقیق در نتیجه انجام مصاحبه تحقیق دوم، ایجاد یک تعریف مشترك از جامعه مورد.و فازهاي بعدي

سـوم و . باشـد گروهی که نتایج این قسمت نیز در پیمایش خانوار و مطالعات سازمانی قابـل اسـتفاده مـی هاي بدست آمده از میدان بـه عنـوان منـابع ها، دیاگرام و نوشته هاي مشارکتی، نقشه مهمتر از همه مصاحبه

. ی در جامعه مورد نظراولیه جهت ارزیابی سطوح سرمایه اجتماعریزي شده و غیر منظم و هاي مورد سنجش در این قسمت که با روش مصاحبه گروهی برنامه اهم شاخص

: باشد آید به شرح ذیل می هاي مشارکتی بدست می از طریق مشاهده

هاي جامعه مورد نظر از جامعه و سنجش امکانات و دارایی» تعریف مشخص«ـ 1هـاي آن مکـان و سـایر و یا روستاي مورد نظر از نظر مرز جغرافیـایی، نـام » لهتعریف مح «پرسش از -

. نکات ارزشمند، محل دفع زباله ، منابع آب ، خدمات بهداشتی سطوح مدارس و انواع آن: آن مانند» امکانات«پرسش از -

ـ ، وسایل اصلی حمـل و نقـل هاي اصلی ، جاده ، خیابان ، تلفن و ضایعات، منابع برق ازار، مغـازه و دیگـر ، ب ... و) در روستا(مؤسسات بازرگانی، اماکن مذهبی، مناطق با ضریب امنیتی پایین و سیستم آبیاري

. هاي احتمالی صورت گرفته ، تغییرات حجمی در پنج سال گذشته و ضعیت مهاجرت»تاریخچه محل« -

1. focus group research

33

ها ـ کنش جمعی، همبستگی، تضادهاي موجود و پایداري اقدامات و فعالیت2یعنی اینکه در ظرف حداقل سه سال گذشته افراد محله و یا روستا جهت حل یک مشکل پیش آمـده و یـا بحث پیرامون موضوعی و یا فعالیتی جهت ارتقاء سطح زندگی تا چه میزان با یکدیگر مـشارکت و تعامـل

انـد و تجربیـات سـیده و تا چه حد در رفع مشکل پیش آمده و یا موضوع مورد نظر به موفقیت ر . اند داشتههاي آنها همراه با ذکر علت براي هر کدام چه بـوده اسـت و راهکارهـاي پیـشنهادي ها و شکست پیروزي

باشد و اینکه آیا افراد همگی بـه یـک میـزان از هاي جمعی چه می ها و مشارکت براي پیروزي در فعالیت . انواع امکانات رفاهی برخوردارند یا خیر

در محله و یا روستا » گیري و حاکمیتتصمیم «ـ نحوة 3انـد و رهبـران جدیـد اینکه رهبران اصلی در جامعه مورد نظر چه کسانی هستند و چگونـه انتخـاب شـده

شوند و نحوه اتخاذ تصمیمات به چه صورت است و نقش رهبـران در ایـن تـصمیمات چگونه انتخاب می .نمایند چیست و اعضاء چگونه در فعالیتها مشارکت می

جامعه مورد نظر » مؤسسات و نهادهاي«ـ شناخت 4ها، مؤسسات و نهادهاي فعال رسمی و غیر رسمی در جامعه مورد نظـر کدامنـد و تهیـه ها، سازمان گروه

ها فعالترین نقش را در بهبـود سـطح رفـاه بـراي مـردم انجـام یک لیست از آنها و اینکه کدامیک از گروه گیـرد، گروهی مورد نظر و حمایت از گروه توسط چه کسانی صـورت مـی دهد و تاریخ شروع فعالیت می

نحوه انتخاب رؤسا به چه صورت است و میزان ثبات سمت آنها تا چـه حـد ... مؤسسات غیر انتفاعی و یا . است و نحوه اتحاذ تصمیمات در گروه مورد نظر به چه صورت می باشد

نهادها با اجتماع » ارتباط«ـ 5

هایی که با مـردم ها و گروه ها خواسته شود که مهمترین سازمان شود که از گروه عی می در این قسمت س بیشترین سطح دسترسی را از طرف مـردم دارنـد » دسترسی«کنند و از لحاظ را برقرار می » ارتباط «بیشترین

. ، کمترین میزان لیست نمایند ، متوسط در سه قسمت بیشترین

34

ل سازمانی هاي نهادي و تعام ـ شبکه6گردد و روابط سازمانی و انواع نهادهاي حکومتی محلـی، هاي مختلف انجام می یک مطالعه بر روي گروه

NGOs هاي اصلی و رابطۀ آنها با رهبران جامعه مورد نظر و مردم، رابطـه ، فعاالن جامعه مدنی و سازمانها و احیانا تضادهاي بین نهادها و رقابتو وجود ) افقی یا عمودي(آنها با یکدیگر و نوع رابطه و همکاري

ها و نهادهایی که منابع و یا اعضاء مشترك دارند را ها و گروه ها و علت آنها و نوع اعضاء سازمان سازمان . مشخص نمائیم

ب ـ سنجش سرمایه اجتماعی در بعد پیمایش خانوار گردد بر هایی نیز منجر می ا و پرسشنامهه کار تحقیق و بررسی سنجش سرمایه اجتماعی که به ارائه شاخص

آفریقا و اروپاي شرقی کشور در آسیا، 15هاي سرمایه اجتماعی در اساس تحقیقات شردر بر روي پیمایش گردد که به ابعاد ساختی و شناختی مؤثر در سرمایه اجتمـاعی و مرکز تهیه شده است که در اینجا سعی می

.ر دیگران نیز استفاده شده مورد بحث قرار گیردکه عالوه بر تجربیات ایشان از نظ

ـ خصوصیات جامعه مورد بررسی 1هاي استاندارد مربوط به محله یا اجتماع روستایی مورد نظر همراه بـا سـایر معموال در این قسمت شاخص . شود ویژگیهاي توصیفی آورده می

ـ خصوصیات خانوار 2شود که معموال ویژگیهـاي سـکونتی، ربوط به خانوار آورده می هاي استاندارد م در این قسمت نیز شاخص

هـاي کـه معمـوال از نـوع شـاخص ... جمعیتی خانوار، کیفیت مـسکن، تـسهیالت، اشـتغال، تحـصیالت و . باشد سرشماري پیرامون خانوار می

1ـ ژنوگرام3نجش سـرمایه اجتمـاعی و در تهیه ژنوگرام از نمودار درختی خانوار جهت ارزیابی روابط خانوادگی و سـ

کنند که معموال در یک بحث و گفتگو بـین پـنج تـا ده دقیقـه سازمان و سطح مشارکت خانوار استفاده می

1. genogram

35

پردازد گر به کسب اطالعات کیفی پیرامون ارتباطات خانوار و وضعیت سرمایه اجتماعی خانوار می مصاحبهیرهاي سرمایه اجتماعی ساختی کـسب نمـوده و از هاي جامعه مورد نظر و متغ به ویژگی و اطالعاتی راجع

. دهد طریق تجزیه و تحلیل کیفی مورد استفاده قرار می

ـ سرمایه اجتماعی ساختی 4تشکیل شده است که به سنجش مشارکت خانوار و یـا اعـضاء خـانوار و این قسمت از تعدادي زیر شاخه

. کنیم اشاره میپردازد که در اینجا به آنها انواع فعالیتهاي مدنی می

هاي عضویت سازمانی خانوار ـ خصوصیات و ویژگی4ـ1اینکه آیا فرد یا افرادي از اعضاء خانوار عضو گروه، نهاد، مؤسسه و یا سازمانی هستند و نـوع سـازمان یـا

غیرفعـال و از / یا صرفا عضو، فعـال / نوع فعالیت اعضاء در گروه مذکور رئیس . گروه را مشخص نمایند سـه گـروه آورده (وههایی که اعضاء خانوار عضو آن هستند کدامیک به زغم اعضاء خانوار مهمتر است گر

). شودـ پیرامون سه گروه فوق تا چه حد اعضاء آنها از لحاظ نوع، مذهب، جنس، دیدگاه و حزب سیاسی، شغل،

. همبستگی دارند... گروه سنتی، تسهیالت وکند و یا اول گیري می مذکور به چه شکل است رهبر به تنهایی تصمیم تصمیم گیري در گروههاي سه گانه

. گیرند گیرد و یا گروه با هم تصمیم می خواهد و بعد تصمیم می از گروه نظر می . ـ میزان تأثیر رهبري گروه بر اعضاء به چه صورت است

. گیرند ـ افراد گروه با پیوستن به آن فن و یا چیز جدیدي یاد می

هاي ارتباطی حمایتی زمانها و شبکهـ سا4ـ2 : هاي زیر باشد تواند حول شاخص شود می برخی از سؤاالتی که از خانوار پرسیده می

ـ میزان مشارکت مردم به تنهایی، حکومت محلی، همسایگان، کل محله و یا روسـتا در حـل مـسائل و یـا . روستا به چه صورت استخشونت در شهر و یا بیماري و آفات در: رویارویی با بحران مثل

. گونه مواقع با چه کسی است رهبري در این-

36

ـ تمایزات جمعیتی 4ـ 3باشند آمـوزش، ثـروت و تمکـن مـادي، اینکه مردم در محل مورد نظر از چه لحاظ با یکدیگر متفاوت می

هـا و تـازه واردهـا، ، تفاوت منزلت جنسی، تمایز نسل جوان و پیـر، قـدیمی ، پایگاه اجتماعی داشتن زمین . ها ، اعتقادات دینی، قومی و دیگر زمینه مشارکت در احزاب سیاسی

. کند گردد و در صورت بروز مشکل چه مقامی به حل آن اقدام می ـ آیا تمایزات باعث بروز مشکل می: اننـد باشـد امکانـاتی م ـ میزان عدم دسترسی مردم محل و یا روستا به امکانات به تفکیک چند درصد مـی

، حمـل و آموزش و مدرسه، خدمات بهداشتی، آب سالم، فاضالب، اعتبارات مالی، اشتغال، سیستم قضایی ... نقل و امنیت و

ـ امکان تفاوت دسترسی به امکانات در بین مردم بر اساس چه عـواملی اسـت؟ تفـاوت درآمـد، اشـتغال، سـوادي، هاي خانوادگی، سیاسی، بـی وابستگیقومیت، زبان، باوردینی، / پایگاه اجتماعی، سن، جنس، نژاد

... دوري فاصله و یا

ـ کنش جمعی 4ـ4انـد و در اینکه در سال گذشته آیا اعضاي جامعه مورد نظر در یک عمل دسته جمعی مشارکت داشـته -

. صورت مثبت بودن میزان موفقیت چقدر بوده استي دادن، مشارکت در انجمن، تماس با یـک فـرد رأ: اینکه فرد در چند سال گذشته در فعالیتهایی مانند -

ذینفوذ، عالقه به یک برنامه تلویزیونی، رادیو و یا روزنامه، تماس بـا نماینـده محلـی، مـشارکت در سـتاد انتخابات و یا در یک اعتراض، مشارکت در نشست مشارکت با پلیس یا سیستم قضایی به عنوان مطلع، کار

. کرده و یا دعوت به مشارکت شده استشرکت ... در یک سازمان خیریه و

گیرد و یـا فقـط از رهبـران اي نظرخواهی از همه مردم صورت می در صورت انجام یک پروژه توسعه - . محلی

. روح مشارکت مردم محله از نظر پاسخگو چقدر است -

. ها نفوذ داشته باشند توانند در تصمیم گیري اینکه مردم تا چه حد می -

ـ حل منازعات 4ـ5اجتماع مورد نظر رویهم رفته از دید پاسخگویان صلح جویا منازعه جو است و این امر در مقایسه با سـایر

. محالت به چه صورت است

37

گذارند و این امر در مقایـسه اي مشترك وقت و یا امکانات مادي در اختیار می مردم در اهداف توسعه - . با سایر محالت به چه صورت است

محل بصورت منطقی و مسالمت آمیز است و یا اختالف دارند و این امر در مقایسه با روابط بین مردم - . سایر محالت به چه صورت است

ریش سفیدان، رهبران محلی، دینی، قضایی، . پردازد در صورت بروز منازعه چه مرجعی به حل آن می - . همسایگان و یا خانوارها

ـ سرمایه اجتماعی از بعد شناختی و ذهنی 5

ـ همبستگی 5ـ 1در هنگـام » کمـک کننـدگان «توان از شاخص کنند که در اینجا می هایی را ذکر می براي همبستگی شاخص

. کننـد بروز یک حادثه مانند مرگ سرپرست یک خانوار و اینکه چـه کـسانی بـه خـانواده وي کمـک مـی و یا اگر ... یس، دستگاه قضایی وها، همسایگان، دوستان، رهبران دولتی، محلی سیاسی، تجاري و یا پل فامیل

فـرد یـا «اي در صورت بروز آفتی در روستا یا از دست دادن شغل در شهر دچار بحران شـد چـه خانواده . نمایند به وي کمک می» گروههایی

ـ اعتماد 5ـ2د اینکه آیا مردم در جامعه مورد نظر در اموري چون قرض دادن به یکدیگر اعتماد دارنـد یـا خیـر، در چنـ

سال اخیر روند اعتماد به یکدیگر بهتر یا بدتر شده است و در مقایسه بـا محـالت و یـا روسـتاهاي دیگـر . سطح اعتماد در آنجا به چه صورت است

در صورت بروز یک مسافرت غیر منتظره براي سرپرست خانوار از طرف سایر اعضاء خانوار، همسایه - . ت از کودکان وي را بر عهده بگیرندتوانند مراقب و یا افراد دیگر چه کسانی می

هکتار 25 هکتار زمینی مشخصا به وي واگذار شود و یا 10دهد که در روستا اینکه آیا فرد ترجیح می - . به وي و یک نفر دیگر بصورت مشاع

ـ تعاون و مشارکت 5ـ3ه خانواده خود به تنهـایی در اینجا به این بحث پرداخته می شود که آیا اهالی جامعه مورد نظر به دنبال رفا

اي بـصورت مـستقیم منـافع آن بـه و اینکه آیا اگـر پـروژه . خواهند هستند و یا رفاه را براي دیگران نیز می

38

کننـد و یـا خیـر در ها در آن شرکت مـی همسایگان نرسد لیکن براي کل محل منفعت داشته باشد همسایه و اینکه در صورت نیـاز . به کمک مالی نیز هستگذارد یا حاضر صورت مثبت بودن فرد وقت خود را می

. روستا حاضر به کمک در اشکال مختلف هستند و یا خیر/ سایر افراد محل

پ ـ سرمایه اجتماعی در بعد سازمانی البته سنجش سرمایه اجتماعی سازمانی یک سنجش رسمی در سرمایه اجتماعی نیست لـیکن ابـزار اضـافه

آیـد و معمـوال دو ایش طرح مطالعاتی سنجش سرمایه اجتماعی به حساب می مفیدي براي بکارگیري و نم هاي گروهـی شود یکی، سرشماري گروه و یا عضویت رویکرد عمده در سنجش سرمایه اجتماعی دیده می

در جامعه و دیگري، سنجش اعتماد و مشارکت مدنی در سطح جامعه، در اینجا سعی بر این است کـه بـه . رون گروهی و سازمانی بپردازیمبرخی از مالحظات د

: سعی در سنجش سرمایه اجتماعی کرده است یعنی(nرابرت پاتنام از طریق شمارش گروهها(1) SC = n1... t

ضمن مالحظه ایـن موضـوع کـه . شود می... هاي ادبی و که شامل انواع گروههاي ورزشی، سیاسی، انجمن اي که انواع گروههاي بحـث ز تغییر داده است به گونهتغییرات تکنولوژیک اشکال نهادها و مؤسسات را نی

هاي چندگانه افـراد در در ارتباطات الکترونیکی از یکطرف و انواع عضویت.. و گفتگو، گروههاي خبري و . گروههاي مختلف مشکل محاسبات را بسیار زیاد کرده است

را براي آن در نظـر Cن ضریب توا باشد که می می1 داراي یک بستگی درونیn1… tهر یک از گروههاي . باشد و این ضریب بصورت کیفی بوده و در گروههاي مختلف متفاوت می. گرفت

® SC = (Cn)1... t سـازد هاي سرمایه اجتماعی که آن را از سـایر انـواع سـرمایه فیزیکـی و انـسانی جـدا مـی از دیگر ویژگی

توان آن را وابسته به دامنه و شـعاع باشد و می ی در گروههاي داراي سرمایه اجتماعی م2ها و نتایج خروجی بیشتر راستگویی، صداقت و اعتمادپذیري را در بین افراد گروه rp نشان داد،rp در نظر گرفت و با 3 اعتماد

. نماید دهد و اینکه آیا گروه مورد نظر ارزشهاي فوق را تا چه حد ترویج می نشان می(2) SC = (rp Cn)1... t

1. internal cohesion 2. externalities 3. radius of trust

39

گردد بلکه نحوه ارتباط گروه با افراد خارج از گروه را نیـز گروه نمیدرونیط شامل بستگی بحث پاتنام فق شود گاهی اوقات بستگی شدید درون گروهی باعث سلب اعتماد نسبت به افراد خارج از گـروه شامل می

مر باعث عدم جنوب ایتالیا که این ا : جوامعی که در آن انسجام خانوادگی شدید وجود دارد مانند . گردد میگردد که این امر در بهترین شکل باعـث تر در خارج از حیطه خانواده می اعتماد اجتماعی به شکل عمومی

شود و در بدترین شکل باعث عدم تحمل و اعتماد و یا حتی خشونت نسبت به دریافت منافع از محیط می بنـابراین . تـوان از ایـن نـوع دانـست ا میهاي جنایی مانند مافیا ر که سازمان . گردد افراد خارج از گروه می

تواند عدد گردد و می(rn)اعتمادي تواند باعث نتایج منفی یعنی افزایش شعاع بی بستگی شدید گروهی می . یک یا بیشتر را شامل گردد

هاي رسمی و غیر رسمی ها و سازمان فرمول نهایی سرمایه اجتماعی براي گروهها، محافل، انجمن : بنابراین . شکل فوق در خواهد آمدبه

(3) SC = ( (1/rn)rp Cn)1... t

: توان کار بررسی سرمایه اجتماعی سازمانی در سطح سطح به شرح ذیل انجام داد در مطالعات میدانی می

الف ـ مطالعه و بررسی در سطح سرپرستی سازمان هایی به ان به بررسی شاخصگردد از طریق پرسشگري و مصاحبه با مسؤالن سازم در این قسمت سعی می

. شرح ذیل بپردازیم

ـ ریشه پیدایش و توسعه سازمان 1بـر : اند براي مثال چه افراد یا نهادهایی دخالت داشته » علت پیدایش و شکل گیري سازمان «ـ اینکه در 1ـ1

جوش بوجود آمد یا دولت سـایر سـازمانهاي غیـر رسـمی در پیـدایش و اساس یک نیاز اجتماعی و خود . گیري آن مؤثر بودند شکل

. مستقیما مشارکت دارد» فعالیتهایی«ـ سازمان در چه 1ـ2 . یابند سازمان چیست و چگونه اهداف براي سازمان تعریف و یا احتماال تغییر می» هدف«ـ اصلی ترین 1ـ3افت شده، چه ها دری هایی در مرحله تأمین و رشد خود دریافت نموده، چگونه کمک چه کمک ـ سازمان 1ـ4

هایی از محل دریافت ایـن کمـک بـراي ها را اهداء کرده و چه منافع و یا احیانا محدودیت کسی این کمک . سازمان بوجود آمده است

40

ـ عضویت 2در مورد کسانی که در سازمان به فعالیت مشغول هستند و اینکه به چه صورت عـضویت » اطالعات«ـ 2ـ1

مورد نظر در آن عضو هستند و اگر همه عضو نیستند چرا همه افـراد عـضو دارند و آیا همه اعضاء جامعه . باشند نمی

ت مهاي مختلف سازمان به خـد خواهد در موقعیت شوند و یا دلشان می می» چرا مردم عضو سازمان «ـ 2ـ2کل اسـت توان مردم را به صورت فعال در سازمان نگاه داشت و یا انجام این کار مش اینکه آیا می . بپردازند

. و نوعا چه درخواست و تقاضاهایی از سازمان و مسئوالن آن از طرف مردم وجود داردهاي دیگر نیز به فعالیت اشتغال دارنـد و آیـا مـردم تمایـل بـه در سازمان آیا در سازمان » افراد فعال «ـ 2ـ3

. اینگونه استعضویت در یک سازمان دارند و یا عضویت همزمان در چند سازمان دارند، و چرا به

ـ ظرفیت نهادي 3ها و رابطه مسئوالن با کارمندان و رت سازمان بر اساس ثبات، در دسترس بودن، مها» کیفیت مسئولین«ـ 3ـ1

. جامعه به چه صورت استها، هاي داخلی سازمان و با سایر سازمان ها و نشست سازمان در حضور در همایش» مشارکت«ـ کیفیت 3ـ2

هاي سازمان، اشاعۀ اطالعات مربوط به تصمیمات داخلی سازمان، اسـتفاده گیري در تصمیم میزان مشارکت هاي اصـلی پیرامـون موضـوعی هاي غیر رسمی براي بحث پیرامون تصمیمات، مشورت با سازمان فرصت

فعالیت گیري، تعداد زنان، جوانان و فقرایی که در سازمان خاص و یا با مردم، ارائه نتایج فرآیندهاي تصمیمنمایند و احیانا اگر وجود دارند چه کنند، گروههایی که در جامعه نسبت به سازمان احساس بیگانگی می می

نخبگـان . هاي موفق و سرشناس در سازمان به چه صورت است گروههایی هستند، سطح مشارکت خانواده . ف و یا برعلیه سازمان هستندگر، مخال موافق، همکار، حمایت. اي با سازمان دارند محلی چه نوع رابطه

ها به چه از چه وضعی برخوردار است و سطح دانش و شناخت در سیاستها و رویه» فرهنگ سازمان«ـ 3ـ3. ها و یا دزدي در محل کـار وجـود دارد غیبت، عدم حضور در نشست : آیا مشکلی مانند . باشد صورت می

جامعه وجود دارد و علت تضادها داخل سازمان و هاي حل تضادهاي احتمالی داخل سازمان و یا مکانیسم . افراد جامعه مورد نظر بر سر چه موضوعاتی است

بازرگـانی و اعتبـارات، بکـارگیري : در زمینـه انجـام فعالیتهـاي تخصـصی ماننـد » ظرفیت سازمانی «ـ 3ـ4ر تغییر شـرایط العمل در براب هاي مالی براي بانک، دولت و کمک کنندگان به عکس مشاورین، تهیه گزارش

41

هـا و اي بـراي آینـده و درس هـاي توسـعه هـاي دولتـی، طـرح ها و یا تغییر سیاسـت افزایش قیمت : مانند . باشد هاي پیشین به چه صورت می هاي ناشی از تجربه آموخته

هـاي ضـروري، نحـوه در زمینه نحوه و چگونگی ارتباط با سایر سازمانها در موقعیت» ارتباط نهادي «ـ 3ـ5هـاي سـایر هاي غیر محلی و نوع ارتباط با آنها، میـزان آشـنایی بـا فعالیتهـا، برنامـه اط با سایر سازمان ارتب

سازمانها و منابع اطالعاتی پیرامون مسائل فوق، میزان همکاري بین سازمانی در جهـت اهـداف مـشترك و رابطـه در صـورت موجـود هاي موجود، رابطه سازمان با دولت و سابقه و زمینه و نـوع هاي فعالیت زمینه

ها و سایر سازمانها نوع برنامه و علت مشارکت و نقـش سـازمان در بودن، میزان مشارکت سازمان با برنامه هاي فعالیتهاي دولتی چقدر بوده و منابع اطالعاتی آن چیست، اگر ، میزان آگاهی سازمان از برنامه آن برنامه

داشـته اسـت، نـوع فعالیـت، میـازن مـشارکت و وضـعیت در فعالیتهایی از سوي دولت سازمان مشارکت موفقیت در آن به چه صورت بـوده اسـت و رویهـم تـا چـه حـد سـازمان خـود را در تـأثیر گـذاري بـر

. بیند هاي دولتی مؤثر می گیري تصمیم

ب ـ مطالعه و بررسی در سطح اعضاء سازمان

ـ تاریخچه و ساختار سازمان 1 . یت خود را شروع کردـ چگونه این گروه فعال1ـ1ـ بنیانگذاران اولیه چه کسانی بودند االن چه کسانی هستند و کیفیت و سرپرستی آنان به چـه صـورت 1ـ2

. استـ چه عاملی باعث پیوستن اعضاء به این گروه و چه منافعی از پیوستن آنهـا بـه ایـن گـروه شاملـشان 1ـ3

. گردد میشود و تا چه چه صورت بوده است و چگونه تصمیمات اتخاذ میـ نحوه انتخاب سرپرستان سازمان به 1ـ4

هاي آنها به جهان خارج و دولـت تأثیرگـذار کنند که سازمان در انعکاس خواسته میزان اعضاء احساس می . است

. ـ چرا تعدادي از مردم عضو این سازمان نیستند1ـ5، جـایگزین و یـا اي دولتـی بـصورت مکمـل ـ فعالیتهاي سازمان مورد نظر در مقایسه با فعالیت نهاده 1ـ6

. بصورت رقابت آمیز است

42

ـ فعالیتهاي سازمان مورد نظر در مقایسه با نهادهاي غیر دولتی بصورت مکمل، جایگزین و یا بصورت 1ـ7 . باشد رقابت آمیز می

. ودش ـ براي کارآمدتر و مؤثرتر نمودن فعالیت سازمان چه راهکاري از سوي اعضاء پیشنهاد می1ـ8

43

ـ ظرفیت نهادي 2هاي ظرفیت نهادي در سطح سرپرستی سازمان به بررسـی در این قسمت همانند قسمت مربوط به شاخص

ظرفیـت سـازمانی پرداختـه فرهنگ سازمانی و ویژگـی کیفیت سرپرستی، کیفیت مشارکت سازمانی، ویژگی . شود می

در . عضو که مایل به عضویت سازمانی نیـستند ج ـ افراد غیر عضو که مایل به عضویت هستند و افراد غیر گیرد هایی صورت می این قسمت نیز از دو گروه از افراد غیر عضو دو نمونه سؤال مشابه بر اساس شاخص

هاي مورد نظر که در این قسمت اهم شاخص . گیرند ها در این گروه مورد مقایسه قرار می که نتایج و پاسخ .باشد مطرح است به شرح ذیل می

. گیرد براي اعضاء است و یا دیگران را نیز در بر می» منافع سازمانی« شمول -1دارند و چرا خود پاسخگو در ایـن سـازمان عـضویت » عضویت« چرا تعدادي از مردم در این سازمان -2

. ندارد . باشد هاي محلی می سایر سازمان» مکمل و یا رقیب«ـ اینکه چقدر این سازمان 3زمان با دولت و نهادهاي دولتی به چه صورت است؟ براي مثال متأثر از مسائل حزبی است و رابطه سا«ـ 4

. باشد یا بصورت نزدیک می . باشد هاي فعال در محل به چه صورت می سازمان مذکور با سایر سازمان» میزان تعامل«ـ 5

ـ سنجش سرمایه اجتماعی خانواده و اجتماع در سطح فردي هاي بکار گرفته شده در مطالعات سرمایه اجتماعی آنها را به دو طبقه در بررسی شاخص )6: 2001(استون

هـاي نزدیـک سـرمایه شاخص. 2هاي دور و شاخص1هاي نزدیک نماید گروه شاخص بندي می عمده تقسیم یوند ها، اعتماد و پ اند که به عناصر مرکزي آن یعنی شبکه اجتماعی در حقیقت همان نتایج سرمایه اجتماعی

ها که بیشتر نتایج نزدیک سـرمایه اجتمـاعی را در هایی از این نوع شاخص مثال. شوند دو سویه مربوط می هـاي اجتمـاعی در تحلیـل معـروف اند راي توان در کار مشارکت مدنی به عنوان شاخص شبکه نظر گرفته

دهـا و گروههـاي رسـمی در کاهش مدنیت در امریکا نام برد که بر اساس عـضویت در نها ) 1995(پاتنام انیکس و (باشد هاي در رابطه با وجود اعتماد به دیگران که نتیجه هنجار اعتماد می کنش. سنجیده شده بود

1. proximal indicators 2. distal indicators

44

کـه در ) 1999: رز(باشـد اي که نتیجه هنجار معامله متقابل می و رفتارهاي دو سویه و مبادله ) 2000: بولن . اند ر سنجش آن بکار رفتههاي نزدیک سرمایه اجتماعی د همه اینها شاخص

هاي دور، جزء نتایج سرمایه اجتماعی هستند که مستقیما بـه عناصـر کلیـدي ایـن مفهـوم مربـوط شاخصــ 44: 1997: اسـپلبرگ (هاي دور، در مطالعه سرمایه اجتماعی و بهداشـت هاي از شاخص مثال. باشند نمیبـارداري هـاي هـاي خودکـشی، داشتی، نـرخ امید به زندگی، وضعیت به : خورد که شامل به چشم می ) 43

هـاي هاي دانشجویان کـالج و دبیرسـتان، نـرخ هاي جرم و جنایت، نرخ ساله، نرخ14ـ19دختران نامشروع آمد خانواده، اشکال رابطه زن و شوهر، اعتماد تجاري، رشد ناخالص سـرانه، رشـد کاري، در اشتغال و بی

. باشد اشتغال و توازن تجاري میهـاي نزدیـک و در بخش سرمایه اجتماعی از هر دو نوع شـاخص ،در کتاب بولینگ یکنفره ) 2000(م پاتنا

هاي نزدیـک را بـراي سـنجش سـطح سـرمایه اجتمـاعی در دور استفاده کرده است و به عبارتی شاخص رد وي ب هاي دور نام می هاي مختلف آمریکا بکار برده است و آنچه که استون از آن به عنوان شاخص ایالت

داري بین ایـن نتـایج و سـطح سـرمایه اجتمـاعی در ایـاالت داند که رابطه معنی نتایج سرمایه اجتماعی می . مختلف آمریکا مالحظه نموده است

: هاي مختلف را به شرح ذیل بررسی کرده است سنجش مفهوم سرمایه اجتماعی در ایالتپاتنام

. هاي زیر سنجش شده است براساس شاخصبخش مفهوم سرمایه اجتماعی در ایالت آمریکا ـ زندگی سازمانی 1

ـ درصد حضور و خدمت در سازمان محلی در یکسال گذشته ـ درصد خدمت در سازمان محلی یا کلوپ به عنوان متصدي در یکسال گذشته

هاي اجتماعی و مدنی به ازاء هر یک هزار نفر ـ سازمان می کلوپ در سال گذشتههاي عمو ـ میانگین تعداد حضور در نشست

ـ میانگین تعداد عضویت در گروهها

ـ مشارکت در امور عمومی 2 ـ شرکت در انتخابات ریاست جمهوري

ـ میران درصد حضور در یک نشست عمومی در شهر یا امور مدرسه در سال گذشته

ـ مشارکت در امور داوطلبانه 3

45

ر هاي غیر دولتی به ازاء هر هزار نف تعداد سازمان - هاي اجتماع محلی در سال گذشته میانگین تعداد حرف شده در پروژه -

میانگین تعداد دفعات کار داوطلبانه در یکسال گذشته -

پذیري غیر رسمی ـ سنجش انجمن4 » کنم من وقت زیادي را در مالقات با دوستان صرف می«موافقت با این جمله - » ل گذشتهمیانگین تعداد مهمانی دادن در خانه ظرف یکسا« -

ـ سنجش اعتماد اجتماعی 5 » اکثر مردم قابل اعماد هستند«موافقت با این گزینه که - » اکثر مردم راستگو هستند«موافقت با این گزینه که -

در کتاب خود به تأثیر سرمایه اجتماعی به عنوان یک علت و ناشی از یک سنت 21 تا 17ایشان از فصل -بینـد و تـأثیر و که تا کنون تأثیر خود را داشته می 19و مهاجرت نیمه اول قرن داري دیرینه و متأثر از برده

هاي مختلف به شـرح ذیـل بررسـی هاي دور را در ایالت نتایج سرمایه اجتماعی یا به زعم استون شاخص :کرده است

درصـد کـم وزنـی هنگـام تولـد، (که با یک شاخص ترکیبی مشخص شده و شـامل : ـ وضعیت کودکان 1 هزار کودك، آمار مرگ در 100 ساله در میان 1-19ومیر نوزادان از هر هزار تولد، مرگ و میر کودکان مرگ، 15-17 نفـر زن در سـن 1000 بر اثر خودکشی، قتل و حادثه، میزان تولد به ازاء هـر 15 -17 سن

10-17ن در سـنین اند، نـرخ جنایـت جوانـا در کالس مردود شده16-19آموزانی که در سن درصد دانش کننـد و یـا درس کـار مـی ) 16 -19(ها به ازاء هر یکصد هزار نفـر، افـرادي کـه در سـن سال، دستگیري

. هایی که یک سرپرستی هستند ه خوانند، درصد کودکان در فقر، درصد کودکان در خانواد می با رشد سرمایه اجتماعی این شاخص در تمام ایالت آمریکا روبه بهبود است - . کارایی آموزش نیز در ایالت با رشد سرمایه اجتماعی رابطه مستقیم دارد خصشا -

. ـ همسایگان امن نیز با سرمایه اجتماعی رابطه مستقیم دارند2 . نرخ قتل با سرمایه اجتماعی رابطه عکس دارد - . گري با سرمایه اجتماعی رابطه عکس دارد روحیه جنگجویی و ستیزه -

رمایه اجتماعی ـ برتري اقتصادي و س3 ـ بهداشت و احساس خوشبختی در ایاالت داراي سرمایه اجتماعی باال4

46

. بهداشت عمومی در ایاالتی که سرمایه اجتماعی باالتري دارند بهتر است- . مرگ و میر نیز در ایالتی که سرمایه اجتماعی باالتري دارند پایین است-هاي کلـوپ، مهمـانی در منـزل و حـضور در کلیـسا در نشست تعداد کارهاي داوطلبانه همراه با حضور -

بار در سـال هـر یـک از 20هاي مذکور براي افرادي که بیش از همگی با هم تغییر دارند و تعداد شاخص . دهند باالي خط متوسط احساس خوشبختی در سطح ملی است فعالیتهاي فوق را انجام می

هاي آنها ی و ویژگیابعاد محوري عناصر مفهومی سرمایه اجتماع

هنجارها : کیفیت روابط اجتماعی ها شبکه: ساختار روابط اجتماعی نوع رسمی ـ غیر رسمی • حجم و اندازه محدود ـ وسیع • فضا خانوار ـ جهانی • ساختار باز ـ بسته •

همگون همگون ـ نا متراکم ـ پراکنده

عمودي-اي افقی رابطه •

هنجارهاي اعتماد • اعتماد اجتماعی •

خانوادگی / ـ فردي ـ تعمم یافته

مدنی / ـ نهادي هنجارهاي معامله متقابل •

ـ از نوع شفقت آمیز ـ در ازاء پاسخ ـ مستقیم ـ غیر مستقیم

ـ فوري ـ با تأخیر

2000و سرمایه اجتماعی، مؤسسه استرالیایی مطالعات خانواده، شهروندي، خانواده: منبع

هاي غیـر ها و بستگی هزعم وي شبک به. هاي رسمی و غیر رسمی تمایز قائل است بین شبکه ) 1998(پاتنام ها رسمی در حالی که شبکه. گردد خانواده، خویشاوندان، دوستان و آشنایان و همسایگان می : رسمی شامل

. گردد هاي داوطلبانه و مشابه آن می بیشتر شامل عضویت در انجمن

47

هاي رسمی و غیر رسمی روابط اجتماعی انواع شبکه هاي رسمی شبکه هاي غیر رسمی شبکه

در بعد درونی خانواده •

خانواده در بعد بیرونی •

دوستان •

همسایگان •

روابط مدنی غیر گروهی •

ـ کردار نیک ـ کنش سیاسی یا اجتماعی فردي

ها انجمن/ روابط مبتنی بر گروه •

کودکان ورزش، موسیقی، خیریه، داوطلبانه، مراقبت •

ر کارمبتنی ب •

ـ کالج

ـ نهادها نهادي •

ـ ایالتی .2000ها و سرمایه اجتماعی، مؤسسه استرالیایی مطالعات خانواده، شهروندي، خانواده: منبع

خانواده در بعد درونی )١

گیرد کمتـر اد و هنجارهاي معامله متقابل شکل می خانواده به عنوان محیطی که در آن روابط اجتماعی اعتم مطالعـاتی کـه بـه بررسـی سـرمایه . مورد بررسی و توجه در مطالعات سرمایه اجتماعی قرار گرفته اسـت

پردازد بیشتر به نتایج این نوع سرمایه اجتماعی در توسعه و سالمتی و تندرستی اجتماعی درون خانواده می ترین کارها قابل مالحظه) 1998(آماتو و )1995( فراستنبرگ و هیوز ،)1988(کار کلمن . پردازند کودك می

. باشند در این زمینه میدر مطالعه خود به بررسی سرمایه اجتماعی و رابطه آن با سرمایه انسانی پرداختـه اسـت در ) 1998(کلمن

ن بـه کودکـان توجـه تحلیل او به نقش روابط بین کودك و والدین و حضور فیزیکـی و توجـه بزرگـساال هاي سرمایه اجتماعی از دیدگاه وي حضور والدین هر دو، تعداد فرزندان کـه شاخص. خاصی نموده است

یک خواهر و برادر را در برابر چهار خواهر و برادر قرار داده است، فرزندان والدین که پدر و مادر و یـک انتظارات آموزشی مادر که شامل انتظار تحـصیل فرزند را در برابر یک والد و چهار فرزند قرار داده است،

گیري سرمایه اجتمـاعی را وي عوامل مساعد در شکل. تا سطح کالج و بدون انتظار تا آموزشی آورده است داند در برابر عوامل منفی شکل گیري که بـدون انتظـار یک خواهر و برادر، دو والد و انتظار کالج مادر می

. باشد در و یک والد میآموزشی، چهار خواهر و برا

48

انـد بر مبادالت بین رابطه والدین و کودك در داخل خانواده تأکید کـرده ) 1998(و وك ي بنکز زي جو مار

: مانند . گویند که این مهم است براي ما که تو در مدرسه موفق باشی مادر من به من می/ ـ پدر . دکنن مادر من کارهاي مدرسه و دفاتر من را چک می/ ـ پدر . کنند مادر من با گوش دادن به نیازهاي من، در انجام کارهایم مرا حمایت می/ ـ پدر . پردازند هاي مدرسه به حمایت از من می مادر من از طریق حضور در فعالیت/ ـ پدر

به بسط تعریف کلمن از سرمایه اجتماعی خانواده پرداخته و به روابط والدین بـا یکـدیگر و ) 1998(آماتو ابط کودکان و والدین نیز پرداخته است و سعی نموده با یک نوع نگاه بیشتر کیفی تا کمـی متغیـر نـزاع رو

. هاي خود وارد کند زوجین را در تعیین میزان سرمایه اجتماعی در تحلیلمطـرح ) جدا شـده (سئواالهایی در مورد نقش سرمایه اجتماعی والدین خارج از خانه ) 1990(فارستبنرگ

ت و بحث سرمایه اجتماعی خانواده را به خارج از محدوده خانه کشانده است تا متغیرهـاي مهـم کرده اس تـر معتقد است که براي فهـم صـحیح ) 1996(فارستنبرگ . دیگر خارج از خانه را در تحلیل خود وارد کند

زیـرا . شـود سهم واقعی والدین در سرمایه اجتماعی خانواده الزم است که به فرهنگ والدین توجه خاص ، مناسک و هنجارهاست که در قالب و شکل فرهنگ از سـوي والـدین ها ، فعالیت مجموعه ارزشها، عادات

) 1995فارستنبرگ و هیوز (به کودکان منتقل می شود هاي فراوانی برخـوردار اسـت و در با این همه سنجش سرمایه اجتماعی در بعد خانوار هنوز از محدودیت

. هایی در تعریف برخوردار است ه اجتماعی از کاستیهاي سرمای پژوهش

خانواده در بعد بیرونی )٢هاي اعضاي خانواده و یا خویشاوندان در بعد بیرونی کمتر از بحـث خـانواده در بعـد درونـی بحث شبکه

از نادر تحقیقـاتی اسـت کـه بـر ) 1995(مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است تحقیق هوفرت و دیگران سرمایه اجتماعی بین خانوارهاي خویشاوند در بعد انتقال و صرف زمان و پول براي یکدیگر و تـأثیر روي

هاي خویشاوندي بصورت غیر مستقیم مورد بررسـی معموال شبکه. اند آن به روي سرمایه اجتماعی پرداخته یه اجتماعی خانواده از گیرند و از طریق سئوال از میزان ذخیره و یا سرمایه گذاري سرما و سنجش قرار می

. گیرد راههاي زیر صورت می

49

آیا دوست یا آشـنایی . فرض کنید که مشکل جدي و اضطراري براي خانواده شما پیش آید : دخیره زمان •نزد شما وجود دارد که از او بخواهید یک مقدار از وقت خود را در کمک به شما اختصاص دهد؟ اگر بله،

نسبت او با شما چیست؟

فرض کنید در یک موقعیت اضطراري شما به مقداري پول بیش از مقداري که از طریق وام : پول ذخیره •توانید از مؤسسات بگیرید، احتیاج داشته باشید، آیا دوست یا آشنایی را مـی شناسـید الحسنه می و یا فرض

که از او این مبلغ پول را بخواهید؟ اگر بله، نسبت فرد با شما چیست؟

مردم در برخی شرایط ممکن است اضطراري برایشان ایجاد شود و نیازمند کمـک : ي زمان سرمایه گذار •در پنج سال گذشته آیا شما به دوست یا بستگان خود کمکی بـه لحـاظ صـرف وقـت و . از دیگران باشند

بوده اید از بستگان بوده و یا فرد دیگري اید؟ اگر بله، آن شخصی که به وي کمک کرده زمان براي او داشته است؟

در پنج سال گذشته آیا شما به یک دوست یا خویشاوند که نیاز به مبلغی پول داشته : سرمایه گذاري پول • اید نسبتی با شما داشته است؟ اید؟ اگر بله، آن شخص که به وي کمک کرده پول و یا قرض داده

. 14ص . 1995هوفرت و دیگران : منبعهاي بعدي بحث به آن که در قسمت... هاي شبکه مانند فاصله، تراکم و ها راجع به ویژگی البته تمامی بخش

. هاي خانوادگی نیز قابل استفاده خواهند بود خواهیم پرداخت براي بررسی شبکه

دوستان و همسایگان )٣هـا و بـه بررسـی نقـش آنهـا در سـرمایه در مطالعه زندگی آمریکایی به تمایز انـواع شـبکه ) 1995(پاتنام

هاي همسایگی را در افزایش سرمایه اجتماعی و فعالیت اوقات فراغت پاتنام شبکه. پرداخت استاجتماعی را در کـاهش سـرمایه هاي یکنفره به جاي فعالیـت در یـک باشـگاه سـازمان یافتـه توسط رفتن به بولینگ

. بیند اجتماعی مؤثر می یا خانوار در آن مشارکت دارد، پرداخته ها که فرد اي از شبکه به بررسی یک مجموعه) 2000(بام و دیگران

هـاي محـیط «و » غیـر رسـمی «هایی که وي به مطالعات خود بررسی کرده است در دو شـکل شبکه. است . باشد هاي گروهی به شریح ذیل می و فعالیت» عمومی

اجتماعی ـ غیر رسمی مشارکت •

: وي و یا براي وي صورت گرفته استهاي زیر توسط در ماه گذشته و یا دوازده ماه گذشته آیا فعالیت

50

. ـ به دید و بازدید از دوستان رفتن و یا دوستان به دیدار ایشان رفته باشند . ـ به دید و بازدید همسایگان رفتن و یا همسایگان به دیدار ایشان رفته باشند

هایی در اماکن عمومی مشارکت اجتماعی ـ فعالیت •

: ها به شرح ذیل را انجام داده است ته آیا هر یک از فعالیتدر ماه گذشته یا دوازده ماه گذش •

ـ رفتن به یک کافی شاپ و یا رستوران

ـ رفتن به یک باشگاه اجتماعی ـ رفتن به سینما یا تأتر

ـ رفتن به یک جشن و یا میهمانی هاي گروهی مشارکت اجتماعی ـ فعالیت •

: ها به شرح ذیل را انجام داده است ک از فعالیتدر ماه گذشته و یا دوازده ماه گذشته آیا هر ی ـ شرکت در ورزش

رفتن به کالس . ـ رفتن به ورزشگاه یا تمرین کالسی ـ در یک گروه سرگرمی بودن

ـ فعالیت موسیقی و یا آواز خوانی در یک گروه رسانی ـ فعالیت در یک گروه خدماتی و یا کمک

.255، ص )2000(بام و دیگران : منبع... شاپ و یا سینما و هاي عمومی مانند رفتن به کافی در مکان هاي فوق بیشتر از حضور و فعالیت البته سئوال

ها توجه نموده است و بیشتر روح تعامل و تبادل موجود در فعالیتهـا اسـت کـه بـه ، کمتر به شبکه باشد میهـایی در رابطـه بـا ی چنـین شـبکه ها مؤثر است و بررسـ گیري هنجارهاي اعتماد در شبکه نوعی در شکل

سئواالهاي زیر تا حدودي در صدد شـناخت ایـن موضـع . دوستان و همسایگان از اهمیت برخوردار است : باشد می هاي زیر چه تعداد هستند؟ کنند؟ در هر یک از فاصله اي از شما دوستانتان زندگی می در چه فاصله •

) محله شما(ـ نزدیک منزل و خیابان محل زندگی . کنید ـ در همان حاشیه شهري و یا شهر کوچکی که شما زندگی می

. دقیقه رانندگی تا رسیدن به آنها مورد نیاز است30ـ در نزدیکی منطقه شما نیست و . دقیقه یک ساعت تا دو ساعت با شما فاصله دارند50ـ بیش از

51

.تري در کشور قرار دارند ـ در فاصله طوالنی .ـ خارج از کشور

). ALFS) 1991مطالعه استانداردهاي زندگی در استرالیا : منبع شناسید؟ شود گفت که مشخصا می در مورد همسایگانتان فکر کیند چه تعداد از آنها را می •

) 1991(پیمایش ملی انگلستان در مورد فعالیت داوطلبانه : منبع

: روابط مدنی غیر گروهی )٤ه و همسایگان برخی مطالعات سـرمایه اجتمـاعی بـه سـنجش روابـط هاي دوستان، خانواد عالوه بر شبکه

: اند بحث زیر را مطرح کرده) 2000(براي مثال بام و دیگران . اند اجتماعی غیر گروهی نیز پرداخته هاي فردي مشارکت مدنی ـ فعالیت •

: هاي زیرا داشته است در دوازده ماه گذشته پاسخگو کدامیک از فعالیت ک طومار یا عریضه ـ امضا کردن ی

ـ تماس با یکی از مقامات محلی در زمینه خدمات شهري ـ نگارش نامه به شورا

ـ تماس با شوراي محلی ـ نوشتن نامه به یک سردبیر روزنامه

ـ مشارکت در یک نشست شورا

ن در هاي فوق بیشتر جنبه سیاسی داشت و ممکن است فعالیتی به صـورت غیرگروهـی ولـیک اکثر فعالیت . مطالعه خاصی صورت گیرد مثال در مطالعه فعالیت داوطلبانه سئوال زیر مطرح شده است

ایم، هاي گروهی صحبت کرده تا کنون در مورد انجام کارهاي بدون دستمزد و یا کمک از طریق سازمان • گذشـته آیـا در سـال . پردازند اما گاهی اوقات مردم به کمک یا انجام کار بدون دستمزد بصورت فردي می

کارهـایی کـه بـراي (اید تان کارهاي بدون دستمزد و یا کمک به شرح ذیل را انجام داده شما در همسایگی ) اید را به حساب نیاورید بستگان نزدیکتان انجام داده

ـ مالقات یک فرد کهنسال و یا بیمار ـ انجام خرید براي فردي

52

یا انجام سایر کارهاي روزمره براي فردي ـ حرکت دادن یک ماشین چمن زنی، پاك کردن و ـ کمک در تنظیم دکوراسیون و یا سایر کارهاي تعمیري براي کسی

ـ نگهداري و یا مراقبت از کودك فردي ـ مشورت دادن به کسی یا کمک کردن به فردي از طریق تنظیم نامه یا پرکردن فرم براي وي

به بیمارستان ـ انتقال و یا همراهی کردن فردي براي بردن ... ـ هر گونه فعالیت براي بهبود محیط زیست، مانند تفکیک زباله، پاکیزه کردن خیابان و

اید ؟ تان انجام داده ـ آیا در کل کار دیگري براي فردي در همسایگی . 1991هاي فعالیت داوطلبانه در انگلستان، پیمایش: منبع

گروهی/ روابط انجمنی )٥آوري سـئوال از آوري اطالعات و جمع هاي مبتنی بر انجمن معموال از طریق جمع بکهاطالعات در مورد ش

پاتنام در کتاب بولینگ یکنفره اطالعات خود را به صورت ثانویه . ها و گروههاي رسمی است اینکه انجمن سازمان انجمن خانه مدرسه، گروههاي زنان، صلیب سرخ، خدمت در کمیته : هاي فرد مانند از انواع انجمن

. بدست آورده است... محلی، اسکواش، و : اند از پاسخگویان مورد عضویتشان به شرح ذیل سئوال کرده) 1999(ـ کریشنا وشردر

ماهیگیران / ـ گروه کشاورزان ـ گروه تجار و بازرگانان

ـ گروه زنان ) رسمی(مالی / هاي اعتباري ـ گروه

ـ گروه سیاسی ـ گروه جوانان

دینی ـ گروه ـ انجمن فرهنگی

) همسایگی(ـ انجمن روستا ـ گروه والدین

ـ کمیته مدرسه

53

ـ کمیته بهداشت و سالمتی ـ آب و ضایعات ـ گروه ورزشی

ـ گروه مدنی NGOهاي غیر دولتی، ـ سازمان هاي تخصصی ـ انجمن هاي حجاري ـ صنفی ـ اتحادیه

ـ سایر .6، ص Dمیمه ، ض)1999(کریشنا وشردر : منبع

بام و . ها نیز سئوال شده است ها، درجه تعاون و همکاري در این عضویت در این پرسشنامه پیرامون انگیزه انـد گرچـه لیـست آنهـا نیز از اقالم مشابه براي بررسی رابطـه گروهـی انجمنـی اسـتفاده کـرده ) (دیگران با آوردن سئواالتی پیرامون فراوانی فعالیـت در اند تر از لیست کریشنا وشردر بود ولیکن سعی کرده خالصه

. اي و شناخت از سرمایه اجتماعی بیشتر برخوردار شوند ها از کیفیت روابط شبکه این گروهها و انجمن هاي مبتنی بر کار و شغل انجمن )٦

قات در اند، محیط کاري نیز گاهی او جداي از مطالعاتی که به نقش سرمایه اجتماعی در محیط کار پرداخته گیـرد، مـورد مطالعات سرمایه اجتماعی به عنوان مکانی که در آن دوستی و دیگر انواع روابـط شـکل مـی

این مطالعات اهمیت محیط کار در زندگی مدرن را تشخیص داده و سعی در سنجش . گیرد بررسی قرار می رد شـغلی ندارنـد را گـردد و رویکـ هاي گروهی و غیر گروهی که ناشی از محیط کار می دوستی و انجمن

. گردد شامل میدر مطالعات خود بر روي پنج اجتماع، محیط کـار را بـه عنـوان جـایی کـه واجـد ) 2000(انیکس و بولن

. اند مورد بررسی قرار داده. هاي غنی و فراوانی در سرمایه اجتماعی است شبکه اید؟ ن پیوند خوردهکنید که به عنوان بخشی از اجتماع کاري خود به آ آیا شما احساس می •

آبا همکار شما دوست شما نیز است؟ •

آیا شما احساس عضوي از یک تیم کاري بودن را دارید؟ •

112، صفحه )2000(انیکس و بولن : منبع

54

ز در مطالعات شغل یابی در روسیه جدید به بررسـی نقـش سـرمایه اجتمـاعی در یـافتن شـغل ) 1999(رات زمانی که در رابطه با هنجارهاي اعتماد ومعامله متقابـل قـرار گیرنـد در پرداخته است که اینگونه مطالع

. شناخت سرمایه اجتماعی مفید خواهند بود کنید؟ اگر شما در جستجوي شغلی باشید چه می •

] وزارت کار و امور اجتماعی[کنم ـ به دفتر رسمی شغل یابی مراجعه می

شوم ـ از خانواده جویا می شوم میـ از دوستان جویا

. کنم هاي استخدامی جستجو می ـ از آگهی . کنم ـ از شاغلین دیگر در جستجوي شغل سئوال می . کنم ـ تالش در پیدا کردن شغل در شهر دیگري می

. خواهم یک شغل به من بدهد ـ از طریق پرداخت پول و یا هر چیز دیگر به یک مدیر از او می . دانم ـ نمی . 13، ص )1998(رز : منبع

: مؤسسات و نهادها) 7... ارتباطات نهادهاي خرد یا خانواده او با موسسات و نهادهایی مانند نهادهاي حکومتی و دولتی، پلـیس و

: هاي نهادي و متقابل شهروندان با یک مجموعه از نهادها مؤثر است نیز در بررسی شبکهکنند، با هر یک از مقامات در اینجا زندگی می تان که در دوازده ماه گذشته آیا شما و یا فردي از خانواده •

تان در کل ارتباط داشته است ؟ دولتی در مورد مسئله و یا مشکلی در رابطه با محله

کنند، در مورد مسئله و یا تان که در اینجا زندگی می در دوازده ماه گذشته، آیا شما و یا فردي از خانواده • ز مقامات دولتی ارتباط داشته است ؟ تان با هر یک ا مشکل شما یا خانواده

اندازه و ظرفیت شبکه اي که روابط در داخل باشند به گونه ها از محدود تا گسترده به لحاظ اندازه و ظرفیت مورد بحث می شبکه

خانواده و یا اجتماع محلی است و یا در مقیاس روابط جهانی و مجازي و در گستره بسیار وسـیعی عمـل افـراد و . زه و ظرفیت شـبکه بـر روي حجـم و میـزان سـرمایه اجتمـاعی تـأثیر گـذار اسـت اندا. کنند می

55

ممکن است که دسترسی بیـشتري بـه حجـم 1هاي اجتماعی هاي با حجم باالي ارتباطات و بستگی خانواده هاي اجتماعی و ارتباطات کمتري دارند دسترسی و هایی که بستگی سرمایه اجتماعی داشته باشند و خانواده

. یا فرصت کمتري در سرمایه گذاري در حوزه سرمایه اجتماعی خواهند داشتآوري شـده را از طریـق هـاي جمـع معتقد است که باید حجـم داده ) 1969(در سنت تحلیل شبکه، میشل

: هاي جزئی به یکی از دو روش زیر محدود کرد انتخاب شبکه. فرد در روابط اجتماعی با افراد گوناگون قرار دارداول، شبکه انتخابی اطراف فرد و این شبکه با محوریت

اي خاص از زنـدگی اجتمـاعی بـراي مثـال تعهـدات تر از شبکه در رابطه با جنبه دوم، انتزاع اشکال وسیع . باشد هاي سیاسی می خویشاوندي، روابط کاري یا بستگی

از 2 بخش شبکه دیگـران مهـم در مطالعات اجتماعی در بحث ) 1997(توسط انیکس و بولن : رویکرد اول

: طریق پرسشنامه در مورد انسجام اجتماعی به شرح ذیل بررسی شده است اید؟ در هفته گذشته چه تعداد مکالمات تلفنی با دوستانتان داشته •

اید؟ دیروز، با چند نفر صحبت کرده •

اید ؟ شتهدر تعطیالت آخر هفته آیا شما نهار یا شامی با افراد غیر از خانواده خود دا •

) 113: 2000(انیکس و بولن : منبعبه همین ترتیب سئواالتی در مورد نزدیکـی مکـانی خـانواده، دوسـتان همچنـین سـنجش درجـه انـسجام

: هاي حمایتی اجتماعی به شرح ذیل مطرح شده است اجتماعی فرد یا در اختیار داشتن شبکهکنند ؟ محله، شهر، حومه شهر، استان یا نقاط میبیشتر اعضاي خانواده و یا دوستان شما در کجا زندگی •

دیگري از کشور یا خارج از کشور

شود؟ کدامیک از جمالت زیر شامل حال شما می •

. شناسم کنند را می ـ من همه مردمی که در همسایگی ما زندگی می . ـ من بیشتر افرادي که در همسایگی ما هستند را می شناسم

. هستند اما اکثر غریبه. شناسم کنند را می ه در همسایگی ما زندگی میـ من تعدادي از مردمی ک شناسم را نمی ها ـ من هیچ یک از همسایه

) 1998(بام و دیگران : منبع

1. social ties 1. significant others

56

در . نماید پردازد بر ماهیت روابط اجتماعی تمرکز می که به سنجش اندازه شبکه اجتماعی می : رویکرد دوم

بـه ه پیرامون تعامل با افراد سئوال شود، بیشتر بـصورت کیفـی سـئوال راجـع اینگونه سئواالت پیش از آنک . باشد هاي سرمایه اجتماعی در موارد مورد نیاز می چگونگی حجم ذخیره

خواهم نگاهی داشته باشیم به تعدادي از فعالیتهایتان که شما چگونه در زندگیتان با آن برخـورد حاال می • . کنید می

کنید و یا در جستجوي مدرسه و یـا کمـک به فردي براي نگهداري کودکانتان پیدا میوقتی که شما نیاز • کنید؟ ها باشید چگونه نیازتان را رفع می مالی و یا سایر کمک

کنید؟ اگر نیازمند یک کار باشید چگونه شغل خود را پیدا می •

؟ روید اگر تحت فشار یا مشکل باشید و نیازمند کمک و حمایت باشید کجا می •

) 132: 1998(و ریچاردسون استوارت ویکز: منبع

هاي محلی و جهانی شبکهتشخیص، روابط اجتماعی در سطح خانوار، همسایگی، اجتماع . عالوه بر بحث نوع، اندازه و ظرفیت شبکه

. گردد هاي جغرافیایی بخش مهمی را در مطالعات سرمایه اجتماعی شامل می محلی و دیگر مقیاس مطالعات سرمایه اجتماعی در سطح خانوار هستند ولیکن عمدتا تحقیقات متمرکز بر همـسایگی تعدادي از

در . باشد و کمتر توجهی به سطح روابط وراي این اجتماعات صورت گرفته اسـت و اجتماعات محلی می اط و اینگونه مطالعات مشارکت در سطح همسایگی و اجتماع محلی بررسی شده و مورد مقایسه با سایر نق

هاي محلی را به عنوان شاخص سرمایه اجتماعی محلی مورد بررسـی قـرار گیرد و یا تماس مناطق قرار می . دهند می : مشارکت در اجتماع محلی •

اید؟ ـ آیا در یک گروه محلی به عنوان داوطلب خدمت کرده

رکت محلی کـه ناشـی از حالـت اضـطراري باشـد شـ ـ در سه سال گذشته در یک طرح یا پروژه اید؟ داشته

: ارتباطات همسایگی •

اید؟ ـ آیا کمکی از دوستان در مواقع نیاز دریافت کرده

57

ـ اگر شما نیازمند باشید که فردي مراقبت از کودك شما را بر عهـده گیـرد تـا بـراي انجـام کـار اید؟ ضروري از خانه خارج شوید آیا از همسایه کمک گرفته

اید؟ هاتان را مالقات کرده ایهـ در هفته گذشته هیچ یک از همس روید؟ ـ آیا شما با دوستان و آشنایانتان براي خرید به یک فروشگاه می

اید؟ ـ آیا در شش ماه گذشته به مالقات همسایه بیماري رفته ) 112ـ 113: 2000(انیکس، بولن : منبع

باشـد کـه در اجتماع محلی می اي نیز یکی از راههاي بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی هاي مقایسه سئوال . اند از این موضوع استفاده کرده) (کریشنا و شردر

محله وقـت و پـول / همسایگان محالت دیگر، مردم این روستان / تاچه میزان در مقایسه با دیگر روستاها کنند؟ اي صرف می خود در راه اهداف توسعه

اجتماع محلی اسـت و بـه عنـوان شـاخص سـرمایه رویکرد سوم به بررسی درجه ارتباط و اتصال فرد به حس تعلق به مکان فیزیکی زندگی و یا جایی که شبکه فرد در آن . شود اجتماعی اجتماع محلی شناخته می

. وجود دارد و احساس تعلق برتر به آن که در جمالت زیر قابل بررسی است طول زمان زندگی در محل اقامت •

. ه اینجا نقل مکان کرده استدالیل انتخاب محل، زمانی که ب •

دهید؟ چرا؟ آیا در آینده مکان خـود را اگر کسی از شما سئوال کند که خانه شما کجاست چه پاسخ می • تغییر خواهید داد؟

تان بـه آن تعلـق داریـد چقـدر عوامـل زیـر تـأثیر در اینکه جایی که شما به عنوان محل زندگی و خانه •اهران، همسران، فرزندان، دوستان، همکاران، باشگاه و یا کسانی که با آنان در والدین، برادران، خو: اند داشته

هاي محلی، دکتر، دندانپزشـک، آرایـشگر تفریح و سرگرمی و یا ورزش مشارکت داري، خدمات، فروشگاه ... و

ـ سئواالت فوق باعث می ه شود که نسبت به شناخت از ارتباطات در اجتماع آگاهی یابیم و رابطـه تعلـق برسد که نیازمند بررسی و مطالعه میدانی و دار می اجتماع محلی و سرمایه اجتماعی محل به نظر رابطه معنی

. تجربی بیشتري است : رسد براي فهم بیشتر از میزان سرمایه اجتماعی در یک محل محورهاي زیر مفید به نظر می

. نندک به همسایگان خود کوتاهی نمی مردم در این محل نسبت به کمک •

58

. رابطه بسیار نزدیکی بین همسایگان وجود دارد •

. مردم در این همسایگی در محل قابل اعتماد هستند •

)920: 1997(سامپسون و دیگران : منبع

هاي بسته و باز شبکهها را مطرح کرده است و معتقد است این سـاختار روابـط بـر اولین بار کلمن بحث باز و بسته بودن شبکه

کنـد و معتقـد را مطرح مـی 1کلمن بحث بستگی . گذارد و سرمایه اجتماعی ناشی از آن تأثیر می کارایی آن بـر دیگـران 2است یکی از شروط الزم و نه کافی براي ظهور هنجارهاي نافذ، عملی است که آثار خارجی

امـا اینکـه . دآیند که آثار منفی خارجی تحدید و آثار مثبت تشویق شون هنجارها بوجود می. کند تحمیل می یابنـد را کلمـن فقـدان بـستگی سـاختار چرا در بسیاري از ساختارهاي اجتماعی هنجارها موجودیت نمی

.داند اجتماعی میدیـده ) الـف (مانند حالتی که در ) فاقد بستگی(شود یک ساختار باز همانگونه که در شکل زیر مالحظه می

تواند دست به اعمالی بزند که آثار خارجی منفی بر ، می رابطه داردC یا B که با کنشگر Aشود، کنشگر میB و C از آنجا که دو کنشگر اخیر با یکدیگر رابطه ندارند بلکه در عوض با کنـشگر . یا هر دو تحمیل کندB و C تواند دست به اعمالی بزند که آثار منفی بر رابطه دارند، میB و C از آنجـا . یا هر دو تحمیل کنـد

رابطـه دارنـد، لـذا ) E,D(خیر با یکدیگر رابطه ندارند بلکه در عوض با کنشگران دیگـري که دوکنشگر ا جز در . را بگیرند و اعمال او را محدود و مقید کنند Aتوانند قواي خود را روي هم بگذارند تا جلوي نمی

Aافی در برابـر آسیب ببینند و یا به قـدر کـ A هریک به تنهایی آنقدر در نتیجه اعمال C یا Bمواردي که .تواند بدون برخورد با مانعی ادامه یابد میA برآید، اعمال Aقوي باشد که از عهده بازداشتن

1. closure 1. external effects

59

)ب(و شبکه بسته ) الف(شبکه باز : شکل

توانند دست به یکی کنند تا جلـوي میCو Bبستگی داشته باشد، ) ب(و اما در ساختاري که مثل ساختار

Aی از آنان پاداشی به دیگري دهد تا را بگیرند و یا یکAرا باز دارد .

60

هاي متراکم و پراکنده شبکهبه گونـه کـه . قائل شده است ) ساده (2و پراکنده ) مرکب (1به تفکیکی با اصطالحات متراکم ) 1998(کلمن

همکاران بـراي مثـال ممکـن . در جایی که روابط مرکب است اشخاص به بیش از یک بسته متصل هستند اصلی یک رابطـه مرکـب معتقد است که ویژگی ) 109: (کلمن . ت که اعضاي باشگاه یکسانی نیز باشند اس

قدرت روابط مرکب . گیرد این است که منابع ارتباط یک فرد براي استفاده دیگران در دسترس آنان قرار می هاي ضعیف نیـز آمـده یابی و قدرت بستگی در تأثیر شغل ) 1973(و چندگانه در تحلیل کالسیک گرانووتر

. با وجود این، نقش متراکم شبکه در مطالعات سرمایه اجتماعی هنوز تحت بررسی و تحقیق است. استدر مطالعه کیفی سرمایه اجتماعی به بررسی چگونگی سنجش تراکم ) 1989(ستوارت ویکز و ریچاردسون

هـایی کـه پاسـخگویان در آن ر شـبکه هاي مختلـف سـاختا اند، این مطالعه به بررسی جنبه ها پرداخته شبکههایی کـه پاسـخگویان در آن بعد از بررسی عضویت در گروهها و انجمن. اند پرداخته است عضویت داشته

هایی که در آن عضویت دارند بپردازنـد هاي شبکه شود که به ویژگی عضو هستند از پاسخگویان سئوال می : باشند ها به شرح ذیل می و سئوال

اکنـون در آن فعـال هـستی ین فکر کنی که عامل مشارکت شما در انجمن یا گروهی کـه هـم میشود به ا •براي مثـال، شـما فـردي را در آن گـروه و یـا (ناشی از فعالیت شما در گروه یا انجمن دیگري بوده است

شـما اید که شما را تشویق و یا همراهی به فعالیت در گروه یا انجمن مختلفی نمـوده اسـت و انجمن دیده ) اید تالش در عضویت در آن گروه کرده

شناسید که با آنان در بیش از یک موقعیت و مکان دیدار داشته باشید یعنـی در جاهـاي آیا کسانی را می • ...) مثل محل کار، ورزشگاه، حزب سیاسی، خرید، رستوران و(گوناگون با آنان مالقات داشته باشید

اطاتی دارید که ریشه شروع آن شخص شما و ناشی از برخورد اولیه آیا شما در حال حاضر روابط یا ارتب •مثـل، شخـصی کـه او را از دوران (هاي مربوط به گذشته بوده اسـت خودتان نبوده بلکه ناشی از شناخت

گاهی اند و اکنون نیز گه اید و یا شما و یا خانواده شما با آنان دوست بوده شناخته مدرسه و یا پیش از آن میایـد و هـم اکنـون بـا یکـدیگر روید و یا فردي که در محل کار با وي آشنا شده دیگر به تعطیالت می با یک

؟ )روید و دوستان خوبی هستید ورزش می

1. dense 2. sparse

61

گیري آنها ارتباطات دیگري دهید که در شکل ارتباطات و مشارکتهایی که با سایرین دارید و تشخیص می •ـ . (از اهمیت بیشتري برخوردارند را بگویید راي مثـال، مدرسـه، کلـوپ، ورزش، کـار ورزش و دوسـتان ب

...) خانوادگی و

ها در یـک اجتمـاع محلـی ایـن سـئوال را به منظور بررسی میزان تراکم شبکه ) 2ـ3: 2000(بالك و هیوز اند که آیا مردم افراد همانند خود به لحاظ شغلی، فنون و مهارت و یا دانش را در محل زندگی مطرح کرده

کنند؟ در صورت مثبت بودن در چه فاصله زمانی؟ قات میخود مالانـد کـه، ها سئوال مستقیمی را مطـرح کـرده نیز در مورد تراکم شبکه ) D8:ضمیمه: 1999(کریشنا وشردر

رویهمرفته آیا افراد ثابتی از مردم اعضاي گروههاي مختلف هستند یا اینکه تعداد افراد عضو چند گروه کم است ؟

همگون و ناهمگون هاي شبکهگـردد، بـه ناهمگونی عضویت شبکه یا گروه باعث ایجاد هنجارهاي مـشترك و اعتمـاد تعمـیم یافتـه مـی

گـردد کـه هایی که فرد بصورت متنوع در آن عـضویت دارد باعـث مـی صورتی که اعتماد در داخل شبکه البتـه بررسـی نـاهمگونی . قـل شـود هـاي دیگـر نیـز منت اعتماد از منحصرا به آشنایان به بیگانگان در شبکه

ـ گرو (اي عضویت بر سرمایه اجتماعی نیاز به تحقیقات تجربی فراوان دارد زیرا به زعـم عـده ) 1998ارت تپورتنی و بـري (گردد و گروهی دیگر از محققین ها و عضویت باعث سرمایه اجتماعی می ناهمگونی شبکه

افـراد دیگـري . ا تأثیر بیشتري بر سرمایه اجتماعی دارد ه همگونی شبکه ) 1997سامپسون و دیگران : 1997اند که تأثیر ناهمگونی شبکه بـر اسـاس همگـونی زمینـه اجتمـاعی تغییـر نیز بر این عقیده ) 1998استول (

. کند میهایی که خود به آن تعلق دارند از طریق سئواالت زیر همگونی شبکه ) D :8ضمیمه : 1999(کریشناوشردر : هاي آنان از اعضاء یک گروه این است که سئوال. اند هرا بررسی کرد

آیا آنها عمدتا به یک خانواده گسترده تعلق دارند ؟ •

آیا عمدتا از یک دین هستند ؟ •

آیا عمدتا از یک جنس هستند ؟ •

آیا اعضاء عمدتا یک دیدگاه سیاسی دارند و یا به یک حزب سیاسی تعلق دارند ؟ •

ی دارند ؟ آیا اعضاء شغل یکسان •

به یک گروه سنی خاصی تعلق دارند ؟ آیا اعضاء •

62

آیا اعضاء از سطح آموزش یکسانی برخوردارند ؟ •

کند روش دیگري نیز هایی که فرد به آن تعلق دارد را بررسی می عالوه بر سئواالت فوق که وضعیت شبکه ت روابط اجتماعی در داخل آن وجود دارد که بر اساس چه مکانیسم و مالکی تفاوت در یک شبکه بر کیفی

. گذارد تأثیر میهـایی وجـود دارد، در چـه تفـاوت . کننـد اغلب در بین مردمی که در یک محله یـا روسـتا زنـدگی مـی •

گردد ؟ بندي مردم می محورهایی به شرح ذیل تفاوتها باعث تقسیم

: ها در تفاوت آموزش -

هاي مادي ثروت و دارایی -

بین مرد و زن -

هاي جوان و پیر ین نسلب -

در عقاید دینی -

هاي قومی در زمینه -

بین ساکنین قدیمی و جدید -

هاي سیاسی حزبی بر اساس گرایش -

. دیگر اختالفات -

) 10ـD :11ضمیمه : 1999(کریشناوشردر : منبع

اي افقی و عمودي روابط شبکهبر این باورند که ساختار قدرت اجتماع ـ یا شـبکه ـ ) 2000: 1998(و اخیرا التم ) 1993(پاتنام و دیگران

. گذارد بر ماهیت اعتماد و همیاري در آن شبکه تأثیر میشـبیه آن روابطـی کـه بـین ) مبتنـی بـر سلـسله مراتـب (بر این باور است که روابط عمودي ) 2000(التم

بط اجتمـاعی هـستند کـه بـراي فهـم از انواع روا ) براي مثال پلیس (شهروندان و مردم برخوردار از اقتدار شـبیه روابـط بـین ) برابـر و دموکراتیـک (از طرف دیگر، روابط افقـی . اعتماد به قدرت قابل بررسی است

وي این روابط را به عنوان انواع سـرمایه . شهروندان، براي فهم اعتماد در جامعه مدنی قابل بررسی هستند . اجتماعی افقی و عمودي توصیف کرده است

63

هاي اهمیـت روابـط افقـی و عمـودي در که به بررسی چالش ) 1997: ناك و کیفر (یقات تجربی اخیر تحقبـر سـرمایه اجتمـاعی را مـورد اند، نیاز به فهم تجربی تأثیر سلسله مراتب شـبکه سرمایه اجتماعی پرداخته

. اند بررسی قرار دادهروابـط افقـی و هایی در مورد ویژگـی عی سئوالبا توجه به مطالعات باال، در ادبیات مطالعات سرمایه اجتما

هاي اجتماعی مخصوصا چگونگی میزان دموکراتیک بودن یک شبکه و تـأثیر آن بـر سـرمایه عمودي شبکه . اجتماعی به عنوان یک موضوع اصلی مطرح است

اي ایـن طقـه در مطالعه طولی خود در مورد دموکراسی مناطق در ایتالیا جدید از شوراهاي من ) 1993(پاتنام : سئواالت را پرسیده است

کنند ؟ اي واقعا تا چه میزان کار می شورا و حکومت منطقه • هایی نفوذ دارد ؟ چه کسی صاحب نفوذ است و در چه حوزه •

روابط قدرت مرکزي به چه صورت است ؟ •

اي چیست ؟ وظیفه شوراي منطقه •

چه احزابی در اینجا فعالیت دارند ؟ •

) A :187ضمیمه : (پاتنام : منبعنیز در مورد ماهیت روابط قدرت در یک شبکه و چگونگی فرآیند ) D :8ضمیمه : 1999(ـ کریشنا وشردر

. اند هاي زیر را مطرح کرده تصمیم گیري سئوالشود؟ رهبر به تنهایی، رهبر پس از مشورت با اعضاء، اعضاء گروه در یک گروه تصمیم چگونه گرفته می •

. گیرند ریش سفیدان تصمیم می. گیرند صمیم میپس از بحث ت

.رهبر گروه تا چه میزان از نفوذ برخوردار است؟ خیلی زیاد، تا حدودي، خیلی کم •

هنجارها: کیفیت روابط اجتماعیانـد، اغلـب ایـن هنجارهاي اعتماد و معامله متقابل در تحقیقات سرمایه اجتماعی مورد بررسی قرار گرفتـه

یعنـی ادراك (سنجش نتایج رفتاري آن هنجارها صورت گرفته تا بررسی خود هنجارهـا هنجارها از طریق ).افراد از این هنجارهاکه در قسمت قبل اشاره شد بحث هنجارهاي اعتماد و “ 2ساختاري”و “ 1اي رابطه”هاي کلمن عالوه بر جنبه

اعتماد براسـاس . بیند ا یکدیگر میبه لحاظ مفهومی و تجربی را در ارتباط نزدیکی ب ] همیاري[معامله متقابل

1. relational 2. structural

64

انتظاري است که در یک اجتماع نظم یافته، راستگو و همراه با رفتار تعـاون، از ) 26: 1995 ( نگاه فوکویاما .یابد طریق سایر اعضاء اجتماع بصورت هنجارهاي مشترك بروز می

یه اجتمـاعی مـورد بررسـی قـرا هایی که هنجارهاي اعتماد و معامله متقابل در تحقیقات سرما در زیر شیوه :اند آمده است گرفته

هنجارهاي اعتماد در نظریه سرمایه اجتماعی نقش اعتمـاد . آید هنجار اعتماد عنصر کلیدي در سرمایه اجتماعی به حساب می

اي از نتایج شامل مشارکت مدنی و دموکراسـی کلیـدي را در کارکرد بهینه جامعه مدنی و تسهیل مجموعه در یک نگاه وسیع و جـامع در پیـشینه مباحـث مربـوط بـه ). 1999:یوسالنر: 1993:1995پاتنام (.باشد می

.باشد اعتماد سه نوع آن قابل تشخیص می: هیـوز و دیگـران (2، اعتمـاد شخـصی )1999: یوسـالنر (1اعتماد به آشنایان که از آن به اعتماد خاص . 1

این نـوع اعتمـاد . نیز نام برده شده است ) 2000: و کالدول کوکس (3یا اعتماد اجتماعی به آشنایان ) 2000 .شود هاي اجتماعی و روابط پایدار دیده می معموال در شبکه

شـود بـه معموال در روابطی که این نوع اعتماد قابل بررسی است از طریق یک سناریو به آن پرداختـه مـی :شرح ذیل

زمند فردي باشید که از فرزند شما مراقبت کند، آیا شـما اگر شما براي انجام کاري در خارج از منزل نیا * )113: 2000(انیکس و بولن : از همسایه خود براي این کار کمک خواهید خواست؟ منبع

چه تعداد از این حلقه ) نفر100حدودا (شناسند فرض کنید در یک حلقه از آشنایانی که شما را بهتر می * درصد درآمدشان را به شما قرض بدهند؟5بلغی به اندازه آنقدر به شما اعتماد دارند که م

)17: 1999(پالدام و سوندسون : منبعچه مقدار شما به بستگان یا دوستان اعتماد دارید که به بهترین نحو در راستاي منافع و سود شـما عمـل *

ون : کنند؟ منبع )90: 2000(هوکن و اداند براي مثال به عنوان شاخص اعتماد آشنایان به یکدیگر می رفتارهاي مبتنی بر تعاون را ) 1997(کوکس

.پردازد انواع رفتارهاي زیر به سنجش سطوح اعتماد اجتماعی می مدیریت تضاد خانواده •

1. particularized trust 2. personalized trust 3. social trust of familiars

65

تساهل و انعطاف در مورد مسائل •

ابزار قهرآمیز در ایجاد همنوایی •

ها در برابر تخلفات نوع قانون و ضمانت اجراء آن و تحریم •

ادراك خوشیاحساس و •

) 4: 1997(کوکس : منبع

اعتماد تعمیم یافته. 2این نوع اعتماد براساس انتظـارات رفتـاري یـا . گردد نوع دوم اعتماد بیشتر اعتماد به بیگانگان را شامل می

:و از راههاي زیر قابل سنجش است. گیرد حس هنجارهاي مشترك را در بر میتـوان در رابطـه بـا مـردم دم قابل اعتماد هستند یا اینکه خیلی نمـی توان گفت که بیشتر مر بطور کلی می *

مطمئن بود؟ . 1991هاي جهانی، پیمایش ارزش: منبع

هاي پاتنـام، از طریـق کشور در تقابل با یافته29با بررسی و تحلیل وضعیت اقتصادي ) 1997(کیفر ناك و هاي رسمی در ارتبـاط نیـست و عضویت در گروهاند که اعتماد با هاي این پرسش به این نتیجه رسیده داده

.بیشتر با کارایی اقتصادي پیشرفته در ارتباط است چهـار گزینـه زیـر را 1997-1998در پیمایش اجتماع استرالیایی در سـال ) 2000: 1998(هیوز و دیگران

.بصورت مجزا مورد سئوال قرار دادند .اعتماد هستندتوان گفت که بیشتر مردم محل قابل بطور کلی می • .توان گفت که بیشتر مردم استرالیا قابل اعتماد هستند بطور کلی می •

.توانید در مورد مردم محله خود مطمئن باشید توان گفت که شما نمی بطور کلی می •

.توانید در مورد مردم استرالیا مطمئن باشید توان گفت که شما نمی بطور کلی می •

براي سنجش اینکه چگونه اعتمـاد اجتمـاعی گـسترش یافتـه و بـه ) 1998(یکز و ریچاردسون وستوارت .اند شود در مصاحبه کیفی خود سئوال زیر را مطرح کرده سرمایه اجتماعی مربوط می

گیرد که بـه فـردي شود که به ما بگویید که بیشتر به چه کسانی اعتماد دارید؟ شما چگونه تصمیم می می •سی تمایز بین اعتماد براساس تماس فردي در مقابل اعتمـاد در اشـکال به برر (اعتماد کنید یا نکنید؟ چرا؟

)تر بپردازید عام )132: 1999(یکز و ریچارد دسون وستوارت : منبع

66

: ضـمیمه : 1999(اي مانند کریشنا و شـردر به منظور شناخت اعتماد تعمیم یافته در بستر مورد بررسی عده انـد و یـا از کیفیـات خاصـی ماننـد راسـتگویی و احتیـاط هاز اعتماد در جامعه خاص سئوال کرد ) 21-20

دیگران و طرح سناریویی براي بررسی درجه شناخت و برداشت فرد از دیگران بر اثر گم شدن چیـزي بـه .شرح ذیل آمده است

:به ما بگو که آیا در کل با جمالت زیر موافقی یا مخالف* .بل اعتمادندمحل اصوال راستگو و قا/ بیشتر مردم در روستا- .محل نسبت به دیگر جاها نسبت به یکدیگر بیشتر اعتماد دارند/ اعضاء این روستا- .محل آدم باید هوشیار باشد تا احتماال کسی نسبت به منافع شما تجاوز نکند/ در این روستا -ست اگر شما کیف پول خود را گم کنید و نشانه شما بر روي آن باشد آیا در این محل ممکن ا -

کسی که آن را پیدا کرده آن را به شما برگرداند؟ :اند در مورد احساس اعتماد و امنیت، سئواالتی به شرح ذیل را بیان کرده) 114: 2000(انیکس و بولن

آیا بعد از تاریکی و غروب آفتاب احساس امنیت در قدم زدن در خیابان دارید؟- اعتماد هستند موافقید؟ آیا شما با این موضوع که بیشتر مردم قابل- اگر کسی اتومبیلش خارج از منزل شما خراب شـود از او بـراي تلفـن زدن از خانـه خودتـان -

کنید؟ دعوت می آیا محله شما از شهرت و اعتبار براي اینکه مکان امنی است، برخوردار است؟- آیا در اجتماع محلی خودتان احساسی شبیه به خانه خودتان دارید؟-

:مدنی/عتماد نهاديا. 3که اشاره به اعتماد اساسـی بـر نهادهـاي ) 2000: کوکس و کالول : b1995: سالنرأ(اعتماد نهادي یا مدنی

اعتمـاد مـدنی . باشـد هـا و تخـصیص منـابع مـی هاي رسمی، حل نزاع رسمی حکومت شامل قوانین، رویه مندي و براي مثال شفافیت، قاعده (صص هاي متخ باشد و بیشتر مربوط به نظام متفاوت از اعتماد نهادي می

. ، در حالی که اعتماد مدنی مربوط بـه آشـنایی اسـت )2000بالك و هیوز : 1990: گیدنز) (قابل اتکاء بودن براي مثال، روابط اجتماعی که مردم را به یکدیگر به عنوان شهروند، مشتري یا کاربر یک سیـستم، مربـوط

.سازد می

67

فته، اعتماد مدنی یا نهـادي آن جنبـه از اعتمـاد اسـت کـه بیـشترین پیـشینه را در عالوه بر اعتماد تعمیم یا .تحقیقات اجتماعی به خود اختصاص داده است

هاي متعارف این است که یک مجموعه از نهادها لیست شوند و میزان اعتماد فرد نـسبت بـه یکی از روش .ي زیر تا چه میزان اعتماد دارندبراي مثال پاسخگویان به هر یک از نهادها. آنها سئوال شود

...]مسجد، کنیسه و[نهاد دینی کلیسا . 1 نیروهاي مسلح . 2

نظام آموزش و پرورش . 3

نظام قضایی . 4

نشریات و مجالت . 5

هاي تجاري اتحادیه . 6

پلیس . 7

مجلس قانونگذاري . 8

)استانداري(حکومت ایالتی . 9

)شهرداري(حکومت محلی . 10

نظام بهداشت و سالمت . 11

نظام حمل و نقل هوایی . 12

بانکدارينظام . 13

نظام مخابراتی . 14

نظام پستی . 15

هاي آن کشور داخلی شرکت . 16

هاي خارجی شرکت . 17

...)داري، پمپ بنزین، و مغازه(هاي کوچک تجارت . 18

...)آب، برق، گاز و(خدمات عمومی . 19

)1984(هاي جهانی، نسخه استرالیایی پیمایش ارزش: منبع

68

اي خـاص ن این نوع اعتماد را در بین جامعهاز طریق طرح سناریوهایی میزا ) 2000: 1987(انیکس و بولن .اند کشف کرده

براي مثال، در زمینه موضوعی مانند سروصدا کردن کودکان وي (اگر با همسایه خود نزاعی داشته باشید • آیا حاضر هستید که یک میانجی بین شما جهت حل نزاع قرار گیرد؟...) واي محل در اتخاذ یک تـصمیم منـصفانه اعتمـاد آیا در یک موضوعی در مورد توسعه محل شما به شور •

دارید؟

)113: 2000(انیکس و بولن : منبع

هنجارهاي معامله متقابلمعموال معامله متقابل در روابـط . معامله متقابل یک فرایند مبادله کاالها و خدمات در رابطه اجتماعی است

غیر مستقیم و گـاهی اوقـات بـین نـسلی خانوادگی و خویشاوندي مبادالت بصورت ناهمگون، با تأخیر و هـاي خـارج از و در شبکه . کند گیرد و معامله متقابل در بین خانواده بصورت منعطف عمل می صورت می

.باشد خانواده نیز بصورت متفاوتی مینوع اول به بررسـی و . در تحقیقات سرمایه اجتماعی به سه شیوه در مورد معامله متقابل بررسی شده است

رویکردهاي دوم و سوم به تحقیق . پردازد ها و معامله متقابل در داخل یک شبکه یا محل می فرهنگ تحقیقو این رویکردهـاي دوم و سـوم . پردازد اي می پیرامون رفتار معامله متقابل و منافع ناشی از مشارکت شبکه

.پردازد بیشتر به کشف نتایج رفتاري هنجار معامله متقابل تا خود هنجار می

کریشنا و . پردازد هاي فرهنگی مربوطه می به بررسی هنجار معامله متقابل و هنجارها و ارزش ویکرد اول، ر

هـاي آنهـا بیـشتر بـه اند و پرسـش هایی را طراحی کرده پرسش“ معامله متقابل و تعاون ”در مورد ) (شردر .آن اجتماعهاي فردي یا خانوادگی در پردازد تا ارزش هنجار در یک اجتماع محلی می

آیا شما با این گفته موافقید . محله خود/ مردم اینجا بیشتر به فکر رفاه خانواده خود هستند تا رفاه روستا • یا مخالف؟

/ روستا منافع خاصی براي همسایه شما نداشته باشد امـا بـراي کـل محـل / اي در محل اگر یک پروژه • براي آن پروژه وقت خواهد گذاشت؟کنید که همسایه شما روستا مفید باشد آیا فکر می

/ روستا منافع خاصی براي همسایه شما نداشته باشد امـا بـراي کـل محـل / اي در محل اگر یک پروژه • کنید که همسایه شما براي آن پروژه کمک مالی خواهد نمود؟ روستا مفید باشد آیا فکر می

69

: به طور کلی میزان موافقت خود را با جمالت زیر بیان کنید •

.مردم همیشه در فکر رفاه خودشان هستند - .شود که به من کمک کند اگر مشکلی براي من پیش بیاید همیشه یکنفر پیدا می -

.روستا ندارم/ من توجهی به عقاید دیگران در محل -

.کنند روستا در صورتی که از آنان کمکی بخواهیم آنها اجابت می/ بیشتر مردم در محل -

. سال گذشته پیشرفت کرده استمحل در پنج/ این روستا -

)D :21-20ضمیمه : 1999(کریشنا و شردر : منبعها بیشتر به بررسی هنجار فرهنگی معامله متقابل در بـین افـراد همانگونه که قبال نیز اشاره شد این پژوهش

مله متقابل هاي فردي در زمینه هنجار معا نماید و ارزش یک خانواده و یا هر شبکه در اجتماع را بررسی می .هاي مشابه این سئوال برسید توان از طریق سئوال را می

آیا شما با این . کنید اي معتقدند که شما از طریق کمک به دیگران در دراز مدت به خودتان کمک می عده • گفته موافقید ؟

) 114: 2000(انیکس و بولن : منبع متقابل تأکید دارد و به طور خاص در مورد مبادله رویکرد دوم، که بیشتر بر نتایج رفتاري یک هنجار معامله

) در برابر مطالعاتی که تنها به معامالت یک سـویه توجـه دارنـد (این معامالت دو سویه در بین همسایگان .پردازد میاغلـب تـا (کنیـد ؟ هایی را با همسایگانتان مبادله می شما اغلب تا چه میزان چیزي قرض و یا مساعدت •

)هرگزتان به یکدیگر در انجام وظایف کوچک از قبیل تعمیر منـزل گذشته، تا چه میزان شما و همسایه در سال •

اید ؟ و یا خرید از مغازه کمک کرده

)64: 1999(کرتر و دیگران : منبع اید ؟ در شش ماه گذشته آیا شما به یک همسایه مریض کمک و مساعدتی نموده •

)112: 2000(انیکس و بولن : منبعهاي دوستان به بررسی خـدمات در بررسی سرمایه اجتماعی در داخل محله و شبکه ) 1998(دیگران بام و

.اند و کاالهایی که بین آنان مبادله شده پرداخته ؟ اید هاي به شرح ذیل یاري و کمک کرده آیا در یک سال گذشته همسایه و دوستان خود را در فعالیت •

70

گوش دادن به مسائل و مشکالت آنان - به آنان از طریق کارهاي کوچککمک -

قرض دادن وسایل خانگی -

مراقبت خانه همسایه در زمان مسافرت آنان -

کمک به آنان از طریق خرید چیزي از مغازه برایشان -

)کودك یا بزرگسال(شان مراقبت از یک عضو خانواده -

پول قرض دادن به آنها -

)لطفا مشخص شود(دیگر -

یا کمکی مورد نیاز نبود -

لیـست بـاال مطـرح . (انـد هایی به شرح ذیل کمک کرده مسایگان یا دوستان شما به شما در فعالیت یا ه آ • ) شود

گیـرد اند که عمل معامله متقابل چون بصورت فوري صـورت نمـی براین عقیده) 1998(منگن و وستبروك ت جاري و واقعی پرسیده بنابراین باید به طرح سئواالتی در مورد انتظارات مبادالت در آینده همانند مبادال از قبیل خـانواده و یـا . باشد شود این نوع رویکرد بی شک در مطالعات روابط اجتماعی بلندمدت مفید می

.خویشان

در مطالعات کیفی سرمایه اجتماعی به طریق سئوال از منافع مشارکت یا مبادله در یک شبکه رویکرد سوم،

هـایی اسـت کـه پاسـخنگویان در آن در مورد سـاختار شـبکه آید سئواالتی که در زیر می. گیرد صورت می .باشد اي می هاي مشارکت و منافع ناشی از مشارکت شبکه شرکت دارند و انگیزه

هاي گوناگونی که در آنها مشارکت دارید فکر کنید، در مرحله اول ها و فعالیت ها و گروه در مورد انجمن • ست؟چه دالیلی باعث مشارکت شما در آنها شده ا

هـا و خـانواده، دوسـتان، همـساگیان، گـروه (وقتی شما در مورد انواع مختلف ارتباطـاتی کـه بـا مـردم • کنید؟ چه منافعی براي شما دارد؟ دارید در مورد آن ارتباطات چگونه فکر می) ها انجمن

) 134-136: 1998(یکز و ریچاردسون وستوارت

رفتار غیر منطبق با معامله متقابل

71

. انـد ررسی سه رویکرد که در باال ذکر شد برخی از مطالعات به رفتارهاي عکس نیز توجه نموده عالوه بر ب پردازد که هنجار معامله متقابـل آنهـا را نـشان سئواالت زیر به توصیف رفتاري پاسخگویان در شرایطی می

.تواند موافقت کامل یا مخالفت کامل و یا بینابین باشد ها می دهد که پاسخ می اب از پرداخت پول در وسایل عمومیاجتن • در صورت ممکن بودن شرایط از زیر مالیات فرار کردن •

.اید نگه داشتن پولی که پیدا کرده •

.اید کوتاهی در گزارش خسارتی که بصورت ناخواسته به وسایل پارك وارد کرده •

.مطالبه کردن از دولت در مواقعی که مستحق آن نیستند •

)1256 :1997(ناك و کیفر : منبعدر مجموع هنجارهاي معامله متقابل نیز مانند سـنجش اعتمـاد هـم بـصورت مـستقیم از طریـق شـناخت

. شـود قابـل بررسـی اسـت هنجارها ممکن است و هم از طریق نتایج رفتاري که از آن هنجارها ناشی مـی انواع شبکه بررسی تواند در رابطه با سنجش اعتماد در بین یک مجموعه از سنجش هنجار معامله متقابل می

.اي از نتایج بهتر شناخته شود شود تا نقش سرمایه اجتماعی در ارتباط با یک مجموعه

72

شاخص هاي سنجش سرمایه اجتماعی در ایران اعتماد

هستند؟ قابل اعتمادچقدرمردم کنید طور کلی فکر می به. 1نمـی . 6خیلی زیاد . 5 زیاد. 4 متوسط . 3 کم. 2 خیلی کم. 1

دانم دانید؟ میقابل اعتماد خود را چقدر دوستانشما . 2نمـی . 6خیلی زیاد . 5 زیاد. 4 متوسط . 3 کم. 2 خیلی کم. 1

دانم کنند؟ خود عمل میقول و قرارهاي چقدر به مردمبه نظر شما . 3نمـی . 6خیلی زیاد . 5 زیاد. 4 متوسط . 3 کم. 2 ی کمخیل. 1

دانم ، پایبند هستند؟حفظ و نگهداري وسایل امانت گرفته شده تا چه اندازه به مردمبه نظر شما . 4نمـی . 6 خیلی زیاد . 5 زیاد. 4 متوسط . 3 کم. 2 خیلی کم. 1

دانم خـود حاضر به بیان عیب و نقـص اجنـاس و کـاالي اجناس خود هنگام فروش تاچه اندازه در مردمبه نظر شما . 5

هستند ؟نمـی . 6خیلی زیاد . 5 زیاد. 4 متوسط . 3 کم. 2 خیلی کم. 1

دانم

مشارکت هاي رسمیشرکت در : عاديدر صورت بلی نوع همکاري عالمت زده شود، [همکاري دارید؟ ) در حال حاضر(ز انجمن هاي زیر با کدامیک ا. 6

یعنی در : راي مسئولیتاد. پیگیري و شرکت فعال و مستمر در تمام جلسات و نشستها: فعال. ا پرداخت حق عضویت یا دریافت نشریهیجلسات ]. و یا داراي مسئولیت باشد بودهط کاري با انجمنشکل تمام وقت یا پاره وقت فرد در ارتبا

نوع همکاري همکاري شماره

داراي مسئولیت فعال عادي خیر بلی موضوع مشارکت

انجمن اولیاء و مربیان 1-6 )کمک به فقرا، ایتام، بیماران،و افراد نیازمند: مانند(هاي خیریه انجمن 2-6 ی و تفریحیهاي ورزش انجمن 3-6 ها تعاونی/ اي هاي صنفی و حرفه ها و انجمن اتحادیه 4-6 هاي اسالمی انجمن 5-6 فعالیت در پایگاه بسیج 6-6 هاي علمی انجمن 7-6

73

شوراهاي محلی 8-6 هاي قرض الحسنه صندوق 9-6

هاي هنري و ادبی انجمن 10-6 دیگرNGOs )(هاي غیردولتی زمانسا 11-6

هاي باال شرکت داشته باشند؟ شوند که به شکل فعال در یکی از فعالیت کسانی یافت می شما،خانوادهاعضاي در بین .7 خیر. 2بلی . 1

ت مختلفی وجود دارد، به نظـر شـما ها، اصناف و ادارات در انجام صحیح وظایف خود، نظرا گروه عملکرددر مورد . 8

داشت؟ اعتمادتوان به عملکرد گروه ها، اصناف و ادارات زیر تاچه اندازه می

میزان اعتماد شماره

نمی دانم خیلی زیاد زیاد متوسط کم خیلی کم هاي اجتماعی اداره، سازمان و یا گروه

)پرورشآموزش و (مدارس 1-8 ها ها و درمانگاه بیمارستان 2-8 هاي دولتی بانک 3-8 شهرداري 4-8 داري فرمانداري و بخش 5-8 اداره دارایی 6-8 ثبت و احوال 7-8 )قضات(ها دادگاه 8-8 پلیس راهنمایی و رانندگی 9-8 مخابرات 8- 10 هواپیمایی 8- 11 کالنتري 8- 12

هنجارهاي همیاري

یعنـی کـار خـوب “ کن و در دجله انداز که ایزد در بیابانت دهد بـاز تو نیکی می” گویند شاید شنیده باشید که می . 9

ماند، نظر شما چیست؟ بدون پاسخ نمی نمی دانم. 5کامال موافق . 4 موافق. 3 مخالف . 2 کامال مخالف . 1

اید؟ کردهکمکهاي زیر خود را در فعالیتهمسایه و یا دوستانسال گذشته آیا در یک. 10 گوش دادن به مسائل و مشکالت آنان . 10,1 ... مغازه وخرید از: کمک به آنان از طریق کارهاي کوچک مثل. 10,2

74

قرض دادن وسایل خانه . 10,3 مراقبت از خانه همسایه در زمان مسافرت آنان . 10,4 ) کودك یا بزرگسال(شان کمک به همسایه یا دوستان از طریق مراقبت از یک عضو خانواده. 10,5 ا مساعدتی به فرد نیازمندرفتن به عیادت بیمار ی. 10,6 پول قرض دادن یا ضمانت مالی کسی . 10,7 ماشین، موتور یا دوچرخه : قرض دادن وسیله نقلیه مانند. 10,8گر قرض دادن خانه براي انداختن مراسم عروس، عزا و غیره ، رساندن فردي به مقصد و موارد دی: دیگر مانند. 10,9

) .....................................................................یادداشت شود ( .]به اقتضاي سن پاسخگو. [ کمک

هاي فوق مورد نیاز نبوده است، با این حال، در صورتیکه همسایه و یا دوستان به هر یک اگر همه یا برخی از کمک . 11 کر شد نیاز داشتند در صورت توانایی به آنها، ها که در باال ذ از این کمک

کردید اصال کمک نمی. 3 کردید تاحدودي کمک می. 2 کردید حتما کمک می. 1

اگر از همسایه و یا دوستان خود در هر یک از موارد باال کمک بخواهید آیا فکر می کنید آنها، . 12ــک . 3 کنند تاحدودي به شما کمک می. 2 کنند حتما به شما کمک می. 1 ــما کم ــه ش ــال ب اص

.کنند نمی

مشارکت هاي غیر رسمی

اید؟ هاي خیریه زیر مشارکت داشته در یک سال گذشته در کمک. 13

شماره

نوع کمک هاي خیریه بله

خیر

...)زده و لهزده، زلز سیل زده، جنگ(کمک به مردم آسیب دیده 1-13 پرداخت کمک و صدقه به افراد مستمند 2-13 کمک براي ازدواج و یا تهیه جهیزیه افراد نیازمند 3-13 خیرات و مبرات به نیت اموات و گذشتگان 4-13 کمک براي سالمندان و یا معلولین 5-13 جشن نیکوکاري 6-13 ها جشن عاطفه 7-13 تامطرح تکریم ای 8-13

75

هاي زیر مشارکت دارید؟ معموالدر کدامیک از فعالیت. 14 مشارکت

شماره

خیر بلی موضوع مشارکت خوانی یا عزاداري مذهبی در مسجد شرکت در مراسم روضه 1-14 خوانی یا عزاداري مذهبی در خانه دوستان و آشنایان شرکت در مراسم روضه 2-14 دعا و احیاء، نماز عید فطر: ر مراسم ماه رمضانشرکت د 3-14 جلسات آموزش دینی و احکام، ختم یا روخوانی قرآن 4-14 برپایی مراسم مذهبی، جشن یا عزاداري در منزل خود 5-14 شرکت در مراسم جشن و سرور یا مولودي مذهبی در مسجد 6-14 مذهبی در خانه دوستان و آشنایانشرکت در مراسم جشن و سرور یا مولودي 7-14 بیاید) مکه یا عتبات: مانند(رفتن به دیدار خویشان و دوستان و آشنایانی که از سفر زیارتی 8-14 ....سایر با ذکر مورد 9-14

م و اقـوا بـه منـزل نـشینی مهمانی یـا شـب ،دید و بازدید معموال چند بار براي در مدت یک ماه، خانواده شما . 15

بی □بار .................. روند؟ ، میخویشان یا دوستان و آشنایان جواب

بـار .................. آیند؟ میشما به منزل در ماه، چند بار اقوام و خویشان یا دوستان و آشنایان معموال هر یک از . 16

بی جواب□

شـما ] در خانه هایی که داخل مجتمع است [یا مجتمع،) کوچه اي که خانه شما در آن واقع است ( مشکلی در محله اگر. 17ها و ادارات اي دیگر از همسایگان براي حل مشکل به سازمان با عدهداوطلبانهپیش آید که الزم باشد شما بصورت

، )پنجـاه / پنجاه(ال به نتیجه رسیدن و یا نرسیدن کار شما، با هم برابر باشد ذیربط مراجعه کنید و در عین حال احتم با این حال چقدر امکان دارد وقت بگذارید؟

. 5خیلــی کــم . 4 کم. 3 زیاد . 2 خیلی زیاد . 1 اصال

76

مشارکت هاي رسمی: عـادي در صورت بلی نوع همکاري عالمت زده شـود، [همکاري دارید؟ ) در حال حاضر (نجمن هاي زیر با کدامیک از ا . 18

. پیگیري و شرکت فعال و مستمر در تمام جلـسات و نشـستها : فعال. شرکت در جلسات یا پرداخت حق عضویت یا دریافت نشریه .] اري با انجمن بوده و یا داراي مسئولیت باشدیعنی در شکل تمام وقت یا پاره وقت فرد در ارتباط ک: داراي مسئولیت

نوع همکاري همکاري شماره

داراي مسئولیت فعال عادي خیر بلی موضوع مشارکت

انجمن اولیاء و مربیان 1-18کمـک بـه فقـرا، ایتـام، : ماننـد (هاي خیریـه انجمن 2-18

)بیماران،و افراد نیازمند

و تفریحیهاي ورزشی انجمن 3-18ــه 4-18 ــن اتحادی ــا و انجم ــه ه ــنفی و حرف ــاي ص / اي ه

ها تعاونی

هاي اسالمی انجمن 5-18 فعالیت در پایگاه بسیج 6-18 هاي علمی انجمن 7-18 شوراهاي محلی 8-18 هاي قرض الحسنه صندوق 9-18

هاي هنري و ادبی انجمن 10-18 دیگرNGOs )(هاي غیردولتی سازمان 11-18

هـاي بـاال شـرکت داشـته شوند که به شکل فعال در یکی از فعالیـت در بین اعضاي خانواده شما، کسانی یافت می . 19 باشند؟

خیر. 2 بلی . 1

آگاهی ....................... چه کسی برگزار شد؟ریاست جمهوري بعد از انقالب در زمان شوراي شهر انتخابات عمومی ن اولی.20

دانم نمی□

بی جواب□ سال .................... شوند؟ براي مدت چند سال انتخاب میشوراهاي شهرمعموال اعضاي . 21

در تصویب طرح یا الیحه اي، چه نهادي به حـل و فـصل اخـتالف مـی اختالف بین مجلس و دولت در صورت . 22 پردازد؟

رئیس مجلس. 4مجمع تشخیص مصلحت . 3ریاست جمهوري . 2شوراي نگهبان . 1

77

از چه طریقی تعیین می شود؟قوه قضائیهمعموال ریاست . 23 رهبري. 4مجمع تشخیص مصلحت . 3مهور رئیس ج. 2نمایندگان مجلس . 1

نمی دانم□.............................. فعلی تهران کیست؟شهردار. 24

78

کشور سطح در اجتماعی سرمایه

اعتماد :که بود شده مطرح سئوال این دوم موج ایرانیان نگرشهاي و ارزشها ملی طرح در هستند؟ اعتماد قابل حد چه تا مردم کنید می فکر کلی طور به رایانـه بـه ورود از پـس ایرانیـان، هاي نگرش و ها ارزش اول موج از استان 28 هاي داده قسمت این در

.است شده گرفتهخروجی استانی اي مقایسه بصورت

عمومی اعتماد ذیـل شرح به ها جواب هستند؟ اعتماد قابل حد چه تا مردم کنید می فکر کلی طور به اینکه سئوال برابر در

.است بوده

درصد تعداد نگرش 28,8 1277 کم

56,9 2527 تاحدودي 14,3 637 زیاد

100 4441 معتبر پاسخ تعداد

زنـان از بـیش مـردان کـه اي گونه به شود می دیده مستقیم رابطه عمومی اعتماد و جنس متغیر بین: تحلیل

بـیش متأهلین و دارد دار معنی رابطه عمومی اعتماد با نیز تأهل دیگر طرف از. بینند می اعتماد قابل را مردم مستقیم بصورت رابطه نوع و دارد دار معنی رابطه اعتماد با نیز سن. بینند می اعتماد قابل را مردم مجردها از بـا سـواد، . شـود مـی بیـشتر نیز مردم به عمومی اعتماد میزان سن افزایش با که اي گونه به باشد می مثبت و

افـراد از بـیش عالی و ابتدایی تحصیالت داراي افراد و سوادان بی که اي گونه به دارد دار معنی رابطه اعتماد مـستقیم رابطـه عمومی اعتماد با نیز فعالیت وضع. دارند عمومی اعتماد دیپلم و متوسطه تحصیالت داراي خانـه کـم بـه زیاد از ترتیب به و داشته را اعتماد میزان بیشترین شاغلین و ها بازنشسته که اي گونه به دارد

.دارند کمتري اعتماد بیکاران و محصلین دارها،

79

ادارات و اصناف گروهها، به اعتماد

کارگران

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

5,60 15,80 35,30 31,90 5,80 4,40 1,10 اراك

9,70 11,00 28,80 30,60 8,70 5,30 5,90 اردبیل

3,10 10,90 32,20 33,70 13,10 4,30 2,70 ارومیه

5,40 16,80 28,50 34,30 8,80 4,30 1,80 اصفهان

3,10 11,20 29,50 30,90 11,40 10,30 3,60 اهواز

6,60 16,50 34,80 27,60 7,20 5,90 1,40 ایالم

6,60 15,00 31,30 31,10 9,30 4,70 2,10 بندرعباس

3,50 12,30 30,80 34,70 12,30 4,40 2,10 بوشهر

6,20 16,30 28,90 32,20 8,90 3,30 3,10 تبریز

4,40 12,70 32,30 35,00 8,20 4,80 2,60 تهران

7,60 19,10 31,10 29,70 8,00 2,80 1,70 آباد خرم

2,40 12,80 29,60 34,60 11,30 5,00 4,30 رشت

9,70 14,90 39,40 20,50 9,40 4,90 1,30 زاهدان

7,00 14,90 31,50 36,00 6,30 3,30 1,00 زنجان

3,50 11,90 34,20 37,70 8,40 3,50 0,70 ساري

6,50 13,50 29,50 34,10 11,20 3,60 1,70 سمنان

7,80 15,90 32,80 23,00 14,30 3,30 2,80 سنندج

7,70 13,90 29,50 32,90 8,10 5,50 2,40 شهرکرد

4,00 10,70 27,30 42,30 8,80 3,70 3,10 شیراز

6,20 15,50 29,90 36,80 6,30 3,70 1,70 قزوین

4,40 14,50 32,30 35,20 8,80 4,30 0,60 قم

3,90 9,10 26,90 43,90 7,00 5,60 3,70 کرمان

5,90 20,20 36,30 23,50 7,40 4,40 2,10 کرمانشاه

5,60 12,60 31,20 33,60 12,40 3,70 0,90 گرگان

5,80 11,90 29,80 33,90 10,20 6,30 2,00 مشهد

15,00 13,70 38,20 26,60 11,30 4,00 1,10 همدان

4,60 8,50 28,20 39,00 12,40 5,20 2,10 یاسوج

4,20 15,30 38,70 28,90 6,40 4,00 2,50 یزد

5,50 13,8 31,7 32,9 9,2 4,6 2,3 کشور کل

80

کارگران

بـه دارنـد داري معنی رابطه کارگران به اعتماد با فعالیت وضع و سواد سن، تأهل، جنس، متغیرهاي: تحلیل

و سـواد بـی تـر، پـایین سنین از بیش باالتر سنین مجردین، از بیش متأهلین زنان، از بیش مردان که اي گونه دارهـا، خانـه از بیش شاغلین و اه بازنشسته فعالیت، وضع نظر از و متوسطه، و دیپلم عالی، از بیش ابتدایی .است بوده محصلین و بیکاران

داران بنگاه

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

0,70 1,30 4,60 18,20 19,60 20,70 34,90 اراك

0,20 2,90 6,10 21,80 30,30 16,50 22,20 اردبیل

0,30 1,20 3,10 15,70 19,30 30,30 30,10 ارومیه

0,50 1,60 3,30 15,50 25,30 23,50 30,30 اصفهان

1,50 1,10 4,70 16,70 25,40 28,20 23,50 اهواز

0,00 2,10 6,10 23,10 24,20 21,90 22,60 ایالم

0,80 2,20 8,40 27,50 25,10 19,10 16,90 بندرعباس

0,00 1,00 7,20 17,70 29,70 20,40 24,00 بوشهر

1,20 1,40 4,90 16,00 23,00 24,30 29,10 تبریز

0,20 0,70 3,60 16,20 23,30 21,60 34,40 تهران

0,80 0,80 3,10 17,90 25,90 24,20 27,40 آباد خرم

0,20 0,90 3,70 17,30 18,60 25,30 34,00 رشت

0,60 1,00 5,80 16,10 28,00 21,50 27,10 زاهدان

0,40 2,50 4,30 19,00 26,40 22,10 25,20 زنجان

1,40 0,90 2,90 24,80 30,20 20,70 19,10 ساري

0,90 2,40 4,50 25,10 26,10 20,70 20,30 سمنان

0,20 0,20 8,80 18,10 24,70 20,30 27,80 سنندج

1,00 1,80 4,90 26,40 22,90 19,50 23,50 شهرکرد

0,70 1,20 2,80 15,10 22,00 27,10 31,00 شیراز

0,20 1,70 4,50 22,40 27,50 22,60 21,10 قزوین

1,00 1,00 4,40 22,90 28,70 22,20 19,70 قم

0,60 1,20 4,60 25,10 26,10 16,60 25,90 کرمان

81

0,50 1,00 4,90 11,30 23,40 26,50 32,40 کرمانشاه

0,90 0,90 2,20 17,00 27,50 26,70 24,90 گرگان

0,10 1,00 3,70 17,20 21,20 24,30 32,40 مشهد

0,20 1,10 4,10 16,90 26,60 23,00 28,10 همدان

0,60 2,30 8,40 23,90 25,40 15,50 23,70 یاسوج

0,40 1,10 7,10 18,60 29,50 18,90 23,40 یزد

0,50 1,3 4,7 18,9 24,9 22,5 27,1 کشور کل

)ماشین و مسکن (داران بنگاه

دارند دار معنی رابطه داران بنگاه به اعتماد با نیز لیتفعا وضع و سواد سن، تأهل، جنس، متغیرهاي: تحلیل

, سـوادان بی باالتر، سنین از بیش تر پایین سنین متأهلین، از بیش مجردین مردان، از بیش زنان که اي گونه به وضـع نظـر از. انـد بـوده اعتمـاد داراي عـالی تحصیالت و ها دیپلمه از بیش متوسطه و ابتدایی تحصیالت

.اند داشته اعتماد شاغلین و بیکاران و ها بازنشسته از بیش محصلین و دارها خانه زنی فعالیت

معلمان

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

14,60 28,60 38,40 14,60 2,40 0,70 0,70 اراك

22,50 32,70 29,80 12,40 1,40 1,00 0,20 اردبیل

10,10 20,30 39,50 22,40 4,20 2,80 0,70 ارومیه

11,70 25,70 36,00 21,00 3,60 0,90 1,00 اصفهان

12,40 32,00 35,90 15,20 2,20 1,70 0,60 اهواز

18,00 31,80 31,10 13,70 3,80 0,70 0,90 ایالم

18,00 31,50 32,80 12,70 2,70 1,50 0,80 بندرعباس

9,50 31,10 43,60 11,40 2,80 0,70 0,90 بوشهر

17,70 31,90 31,60 14,00 2,40 1,90 0,50 تبریز

8,70 24,60 42,10 20,20 2,50 1,40 0,50 تهران

17,60 27,70 35,20 15,00 2,70 1,10 0,80 آباد خرم

7,10 25,60 38,10 21,30 5,40 1,50 0,90 رشت

16,90 30,80 39,20 10,70 1,80 0,40 0,20 زاهدان

18,20 27,30 35,40 16,00 2,20 0,40 0,40 زنجان

13,60 28,10 35,00 18,80 2,90 1,30 0,20 ساري

82

12,90 35,20 35,20 14,40 1,00 0,60 0,60 سمنان

22,70 31,00 29,00 12,80 3,20 0,40 0,90 سنندج

8,00 24,90 43,50 18,50 3,20 1,60 0,20 شهرکرد

12,90 23,10 38,20 20,60 4,00 0,40 0,80 شیراز

12,20 27,10 43,10 13,30 2,20 1,50 0,70 وینقز

13,10 27,70 40,90 14,80 2,30 0,90 0,30 قم

11,40 24,00 48,50 12,90 1,30 1,30 0,60 کرمان

15,70 34,90 37,80 8,80 2,30 0,50 0,00 کرمانشاه

8,80 23,10 47,20 15,20 4,90 0,40 0,40 گرگان

16,00 26,10 41,40 13,30 2,30 0,30 0,60 مشهد

11,70 28,80 41,70 14,80 1,90 0,70 0,40 همدان

15,20 32,20 35,00 14,10 2,30 0,80 0,40 یاسوج

9,90 31,20 41,30 14,60 1,40 0,50 1,10 یزد

13,50 28,2 38,3 15,7 2,7 1 0,6 کشور کل

معلمان

به اعتماد میزان زن و مرد جنس دو هر از و ندارد داري معنی رابطه معلمان به اعتماد با جنس متغیر: تحلیل

اي گونه به. دارد داري معنی رابطه معلمان به اعتماد با فعالیت وضع و سواد سن، تأهل، است، یکسان معلمان و دیـپلم متوسطه، از بیش ابتدایی و سوادان بی پایین، سنین از بیش باالتر سنین مجردها، از بیش متأهلین که

محصلین دارها، خانه از بیش شاغلین و ها بازنشسته پاسخگویان فعالیت وضع نظر از و اند هداشت اعتماد عالی .دارند اعتماد معلمان به بیکاران و

رانندگی و راهنمایی پلیس

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

8,40 16,30 37,00 25,50 7,70 2,90 2,20 اراك

13,00 17,00 33,30 22,40 8,00 3,80 2,60 اردبیل

7,00 12,20 32,10 34,90 8,30 3,70 1,70 ارومیه

9,00 18,70 33,20 28,10 4,80 3,10 2,90 اصفهان

6,50 10,10 26,00 30,30 13,60 7,60 6,00 اهواز

10,40 20,80 33,50 21,50 7,60 4,20 2,10 ایالم

11,60 15,50 27,50 29,70 10,50 2,90 2,30 بندرعباس

83

5,80 16,80 39,00 23,10 6,50 4,90 3,70 بوشهر

10,40 18,70 30,90 29,00 5,90 3,20 1,90 تبریز

4,50 12,00 25,30 33,90 11,20 6,90 6,10 تهران

9,70 16,20 29,00 27,70 8,70 5,20 3,50 آباد خرم

5,20 11,50 30,50 32,90 9,70 5,00 5,20 رشت

8,20 14,30 38,80 24,70 9,70 2,90 1,50 زاهدان

9,90 16,80 32,20 28,70 8,20 3,30 0,80 زنجان

7,30 14,70 32,50 30,70 10,50 1,30 2,90 ساري

9,20 23,20 37,20 22,30 3,80 1,90 2,50 سمنان

10,80 18,20 32,10 24,40 9,20 3,50 1,80 سنندج

8,30 17,60 36,20 25,10 8,10 3,20 1,40 شهرکرد

7,00 8,10 23,80 42,20 9,30 4,70 5,00 شیراز

8,20 14,70 34,80 28,30 8,20 4,30 1,70 قزوین

8,40 17,20 32,10 28,20 8,10 3,50 2,60 قم

7,80 14,10 39,00 29,30 4,80 2,10 2,90 کرمان

8,20 16,00 35,20 27,60 7,60 3,00 2,50 کرمانشاه

5,00 11,70 31,40 39,60 7,10 1,90 3,20 گرگان

11,00 15,60 35,30 28,00 6,50 2,40 1,30 مشهد

5,30 17,30 36,00 26,50 8,20 3,00 3,60 همدان

8,30 16,20 27,20 27,40 9,40 6,40 5,00 یاسوج

9,50 21,30 35,30 25,40 3,80 2,20 2,50 یزد

8,10 15,5 32,1 29,1 8,2 3,9 3,1 کشور کل

دگیرانن و راهنمایی پلیس

جنس، متغیرهاي سایر و ندارد داري معنی رابطه رانندگی و راهنمایی پلیس به اعتماد با سن متغیر : تحلیل

زنان که اي گونه به. دارد دار معنی رابطه رانندگی و راهنمایی پلیس به اعتماد با فعالیت وضع و سواد تأهل، متوسطه، تحصیالت داراي افراد از بیش بتداییا و سواد بی افراد مجردین، از بیش متأهلین مردان، از بیش از بیش محصلین و دارها خانه فعالیت وضع نظر از. دارند اعتماد رانندگی و راهنمایی پلیس به عالی و دیپلم

.دارند اعتماد رانندگی و راهنمایی پلیس به شاغلین و بیکاران ها، بازنشسته

84

تاکسی رانندگان

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

1,10 3,80 16,40 41,20 19,50 12,60 5,50 اراك

4,50 10,00 16,70 40,40 15,60 7,30 5,50 اردبیل

2,00 3,40 14,00 30,90 32,60 17,20 9,90 ارومیه

2,20 5,60 17,50 42,60 17,80 8,70 5,60 اصفهان

0,90 2,60 12,40 34,70 24,00 16,60 8,70 اهواز

1,10 4,70 14,70 41,50 17,40 13,50 7,00 ایالم

4,50 14,00 23,70 31,50 13,00 8,40 4,90 بندرعباس

1,60 4,60 18,50 35,10 22,90 11,50 5,80 بوشهر

3,90 5,60 22,00 40,50 16,40 7,10 4,40 تبریز

1,50 3,80 15,20 43,30 21,20 9,10 5,90 تهران

2,50 4,00 11,60 34,80 21,50 16,00 9,70 آباد خرم

2,20 6,00 19,20 43,10 16,20 7,50 5,80 رشت

2,70 4,10 17,10 33,80 27,50 9,90 5,00 زاهدان

2,00 6,50 15,10 43,30 18,80 10,00 4,30 زنجان

2,30 4,00 15,90 39,40 22,60 11,70 4,20 ساري

1,90 4,00 20,00 47,00 16,70 6,90 3,50 سمنان

0,40 3,50 12,60 30,50 29,40 12,20 11,30 سنندج

3,20 5,40 17,70 42,90 17,90 8,50 4,20 شهرکرد

2,40 4,70 14,40 43,70 16,00 13,10 5,70 شیراز

4,00 7,30 24,20 41,70 16,10 5,10 1,50 قزوین

2,20 7,00 19,00 43,10 17,20 8,30 3,20 قم

1,30 2,90 18,70 46,50 14,90 10,50 5,20 کرمان

2,50 9,20 23,20 32,40 20,30 8,70 3,80 کرمانشاه

1,70 6,10 18,80 43,30 18,40 6,60 5,10 گرگان

1,90 3,80 18,80 45,40 16,50 8,00 5,50 مشهد

0,70 4,80 22,50 37,80 20,70 9,10 4,30 همدان

1,20 3,10 8,20 25,30 28,10 18,30 15,80 یاسوج

1,80 6,00 26,70 41,20 14,00 5,60 4,70 یزد

2,10 5,3 17,6 39,6 19,4 10,2 5,9 کشور کل

85

تاکسی رانندگان

و سواد تأهل، جنس، متغیرهاي سایر و ندارد دار معنی رابطه تاکسی رانندگان به اعتماد با سواد متغیر: تحلیل

متـأهلین زنـان، از بیش مردان که اي نهگو به. دارد دار معنی رابطه تاکسی رانندگان به اعتماد با فعالیت وضع اعتمادشـان سواد بی و ابتدایی تحصیالت داراي افراد و تر پایین سنین از بیش باالتر سنین مجردین، از بیش شاغلین و ها بازنشسته فعالیت، وضع نظر از.باشد می دیپلم و عالی متوسطه، تحصیالت داراي افراد از بیش .اند داشته اعتماد تاکسی رانندگان به محصلین و داران،بیکاران خانه از بیش

پزشکان

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

11,30 24,80 30,60 22,00 6,00 3,30 2,00 اراك

15,50 20,20 32,20 21,00 5,90 3,10 2,20 اردبیل

5,70 13,90 38,90 27,60 7,70 5,20 1,00 ارومیه

9,60 17,30 30,30 29,90 7,10 3,40 2,50 ناصفها

6,70 20,60 40,50 21,90 5,90 3,10 1,40 اهواز

13,50 20,20 36,90 20,70 4,70 2,90 1,10 ایالم

12,00 23,10 32,00 22,90 6,20 3,50 0,20 بندرعباس

8,10 24,30 38,20 16,20 9,50 2,30 1,40 بوشهر

10,10 16,90 30,80 25,40 9,70 5,10 2,00 تبریز

5,60 14,90 37,20 28,30 8,70 2,50 2,70 تهران

12,30 21,20 36,20 21,40 5,10 2,80 0,90 آباد خرم

7,10 13,40 33,30 30,70 8,20 5,00 2,40 رشت

12,70 23,80 39,70 16,10 4,30 1,80 1,60 زاهدان

11,70 19,20 34,10 25,20 5,00 3,00 1,80 زنجان

9,80 20,60 29,70 26,20 8,20 3,80 1,80 ساري

10,00 29,60 30,80 23,50 4,40 1,00 0,60 سمنان

14,90 21,20 33,50 17,30 8,70 2,80 1,50 سنندج

7,90 19,30 40,60 24,60 3,40 2,80 1,40 شهرکرد

6,30 14,30 34,90 33,60 6,00 3,20 1,70 شیراز

6,60 22,10 35,50 25,40 7,00 2,40 1,10 قزوین

9,80 20,10 35,00 25,20 6,60 2,30 1,00 قم

86

10,10 12,50 38,00 29,30 5,10 3,80 1,10 کرمان

14,20 27,50 31,10 17,20 5,90 2,90 1,10 کرمانشاه

7,30 11,60 39,20 27,40 9,90 3,60 1,10 گرگان

8,70 20,20 37,10 22,10 7,20 3,00 1,70 مشهد

6,10 18,90 39,30 21,90 8,50 2,80 2,40 همدان

10,20 24,90 37,30 20,60 4,90 1,20 0,80 یاسوج

7,90 22,60 39,70 23,50 3,20 2,20 0,90 یزد

9,30 19,5 35,5 24,4 6,7 3 1,6 کشور کل

پزشکان

تمـام در یعنـی ندارد داري معنی رابطه پزشکان به اعتماد با تأهل و فعالیت وضع جنس، متغیرهاي : تحلیل

حالی در. است یکسان پزشکان به اعتماد میزان مجردین و متأهلین و زنان و مردان بین و فعالیتی هاي گروه پزشـکان بـه بیشتري اعتماد باال سنین به نسبت پایین سنین اینجا در دیگر هاي گروه در اعتماد برعکس که

پزشـکان بـه عالی و دیپلم متوسطه، ابتدایی، سوادان، بی داري معنی طور به کم به زیاد از ترتیب به و دارند .دارند اعتماد

قضات

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

10,20 14,00 26,40 25,70 9,60 6,80 7,40 اراك

8,80 13,60 21,90 29,60 10,20 7,30 8,60 اردبیل

5,70 7,90 26,80 34,50 12,70 6,80 5,70 ارومیه

7,10 12,30 25,20 31,60 12,30 5,30 6,10 اصفهان

6,40 12,10 21,00 29,30 13,50 10,70 7,00 اهواز

13,40 18,70 24,90 22,70 10,30 5,70 4,30 ایالم

8,20 17,50 18,90 27,50 13,60 9,20 5,11 بندرعباس

7,50 13,30 26,20 27,80 13,40 5,60 6,10 بوشهر

8,00 8,30 21,90 36,10 11,30 7,90 6,50 تبریز

4,20 9,20 23,80 31,50 15,50 7,20 8,70 تهران

8,90 11,10 24,20 25,50 11,50 9,70 9,10 آباد خرم

4,40 9,40 22,40 35,10 11,80 11,20 5,70 رشت

10,60 20,10 31,10 18,60 11,60 4,10 3,90 زاهدان

87

6,10 13,00 26,40 34,10 9,80 6,60 4,10 زنجان

7,20 15,30 23,60 26,20 16,00 7,60 4,20 ساري

11,00 17,30 25,00 30,50 9,00 3,70 3,50 سمنان

9,10 14,00 29,80 22,70 11,40 6,50 6,50 سنندج

8,00 12,90 25,20 27,60 12,50 8,20 5,70 شهرکرد

6,00 7,90 20,30 32,80 15,30 7,90 9,70 شیراز

6,10 14,40 25,60 30,70 13,60 6,30 4,30 قزوین

6,20 11,50 23,90 30,70 14,30 7,00 6,40 قم

8,00 10,40 26,00 34,00 9,30 5,60 6,70 کرمان

8,40 14,90 23,80 24,30 16,40 7,10 6,00 کرمانشاه

4,50 9,00 21,10 35,90 18,10 7,40 4,00 گرگان

10,30 14,80 26,00 30,20 9,70 5,60 3,30 مشهد

6,10 13,20 30,40 28,10 12,10 6,30 3,80 همدان

7,50 15,50 26,20 25,80 10,30 8,40 6,20 یاسوج

8,40 12,70 26,30 30,20 10,90 6,80 4,70 یزد

7,50 12,6 24,6 29,6 12,6 7,1 6,1 کشور کل

قضات

و دارد دار معنـی رابطـه قـضات به اعتماد میزان با فعالیت وضع و تحصیالت سن، جنس، متغیرهاي: تحلیل

سـنین مردان، از بیش زنان که اي گونه به نداشت دار معنی رابطه قضات به اعتماد میزان با تأهل وضع متغیر و بـاال تحـصیالت بـا افراد از بیش تر پایین تحصیالت داراي افراد سوادان، بی باالتر، سنین از بیش تر پایین

.دارند اعتماد قضات به بیکاران و شاغلین از بیش ها بازنشسته و دارها خانه محصلین،

دانشگاه اساتید

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

12,80 26,20 39,20 15,80 2,50 2,50 0,90 اراك

14,10 25,10 34,00 18,40 4,50 2,20 1,70 اردبیل

13,30 18,10 37,90 23,40 4,00 3,00 0,40 ارومیه

10,70 22,30 36,10 22,20 5,80 2,00 0,80 اصفهان

12,90 27,20 36,20 16,30 4,30 2,10 1,00 اهواز

17,90 32,20 28,50 17,00 2,90 1,20 0,20 ایالم

11,60 26,10 25,60 24,10 9,10 2,60 0,90 بندرعباس

88

12,30 23,50 40,70 16,00 6,30 0,70 0,50 بوشهر

16,60 29,40 31,50 17,40 3,10 1,40 0,60 تبریز

8,30 21,50 40,40 23,10 3,90 1,70 1,20 تهران

17,10 31,20 30,00 15,50 3,30 1,70 1,20 آباد خرم

9,80 19,70 41,10 23,60 3,10 2,00 0,70 رشت

13,40 24,80 34,70 17,60 6,70 2,50 0,20 زاهدان

14,40 24,00 30,80 24,70 4,80 1,10 0,20 زنجان

12,90 22,80 31,90 22,10 6,80 2,60 0,90 ساري

12,10 27,70 31,00 23,30 4,40 0,40 1,10 سمنان

19,20 29,30 35,20 12,60 1,60 1,10 0,90 سنندج

10,50 20,10 36,30 23,50 6,50 2,70 0,40 شهرکرد

12,20 20,00 32,00 25,00 6,00 2,90 1,90 شیراز

13,00 26,90 33,80 19,20 4,70 1,60 0,80 قزوین

13,00 22,40 34,30 23,30 4,30 2,00 0,70 مق

11,10 17,30 36,30 26,50 6,00 1,50 1,30 کرمان

17,10 29,90 33,70 14,70 2,40 1,40 0,80 کرمانشاه

10,80 21,80 38,80 23,10 3,80 1,40 1,20 گرگان

11,70 23,20 36,90 22,70 3,90 1,10 0,50 مشهد

7,70 30,50 37,70 15,90 6,00 1,30 0,90 همدان

12,00 27,30 29,00 22,40 6,20 1,80 1,30 یاسوج

8,60 23,10 40,60 21,70 4,60 1,20 0,20 یزد

12,50 24,5 35,1 20,6 4,6 1,8 0,9 کشور کل

دانشگاه اساتید

متأهـل و مجـرد و فعـالیتی سـنی، جنـسی، مختلف ها گروه بین در دانشگاه اساتید به اعتماد میزان: تحلیل

سـنین و مجـردین از بیش متأهلین زنان، از بیش مردان که اي گونه به باشد می متفاوت داري معنی بصورت ها بازنشسته فعالیت مختلف هاي گروه میان در و دارند اعتماد دانشگاه اساتید به تر پایین سنین از بیش باالتر

.دارند اعتماد گاهدانش اساتید به بیکاران و دارها خانه محصلین، از بیش شاغلین و

89

کسبه

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

1,10 2,60 11,70 38,30 23,10 13,70 9,70 اراك

2,60 3,30 14,20 39,40 22,00 11,80 6,70 اردبیل

1,70 2,70 11,90 34,50 26,90 14,60 7,70 ارومیه

1,20 4,30 14,80 41,20 21,70 11,60 5,30 اصفهان

0,60 1,90 6,70 31,40 28,30 23,00 8,10 اهواز

1,80 3,40 15,10 43,50 20,20 10,10 5,60 ایالم

1,60 4,90 11,50 32,40 25,70 16,30 7,80 بندرعباس

0,90 3,20 14,50 32,60 22,40 16,60 9,70 بوشهر

2,30 3,30 13,70 40,10 22,60 12,10 5,90 تبریز

1,10 3,70 11,80 43,80 21,20 11,10 7,30 تهران

1,00 4,60 12,20 36,70 23,00 15,00 7,60 آباد خرم

0,90 3,00 13,20 37,80 23,10 14,50 7,60 رشت

1,10 3,00 14,20 33,00 28,70 14,70 5,40 زاهدان

1,70 3,90 16,90 41,70 21,70 9,10 5,00 زنجان

2,00 4,70 9,10 37,30 27,90 14,20 4,90 ساري

2,30 2,90 12,30 39,50 27,60 11,10 4,40 سمنان

1,30 2,20 11,10 37,80 30,80 10,30 6,60 سنندج

1,40 4,80 11,70 40,20 22,70 13,90 5,20 شهرکرد

0,90 2,50 7,20 38,80 22,00 17,50 11,10 شیراز

1,70 5,00 13,10 43,40 21,20 10,50 5,20 قزوین

0,90 3,60 17,90 45,00 19,80 8,20 4,50 قم

1,00 2,10 9,60 48,80 22,30 9,40 6,90 کرمان

0,70 4,10 14,10 29,00 26,70 15,90 9,50 کرمانشاه

0,60 1,10 9,60 36,70 23,70 20,00 8,30 گرگان

1,40 2,40 12,90 44,60 23,90 9,40 5,30 مشهد

0,70 3,20 12,80 39,20 23,40 13,60 7,10 همدان

1,00 3,30 7,20 36,20 22,20 13,50 16,60 سوجیا

0,70 4,30 18,30 45,00 18,30 8,70 4,70 یزد

1,30 3,4 12,5 39,3 23,4 13,1 7,1 کشور کل

90

کسبه به اعتماد

تفـاوت مختلـف تحـصیالت بـا و متـأهلین مجـردین، مختلف هاي گروه در کسبه به اعتماد میزان: تحلیل

از بـیش دارهـا خانـه و شاغلین و است بیشتر اعتماد میزان باالتر سنین و مردان نبی در و ندارد داري معنی .دارند اعتماد کسبه به بیکاران و محصلین ها، بازنشسته

انتظامی نیروي

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

10,60 15,80 32,80 27,00 5,80 4,60 3,50 اراك

12,70 21,80 31,30 20,00 7,70 3,40 3,20 اردبیل

8,50 12,90 28,10 35,50 8,30 4,10 2,60 ارومیه

10,10 13,10 28,10 29,30 9,10 4,60 5,70 اصفهان

4,80 7,90 21,50 29,60 15,60 11,20 9,30 اهواز

13,60 16,40 31,40 23,20 6,10 5,70 3,60 ایالم

9,90 11,70 21,70 24,70 16,10 9,70 6,20 بندرعباس

4,60 16,90 32,90 21,80 12,30 6,00 5,60 بوشهر

12,80 15,10 28,90 26,60 7,30 5,60 3,70 تبریز

5,30 11,80 24,10 29,40 11,60 7,60 10,10 تهران

6,80 10,60 23,10 29,80 10,60 9,50 9,50 آباد خرم

4,80 10,60 26,10 31,30 12,10 8,90 6,50 رشت

10,00 23,00 32,90 20,50 6,80 3,60 3,20 زاهدان

9,70 19,50 25,70 26,30 10,60 5,00 3,30 زنجان

7,10 15,10 27,60 27,60 10,70 6,70 5,30 ساري

10,50 20,50 31,20 26,40 6,50 2,50 2,50 سمنان

10,50 14,60 28,20 22,30 14,40 4,80 5,20 سنندج

9,50 14,80 26,90 27,30 11,10 7,10 3,20 شهرکرد

6,20 7,10 21,10 39,70 11,40 6,20 8,20 شیراز

9,10 14,30 31,20 28,20 9,10 5,60 2,60 قزوین

9,30 14,60 29,80 26,10 11,90 4,20 4,10 قم

8,00 7,20 37,50 30,70 7,20 4,70 4,70 کرمان

8,20 19,10 30,90 22,70 9,70 5,60 3,80 کرمانشاه

5,20 10,70 33,80 33,20 10,50 4,10 2,40 گرگان

12,00 16,90 29,20 24,20 11,00 2,90 3,80 مشهد

91

6,60 17,50 32,80 24,30 11,50 4,00 3,40 همدان

8,90 13,30 29,60 26,10 9,50 7,00 5,60 یاسوج

9,70 18,00 38,70 20,20 7,30 3,50 2,60 یزد

8,60 14,4 28,7 27,3 10,2 5,7 5,2 کشور کل

نتظامیا نیروي

رابطـه تأهـل و فعالیـت وضع تحصیالت، سطح جنس، متغیرهاي با انتظامی نیروي به اعتماد میزان: تحلیل

تحصیالت داراي افراد و سوادان بی و مجردین و مردان از بیش متأهلین و زنان که اي گونه به دارد دار معنی و بیکـاران هـا، بازنشـسته از بـیش محصلین و دارها خانه فعالیتی هاي گروه میان در و دیگران از بیش پایین

.دارند اعتماد انتظامی نیروي به شاغلین

ورزشکاران

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

9,00 22,80 36,50 23,70 4,60 2,00 1,50 اراك

16,60 20,30 34,40 19,90 5,60 1,90 1,40 اردبیل

7,50 12,60 36,10 34,60 5,60 2,60 1,10 ارومیه

9,00 15,60 31,80 32,60 6,60 3,20 1,20 اصفهان

4,80 18,50 35,50 30,20 6,80 3,50 0,60 اهواز

13,80 22,10 31,90 24,60 4,50 2,60 0,50 ایالم

11,30 25,40 26,00 21,60 11,30 3,40 1,00 بندرعباس

12,50 20,50 41,60 17,20 6,40 0,90 0,90 بوشهر

14,60 19,00 30,50 28,20 4,70 2,10 0,90 تبریز

6,50 16,60 38,50 30,40 5,20 1,70 1,10 تهران

11,30 23,50 28,40 27,60 5,80 2,30 1,00 آباد خرم

9,20 18,70 37,80 27,90 3,30 1,80 1,30 رشت

11,90 18,40 42,30 20,70 4,70 1,40 0,60 زاهدان

10,80 13,00 27,30 35,10 10,20 2,60 1,10 زنجان

11,00 17,90 32,60 25,20 9,20 3,00 1,10 ساري

6,20 16,00 30,60 37,90 7,20 2,10 0,00 سمنان

9,50 17,00 36,70 26,50 6,90 2,40 1,10 سنندج

7,60 20,20 31,30 32,10 4,70 2,90 1,20 شهرکرد

9,00 16,00 29,30 34,50 7,10 1,90 2,20 شیراز

92

6,80 18,30 39,50 29,90 3,60 1,70 0,20 قزوین

7,00 15,90 34,80 30,60 6,70 3,90 1,10 قم

7,10 12,90 39,70 34,70 3,70 1,20 0,60 کرمان

8,60 20,20 36,30 23,80 6,60 3,30 1,20 کرمانشاه

8,30 19,10 35,50 25,60 9,90 0,90 0,70 گرگان

12,50 16,60 33,40 29,40 6,00 1,40 0,60 مشهد

7,80 17,40 45,20 22,90 5,00 1,30 0,40 همدان

11,30 11,90 28,90 32,20 10,30 3,30 1,00 یاسوج

7,90 14,50 40,60 25,70 7,90 1,70 1,50 یزد

9,40 17,7 34,9 28,4 6,3 2,2 1 کشور کل

ورزشکاران

بـه دارد دار معنـی تفـاوت حقیـق ت در بررسـی مـورد متغیرهـاي همه بین در ورزشکاران به اعتماد: تحلیل

و سـوادان بی مجردین، از بیش متأهلین تر، پایین سنین از بیش باالتر سنین زنان، از بیش مردان که اي گونه دارها، خانه از بیش شاغلین و ها بازنشسته و باالتر تحصیالت با افراد از بیش تر پایین تحصیالت داراي افراد

.دارند اعتماد انورزشکار به محصلین و بیکاران

حانیون

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

11,50 17,30 25,00 21,90 9,50 4,40 10,40 اراك

16,10 13,10 21,60 23,30 8,60 7,60 9,60 اردبیل

7,70 8,40 20,80 24,40 14,40 12,40 11,90 ارومیه

11,20 13,40 24,00 28,50 9,40 5,90 7,60 اصفهان

4,70 10,00 20,30 24,80 13,10 15,20 11,70 اهواز

15,00 14,70 28,80 21,30 9,50 5,70 5,00 ایالم

13,60 17,30 21,80 21,80 14,00 6,40 5,10 بندرعباس

13,80 17,10 27,60 18,70 11,00 3,20 8,40 بوشهر

10,00 10,60 17,90 31,40 11,30 8,30 10,50 تبریز

5,20 8,30 21,30 30,90 12,60 9,20 12,60 تهران

14,50 17,00 24,80 21,00 7,20 6,90 8,80 آباد خرم

93

3,50 8,50 17,00 36,20 9,80 9,00 15,90 رشت

24,60 28,70 19,00 13,10 7,20 2,70 4,70 زاهدان

11,40 16,10 26,10 24,90 8,00 7,80 5,70 زنجان

5,80 13,60 24,30 24,90 9,80 10,20 11,40 ساري

9,60 14,60 28,70 23,00 10,30 5,00 8,80 سمنان

7,20 8,70 21,00 23,80 14,80 9,00 15,50 سنندج

12,10 15,80 24,30 23,10 10,90 6,10 7,70 شهرکرد

7,40 8,90 16,50 32,30 13,40 8,80 12,70 شیراز

6,90 11,50 24,10 30,20 13,20 7,60 6,50 قزوین

10,10 16,50 24,10 28,30 10,90 4,80 5,40 قم

9,70 12,00 30,20 28,40 7,70 4,80 7,20 کرمان

7,20 11,30 20,80 23,10 17,50 9,50 10,50 کرمانشاه

6,50 10,50 22,70 29,40 15,50 10,90 4,60 گرگان

13,80 15,30 22,20 23,90 13,10 6,70 5,00 مشهد

6,00 13,30 25,70 28,10 14,60 6,20 6,20 همدان

16,90 23,50 27,40 19,20 6,40 4,50 2,10 یاسوج

8,60 17,70 30,20 24,90 8,40 5,50 4,80 یزد

10,00 13,6 23,1 25,8 11,3 7,5 8,6 کشور کل

روحانیون

بـه دارد داري معنـی تفـاوت تحقیق در بررسی مورد متغیرهاي همه بین در نیز روحانیون به اعتماد: تحلیل

و سـوادان بـی تر، پایین سنین از بیش باالتر سنین مجردین، از بیش متأهلین مردان، از بیش زنان که اي گونه شـاغلین، از بـیش داران خانـه و هـا بازنشسته و تر تحصیلکرده افراد از بیش تر پایین تحصیالت داراي افراد

.دارند اعتماد روحانیون به نسبت بیکاران و محصلین

راننگا روزنامه

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

3,30 7,30 21,90 41,50 16,50 5,40 4,20 اراك

6,10 7,90 21,30 41,60 13,60 5,20 4,30 اردبیل

3,80 6,30 23,90 39,60 16,30 7,50 2,70 ارومیه

94

2,20 7,10 15,40 41,90 19,10 7,80 6,40 اصفهان

2,10 8,70 24,10 41,20 15,80 5,80 2,30 اهواز

4,00 10,80 23,10 37,20 13,80 6,30 4,80 ایالم

4,00 7,70 13,50 39,40 21,60 10,30 3,40 بندرعباس

3,90 8,50 29,00 30,40 17,60 6,30 4,30 بوشهر

4,50 9,10 23,10 37,50 14,90 6,50 4,30 تبریز

2,40 6,00 19,50 43,40 16,50 7,40 4,70 تهران

4,50 10,80 20,60 37,50 12,80 8,60 5,30 آباد خرم

2,00 5,30 19,70 46,20 13,70 7,50 5,50 رشت

4,30 7,00 19,10 38,20 21,40 5,90 4,10 زاهدان

5,00 8,40 14,70 44,60 15,40 7,90 4,10 زنجان

3,30 7,20 19,80 34,30 19,80 10,30 5,40 ساري

2,40 6,30 19,20 48,10 14,40 6,50 3,10 سمنان

4,10 10,20 34,30 30,30 13,60 3,90 4,60 سنندج

2,90 7,10 16,10 43,80 19,40 7,70 2,90 شهرکرد

2,80 4,50 20,90 47,80 12,90 6,10 5,00 شیراز

4,30 5,90 23,30 39,30 18,50 6,30 2,40 قزوین

1,10 5,40 15,60 43,20 19,90 9,90 4,90 قم

2,40 5,60 16,70 49,40 15,20 6,20 4,70 کرمان

3,50 8,90 28,50 31,00 17,20 7,70 3,20 کرمانشاه

1,40 6,00 17,50 37,20 28,00 6,70 3,20 گرگان

2,40 6,20 19,00 38,40 19,00 11,10 4,00 مشهد

2,00 6,50 18,80 37,50 21,00 7,90 5,40 همدان

2,80 4,50 17,50 34,10 22,40 11,70 7,00 یاسوج

3,90 5,10 22,40 44,30 13,80 6,50 3,90 یزد

3,20 7 20,5 40,3 17,2 7,4 4,3 کشور کل

نگاران روزنامه

هاي گروه بین در فعالیت وضع و تأهل وضع سن، جنس، متغیرهاي بررسی مورد متغیرهاي بین در: تحلیل

هاي گروه بین داري معنی تفاوت توان نمی تحصیلی هاي گروه در تنها و دارند داري معنی هاي رابطه مختلف بـاالتر سـنین مجـردین، از بیش متأهلین زنان، از بیش مردان که اي گونه به داد، تشخیص تحصیلی مختلف

95

اعتماد نگاران روزنامه به بیکارها و محصلین دارها خانه ها، بازنشسته از بیش شاغلین و تر پایین سنین از بیش .دارند

هنرمندان

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

7,00 14,40 33,30 30,70 8,90 3,30 2,40 اراك

9,80 16,20 29,10 30,60 9,40 3,20 1,70 اردبیل

5,10 10,60 36,00 38,80 5,50 2,40 1,60 ارومیه

7,40 11,50 27,00 36,50 9,30 5,20 3,10 اصفهان

5,40 16,20 29,00 33,40 9,00 5,70 1,30 اهواز

8,60 16,70 32,10 27,90 8,10 5,50 1,20 ایالم

7,30 13,90 28,80 29,00 13,30 5,90 1,80 بندرعباس

9,70 17,20 36,60 23,80 9,20 1,90 1,70 بوشهر

9,80 16,40 31,40 31,00 7,40 1,60 2,40 تبریز

5,00 13,30 29,80 36,50 9,00 3,80 2,60 تهران

7,90 17,40 27,50 28,70 11,50 5,90 1,20 آباد مخر

4,80 12,50 34,00 34,20 8,80 3,70 2,00 رشت

6,30 13,70 34,70 32,80 8,00 3,40 1,10 زاهدان

6,30 10,50 28,30 38,60 10,70 3,70 2,00 زنجان

5,50 12,10 27,20 32,90 11,20 7,80 3,40 ساري

3,90 13,60 28,20 39,70 8,60 5,00 1,10 سمنان

7,60 13,90 31,50 26,50 13,00 4,50 2,90 سنندج

4,90 11,30 25,40 36,70 14,00 5,40 2,30 شهرکرد

7,20 10,90 26,00 40,90 9,50 2,80 2,60 شیراز

6,30 15,10 34,20 32,30 8,20 2,90 1,10 قزوین

3,40 10,90 29,00 37,30 12,50 5,20 1,70 قم

4,90 11,00 29,10 39,90 10,40 3,20 1,50 کرمان

7,90 16,60 32,60 25,10 10,90 5,70 1,30 کرمانشاه

4,10 14,30 31,50 35,90 10,30 2,50 1,40 گرگان

5,40 14,10 29,60 34,30 10,40 4,90 1,40 مشهد

3,70 14,50 38,00 27,10 11,80 2,90 1,90 همدان

3,90 12,60 27,40 33,80 11,60 8,10 2,60 یاسوج

5,10 13,30 35,30 34,50 8,00 3,20 0,60 یزد

96

6,20 13,7 30,6 33,6 9,8 4,2 1,9 کشور کل

هنرمندان

اي گونـه به دارد، دار معنی تفاوت تحقیق در بررسی مورد متغیرهاي همه بین در هنرمندان به اعتماد: تحلیل

داراي افـراد و سـوادان بـی مجـردین، از بیش لینمتأه تر، پایین از بیش باالتر سنین زنان، از بیش مردان که و محصلین دارها، خانه از بیش شاغلین و ها بازنشسته و باالتر تحصیالت با افراد از بیش تر پایین تحصیالت

.دارند اعتماد هنرمندان به بیکاران

بازاریان و تجار

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

0,70 2,40 9,50 28,60 25,70 16,40 16,60 اراك

1,40 2,20 7,10 26,50 25,30 18,40 19,20 اردبیل

0,70 2,00 10,20 29,00 31,40 18,40 8,20 ارومیه

1,20 1,70 6,30 30,10 26,30 18,70 15,60 اصفهان

0,20 1,10 4,70 21,90 28,30 29,30 14,60 اهواز

0,90 2,30 8,60 33,60 28,50 18,00 7,90 ایالم

2,70 2,90 9,90 28,60 27,00 18,50 10,30 بندرعباس

0,20 1,60 10,60 26,40 28,50 17,20 15,50 بوشهر

1,30 2,10 7,30 24,40 22,60 24,10 18,30 تبریز

0,60 2,80 7,90 32,50 27,10 16,00 13,10 تهران

1,50 2,30 5,40 30,40 29,50 19,80 11,00 آباد خرم

0,60 2,80 7,60 29,70 23,20 18,20 18,00 ترش

1,10 3,00 11,50 28,10 32,30 15,30 8,70 زاهدان

1,50 2,10 9,10 30,00 28,30 16,50 12,70 زنجان

0,90 3,60 5,20 32,70 29,50 17,50 10,50 ساري

0,80 2,30 7,60 38,20 32,10 13,70 5,30 سمنان

1,10 1,80 8,30 30,40 31,50 15,30 11,60 سنندج

0,80 3,70 7,30 33,30 25,60 18,90 10,50 شهرکرد

0,70 1,60 6,10 31,20 24,30 18,50 17,60 شیراز

0,60 3,00 6,90 29,80 28,50 17,30 13,90 قزوین

0,30 2,80 8,20 36,20 29,00 14,80 8,70 قم

97

1,00 2,00 7,80 41,40 28,20 11,00 8,60 کرمان

1,20 4,10 9,00 19,90 22,10 22,50 11,20 کرمانشاه

0,00 2,20 5,80 28,50 26,50 22,90 14,00 گرگان

0,90 2,70 10,50 39,20 25,70 14,30 6,70 مشهد

0,00 1,30 8,60 29,10 27,40 18,40 15,00 همدان

1,40 0,60 6,20 24,60 31,90 17,60 17,60 یاسوج

1,90 2,00 15,40 35,80 25,00 12,60 7,20 یزد

0,90 2,3 8,1 30,4 27,7 17,9 12,6 کشور کل

بازاریان و تجار

یکـسان بصورت متاهل و مجرد و تحصیلی سنی، هاي گروه همه میان در بازاریان و تجار به اعتماد: تحلیل

بیش شاغلین و ها بازنشسته و دارند اعتماد ها گروه گونه این به زنان از بیش مردان فقط و است شده توزیع .دارند اعتماد بازاریان و تجار به محصلین و بیکاران و دارها خانه زا

98

ها رتشیا

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

8,00 16,40 38,70 27,20 5,70 2,20 1,80 اراك

15,80 13,40 30,60 29,40 5,80 3,00 2,00 اردبیل

8,40 15,80 34,80 31,20 5,10 2,70 1,90 ارومیه

9,30 11,30 29,60 34,80 9,00 3,00 3,10 اصفهان

5,70 13,50 28,70 35,00 10,60 4,40 2,20 اهواز

11,10 18,00 34,40 26,30 3,70 4,20 2,30 ایالم

15,60 20,10 24,80 26,00 8,40 3,30 1,80 بندرعباس

5,10 11,00 38,20 26,10 14,50 2,10 3,00 بوشهر

11,10 17,80 30,50 28,80 6,10 3,40 2,30 تبریز

5,00 9,60 28,60 40,30 9,50 3,40 3,50 تهران

12,00 18,90 31,20 26,00 7,30 2,70 1,90 آباد خرم

5,70 12,80 24,80 37,80 9,60 4,30 5,00 رشت

18,60 22,10 33,90 17,70 4,70 2,20 0,70 زاهدان

9,90 16,60 29,10 31,40 8,60 2,90 1,50 زنجان

7,10 14,50 27,70 30,60 9,40 6,90 3,80 ساري

8,50 17,80 30,70 31,90 7,80 1,70 1,70 سمنان

11,80 13,80 31,10 26,70 10,30 3,30 3,10 سنندج

10,60 16,40 30,30 31,70 8,00 1,80 1,20 شهرکرد

6,20 11,90 20,80 43,50 8,50 5,90 3,20 شیراز

6,60 14,70 29,90 34,80 8,30 3,60 2,30 قزوین

9,30 16,10 36,00 27,80 6,70 2,60 1,70 قم

7,20 10,70 35,70 35,00 6,10 3,10 2,30 کرمان

10,80 18,70 30,00 27,70 8,20 3,60 1,00 کرمانشاه

6,00 11,50 30,30 39,60 8,60 2,70 1,30 گرگان

10,30 15,60 27,70 32,80 9,30 2,80 1,30 مشهد

5,30 14,80 41,40 25,40 8,50 2,60 2,10 دانهم

10,20 17,70 33,80 27,80 6,50 2,70 1,30 یاسوج

8,00 17,10 38,50 26,10 7,40 1,50 1,30 یزد

9,00 14,9 31,1 31,5 8 3,2 2,2 کشور کل

99

ها ارتشی

افراد و سوادان بی و متأهلین ر،باالت سنین و ندارد داري معنی رابطه ها ارتشی به اعتماد با جنس متغیر: تحلیل

شـاغلین، از بـیش دارهـا خانـه و هـا بازنشسته و دارند کمتري اعتماد ها ارتشی به تر پایین تحصیالت داراي .دارند اعتماد ها ارتشی به بیکاران و محصلین

گذشت

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

0,90 3,70 15,00 28,90 23,00 18,30 10,20 اراك

2,40 7,10 16,70 34,00 24,00 10,60 5,30 اردبیل

1,50 3,10 14,20 26,40 26,40 21,40 6,90 ارومیه

1,20 4,50 10,50 26,90 27,10 20,40 9,40 اصفهان

0,30 3,60 16,30 31,60 25,70 16,00 6,50 اهواز

2,30 6,10 22,70 33,60 18,50 12,60 4,30 ایالم

2,50 6,80 22,00 25,50 24,10 14,50 4,60 بندرعباس

1,40 9,00 21,50 26,20 26,20 10,90 4,90 بوشهر

2,00 6,30 17,80 35,50 22,20 13,10 3,00 تبریز

0,80 3,60 12,70 26,70 29,50 18,90 7,80 تهران

1,50 5,30 18,00 31,20 25,00 14,90 4,20 آباد خرم

1,50 4,10 11,90 24,80 28,10 21,00 8,60 رشت

1,40 6,80 23,20 25,90 24,40 14,00 4,30 زاهدان

2,00 4,30 17,70 30,50 27,00 14,40 4,10 زنجان

0,90 6,60 13,40 33,30 24,70 14,80 6,40 ساري

1,50 7,70 20,60 31,00 20,60 13,50 5,00 سمنان

2,60 5,20 22,30 26,00 29,30 10,40 4,10 سنندج

0,80 3,80 13,90 27,70 27,90 17,00 8,90 شهرکرد

0,70 3,10 11,10 24,80 32,80 20,70 6,90 شیراز

1,10 4,80 14,80 31,40 26,40 14,60 6,80 قزوین

0,90 5,30 18,60 32,60 24,80 13,30 4,60 قم

1,70 3,50 16,70 37,80 20,70 11,50 7,90 کرمان

1,00 4,90 19,50 26,40 28,80 14,10 5,40 کرمانشاه

0,40 4,30 14,70 27,40 31,30 15,70 6,20 گرگان

0,60 3,40 16,50 30,60 28,10 16,50 4,30 مشهد

100

0,00 3,00 15,10 25,80 28,10 20,10 8,00 همدان

2,10 4,90 20,30 34,90 19,70 11,70 6,40 یاسوج

1,30 8,50 24,40 34,20 17,90 10,30 3,40 یزد

1,30 4,9 16,7 29,5 25,8 15,6 6,1 کشور کل

گذشت

و متـأهلین بـین در و اسـت یکـسان سـنی و جنـسی مختلـف هـاي گـروه بین در گذشت به باور: تحلیل

در و باشـد می بیشتر تحصیالت داراي افراد و مجردین از بیش تر پایین تحصیالت داراي افراد و سوادان بی .باشد می محصلین و بیکاران از یشب ها بازنشسته و شاغلین دارها، خانه بین

امانتداري

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

1,70 4,10 19,60 35,60 20,10 11,30 7,70 اراك

4,90 6,70 19,40 31,10 20,40 11,50 6,10 اردبیل

2,40 3,40 15,80 30,20 23,20 18,40 6,60 ارومیه

3,60 4,90 13,40 36,10 21,30 15,30 5,50 اصفهان

1,10 4,50 18,40 35,70 19,30 14,20 6,70 اهواز

3,60 12,20 25,30 33,00 14,00 9,30 2,70 ایالم

3,50 6,20 17,60 37,90 22,20 10,10 2,50 بندرعباس

1,40 6,20 23,10 31,60 20,80 10,20 6,70 بوشهر

4,20 6,50 17,10 32,60 23,80 10,50 5,30 تبریز

0,80 2,70 15,40 33,60 24,50 15,40 7,60 تهران

6,10 8,00 20,10 37,10 16,70 8,30 3,80 آباد خرم

1,50 2,60 17,10 34,60 24,20 13,00 6,90 رشت

2,20 5,80 25,20 29,90 21,00 10,90 5,10 زاهدان

2,20 5,50 17,00 33,50 26,20 11,90 3,70 زنجان

1,80 6,40 17,90 40,80 17,00 11,70 4,40 ساري

3,40 5,90 21,00 42,10 17,20 7,10 3,40 سمنان

3,00 6,90 22,80 29,50 24,30 8,90 4,60 سنندج

2,00 4,00 16,40 40,60 20,60 10,90 5,50 شهرکرد

2,30 2,80 13,60 35,20 25,30 14,00 6,80 شیراز

101

2,00 4,30 20,50 36,70 20,30 12,70 3,50 قزوین

1,20 7,00 17,70 39,40 19,60 11,70 3,50 قم

2,90 4,50 20,60 37,20 20,60 8,40 5,80 کرمان

1,00 4,90 19,90 35,00 23,80 11,70 3,80 کرمانشاه

1,90 5,30 15,40 36,10 22,90 13,50 4,90 گرگان

2,20 3,90 16,80 36,40 22,20 14,50 4,00 مشهد

0,90 2,80 17,60 33,50 29,00 10,80 5,40 همدان

3,30 6,20 22,80 38,00 20,10 6,40 3,30 یاسوج

1,80 6,40 27,30 37,20 17,90 7,00 2,40 یزد

2,30 5,1 18,6 35,2 21,7 11,9 5,2 کشور کل

امانتداري

رابطه متاهل و مجرد و شغلی تحصیلی، جنسی، سنی، هاي گروه همه بین در مردم امانتداري به باور: تحلیل

تر پایین سنین و پایین تحصیالت داراي افراد و سوادان بی مجردین، زنان، بین در که اي گونه به دارد دار معنی از بیـشتر دارهـا خانـه و محـصلین فعالیـت عمـده هـاي گروه بین در و است بیشتر مردم امانتداري به باور

.است ها بازنشسته و شاغلین بیکاران،

انصاف

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

1,30 2,60 12,60 28,60 23,30 13,30 18,40 اراك

2,50 7,20 13,10 29,50 18,20 15,40 14,10 اردبیل

1,70 1,50 7,80 21,50 24,30 25,80 17,40 ارومیه

1,60 2,60 7,00 26,90 25,50 20,40 16,10 اصفهان

0,80 3,00 12,60 29,30 24,70 19,10 10,60 اهواز

2,50 5,80 20,00 31,90 18,70 16,40 4,70 ایالم

2,50 6,20 13,60 27,70 24,20 18,00 7,80 بندرعباس

0,50 4,90 16,50 26,00 26,90 13,90 11,40 بوشهر

3,70 2,50 12,70 26,40 25,00 18,40 11,20 تبریز

0,50 1,90 8,50 26,80 29,20 19,30 13,80 تهران

2,60 3,20 14,90 35,70 22,50 13,60 7,40 آباد مخر

0,90 2,20 10,60 31,70 25,10 17,30 12,30 رشت

102

1,30 5,80 20,00 27,00 26,30 12,30 7,40 زاهدان

2,00 2,60 9,50 31,60 28,20 18,50 7,50 زنجان

2,20 4,70 15,50 28,60 26,40 14,00 8,60 ساري

3,10 5,20 12,50 37,20 20,70 13,20 8,10 سمنان

2,80 2,60 15,20 28,60 27,30 16,10 7,40 سنندج

0,06 2,20 9,70 34,00 27,50 14,20 11,70 شهرکرد

0,80 1,20 8,60 29,00 29,00 18,30 13,10 شیراز

0,90 3,30 11,10 30,10 28,30 16,10 10,20 قزوین

0,40 3,50 12,20 32,90 27,40 15,20 8,50 قم

1,50 1,70 8,20 37,80 25,20 13,70 11,80 کرمان

0,70 3,60 13,60 29,30 26,40 15,90 10,60 کرمانشاه

1,50 2,30 7,00 26,90 26,90 22,20 13,20 گرگان

0,90 2,00 10,90 26,20 25,50 20,90 13,70 مشهد

0,60 3,20 11,30 28,80 27,90 15,10 13,20 همدان

4,30 4,50 14,20 36,30 21,60 10,90 8,20 یاسوج

0,90 4,70 17,60 35,10 21,60 13,00 7,10 یزد

1,50 3,2 11,9 29,6 25,5 16,9 11,3 کشور کل

انصاف

و ندارنـد مـردم انـصاف بـه بـاور در داري معنـی تفاوت سنی و جنسی هاي گروه متغیرها، بین در: تحلیل

و دارنـد بیـشتري بـاور مردم بودن انصاف با به نسبت پایین تحصیالت داراي افراد و سوادان بی و متأهلین .دارند باور مردم بودن انصاف با به بیکاران و ها بازنشسته محصلین، از بیش شاغلین و دارها خانه

کمک و خواهی خیر

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

1,60 7,30 22,80 35,90 15,70 11,50 5,30 اراك

3,30 6,70 23,50 30,20 17,50 10,60 8,20 یلاردب

2,00 2,70 15,30 36,90 17,70 20,40 5,10 ارومیه

1,80 5,50 14,30 38,80 22,50 11,70 5,50 اصفهان

1,90 7,00 20,70 31,60 20,20 12,00 6,50 اهواز

2,90 10,40 22,10 31,80 16,90 10,60 5,40 ایالم

3,10 7,90 18,80 32,20 20,70 10,70 6,60 بندرعباس

103

2,10 11,50 30,50 29,80 15,20 8,10 2,80 بوشهر

3,30 7,00 17,50 33,10 20,90 13,60 4,60 تبریز

1,10 5,20 23,20 36,20 19,60 10,20 4,50 تهران

4,70 10,60 20,80 31,80 19,30 9,80 3,00 آباد خرم

1,30 5,40 19,40 38,90 18,10 13,20 3,70 رشت

4,50 7,50 28,70 27,40 16,70 11,80 3,40 هدانزا

1,40 8,70 17,60 36,60 20,40 11,90 3,20 زنجان

3,30 12,10 23,60 36,10 13,90 8,40 2,60 ساري

3,50 14,40 24,40 32,40 13,80 7,90 3,50 سمنان

3,30 4,60 24,90 34,50 20,00 9,30 3,50 سنندج

1,20 5,40 17,70 36,50 20,40 12,70 6,00 شهرکرد

1,20 5,10 15,20 38,30 21,80 13,30 5,10 شیراز

2,00 6,10 25,60 37,10 16,40 7,90 5,00 قزوین

2,00 8,60 25,80 34,40 19,00 7,10 3,00 قم

2,10 5,90 18,80 45,20 16,10 7,70 4,20 کرمان

0,80 7,90 21,60 33,60 19,50 11,50 5,10 کرمانشاه

1,30 5,90 17,40 34,80 21,90 14,40 4,20 گرگان

1,80 7,50 21,60 34,00 18,80 11,80 4,40 مشهد

0,90 37,00 24,00 33,30 21,60 12,30 4,30 همدان

3,70 8,60 27,80 27,40 19,80 10,20 2,50 یاسوج

0,70 11,60 23,80 39,70 13,40 8,20 2,50 یزد

2,10 7,2 21,5 34,8 18,7 11,1 4,5 کشور کل

کمک و خواهی خیر

مردم، بین در دیگران به کمک هنجار رواج به نسبت داري معنی طور به زنان زنان، و مردان بین در :تحلیل

بازنشسته از بیش محصلین و دارها خانه فعالیت، گروههاي بین در. هستند تر بین خوش مردان به نسبت . دارند باور مردم بین در دیگران به کمک وجود به بیکاران و شاغلین ها،

104

صداقت

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

1,30 3,80 11,70 31,00 25,90 16,40 10,00 اراك

2,90 6,70 14,50 32,60 21,00 15,90 6,30 اردبیل

1,70 2,40 11,60 28,30 25,30 23,10 7,70 ارومیه

3,30 3,90 7,50 27,30 30,30 17,80 9,90 اصفهان

0,80 2,80 10,10 33,00 28,50 18,40 6,40 اهواز

2,20 5,60 17,00 31,20 23,80 14,10 6,10 ایالم

3,10 4,60 14,30 33,30 25,00 16,40 3,30 بندرعباس

1,40 4,40 14,60 28,00 28,00 16,90 6,70 بوشهر

4,40 4,20 13,30 28,80 25,80 16,40 7,00 تبریز

0,70 2,30 8,20 29,30 29,90 19,90 9,70 تهران

3,20 5,50 14,00 28,90 26,70 15,90 5,90 آباد خرم

1,10 2,40 11,90 31,30 29,10 17,50 6,90 رشت

3,10 5,40 19,20 29,00 24,10 12,90 6,30 زاهدان

1,00 4,40 11,50 36,60 23,60 19,60 3,20 زنجان

2,90 5,10 16,10 30,00 23,00 16,10 6,80 ساري

4,40 4,00 15,00 38,60 19,80 11,50 6,70 سمنان

2,40 4,10 14,50 25,30 32,50 15,60 5,60 سنندج

1,40 4,30 10,10 33,00 25,50 17,60 8,10 شهرکرد

1,20 2,50 6,80 32,00 25,90 21,80 9,80 شیراز

1,80 2,90 15,60 33,50 26,10 15,10 5,00 قزوین

0,60 3,30 10,80 35,20 28,00 15,80 6,30 قم

2,10 3,30 10,40 41,20 21,00 12,70 9,20 کرمان

0,70 4,10 14,70 30,40 27,70 16,20 6,20 کرمانشاه

0,80 3,20 8,30 30,10 25,10 20,60 11,90 گرگان

1,00 2,70 10,90 28,30 30,10 20,60 6,30 مشهد

1,10 3,50 12,50 29,10 30,90 16,00 6,90 همدان

3,90 5,50 17,20 33,90 22,30 12,70 4,50 یاسوج

1,60 4,20 19,50 33,30 23,50 14,00 4,00 یزد

1,90 3,8 12,4 31,3 26,4 17,1 7,2 کشور کل

105

صداقت

راسـتگویی و صـداقت به مردم باور در داري معنی تفاوت جنسی گروه بجزء ها گروه همه بین در : تحلیل

بیشتري باور متأهلین و پایین تحصیالت داراي و سوادان بی باالتر، سن داراي افراد که اي گونه به دارد وجود محصلین و بیکاران از بیش ها بازنشسته و دارها خانه شاغلین، و دارند مردم راستگویی و صداقت به نسبت

.دارند باور مردم راستگویی و صداقت به

قرار و قول به پایبندي

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم یلیخ اصال ها استان

1,80 3,80 14,40 35,30 24,50 13,50 6,60 اراك

4,10 5,30 14,80 34,30 25,60 9,90 5,90 اردبیل

2,70 2,60 11,90 33,70 24,40 18,40 6,30 ارومیه

2,10 3,70 10,40 38,10 23,10 15,90 6,70 اصفهان

1,20 3,40 12,50 36,40 27,30 13,10 6,10 اهواز

3,60 8,10 20,50 34,20 18,50 13,30 1,80 ایالم

1,60 4,10 17,20 38,40 24,80 11,20 2,70 بندرعباس

2,10 2,10 19,80 27,20 31,40 11,60 5,80 بوشهر

4,10 4,50 14,20 38,70 21,30 12,90 4,40 تبریز

0,80 2,60 9,80 38,80 26,40 14,70 6,80 تهران

3,60 6,30 15,50 38,40 20,10 11,40 4,70 ادآب خرم

1,10 3,70 11,70 42,90 24,70 12,10 3,90 رشت

2,00 4,70 22,50 31,70 26,40 9,60 3,10 زاهدان

1,40 4,90 15,00 36,80 27,00 11,00 3,90 زنجان

1,80 8,20 19,80 30,20 20,70 13,60 5,80 ساري

2,90 5,80 16,90 42,60 18,80 8,10 4,80 سمنان

2,20 3,00 14,50 33,70 28,70 14,90 3,00 سنندج

1,80 4,00 13,20 40,30 20,00 15,80 4,90 شهرکرد

1,50 3,50 11,40 37,50 23,80 14,70 7,70 شیراز

1,90 4,10 16,00 40,40 23,90 9,80 3,90 قزوین

1,90 3,50 15,70 37,60 25,00 11,90 4,40 قم

2,10 3,30 14,50 44,80 16,80 12,00 6,60 کرمان

106

1,60 8,40 19,50 28,70 23,30 14,80 3,60 کرمانشاه

1,10 3,40 12,80 35,80 28,50 13,50 4,90 گرگان

1,20 3,70 11,10 38,30 25,30 16,40 4,00 مشهد

0,20 3,40 13,20 42,50 25,60 11,20 3,90 همدان

3,50 5,50 14,20 39,20 22,80 10,30 4,50 یاسوج

1,70 3,70 19,30 39,00 22,80 11,20 2,40 یزد

2,00 4,2 14,5 37,2 24,1 13 5 کشور کل

قرار و قول به پایبندي

قـرار و قول به پایبندي به باور متاهل و مجرد و شغلی تحصیلی، جنسی، سنی، هاي گروه تمام در : تحلیل

.است یکسان صورت به ها گروه همه در و ندارد دار معنی تفاوت مردم

کشور سیاسی اخبار و اطالعات کردن دنبال

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

2,70 9,50 16,40 31,50 12,60 14,60 12,80 اراك

5,70 9,70 16,00 32,20 15,20 7,80 13,50 اردبیل

1,80 7,20 14,50 31,30 19,00 14,50 11,80 ارومیه

2,30 8,60 15,30 34,10 16,90 11,80 11,00 ناصفها

2,20 7,60 18,50 28,90 16,60 16,60 9,50 اهواز

4,70 15,00 24,20 26,50 10,50 9,40 9,60 ایالم

3,50 7,90 19,30 38,80 12,40 11,00 7,10 بندرعباس

2,80 10,00 23,40 26,20 18,10 10,90 8,60 بوشهر

3,50 8,30 21,40 29,20 11,70 12,80 13,10 تبریز

2,10 7,80 17,00 29,00 14,90 15,60 13,70 تهران

4,20 10,80 18,00 31,60 13,40 14,60 7,40 آباد خرم

3,00 12,10 16,00 35,60 13,60 13,60 6,00 رشت

2,10 5,30 20,70 23,40 21,60 14,30 12,70 زاهدان

6,70 9,70 20,60 28,10 17,20 12,30 5,30 زنجان

4,20 8,80 19,00 40,50 13,50 10,20 3,80 ساري

2,70 7,70 14,40 40,80 14,00 12,90 7,50 سمنان

3,20 6,50 16,60 20,70 18,60 13,80 20,50 سنندج

1,80 8,70 20,80 35,80 15,20 12,10 5,70 شهرکرد

107

1,50 6,50 14,90 30,50 20,60 15,00 11,10 شیراز

2,60 8,10 20,30 31,50 13,70 11,10 12,70 قزوین

3,20 11,90 16,80 28,70 16,20 13,10 10,20 قم

3,20 6,40 18,90 37,20 14,40 12,90 7,00 کرمان

4,10 9,20 23,70 28,30 17,70 14,10 2,90 کرمانشاه

3,00 7,80 22,40 34,00 17,30 10,80 4,90 گرگان

2,70 6,80 17,50 36,00 17,60 12,40 7,00 مشهد

3,00 7,20 21,20 29,30 15,80 14,70 8,90 همدان

8,00 12,10 23,90 35,00 11,50 6,40 3,10 یاسوج

1,60 8,20 23,30 31,70 14,70 14,30 6,10 یزد

3,10 8,6 18,8 31,4 15,6 13 9,5 کشور کل

کشور سیاسی اخبار و اطالعات کردن دنبال

دنبـال میـزان و سیاسـی عالقه با متاهل و مجرد و شغلی تحصیلی، جنسی، سنی، متغیرهاي تمامی: تحلیل

بـاالتر سـنین زنان، از بیش مردان که اي گونه به. دارد دار معنی رابطه کشور سیاسی اخبار و اطالعات کردن محصلین و بیکاران دارها، خانه از شاغلین و ها بازنشسته و مجردین از بیش متأهلین تر، پایین سنین از بیش .کنند می دنبال بیشتر را کشور سیاسی اخبار و اطالعات و داشته بیشتري سیسیا عالقه

فردي اعتماد

خانواده اعضاي بودن اعتماد قابل

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

45,00 27,00 20,00 6,70 0,50 0,70 . اراك

43,10 24,50 20,60 10,30 1,00 0,40 0,20 اردبیل

37,60 28,90 24,20 7,40 1,00 0,50 0,30 ارومیه

40,00 21,20 21,70 13,90 1,40 1,20 0,60 اصفهان

31,80 30,90 27,60 7,90 0,90 0,60 0,20 اهواز

41,70 26,90 21,10 8,30 1,30 0,40 0,20 ایالم

35,30 29,90 24,10 9,80 0,20 0,40 0,40 بندرعباس

41,30 30,70 18,90 7,90 0,50 0,70 . بوشهر

45,10 27,90 18,40 7,60 0,30 0,50 0,30 تبریز

44,60 27,40 17,80 9,00 0,60 0,20 0,40 تهران

108

40,50 27,40 21,90 7,90 1,50 0,40 0,40 آباد خرم

41,20 26,10 19,80 11,20 0,90 0,90 . رشت

37,30 28,50 27,30 5,30 1,40 0,20 . زاهدان

47,50 22,60 20,20 8,10 0,60 0,40 0,60 زنجان

34,10 17,30 25,30 11,90 1,10 0,20 . ساري

36,00 28,80 23,30 10,20 0,60 0,40 0,60 سمنان

41,50 25,10 21,20 9,50 2,40 0,20 0,20 سنندج

35,20 27,80 23,30 11,90 1,00 0,60 0,20 شهرکرد

39,10 23,50 24,50 10,60 1,10 0,40 0,80 شیراز

43,30 25,10 19,60 9,70 1,10 0,70 0,40 قزوین

39,80 27,40 20,60 10,20 0,70 0,90 0,40 قم

35,80 24,50 26,00 11,50 0,90 0,60 0,60 کرمان

30,70 30,30 27,20 9,20 1,10 0,50 1,00 کرمانشاه

45,60 22,70 23,30 7,40 0,80 0,20 . گرگان

36,40 23,70 22,70 14,10 1,70 1,30 0,10 مشهد

39,00 25,80 22,40 10,40 1,90 0,60 . همدان

40,50 26,00 19,60 12,10 1,40 0,40 . یاسوج

32,10 28,60 26,30 11,30 1,30 0,50 . یزد

39,60 26,6 22 9,7 1 0,5 0,3 کشور کل

از بـیش بـاالتر سنین مجردین، از بیش متأهلین زنان، از بیش مردان خانواده، اعضاي بودن اعتماد قابل -

خـود خـانواده اعـضاي بـه بیکـاران و دارها خانه از بیش محصلین و شاغلین ها، بازنشسته و تر پایین سنین .کنند می اعتماد

خویشاوندان و اقوام بودن اعتماد قابل

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

7,70 17,50 25,70 33,00 8,40 2,70 4,90 اراك

13,30 14,50 20,70 34,80 8,60 4,10 4,10 اردبیل

6,10 15,90 28,70 30,20 10,80 5,60 2,70 ارومیه

6,50 12,90 20,00 36,40 10,30 8,60 5,50 اصفهان

5,00 17,50 30,70 29,90 7,50 6,60 2,80 اهواز

7,70 19,80 29,30 27,70 6,50 5,60 3,40 ایالم

109

6,60 14,80 33,60 30,70 8,00 4,10 2,30 بندرعباس

6,50 20,10 28,90 24,20 9,70 5,30 5,30 بوشهر

8,70 15,90 26,30 32,60 7,50 5,50 3,60 تبریز

5,40 15,40 27,30 34,00 8,00 4,70 5,30 تهران

8,40 14,60 26,60 33,80 7,00 6,70 2,90 آباد خرم

5,60 15,90 20,50 38,10 7,30 7,30 5,20 رشت

5,60 12,90 38,10 25,70 10,60 4,70 2,50 زاهدان

8,00 17,20 22,50 34,60 8,20 6,60 2,90 زنجان

5,60 17,60 27,60 35,40 8,20 2,90 2,70 ساري

7,30 12,60 26,80 37,70 5,40 6,10 4,20 سمنان

5,20 14,50 31,50 29,20 12,50 4,10 3,00 سنندج

4,10 18,90 27,00 33,30 6,50 6,70 3,50 شهرکرد

5,50 11,30 23,30 40,10 9,70 4,80 5,30 شیراز

7,00 15,80 23,30 36,80 9,70 5,00 2,60 قزوین

5,60 13,60 25,80 35,10 9,50 6,30 4,20 قم

6,60 8,00 29,40 40,20 8,10 3,40 4,40 کرمان

4,10 12,10 31,60 33,60 9,80 5,30 3,50 کرمانشاه

5,30 23,20 33,30 26,70 6,20 3,00 2,30 گرگان

7,00 12,40 23,60 39,70 8,80 4,80 3,60 مشهد

5,80 13,40 30,80 29,70 10,00 7,60 2,80 همدان

6,80 16,00 29,30 32,00 8,00 5,30 2,70 یاسوج

6,80 20,20 25,50 35,00 6,10 4,10 2,30 یزد

6,50 15,3 27,2 33,5 8,5 5,3 3,7 کشور کل

از بیش باالتر سنین زنان، از بیش مردان مجردین، از بیش متأهلین خویشان، و اقوام بودن اعتماد قابل -

خود خویشان و اقوام به دیپلم وعالی متوسطه، از بیش ابتدایی تحصیالت و سوادان بی و تر پایین سنین خود خویشان و اقوام به حصلینم و بیکاران از بیش شاغلین و دارها خانه ها، بازنشسته و دارند اعتماد .دارند اعتماد

110

دوستان بودن اعتماد قابل

کامال زیاد خیلی زیاد متوسط کم کم خیلی اصال ها استان

3,50 17,70 26,60 31,20 8,80 6,80 5,50 اراك

8,60 14,70 20,00 35,00 8,30 5,90 7,50 اردبیل

6,80 11,80 23,00 34,10 12,80 8,90 5,60 ارومیه

5,60 13,50 20,80 37,60 9,60 7,50 5,50 اصفهان

4,20 17,60 29,90 34,00 5,80 5,90 2,60 اهواز

10,10 18,50 25,90 27,70 8,30 6,10 3,40 ایالم

6,40 15,80 29,70 31,40 8,30 5,60 2,90 بندرعباس

7,20 16,40 22,90 27,80 10,20 9,00 6,50 بوشهر

4,60 8,80 22,00 37,80 11,50 8,20 7,10 تبریز

6,80 13,80 25,30 34,00 9,90 6,00 4,20 تهران

7,80 18,00 24,60 31,00 8,70 5,70 4,30 آباد خرم

4,30 16,40 18,50 38,60 8,00 8,60 5,60 رشت

5,20 10,20 33,40 29,80 11,10 6,60 3,80 زاهدان

7,30 11,40 19,50 35,30 13,80 8,10 4,70 زنجان

5,30 14,00 26,60 39,50 6,40 5,10 3,10 ساري

5,50 12,40 22,30 41,20 6,70 6,10 5,90 سمنان

6,50 10,80 25,80 29,70 14,50 8,20 4,30 سنندج

4,60 14,30 29,50 31,50 6,90 8,70 4,40 شهرکرد

5,10 9,60 21,30 41,70 11,10 5,90 5,50 شیراز

3,70 15,70 26,10 33,10 11,60 6,50 3,30 قزوین

4,50 12,00 26,10 36,70 10,10 6,90 3,70 قم

5,50 9,60 22,60 42,30 8,80 7,60 3,60 کرمان

3,30 13,70 29,50 30,90 12,60 6,40 3,60 کرمانشاه

6,10 19,20 33,60 27,90 6,80 3,60 2,70 گرگان

4,90 11,00 23,40 38,00 10,30 7,60 4,90 مشهد

6,00 12,40 25,20 31,60 10,20 9,80 4,90 همدان

4,70 15,70 23,30 36,80 10,60 5,90 2,90 یاسوج

5,40 14,40 25,10 37,20 7,70 7,50 2,70 یزد

5,60 13,7 25 34,4 9,7 6,9 4,5 کشور کل

111

اعتمـاد قابـل را خـود دوسـتان زنـان و متـأهلین از بـیش مجردین و مردان دوستان، بودن اعتماد قابل -

متوسـطه و ابتدایی تحصیالت داراي افراد از بیش دیپلم و سواد بی عالی، تحصیالت داراي افراد و انندد می دارهـا خانـه و بیکـاران از بـیش شـاغلین و هـا بازنشسته محصلین، و دانند می اعتماد قابل را خود دوستان .دانند می اعتماد قابل را خود دوستان

جمعیت مذهبی فعالیتوضعیت انواع مشارکت هاي غیر ) 1382رجب زاده، (یش ملی رفتار هاي فرهنگی ایرانیان از بررسی پیما

.رسمی و رسمی، به شرح ذیل استخراج گردید

ها استان و جشن

سرور

و روضه عزاداري

سخنرانی دینی

دعا جلسه جلسه قرآن

نماز جماعت مسجد

61,70 58,50 64,30 36,90 82,40 68,90 اراك

36,20 42,00 23,40 17,40 85,80 28,60 اردبیل

56,00 53,50 42,70 33,30 76,50 47,90 ارومیه

62,20 57,80 76,00 42,60 88,40 72,40 اصفهان

34,40 41,00 38,00 17,60 82,00 69,80 اهواز

62,80 37,60 44,80 36,40 89,20 64,20 ایالم

40,10 33,10 40,10 24,20 81,50 60,70 بندرعباس

36,40 37,20 48,40 30,20 85,20 61,40 وشهرب

55,40 49,80 40,20 32,80 85,00 63,20 تبریز

43,90 49,20 53,30 37,10 75,70 65,40 تهران

52,70 52,10 55,10 34,90 86,40 47,90 آباد خرم

29,00 40,40 39,20 22,20 80,60 64,00 رشت

65,90 53,90 47,30 42,60 56,40 39,00 زاهدان

46,70 33,90 35,70 22,00 90,20 60,50 زنجان

53,60 61,50 63,10 45,70 78,30 55,30 ساري

63,80 66,80 69,30 44,00 78,00 70,50 سمنان

40,60 22,20 10,20 14,80 25,20 78,00 سنندج

54,00 33,80 44,20 27,40 80,00 39,40 شهرکرد

37,50 42,50 59,70 23,00 72,10 41,90 شیراز

57,20 52,20 65,20 32,00 81,00 56,40 قزوین

60,20 38,80 42,40 24,80 92,50 63,00 قم

112

62,30 55,40 84,90 42,30 89,90 70,20 کرمان

44,20 47,60 43,80 22,60 69,20 44,00 کرمانشاه

46,30 62,20 52,50 30,40 78,10 59,80 گرگان

61,60 69,40 76,40 45,80 91,20 72,80 مشهد

45,40 35,30 37,90 16,50 74,80 48,00 همدان

57,00 45,00 54,60 37,40 69,80 48,80 یاسوج

71,30 66,50 81,10 38,00 91,70 54,40 یزد

51,4 47,8 51,2 31,2 79,1 57,8 کشور کل

ادامه

ها استان

نمازجماعت محل و تحصیل کار

زیارت قبور اهل

به رفتن زیارتگاه

ها

خواندن در قرآن

منزل

اعمال مستحب

منزل در

عیادت بیماران

70,30 46,10 75,20 67,30 79,40 46,10 اراك

60,60 15,40 47,20 23,60 67,40 12,80 اردبیل

76,80 33,70 67,40 63,70 68,40 32,60 ارومیه

71,80 58,30 80,60 66,90 84,10 52,00 اصفهان

76,80 31,40 73,60 63,30 50,90 24,80 اهواز

95,20 40,60 82,00 89,20 85,50 63,60 ایالم

51,80 15,90 55,00 78,20 43,70 18,80 بندرعباس

62,20 50,40 60,00 70,80 69,40 20,40 بوشهر

72,00 28,40 69,40 31,20 73,20 27,00 تبریز

55,90 33,00 62,60 60,80 58,00 24,40 تهران

85,40 43,90 78,20 72,10 83,80 50,50 آباد خرم

45,60 24,40 64,00 60,80 50,40 17,20 رشت

67,40 36,60 61,00 10,70 49,80 15,90 زاهدان

59,50 23,00 59,30 55,70 77,00 24,00 زنجان

62,10 51,20 81,00 74,70 71,80 43,40 ساري

60,40 35,40 79,40 79,00 74,60 39,20 سمنان

78,30 22,40 46,90 53,50 59,60 17,10 سنندج

74,00 38,20 65,60 69,40 79,40 35,40 شهرکرد

45,90 19,00 65,50 61,90 54,20 25,20 شیراز

65,40 21,60 81,80 74,40 70,00 41,60 قزوین

113

42,60 43,60 74,70 94,90 64,00 37,20 قم

69,20 44,60 76,40 68,40 69,40 43,80 کرمان

78,20 35,70 66,60 55,20 89,00 37,40 کرمانشاه

53,50 34,00 70,40 58,60 67,00 28,40 گرگان

69,60 55,60 86,80 91,80 85,00 49,20 مشهد

42,50 11,30 53,40 53,20 62,10 21,20 همدان

77,40 33,60 71,80 59,00 50,60 42,40 یاسوج

65,40 62,80 87,10 87,20 80,10 51,30 یزد

65,9 35,3 69,4 64,2 68,5 33,7 کشور کل

مذهبی فعالیت انجام و فردي هاي ویژگی مـذهبی فعالیت انواع انجام) 1 لحاظ به مجرد، و متأهل افراد و تحصیلی و فعالیت جنسی، سنی، هاي گروه

. اند شده مقایسه هم با بیشتر و سال 15 جمعیت در ماه در آن انجام زمان متوسط) 2 و در سطري درصد اگر مثال، براي. دهد می نشان مربوطه گروه در را فعالیت انجام نسبت سطري درصدهاي

که است این آن معناي است، 3/46 زنان براي و 33 مردان براي» سرور و جشن مجالس در شرکت «مقوله مقابـل در. کننـد مـی شـرکت مجـالس نـوع این در که اند کرده اظهار زنان درصد 3/46 و مردان درصد 33

5/57 و مـردان را مراسـم ایـن در کنندگان شرکت درصد 5/42 دهد، می نشان 5/57 و 5/42 ستونی درصد سطري درصد از... و جنسی سنی، مختلف هاي گروه گرایش شناخت براي. دهند می تشکیل زنان را درصد .شود می استفاده

مـوارد همـه در شـده، ارائـه فردي مشخصات با آن تقاطعی جدول که هایی فعالیت انجام در -فعالیت نوع

زنـان براي فعالیت انجام نسبت ،)تحصیل و کار محل جماعت نماز و حسینیه و مسجد جماعت نماز جز(. نـدارد وجـود مـردان و زنـان بـین تفاوتی مسجد جماعت نماز در شرکت نسبت در. است مردان از بیش

.است زنان از بیش کار و تحصیل محل جماعت نماز در مردان شرکت نسبت انجام نسبت) تحصیل و کار محل جماعت نماز و منزل در قرآن خواندن جز (دهگانه هاي الیتفع انجام در

نسبت تحصیل، و کار محل جماعت نماز و منزل در قرآن خواندن در. است مجرد افراد از بیش متأهل افراد است متأهل افراد از بیش مجرد افراد بـا ،)تحـصیل و کـار محـل جماعـت نماز و منزل رد قرآن خواندن جز (اشاره مورد هاي فعالیت انجام در

براي منزل در قرآن خواندن نسبت. یابد می افزایش فعالیت انجام نسبت) سالگی 64 حدود تا (سن افزایش

114

در شرکت نسبت. است سال 40 باالي سنی هاي گروه از بیش و یکسان تقریبا ساله 40-15 سنی هاي گروه .است سنی هاي گروه سایر از بیش ساله 18-15 سنی گروه رايب هم تحصیل و کار محل جماعت نماز

قبور اهل زیارت قرآن، و دعا جلسه عزاداري، سرور، و جشن مجالس در شرکت: چون هایی فعالیت نسبت خانه در قرآن خواندن نسبت. است فعالیت هاي گروه سایر از بیش دار خانه افراد براي ها زیارتگاه به رفتن و جماعـت نماز در شرکت نسبت و بیشتر دانشجویان و محصالن براي تحصیل و کار محل جماعت نماز و

.است فعالیت هاي گروه سایر از کمتر دینی سخنرانی و مسجد و افزایش تحصیل و کار محل جماعت نماز در شرکت و خانه در قرآن مطالعه نسبت تحصیالت افزایش با

.یابد می کاهش قبور اهل زیارت و مسجد جماعت نماز عزاداري، مجالس و مراسم در شرکت نسبت

مـذهبی فعالیت زمان. یابد می افزایش مذهبی فعالیت به یافته اختصاص زمان سن افزایش با -فعالیت زمان

سـایر از بـیش کار بدون درآمد داراي و دار خانه افراد مجرد، افراد از بیش متأهل افراد مردان، از بیش زنان )1382 زاده، رجب. (ندارند فعالیت زمان در چندانی تفاوت تحصیلی هاي گروه .است فعالیت هاي گروه

باالتر و سال 15 افراد رسمی مشارکت

ها استان خانه انجمن

مدرسه و خیریه انجمن بسیج اسالمی انجمن صنفی اتحادیه

قرض الحسنه

10,60 7,00 7,90 2,90 0,60 8,00 اراك

3,90 2,40 5,20 2,10 0,70 3,80 اردبیل

12,40 7,00 6,30 3,00 1,40 12,50 ارومیه

11,30 9,40 3,90 3,00 2,00 9,90 اصفهان

7,10 3,50 4,90 1,60 0,40 9,00 اهواز

5,70 5,20 21,90 7,30 1,40 11,00 ایالم

2,20 1,50 5,00 1,20 0,30 3,90 بندرعباس

5,20 5,40 7,80 1,40 0,40 10,00 بوشهر

7,90 6,00 6,30 2,00 1,20 7,90 تبریز

6,40 4,60 5,30 2,30 1,10 4,50 تهران

4,10 4,80 14,00 5,80 0,90 11,40 آباد خرم

8,10 7,40 4,50 2,50 1,40 10,50 رشت

2,90 2,00 5,10 1,60 0,60 3,90 زاهدان

3,30 2,70 5,20 1,10 0,60 8,30 زنجان

38,30 12,50 12,50 5,60 2,20 10,90 ساري

115

17,30 7,30 13,60 5,10 1,20 8,60 منانس

3,60 2,60 5,10 0,50 1,00 9,30 سنندج

9,20 3,90 11,30 3,20 1,40 7,80 شهرکرد

3,10 3,10 7,60 3,20 1,00 6,60 شیراز

11,70 4,30 8,20 1,60 1,20 7,40 قزوین

2,70 1,10 9,20 0,50 0,40 2,80 قم

8,40 7,20 8,50 3,30 1,40 7,50 کرمان

5,30 5,40 11,10 3,30 0,50 9,70 کرمانشاه

8,90 3,30 10,50 2,10 1,30 6,20 گرگان

9,40 6,90 10,10 2,30 1,70 5,90 مشهد

4,60 1,30 6,80 0,90 0,20 4,40 همدان

9,00 3,90 15,60 2,90 0,80 10,00 یاسوج

7,00 2,50 9,10 1,80 0,90 7,40 یزد

9,6 6 9,1 3,1 1,3 10,2 کشور کل

خانواده اعضاي از یکنفر حداقل رسمی مشارکت

ها استان خانه انجمن

مدرسه و خیریه انجمن بسیج اسالمی انجمن صنفی اتحادیه

قرض الحسنه

22,20 20,60 24,80 10,80 2,60 29,50 اراك

11,00 8,00 17,80 7,20 2,20 12,60 اردبیل

23,10 16,50 18,70 8,30 5,20 39,00 ارومیه

30,20 27,40 14,80 10,20 7,80 35,00 اصفهان

20,80 11,60 19,40 6,80 2,00 29,20 اهواز

19,20 18,40 58,80 24,00 7,00 40,80 ایالم

4,80 4,00 18,30 5,20 1,00 13,70 بندرعباس

12,20 13,40 23,80 5,00 1,80 38,00 بوشهر

19,20 15,20 18,20 6,20 4,80 24,60 تبریز

16,60 11,80 15,10 5,40 4,30 16,10 تهران

12,40 17,20 41,90 20,20 4,40 40,30 آباد خرم

17,20 17,40 13,80 6,80 5,00 36,00 رشت

9,70 7,40 18,60 6,00 2,90 16,50 زاهدان

116

8,60 8,20 17,40 3,80 2,80 30,30 زنجان

59,00 24,70 34,50 17,70 8,60 35,50 ساري

35,00 15,60 35,60 14,20 5,20 29,20 سمنان

6,70 7,90 15,20 1,80 3,50 34,10 سنندج

21,20 13,00 32,20 10,00 5,40 29,60 شهرکرد

9,70 8,30 20,00 8,90 4,20 21,40 شیراز

27,20 14,40 23,00 6,60 5,00 24,30 قزوین

8,70 4,60 28,90 2,00 1,80 11,10 قم

17,90 21,40 22,80 10,90 5,00 25,20 کرمان

11,00 12,60 35,00 12,60 2,40 38,00 کرمانشاه

20,30 10,30 28,20 7,00 5,20 21,70 گرگان

24,80 22,20 33,20 8,80 7,80 23,60 مشهد

11,30 5,20 21,80 3,40 0,80 15,70 همدان

18,00 10,60 37,60 7,20 3,40 30,20 یاسوج

15,80 7,60 23,00 5,20 4,00 26,10 یزد

18,4 13,4 25,5 8,7 4,1 27,4 کشور کل

اجتماعی مشارکت و فردي هاي ویژگی در اجتمـاعی فعالیت انواع در مشارکت لحاظ به متأهل و مجرد تحصیلی، فعالیت، جنسی، سنی، هاي گروه

.اند شده مقایسه هم با بیشتر و سال 15 جمعیت زنـان، از بـیش مـردان . یابـد مـی افزایش صیالتتح افزایش با و کاهش بسیج در مشارکت سن، افزایش با

داراي افـراد از بـیش مجـرد افـراد و فعالیـت هاي گروه سایر از بیش دانشجویان بعد مرتبه در و محصالن و محـصالن بـسیج، در فعـاالن اصـلی هسته گفت توان می اساس براین. دارند فعالیت زمینه این در همسر

.دارند قرار جوانی سنین در که هستند دانشجویان دار خانـه افراد و مردان از بیش زنان. است سالگی 64-26 سنین در بیشتر مدرسه و خانه انجمن در فعالیت .دارند فعالیت مدرسه و خانه انجمن در فعالیت هاي گروه سایر از بیش

نشجویاندا. یابد می افزایش تحصیالت افزایش با و کاهش اسالمی انجمن در فعالیت نسبت سن، افزایش با . فعالند اسالمی هاي انجمن در فعالیت هاي گروه سایر از بیش محصالن و

117

درآمد داراي و شاغل افراد زنان، از بیش مردان. یابد می افزایش خیریه هاي انجمن در فعالیت سن افزایش با فعالیـت مینـه ز ایـن در همـسر داراي افراد از کمتر مجرد افراد و فعالیت هاي گروه سایر از بیش کار بدون )1382 زاده، رجب. (دارند

ها انجمن با همکاري

دارید؟ همکاري زیر هاي انجمن از یک کدام با

معتبر پاسخ تعداد دانم نمی خیر بلی نگرش 4572 9 1/74 9/25 مربیان و اولیاء انجمن 4571 10 90 10 محلی هاي شورا 4570 11 80 20 بیماران از حمایت انجمن مثل خیریه هاي انجمن 4569 12 89 11 ادبی و هنري هاي انجمن 4569 12 4/78 6/21 تفریحی و ورزشی هاي انجمن 4567 14 2/91 8/8 اي حرفه صنفی هاي انجمن و ها اتحادیه 4567 14 8/86 2/13 اسالمی هاي انجمن 4565 16 97 3 سیاسی هاي گروه و احزاب ها، انجمن 4566 15 5/86 5/13 علمی هاي انجمن 4570 11 5/62 5/37 مذهبی هاي هیأت 4564 17 7/80 3/19 بسیج پایگاه در فعالیت

:تحلیل

کـه کـسانی بیـشتر، و سـال 50 از بـیش سال 30-49 سنین مردان، از بیش زنان مربیان، و اولیاء انجمن -

دارها، خانه و مجردین زا بیش متأهلین دیپلم، و متوسطه سوادان، بی از بیش دارند ابتدایی و عالی تحصیالت .دارند فعالیت مربیان و اولیاء هاي انجمن در محصلین و بیکاران از بیش ها بازنشسته و شاغلین

سـنین از بـیش باالتر سنین مجردین، از بیش متأهلین زنان، از بیش مردان محلی، شوراهاي با همکاري -

هـا بازنشسته و شاغلین و عالی و دیپلم متوسطه، زا بیش سواد بی و ابتدایی تحصیالت داراي افراد تر، پایین .دارند مشارکت محلی شوراهاي در دارها خانه و محصلین بیکاران، از بیش

118

در میـزان یـک بـه مـردان و زنـان بیمـاران، از حمایـت انجمـن مثـل خیریه هاي انجمن با همکاري -

داراي افراد مجردین، از بیش متأهلین تر، پایین سنین از بیش باالتر سنین دارند، مشارکت خیریه هاي فعالیت هـاي فعالیـت در نیـز ) دارنـد بیـشتري مشارکت که (دارند ابتدایی سواد که آنان از غیر به بیشتر تحصیالت

در محـصلین و بیکـاران دارهـا، خانـه از بـیش شـاغلین و هـا بازنشـسته و دارنـد بیشتري مشارکت خیریه .دارند مشارکت خیریه هاي فعالیت

از بـیش مجـردین . اسـت یکـسان زنـان و مـردان بـین در تقریبا ادبی، و هنري هاي انجمن با مکاريه -

در محـصلین و دارهـا خانـه بیکـاران، از بیش شاغلین و محصلین و بیشتر تحصیالت داراي افراد متأهلین، .کنند می همکاري ادبی و هنري هاي انجمن

سـنین متـأهلین، از بـیش مجـردین زنـان، از بـیش انمـرد تفریحی، و ورزشی هاي انجمن با همکاري -

این در سواد بی و ابتدایی عالی، دیپلمه، از بیش متوسطه تحصیالت داراي افراد باالتر، سنین از بیش تر پایین ها فعالیت این در دارها خانه و ها بازنشسته از بیش نیز شاغلین و بیکاران محصلین، و دارند فعالیت ها انجمن .کنند می شرکت

و بیـشتر تحـصیالت داراي افـراد و زنـان از بـیش مـردان اي، حرفـه و صنفی هاي انجمن و ها اتحادیه -

و صـنفی هـاي انجمـن و ها اتحادیه اینگونه در دارها خانه و ها بازنشسته بیکاران، محصلین، از بیش شاغلین .دارند فعالیت اي حرفه

از بـیش عالی و متوسطه ابتدایی، تحصیالت داراي افراد ن،زنا از بیش مردان اسالمی، انجمن با همکاري -

در هـا بازنشـسته و بیکـاران از بیش شاغلین و محصلین ها، بازنشسته و دارند فعالیت سوادان بی و ها دیپلمه .دارند مشارکت ها انجمن اینگونه در نسبت یک به متأهلین و مجردین و دارند مشارکت ها فعالیت اینگونه

بیش باالتر تحصیالت داراي افراد زنان، از بیش مردان سیاسی، هاي گروه و افراد ها، انجمن اب همکاري -

فعالیـت دارهـا خانـه و شـاغلین بیکاران، از بیش ها بازنشسته و محصلین و پایین تحصیالت داراي افراد از .دارند

از بـیش تـر پـایین سـنین ن،متـأهلی از بیش مجردین زنان، از بیش مردان ،علمی هاي انجمن با همکاري -

در بیشتري فعالیت) است بیشتر دیپلم از که متوسطه از غیر به (بیشتر تحصیالت داراي افراد و باالتر سنین بیشتري مشارکت و همکاري دارها خانه و ها بازنشسته بیکاران، از شاغلین و محصلین و داشته ها انجمن این

.دارند

119

سـنین از بیش باالتر سنین مجردین، از بیش متأهلین زنان، از بیش ردانم مذهبی، هاي هیأت با همکاري -

هـا، بازنشـسته و دیـپلم و عـالی تحصیالت از بیش سواد بی و متوسطه ابتدایی، تحصیالت با افراد تر، پایین .دارند مشارکت ها هیأت اینگونه در محصلین و دارها خانه از بیش بیکاران و شاغلین

سـنین از بـیش تـر پـایین سـنین متأهلین، از بیش مجردین زنان، از بیش مردان بسیج، پایگاه در فعالیت -

شـاغلین و بیکاران، محصلین، و سواد بی و دیپلم عالی، از بیش متوسطه و ابتدایی تحصیالت با افراد باالتر ارشـاد، يهـا نگـرش و هـا ارزش(. کنند می شرکت بسیج هاي فعالیت در دارها خانه و ها بازنشسته از بیش )دوم موج

120

کشورها سایر با ایران اجتماعی سرمایه مقایسه

اعتماد :که بود شده مطرح سئوال این) 1382( دوم موج ایرانیان نگرشهاي و ارزشها ملی طرح در هستند؟ اعتماد قابل حد چه تا مردم کنید می فکر کلی طور به

عمومی اعتماد هستند؟ اعتماد قابل حد چه تا مردم کنید می فکر کلی طور به اینکه سئوال برابر در )دوم موج نگرشها، و ها ارزش. (است بوده ذیل شرح هابه جواب

زنـان از بـیش مـردان کـه اي ونهگ به شود می دیده مستقیم رابطه عمومی اعتماد و جنس متغیر بین: تحلیل

بـیش متأهلین و دارد دار معنی رابطه عمومی اعتماد با نیز تأهل دیگر طرف از. بینند می اعتماد قابل را مردم مستقیم بصورت رابطه نوع و دارد دار معنی رابطه اعتماد با نیز سن. بینند می اعتماد قابل را مردم مجردها از بـا سـواد، . شـود مـی بیـشتر نیز مردم به عمومی اعتماد میزان سن افزایش با که اي گونه به باشد می مثبت و

افـراد از بـیش عالی و ابتدایی تحصیالت داراي افراد و سوادان بی که اي گونه به دارد دار معنی رابطه اعتماد مـستقیم هرابطـ عمومی اعتماد با نیز فعالیت وضع. دارند عمومی اعتماد دیپلم و متوسطه تحصیالت داراي خانـه کـم بـه زیاد از ترتیب به و داشته را اعتماد میزان بیشترین شاغلین و ها بازنشسته که اي گونه به دارد

.دارند کمتري اعتماد بیکاران و محصلین دارها،

درصد تعداد نگرش

28,8 1277 کم

56,9 2527 تاحدودي

14,3 637 زیاد

100 4441 معتبر پاسخ تعداد

121

و اسـت شـده مطرح نوعی به سئوال این نیز ارزشها جهانی پیمایش در است، آمده باال جدول در ها پاسخ بـه هـا پاسـخ کـه ؟1بود آنها مراقب باید یا داشت اعتماد مردم به کلی طور به توان می آیا که شده پرسیده .است آمده کشورها از تعدادي براي 1ضمیمه شرح

متوجه می شویم که،1از مقایسه داده هاي این جدول و صمیمه

،اعتماددر مورد

و زیاد اضافه کنیم وضعیت اعتمـاد در ایـران را نصف کنیم و به کم “ تاحدودي ” پاسخ اگر در ایران کمیت سایر کشورهاي در میزان اعتماد با درصد خواهد شد که با مقایسه این عدد 43 درصد و زیاد 57کم حدود

درصـد 2/32 میزان اعتماد ایران از میانگین سطح اعتماد در کشورهاي مذکور که عـدد )1ضمیمه (جهان اعتمادي دهد نیز نسبت به بی درصد را نشان می57که در ایران حدودا باشد و کمی اعتماد بیشتر می است

تـري برخـوردار اسـت و است از عدد پـایین کشورها درصد در بین 3/67 آن در این کشورها که میانگین از میـان . باشـد بنابراین نسبت به میانگین وضعیت سـرمایه اجتمـاعی در ایـن کـشورها، ایـران بـاالتر مـی

بـین (ور باالترین میزان اعتماد در بین کشورهاي سوئد، دانمارك، فنالند، چین، هلند، کانادا کشورهاي مذک 94 درصـد، فیلیپـین 95اعتمادي نیـز در کـشورهاي برزیـل باشد و باالترین میزان بی می) درصد 57 تا 50

بـی درصـد 83 درصد و رومانی 84 درصد، مقدونیه 5/88 درصد، کلمبیا 92 درصد، ترکیه 92درصد، پرو .باشد میاعتمادي

در پیمایش ملی در کشور ایران این متغیر باید گفت ) 2ضمیمه ( ي جهانوضعیت اعتماد نهادي در کشورها برخـی تحقیقـات و لی از امکان مقایسه با سایر کشورها وجود نداشت و ومورد بررسی قرار نگرفته است

می توان داده هاي مـورد نیـاز جهـت ) 1384ادي،فیروزآب( که در همین سال جاري انجام شده پژوهش ها . به شرح ذیل استخراج نمودرا مقایسه

1. Generally speaking, would you say that most people can be trusted or that you need to be very careful in dealing with people? . Most people can be trusted . Need to be very careful . Don't know[DO NOT READ OUT]

122

اعتماد نهادي

قسمتی نسبت به 5میزان اعتماد نهادي از سنجش اعتماد مردم در یک طیف در تحقیق مذکور در ایران، هاي ها، بانک هاودرمانگاه ، بیمارستان)پرورش و آموزش (مدارس: گانه شامل ها، اصناف و ادارات دوازده گروه

، پلیس راهنمایی و )قضات (ها دولتی، شهرداري، فرمانداري و بخشداري، اداره دارایی، ثبت احوال، دادگاه بسیار 0 (گردد را شامل می8 تا 0رانندگی، مخابرات، هواپیمایی و کالنتري بدست آمده است و نمره از

باالترین نابر این پایین ترین میزان اعتماد نهادي عدد صفر وب) خیلی زیاد8 زیاد و 6 متوسط، 4 کم، 2کم، 4باشد و میانه آن نیز می05/4در این پژوهش میانگین اعتماد نهادي . باشد می8میزان اعتماد نهادي عدد

باشد می4باالي چهار و و نیم دیگر نیز4زیر چهار و است یعنی نیمی از جمعیت نمره اعتماد نهادي آنها . دارند تعلق دارد4به کسانی که نمره فراوانی نمره اعتماد نهادي ضمن بیشتریندر

درصد تجمعی درصد فراوانی اعتماد نهادي0 18 1 9/9 2 439 5/25 39 4 815 4/47 6/76 6 378 22 96 8 71 1/4 100

100 1721 مجموع اعتماد نهاديتوزیع فراوانی پاسخگویان برحسب

65/1: انحراف استاندارد4: نما 4: میانه 05/4: میانگین

با مقایسه این میزان از اعتماد نهادي با سایر کشورها مشخص می شود که در ایران حدود نیمی از جمعیت سط د متوعد درصد جمعیت اعتماد زیاد و خیلی زیاد دارند و اگر نیمی از 26اعتماد نهادي متوسط دارند و

ها را به زیاد و خیلی زیاد و نیم دیگر را به کم و خیلی کم اضافه کنیم مجموع درصد زیاد و خیلی زیاد در درصد ارتقاء می یابـد کـه ایـن رقـم در 49به در مجموع به طور متوسط به همه نهادهاي مذکور، ،ایران

درصـد 2 بـا مراجعـه بـه ضـمیمه مقایسه با متوسط میزان اعتماد نهادي در کشورها، نسبتا نزدیک است و

:عبارت است از“ زیاد و خیلی زیاد“اعتماد به انواع نهادها به تفکیک در این کشورها با میزان

درصـد، اتحادیـه 46درصد، تلویزیون 52درصد، نظام قضایی 55درصد، نیروهاي مسلح 57اعتماد به کلیسا 44 درصد، خدمات شهري 42صد، مجلس در23 درصد، احزاب 40 درصد، دولت 54درصد، پلیس 37ها

درصد، اتحادیـه 45 درصد، جنبش هاي زنان 57 درصد، جنبش هاي زیست محیطی 44درصد، شرکت ها

123

درصد می باشد که براي بررسی بیشتر به تفکیک کشورها می تـوان بـه 50 درصد و سازمان ملل 46اروپا . مراجعه نمود2ضمیمه

124

هاي رسمی مشارکتهاي درصد، در صندوق2/10هاي خانه و مدرسه سال و باالتر در انجمن15مشارکت رسمی افراد در ایران

درصـد و در 1/3 درصد، انجمن اسالمی 6هاي خیریه درصد، انجمن 1/9 درصد، بسیج 6/9قرض الحسنه .باشد درصد می3/1هاي صنفی اتحادیه

ضمیمه (. شده است ر فعال و غیر عضو تقسیماما در کشورهاي مختلف جهان عضویت به سه نوع فعال، غیبیـشترین عـضویت اعـم از فعـال و غیـر فعـال در کـشورهاي “ اي هاي خیریه سازمان” در زمینه )3شماره

درصـد و 22 درصد، امریکا با 22 درصد، استرالیا با 34 درصد، جمهوري دومینیکن 100ارمنستان و غنا با اي، در کـشورهاي هـاي خیریـه میزان عـدم مـشارکت در سـازمان بیشترین. باشد درصد می 6/19باسک با درصد، 8/97 درصد، روسیه 1/98 درصد، رومانی 2/98 درصد، لیتوانی 5/98 درصد، اکراین 1/99بالروس

. درصد عدم مشارکت می باشد2/97 درصد و آذربایجان 6/97مجارستان 60 درصد، تایوان 100شورهاي ارمنستان حدود بیشترین میزان در ک“ اتحادیه صنفی”در زمینه مشارکت در

95 درصد و کمترین میزان مشارکت در کشورهاي گرجستان و ترکیه 56 درصد و ایسلند 55درصد، سوئد .باشد درصد می92 درصد، ایتالیا و آذربایجان با 94درصد، کلمبیا و آرژانتین

هـاي هنـري، احـزاب، ی، سـازمان هـاي ورزشـ ها کـه شـامل عـضویت در کلیـسا، سـازمان سایر مشارکت .باشد می3اي است در ضمیمه شماره هاي حرفه هاي زیست محیطی و سازمان سازمان

125

شکل گیري سرمایه اجتماعی هم بوردیو و هم کلمن بر خصلت ناملموس بودن سرمایه اجتماعی نسبت به دیگر اشـکال سـرمایه تأکیـد

هاي بانکی و سرمایه انـسانی در ذهـن اشـخاص جـاي لی که سرمایه اقتصادي در حساب در حا . ورزند میبراي آنکه سرمایه اجتماعی داشته باشیم باید با . دارند، سرمایه اجتماعی در ساختار روابط آنها مستتر است

تـر که پیش چنان. که منبع بالفعل امتیازات ما هستند- و نه خود ما –اند دیگران مرتبط باشیم، و این دیگران در . که منابع و امکانات خودشان را به دیگران اهدا کنند، یکسان نیـست ذکر شد، انگیزه همه افراد براي این

. و انگیزه ابزاري تفاوت گذاشت1جویی توان بین انگیزه کمال ترین حالت می کلیپردازند، براي مقاصـد خیریـه توانند قروض خود را به موقع ب مثالی از انگیزه نخست این است که مردم می

کننـد کـه ایـن صدقات بدهند، و از مقررات راهنمایی و رانندگی به این دلیل تبعیت کنند که احـساس مـی سازند بـه اي که چنین رفتارهایی را ممکن می پس هنجارهاي درونی شده . رفتار برایشان یک تکلیف است

در این مـورد، دارنـدگان سـرمایه اجتمـاعی اعـضاي . عنوان یک منبع براي دیگران نیز قابل استفاده هستند تواننـد بـدون تـرس از عـدم بازپرداخـت، مبـادرت بـه دادن وام کننـد، از دیگري از جامعه هستند که می

هاي خردسال خود را براي بازي کـردن بـه خیابـان گیرند، یا بدون نگرانی، بچه نیکوکاري خصوصی بهره در تحلیل خود از هنجارها و عوامل بازدارنده به این سرچشمه اشاره ) 104S، ص a 1998(کلمن . بفرستند

آورند هنجارهاي مؤثري که کارشان منع جرم و جنایت است این امکان را به وجود می «: گوید کند و می میسازند تا بدون تـرس این هنجارها، زنان و مردان سالخورده را قادر می . که بتوان شبانه از خانه بیرون رفت

دانند، تأکید مفرط بـر فراینـد درونـی که همه می چنان. » بابت امنیت منازل خویش، از خانه خارج شوند ازشناسی شـد، برداشـتی کنش انسانی در جامعه2شدن هنجارها منجر به برداشت بیش از حد اجتماعی شدن

. قرار گرفت) 1961 (3که مورد انتقاد رانگ در طبع آدمیان در اقتصاد مـدرن وجـود دارد کـه 4تر از حد دن کم تر به دیدگاه اجتماعی ش رویکرد نزدیک

براین اساس . آورد سرمایه اجتماعی را عمدتا، انباشتگی تکالیف دیگران بر طبق هنجار متقابل به حساب می گذارند با این توقع که در آینـده کنند، منابع را سخاوتمندانه در اختیار دیگران می کسانی که چیزي اهدا می

هـاي اجتمـاعی، از انباشت صورت حساب. اند بدون کم و کسر بدان باز پرداخت خواهد شد نچه که داده آهـاي مـورد تعهـد بـه اي که پرداخت بدهی اوال نقدینه . دو جنبه با یک مبادله اقتصادي محض تفاوت دارد

1. consummatory 2. oversocialized concept of human action 3. wrong 4. undersocialized

126

رار گرفته بود فـرق گیرد ممکن است با پولی که به هنگام قرض دادن مورد استفاده ق وسیله آن صورت می قدر ناملموس باشد که تأیید یا وفاداري ناملموس است، ثانیا زمان و موعد تواند همان داشته باشد و مثال می

البته در صورت وجود ترتیب مقـرر شـده زمـانی بـراي بازپرداخـت، معادلـه . بازپرداخت، مشخص نیست و ستدي که با وساطت سرمایه اجتماعی انجام گرفته تر تناسب با یک مبادله بازاري دارد تا داد مذکور بیش

این نحوه برخورد ابزاري با مفهوم سرمایه اجتماعی در جامعه شناسی کامال آشناست و سابقه آن بـه . است 2هاي متأخرترش بـه کارهـاي هومـانز و نمونه ) a1902- 1964( از مبادله اجتماعی 1تحلیل کالسیک زیمل

ارهاي گسترده درباره منابع و پـویش هنجـار متقابـل، بـه وسـیله نویـسندگان و ک ) 1964 (3و بالو ) 1961( .گردد باز می) 1994، کلمن، 1922شیف، (مکتب کنش عقالیی

دو سرچشمه دیگر سرمایه اجتماعی وجود دارند که با تعریف دوگانگی کمـال جـویی و ابـزاري مطابقـت توان در تحلیل مارکس از آگاهی طبقـاتی نوظهـور در شالوده نظري اولی را می . دارند، اما از زاویه دیگري

گیرند که کنند، یاد می کارگران که باهم شدن را در وضعیتی مشترك تجربه می. نزد پرولتاریاي صنعتی یافتایـن همبـستگی نتیجـه . هویت مشترك را حس کنند و از اعمال و ابتکارهاي هم پشتیبانی به عمـل آورنـد

مارکس (ران کودکی نیست بلکه محصول نوظهور یک سرنوشت مشترك است درونی کردن هنجارها در دوبه این دلیل ، تمایالت نوع دوستانه کنشگران در این ). 1947 -]1848 [4، مارکس و انگلس 1967 -]1894[

. شـود هایی است که از سوي اجتماع آنها بر ایشان تحمیل می شرایط فراگیر نیست بلکه مقید به محدودیت هـاي حاصـله را بـه توانند به نوبه خود این تمایالت و کنش همان اجتماع در این صورت می سایر اعضاي

.عنوان منبع سرمایه اجتماعی خویش تملک کنند، اصطالحی است که براي اشاره به این سازوکار در آثار کنونی مورد استفاده قرار گرفته 5همبستگی محدود

هایی دارد تا به طور ناشناس کمک روتمند یک کلیسا را وا می منبع سرمایه اجتماعی مذکور اعضاي ث . استهـاي شـود تـا ملیـت همین عامل است کـه سـبب مـی . هاي وابسته به کلیسا بدهند به مدارس و بیمارستان

چنـین، هـم . هاي جنگی شرکت کنند سرکوب شده داوطلبانه و براي دفاع از خویش در تمرینات و فعالیت آمیز به راه اندازند، یـا هاي اعتراض پیمایی شوند تا راه ها واداشته می ن نوع انگیزه پرولتاریاي صنعتی با همی

احساس اشتراك هویت افراد با گروه، فرقه، . براي پشتیبانی از همگنان خود اعتصابات همبستگی برپا دارند هاي حاد این ن از شکلکلم. هایی پر قدرت ایجاد کند تواند انگیزه اي که خود بدان تعلق دارند می یا جامعه

1. simmel 2. homans 3. blau 4. engels 5. bounded solidarity

127

اي دیگـر عده1»سواري مجانی«برد و آنها را پادزهري مؤثر در برابر رفتار سازوکار به عنوان تعصب نام می ).1993، 2؛ پورتس و سنسن برنر273-82، ص 1990کلمن، (کند هاي جمعی تعریف می در فعالیت

در بـاب ) 1984 -]1893([ دورکهـیم هاي کالسیک آخرین سرچشمه سرمایه اجتمـاعی را در نظریـه ریشههمچون مورد مربوط به مبادلـه متقابـل، . و ظرفیت بازدارنده شعائر گروهی باید پیدا کرد 3انسجام اجتماعی

شوند جنبه ابزاري دارد، اما در این مورد، انتظـار انگیزه عطا کنندگان هدایایی که با وساطت جامعه داده می آگاهی دریافت کننده مبتنی نیست، بلکه مبتنـی بـر آن اسـت کـه هـر دو بازپرداخت آنچه که عطا شده، بر

اي چنین معاملـه 4استقرار. زنند در یک ساختار مشترك اجتماعی دست به کنش می ) دهنده و گیرنده (عامل بـرد اوال عطا کننده مستقیما از سوي دریافت کننده چیـزي نـصیب نمـی . در چنین ساختاري دو پیامد دارد

ثانیا خود جمـع . گیرد از جانب جمع به شکل قائل شدن شأن، افتخار، یا اقبال مورد تأیید قرار می بلکه کال .ضامن است که بدهی اعضایش را باز پرداخت کند

با عنوان مثالی از پیامد اول، یکی از اعضاي یک گروه قومی ممکن اسـت بورسـی تحـصیلی بـراي دانـش اي که شخص مفروض متوقع نباشد که این خـدمت مـستقیما از گونه آموزان نوجوان هم قوم خود بگیرد به

جبران ] قوم[طرف دریافت کننده بورس جبران شود، بلکه تأیید جمع و کسب شأن اجتماعی در میان جمع سرمایه اجتماعی دانش آموزان در اینجا وابـسته بـدان نیـست کـه شـناخت نزدیکـی از شـخص . آن باشد

به عنوان مثالی از پیامد . که تنها شرطش این است که عضو همان گروه قومی باشندنیکوکار داشته باشند، بل دوم، ممکن است یکی از بانکداران به یکی از اعضاي جامعه دینی خودش، وامی بدون وثیقه بپردازد، چون

رو در آن جامعه احکامی وجود دارد که عامل عدم بازپرداخت را با خطر طرد و نفی شدن در جامعه روبـه به بیان دیگر، وجود اعتماد در این وضع دقیقا بدان سبب است کـه تعهـدات، نـه از راه توسـل بـه . کند می

. شوند قانون یا زور و خشونت، بلکه از طریق قدرت اجتماع تضمین میطور که وقتی کسی کار خیري براي یکی اند، همان این دو نتیجه اعتماد قابل تضمین، در عمل با هم مخلوط

کند که هم تضمین باز پرداخت و هم تأیید و دهد، این کار را بدان خاطر می ز اعضاي گروه خود انجام میاهاي سرمایه اجتماعی، هم از اعتماد قابل تضمین به عنوان یکی از سرچشمه . پشتیبانی گروه را دریافت کند

ننده باعث تسهیل دسترسی بـه براي دریافت ک. سوي دهندگان و هم از جانب گیرندگان قابل استفاده است کنـد کـه بـا بـد زیرا تضمین مـی . شود، براي دهنده تأیید طرف مقابل و تسریع مبادله را دربردارد منابع می

1. free rider 2. sensen bernner 3. social integration 4. embedding

128

در داد و ستدهاي تجاري که این نوع سرمایه اجتماعی تضمین آن است، نیازي . حسابی گیرنده مقابله شود بـه . ، این بحث به اختـصار نـشان داده شـده اسـت 1صویر سمت چپ ت. شود به استفاده از وکیل پیدا نمی

هاي ابزاري، یا خلـط هاي کمال جویی انگیزه ها براي پرهیز از اشتباه گرفتن انگیزه خاطر داشتن این تفاوت تر اجتماعی قرار دارند، که براي تضمین معامالت دو جانبه ساده با آنهایی که در ساختارهاي کالن و طویل

.ي و جریان آنها اهمیت داردپذیر بینی پیش

.دهند هایی که با وساطت سرمایه اجتماعی روي می سود و زیان بالفعل و بالقوه در تعامل

پیامدها تعریف هاي سرمایه اجتماعی سرچشمه

درونی شدن هنجارها - همبستگی محدود -

)کنترل اجتماعی(هنجارپذیري - پشتیبانی خانوادگی - مزایاي حاصل از وساطت شبکه اجتماعی -

ها د به فرصتدستیابی محدو - هاي آزادي فردي محدودیت - توقعات مفرط از اعضاي شبکه - سطح شدن نزولی هنجارهاي هم -

مبادالت متقابل - اعتماد قابل تضمین -

توانایی کسب مزایا از طریق عضویت در ها و دیگر ساختارهاي اجتماعی شبکه

کمال جویی(Consummatory)

ابزاري(Instrumental)

129

در بررسی پیشینه مطالعات سرمایه اجتماعی ضعف عمده در بحث نظري و یا کار تجربـی اثـرات سـرمایه گیري سـرمایه کار نظري و تجربی روي عوامل مؤثر بر شکل اجتماعی نیست، بلکه ضعف عمده در کمبود

گیري سرمایه اجتماعی در بررسی ایـن مفهـوم در راه ورود به بررسی عوامل مؤثر بر شکل . اجتماعی است هـا و انـواع ارتباطـات سرمایه اجتماعی شامل هنجارها، شـبکه . باشد فردي و نه اجتماعی می تحلیل سطح

ن منبع افزایش رفاه و بهبود اقتصادي در یک اجتماع، استفاده از منـابع اجتمـاعی و بهتری باشد اجتماعی می )2: 2001:گلیزر. (گردد ها می است که شامل هنجارها و شبکه

در مطالعـات خـود بـه ایـن نتیجـه ) 12: 2001بـه نقـل از گلیـزر : 2000( گلیزر، الیبسون و ساکردوت -

اي بـه گونـه . و عضویت سازمانی رابطه منفی وجود داردمت تحرك و جابجایی محل اقااند که بین رسیده

افرادي که محـل اقامـت . گردد می% 15 درصد افزایش در تحرك باعث کاهش عضویت سازمانی تا 20که دهند و کمتر عالقمند به سـرمایه گـذاري بـر کنند سرمایه اجتماعی خود را از دست می خود را عوض می

ل مدت اقامت در یک جامعه تا حد زیادي بر سرمایه اجتماعی تأثیرگذار از طرف دیگر طو. روي آن هستند ).12: 2001به نقل از گلیزر : 1999: سکوال گلیزر و دیپا. (است

سن نقش مهمی در سرمایه اجتمـاعی نشان داده اسـت ) 2000( از طرفی دیگر گلیزر در تحقیقات خود -

از . سالگی بیشتر است20ها نسبت به سن ها در سازمانعضویت آن% 56 سالگی 40 مردم در دارد بطوریکه

و منحنـی ارتبـاط سـن بـا سـرمایه . سـاله هـا اسـت 60بیشتر از باالي % 46طرفی عضویت آنها به اندازه دهی سرمایه اجتماعی با افزایش سن سرمایه باشد و در ابتدا بر روي شکل برگشته می Uاجتماعی بصورت

زایش سن از یک اندازه این سرمایه گذاري بر روي سرمایه اجتمـاعی کـاهش کنند و سپس با اف گذاري می .یابد می

کنند بر ارتباطـات اجتمـاعی خـود که بیشتر ارتباط اجتماعی با مردم دارند، فعالیت می مشاغلی افراد در -

س در مطالعـه خـود مـشاغل را براسـا ) 2000(گلیزر لیبـسون و سـاکردوت . کنند بیشتر سرمایه گذاري می اند و براي مثـال بافنـده و یـا دوزنـده پارچـه و کارمنـد حـسابداري از داده7 تا 1اجتماعی بودن ضریب

کمترین ارتباط اجتماعی برخوردار بودند و پزشک، پلیس و روحانی ازبیشترین ارتباط اجتماعی برخـوردار عی بودن شـغل مالحظـه اي و سطح اجتما هاي غیر حرفه بین عضویت در سازمان ارتباط خیلی قوي . است

را براي مشاغل کمترین میزان اجتماعی اسـت و 06/1اي که میانگین تعداد عضویت ها به گونه . شده است نگرانی که در این بین وجود داشت ایـن بـود کـه . بود 2هاي بسیار اجتماعی این میانگین برابر براي شغل

گردد کـه بـراي کنتـرل ایـن وضـعیت بـه گیري مشاغل اجتماعی ها باعث شکل شاید عضویت در سازمان

130

سنجش اجتماعی بودن شـغل والـدین بطـور . بررسی تأثیر اجتماعی بودن مشاغل والدین فرد پرداخته شد بینی سـطح عـضویت قوي در ارتباط با اجتماعی بودن شغل فرد قرار داشت و همچنین تأثیر قوي در پیش

.ویت سازمانی تأثیر دارد و نه برعکسسازمانی داشت و این به این معنا بود که شغل بر عض

اي که عضویت سـازمانی نیز بر انواع سرمایه اجتماعی تأثیر مثبت داشته به گونه مالکیت منزل مسکونی، -

و شناخت، مشارکت و آگاهی سیاسی از اجتماع محلی در میان کسانی که مالک منزل مسکونی خود بودند وسـیعی از متغیرهـاي شـهروندي و مالکیـت دامنهت که بین یک تحقیقات نشان داده اس . بسیار بیشتر بود

از غیـر % 235اي کـه مـالکین عـضویت آنهـا به گونه . داري وجود دارد منزل مسکونی رابطه قوي و معنی درصد در انتخابـات محلـی بیـشتر شـرکت 3/15مالکین . اي بیشتر است هاي غیر حرفه مالیکن در سازمان

ر حل مسائل بیشتر از اجاره داران فعالیت دارند و همچنین در رفـتن بـه کلیـسا درصد د 6مالکین . کنند میالبته مالکیت منـزل ). 14: 2001به نقل از گلیزر : 1999: گلیزر و دیپاسکوال . (مالکین بیشتر مشارکت دارند

ا سرمایه همواره ارتباط خود را ب .... مسکونی با کنترل متغیرهاي سن، وضع تأهل، تعداد کودکان، آموزش و .اجتماعی حفظ نموده است

گلیزر به بحث فرضیه پاتنام . گردد گذاري بر روي سرمایه اجتماعی می باعث کاهش سرمایه کمبود وقت -

یعنـی بـین . اشاره دارد که نگاه کردن به تلویزیون باعث کاهش سـرمایه اجتمـاعی گردیـده اسـت ) 2000( .ماعی رابطه منفی وجود داردساعات تماشاي تلویزیون و متغیرهاي سرمایه اجت

در . باشـد هاي تحصیل افراد مشخص مـی است که با سال آموزش ترین همبستگی سرمایه اجتماعی قوي -

در امریکـا نیـز هرگونـه ارتبـاط . خـورد هاي جهانی در اکثر کشورها این رابطه به چشم می پیمایش ارزش . ر کلیسا بطور قوي با آموزش در ارتباط اسـت افزایش حضور د. اجتماعی با متغیر آموزش در ارتباط است

درصد 30کوشش در جهت حل مسائل محلی در بین کسانی که تحصیالت کالج دارند نسبت به دبیرستانی . درصد بیشتر است30ها نسبت به فارغ التحصیالن دبیرستان میزان اعتماد نیز در بین کالج رفته. بیشتر استباشـد و مهمتـرین واقعیـت در مـورد مـی تـرین نـوع رابطـه وزش قويارتباط اجتماعی و آمرابطه بـین

گلیزر معتقـد اسـت علـت ایـن رابطـه قـوي را بـه خـوبی . آید گیري سرمایه اجتماعی به حساب می شکل . نمایند توانم توضیح دهم، لیکن سیاست آموزش نقش مهمی در ایجاد سرمایه اجتماعی ایفاء می نمی

131

در مدرسه و 1 آموزش و سرمایه اجتماعی بیشتر به نقش یادگیري فنون اجتماعیگلیزر البته در توجیه رابطههـاي تعامل با گروه همآالن و معلم دانسته و این رابطه در سالهاي آموزش بعد از مدرسه در شکل فعالیـت

.داند مؤثر می3 و خواهري2هاي کمک و خیریه برادري ورزشی و عضویت در انجمن

: 2001(مطالعات گلیزر . باشد از عوامل دیگر تأثیرگذار بر سرمایه اجتماعی میمی، ناهمگونی زبانی و قو-

نشان داده است که در ایاالت شمال غربی امریکا که همگـونی قـومی بیـشتري وجـود دارد از سـطح ) 18نی اي لوتري و یا اسکاندیناوي بودن آنها را کـه از همگـو سرمایه اجتماعی باالتري برخوردار هستند و عده

از بین شش کشور که از باالترین میـزان سـرمایه . دانند بیشتري در این ایاالت برخوردار است علت آن می اجتماعی برخوردارند چهار عدد آن جزء کشورهاي اسـکاندیناوي اسـت کـه از همگـونی قـومی بـاالتري

مایه اجتمـاعی برخوردارند و در پایین ترین قسمت لیست برزیـل وجـود دارد کـه از کمتـرین میـزان سـر .برخوردار است

تأثیرات منفی ناهمگونی را بر مـشارکت اجتمـاعی در ) 18: 2001به نقل از گلیزر : 2000( آلسینا والفرا -

هایی که از ناهمگونی برخوردارند و در اینصورت اگر هرگونه ایالت. اند بین ایاالت کشور امریکا نشان داده گیـرد و الزمـه سـرمایه اجتمـاعی ي اجتماعی کمتر صورت مـی ها تبعیضی ایجاد شود عضویت در سازمان

.آید باشند به سختی بوجود می هماهنگی است و این هماهنگی وقتی مردم بصورت ناهمگون می به جنبه فردي تصمیم گیري در تشکیل سرمایه اجتماعی مـی پردازنـد و تـابع 4گلیسر، الیبسون و سکردت

رابطه بین سرمایه اجتمـاعی و سـن ) 1: دهند که آنها نشان می. سانندر سرمایه گذاري فرد را به حداکثر می تحـرك و جابجـایی فـرد سـرمایه گـذار، میـزان ) 2. گذار ابتدا فزاینده و سپس کاهنـده اسـت فرد سرمایه

سـرمایه گـذاري ) 3. دهـد گذاري در آن را کاهش مـی بازگشت روي سرمایه اجتماعی و در نتیجه سرمایه هاي اجتماعی درآنها داراي اهمیـت بیـشتري زایش سرمایه اجتماعی در مشاغلی که مهارت تراکمی براي اف

میزان سرمایه گـذاري در سـرمایه اجتمـاعی در محـدوده همـسایگی، میـان ) 4 .هستند، باالتر است یش بعـد ارتباطات اجتمـاعی بـا افـزا ) 5. دارندگان خانه، که در نتیجه جابجایی کمتري دارند، باالتر است

افـرادي کـه در سـرمایه انـسانی بـصورت تراکمـی ) 6. یابـد فیزیکی مسافت و هزینه مسافرت، کاهش می رسد سرمایه اجتماعی به نظر می) 7. کنند گذاري می کنند در سرمایه اجتماعی نیز سرمایه سرمایه گذاري می

1. social skills 2. fraternities 3. sororities 1. galaeser, laibson and sacerdote

132

ی تعلـق دارنـد کـه داراي سـرمایه ههـای به این معنا که افرادي که بـه گـرو . هاي میان فردي دارد که مکمل .دهند گذاري در سرمایه اجتماعی نشان می اجتماعی بیشتري هستند، از خود تمایل بیشتري به سرمایه

: باشد گیري سرمایه اجتماعی به شرح ذیل می مدل موردنظر گلیزر پیرامون عوامل مؤثر بر شکل

133

) متغیرهاي مستقل ( آموزش - تحرك و جابجایی اقامتی -

سن -

نوع شعل به لحاظ اجتماعی بودن یا نبودن -

مالکیت منزل مسکونی - سرمایه اجتماعی

هزینه فرصت زمان -

همگونی زبانی، قومی، دینی -

بعد فیزیکی مسافت در مسافرت و هزینه آن -

م “عوامل و نتایج سرمایه اجتماعی در سطح فـردي ”در مقاله خود با عنوان ) 999-1023: 1997(ران و بر

اي کـه موفقیـت گونـه اند که اکثر جوامع با مشکالت کنش جمعی روبه رو هستند بـه به این مسئله پرداخته معمـوال افـراد . جوامع به تعاون و همیاري اعضاي آن جامعه در جهت نیل به اهدف مشترك بـستگی دارد

ه جامعـه شناسـی، بدون پرداخت هزینه در پی کسب منافع و سواري مجانی هستند و پژوهشگران در حوز در . باشـد سیاسی و اقتصاد معتقدند که سرمایه اجتماعی به عنوان یک تبیین جامع براین موضـوع مـی علوم

گذشته لوایتان هابز، طبقه حاکم مارکس، اخالق پروتستان وبر، اجتماع هنجاري پارسونز و فراخود فرویـد م به نقل از 36: 1994رانگ : 1989الستر . (این وظیفه را عهده دار بودند ) 999: 1997: وران بر

م دانند که اصل و اساس آن بر رفتار، طرز سرمایه اجتماعی را مفهومی جمعی می ) 1000: 1997(ران و برهـایی دهی عـادات و ارزش به زعم آنان نهادهاي گوناگون در شکل. ها و استعدادهاي فردي قرار دارد تلقی

مؤسسات اجتماعی و داوطلبانه، خانواده، دین و الگوهـاي : مانند. د، نقش دارند ان که مولد سرمایه اجتماعی م فرهنگی و از طرف دیگر ران افزایش سرمایه اجتمـاعی را باعـث رفـاه جامعـه، توسـعه اقتـصادي، و بر

داننـد و بـه هاي جنایت و بزهکاري و دیگر انحرافـات اجتمـاعی مـی آمد، کاهش نرخ نهادهاي سیاسی کار پردازند و معتقدند که سرمایه اجتماعی در بعد فردي باعث تغییر سی سرمایه اجتماعی در بعد فردي می برر

.داننـد گردد و اطمینان به نهادها را نتیجه فرایند سرمایه اجتماعی مـی سرمایه اجتماعی در سطح جمعی می بطه بـین اعتمـاد بـین فـردي و البته آنان در یک رویکرد سیاسی به مفهوم سرمایه اجتماعی، معتقدند که را

مشارکت مدنی یک رابطه محکم و دو سویه است و اعتماد تعمیم یافتـه و مـشارکت مـدنی و پویـایی کـه

134

آورند که براي سیاست و مخـصوصا بـاور شـهروندان بـه شود، نتایج مهمی را به بار می باعث حفظ آن می .نماید نهادهاي سیاسی نقش مهمی را ایفاء می

به عنوان عوامل اصلی سرمایه اجتماعی درنظـر گرفتـه 2 و اعتماد بین فردي1نان مشارکت مدنیدر تحقیق آ قـسمتی از . رابطه نزدیکی داشتند 3شده و ضمن رابطه قوي آن دو با یکدیگر هر یک با اعتماد به حکومت

ري عناصر دوگانـه گی مطالعه آنان که با بحث ما در اینجا ارتباط دارد بررسی متغیرها و عوامل مؤثر برشکل .باشد که در تکمیل مدل بحث مفید خواهند بود سرمایه اجتماعی می

هـاي مـشارکت سیاسـی در پیشینه بحـث . استمشارکت مدنیعنصر سرمایه اجتماعی در این مدل اولین

عناصر فراوانی در تأثیرگذاري بر مشارکت شناخته شده که در اینجا در سه طبقه سنجش وارد مـدل بحـث ) از حزب یـا گروهـی ( مطرح شده که طرفداري و حمایت 4در طبقه اول مشارکت روانشناختی . ستشده ا

م بـه نقـل از : 1977: میـل بـرات و گـول (به عنوان شاخص آن درنظر گرفته شده است : 1997: و ران بـر1006.(

درآمـد وآمـوزش گیـري یعنـی اختصاص دارد و شامل عناصر مثبت مـؤثر در شـکل 5منابعبه طبقه دوم

و هزینـه فرصـت کـه ) 1006:بـه نقـل از همانجـا : 1995: بردي، وربا و شـولزمن . (شود خانوار می واقعی

. هاي آن تعداد فرزندان مدرسه نرفته و تعداد ساعات مالحظه تلویزیون درنظر گرفتـه شـده اسـت شاخصبـراي . (ر گرفتـه اسـت آموزش به طور خاص در اکثر پیشینه مباحث مربوط به مشارکت مورد اشاره قـرا

بــه نقــل : 1980ولفینگــر و روزنــستون : 1972نـی وربــا و: 1993روزنــستون و هــانس : 1959لــن : مثـال هاي داوطلبانـه گیري انجمن نیز خواندن روزنامه را عامل مؤثري بر شکل ) 1969(توکویل ) 1006:ازهمانجا

مـشترك آشـنا شـده و بـا دیگـران مـرتبط هـاي داند و از طریق روزنامه خواندن افراد با مسائل و ایـده میاندازه : سه عامل جامعه شناختی نیز به عنوان عوامل مرتبط با مشارکت در معادله وارد شده شامل . شوند می

سـالگی و اینکـه پاسـخگویان در جنـوب آمریکـا 16شهر پاسخگویان، طول اقامت در همان شهر از سن هاي اعتمـاد ها تنها آموزش و درآمد واقعی خانوار در مدل سنجشالبته از این . کنند نیز وارد شد زندگی می

.بین فردي یا اعتماد به حکومت وارد شد

1. civic engagement 2. interpersonal trust 3. confidence in government 4. psychological 5. resources

135

اي از بـود کـه مجموعـه اعتماد بین فردي و عمومی عنصر سرمایه اجتماعی در این تحقیق بررسی دومین

سطح پـایینی هایی که در هخانواد. عناصر و متغیرهاي تأثیرگذار بر این مفهوم نیز مورد بررسی قرار گرفت

تجربیـات طـول دوره . قرار داشتند و والدین آنها تجربه طالق داشتند از اعتماد کمتري برخـوردار بودنـد

به نقـل : 1995: فرارو(قربانی یک جنایت بودن : اعتمادي افراد داشت مانند نیز تأثیر مستقیمی بر بی زندگی

داوري و یا تبعیض بودن احتمال اینکه فرد قربانی یک پیش و طالق گرفتن، عضو اقلیت ) 1009: از همانجا ) 1009:همانجـا : 1991: مولن . (دهد و ممکن است باعث مخفی کردن هویت فرد گردد باشد را افزایش می

با ایجاد فرهنگ جهانی و کاهش بدگمانی و افزایش تساهل در بین افراد متفاوت آموزش و از طرف دیگر

) 1009:بـه نقـل از همانجـا : 1982: سـلیوان، پیرسـون و مـارکوز : 1967: وزکـی مـک کال (در ارتباط است

براي مثال در آمریکا دو طبقه بـزرگ کـه متعلـق بـه دو . بر سطوح اعتماد تأثیرگذار است تجربیات جمعی

هاي جوان بـه بی اعتمادي در بین نسل. خورد نسل متفاوت بزرگ بودند در زمینه سطح اعتماد به چشم می هاي نسلی به چـشم هاي جهانی و یا رکود بزرگ اقتصادي در این تفاوت خورد و تجربیات جنگ چشم می

) 1009: به نقل از همانجـا 1991: استرلین و کریمینز : 1992: ریگتزمن: 1995ران : b1995: پاتتام. (خورد می

م از دیگر فرضیات ـ بیکـاري و نابرابري درآمـد و ران تأثیر بر ود و فـشارهاي بـر روي کـاهش اعتمـاد ب

شود که فرد در تعامالت خود بیشتر دیگران را به عنوان اقتصادي ناشی از کمیابی و فشار زندگی باعث می اعتمـادي در ها توسط اجتماع باعث افزایش بی رقیب ببیند تا همنوع و مانند خود و توزیع نامناسب پاداش

.گردد بین مردم میداري نداشـت و خوانـدن دي نیز بررسی شد که تلویزیون رابطه معنـی تأثیر دو نوع رسانه بر اعتماد بین فر

. از طریق آگاهی دادن به مردم پیرامون اجتماع خود باعـث تـأثیر افـزایش اعتمـاد گردیـده اسـت روزنامه

دزدي (هاي عمومی افراد مانند اختالفات نسلی در رضایت از زندگی، وجود اتفاقات مثبت یامنفی موقعیت .در طول زندگی در میزان اعتماد فرد به دیگران تأثیرگذار است...) وبري منزل، جیب

م مدل نظري سرمایه اجتماعی از دیدگاه :و ران بر حمایت و طرفداري- آموزش- درآمد واقعی خانوار- : هزینه فرصت شامل-

136

تماشاي تلویزیون- نرفته تعداد فرزندان مدرسه-

هاي داوطلب خواندن روزنامه توکویل انجمن- )عنصر سرمایه اجتماعی(مشارکت مدنی اندازه شهرپاسخگویان - سالگی16 طول اقامت در همان شهر از سن - زندگی در جنوب آمریکا- سطح پایین خانوار- طالق والدین-

طالق، دزدي، : مثل تجربیات فردي طول زندگی -... قربانی جنایت و

آموزش- )عنصر سرمایه اجتماعی( عمومی -اعتماد بین فردي )نسلی( تجربیات جمعی -

بیکاري- نابرابري درآمد- خواندن روزنامه-

فه و گیري سرمایه اجتماعی با مطالعه بـر به عوامل تعیین کننده و مؤثر بر شکل ) 201-228: 2002(فوش ا

اند و در این مطالعه به نـه هاي شرقی و غربی آن پس از اتحاد پرداخته روي جامعه آلمان و مقایسه قسمت اند و در داخـل اجتماعی و سطوح رفتار انجمنی پرداخته متغییر مستقل جامعه شناختی تأثیرگذار بر سرمایه

هر یک از متغیرها تأثیرات مثبت و یا منفی بر عناصر سرمایه اجتماعی و خود مفهوم بررسی شده اسـت و گیري سرمایه اجتمـاعی هایی نیز به منظور اثبات فرضیات و رابطه متغیرهاي مستقل تأثیرگذار در شکل داده

.بسته ارائه گردیده استبه عنوان متغیر وا

شود که درآمد اثـر مثبـت و مـستقیم بـر سـرمایه معموال فرض می , درآمد خانوار و وضعیت بازار کار -

هـاي انجمنـی داشـته با این فرض که افراد درآمد متوسط و باال آشنایی بیشتري بـا فعالیـت . اجتماعی دارد البته در نقطـه مقابـل . هاي سازمانی آنان است هارتباشند که ناشی از تجربه و سن آنهاست و یا ناشی از م

شودکه هزینه فرصت براي اینگونه افراد مهم باشـد و درآمـد این فرض وجود دارد که درآمد باال باعث می شود که آنچه از طریق انجمن دست یافتنی است از طریق پول و خرید بدست آید و به زعـم باال باعث می

137

البته فـرض مثبـت بـودن رابطـه را برخـی . دي جانشین سرمایه اجتماعی شود بوردیو پول و سرمایه اقتصا این رابطه را 1991، 1975، 1973هاي در بین سال 1هاي زمانی شوش تحلیل سري . اند تحقیقات ثابت کرده

البته در یک ارتباط به مرور کمتر شده است، متغیر دیگري که با درآمد ارتباط نزیـک دارد . نشان داده است . عیت شغلی استوض

در بین شـاغلین . امنیت شغلی، سطح درآمد و وقت اضافه است: شاخص ترکیبی وضعیت شغلی شامل -

براسـاس ). درصـد 7/12 درصـد در برابـر 2/18(درصد فعالیت انجمنی نسبت به بیکاران بیشتر بوده است ، %)26(هـا بعد خود اشـتغال ، %)32(اند وضعیت شغلی، کارمندان کشوري بیشترین فعالیت انجمن را داشته

از طرفـی بـین درآمـد و عالقـه بـه . قرار دارنـد %) 15(و بعد کارمندان یقه آبی %) 18(کارمندان یقه سفید )206-208: همانجا. (سیاست نیز در هر دو قسمت آلمان رابطه قوي مثبت مالحظه شده است

هـاي دینـی نقـش زیرا سازمان. عی دارندرابطه مستقیمی با سرمایه اجتما دین، دین باوري و تعهد دینی -

از آنجا که ادیان ازنشست هاي عمومی و از مراسم و مناسک . کنند هاي دینی ایفاء می میانجی را در فعالیت البتـه رومـن . گردنـد برخوردارند، باعث توسعه شیوه همکاري و تعاون و آگاهی از مـسائل اجتمـاعی مـی

ز مراسم و مناسک اشتراکی نسبت به پروتستانتیسم نقـش مـؤثري در کاتولیسیم به دلیل برخورداري بیشتر ا .نماید سرمایه اجتماعی ایفاء می

هـاي خـدمات اجتمـاعی بـسیار قـوي هـستند و بینی شرکت و عضویت در انجمن تعهدات دینی در پیش پایبندي درصد هیچ 11درصد ضعیف و 15اند و ها پایبندي دینی شدید داشته درصد از افراد در عضویت 31

درصد از آنان که 37را بررسی کنیم، ) نه فعالیت عملی افراد (هاي داوطلبانه اگر عالقه به فعالیت . اند نداشتهدرصـد 22اند بدون آنکه واقعا فعالیت داشته باشند، تعهد دینـی نداشـته و عالقه به فعالیت داوطلبانه داشته

)208: انجاهم. (اند که فعالیت دینی قوي دارند اشاره کردههـاي داوطلبانـه دهد کسانی که تعهد دینی دارند، کارکرد میانجی مهمـی در فعالیـت این اطالعات نشان می

داوطلبانه دارند بصورت آرمـانی و بـدون تعهـد برعهده دارند در حالی که آنهایی که فقط عالقه به فعالیت درصـد از جمعیـت آلمـان غربـی 8/40، 1991در سال . باشند دینی و عملی در انجام فعالیت داوطلبانه می

.ها بودند درصد از همه کسانی که به یک انجمن تعلق داشتند جزء کاتولیک4/46کاتولیک بودند و بیش از

هاي رسمی آموزش در مدرسه و سرمایه اجتمـاعی رابطـه مـستقیم و مثبتـی مالحظـه بین سال آموزش، -

از خانواده به عنوان اولـین محیطـی اسـت کـه در جهـت شود و این به خاطر این است که مدرسه بعد می

1. schuech

138

مدارس و . پردازد هاي شناختی، فرد در جهت تعاون و همیاري به فراگیري می هاي اخالقی و ظرفیت آموزههاي نهادي باعـث تـشویق به عنوان محیط) هاي کاري و شاید نظامی همچنین کلیساها، سازمان (ها دانشگاه

البته دیدگاه و فرض مقابلی نیـز وجـود دارد . گردد ي غیر رسمی انجمن پذیري می ها اعضاء آنها به فعالیت هـاي اجتمـاعی گرایانه ناشی از تمایزات پایگـاه آمیز و فرد که آموزش رسمی باعث افزایش تمایالت رقابت

ش افراد گردد و در نتیجه باعث پایین آوردن سطح انجمن پذیري گردد و یا شاید از این بحث شود که نقـ : هاي آموزشی قابـل دسترسـی ماننـد گیري سرمایه اجتماعی خیلی خاص نیست و محیط آموزش در شکل

. هـاي آموزشـی رسـمی برعهـده داشـته باشـند توانند نقشی مانند محـیط موسیقی، مذهب و ورزش نیز می )209: همانجا(

اي رابطه مثبتی وجود ي زمینهها این فرضیه را که بین آموزش و انجمن پذیري با کنترل متغیرها بررسی داده نماید و حتی عضویت هاي چندگانه در بین کسانی که از سطح باالتري از آموزش رسـمی دارد را تأیید می

عالوه بر این عضویت هاي چندگانه معموال بین افرادي کـه از سـطوح . خورد برخوردار بودند به چشم می ثابـت بـوده و در آلمـان شـرقی و 50همبستگی از دهـه شود و این تحصیلی باالتري برخوردارند دیده می

پذیري آنان بیشتر بوده است سواد مشارکت و انجمن تنها زنان رومن کاتولیک بی . غربی هر دو معتبر است .که نقش دین در این قضیه مؤثر بوده است

ومی و رفـاه زمینه عالقه به امـور عمـ به عنوان یک پیشآگاهی و توجه به سیاست جاي تعجب نیست که

دار بین سطوح همبستگی معنی1970-90دار مثبتی با آموزش داشته باشد و بین دوره اجتماعی، رابطه معنی .باالي آموزش رسمی و توجه و آگاهی به امور عمومی برقرار بوده است

از . دشـو معموال سن براساس دوره کودکی، نوجوانی، بزرگسالی، والدینی و بازنشستگی شناخته می سن، -

آنجا که سن براساس درآمد و زمان فراغت در مقاطع مختلف متفاوت است، بنابراین مـشارکت اجتمـاعی گاهی اوقات تجربه جمعی و یا خـاطره جمعـی یـک نـسل . فرد نیز در مراحل مختلف سنی متفاوت است

.گردد هایی در آن نسل می خاص باعث بروز ویژگیدهـد کـه بـین سـن و جامعـه آلمـان ایـن موضـوع را نـشان مـی از 1991هاي سـال تحلیل شوش از داده

سالگی 30-59 سالگی عضویت یگانه و 29 تا 18 معکوس وجود دارد یعنی از سن Uپذیري رابطه انجمنها حضور کمتـري دارنـد، البتـه در سال و بیشتر درانجمن 60عضویت چندگانه است و در مقابل جمعیت

هاي خـانوادگی و هاي شغلی، موقعیت غیرهاي درآمد، آموزش، موقعیت اینجا به علت هم تغییري سن با مت

139

هاي چند متغیري نیاز است که به علت در دسترس نبودن اطالعات براي وي و تأهل و اندازه جامعه تحلیل .ثانویه بودن، این تحلیل صورت نگرفته است

60 تـا 40مـردان بیـشتر در سـن . دباشـ هاي داوطلبانه نیز متأثر از طول دوره زندگی مـی الگوهاي فعالیت . باشـد سال می70 و 60شان در بین سنین هاي داوطلبانه سالگی فعال هستند در حالی که زنان اوج فعالیت

هاي داوطلبانه دارد و سن بر نوجوانی و پیري نیز نسبت به مقاطع دیگر سنی تأثیر متفاوتی بر روي فعالیت هـاي هاي کاتولیکی بیشتر عالقمند به مـسئولیت زنان جوان در انجمن . دهاي داوطلبانه تأثیر دار نوع فعالیت

.کنند اي را انتخاب می هاي کمکی و خیریه اجرایی دارند در حالی که زنان پیر انواع فعالیت

دو فـرض مقابـل یکـدیگر در . باشـند به لحاظ میزان سرمایه اجتماعی متفاوت مـی شهر در برابر حومه، -

بر ایـن اسـت کـه مـردم در شـهرهاي فرض اول، . شهر و سرمایه اجتماعی وجود دارد مورد رابطه اندازه

شـوند، از ایـن رو کوچک از یکدیگر اطالعات بیشتر دارند و بیشتر توسط موضوعات محلـی متـأثري مـی سطح اعتماد و توجه و آگاهی در سطح باالیی است و نتیجتا زندگی انجمنی از سـطح بـاالتري برخـوردار

بـراي مثـال انجمـن (هاي خـاص براین معناست که شهر به علت تنوع در انواع انجمن ض دوم، فر. است

هـا در ها و گرایش باعث جذب انواع عالقه ) عالقمندان موزیک قرن شانزدهم و یا انجمن ادبیات سواحلی ـ . گردد هاي تخصصی می انواع گوناگون انجمن ین بنابراین براسـاس ایـن دو فرضـیه عامـل انـدازه شـهر ب

هـا در بـین ایـن نـوع فـضاها شهرهاي بزرگ و کوچک خنثی است و فقط تفاوت در تعداد و نوع انجمن ماننـد باشـگاه اتومبیـل یـا (هـاي رسـمی بـزرگ براي مثال در آلمان غربی عضویت درسـازمان . باشد می

هاي بـزرگ هاي از نوع سومین در شـهر بیشتر است و در عبارتی عضویت در انجمن ) هاي تجاري اتحادیههـا از نـوع بیشتر است در حالی که در اجتماعات محلی کوچکتر بیشتر تعامالت چهره به چهره و انجمـن

.باشد دومین می

از خانوادهـاي تـک نفـره، زن و شـوهري و همـراه بـا فرزنـد بـا اعـم انـدازه خـانوار اندازه خـانوار، -

ها و نیاز به کنش انجمنی راي بچه به ایجاد فرصتهاي دا خانواده. پذیري رابطه مستقیم و مثبتی دارد انجمنتر نیازمند گسترش و وسعت بخشیدن بـه آن هاي پیچیده علت دیگر که مهمتر است، خانواده . شود منجر می

هاي سالم بـه عنـوان محیطـی بـراي یـادگیري خانواده. گوییم چیزي هستند که ما به آن آگاهی و توجه می ها با متغیرهاي سن و موقعیت در چرخه زنـدگی البته انواع این خانواده . ندکن هاي اجتماعی عمل می تمرین

هاي اجتماعی و سیاسی از قبیل آموزش، هاي زیادي از واقعیت در خانوارهاي بزرگ جنبه. در ارتباط هستند . هاي فرهنگی، زندگی مذهبی، موضوعات همسایگی در اولویت قرار دارند بهداشت، بازار کار، فعالیت

140

برند کـه هاي بین خانوادگی استفاده بیشتري در کمک و تعاون می هاي بزرگتر از شبکه وه براین خانواده عالالبته نقطه مقابل این فرض هم وجود دارد که یک خانواده بزرگ ممکـن . نگهداري کودك یکی از آنهاست

تمـاع محلـی خـود هـاي انجمنـی در اج است به تمرکز بر روي خود و عدم نیاز و وقت کافی درمشارکت هاي تک نفره هستند به منظور دوري از جدا افتـادن و ایزولـه احساس کند و معموال کسانی که در خانواده

)225-226: همانجا. (زنند هاي انجمن دست می شدن به فعالیتدیگـر هاي ورزشی و هاي آنان در مدرسه، باشگاه هاي تحقیق در آلمان نشان داد که کودکان و فعالیت یافته

شود حتی در بین آنان که فرصت و زمان کـافی هاي انجمنی در بین والدین آنها می هاباعث فعالیت سازمان .هاي کمک غیر رسمی در بین دوستان و همسایگان ثابت شده است همین رابطه براي شبکه. ندارند

در چهار دهه اخیـر ها نسبت به مردان که شکاف آن صرف نظر از میزان عضویت زنان در انجمن جنس، -

اي کـه زنـان گونه ها تأثیر دارد به جنسیت بر نوع عضویت انجمن. به سرعت به نفع زنان کاهش یافته است هـاي فرهنگـی اي، کلیسایی، اولیـا و مربیـان و انجمـن خیریه –هاي اجتماعی، خدماتی بیشتر عضو انجمن

در زمینه نوع مشارکت براساس . یاسی هستندهاي س در انجمن در عوض مردان عالقمند به فعالیت،شوند میماننـد (هـاي همـسایگی دارنـد هاي مراقبتی در همـسایگی و شـبکه جنس نیز زنان بیشتر تمایل به فعالیت

هـاي اجرایـی و مـدیریتی عالقمنـد در حالیکه مـردان بیـشتردر مـسئولیت ) هاي کلیسایی یا والدین انجمنزنان بیش از مردان در شبکه هاي کمک و فعالیتهاي فوش فه و ضمن اینکه در جامعه مورد بررسی ا .هستند

هاي زنان از محیط خانـه بـه محـیط اطـراف غیر رسمی مشغول هستند واین شایدگسترش و بسط فعالیت مانند کمک کردن به همسایگان و یا مراقبت و پرسـتاري از . (خارج از خانه در شکل فعالیت انجمنی باشد

)بستگان نزدیک

در پیشینه مباحث سـرمایه اجتمـاعی بحثـی وجـود دارد کـه تـأثیر حـضور و بازار کار زنان، مشارکت -

و علت آن تا حد زیادي براساس فشار زمانی . بیند پذیري، منفی می مشارکت زنان در بازار کار را بر انجمن برخـوردار مخصوصا کار تمام وقت که از شدت بیشتري از این فـشار . ناشی از کار زنان مطرح شده است

شود این است کـه مـشارکت نیـروي کـار ها در جامعه آلمان مشخص می اما آنچه که از بررسی داده . است

و . پذیري رسمی و غیر رسمی در بین زنان از همه اقشار اجتماعی داشـته اسـت بر انجمن تأثیر مثبتی زنان

دسترسی همکاران به اشکال متنـوع این شاید ناشی از تنوع تعامالت و عالیق و رویارویی در محیط کار و )229: همانجا. (هاي کاري باشد هاي فعالیت انجمنی و تعامل اجتماعی پایا در سازمان و حوزه

141

درآمد خانوار و وضعیت بازارکار -امنیـت شـغلی، وضـع درآمـد و ( شاخص ترکیبی وضعیت شـمالی -

)وقت

باوري و تعهد دینی دین، دین -

آموزش -سرمایه اجتماعی

سن -

شهر در برابر حومه -

اندازه خانوار -

جنس -

مشارکت بازار کار زنان -

142

نفـر از 2397 روسـتا و 64در بررسی خود در منطقه راجستان بر روي ) 116-121: 2002(آفف کریشنا و

ن آنـا . گیري سرمایه اجتمـاعی در بعـد فـردي پرداختنـد اهالی این روستاها به بررسی عوامل مؤثر بر شکل سطح سرمایه اجتماعی پاسخگویان را به عنـوان متغییـر وابـسته در نظـر گرفتنـد و بـه بررسـی عوامـل و

.گیري و تأثیر بر این متغیر پرداختند متغیرهاي محتمل گوناگون در شکل

در ضـمن رابطـه بـین دار نبود سرمایه اجتماعی معنیبا اندازه خانواده و جنس ، سن ضریب همبستگی -

در مـدل 1و فرمولهـاي جـایگزین سرمایه اجتماعی رابطه معنی داري نبود با امت در روستا طول دوره اق

.رگرسیونی این نتایج را تغییر نداد

با سطوح سرمایه اجتمـاعی خـانواده در ثروت و درآمد در تعدادي از مطالعات پیشین سرمایه اجتماعی -

این رابطـه مثبـت ) 116: 2002: ه نقل از کریشنا ب 1997: نارایان و پریچت : 1999: گروتارت(ارتباط بودند شاید با این فرض که افراد متعلق به خانواده هـاي ثروتمنـد اوقـات فراغـت بیـشتري بـراي عـضویت در

ها در رابطه بـا سـطوح بـاالتر سـرمایه اجتمـاعی ها دارند و طبیعتا سطوح باالتر فعالیت در انجمن سازمان .باشد می

فردي بدست اي بین ثروت و سطوح سرمایه اجتماعی هیچگونه رابطه راجستان اما در بررسی روستاهاي

.داري بین سطوح کاست هاي مختلف و سرمایه اجتماعی بدست نیامد نیامد و همچنین هیچ رابطه معنی

داري در سطح خانواده هیچگونه رابطه آمـاري معنـی آموزش نیز با سرمایه اجتماعی جاي تعجب اینکه -

دار وبا انحـراف اسـتاندارد بـزرگ واقع ضریب رگرسیونی از میزان منفی کوچک و غیر معنی نداشت و در .برخوردار بود، البته در سایر نقاط جهان آموزش رابطه مثبتی با سطوح سرمایه اجتماعی خانوار دارد

قل در دوازده مـاه گذشـته حـدا حل مشکالت اجتماعی که با کمک دیگران در روستا به خانواده هایی -

هـایی بـود کـه در شماره بیشتر از خانواده 5اند شاخص سرمایه اجتماعی توسط آنها یکبار مشارکت داشته هیچ فعالیت جمعی شرکت نداشتند و سمت و جهت رابطه نیز از سرمایه اجتماعی به سوي کنش جمعی و

آمـادگی انجـام چنـین بنابراین افرادي که سهم بیشتري از سرمایه اجتمـاعی داشـتند بیـشتر . مشارکت بود .فعالیت هایی را داشتند

بـراي نمونـه در روسـتاهایی کـه . نیز در سهم سرمایه اجتمـاعی مـؤثر اسـت گیري، فرآیندهاي تصمیم -

است تا انحصاري توسط رهبران سـنتی و یـا متخصـصین فنـی، در ها بیشتر بصورت جمعی گیري تصمیم

هایی که تصمیم اي، خانواده درجه100 هستند و در مقیاس آنجا افراد از سرمایه اجتماعی بیشتري برخوردار

1. alternative formulations

143

دهنـد از سـرمایه اجتمـاعی یـک تـا دو درجـه بیـشتري گیري مشارکتی را در توسعه روستایی ترجیح می .برخوردار هستند

داري با سرمایه اجتماعی دارد و با ثابت نگاه داشتن سـایر به لحاظ آماري رابطه مثبت و معنی اطالعات، -

از آنجا که . یابد درجه افزایش می8/0رها، با افزایش یک منبع اطالعات میزان متوسط سرمایه اجتماعی متغی

در مدرنیزاسیون بر سـرمایه اجتمـاعی به زعم کریشنا اطالعات با مدرنیزاسیون در ارتباط است افزایش

.سطح فردي تأثیرگذار استرا در افـزایش سـرمایه اجتمـاعی در روسـتاهاي بیـشترین سـهم قانون گذاري و ضمانت اجراء قانون، -

اي از قوانین داشتند میزان طرفانه اي که هرجا مردم ذهنیت شفاف و بی به گونه. تحت بررسی کریشنا داشتندتـأثیر . درجه باالتر از قسمت هاي دیگري بود که مردم چنین برداشـتی نداشـتند 8/4سرمایه اجتماعی آنان

گردد و تجربـه مـشارکت در یـک کت، قوانینی که باعث تسهیل مشارکت میترکیبی نگرش نسبت به مشار اي سرمایه اجتمـاعی تأثیرگـذار بودنـد بـا یـک درجـه درجه 100 درجه در شاخص 14فعالیت جمعی تا

انحراف استاندارد در توزیع سرمایه اجتماعی خانوار و انباشت تعداد زیادي از چنین خانوارهـایی در یـک اي تـا ده درصـد اي برخوردار هستند باعث افـزایش فعالیـت توسـعه ایه اجتماعی فزاینده روستا که از سرم

) 118: 2002: کریشنا. (رود گردد که دستاورد مهمی به شمار می می

اند خانواده هایی که به حل مشکل اجتماعی پرداخته- هاي بصورت جمعی گیري تصمیم- و مدرنیزاسیون اطالعات- باود به قانونمند بودن و ضمانت اجراي قانون-

سازد اول اینکه، ، در مطالعه وضعیت سرمایه اجتماعی در جامعه آمریکا دو نکته مهم را خاطرنشان میپاتنام

هاي ثانویـه کـه همـان هاي موجود از حالت ارتباط و عضویت نوع انجمن عضویت و مشارکت در انجمن ثانویه را در مباحث اجتماعی شامل گردیده و ارتباطات چهره به چهره واقعی را در یک انجمن و هاي گروه

. نامـد مـی 1باشد به نوع جدیدي از ارتباط تبدیل شده که وي آن را انجمن از نـوع سـوم یا گروه شامل می هاي فراگیـر در یق عضویتها که تعداد آنها رو به افزایش است افراد از طر اي که در اینگونه انجمن گونه به

سطح کشور در یک انجمن بدون هیچگونه ارتباطی با یکدیگر، تنها از طریق پرداخت حق عـضویت و یـا

1. tertiary association

سرمايه اجتماعي

144

هـاي انجمنـی شـرکت دارنـد و اعـضاي آن بـا مطالعه روزنامه و یا خبرنامه مخصوص انجمن در فعالیـت هـاي و یا نمادهـا، رهبـران و آرمـان یکدیگر ارتباط خاصی ندارند و تنها عالیق مشترکی نسبت به یک تیم

) 5: 1995: یاتنام. (مشترك دارند که در دو دهه اخیر چهارده بار صورت گرفتـه 1دوم اینکه، پاتنام با تحلیل ثانویه پیمایش اجتماعی عمومی

ها مربـوط ترین نوع عضویت در گروه به بررسی وضعیت عضویت سازمانی پرداخته است و عمومی . استاي عضویت کلیسا بوده است که در بین زنان از عمومیـت بیـشتري نیـز برخـوردار بـود و سـایر ه به گروه

هـاي اولیـاء و انجمـن (هـاي خـدمات مدرسـه هاي عضویت مربوط به زنان شامل گروه ها و سازمان گروهترین یعاي و اجتماعات ادبی بوده است و در بین مردان نیز شا هاي ورزشی، اجتماعات حرفه ، گروه)2مربیان

اي، اجتماعات هاي کارگري، اجتماعات حرفه هاي وزرشی، اتحادیه باشگاه: ها عبارت بوده است از عضویت ) 3: 1995: پانتام. (هاي خدماتی و باشگاه) رزمندگان( 4هاي مجرب گروه ، 3اخوت و برادريانـواع عـضویت در هاي تحصیلی کاهش چشمگیري در ، در بین تمام گروه1973-93هاي وي در بین سال

هـاي کـارگري، هاي مربوط بـه کلیـسا، اتحادیـه ها مشاهده نموده است و این کاهش بیشتر در گروه انجمنهاي حرفهـاي در هاي برادري و مجرب بوده است و تنها عضویت در انجمن هاي مربوط به فعالیت سازمان

ید همانگونه که اشـاره شـد رو بـه این سالها افزایش یافته است ولیکن روند کلی عضویت ها در نسل جد ).6: 1995: پاتنام. (کاهش بوده است

هاي مدنی و ارتباطـات اجتمـاعی پاتنام در بررسی چرایی این پدیده که چرا در دو سه دهه اخیر مشارکت : کاهش یافته است به بررسی علل و عوامل و چرایی این موضوع به شرح ذیل پرداخته است

هایی که والدین هر دو که مخصوصا شامل تأثیري خاص بر خانوادهانی و اقتصادي فشارهاي زم ، تأثیر اول

شاغلند برجاي گذاشته است و به نظر پاتنام در ظرف این سالها ایـن فـشارهاي زمـانی و اقتـصادي نقـش

از کاهش سطح مشارکت و سرمایه اجتمـاعی را ده درصد اي بر مشارکت اجتماعی دارد وي کاهش دهنده

50 تـا حـدود 90 تا نیمه دهه 60ها بین نیمه دهه امریکایی) 283: 2000: پاتنام. (بیند این عامل می ناشی از

حضور زنان در از طرف دیگر در این سالها شاهد ) 5: 1996: پاتنام. (کنند درصد احساس فشار بیشتري می

مبتنی بر دستمزد منتقل شـدند ها به صحنه کار ها زن از خانه در دو سه دهه اخیر میلیون. هستیمنیروي کار

. و به زعم پاتنام این حضور زنان باعث شد که زمان و انرژي الزم در ساخت سرمایه اجتماعی کاهش یابد

1. general social survey 2. parent-teacher associations 3. fraternal groups 4. veterans groups

145

انجمـن اولیـاء و مربیـان، : تري در آنها داشتند مانند هایی که زنان نقش فعال مخصوصا مشارکت در سازمان 60بیشترین کـاهش عـضویت در دهـه هفتـاد و آخـر دهـه هاي زنان و صلیب سرخ که فدراسیون باشگاه

در بین زنان آنان که بصورت نیمه وقت شاغل هستند مشارکت بیشتري دارنـد و در بـین . شود مالحظه می آنان کسانی که بدون نیاز مادي به کار نیمه وقت اشتغال دارند از مشارکت بازهم بیشتري برخوردارند و در

دار که به میل خود شاغل نیستند، بعد افراد خانـه داري کـه بـه ضـرورت خانه درجه بعدي به ترتیب افراد فرزند، خانه دار هستند و سپس زنانی که بدون نیاز مادي به کـار تمـام وقـت اشـتغال دارنـد از مـشارکت بیشتري برخوردارند و از همه میزان مشارکت کمتر به زنانی که تمام وقت بوده و به علت نیاز شاغلند تعلق

هایی که مردان بیشتر در آن عضویت داشتند حدودا ده سال بعد از ورود زنان به بازار برعکس سازمان. دارد درصـد بـوده کـه 25 حـدودا 1995که مجموعا این کاهش تا سال . گردد کار، کاهش عضویت مشاهده می

و شـاید ایـن . زه بوده استها براي مردان و زنان به یک اندا دهد که کاهش عضویت نشان می نتایج پیمایش موضوع به خاطر حضور زنان در نیروي کار و فعالیت بیشتر مردان در خانه به منظور رفـع خـالء حـضور

)7 :1995: پاتنام. (آنان بوده است که در نتیجه اشتغاالت مردان را نیز بیشتر کرده استماعی به طور یکسانی هـم بـراي بحث اصلی پاتنام این است که کاهش در مشارکت مدنی و ارتباطات اجت

کردند، مجردها و مردان و هم براي زنان بوده است و هم آنهایی که کارمی کردند و هم آنهایی که کار نمی امـا ) 203: 2000: پاتنـام (اند اند و آنهایی که در فشار نبوده ها و آنانی که از لحاظ مالی در فشار بوده متأهل

اند در بیست و پنج سال آخـر بودههایی که هر دو شاغل ظهور خانواده شد همانگونه که در باال نیز اشاره

).202: 2000: پاتنام. (قرن نقش مؤثري در کاهش مشارکت مدنی و سرمایه اجتماعی داشته است

10 به عنوان یک عامل مؤثر کـه حـدودا 3 و پراکندگی شهر2، فاصله محل کار و زندگی 1، حومه نشینی دوم

پاتنام تأثیر فاصله محل کار و زنـدگی و ) 283: 2000: پاتنام. (رمایه اجتماعی نقش دارددرصد در کاهش س :کند پراکندگی جمعیت را درکاهش مشارکت مدنی در سه یا چهار دهه اخیر به سه دلیل ذکر می

ر بیشتر وقت به تنهایی د. دهد حومه نشینی شهري میزان زیادي از وقت افراد را به خود اختصاص می اول،

هـاي عمـومی بـراي شود و بنابراین وقت کمتري با دوستان و همسایگان و یا در نشست اتومبیل صرف می ترین دلیل است ولـیکن مهمتـرین دلیـل البته اگرچه این دلیل عینی . شود صرف می ... هاي اجتماعی و طرح .نیست

1. suburbanization 2. commuting 3. sprawl

146

نی اجتماعی باعث کاهش گردد و همگو پراکندگی و حومه نشینی باعث افزایش تفکیک اجتماعی می دوم،

گردد هاي اجتماعی در بین خطوط طبقاتی و نژادي محدود می گردد و شبکه انگیزه براي مشارکت مدنی می .کند عمل می1و بنابراین پراکندگی و حومه نشینی به عنوان مکانیسمی علیه سرمایه اجتماعی بین گروهی

زمـان . گـردد بین بردن بستگی درونی اجتمـاع مـی از همه مهمتر پراکندگی و حاشیه نشینی باعث از سوم،

صرف سفر از حومه به شهر و بالعکس تا حدود زیادي باعث افـزایش جـدایی بـین کـار، منـزل و مغـازه به این نتیجه رسیده بود که زمان صرف ) 236-247: 1970 (2نی در سه دهه پیش مطالعات وربا و . گردد می

آنجا . باشد خود یک عامل تأثیرگذار منفی و مهمی در مشارکت میسفر از حومه به شهر و بالعکس به نوبه ، - اجتماعات کوچک و نسبتا مستقل -کند که جوامعی که از مشارکت بیشتر برخوردارند گویی می که پیش

شوند و سه دهه بعد این تکـه تکـه شـدن فیزیکـی نقـش تخریبـی عینـی بـر روز به روز کمتر و کمتر می )214-215: 2000: پاتنام. (فاء نمودمشارکت در اجتماع ای

هایی شبیه آن شماري در زمینه مشارکت سازمانی نشان داده است که ثبات محل اقامت و پدیده تحقیقات بیهاي مثل مالکیت منزل مسکونی با مشارکت مدنی در ارتباط است و تحرك مکانی باعث از بین رفتن ریشه

. هـاي خـود را گـسترش دهـد دهد که فرد بتوانـد نظـام ریـشه گردد و زمانی به خود اختصاص می فرد می )214-215: 2000:پاتنام(

50پردازد که میزان جابجایی در و قبل از آن به این نکته می1995هاي سرشماري سال پاتنام با بررسی داده ن، درآمـد، موقعیـت لیکن با کنترل متغیرهاي آموزش، سـ سال گذشته ازاندازه ثابتی برخوردار بوده است،

درصد 10 منطقه متروپولیتن مخصوصا نه تنها شهرهاي مرکزي بلکه حومه آنها 12شغلی و نژاد شهروندان هـاي درصد نیز عضویت گروهی کمتري نسبت به سایر شـهرها و حاشـیه 20 تا 10کنند و کمتر اعتماد می

وستایی میزان بیشتري اعتماد و مشارکت در حالی که، ساکنان شهرهاي خیلی کوچک و مناطق ر. آنان دارند )5: 1996: پاتنام. (ها دارند مدنی نسبت به دیگر امریکایی

در خصوصی کردن اوقات فراغـت بـسیار تلویزیون و از همه بیشتر هاي الکترونیکی سرگرمی تأثیر سوم،

: 2000: پاتنـام . (درصد کاهش میزان سرمایه اجتماعی را باعث شـده اسـت 25مهم بوده است و این عامل گیري سرمایه اجتماعی هاي شکل خصوصی شدن و فردي شدن اوقات فراغت و از بین رفتن فرصت ) 283

خـورد تر به چشم می هاي جوان این جریان بیشتر در بین نسل . در این اوقات نقش چشمگیري داشته است شـده اسـت کـه در جامعـه ها مشخص با بررسی داده . که در بحث بعدي بیشتر به آن پرداخته خواهد شد

4. bridging social capital 1. participation in america

147

گذرانند، بیشتر از زندگی اجتمـاعی و آمریکا آنان که بیشتر اوقات فراغت خود را در تماشاي تلویزیون می هاي اجتماعی خود کنند، در سازمان اي که وقت کمتري را با دوستان صرف می به گونه . افتند مدنی دور می

). 246: همانجا (کنند مشارکت میکمتر مشارکت دارند و در زمینه امور عمومی کمتر کاربران افراطی تلویزیون و دیگر وسایل الکترونیک سرگرمی به طور مسلم از جامعه خود جـدا، منفعـل و

. شـوند تر می البته این به آن معنا نیست که در صورت حذف تلویزیون آنان قطعا اجتماعی . عالقه هستند بیبه عنوان شریکی در راز ) ها رسانه(و سایر وسایل الکترونیک مشابه توان گفت که تلویزیون بلکه حداقل می

)246: همانجا. (گرچه به عنوان عامل اصلی نباشد. آیند مدنی که پاتنام در صدد حل آن است به حساب می

که پاتنام در مطالعات خود به عنوان عامل کاهش سرمایه اجتماعی به آن مهمترین عاملی و شاید چهارمین

اي که فرآیند آرام، مستمر و گریز ناپـذیر جـایگزینی به گونه . استتغییرات نسلی کرده است، بحث اشاره

وي این عامل را . باشد هاي کمتر مشارکت پذیر آنان در این امر مؤثر می نسل مدنی گذشته با فرزندان و نوه : 2000: پاتنـام . (دانـد یهاي مدنی و سرمایه اجتماعی مردم امریکا مؤثر مـ درصد در کاهش مشارکت 50تا

283 ( هـا و گیري مشارکت مدنی در چند دهه اخیر را توسط نفوذ ارزش پاتنام در بررسی پویایی چگونگی شکل

وي جنگ را به عنوان عـاملی تأثیرگـذار . نماید عادات اجتماعی ناشی از تحوالت عظیم نیمه قرن تبیین می اي مثال در تبیین کاهش حضور در کلیـسا خیلـی تـأثیر تغییر نسل بر.آورد در مشارکت مدنی به حساب می

)275-276: 2000: پاتنام. (گذار است و در تبیین کاهش دیدو بازدید دوستان کمتر اهمیت دارداز جمله . دیگر تغییرات جمعیتی نیز در تحلیل پاتنام از کاهش سرمایه اجتماعی در امریکا مطرح شده است

کاهش میزان ازدواج، افـزایش : صورت گرفته عبارتند از 60ریکایی از دهه هاي ام تغییراتی که در خانواده

هر یک از این تغییرات در کـاهش . و غیرهنرخ طالق، کاهش تعداد فرزندان، کاهش نرخ دستمزد واقعی

هاي طبقه متوسط معموال از متأهلین گرفته تا والدین در خانواده. میزان مشارکت اجتماعی نقش داشته استدر ضمن تغییراتی در حوزه اقتصادي در کشور امریکـا . حاظ اجتماعی بیشتر از دیگران مشارکت دارند به ل

هاي محلی و در حال حاضر خرید از طریق ها به جاي بقالی صورت گرفته است که جایگزینی سوپرمارکتهاي انحصاري مبتنی توان نام برد ویا جایگزینی شرکت ها را نیز می الکترونیک از خانه به جاي سوپرمارکت

هاي فیزیکـی ها اقتصادي چند ملیتی و فرامرزي که این امر باعث تحلیل رفتن پایه بر اجتماع محلی با بنگاه ) 8: 1995: پاتنام. (و مادي مشارکت مدنی گردید

148

در کتاب بولینگ یکنفره آورده است که اگر دولت بزرگ علت کاهش مشارکت مـدنی ) 282: 2000(پاتنام ایی معاصر نیست، تجارت بزرگ، سرمایه داري و بازار چه؟ در مطالعـات کالسـیک جامعـه شناسـی امریک

هـاي بـین فـردي و اعتمـاد نقدهاي فراوانی به سرمایه داري شده است و نقـش ان در حـذف همبـستگی این بسیاري از نظریه پردازان اجتماعی مهم قرن نوزدهم، از زیمل تا مارکس بر . اجتماعی مطرح شده است

روح شده است و باعث کـاهش گرمـی و بی1اند که بازار و سرمایه، باعث ایجاد جامعه سرد امر تکیه کرده هاي انـسانی را بـا جـایگزینی ارزش کاالهـا از ها گردیده و همبستگی ضروري بین فردي در ایجاد دوستی

.ارزش انداخته است

فشارهاي زمانی و اقتصادي - هر دو شاغلندهایی که ظهور خانواده- نشینی و پراکندگی شهر حومه نشینی و حاشیه- صرف وقت افراد به تنهایی در ماشین-هـاي شـهري و پـایین آمـدن انگیـزه ایجاد تفکیک و همگونی اجتماعی دریافت -

مشارکت صرف زمان انتقال از حومه شهر به مرکـز شـهر و بـالعکس و تـأثیر در کـاهش - مشارکت

تغییرات نسلی- سرمایه اجتماعی جنگ- رکود اقتصادي- کاهش میزان ازدواج- افزایش نرخ طالق- کاهش نرخ دستمزد- ها جایگزینی سوپر مارکت- خرید الکترونیک- هاي محلی جاي شرکت هاي بزرگ به جایگزینی شرکت-

1. cold society

140

گیري سرمایه اجتماعی عوامل مؤثر بر شکل دیدگاه نظريسرمایه اجتماعی یا عناصر مفهومی

) متغیر وابسته(آن گلیزر، الیسبون و . 1

گلیزر، – 2000ساکردوت، 2001

تحرك یا جابجایی محل اقامت، سن، مشاغل اجتماعی، مالکیت منزل مسکونی، آموزش، هزینه فرصت سرمایه اجتماعی ، هزینه مسافرتزمان، همگونی قومی و زبانی، بعد فیزیکی مسافت در مسافرت

مشارکت مدنیم . 2 1997و ران، بر

تماشاي تلویزیون، تعداد (زمان حمایت و طرفداري سیاسی، آموزش، درآمد واقعی خانوار، هزینه فرصت سالگی، 16، خواندن روزنامه، اندازه شهر پاسخگویان، طول اقامت در شهر از سن )فرزندان مدرسه نرفته

، تجربیات طول زندگیزندگی در جنوب آمریکا عمومی-اعتماد بین فردي

2002، فوش افه و . 3دین باوري و (امنیت شغلی،سطح درآمد و وقت اضافه، دین : درآمدخانوار، وضعیت شغلی شامل

، آموزش، سن، شهر در برابر حومه، اندازه خانوار، جنس، مشارکت بازار کار زنان)تعهددینی سرمایه اجتماعی

2002کریشنا و افف، . 4هاي بصورت جمعی داشتند، ذهنیت گیري اند، تصمیم خانوارهایی که به حل مشکل اجتماعی پرداخته

شفاف از قانونگذاري و ضمانت اجراي قانون، اطالعات و مدرنیزاسیون سرمایه اجتماعی

2000، 1995پاتنام، . 5

نشینی و نشینی یا حاشیه اند، حومه هر دو شاغلهایی که فشارهاي زمانی و اقتصادي، ظهور خانوادههاي شهري و کاهش انگیزه صرف وقت به تنهایی در ماشین، تفکیک و همگونی دربافت(پراکندگی شهر

جنگ، رکوداقتصادي، کاهش میزان (هاي الکترونیک و تلویزیون، تغییرات نسلی ، سرگرمی)مشارکتها، ندان، کاهش نرخ دستمزد، جایگزینی سوپر مارکتازدواج، افزایش نرخ طالق، کاهش تعداد فرز

) هاي محلی مبتنی بر اجتماعات محلی جاي شرکت هاي بزرگ به خرید الکتروینک، جایگزینی شرکت

سرمایه اجتماعی

اجتماعی گیري سرمایه عوامل مؤثر بر شکل: جدول

141

مروري بر تحقیقات تجربی پیشین درباره سرمایه اجتماعی

کلیاتهـاي دکتـري در نامـه هاي داخلی و تعـدادي از پایـان نامه ها و پایان ن بخش به بررسی کلیه مطالعات، پژوهش در ای

هدف از این بخش ایـن . شود اجتماعی و یا برخی از عناصر مفهومی آن پرداخته می خارج از کشور پیرامون سرمایه ده مـورد بحـث قـرار گیـرد و سـپس بـا روش هاي انجام ش ها و پژوهش نامه است که ابتدا بصورت توصیفی پایان

هـا آید بـه بررسـی تحلیلـی پـژوهش فراتحلیل که در قسمت پایانی این بخش بعد از بررسی توصیفی تحقیقات می پرداخته شود و از طریق استخراج جداول براساس محورهایی که در فراتحلیل مطرح خواهد شد به بررسی تحلیلی

اجتمـاعی و عناصـر مفهـومی آن و روابط متغیرهـاي مـستقل تأثیرگـذار بـر سـرمایه هاي هاي تحقیق، دیاگرام یافته .گیري خواهیم پرداخت نتیجه

بنابراین فراتحلیـل تحقیقـات . المللی ندارد اجتماعی سابقه طوالنی در ایران و مطالعات بین از آنجا که مفهوم سرمایه ، )همیـاري ( یعنـی اعتمـاد، هنجارهـاي معاملـه متقابـل انجام شده پیرامون این مفهوم و یا عناصر تشکیل دهنده آن

اجتماعی در ایـران، و بـه گیري سرمایه تواند در شناخت عوامل مؤثر بر شکل هاي رسمی و غیررسمی، می مشارکت .تر سازد تر و غنی لحاظ نظري از سایر مطالعات، این تحقیق را در بخش چارچوب نظري و پیمایش مستحکم

: انجام شده در ایران پیشینه تحقیقات-1 می باشد در ایران نیز مطالعـات 90اجتماعی در جهان از دهه از آنجا که سابقه مطالعات در زمینه موضوعی سرمایه

شود که به برخـی از مطالعـات قابل توجهی در حوزه موضوعی فوق صورت نگرفته است، در این قسمت سعی می :هاي تحقیقاتی و مقاالت اشاره گردد ها، طرح انجام شده در قالب و شکل تز دکتري دانشگاه

کـشور، اجتماعی در کارایی شوراهاي محلی در ایران، وزارت تاجبخش، کیان، بررسی نقش سرمایه *

.1382استانداري فارس، دفتر امور اجتماعی و شوراها، ه متغیـر عمـده در ایـن شهر نمونه از استان بررسی صورت گرفتـه و سـ 25در این مطالعه در استان فارس برروي

اجتمـاعی متغیر سرمایه. دهد که شاخص درجه توسعه یافتگی شهر را نشان می 1نوسازي اقتصادي : تحقیق عبارتنداز .باشد شوراي شهر می2که این متغیر از یک نمونه از افراد در هر شهر تشکیل شده است و متغیر سوم کارایی نهادي

1. economic modernization(EM) 1. institutional performance(IP)

142

که شامل درصد جمعیت در مقطـع : آموزش. 1: متغیر ترکیبی عبارت است از متغیر نوسازي اقتصادي به عنوان یک . 3 ... تلویزیـون رنگـی، تلفـن، گـاز و : امکانات خانه مانند . 2. شود دانشگاهی و پیش دانشگاهی می

.باشد که شامل درصد مردان شاغل در بخش صنعت نسبت به کلیه شاغلین مرد می: اشتغال

:اجتماعی در این تحقیق، از ترکیب چند شاخص به شرح ذیل تشکیل شده است مایهمتغیر سرگـردد از طریـق بررسـی بـر روي موضـوعات زیـر که شامل آگاهی افراد از مسائل و امور عمومی مـی : 1آگاهی . 1

صرف شده براي شـنیدن ) دقیقه(اهمیت دنبال کردن امور محلی یا ملی، منابع خبري که مدت زمان . صورت گرفت هاي اول و دوم موضوعات خبري چیست، مقیاس عالیق خبري، نام بردن حداقل دو خبرها را شامل شده و اولویت

شوند، شهردار به ، نام رییس شوراي شهر، اعضاء انتخاب شده شورا براي چه مدتی انتخاب می عضو از شوراي شهرشد، نام شهردار، نام نماینده مجلس در آن با وظایف شورا چیست، مسائل شورا چه می . شود چه صورت انتخاب می

.منطقه

.بندي به دو نوع اعتماد اجتماعی و اعتماد نهادي به شرح ذیل محاسبه شده است از طریق تقسیم:اعتماد . 2

ها، قرض کردن و قـرض دادن بـه شامل اعتماد به دیگر مردم شهر، تردید به قوانین و پیمان : اعتماد اجتماعی . 1-2

خواهیم بفروشیم، هوشیاري و مواظبت به ضمانت مالی کردن، رغبت در بیان عیب کاالیی که می ها، رغبت همسایهدهند، استقبال از بردن یک همـسایه مـریض بـه بیمارسـتان، مردم، چه تعداد در صورت نیاز به شما پول قرض می

کنند و متر مشارکت میهاي تسهیالتی همسایگی، رضایت از کسانی که ک رغبت همسایگان در شرکت مالی در طرحکند و اجازه دادن به یک غریبه در استفاده از شوند، اینکه آیا فرد احساس امنیت در محله خود می مند می بیشتر بهره

.تلفن

: اعتماد نهادي. 2-2وظایف، میزان ، میزان توافق اعضاء شورا در انجام اعتماد مردم به میزان اثر بخش بودن شورا : اعتماد به شوراي شهر . 1-2-2

دهند، آیا هاي مردم گوش می کیفیت فعالیت اعضاء شورا، درجه پشتیبانی و ارتباطات اعضاء شورا، اینکه آیا اعضاء به خواسته .کنند کنند و اعضاء شورا کار جدي و تالش می اعضاء شورا به نفع خویشاوندان خود عمل می

هاي دولتی، مؤسسات ها، شوراها، بانک ، بیمارستان نهاد آموزش و مدرسه اعتماد به : اعتماد به دیگر نهادهاي عمومی . 2-2-2اداره ثبت احوال، اعتباري همسایگی، شهرداري، پلیس، دادگاه محلی، هالل احمر، وزارت کشاورزي، وزارت اقتصاد و دارایی،

ان، استانداريسازمان آب و برق، رادیو و تلویزیون، اعضاء مجلس، دولت، وزارت دادگستري، شوراي نگهب

:هاي زیر صورت گرفته است ارزیابی مشارکت از راه. 3

2. awareness

143

تماس با عضو شورا، تعداد تماس با شورا، آیا نامه درخواستی به شورا داشته است، اگـر : مشارکت در شورا . 1-3داد پاسخ مثبت است چند عدد نامه تا کنون نوشته است، مشارکت در اجتماعات عمومی که شورا برپا کـرده و تعـ

.این اجتماعات و اینکه آیا تا کنون سیاست و پیشنهادي را به شورا ارائه داده استاي و علمـی، ، حرفـه انجمن اولیاء و مربیان، خیریـه : هاي مدنی مانند عضویت در انجمن : مشارکت اجتماعی . 2-3

، هـاي کـاري می، سـازمان هـاي اسـال سازمان غیر دولتی زنان و محیط زیستی، هنر و ادبیات، ورزش، بسیج، انجمن ...هاي مذهبی محلی و محلی، انجمن هاي اعتباري ها، انجمن هاي سیاسی، هالل احمر، اتحادیه ها، سازمان تعاونی

مشارکت در برگزاري انتخابات محلی شوراها، رأي دادن در انتخابات شوراها، مـشارکت : مشارکت سیاسی . 3-3ي، رأي دادن در انتخابـات خبرگـان، مـشارکت در برپـایی انتخابـات در برگزاري آخرین انتخابات ریاست جمهور

.خبرگان

:اي این مطالعه عبارت بود از متغیرهاي زمینه، شغل دوم، آیا نیروي کاري تحـت نظـر وي )نوع شغل (، شغل اصلی )سالهاي آموزشی مدرسه ( سطح تحصیالت -

پردازد، مدت زمان اجاره، ه میزان اجاره میهست، چه تعداد، وضعیت مالکیت پاسخگو، در صورت عدم مالکیت چ ، )ماهانـه (ها، درآمد پاسخگو، درآمـد خـانوار ارزش اموال، ارزش اتومبیل خصوصی، موتور سیکلت یا دیگر دارایی

.هاي خانوار هزینهافتـه هاي سـاختار ی ها با استفاده از پرسشنامه آوري و تحلیل کمی داده روش این تحقیق پیمایش بوده و در آن جمع

شهر استان فارس بوده که جامعه مورد بررسی را در خود جـاي 48جامعه هدف این پژوهش . صورت گرفته است هـاي سـاکن در در گام نخست جامعه مورد بررسی به دو جامعه آماري شهرهاي استان و نیـز خـانواده . داده است

.اي استفاده شده است ند مرحلهاي چ گیري تصادفی خوشه و از روش نمونه. شهرهاي استان تفکیک گردید شهر تقلیـل 32اند و در نتیجه حجم جامعه به شهرهاي زیر ده هزار نفر به علت ماهیت موضوع بررسی حذف شده

هاي نسبت زنان و مردان باسـواد، نـسبت زنـان و اي براساس متغیر بندي شهرها، تحلیل خوشه یافته است و با طبقه بخش صنعت، نسبت خانوارهاي برخوردار از تلویزیـون رنگـی، تلفـن، سـرانه مردان شاغل، نسبت زنان شاغل در

پس . باشد شده که ترکیبی از متغیرهاي یاد شده می اي محاسبه درآمد شهرداري در شهر براي هر یک از شهرها نمره مـول شـهر نمونـه براسـاس فر 25از تعیین شهرهاي نمونه حجم خانوارهاي هر شهري محاسبه گردیده و در بـین

شهر دیگر نیز حجـم 24 نفر و براي 400کوکران حجم نمونه بدست آمده که براي شیراز به علت وزن جمعیتی آن . نفر برآورد شده است2150نمونه

144

: دهد که هاي تحقیق و نتیجه نشان می یافته درصد از طریق 5ا و ه درصد از روزنامه6 درصد از پاسخگویان از طریق تلویزیون، 64آگاهی از مسائل عمومی در

در . گیرد و عده محدودي هم دوستان و همکاران را به عنوان منابع خبـري خـود معرفـی کردنـد رادیو صورت می درصـد دیگـر بـه 9 درصد پاسخگویان به خبرهاي شـهر خـود کمـی بیـشتر از 9مورد مقیاس اهمیت و عالقه نیز

دیگر به اخبار در سطح جهان ابراز عالقه و اهمیت درصد 40 درصد به خبرهاي کل کشور و 40خبرهاي استان و .کردند

رسـد درصد خانوارها در فارس از تلویزیون برخوردار هستند این نتیجه به ذهن می 60اگر در نظر داشته باشیم که گرچه سئوال خاصی از روابط عمومی شوراها و . که مهمترین روش براي کسب اطالعات از شوراها تلویزیون باشد

هـا کمتـر بـه رسد که اطالعات شـوراها توسـط رسـانه هاي تلویزیونی نشد لیکن به نظر می میزان پژوهش برنامه یا و این در مقایسه با آگاهی از سایر نهادها و کشورها به عنـوان یـک عامـل مهـم در کمبـود . رسد مخاطبین آنان می

.آگاهی نسبت به کار شوراها تلقی گردید آگاهی و اطالعات ساکنین در مورد شورا رابطه داشت و هنگامی که اطالعات و آگاهی آنان اندازه شهر نیز با میزان

در مورد نام دو نفر از اعضاي شورا یا نام رییس شورا و یا مدت زمان انتخاب اعـضاي شـورا مـورد سـئوال قـرار شدن حجـم شـهر دادند و با بزرگ درصد از ساکنین شهرهاي کوچک جواب صحیح می80گرفت به طور متوسط

اما عموما، شهردار و اعضاي مجلس بیشتر از . درصد رسید12این میزان آگاهی تا نیم کاهش یافت و براي شیراز به . سوي مردم شناخته شده بودند

و رابطه مثبتی بین سطح آگاهی و اعتماد . آموزش و پایگاه اقتصادي و اجتماعی رابطه مثبتی با سطح آگاهی دارد -از طرف دیگر رابطه منفی قـوي بـین سـطح . اي مالحظه نشد درحالی که با اعتماد نهادي رابطه . دیده شد اجتماعی

نتایج میزان کمی از مشارکت را نشان داد بـه . آموزش و پایگاه اقتصادي با اعتماد نهادي و اجتماعی مالحظه گردید در پرسـشنامه، نـام بـرده شـده بودنـد و انجمنی که16 درصد از حجم نمونه عضو 14اي که به طور متوسط گونه

.گردید درصد در بسیج، را شامل می40هاي غیردولتی زنان تا درصد عضویت در سازمان3فراوانی مشارکت، از شود یا خیر؟ باید گفت که آگاهی بـه طـور اینکه آیا آگاهی اجتماعی و اعتماد بیشتر به مشارکت بیشتر منتهی می -

باشد و اعتماد به نهادها بـا مـشارکت اجتمـاعی و سیاسـی همه انواع مشارکت در ارتباط می مثبت و معنی داري با در مورد چرایی این قضیه شاید علت جدیـد بـودن . اما با مشارکت شورایی ارتباط ندارد. دار مثبتی دارد رابطه معنی

.فعالیت شوراها در زمان مطالعه باشد :باشد نتایج کلیدي این مطالعه به شرح ذیل می

145

. بین حجم شهر و میزان اطالعات و آگاهی شهروندان در مورد شورا یک رابطه معناداري وجود دارد - .اي بین درآمدهاي سرانه شهري و شاخص مدرنیزاسیون مالحظه نشد رابطه -

.اي مالحظه نشد رابطه) (EMو مدرنیزاسیون و توسعه اقتصادي) (SCاجتماعی با سرمایه(IP)بین کارایی نهادي -

) درصد5در سطح ( و اعتماد مثبت بود(IP)رابطه بین کارایی نهادي -

.باشد درصد می1تر بوده و در سطح و اعتماد نهادي حتی قوي(IP)رابطه بین کارایی نهادي -

. اجتماعی رابطه مثبت و معناداري با آگاهی دارند–آموزش و پایگاه اقتصادي -

داري با هـر دو نـوع اعتمـاد نهـادي و افراد رابطه منفی و معنی اجتماعی –بین سطح آموزش و پایگاه اقتصادي - .اجتماعی وجود دارد

داري وجود دارد ولیکن با اعتمـاد نهـادي ایـن بین افزایش آگاهی و افزایش اعتماد اجتماعی رابطه مثبت و معنی - .خورد رابطه به چشم نمی

ال بودند و فراوانی مشارکت، از سه درصد انجمن مورد سئو16 درصد از اعضاي نمونه عضو 14به طور متوسط - .گردید درصد براي بسیج، را شامل می40هاي غیردولتی زنان تا براي سازمان

.آگاهی رابطه معنی دار و مثبتی با همه انواع مشارکت دارد -

کت هاي اجتمـاعی و سیاسـی داشـت امـا نـه بـا مـشار داري با مشارکت اعتماد به نهادها نیز رابطه مثبت و معنی - .شورایی

اقتـصادي – فرهنگی در مشارکت سـازمان یافتـه اجتمـاعی –هاي اجتماعی تعیین ویژگی ” غفاري،*

مصطفی ازکیا،: ، راهنما1380، مقطع دکتري، دانشکده علوم اجتماعی تهران، “روستاییاندیل و تحول مشارکت این تحقیق به بررسی این موضوع پرداخته که آیا ویژگیهاي شخصیتی روستائیان مانع عدم تب

اجتماعی که مبتنی بر اعتماد، هنجارهاي معامله متقابل و هاي عام بوده است؟ سرمایه هاي خاص به عرصه در عرصه باشد؟ در کنار عوامل روابط بین فردي است در این زمینه چه نقشی دارد و آیا منبع تسهیل کننده کنش کنشگران می

ه عنوان دستگاه حاکم و اداره کننده جامعه همراه با ساختار قدرت محلی ب) ساختار سیاسی (فردي فوق نقش دولت باشد؟ اجتماعی روستاییان به چه صورت می–در قالب پایگاه اقتصادي

هاي خانواده، طایفه و محله در اقتصادي که در عرصه–سئوال محوري تحقیق این است که چرا مشارکت اجتماعی تخصصی چون واحدهاي تولید کشاورزي و دامی و غیره تجلی پیدا کرده است سطح روستاها در اشکال واحدهاي

هـاي خـانواده، و هم اکنون نیز بصورت پراکنده وجود دارد به مشارکت سازمان یافته جمعی و مؤثر فراتر از عرصه

146

و در به عبارتی چرا مشارکت در سطح عرصه خاص به مـشارکت فرامحلـی . طایفه و محله ارتقاء پیدا نکرده است اجتماعی در این تحقیق را مترادف با مفهوم اعتماد که آنـرا از نویسنده، مفهوم سرمایه . سطوح عام تبدیل نشده است

و اعتماد در قالب دو مقوله اعتماد به افراد و اعتماد به . داند در نظر گرفته است اجتماعی می هاي اصلی سرمایه مؤلفهبراي مقولـه . هاي مربوط به دو مقوله تعریف عملیاتی شده است ا با معرف ها سنجش شده و نهاده نهادها و سازمان

گویه استفاده شده اسـت و بـراي مقولـه دوم کـه تحـت 9اعتماد به افراد با توجه به ابعاد مطرح شده از مقیاسی با وسـتا بـه عنوان رضایت از دولت مطرح شده است و داللت بر میزان مقبولیت کارایی و اعتمادي است کـه مـردم ر

در بعد روش به علـت تنـوع سـطوح مطالعـه کـه شـامل . اي استفاده شده است گویه 10دولت دارند از یک طیف .سطوح کالن، میانی و خرد بوده از سه روش تاریخی، اسنادي و تحلیل ثانویه و پیمایش استفاده شده است

خانوار 25 روستاي باالي 67شان که شامل جامعه روستاهاي شهر کا: جامعه مورد بررسی به دو جامعه آماري شاملهـاي سـاکن روسـتاهاي کاشـان کـه واحـد باشـد و جامعـه خـانواده گیري و تحقیق روستا می بوده و واحد نمونه

.باشد گیري خانوار و واحد تحقیق سرپرست خانوار می نمونهدهند نظري تحقیق را تشکل می اقتصادي سازمان یافته که چارچوب–هاي اصلی مرتبط با مشارکت اجتماعی مؤلفهروسـتاییان ) اقتـصادي –پایگـاه اجتمـاعی (اجتماعی، دولـت و نظـام مـوقعیتی هاي شخصیتی، سرمایه ویژگی: شامل .گردد ، میانی و خرد را شامل می باشد و بنابراین سطوح تحلیل متفاوت در مقیاس هاي کالن می

: استها به سه دسته عمده تقسیم شده در بعد نظري دیدگاه روان شناختی را در شناسایی جوامع روستایی عمده نمـوده و معتقـد بـه -دیدگاهی که نقش متغیرهاي اجتماعی . 1

هاي شخصیتی روستاییان براي نیل به توسـعه و تحـول روسـتایی اسـت در ایـن دیـدگاه تغییر و تحول در ویژگی هستند و معتقدند کـه بـا وارد نمـودن ... رك و قدرگرا، فاقد تح ، سنتی، روستاییان به لحاظ شخصیتی افرادي منزوي

.عناصر جدید از بیرون باید در جهت تغییر شخصیت روستاییان اقدام نمودبرداري در پی بیـان تـأثیر هاي بهره دیدگاهی که به ساختار طبقاتی جوامع روستایی اهمیت داده و با مطالعه نظام . 2

اقتـصادي روسـتاییان بـراي –انتخاب مؤلفه پایگاه اجتمـاعی . موقعیت روستاییان در فرآیند تغییر و تحول آنهاست .باشد تعیین سهم این مؤلفه بر متغیر وابسته مورد مطالعه می

هـاي توسـعه در ها و برنامـه دیدگاهی که به متغیرهاي کالن و ساختاري در قالب نقش دولت و انتخاب سیاست . 3اندیشد که انتخاب المللی یعنی نظام اقتصاد جهانی می ینمقیاس ملی و حتی فراتر از آن در چارچوب ساختارهاي ب

.هاي مربوط به آن متأثر از این دیدگاه بوده است مولفه دولت و سازه

147

اجتمـاعی، سـاختار هـاي شخـصیتی، سـرمایه هـاي ویژگـی گیري از چارچوب تلفیقی، مؤلفـه در این تحقیق با بهره انـد، مـدل هاي ذیل مسئله تحقیق مطرح شده ییان که در پرسش اقتصادي روستا –و پایگاه اجتماعی ) دولت(سیاسی

هاي فوق در یک مدل نظري به ایـن دلیـل بـوده کـه اوال تبیـین قرار گرفتن مؤلفه. دهند نظري تحقیق را تشکیل می به دلیـل موضوع با تأکید بر یکی از ابعاد عاملیت یا ساختار از کفایت الزم برخوردار نبوده ثانیا تفکیک این دو بعد

در نتیجه، متغیر امکانـات . باشد ارتباط متعاملشان میسر نبوده است زیرا هر یک به نوعی مؤثر و متأثر از دیگري می اجتماعی کـه یکـی از متغیرهـاي با متغیر وابسته تحقیق دارد و با متغیر سرمایه) رابطه معکوس (اي تأثیر منفی توسعه

به عبارتی هم به صورت مستقیم و هم بصورت غیـر مـستقیم بـر . نفی دارد باشد نیز رابطه م مستقل مدل تحقیق می اجتماعی هم داراي تأثیر مستقیم مثبت بر روي متغیر وابسته متغیر سرمایه . روي متغیر وابسته تأثیرگذاري منفی دارد

مـستقیم بـر متغیر ویژگیهاي شخـصیتی داراي تـأثیر . ها شخصیتی همبستگی مثبت دارد است و هم با متغیر ویژگی اجتماعی –اجتماعی داراي همبستگی است و از متغیر پایگاه اقتصادي روي متغیر وابسته است و نیز با متغیر سرمایه

اقتصادي بر متغیر وابسته تحقیق هم بـصورت مـستقیم و هـم بـه –تأثیر متغیر پایگاه اجتماعی . نیز تأثیر می پذیرد اثرات مستقیم و غیر مستقیم متغیرهاي مستقل بر . باشد هاي شخصیتی، می از طریق متغیر ویژگی مستقیم، صورت غیر

.باشد می51/0روي متغیر وابسته برابر با

148

اجتمـاعی اجتماعی در تحلیل وضعیت تـأمین تاجبخش، کیان، بررسی مقدماتی کاربرد نظریه سرمایه *

1382در ایران، مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، اجتماعی در تحلیل وضعیت سازمان ژوهش، طرح مسائل و بررسی مقدماتی کاربرد نظریه سرمایه هدف اصلی این پ

هایی که امـروزه هاي موجود براي پرداختن به مشکالت و چالش به این منظور شیوه . تأمین اجتماعی در ایران است زارش بـه ویـژه نقـش روابـط ایـن گـ . فراروي تأمین اجتماعی در ایران قرار دارد، مورد بررسی قرار گرفتـه اسـت

ثیرگذاري بر کـارایی و موفقیـت نام گرفته است را در تأ “ اجتماعی سرمایه”اجتماعی و متغیرهاي اجتماعی، یا آنچه هـایی کـه در اجتماعی اول در درك بهتر چالش بنابراین، اهمیت مفهوم سرمایه . کند نظام تأمین اجتماعی بررسی می

هایی به منظـور بندي سیاست ران قرار دارد و دوم نقش رهنمودي مفهومی براي فرمول مقابل نظام تأمین اجتماعی ای .بهبود نظام تأمین اجتماعی موضوع اساسی این پژوهش است

، یـا دانـش نـسبت بـه مـسائل آگـاهی : اجتماعی در این گـزارش از سـه جـزء ترکیـب شـده اسـت مفهوم سرمایه ، بـه امنیـت خـود و اعتماد. نگرانی است مندي و دل موجب عالقهکه این نوع آگاهی ) شناختی نوعی منش (اجتماعی

نوع منش هنجاري که مستلزم . (کند نسبت به سایر افراد و نهادهاي اجتماعی، زمانی که به این نوع مسائل توجه می دنی هاي مـ هاي رسمی و غیر رسمی یا در انجمن ، در شبکه مشارکت). مثل و رفتار غیر خودخواهانه است مقابله به

اجتماعی ارتباط مستقیم و منطقی البته بین این اجزاء مفهوم سرمایه . کنند داوطلبانه افراد عمل می که براساس فعالیت .اي که اولی شرط الزم اما نه کافی و همین طور دومی براي سومی گونه قابل تشخیص است به

تـاریخ (ها، اسـناد و منـابع تـاریخی بایگانیبررسی: از سه روش استفاده شده است) به زعم نویسنده (در این تحقیق ها براي تـشخیص ، مصاحبه با صاحبنظران، مدیران، خیرین و فعاالن در این زمینه )معاصر ایران از مشروطه تا کنون

تر تر و وسیع مهمترین محورهاي بحث تدوین پرسشنامه، و انتخاب نهادهایی که در مرحله دوم، مورد بررسی عمیق .رفتقرار خواهند گ

هاي تأمین و رفاه اجتمـاعی بـه همکـاري و همراهـی هاي این تحقیق عبارت است از اینکه کارآمدي سیاست یافتهاجتمـاعی در کـشور بـستگی به میزان سرمایه– یا به عبارت دیگر –داوطلبانه مردم و نیز به کیفیت رابطه اجتماعی

ماعی در تعریف مفهومی آگاهی، اعتماد و مشارکت از سـطح اجت دهد که سرمایه بررسی ثانویه آمارها نشان می . دارد . نسبتا نازلی برخوردار است

کـه (بنیادهـا : آینـد و عبارتنـداز هاي اجتماعی بـه شـمار مـی بررسی نهادهایی که در زمره متولیان تأمین و حمایت دهـد کـه مدرسه سازان، نشان مـی ها و وقف، قرض الحسنه و ، خیریه)امداد نیز در زمره آنها قرار گرفته است کمیته

تواننـد بـه ها هستند که می ، مهمترین مورد، خیریه نهادهایی که فعال هستند تغییر نکند اگر نحوه تشکیالت و فعالیت

149

توان درمورد بنیادها گفت این است که نیازها و اجتماعی در ایران کمک رسانند و تنها مطلبی که می افزایش سرمایه این تغییرات کارکرد بنیادها را دگرگون ساخته اما چارچوب حقوقی و . س کامال تغییر کرده استشرایط دوران تأسی

در واقع، ارتبـاط حقـوقی ناروشـن میـان کمـک گیرنـدگان و . مدیریتی آنها با این تغییرات همخوانی نداشته است شـفاف شـدن . ابـط ناسـالم شـود توانـد حتـی باعـث ایجـاد رو هاي متولی مانند بنیادها و کمیته امداد، مـی سازمانهاي دولتـی هاي این نهادها و قرار گرفتن آنها در چارچوبی قانونی که آنها را هم ردیف و همسو با سازمان فعالیت

اجتمـاعی دهد، براي وارد شدن در بحث چگونگی مشارکت آنهـا در تولیـد سـرمایه متولی تأمین اجتماعی قرار می عم نویسنده نهاد سنتی وقف نیز در شرایط فعلی از پویـایی الزم بـراي مداخلـه در به ز . زمینه را ایجاد خواهد کرد

اما اینکه سازمان تأمین اجتمـاعی . امور تأمینی برخوردار نیست و این کار نیاز به تغییرات دیدگاهی و فرهنگی دارد توانـد اجتماعی چـه کـاري مـی اجتماعی به عنوان راهی براي تأثیرگذاري بیشتر بر نظام تأمین براي افزایش سرمایه

هـاي کمـک بـه دو نـوع بندي روش هایی است که نگارنده به آن پرداخته است و با تقسیم انجام دهد؟ جزء سئوالی هـا باعـث هـاي مـستقیم دولـت مستقیم و غیر مستقیم با بررسی مباحث نظري به این نتیجه رسیده است که کمـک

توانـد عامـل مـؤثري در تقویـت زعـم پاتنـام، مـی ام آمـوزش بـه شـود و بهبـود نظـ اجتمـاعی مـی نابودي سرمایه بـراي “ محلـه محـور ”هـاي حرکت: مانند. اند اجتماعی باشد و سایر پیشنهادهایی که محققان دیگر ارائه داده سرمایه

تی اما در زمینـه راهکارهـاي عملیـا . ، احزاب و غیره ، موسیقی ، فرهنگی جوانان و بزرگساالن در گردهمایی ورزشی اجتماعی نگارنده آن را مشروط بر انجام تحقیقات وسیع در این زمینـه سازمان تأمین اجتماعی براي افزایش سرمایه

آگـاهی، (اجتمـاعی نموده است و در مرحله اول پیشنهاد گردیده که با روشن ساختن سه عنـصر اصـلی در سـرمایه در جهت تقویت آنان باید به سوي اطالع رسـانی گردد که سازمان تأمین اجتماعی مشخص می ) اعتماد و مشارکت

گروههاي مدنی بهتر به مشتریان و شهروندان، ارتقاء اعتماد آنها از طریق اقداماتی همچون بهبود خدمات، و فعالیت هـایی انـد، گـام هاي حمایت و امداد اجتماعی مایل به همکاري هستند یا همکاري خود را آغـاز کـرده که در زمینه

.حوزه حمایتی، تشویق یا حتی با آنان مشارکت کند آنها را در زمینه و بویژه فعالیتبردارند

150

اجتمـاعی در سـرمایه پیامـدهاي مـدنی (اجتماعی و سلوك اجتماعی موسوي خامنه، مرضیه، سرمایه *

توسلی، غالمعباس: ، راهنما1382-83، مقطع دکتري، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، )مدارساجتماعی در سطح مـدارس متوسـطه مـورد سـنجش قـرار گرفتـه و تـأثیر آن بـر رفتارهـا و این تحقیق سرمایه در

هاي پیر بوردیـو اجتماعی، از دیدگاه در این تحقیق مفهوم سرمایه. هاي مدنی دانش آموزان بررسی شده است نگرشن در طـرح نظریـه منـابع اجتمـاعی کـه اجتماعی و فرهنگی و دیگر اشکال سرمایه، نان لی در بحث خود از سرمایه

اجتماعی را شامل منابع نهفته در ساختار اجتماعی، قابلیت دسترسی افراد به ایـن گونـه منـابع و گـردآوري سرمایهاجتمـاعی در دو بعـد دانـد، جیمـز کلمـن در بررسـی اشـکال سـرمایه هـاي هدفمنـد مـی اینگونه منـابع در کـنش

.ابرت پاتنام و فرانسیس فوکویاما، تعریف گردیده استاجتماعی و نظام آموزشی، ر سرمایههـاي انجمنـی و گروهـی و هاي اجتماعی موجود در مدارس در زمینه عـضویت در این تحقیق هدف بررسی شبکه

هاي اجتماعی با سطوح و انواع اعتماد و هنجارهاي همیاري در میـان دانـش هاي جمعی و رابطه این شبکه فعالیتهاي روابط جمعی و هنجارهاي اعتماد و همیاري درون آنهـا مقایسه انواع مدارس از لحاظ شبکهآموزان است و به

اجتماعی مدرسه با سلوك اجتماعی دانش آموزان پرداخته شده است و سئواالت این تحقیق به سـه و رابطه سرمایه ت مدارس از جهـات فـوق بـا تفاو-2اجتماعی درون مدارس میزان و نوع سرمایه -1: شود سئوال عمده تقسیم می

دولتـی (و مدارس دولتی) غیر انتفاعی عادي، غیر انتفاعی اسالمی و مدارس شاهد (توجه به انواع مدارس خصوصی ها بر سلوك اجتماعی دانش آموزان در ابعاد نگرشی چگونگی تأثیر این تفاوت -3) عادي، دولتی نمونه و تیزهوشان اجتماعی و استفاده از مطالعات تجربی انجام پذیرفته ري از رویکرد جمعی سرمایهگی و رفتاري، در این مطالعه با بهره

گانه تهران یک 19 مدرسه در مناطق 1200از میان . اند در این حوزه، مدل نظري و فرضیات مورد آزمون قرار گرفته جمع . به عمل آمده است دانش آموز پایه سوم975 مدرسه با تعداد 50اي و مناسب با حجم شامل گیري طبقه نمونه

اجتمـاعی شـان سـرمایه آوري اطالعات در سطح فردي صورت گرفته است و با سئوال از افراد راجـع بـه مدرسـه .مدارس از این طریق بدست آمده است

:اجتماعی براساس سه محور در این تحقیق مورد سنجش قرار گرفته است سرمایهویت گروهی و انجمنی که نسبت عضویت گروهی و انجمنی دانش عض: فعالیت گروهی و انجمنی، که شامل ) الف

کل دانش آموزان آن پایه را شامل می گردد، مشارکت در فعالیت جمعی دانش آموزان، چگونگی آموزان یک پایه به ها، میزان عضویت که ساعات صرف ها و گروه داوطلبانه، مدت عضویت دانش آموزان در انجمن / عضویت اجباري

هـاي مدرسـه هـا و انجمـن هاي افراد را در درون گـروه عالیت گروهی است و داشتن مسئولیت که سمت شده در ف .گردد شامل می

151

بینی و اطمینان خـاطر نـسبت بـه که خوش ) اعتماد در حوزه غیر رسمی (اعتماد شخصی : اعتماد عام، که شامل ) ب) اعتمـاد در حـوزه رسـمی (اعتمـاد درونـی باشـد، رفتار و عملکرد اعضاي خانواده و خویشاوندان و دوسـتان مـی

بینـی و خوش) اعتماد در حوزه رسمی(بینی و اطمینان خاطر نسبت به دیگر دانش آموزان، اعتماد تعمیم یافته خوشبینی و اطمینان خاطر نسبت به رفتار و خوش) اعتماد حوزه نهادي(اعتماد نسبت به مردم به طور عام و اعتماد نهادي

.)بیشتر آنهایی که دانش آموزان با آن مرتبط و آشنا هستند(هاي دولتی سازمانعملکرد مسئوالن وهمیاري مدنی یعنی کمک دانش آموزان به یکدیگر در سطح مدرسه و همیـاري : همیاري تعمیم یافته، که شامل ) پ

.گردد را شامل می) رفتارهاي همیارانه(عمومی که کمک به دیگران اعم از آشنا و غیر آشنااجتماعی و عناصر مفهومی آن را که در باال اشاره شد را بر متغیر وابسته سلوك اجتماعی یعنـی ن رابطه سرمایه ایشا

هاي مـدنی، قانون گرایی و فعالیت : گرایی و رفتارهاي مدنی شامل سازگاري، بردباري، عام : هاي مدنی شامل نگرش .است مورد بررسی قرار داده

اي ارائـه اي و پیـشینه جمعیت پاسخگو از طریق توصیف بعضی از متغیرهاي زمینـه در این تحقیق ابتدا تصویري از اجتماعی مدارس و سلوك اجتماعی دانش آموزان پس در مرحله بعدي براي تعیین سطح و نوع سرمایه . شده است

مـورد از تعیین و تفکیک ابعاد گوناگون متغیرهاي مورد بررسی از طریق تحلیل عـاملی، مـدارس از جهـات فـوق اي نیز با متغیرهاي مـستقل و وابـسته اي و زمینه ضمن اینکه رابطه متغیرهاي پیشینه. اند ارزیابی و مقایسه قرار گرفته

در . از طریق تحلیل واریانس مورد بررسی قرار گرفته است، سپس روابط دو متغیري مورد بحث قرار گرفتـه اسـت اند و بدین ترتیب هاي اصلی و رفتاري سلوك اجتماعی بررسی شده قسمت روابط دو متغیري، ابتدا رابطه بین مؤلفه

تعیین تأثیر همزمانی متغیرهاي مستقل بر متغیر وابسته . اند هاي تحقیق در این مرحله مورد ارزیابی قرار گرفته فرضیهندي مـدارس از ب اند و نهایتا تیپ مرحله بعدي است که از طریق چند مدل تحلیل رگرسیونی مورد بحث قرار گرفته

اجتماعی درون مدرسه و دانش آموزان و سلوك اجتماعیشان از طریق تحلیل خوشه اي صورت گرفته جهت سرمایه .است

جـنس، محـل (اي رسد بررسی رابطه متغیرهاي زمینـه تر به نظر می آنچه در این تحقیق براي بحث این رساله جالب اجتمـاعی با عناصر مفهومی سرمایه) ه تحصیلی و وضعیت تحصیلیاجتماعی، رشت تولد، بعد خانوار، پایگاه اقتصادي

:باشد است که به شرح ذیل میهاي اي که پایگاه به گونه. اجتماعی و وضعیت تحصیلی رابطه دارد- عضویت انجمنی با دو متغیر پایگاه اقتصادي -

.ارندمتوسط و باال و دانش آموزان متوسط و قوي از عضویت انجمنی باالتري برخورد

152

انـد کـه به لحاظ وضعیت عضویت دانش آموزان به دو گروه مجزا با عضویت داوطلبانه و یا غیر آن تقسیم شـده - .تر، میانگین عضویت داوطلبانه بیشتري دارند دانش آموزان با وضعیت تحصیلی متناسب

یت تحـصیلی بـا آن رابطـه اي تنها رشـته و وضـع در زمینه مدت عضویت انجمنی و رابطه آن با متغیرهاي زمینه -تـر از سـابقه هاي ریاضی و تجربی و دانش آموزان با وضعیت تحصیلی متناسب اي که رشته دار داشت به گونه معنی

.عضویت انجمنی بیشتري برخوردارند شود که تنها میزان فعالیت فرهنگی تقسیم می-هاي علمی هاي اجتماعی و انجمن میزان فعالیت به دو گروه انجمن-

اي بعد خـانوار در کـل مـدارس داشـت بـه فرهنگی تفاوت معنی دار آماري با متغیر زمینه –هاي علمی در انجمن .انجمنی بیشتري برخوردار بودند هاي با جمعیت بیشتر از میزان فعالیت اي که دانش آموزان خانواده گونه

این موضوع دانـش آمـوزان بـه دو گـروه باشد که در مسئولیت انجمنی آخرین محور موضوع فعالیت انجمنی می - اجتماعی، رشته -اي جنسیت، پایگاه اقتصادي این متغیر با متغیرهاي زمینه. اند داراي مسئولیت و فاقد آن تقسیم شده

اجتمـاعی –این به آن معناست که دانش آموزان دختر، پایگاه اقتـصادي . و وضعیت تحصیلی رابطه معنادار داشت تر نسبت به سایرین مسئولیت هاي تجربی و سپس ریاضی و با وضعیت تحصیلی متناسب ن رشته باالتر، دانش آموزا

.هاي مزبور برعهده دارند بیشتري را در انجمنهاي انجمنی و گروهی بوده و در ده مقوله قـرار گرفتـه و هاي جمعی دانش آموزان که به غیر از فعالیت مشارکت -

با آنها ) دانش آموزان یک دوره یا یک مدرسه (قی، تعامالت پایدار و اعضاي ثابت ها بیشتر روابط اف این نوع فعالیت اردوهـاي دانـش آمـوزي، : آیند و براي مثال شـامل قابل مقایسه بوده و نوعی مشارکت اجتماعی مدنی به شمار می

هـا، مـسابقات سبتها، مراسم و منا اردوهاي تابستانی، بازدیدهاي علمی و تفریحی، کتاب و کتابخوانی، رأي گیري .باشد ها، نظم و انتظام مدرسه می ها، نمایشگاه فرهنگی، سخنرانی-علمی

اي محل تولد و بعد خانوار با سایر متغیرها رابطـه معنـاداري آموزان به غیر از دو متغیر زمینه مشارکت جمعی دانش ی متوسط و باال بـیش از پایگـاه پـایین، اجتماع -هاي اقتصادي اي که دختران بیشتر از پسران، پایگاه داشت به گونه

هـاي علـوم انـسانی و پاسـخگویان بـا هاي ریاضی و تجربی بیش از دانش آموزان در حال تحصیل در رشـته رشتهوضعیت تحصیلی خوب بیشتر از سایر دانش آموزان گرایش به مشارکت جمعی دارند و میانگین مشارکت جمعـی

.هاي دیگر است آنان با احتراز گروهبه : ها عبارتند از این گویه. همیاري تعمیم یافته، در میان دانش آموزان با یازده گویه مورد بررسی قرار گرفته است-

فکر مشکالت دانش آموزان نبودن، به فکر منافع خود بودن، کمک دوستان مدرسه به یکدیگر، کمک به دیگـران در همکارانـه در مدرسـه، روحیـه مـسالمت جویانـه در محیط مدرسه، کمک درسی به دانش آموزان ضـعیف، رابطـه

153

هاي عمومی امـدادي، صـدقه بـه مـستمندان و کمـک بـه مدرسه، کمک به مردم آسیب دیده، مشارکت در فراخوان اي، تنهـا متغیرهـاي همسایگان به هنگام نیاز، از بررسی رابطه میانگین متغیر همیاري تعمیم یافته با متغیرهاي زمینـه

ایـن بـه آن معناسـت کـه . دهنـد اجتماعی و وضعیت تحصیلی اختالفـاتی معنـادار را نـشان مـی -يپایگاه اقتصاد اجتماعی متوسط و باال و پاسخگویان با وضعیت تحصیلی متوسط و باال از میانگین همیـاري -هاي اقتصادي پایگاه

.تعمیم یافته باالتري برخوردارندبا استفاده از سیزده گویه در چهار بعد بررسـی . اجتماعی است رمایه اعتماد عام که از مهمترین متغیرهاي مفهوم س -

اعتمـاد دانـش : بعد اول شامل اعتماد مدنی و یا اعتماد دانش آموزان مدرسه به یکدیگر است که شـامل . شده است یـت ، اعتماد دانش آموزان در قرض دادن پول به یکدیگر، درسـتکاري و قابل )نسبت به سایر مدارس (آموزان مدرسه

.اعتماد دانش آموزان مدرسه و امنیت براي اموال دانش آموزان در مدرسه بوداعم از (اعتماد به مسئولین آموزش و پرورش، اعتماد به اولیاء مدرسه: سنجید شامل بعد دوم، که اعتماد نهادي را می

.و اعتماد به پلیس مأموران انتظامی است) معلم و مدیراصـلی، اقـوام و اعتمـاد بـه اعـضاي خـانواده : کنـیم شـامل اد شخصی از آن یاد مـی بعد سوم، که تحت عنوان اعتم

.گردد خویشاوندان، همسایگان و دوستان شخصی میبعد چهارم، که مربوط به اعتماد تعمیم یافته است شامل دو گویه قابلیت اعتمـاد مـردم و قابلیـت اعتمـاد افـراد در

.برخوردهاي عمومی است اجتمـاعی، رشـته و وضـعیت -اي، تنهـا سـه متغیـر پایگـاه اقتـصادي ماد کل با متغیرهاي زمینهبا بررسی رابطه اعت

اجتماعی باالتر، دانـش -هاي اقتصادي این به آن معناست که پایگاه. دار داشتند تحصیلی با اعتماد کل اختالف معنی .کل باالتري برخوردارندهاي ریاضی و تجربی و افراد با وضعیت تحصیلی بهتر، از اعتماد آموزان رشته

154

دکتـري، نیاز، علی، بررسی ابعاد پولی هم پیوندي اقتصادي ایران با منـاطق یـورو و دالر، مقطـع بی*

متوسلی، محمود: ، راهنما1381دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، که در این فـصل پـس از اجتماعی در اقتصاد ایران پرداخته شده است در فصل سوم این رساله به تأثیر تنزل سرمایه

، نقش اجتماعی اجتماعی پرداخته و سپس به تعریف مفهوم سرمایه مقدمه به بررسی ادبیات اقتصادي در زمینه سرمایه. اجتماعی در اقتصاد ایران و نتیجه گیري در این بخش پرداخته است اجتماعی در تولید، لزوم توجه به سرمایه سرمایه

اجتماعی با ابعاد اقتصادي و اجتماعی هاي نظري که به بررسی رابطه سرمایه دیدگاهدر بحث نظري وي به برخی از که در مطالعات خود پی بردند که یک انحراف معیار افزایش در ) 1997(دیدگاه ناك وکیفر . نماید پرداخته، اشاره می

و دیگـران 1الپورتا. شود میمیزان اعتماد در سطح کشوري، سبب افزایش رشد اقتصادي به میزان نیم انحراف معیار اند که افزایش در اعتماد به اندازه یـک واحـد انحـراف معیـار، در یک مطالعه بین کشورهاي مختلف یافته ) 1997(

انحـراف معیـار 3/0 انحراف معیار و کاهش فساد دولتی به انـدازه 7/0سبب بهبود کارایی سیستم قضایی به اندازه اجتمـاعی در بخـش میانـه امریکـا سـبب نمایند که سـرمایه میبحث ) 1999(2گولدین و کاتز ) 47: همانجا.(شود می

در تابع تولید کالسیک از زمان آدام اسـمیت، محـصول تـابعی از زمـین، . افزایش تعداد مدارس متوسطه شده است زمین نه تنها شامل زمـین . نیروي کار شامل ساعات کار نیروي انسانی و تالش او است . نیروي کار و سرمایه است

شود که بمنظـور ور عام معرف منابع طبیعی مورد نیاز در فرآیند تولید است و سرمایه کاالهایی را شامل می بلکه بط به همین ترتیب از تابع تولیدي ناخالص ملی یـک کـشور هـم سـخن . شوند تولید کاالهاي دیگر در آینده تولید می

شود که در یک سـال تولیـد شـده و بـه میتولید ناخالص ملی یک کشور شامل ارزش کاالها و خدماتی . گویند میهاي تولیدي سـرمایه و منـابع طبیعـی در اصطالح ناخالص به این جهت است که مقداري از داده . رسند فروش می

)48:همانجا.(کنیم پروسه تولید ممکن است تماما مصرف شوند، در حالیکه، آنها را از محصول کسر نمیانـد کنند در تابع تولید خود وارد کرده لیت افزایش محصول بیشتري را ایجاد میاقتصاددانان چهار عامل دیگر که قاب

قـانون اساسـی، قـوانین و مقـررات و دولت، که شـامل بدنـه کـارگزاران سیاسـی، )2تکنولوژي، )1: که عبارتند از دهـد و یل مینیروي انسانی، که سطح آموزشی و دانش و مهارت افراد را تشک )3باشد، هاي یک دولت می سیاست

تواند عامل توضیح دهنده دیگري در مورد تفاوت دو کشور در محصول ناخالص اجتماعی، که می باالخره سرمایه )4 3.ملی با شرایط دیگر یکسان باشد

1. la porta et al. 2. goldin & katz

ها بعنوان مثال اي از این بحث دي بی ارتباط نیست که به نمونههاي مربوط به نهادگرایی جدید اقتصا اجتماعی با بحث بحث در خصوص سرمایه. 1doeringer et al(1990), shleifer(1994), elster(1994), williamson(1994)اند پرداخته.

155

در افزایش تولید جامعـه نقـش ) معماهاي اجتماعی (اجتماعی از طریق انتقال اطالعات و حل معماي زندانی سرمایهنظریـه . تر هستند اجتماعی نشان داده که اگر مردم به یکدیگر بیشتر اعتماد داشته باشند، ثروتمند رمایهادبیات س . دارد

و “ معمـاي زنـدانی ”دهنـد، زیـرا دو بـازي بازیها چارچوب مفیدي را براي تجزیه و تحلیـل اعتمـاد ارائـه مـی به نظر نویسنده، بـا مقایـسه رشـد اقتـصادي . کنند اجتماعی کمک شایان توجهی می به فهم بهتر سرمایه “ هماهنگی”

هـاي بلند پروازانه بـودن تـالش : که عللی مانند90 عالوه بر عدم توفیق دولت در دهه 90 و 80هاي ایران در دهه سازندگی، وجود تنگناهاي ساختاري در اقتصاد و دست یازیدن به سوي اعتبارات گران اما کوتاه مدت در بازارهاي

هاي اما عالوه بر عوامل مذکور به زعم نویسنده اقتصاد ایران در سال. باشد ایه توسط اقتصاددانان، می المللی سرم بین. اجتماعی، را به طور عینـی از کـف داده بـود میالدي نعمتی را با نام سرمایه80هاي دهه در مقایسه با سال 90دهه

–اسـتبداد ”هـاي بهـم پیوسـته و مـستمر می حلقـه وي با تحلیلی تاریخی از ایران از دوران مغول تا انقالب اسـال بیند که سـبب فاصـله گـرفتن مـردم از دولـت و دوگـانگی مـردم و را می “ استبداد جایگزین –شورش، بی نظمی

.گردد حکومت میانقالب اسالمی ایران فرصتی بود که تجربه اعتماد و همکاري بین آحاد مردم بـا یکـدیگر و بـین آنـان و دولـت را

هایی اسـت کـه مـردم ایـران بـا الگـوي هاي اول انقالب تا زمان خاتمه جنگ ایران و عراق، سال سال. آورد فراهمهاي اقتصادي و اجتماعی ظاهر شـدند و نقـش شخـصیت معنـوي رهبـر انقـالب، همکاري متقابل در تمام صحنه

هاي پرشور و جد که مملو از انسانهاي محلی و مسا انجمن. اجتماعی هنگفتی را براي مردم ایران پدید آورد سرمایهتوانـستند از طریـق تـسهیل برخوردار بودند و در نتیجه مـی ) و نه عمودي (با اخالق بودند، از ساختاري بیشتر افقی

هاي افقی، بر اعتماد و شور و شوق اجتماعی مردم افزوده و مشارکت بیـشتر چرخش اطالعات عمودي و مشورت هاي غیـر مـذهبی مـورد ها نه تنها در تشکل در حالیکه در دوره اخیر، این انجمن ) 59: همانجا.(آنان را سبب شوند

هاي مـذهب تشکل. هاي مذهبی نیز به سوي ساختارهاي عمودي میل داده شدند ، که در تشکل تشویق قرار نگرفتند تر باشـند، شـرایط هرقـدر بیـش . آمده اسـت ) 1997(محور با ساختار عمودي، آنچنانکه در تحقیق الپورتا و دیگران

هـاي مـدنی و ناکارآمدتري را از نظر قضایی، فساد اداري، سیستم بوروکراسی، فرار مالیـاتی، مـشارکت در فعالیـت هاي اجتماعی و تورم بر جامعه حاکم خواهنـد ههاي بزرگ اقتصادي، زیر ساخت اي، اهمیت بنگا هاي حرفه انجمنکند زیرا نسل انقالب و جنـگ بـه لحـاظ نایز را تأیید می یادي نظر بی نتایج تحقیق ما نیز تاحد ز ) 59:همانجا.(نمود

.اجتماعی بیشتري برخوردار است اجتماعی نسبت به نسل جوان و جدید از میزان سرمایه سرمایهنویسنده معتقد است در اقتصاد ایران، کمبود سرمایه فیزیکی از معضالت جدي است و در چنین اقتصادي نیـاز بـه

ماعی بیش از اقتصادي است که از وفور در سرمایه فیزیکی برخوردار است و امکان تشکیل یک اتحادیه اجت سرمایه

156

پولی با شرکاي مناسب خارجی را در کاهش روند تـورم، فـراهم آوري سـرمایه فیزیکـی مـورد نیـاز سـازندگی و این تغییرات، رویه هم رفته . ددگر دگرگونی در تعادل سطح پایین موجود در نظام اجتماعی و اقتصادي را باعث می

اجتمـاعی موردنیـاز در پروسـه کـارا و گیري اعتماد عمومی و تقویت سرمایه قادر است فضاسازي الزم براي شکل )60:همانجا.(ماندگار را امکانپذیر ساخته و اقتصادي بالنده را بشارت دهد

آمـوزان دینداري در بـین دانـش اجتماعی و نوع مالحسنی، حسین، بررسی رابطه بین میزان سرمایه *

، 1381مـدرس، پـاییز سال سوم دبیرستان در استان گلستان، مقطع کارشناسی ارشد، دانـشگاه تربیـت

.پی، امیر نیک: راهنمافـرض ایـن . اجتمـاعی و دینـداري پرداختـه شـده اسـت در این پژوهش به بررسی ارتباط متقابل دو متغیر سرمایه

اي بـر اجتماعی رابطه متقابل وجود دارد و متغیرهـاي زمینـه دینداري و میزان سرمایهپژوهش این است که بین نوع و مـصاحبه نیمـه پـژوهش براسـاس پرسـشنامه . روش تحقیق کمی و کیفـی اسـت . رابطه این دو متغیر تأثیرگذارند

آمده اسـت و اي بدست اي چند مرحله گیري نمونه رهنمودي انجام شده است و جامعه آماري براساس روش نمونه ها در دوازده مدرسـه بـوده نفر در مصاحبه نیمه رهنمودي براي تحلیل داده30 نفر در روش پیمایشی و 392شامل کمی از روش تحلیل رگرسیون، تحلیل واریانس، آزمـون تـی، ها در روش براي آزمون فرضیات و تحلیل داده . است

ها و سازماندهی آوري داده در روش کمی پس از جمع. تضریب همبستگی پیرسون، گاماواسپیرمن استفاده شده اس اجتماعی در جامعه در حد متوسـط بندي آنها روابط متغیرها بررسی شده که نتایج نشان داد که میزان سرمایه و طبقه همچنین نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داده که پـنج نـوع دینـداري سـنتی، سـکوالر، نیـت پـاك، . باشد باال می هـاي ایـن تحقیـق نـشان داد کـه بـین میـزان یافتـه . گرا در جامعـه آمـاري قابـل بررسـی اسـت گرا و قومیت تکثر

گـرا و تکثرگـرا داراي ، قومیـت بدین معنی کـه دینـداران سـنتی . اجتماعی و نوع دینداري رابطه وجود دارد سرمایه .اي براین متغیرها تأثیرگذارند زمینهاجتماعی هستند و متغیرهاي همبستگی مثبت و معناداري با متغیر سرمایه

نزدیکی دارد و آن را شامل مجموع منابع ) 8:2001(اجتماعی از دیدگاه ایشان با تعریف استون مفهوم نظري سرمایه داند که نتیجه مالکیت شبکه بادوامی از روابط نهادي شده بین افراد و عـضویت در یـک گـروه بالقوه و بالفعلی می

ماعی یـک مفهـوم چنـد بعـدي اسـت کـه کمیـت و کیفیـت روابـط اجتمـاعی دو بعـد اصـلی اجت سرمایه. استهایی با هنجارهـاي اعتمـاد و عمـل متقابـل اجتماعی شبکه در این پژوهش منظوراز سرمایه . اجتماعی هستند سرمایه

.شود است که با ساختار روابط اجتماعی خاص بین کنشگران مشخص می

157

هنجارها: کیفیت روابط اجتماعی ها هشبک: ساختار روابط اجتماعی :نوع

:اندازه

:فاصله

:ساختار

:رابطه

رسمی

محدود

خانواده

انبوه

همگن

عمودي

غیر رسمی گسترده جهانی پراکنده

ناهمگن

افقی

: نجار اعتماده ماد اجتماعی اعت

شغلی/ خانوادگی عمومی

مدنی/ اعتماد نهادي هنجار عمل متقابل

هنجار عمل غیر متقابل ساختار و کیفیت روابط اجتماعی. 1.1جدول

هـاي هـایی در بخـش بخش مربوط به دینداري سعی شده که مفاهیم و باورهاي دینی در قالـب و شـکل گویـه در گردد، باور و اهمیت به روحانیت، مناسک دینـی، مختلف اعتقادات که شامل پایبندي و میزان اعتقاد فرد به دین می

گرایـی، قومیـت . اخت دیـن سـنتی اسـت بندي ایـشان در شـن هاي تقسیم تقدیرگرایی و مرجع تقلید از جمله مؤلفه هاي دیگـري اسـت کـه نـوع دینـداري را براسـاس آنهـا در قالـب و شـکل تکثرگرایی و عقلگرایی نیز جزء مؤلفه

جنس، شـهر محـل زنـدگی : مشخصات عمومی پاسخگویان در پرسشنامه هم شامل . هایی بررسی نموده است گویهبه لحاظ مهاجر بودن، نوع مذهب، قومیت، رشته تحصیلی، روستا، وضعیت سکونت / پاسخگو، محل سکونت شهر

.باشد معدل نمرات پاسخگویان، میزان تحصیالت والدین، وضعیت شغلی والدین می

158

تحـصیلی، تحـصیلی و عملکـرد هاي اجتماعی و فرهنگی با نگرش به رشته میرزاخانی، رابطه سرمایه *

.قاضی طباطبایی: راهنما ،1380 دانشگاه تبریز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعیاي گیـري طبقـه هستند که بـا شـیوه نمونـه 79-80جامعه آماري تحقیق دانشجویان روزانه دانشگاه تبریز در سال

اجتماعی پاسخگویان دهد که بین سرمایه نتایج نشان می. اند نفر دانشجو به عنوان پاسخگو انتخاب شده378متناسب اجتماعی یک مفهـوم دهد که سرمایه نتایج تحقیق نشان می . د تحصیلی آنان رابطه معنادار مثبت وجود دارد و عملکر

چندبعدي است که از چهار بعد میزان فعالیت اجتماعی، میزان روابط اجتماعی با خانواده، میزان روابط اجتماعی با اجتمـاعی ر ایـن تحقیـق بـین جنـسیت و سـرمایه د. گردد دوستان و همسایگان و میزان اعتماد اجتماعی تشکیل می

هاي تحصیلی مختلـف بـا همـدیگر تفـاوت اجتماعی در بین رشته داري وجود ندارد و میانگین سرمایه تفاوت معنی اجتماعی را به همراه دارد بدین معنی که هاي مختلف تفاوت در میزان سرمایه پس تحصیل در رشته . معناداري دارند

ي علــوم تربیتــی و روانــشناسی بیــشترین میــزان و دانــشجویان ریاضــی از کمتــرین میــزان هــا دانــشجویان رشــته .اجتماعی برخوردارند سرمایه

موفقیـت هاي فرهنگی و اجتماعی و اقتصادي خـانواده بـر روي سمیعی، زهره، بررسی تأثیر سرمایه *

: ، راهنمـا 1379 لزهـراء، تحصیلی و شغلی فرزندان در تهران، پایان نامه کارشناسـی ارشـد، دانـشگاه ا

.آبادي، فاطمه شمس نجفهاي فرهنگی و اجتماعی و اقتـصادي خـانواده بـر روي موفقیـت تحـصیلی و تأثیر سرمایهدر این پایان نامه که به بررسی

پرداخته شده، قابلیت ارتباط پذیري پاسخگویان در سطح پایینی ارزیابی شده است، همچنین شغلی فرزندان در تهران اجتمـاعی در هاي داوطلبانه و غیررسمی ضعیف هستند که در مجمـوع از لحـاظ سـرمایه عد مقبولیت در گروه در ب

اجتماعی مردان از زنان بیـشتر اي با سرمایه اجتماعی، سرمایه به لحاظ رابطه متغیرهاي زمینه . سطح پایین قرار دارند هایی که مادر شاغل است بیشتر اجتماعی در خانواده یهاجتماعی دارند، سرما است و شاغلین بیشتر از بیکاران سرمایه

اجتمـاعی با افزایش میزان سـرمایه . دار ندارد اجتماعی با شغل پدر و موفقیت تحصیلی رابطه معنی باشد و سرمایه میایش با افز. پدر رابطه معناداري دارد اجتماعی با تحصیالت موفقیت شغلی فرزندان بیشتر خواهد شد و متغیر سرمایه

اجتمـاعی بـر میـزان سـرمایه شود و بـا افـزایش در سـرمایه اجتماعی افزوده می در سرمایه فرهنگی بر میزان سرمایه .اقتصادي افزوده خواهد شد

159

، ایـران اجتماعی و پیامدهاي آن، نامـه انجمـن جامعـه شناسـی شارع پور، محمود، فرسایش سرمایه *

.1380، 3شماره اجتماعی و بررسی ابعـاد مختلـف ایـن سـرمایه در سـطوح گونـاگون ل به تعریف سرمایهدر این مقاله در بخش او

اجتماعی شناس برجسته معاصر، بوردیو و کلمن در خصوص سرمایه در این بخش نظرات دو جامعه . پرداخته است از اجـزاء پس از معرفی هر یک . اند مطرح شده و ضمن بررسی ادبیات این مفهوم اجزاي مختلف آن شناسایی شده

در . هاي درونی آنها و تأثیرات آنها در سطح درون گروهی و بین گروهی مورد تأکید قرار گرفتـه اسـت بندي تقسیمهاي اجتماعی با ویژگی بخش دوم مقاله به بررسی ارتباط سرمایه . این زمینه از نظریات گیدنز نیز استفاده شده است

یـن بخـش تأکیـد بـر ایـن اسـت کـه شناسـایی میـزان و رونـد در ا . پـردازد فرهنگ مدنی یا سیاسـی جامعـه مـی تواند کمک زیادي به شناسایی روند تحوالت فرهنگی و اجتماعی اجتماعی در میان اقشار مختلف جامعه می سرمایه

اجتماعی، روابـط اجتمـاعی نگارنده از تحقیقات وربا، پاتنام واینگلهارت استفاده کرده و بین سرمایه . آن جامعه کند هاي داوطلبانه، تقویت مشارکت سیاسی، عملکرد دموکراتیک نهادهاي حکومتی تنی بر اعتماد، عضویت در انجمن مب

.بیند و تقویت نهادهاي مدنی ارتباط مستقیمی میهاي رسمی و غیر اجتماعی، اعتماد در اشکال مختلف فردي، تعمیم یافته و نهادي و مشارکت وي در تعریف سرمایه

. اجتماعی در دو قلمرو خـانواده و اجتمـاع تأکیـد دارد گیري بر روند تنزل سرمایه است و در نتیجه رسمی را آورده : محـسنی، منـوچهر (ها، رفتارهـاي اجتمـاعی و فرهنگـی در ایـران وي با بررسی ثانویه نتایج تحقیق بررسی آگاهی

بـه 1353ي وهمکاران در سـال و تحقیق دکتر اسد ) 1378: گودرزي و عبدي (و تحوالت فرهنگی در ایران ) 1374این نتیجه رسیده است که سطح تحصیالت بعنوان عامل اصلی و تعیین کننده تفاوت میـان نخبگـان و مـردم تلقـی

درصـد اسـت، 32دانند، در میان مردم شده است و درحالی که درصد کسانی که هموطنان خود را زیاد راستگو می . این حاکی از قضاوت منفی نخبگان نسبت به هموطنان می باشـد . ست درصد ا 10این رقم در میان تحصیلکردگان

هاي مربوط به فعال بودن، تکرو بودن، تنبل بودن، پایبند بودن به اخالق، متقلب بودن و خودخـواه در تمام قضاوت .تري نسبت به هموطنان خود داشتند بودن هموطنان، گروه تحصیلکرده نسبت به عامه مردم، قضاوت منفی

160

ارشـاد هاي ایرانیان، وزارت فرهنـگ و ها و نگرش ارزش: اجتماعی در طرح برخی از عناصر سرمایه *

.1382و موج دوم 1379اسالمی، موج اول

اي در اي دو مرحلـه نفر به شیوه خوشـه 16824 استان کشور با حجم 28 مراکز 1ها ها و نگرش پیمایش ملی ارزش ها در واقع نقـشه مفهـومی جامعـه ها و نگرش نظري پیمایش ملی ارزشچارچوب. انجام شد 1379بهمن ماه سال

ایـن چـارچوب . است که در آن جامعه کل، اجزاء ابعاد و سطوح آنها در ارتباط با یکدیگر مفهوم سازي شده است اجتماعی در سه سطح انتـزاع مـورد توجـه قـرار در نظریه عمومی کنش، کنش. است“ نظریه عمومی کنش”متأثر از

شود که عبارتند در اولین سطح انتزاع که در فاصله نزدیکی از واقعیت قرار دارد سه مفهوم نظري مطرح می. گیرد یمدر دومین سطح انتزاع کنش، چهار نوع نظام کنش و ارتباط آنها باهم مطـرح . 4 و وضعیت کنش 3، کنشگر 2کنش: ازنظام شخـصیت از برخـورد و . ی، شیمیایی و آلی است هاي فیزیک نظام اثباتی، آرایش فرصت : شود که عبارتنداز می

یعنـی اینکـه . گیـرد هاي اجتماعی و فرهنگی در خالل فرآیند جامعه پذیري شکل می تعامل نظام آلی انسانی با نظام و ) نظـام اجتمـاعی (با انتظـارات اجتمـاعی ) نظام آلی(نظام شخصیتی از ترکیب تدریجی و مداوم نیازهاي ارگانیسم

هاي اثباتی، اجتماعی و فرهنگی ضمن یادگیري و شخصیت در برخورد محیط. شود حاصل می) فرهنگی نظام(معانینظـام . هاي عاطفی، هنجاري و شناختی اسـت شود که این نظام داراي سوگیري درونی سازي، حائز نظام تمایلی می

: هـار عنـصر مفهـومی اسـت شود داراي چ اجتماعی که به عنوان شبکه تعاملی کنشگران فردي و جمعی تعریف می و وجود و تداوم تعامل اجتماعی همراه و منـوط بـه سـه ) پاداش(تعامل اجتماعی، انتظارات متقابل و ضمانت اجرا

.عنصر دیگر استهـاي یکـسان و بـا فواصـل داده(هاي قبل این متغیرها در دسترس نیست در اینجا چون اطالعات قابل مقایسه دوره

اجتمـاعی هاي سرمایه شاخص توانیم در مورد تحول تاریخی ، بنابراین نمی )اي زمانی ه زمانی مشخص بصورت سري هـاي مـوج اول پیمـایش مـذکور را بـا گـردد کـه داده ارزیابی قابل اعتمادي داشته باشیم و فقط در اینجا سعی می

العـات گـردآوري نفر جامعه آمـاري، اط 4500 که با همان روش در سطح ملی بر روي حدودا 5هاي موج دوم داده .اي داشته باشیم شده، مقایسه

یرایش نخست، پاییز هاي ملی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی، و دفتر طرح. استان کشور28هاي پیمایش در یافته: هاي ایرانیان ها و نگرش ارزش. 1

1380. 2. action 3. actor 4. situation

هاي ملی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی، ویرایش اول، موج دوم، استان کشور، دفتر طرح28هاي پیمایش در یافته: هاي ایرانیان ها و نگرش ارزش. 51382.

161

اجتماعی بر سه عنصر آگاهی، اعتماد و همانگونه که در بخش تعریف مفهومی اشاره شد براي سنجش میزان سرمایه اي موج اول و دوم ارقامی که در این سه زمینه شواهد گویـایی ایم و در اینجا به صورت مقایسه مشارکت تکیه کرده

. کنیم مل باشند بازگو میاز این سه عا

بندي هشت گانه و در فصل نوزدهم از موج دوم فصل اول از بخش هفتم موج اول نتایج بصورت طبقه :آگاهی. 1

اخبـار سیاسـی کـشور را اند که شما تا چه انـدازه بندي سه گانه مطرح و به طرح این سئوال پرداخته نتایج در طبقه درصد در حالی کـه ایـن 1/38اصال، خیلی کم و کم مجموعا : ج عبارت بودند از و در موج اول نتای . کنید دنبال می

4/31متوسـط در مـوج اول . باشد می8/34رقم در موج دوم که سه گزینه طیف در کم خالصه شده بود، براي کم و زیـاد در درصد5/30 درصد بوده و زیاد، خیلی زیاد و کامال در موج اول 9/32درصد و در موج دوم تا حدودي

بوده است و بنابراین 4/32موج دوم که از ترکیب سه گزینه زیاد، خیلی زیاد و کامال در کلمه زیاد بدست آمده بود خوانـدن امـا در زمینـه . گیري و ماهیت سیاسی تا حد کمی میزان آن در جهت مثبت تغییر کرده اسـت در زمینه پی

درصد 7/24هیچ وجه به خواندن روزنامه و مجله مشغول نیستند و درصد از پاسخگویان به 5/38 روزنامه و مجله درصد بین نیم تا یـک 23پردازند و از پاسخگویان کمتر از نیم ساعت در شبانه روز به خواندن روزنامه و مجله می

درصد از پاسخگویان بـین یـک تـا دو سـاعت در 2/9پردازند ساعت در شبانه روز به خواندن روزنامه و مجله می 5 درصد از پاسخگویان بین دو ساعت تا بـیش از 6/4شبانه روز به خواندن روزنامه و مجله مشغول هستند و بقیه

درصـد از پاسـخگویان از آن 6/18 استفاده از اینترنـت در زمینه . ساعت به خواندن روزنامه و مجله مشغول هستند 1/42بیشترین میزان استفاده کمتـر از نـیم سـاعت بـراي اند و درصد از آن استفاده نکرده 4/81کردند و استفاده می

درصـد از 9/19 درصـد و از یـک تـا دو سـاعت بـراي 9/26درصد از پاسخگویان و بین نیم تا یک ساعت براي درصد 2/68الزم ذکر است که . اند درصد از دو تا پنج ساعت و بیشتر از اینترنت استفاده کرده 1/11پاسخگویان و ، 8/4، 3/15ها و منزل دوستان و اقوام به ترتیب درصد در محل کار، کلوپ8/31ندگان در منزل و بقیه از استفاده کن

، سـواد و تأهـل بایـد )مرد(اي سن، جنس در زمینه رابطه متغیرهاي فوق با متغیرهاي زمینه . درصد بوده است 6/11بـین . دار مثبـت وجـود دارد ابطه معنیگفت که بین سطح سواد، جنس و تأهل و دنبال کردن اخبار سیاسی کشور ر

نیز رابطـه ) اشتغال(و وضع فعالیت ) کمتر(، سن )مجردین(خواندن روزنامه و مجالت و سطح سواد، وضعیت تأهل ، سـواد، وضـع )کمتر(، سن )مرد(در زمینه استفاده از اینترنت نیز این متغیر با جنس . شود دار مثبت مالحظه می معنی

. رابطه مثبت دارد) مجردین(ت تأهلو وضعی) اشتغال(فعالیت

. توانند مورد استفاده قرار گیرند سه دسته از آمار و ارقام حاصل از پیمایش ملی می: اعتماد. 2

162

اول . دسته اول ارقام موج اول در زمینه میزان اعتماد افراد به سه گروه نزدیک مورد ارزیابی قرار گرفتـه اسـت درصد اصـال، خیلـی 8/1دانید که نکه اعضاي خانواده خود را تا چه حد قابل اعتماد میاعضاي خانواده با سئوال ای

اي سـن، جـنس، و با متغیـر زمینـه . اند درصد زیاد، خیلی زیاد و کامال معرفی کرده4/88اند و کم و کم عنوان کرده دانید که این ا چه حد قابل اعتماد می اقوام و خویشاوندان خود را تدوم. دار داشتند وضع فعالیت و تأهل رابطه معنی

اند که با متغیرهاي درصد زیاد، خیلی زیاد و کامال معرفی کرده49 درصد اصال، خیلی کم و کم و 5/17سئوال هم با دوستان خود را تا چه حد قابل اعتمـاد سوم. دار داشتند اي سن، تحصیالت، وضع فعالیت و تأهل رابطه معنی زمینه درصد معرفـی 49درصد و زیاد، خیلی زیاد و کامال 1/20این سئوال هم براي اصال، خیلی کم و کم از دانید که می

دسته دوم آمار موجود که . اند دار داشته اي تحصیالت، وضع فعالیت و تأهل رابطه معنی اند و با متغیرهاي زمینه کردهباشـد یعنـی اعتمـاد افـراد و مـی “ تماد تعمیم یافتهاع”اي برخوردار هستند اجتماعی از اهمیت ویژه در بحث سرمایه

و 1379دهد که بین دو سـال ارقام جدول ذیل نشان می. اند هاي مختلف اجتماعی ابراز کرده ه شهروندان که به گرو .ها و اصناف به چه صورت بوده است ه وضعیت اعتماد مردم به گرو1382

میزان اعتماد زیاد متوسط کم

1382 1379 1382 1379 1382 1379 هاي مختلف اجتماعیگروه

3/49 9/32 5/35 51 2/15 1/16 کارگران 2/4 5/6 6/21 9/18 2/74 5/74 )مسکن و ماشین(بنگاه داران

9/20 25 9/45 6/39 2/33 5/35 رانندگان تاکسی 56 3/64 4/32 4/24 6/11 2/11 پزشکان 3/35 7/44 36 6/29 7/28 8/25 قضات 8/16 2/17 9/43 3/39 3/39 6/43 کسبه

53 7/51 2/27 3/27 8/19 9/20 نیروي انتظامی 1/55 7/55 7/27 1/29 2/17 2/15 پلیس راهنمایی و رانندگی

5/10 3/11 37 4/30 5/52 2/58 تجار و بازاریان 0/56 55 7/30 5/31 3/13 4/13 ها ارتشی

6/21 - 3/44 - 1/34 - مدیران دولتی 3/77 80 7/17 7/15 5 3/4 معلمان

8/32 7/30 43 3/40 2/24 9/28 روزنامه نگاران 5/70 1/72 1/23 6/20 4/6 3/7 اساتید دانشگاه

1/63 62 7/29 4/28 2/8 5/9 ورزشکاران 8/40 7/46 8/30 8/25 3/28 4/27 روحانیون 7/47 5/50 2/39 6/33 1/13 9/15 هنرمندان 9/52 - 6/36 - 5/10 - اندانشجوی

هاي اجتماعی در موج اول و دوم مقایسه اعتماد به گروه. 2.1جدول

163

گـروه اول شـامل، معلمـان، . توان سه گروه متفاوت در جامعه از نظر میزان اعتمـاد تمیـز داد با توجه به جدول می اگرچه معلمان و اساتید دانـشگاه در . نداساتید دانشگاه و ورزشکاران، که از اعتماد باالیی در جامعه برخوردار هست

.اند موج دوم نسبت به موج اول با کاهش اعتماد روبه رو شدهگروه دوم، بنگاه داران، تجار و بازاریان و کسبه هستند که بوضوح مورد بی اعتمـادي قـرار دارنـد کـه البتـه میـزان

ه این به معناي افزایش گرایش متوسط نسبت بـه اعتمادي به تجار و بازاریان و کسبه کمی کمتر شده است و البت بیها، قـضات، و گروه سوم، دانشجویان، کارگران، پلیس راهنمایی و رانندگی، نیروي انتظامی، ارتشی . آنان بوده است

از منظر جلـب اعتمـاد . روحانیون، مدیران دولتی، هنرمندان، روزنامه نگاران، پزشکان و رانندگان تاکسی قرار دارند ها، پلیس راهنمایی و رانندگی، نیروي انتظـامی و دانـشجویان در بـاالترین قـسمت قـرار دارنـد و ، ارتشی پزشکان

ترین قسمت و بقیـه روحـانیون، قـضات و هنرمنـدان در رانندگان تاکسی، مدیران دولتی و روزنامه نگاران در پایین هـاي مهـم و تأثیرگـذار و ن تقریبا تمـامی گـروه در واقع به جز معلمان، اساتید دانشگاه و هنرمندا. وسط قرار دارند

اي هاي زمینـه ها متغیر صاحب نفوذ در جامعه از اعتماد کم یا متوسطی در جامعه برخوردار هستند و در بیشتر گروه در حالی کـه بـه گـزارش مـوج اول . شود داري دیده می سطح سواد، جنس، تأهل، سن و وضع فعالیت رابطه معنی

اجراء شد در مورد اعتمـاد عمـومی و ایـن 1382در موج دوم که در سال . هم اعتماد نیامده بود سئوال عمومی و م درصـد تاحـدودي و 9/56هـا کـم، درصد پاسـخ 8/28کنید مردم تا چه حد قابل اعتماد هستند؟ سئوال که فکر می

. دار مثبت، داشته است معنی، تحصیالت و تأهل رابطه )مرد(که این ارقام با سن، جنس. درصد زیاد بوده است3/14هاي حاکم بر جامعه و نظـر آنـان در جدول زیر نگرش شهروندان در کل کشور در دو مقطع زمانی نسبت به ارزش

.در مورد خصوصیات مطرح شده و اینکه تا چه اندازه در بین مردم رواج دارد، آمده است میزان زیاد متوسط کم

1382 1379 1382 1379 1382 1379 هاي حاکم بر جامعهارزش

9/13 9/22 3/31 5/29 7/55 5/47 گذشت 9/16 8/38 42 26 5/41 2/35 امانتداري 9/8 6/16 9/34 6/29 6/52 7/53 انصاف

5/25 - 9/37 - 5/36 - کمک به دیگران 9/8 1/18 6/32 3/31 6/58 7/50 صداقت و راستگویی 6/11 7/20 3/39 2/37 1/49 1/42 پایبندي به قول و قرار

2/68 5/64 6/14 3/14 2/17 8/20 دورویی و تظاهر 7/74 9/68 9/13 1/13 4/11 9/17 تقلب و کالهبرداري

8/72 3/17 4/15 18 8/11 6/64 تملق و چاپلوسی

هاي حاکم بر جامعه در موج اول و دوم مقایسه ارزش. 3.1جدول

164

بوده که در این مـوج “ تالش و جدیت ”ارزشی که مردم به غالب بودنش در جامعه اذعان دارند در موج اول یگانه امـا . در مـوج دوم پیمـایش بیـشترین ارزش مـورد توافـق را داشـته اسـت “ کمک به دیگران ”نیامده و به جاي آن

ا در بـین مـردم داشـته اسـت در درصد از رواج ر 11/14هاي مثبت به طور متوسط در موج دوم رویهمرفته ارزش هـاي منفـی دهـد و ارزش را شامل گردیده که افت قابل توجهی را نشان مـی 25/26حالی که در موج اول این رقم

درصد را شامل شده و در موج دوم این 23/50زیادي آن از دید مردم زیاد از دید مردم در موج اول به طور متوسط،دهد که تصور مردم نـسبت بـه سـایر شـهروندان در مـورد رواج و این نشان می . را شامل گردیده است 9/71رقم

درصـدي را 20صفات دوریی و تظاهر، تقلب و کالهبرداري و تملق و چاپلوسی بسیار بیشتر شده اسـت و رشـد ع دار داشته و رواج امانتداري با سن و جنس و وض رواج انصاف و گذشت با سطح سواد رابطه معنی . دهد نشان می

.دار دارد و صداقت و راستگویی با سن، سواد، وضع فعالیت و تأهل رابطه دارد فعالیت و تأهل رابطه معنی

ها اعداد و ارقـام کمـی در اختیـار مشارکت در گزارش پیمایش ملی باورها و ارزش متأسفانه در زمینه : مشارکت. 3

که مشارکت در اذهان مردم دارد مطرح شده است، داریم در پیمایش ملی تنها یک پرسش مستقیما در زمینه اهمیتی :ارقام بدست آمده در دو موج به شرح ذیل است

حفظ نظم و قانون در کشور

مشارکت مردم در هاي گیري تصمیم

سیاسی

مقابله با تورم و گرانی

آزادي بیان و مطبوعات

حفظ هاي دینی ارزش

1379 1382 1379 1382 1379 1382 1379 1382 1379

1382

کنم به نظر به چهار مسئله درکشور اشاره می شما کدامیک از آنها بیشترین اهمیت را دارد؟

2/46 5/29 4/8 2/8 5/31 1/35 9/13 6/5 - 6/21

به جزء این موارد که گفتید دومین مسئله ازنظر اهمیت کدام است؟

4/29 4/29 5/14 15 8/39 6/27 2/16 7/9 - 3/18

چهار مسئله اصلی در کشور در موج اول و دوممقایسه. 4.1جدول

هـاي سیاسـی از کمتـرین رقـم گیـري شود که در موج اول مشارکت مردم در تصمیم با توجه به جدول مالحظه می ولی در موج دوم رتبه کمترین اهمیت براي مردم آزادي بیان و مطبوعات . برخوردار است و کمترین اهمیت را دارد

ست که در موج اول حفظ نظم و قانون از درجه اول اهمیت براي مـردم برخـوردار بـوده و در الزم به ذکر ا . است .موج دوم این امر جاي خود را به مقابله با تورم و گرانی داده است

دومین مسئله از نظر اهمیت در موج اول مقابله با تورم و گرانی است و در موج دوم حفظ نظم و قانون در کـشور مشارکت سیاسی در گزارش موج دوم این سئوال مطـرح شـده کـه، در آخـرین انتخابـات ریاسـت در مورد . است

165

درصـد نیـز 6/23 درصد شـرکت کـرده بودنـد و 3/76؟ که در پاسخ به این سئوال اید یا نه جمهوري شرکت کرده دار وجـود طه معنیاي سن، سواد، وضع فعالیت و تأهل با این پرسش راب شرکت نکرده بودند و بین متغیرهاي زمینه

4/38 درصد شرکت کرده بودند و 4/60داشت و در مورد مشارکت در آخرین انتخابات مجلس شوراي اسالمی نیز در مورد اینکه در انتخابـات . دار داشتند اي در آن نیز با آن رابطه معنی درصد شرکت نکرده بودند و متغیرهاي زمینه

درصـد، 8/28، 1/24دهند شرکت کننـد بـه ترتیـب بـراي کـم می آینده ریاست جمهوري و مجلس چقدر احتمال اي سـن، جـنس، ها و متغیرهاي زمینه درصد بوده است و بین پاسخ2/51 و 9/59 درصد و زیاد 20 و 18تاحدودي

هـاي مـوج اول و دوم پیمـایش در از مجموع داده . شود دار مالحظه می تأهل، سواد و وضع فعالیت نیز رابطه معنی درصد از مردم اخبـار سیاسـی کـشور را 4/32توان به این نتیجه رسید که اجتماعی می ناصر مفهومی سرمایه زمینه ع

کنند و این رقم نسبت به موج اول حدود دو درصد تغییر کرده و افزایش یافته است ولیکن درصد کـسانی دنبال می درصـد بـوده اسـت کـه بـا 35 و 38وم حدود کنند به ترتیب در موج اول و د که اصال اخبار سیاسی را دنبال نمی

احتساب این رقم بعالوه افراد متوسط از لحاظ حساسیت سیاسی در مجموع آگاهی از وضعیت سیاسی کشور پایین درصد 4/47 درصد از یک تا دو ساعت و 39در ضمن مردم در موج دوم بیشتر از طریق تلویزیون حدود . باشد می

درصد به 5/38 درصد کمتر از یک ساعت و مطبوعات 82پردازند و رادیو، یزیون می ساعت به دیدن تلو5 تا 3بین دهند و متغیرهاي مذکور با متغیرهاي هاي آگاهی و کسب خبر را تشکیل می کنند، کمتر کانال هیچ وجه مالحظه نمی

بیـشترین میـزان برخـوردار در زمینه اعتماد نیز، اعتماد به اعضاي خانواده از. سن، جنس، سواد و تأهل رابطه دارند گردد، ضمن اینکه در بحث درصد می50 درصد و نسبت به دوستان و اقوام و خویشان این رقم حدودا 4/88است اجتماعی این نوع اعتمادها نسبت به اعتماد تعمیم یافته که از سطح پـایینی نـسبت بـه گروههـاي اجتمـاعی سرمایه

ر اسـت و اعتمـاد تعمـیم یافتـه جـزء بـه معلمـان، اسـاتید دانـشگاه و برخوردار است از اهمیت کمتري برخـوردا و در مورد این سئوال که مردم تا . هاي اجتماعی از سطح پایینی برخوردار است ها و دسته ورزشکاران در بقیه گروه

اسخ ها درصد پ29 درصد تا حدودي و حدود 56اند و درصد پاسخ زیاد داده 3/4چه حد قابل اعتماد هستند تنها رساند ضمن اینکه انواع اعتمادهـاي تعمـیم یافتـه بـا و این امر نیز سطح پایین اعتماد عمومی را می . کم بوده است

ها مربوط به اعتماد زمانی بیشتر نگران کننده مجموعه داده . متغیرهاي سن، جنس، تحصیالت و تأهل نیز رابطه دارد بینـیم بـه ها در جامعـه مـی هاي اجتماعی و گسترش ضد ارزش ت ارزششود که آنها را در آیینه باور مردم به اف می

هـاي گذشـت، انـصاف، صـداقت و راسـتگویی و درصد و بیش از آن از مردم جامعه ارزش 50اي که حدود گونههـاي دورویـی و درصد از پاسـخگویان ضـد ارزش 70اند و حدود پایبندي به قول و قرار را در بین مردم کم دیده

.اند قلب و کالهبرداري و تخلف و چاپلوسی را در بین مردم به میزان زیاد دیدهتظاهر، ت

166

هاي ملـی، طرح رجب زاده، احمد، رفتارهاي فرهنگی ایرانیان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی، دفتر *

1382. ز اسـتان شهر مرکـ 28در و مصرف کاالهاي فرهنگی خانواده این نوشته، گزارش تحقیقی است در خصوص فعالیت

فرهنگـی و زمـان فراغـت، از مفـاهیم ) امکانـات (که در آن فعالیت، کاالي فرهنگی، تقاضا و مصرف آن، تسهیالت اطالعـات . شهر مرکز اسـتان در کـشور بـوده اسـت 28هاي در این تحقیق، جمعیت آماري، خانواده . اصلی هستند

ها انتخـاب شـده و مـورد سال در این خانواده6و افراد باالي . بوده است 1375جمعیت آماري از سرشماري سال خانواده بوده که در برخی شهرها به بـیش 500اي که تعداد نمونه منتخب در هر شهر گونه اند، به بررسی قرار گرفته

. اند اي بوده و با احتمال متناسب با حجم خوشه انتخاب شده گیري دو مرحله نمونه. از این تعداد افزایش یافته است اطالعـات در . دهنـد ساله و بیشتر حجم نمونه را تشکیل مـی 6 نفر افراد 6544 خانواده نمونه و 13976جموع در م

محـل تولـد، , زبـان , دیـن , سن، جنس: اي شامل متغیرهاي فردي زمینه. شده است جمع1378پاییز و اوائل زمستان روزنامه و مجله در خانواده، در مطالعه مطالعه. باشد وضع تأهل، وضع فعالیت و شغل می , تحصیالت، مدت اقامت

هـا درصد خـانواده 73خواند؟ که پاسخ با سئوالی پرسیده شده که از اعضاي خانواده شما کسی روزنامه و مجله می هـا درصد خـانواده 70 شهر مرکز استان 28هاي در خانواده78براین اساس در پاییز . درصد منفی است 23مثبت و

مطالعه روزنامـه و مجلـه توسـط اعـضاي خـانواده، بعـد از سـئوال از مطالعـه . اند کرده العه می روزنامه و مجله مط درصد جمعیت با سواد اهل مطالعه مطبوعـات 7/44. مطبوعات در خانواده، از مطالعه آن توسط اعضاء پرسش شد

ونی، وضع اقتـصادي، و اجتماعی خانواده در این تحقیق از سه شاخص ارزش منطقه مسک -پایگاه اقتصادي . هستندمنزلت شغلی سنجیده شده است و در این تحقیق با افزایش ارزش منطقه سکونت، به بهبود وضع اقتـصادي و بـاال

توان گفت بـا بـاال به عبارت دیگر می . یابد نسبت مطالعه مطبوعات افزایش می ) جزء گروه باال (رفتن رتبه اجتماعی . یابـد مندي از سرمایه فرهنگی روزنامه و مجله و مطالعه آن افزایش مـی هره اجتماعی میزان ب -رفتن پایگاه اقتصادي هاي سـنی، جنـسی، فعـالیتی، تحـصیلی و هاي فردي و مطالعه مطبوعات، در این مطالعه گروه براي بررسی ویژگی

فاده از سـاله بیـشترین نـسبت اسـت 15 -19افـراد . انـد مجرد و متأهل به لحاظ مطالعه مطبوعات باهم مقایسه شـده مردان بیش از زنان، دانشجویان و در رتبه بعد افراد شاغل بـیش از سـایر گروههـاي فعالیـت و . مطبوعات را دارند

با افزایش تحصیالت نسبت مطالعه مطبوعـات . افراد داراي همسر بیش از افراد مجرد اهل مطالعه مطبوعات هستند .یابد افزایش می

167

د فعالیت مذهبی، با این پرسش آغاز شده که غیر از انجام واجبات دینی یکی از انجام فعالیت مذهبی، سئوال در مورهـاي در خانواده شما چه نوع فعالیت. است) سنت(هاي معمول اوقات فراغت، انجام اعمال مذهبی مستحب فعالیت

شود؟ مذهبی انجام می بـه مجـالس جـشن و سـرور رفـتن ) 1: فعالیـت مـذهبی اسـت کـه عبارتنـد از 14پاسخ این سـئوال فهرسـتی از

) 5 دعـا، شرکت در جلسه ) 4رفتن به مجلس سخنرانی دینی، ) 3رفتن به روضه و عزاداري، ) 2، )مولودي(مذهبیرفتن به جلسه قـرآن، ) 6، )این مورد براي مناطقی که گرایش عارفانه و صوفیانه رواج دارد (شرکت در مجالس ذکر

زیارت اهـل ) 9 ،)مدرسه، دانشگاه(از جماعت در محل کار و تحصیل نم) 8نماز جماعت در مسجد و حسینیه، ) 7شـرکت در ) 13انجـام اعمـال مـستحبی در منـزل، ) 12خواندن قرآن در منزل، ) 11ها، رفتن به زیارتگاه ) 10قبور،

.عیادت از بیماران) 14مراسم اعتکاف و مورد پرسش توسط حـداقل یـک نفـر از اعـضاء هاي هاي نمونه، حداقل یکی از فعالیت درصد از خانواده 6/97در

سـالگی 15در صورتی که . شود ها انجام نمی ها هیچ یک از این نوع فعالیت درصد خانواده 4/2شود و در انجام می هـاي مـذهبی در ، نسبت انجام فعالیت)شوند اگرچه زنان قبل از این سن مکلف می (را به عنوان سن تکلیف بدانیم

6/12دهنـد و نوع فعالیت را انجام می14تا1 درصد افراد بین 4/87: یشتر به این نحو است که ساله و ب 15جمعیت شـود، رفـتن بـه بیشترین فعالیتی که در خانواده انجام می . دهند ها را انجام نمی درصد افراد هیچ یک از این فعالیت

بعد از آن، خواندن . همین فعالیت استدرمیان افراد هم، بیشترین نسبت مربوط به . مجالس روضه و عزاداري است گانه مورد پرسـش برخـی از آنـان جنبـه هاي چهارده از میان فعالیت . ها قرار دارد قرآن در منزل و رفتن به زیارتگاه اي از روابط شده و گاه به فراتر از این مجالس و مراسـم هـم سـرایت گیري شبکه اجتماعی داشته و منجر به شکل

شرکت در مجالس جشن و سرور، روضه و عزاداري، سخنرانی دینـی، جلـسه دعـا و : مانند. یابد نموده و تداوم می از سوي دیگر این نـوع مراسـم معمـوال بـا حـضور روحـانیون، . قرآن، نماز جماعت مسجد و محل کار و تحصیل

رکت در آن به نحوي بـا شود و مشا اي از اهل تبلیغ برگزاري می ها، قاریان قرآن و کال شبکه مداحان و روضه خوان توان مـشارکت در به همین جهت می. همراه است....) مداحان و(پیوند با روحانیت و حلقه دوم مبلغان غیر روحانی

.لحاظ نمود» اجتماعی دینی «این مجالس را به عنوان عضویت در

168

اجتماعی خانواده و فعالیت مذهبی-پایگاه اقتصاديهـاي مـذهبی انجـام شـده و میـانگین آن در تعـداد فعالیـت ) 2اده توسط اعضاء، انجام فعالیت مذهبی در خانو ) 1

برگزاري و عدم برگـزاري مراسـم و ) 4هاي مذهبی توسط اعضاء، انجام و یا عدم انجام انواع فعالیت) 3خانواده، . اطع داده شـد گانه ارزش منطقه، وضع اقتصادي و منزلت شغلی تق هاي سه تعداد مجالس، با شاخص ) 5مجالس و

هاي متعلق بـه ، تعداد و میانگین انجام آن توسط اعضاء، تفاوتی بین خانواده دهد که در انجام فعالیت ارقام نشان می بـا بـاال رفـتن پایگـاه . هـایی، هرچنـد انـدك وجـود دارد تفاوت اما در نوع فعالیت. هاي مختلف وجود ندارد پایگاه

رکت در مجالس جشن و سرور، سخنرانی دینی، نماز جماعت محل کار و اجتماعی خانواده، نسبت مشا -اقتصاديهـاي متعلـق بـه نـسبت شـرکت در مجـالس روضـه در خـانواده . یابد تحصیل و خواندن قرآن در منزل افزایش می

مگـر در (هـاي مختلـف تفـاوت چنـدانی وجـود نـدارد در زیارت، بین پایگاه . هاي باال کمتر از دیگران است پایگاههاي سه هاي دیگر، جهت شاخص در مورد فعالیت). یابد قتصادي که با بهبود آن نسبت زیارت افزایش می شاخص ا

.گانه متفاوت و متنوع است

هاي مذهبی هاي فردي و انجام فعالیت ویژگی، جشن و سرور، عزاداري و روضه، سخنرانی دینی، جلسه دعا، خواندن قرآن در منزل (گانه هاي ده در انجام فعالیت

در ) هـا جلسه قرآن، نماز جماعت مسجد، نماز جماعت محل کار و تحصیل، زیارت اهل قبور و رفتن به زیارتگـاه همه موارد جزء نماز جماعت مسجد و حسینیه و نماز جماعت محل کار و تحصیل نسبت انجام فعالیت براي زنان

نسبت شرکت . زنان و مردان وجود ندارددر نسبت شرکت در نماز جماعت مسجد تفاوتی بین . بیش از مردان استجزء خواندن قرآن در منزل (هاي دهگانه در انجام فعالیت . مردان در نماز جماعت تحصیل و کار بیش از زنان است

در خواندن قرآن در . نسبت انجام فعالیت افراد متأهل بیش از افراد مجرد است) و نماز جماعت محل کار و تحصیلهاي مـورد در انجام فعالیت. ل کار و تحصیل، نسبت افراد مجرد بیش از افراد متأهل است منزل و نماز جماعت مح

نـسبت انجـام ) سـالگی 64تا حدود (با افزایش سن) جزء خواندن قرآن و نماز جماعت محل کار و تحصیل (اشاره بـا یکـسان و بـیش از سـاله تقری 40-15هاي سـنی نسبت خواندن قرآن در منزل براي گروه . یابد افزایش می فعالیت 18-15نسبت شرکت در نماز جماعت محل کار و تحصیل هم بـراي گـروه سـنی . سال است 40سنی باالي گروه

شرکت در مجـالس جـشن و سـرور، عـزاداري، : هایی چون نسبت فعالیت. هاي سنی است ساله بیش از سایر گروه . هاي فعالیت است دار بیش از سایر گروه راي افراد خانه ها ب جلسه دعا و قرآن، زیارت اهل قبور و رفتن به زیارتگاه

نسبت خواندن قرآن در خانه و نماز جماعت محل کار و تحصیل بـراي محـصالن و دانـشجویان بیـشتر و نـسبت با افزایش تحصیالت نـسبت . هاي فعالیت است دینی کمتر از سایر گروه شرکت در نماز جماعت مسجد و سخنرانی

169

انه و شرکت در نماز جماعت محل کار و تحصیل افزایش و نسبت شرکت در مراسم و مجـالس مطالعه قرآن در خ با افزایش سن زمان اختصاص یافته بـه فعالیـت . یابد عزاداري، نماز جماعت مساجد و زیارت اهل قبور کاهش می

دار و اد مجـرد، افـراد خانـه زمان فعالیت مذهبی زنان بیش از مردان، افراد متأهل بیش از افر. یابد مذهبی افزایش می هاي تحصیلی تفاوت چندانی در زمـان فعالیـت گروه. هاي فعالیت است داراي درآمد بدون کار بیش از سایر گروه

هایی که اسامی ها یا تشکل در مورد مشارکت اجتماعی پرسیده شد که اعضاي خانواده در کدامیک از فعالیت. ندارندهاي علمـی و فرهنگـی، انجمـن خانـه و مدرسـه، اتحادیـه یا عضو هستند؟ انجمن شود، شرکت دارند آنها ذکر می

هـاي فرهنگـی، هـاي سیاسـی، کـانون صنفی، انجمن اسالمی، بسیج، شوراي محله، هیـأت امنـاي مـسجد، تـشکل سال و بیشتر در یک یا چند فعالیت اجتماعی 15 درصد افراد 5/29. هاي قرض الحسنه هاي خیریه و صندوق انجمن

در اغلـب مـوارد نـسبت . کننـد درصد در هیچ یک از این فعالیت شرکت نمی5/70کنند و رد پرسش شرکت می موالحسنه بیشترین مـشارکت را بـه هاي قرض مشارکت بسیار محدود است و انجمن خانه و مدرسه، بسیج و صندوق

تماعی به مثابه فعالیت اجتماعی هاي اج در صورتی که مشارکت هر عضو خانواده را در فعالیت . اند خود جلب کرده اجتمـاعی هاي نمونه، حداقل یـک نفـر در فعالیـت درصد خانواده 5/55توان گفت از خانواده به حساب آوریم، می

. درصد هیچ فردي از خانواده در مقوالت مورد پرسش شرکت ندارند5/44شرکت دارد و

اجتماعی و مشارکت اجتماعی در خانواده-پایگاه اقتصاديهـاي مـورد با افزایش ارزش منطقه سکونت و بهبود وضع اقتصادي نسبت فعالیت به صـورت کلـی و در فعالیـت

در حالی که در مورد رتبه اجتماعی خانواده چنین نظمی مـشاهده . یابد افزایش می ) جزء مشارکت در بسیج (پرسشرهنگی و انجمن خانه و مدرسـه در نسبت فعالیت اجتماعی به صورت کلی، فعالیت در انجمن علمی و ف . شود نمی

فعالیـت در بـسیج در گـروه منزلتـی بـاال کمتـر و فعالیـت در . گروه منزلتی پایین کمتر از دو گـروه دیگـر اسـت .الحسنه در گروه منزلتی باال بیش از دو گروه دیگر است هاي خیریه و صندوق قرض انجمن

هاي فردي و مشارکت اجتماعی ویژگی، محصالن و در مردان بیش از زنان. یابد کت در بسیج کاهش و با افزایش تحصیالت افزایش میبا افزایش سن مشار

هاي فعالیت و افراد مجرد بیش از افراد داراي همسر در این زمینه فعالیـت مرتبه بعد دانشجویان بیش از سایر گروه . د که در سـنین جـوانی قـرار دارنـد براین اساس هسته اصلی فعاالن در بسیج، محصالن و دانشجویان هستن . دارند

دار بیش از زنان بیش از مردان و افراد خانه. سالگی است64 تا 26فعالیت در انجمن خانه و مدرسه بیشتر در سنین با افزایش سن، نسبت فعالیـت در انجمـن اسـالمی . هاي فعالیت در انجمن خانه و مدرسه فعالیت دارند سایر گروه

170

هـاي فعالیـت در دانـشجویان و محـصالن بـیش از سـایر گـروه . یابـد الت افـزایش مـی کاهش و با افزایش تحصی مردان بیش از زنـان، . یابد هاي خیریه افزایش می با افزایش سن، فعالیت در انجمن . هاي اسالمی فعال هستند انجمن

ز افـراد داراي همـسر در هاي فعالیت و افراد مجرد کمتر ا افراد شاغل و داراي درآمد بدون کار، بیش از سایر گروه .این زمینه فعالیت دارند

رفت و آمدخانواده شما معموال بـا چـه کـسانی «: اولین سئوال در زمینه رفت و آمد خانواده با دیگران، پرسش از نوع آن است

اقـوام و ) 1 : هاي ذیل را انتخاب کننـد اند گزینه توانسته ها می براي پاسخ به این سئوال خانواده » رفت وآمد دارند؟ ها با هیچ یک درصد از خانواده6/3. همکاران اعضاي خانواده) 4دوستان و آشنایان و ) 3همسایگان، ) 2خویشان،

گروه مورد اشاره رفت وآمد دارند، بیشترین نسبت رفـت 4 تا 1 درصد با 4/96ها رفت وآمد ندارند و از این گروه در سـئوالی دیگـر، از –رفـت وآمـد تعـداد . آن با همکاران اعضا اسـت ها با خویشاوندان و کمترین وآمد خانواده

اقوام ) 1اعضاي خانواده معموال در ماه چندبار براي دیدن، میهمانی و شب نشینی به منزل «: ها پرسش شده خانواده به منزل اقـوام میانگین تعداد موارد رفتن» روند؟ همکاران می) 4دوستان و آشنایان و ) 3همسایگان، ) 2و خویشان،

در . مرتبـه در مـاه اسـت 6/1 و همکـاران 4/2، دوسـتان 9/3، همسایگان 8/3در جمعیتی که اهل رفت وآمد هستند . اسـت 3/0 و 1، 6/1، 5/3ها حساب کنـیم، بـه ترتیـب مقـادیر ها را به کل جمعیت خانواده صورتی که این نسبت

معمـوال اقـوام و خویـشان، همـسایگان، دوسـتان و «: سـت سئوال بعدي در مورد آمدن دیگران به منـزل خـانواده ا میانگین تعداد موارد آمدن اقـوام » آیند؟ همکاران چند بار در ماه براي دیدن، مهمانی و شب نشینی به منزل شما می

مرتبـه در 7/1، و همکـاران 4/2، دوستان 9/3، همسایگان 4به منزل خانواده در جمعیتی که اهل رفت وآمد هستند هـاي خـانواده بـراي دیـدن از جمع تعداد رفت. دهد نسبت رفت وآمد تقریبا یکسان است ارقام نشان می . ه است ما

هـا را گروه مورد پرسش، شاخص حجـم رفـت وآمـد خـانواده 4در دیگران و آمدهاي دیگران براي دیدن خانواده هـایی با احتساب صفر براي خـانواده . هدد ها نشان می توان ساخت که حجم تعامل اجتماعی را در سطح خانواده می

خانواده نمونـه محاسـبه شـده و مقـدار آن 13976اند، میانگین تعداد رفت و آمد که با دیگران رفت وآمدي نداشته . مرتبه در ماه است4/13

لبـه هایی است که وجه اجتماعی آن غ شود، فعالیت هایی که در زمان فراغت انجام می رفت وآمد، بخشی از فعالیت ها و افـراد بـا دیگـران در این زمینه، رابطه خانواده. کند ها با دیگران رابطه برقرار می دارد و فرد از طریق آن فعالیت

اولـین . است مقوله رفت وآمد با خویشان، همسایگان، دوستان و آشنایان و همکاران مورد بررسی قرار گرفته 4ذیل

171

ها درصد خانواده6/3شود که ران است که در چهار مقوله فوق پرسیده میسئوال در زمینه رفت وآمد خانواده با دیگ . درصد با یک تا چهار گروه فوق الذکر رابطه دارند4/96ها رفت وآمد ندارند و با هیچ یک از این گروه

) 1 نشینی بـه منـزل در سئوالی دیگر پرسیده شد که اعضاي خانواده در ماه چند بار براي دیدن، میهمانی و شب روند؟ میانگین تعداد موارد رفتن به منـزل همکاران می ) 4آشنایان و دوستان و ) 3همسایگان ) 2اقوام و خویشان

. مرتبه در مـاه اسـت 6/1 و همکاران 4/2، دوستان 9/3، همسایگان 8/3اقوام در جمعیتی که اهل رفت وآمد هستند و همکـاران 4/2، دوستان 9/3، همسایگان 4معیت اهل رفت وآمد میانگین تعداد آمدن اقوام به منزل خانواده در ج

هاي خانواده و آمدهاي دیگران، از جمع تعداد رفت. مرتبه در ماه است و نسبت رفت وآمد تقریبا یکسان است 7/1 . است4/13شود که میانگین آن ها ساخته می شاخص حجم رفت و آمد خانواده

آمد خانواده اجتماعی و رفت و-پایگاه اقتصادي) 3میزان رفتن به خانه دیگـران بـه تفکیـک، ) 2نوع رفت وآمد، ) 1 اجتماعی خانواده با -رابطه پایگاه اقتصادي

.هاي ارزش منطقه سکونت، وضع اقتصادي و منزلت شغلی تقاطع داده شد ها با شاخص حجم رفت وآمد خانوادهدر حالی که . یابد نسبت رفت وآمد با دوستان و همکاران افزایش می اجتماعی خانواده -با باال رفتن پایگاه اقتصادي

توان گفت با افزایش ارزش در مورد رفت و آمد با همسایگان نیز می. کند نسبت رفت و آمد با خویشان تفاوت نمی ـ . کند منطقه سکونت و بهبود وضع اقتصادي نسبت رفت وآمد تفاوتی نمی سبت اما با باال رفتن منزلـت اجتمـاعی ن

.یابد مذکور کاهش می

برگزاري جشن تولدهـا بـه ایـن درصـد خـانواده 1/36» شود؟ در خانواده شما براي اعضا جشن تولد گرفته می«: از خانواده سئوال شده : سئوال بعدي در مورد تعداد جشن تولد در سال گذشته است. اند درصد پاسخ منفی داده9/63سئوال پاسخ مثبت و

اند، در سال هایی که به سئوال اول پاسخ مثبت داده خانواده» ند بار جشن تولد برگزار شده است؟در سال گذشته چ«در ایـن «: سئوال بعدي در مورد دعوت دیگران به جشن تولد اسـت . اند بار جشن تولد گرفته 9گذشته بین صفر تا

هایی که در سال گذشته جشن خانواده درصد 7/66» اند؟ مراسم غیر از اعضاي خانواده افراد دیگري هم دعوت شدهسـئوال آخـر در مـورد دعـوت . انـد درصد پاسخ منفی داده3/33اند، به این سئوال پاسخ مثبت و تولد برگزار کرده

در سال گذشته اعضاي خانواده جمعا چند بار به جشن تولد «: اعضاي خانواده به جشن تولد از سوي دیگران است تعـداد . انـد ه ها در سال گذشته فرد یا افرادي به جشن تولـد دعـوت شـد رصد خانواده د 1/24در » اند؟ دعوت شده

. بار است10دفعات دعوت تا

172

اجتماعی و برگزاري جشن تولد-پایگاه اقتصاديگـرفتن جـشن تولـد بـراي ) 1 اجتماعی خـانواده، -به منظور ارزیابی رابطه برگزاري جشن تولد و پایگاه اقتصادي

هاي ارزش منطقه سـکونت، وضـع اقتـصادي و ت اعضا به جشن تولد از سوي دیگران، با شاخص دعو) 2اعضا و کنـار ) بعـد خـانواده (تعداد دفعات برگزاري به جهت وابستگی آن بـه تعـداد اعـضا . منزلت شغلی تقاطع داده شد

خانواده و دعوت اعـضا اجتماعی خانواده نسبت برگزاري جشن تولد در -با باال رفتن پایگاه اقتصادي . گذاشته شد .یابد به جشن تولد از سوي دیگران افزایش می

فرهنگـی در -ها و رفتارهاي اجتمـاعی ها، نگرش بررسی آگاهی: ها و اعتماد محسنی، منوچهر، نگرش *

.1374ایران، نشر زهد، تهران، ي کـشور در حیطـه فرهنگی ساکنان منـاطق شـهر -ها و رفتارهاي اجتماعی هدف کلی این مطالعه شناخت نگرش

) فرهنگی، زندگی جاري اجتماعی، فراغت و تفریح و مـسایل اجتمـاعی -هاي اجتماعی هنجارها و ارزش (فرهنگ تهران، آذربایجان غربی، مازندران، ( استان 5 شهر در 15 ساله و بیشتر ساکن در 16در عین حال پاسخگویان . است

در این طـرح بـه طـور مـستقیم . شوند نفر محسوب می 3540نمونه آماري این طرح با حجم کلی ) کرمان و فارس .درباره اعتماد پرسش نشده است

ها گویه مراتب

جمع نامشخص زیاد تاحدودي کم هیچ

100 4/1 4/23 5/37 7/26 9/10 راستگویی 100 1/2 7/34 3/31 1/22 8/9 دورویی

100 1/2 9/42 7/26 6/19 7/8 تقلب 100 - 36/16 07/29 16/27 42/27 اعتماد

هاي اعتمادي در بین مردم نگرشوضعیت . 5.1جدول

چنان که نتـایج . هاي اعتماد مردم محسوب شوند توانند معرف با این حال سه گویه راستگویی، دورویی و تقلب می اند، در حالی که در مورد دورویـی و تقلـب بـه هدرصد به راستگویی مردم اعتماد نشان داد23دهد بیش از نشان می

چنانچه صرفا به . درصد پاسخگویان اعتقاد دارند که رواج آن در میان مردم کم یا هیچ است 28 و 32ترتیب حدود 32/16در مجمـوع . هاي فـوق را محاسـبه کنـیم منظور درك بهتر نظر پاسخگویان با رعایت جهت میانگین داده

درصـد در سـطح پـایینی از ایـن 55درحالی که نزدیک بـه . دانند در سطح زیادي قابل اعتماد می درصد دیگران را

173

اي جنس، سن، وضع سواد، وضع تأهل و درآمد رییس خانوار روابط راستگویی با متغیرهاي زمینه. جهت قرار دارندهاي سـنی بـاال، ها، گروه بررسی زنآماري مورد این به آن معناست که در میان جامعه. دهد رابطه معناداري نشان می

ها و صاحبان درآمدهاي پایین بیـشتر بـه راسـتگویی مـردم افراد با تحصیالت تا سطح راهنمایی، همسرداران و بیوه در مورد دورویی، نیز این روابط معنادار و به آن مفهوم است کـه زنـان، جوانـان، افـراد بـا تحـصیالت . باور دارند

). 307:همانجا(ها، صاحبان درآمدهاي باال به دورویی بیشتر هموطنان خود باور دارند واج نکردهلیسانس و باالتر، ازد ها و صاحبان درآمدهاي باال به متقلب بـودن ها و مطلقه با این حال افراد با تحصیالت دیپلم و باالتر، ازدواج نکرده

صل به خصوص در مورد دورویی و راستگویی که البته نتایج حا. هموطنان خود بیشتر از سایر گروهها اذعان داشتند. تـر اسـت خوانی ندارند و از این جهت قابل بررسـی جـدي شوند، چندان هم ظاهرا دوروي یک سکه محسوب می

روابط اجتماعی، در بخش روابط اجتماعی در این تحقیق به روابط گروهی درون خانواده، صور مختلف عـضویت، هاي ورزشی، علمی و فرهنگی، خانه و مدرسه، اتحادیه هها و سازمان ها و گرو جمنهمکاري، یا مشارکت آنان با ان

اسالمی و جهاد دانـشگاهی از دیـدگاه وجـود یـا عـدم همکـاري و مـشارکت مـورد بررسـی قـرار صنفی، انجمن .آید در اینجا برخی از موارد مورد اشاره و رابطه آن با متغیرهاي مستقل تحقیق به شرح ذیل می. است گرفته

درجـه اهمیـت ) C(هاي ورزشی با شش متغیر تحقیق ضریب هاي ورزشی، رابطه رفتن به باشگاه ارتباط با باشگاه -هاي ورزشی را تأییـد کردنـد و ارتباط با باشگاه% 1/21از مجموع پاسخگویان فقط : ارتباط به این صورت است که

ــا باشــگاه% 8/77 ، وضــع )248/0( براســاس گــروه ســنیC ضــریب. هــاي ورزشــی ندارنــد هیچگونــه ارتبــاطی ببه عبارت دیگـر سـه . باشد می) 90/0(و جنسیت ) 184/0(درآمد, )200/0(، طبقه )230/0(، سطح سواد )246/0(تأهل

ها بـیش از ساله16-24گروه سنی، وضع تأهل و سطح سواد یعنی مردان بیش از زنان، : عامل خیلی مهم عبارتنداز پلم و باالتر، مجردین، افراد وابسته به طبقات باالي اجتماعی و باالخره آنها که به بقیه، دارندگان مدرك تحصیلی دی

آمـد و رونـد رابطـه بـین در هاي ورزشی می بیشتر به باشگاه ) هزار تومان و بیشتر 101(گروه پر درآمدها تعلق دارند .باشد می184/0مساوي ) C(دار بوده و فعالیت ورزشی معنی

در میـان پاسـخگویان ) ...، فرهنگی، خیریه و علمی(ها گی، در تهران مشارکت در انجمن هاي علمی و فرهن انجمن -و در سـایر شـهرها انـدکی بیـشتر % 5/8اند در تهران بسیار ضعیف است و نسبت کسانی که به آن پاسخ مثبت داده

هـا شارکت در انجمـن سطح سواد در میان شش متغیر از بقیه بیشتر بـوده و بـا مـ . گردد را شامل می% 3/11است و ارتباط دارد و پس از آن وضع تأهل، طبقه اجتماعی، گروه سنی و جنسیت قرار دارد، نسبت شرکت در میان مردان

ها بیش از بقیه، در مقطع تحصیالت دانشگاهی بیش از بقیه و مـشارکت در ازدواج ساله16-24بیش از زنان است،

174

ها از نظر آماري رابطه درآمد خانوار با فعالیت در انجمن. تر است تر، بیشها، طبقات باال و صاحبان درآمد باال نکرده .دار نیست معنی

است و از تمـام % 24خانه و مدرسه ارتباط دارند هاي خانه و مدرسه، نسبت کسانی که با انجمن ارتباط با انجمن -ـ 1353در سال . هاي دیگر مشارکت درآن باالتر است انجمن . بـوده اسـت % 10هـا ن انجمـن میزان مـشارکت در ای

در مجموع شرکت زنان از مردان اندکی . سن، وضع تأهل و سطح سواد : متغیرهاي مؤثر به ترتیب اهمیت عبارتنداز آنها کـه تحـصیالت دانـشگاهی دارنـد بیـشتر . سال بیشتر است 45-54بیشتر است، سطح مشارکت در گروه سنی

ها بیش از بقیه شرکت همسر داران و طالق گرفته. ندکی بیشتر استدر طبقات باال سطح مشارکت ا. کنند شرکت می .هاي پر درآمد بیشتر همکاري دارند دارند، گروه

اسـت و در میـان % 30هـاي کـسب و صـنعتگري هاي صنفی، در پاسخگویان شاغل در فعالیت ارتباط با اتحادیه -در محاسـبات آمـاري . ها شـرکت داشـتند دیهدر این اتحا % 5/10و در سطح سایر شهرها % 3/8پاسخگویان تهرانی

از آنان در این واحدها عضویت % 6/30در گروه کسانی که کاسب یا صنعتگر بودند، بررسی شد که نسبت عضویت .داشتند

هـا، دارنـدگان تحـصیالت سـاله 45-54مـردان، : ها عضویت دارنـد عبارتنـداز کسانی که بیش از بقیه در این گروه هزار تومـان و بیـشتر درآمـد 101ان، افراد وابسته به طبقات باالتر و باالخره کسانی که داراي دانشگاهی، همسردار

بطور کلی پیوند میان شرکت در این نوع مؤسسات و عوامل مورد بررسی با جنسیت، درآمـد، طبقـه . خانوار هستند .اجتماعی و سن از همه بیشتر و سواد و وضع تأهل از همه کمتر است

هاي ها بعد از انقالب و در سطح ادارات دولتی، کارخانجات و شرکت هاي اسالمی، این انجمن انجمنفعالیت در -پاسـخگویان در ایـن % 10در تهـران . هـا فعالیـت دارنـد ها، مدارس و برخی از انواع دیگر سـازمان بزرگ، دانشگاه

. دارندمشارکت % 12و در کل کشور % 3/15ها مشارکت دارند و در سایر شهرها انجمن

% 6/14در میان دو گروه شاغلین و محصلین و دانشجویان مشارکت بررسی شده که نسبت عضویت در میان شاغلین : که بیش از بقیه در این گروهها عـضویت دارنـد عبارتنـداز کسانی. است% 6/9و در میان محصلین و یا دانشجویان

در سایر شهرها این سـطح تحـصیلی ( ابتدایی قرار دارند ساله و باالتر، کسانیکه در سطح تحصیلی 35مردان، افراد میـان عـضویت در . تر اجتماعی و کسانیکه داراي درآمد کمتر هـستند ، افراد طالق گرفته، طبقات پایین )باالتر است ر عوامل مؤثر به ترتیب شدت تأثی. اي مشاهده نشد ها با درآمد خانوار، طبقه اجتماعی و وضع تأهل رابطه این انجمننتیجه اینکه عضویت بیشتر تحت تأثیر عامـل جنـسیت و . جنسیت پاسخگویان، سطح سواد و گروه سنی : عبارتنداز

.سواد قرار دارد و سایر عوامل نقش مهمی ندارند

175

هاي جهـاد دانـشگاهها فعالیت در جهاد دانشگاهی، در گروه مورد بررسی ما نسبت پاسخگویان مرتبط با فعالیت -و از نظر گروه %) 4/1در مقابل % 9/2. (این نسبت براي مردان اندکی بیش از زنان بوده است . استبوده % 2/2برابر

باالترین عضویت از نظر تحصیلی متعلـق . شود ساله مشاهده می 16-24در گروه سنی %) 6/3(سنی، باالترین نسبت نسبت عـضویت . نهاد عضو بودنداز محصلین و دانشجویان در این% 5و حدود %) 5/4(به فوق دیپلم و باالتر است

، %)8/2.(ها بیـشتر اسـت هزار تومان درآمد ماهانه از سایر گروه 51-100هاي داراي در جهاد دانشگاهی در خانواده %). 6/1در مقابـل % 1/4(سرانجام جوان بودن جمعیت در گروه افراد ازدواج نکرده نسبت به متـأهلین بیـشتر اسـت

.رسد می% 4/3شهرهاي مورد مطالعه از تهران بیشتر است و به نسبت عضویت در جهاد در سایر

سایر شهرها تهران گروه یا مؤسسه

6/18 1/21 باشگاه ورزشی 3/11 5/8 هاي علمی و فرهنگی انجمن

2/28 1/24 انجمن خانه و مدرسه 5/10 3/8 هاي صنفی اتحادیه

3/15 9/10 انجمن اسالمی 4/3 2/2 جهاد دانشگاهی

ها ها و گروه وضعیت عضویت در انجمن. 6.1 جدول ها و مؤسسات بطور کلی عضویت در رابطه با گروه -

هاي ورزشی تر است و فقط در باشگاه شود مشارکت در تهران نسبت به سایر شهرها پایین همانگونه که مالحظه می . تهران نسبت به سایر شهرها باشدها بیشتر است که شاید علت آن باالتر بودن امکانات ورزشی در مشارکت تهرانی

گـروه یـا % 59/0بطوري که زنان بـه طـور متوسـط در . میانگین عضویت در میان مردان خیلی بیشتر از زنان است گـروه در 2-3به عبارت دیگـر عـضویت زنـان در . است% 89/0مؤسسه عضویت دارند، این مقدار در میان مردان

این تفاوت در سطوح دیگر نیز مشهود است و تنها در گروه انجمن خانـه است و % 21و براي مردان % 8/10تهران نکته جالب این است که در سایر شهرهاي مورد مطالعه در سـطح . شود و مدرسه تساوي نسبی دو جنس برقرار می

میـان وضـع اشـتغال و تعـداد مـوارد . عضویت بیشتر در این مؤسـسات، مـشارکت زنـان از مـردان بیـشتر اسـت ها در میـان شـاغلین و هاي ارتباط با این نوع گروه نسبت. نیز رابطه آماري معناداري وجود دارد ) خصشا(عضویت

هاي عضویت به ترتیب مربوط بـه کارمنـدان در رابطه با دسته شغلی باالترین نسبت. دانشجویان از بقیه بیشتر است 4با اینحال اگـر نـسبت عـضویت در . مندان است، بازرگانان و تولیدکنندگان عمده و کار )22/1با میانگین (عالیرتبه

176

هستند و حال آنکه % 4/9کنیم که کارمندان عالیرتبه داراي نسبت گروه یا بیشتر را مورد توجه قرار دهیم مشاهده می .است% 2/2کنندگان عمده این نسبت در میان بازرگانان و تولید

هایی که در رفتارهاي مذهبی این مطالعـه مطـرح تاز میان فعالی رفتارهاي مذهبی و مشارکت هاي غیر رسمی، -

رفتن به مجالس روضه خوانی، نماز جماعت در مسجد، پرداخت فطریه، انجام نذر، زیارت اماکن : شده است مانند اي از گیـري شـبکه جنبه اجتماعی داشته و منجر بـه شـکل ) مانند دو مورد اول (مذهبی و دعاي کمیل برخی از آنان

یابـد و بنـابراین مـشارکت در ایـن به فراتر از این مجالس و مراسم سرایت نمـوده و تـداوم مـی روابط شده و گاه از طرفی پرداخت فطریه نیـز . شود مجالس به عنوان عضویت در یک اجتماع دینی و مشارکت غیر رسمی تلقی می

یر جامعه بوده و از طریق شود که پرداخت آن براي افراد ضعیف و فق می به نوعی کمک و فعالیت دگردوستانه تلقی در این تحقیق سه . گردد به افراد مستحق کمک می) سنتی و محلی(و یا غیر رسمی ) کمیته امداد (هاي رسمی صندوق

رفتار اول که دو نوع اول جنبه مشارکت غیر رسمی داشته و نوع سوم نیز بصورت حرکت دگردوسـتانه بـوده و در .شود د، آورده میگیر قالب و شکل یک وظیفه دینی صورت می

روید پاسخگویان تهرانی در پاسخ به این سئوال که تا چه حد به مجالس روضه خوانی می, مجالس روضه خوانی -درصد کـسانی کـه بنـدرت بـه ایـن مجـالس . روند اظهار داشتند گاهی به این مجالس می % 2/35به نسبتی برابر با

اند کـه هرگـز نیز اظهار داشته% 8/18روند و باالخره نی میزیاد به مجالس روضه خوا % 18است و % 1/27روند میعـدم (ها بیشتر از نظر انجام رفتار در دو سوي طیف است اختالف میان تهران و شهرستان . روند به این مجالس نمی

و ) اندر تهر% 8/18در مقابل(روند هرگز به مجالس روضه خوانی نمی% 3/9ها ، مثال در شهرستان)انجام زیاد/ انجام هاي مربوط به طیف بندرت و گاهگاهی بـه روضـه رفـتن بـه ترتیـب نسبت). در تهران % 18در مقابل (زیاد% 6/23دهد عمومیـت ایـن رفتـار ها نشان می بررسی). اولی کمتر از تهران و دومی بیش از آن .(بوده است % 7/39و % 7/25

هـا، ساله16-24مردان، : روند عبارتنداز وع مجالس میکسانی که کمتر به این ن . درسایر شهرها از تهران بیشتر است ها، افراد وابسته به طبقه پایین، و در میان کسانیکه درآمد خانوار دارندگان مدارك تحصیلی دانشگاهی، ازدواج نکرده

تغیرهاي اي ندارد و سایر م جنسیت پاسخگو با رفتار او در این مورد رابطه. هزارتومان است100آنها در ماه بیش از سطح سواد، طبقه اجتماعی، گروه سنی، وضع : عبارتنداز) برحسب ضرایب توافق(مورد بررسی به ترتیب میزان تأثیر

در شرایط اجتماعی برتر، گرایش به انجام این رفتار به طور کلی ضعیف است و الگوي مورد . تأهل و درآمد خانوار .رهاي سنتی توجه به روضه بیشتر استدر خانوا. بررسی ما حاکی از تأثیر مسلط سواد است

نماز جماعت در مسجد، در تهران در پاسخ به این پرسش که تا چه حد براي انجـام نمـاز جماعـت بـه مـسجد -. رونـد اظهار داشتند که هرگـز نمـی % 6/34بندرت و باالخره % 8/24گاهی، % 6/23اظهار کردند زیاد، % 16روند می

177

نـسبت کـسانیکه در . هـا بـیش از تهـران اسـت ر نماز جماعـت در شهرسـتان دهد که شرکت د ها نشان می بررسیاز پاسخگویان شهرستانی اظهار داشتند که % 22و %) 4/18(روند نصف تهران است ها هرگز به مسجد نمی شهرستان

اهت هـا شـب البته در مراجعه گاهگاه و بندرت بین تهـران و شهرسـتان ) تهران% 16در برابر (روند زیاد به مسجد می . بیشتري وجود دارد

پژوهشکده علوم ارتباطی و توسـعه در ایـران، در تهـران نیـز نـشان داد کـه سـطح شـرکت در 1358بررسی سال شرکت منظم در نمازجماعت به موازات . اند زنان به نسبت بیشتري مشارکت داشته . بوده است % 8/47نمازجماعت

وران به نسبت شرکت بیشتري داشتند، و پیشه. گیرد ار فزونی می افزایش سن پاسخگویان و کنترل میزان درآمد خانو 1353در نسبت عدم مراجعه به مسجد در سال . باالخره میزان شرکت محصلین و دانشجویان درآن بسیار اندك بود

بقیه کسانی که به طور کلی کمتر از. را نتیجه گرفت1374توان نسبت بیشتر مراجعه در سال بود می% 41که برابر با ها، متعلقین به طبقه اجتماعی باال، دیدگان، ازدواج نکرده ها، دانشگاه ساله 16-24زنان، : روند عبارتنداز به مسجد می

سطح : مؤثرترین به ترتیب اهمیت عبارتنداز (C)و پردرآمدها، از میان متغیرهاي مورد بررسی براساس ضریب توافق .خانوار، وضع تأهل و جنسیت پاسخگوسواد، طبقه اجتماعی، گروه سنی، درآمد

) نه مبلغ پرداخت بلکه نظم در پرداخت و اسـتمرار آن (پرداخت فطریه، پاسخگویان در پاسخ به اینکه تا چه حد -به ندرت فطریه % 8/0پردازند، گاهی آن را می % 4پرداخت آن را زیاد اعالم کردند، % 8/90کنند، فطریه پرداخت می

.پردازند اساسا آن را نمی% 8/2خره کنند و باال پرداخت می: ها بیـشتر اسـت از بررسی متغیرهاي تأثیرگذار در پرداخت فطریه، معموال نسبت عدم پرداخت فطریه در این گروه

آنها که در شـرایط . ها، افراد وابسته به طبقه باال، و پردرآمدها ها، دانشگاه دیدگان، ازدواج نکرده ساله 16-24مردان، اي با رفتار آنان نظر رفاهی قرار دارند گرایش کمتري به پرداخت فطریه دارند، جنسیت پاسخگویان رابطه بهتري از

وضـع تأهـل، گـروه سـنی، : عبارتنـداز ) برحسب ضریب توافق (دهد، اما سایر عوامل مرتبط در این مورد نشان نمی .سطح سواد، درآمد خانوار و طبقه اجتماعی

آگاهی -ی در ابعاد جغرافیایی، سیاسی، جمعیتی، مذهبی و تاریخی مطـرح شـده اسـت و بـین تهـران و در این مطالعه آگاه

.اي صورت گرفته است ها از نظر سطح آگاهی مقایسه شهرستان

رتبه سایر شهرها رتبه تهران زمینه موضوعی پرسش 1 %91 1 %8/91 مذهبی–جغرافیایی وابستگی کشوري شهر مکه

178

2 %9/83 2 %4/82 جغرافیاي حل اقامتوابستگی استانی شهر م 3 %5/79 3 %6/81 سیاسی مدت دوره ریاست جمهوري

4 %66 4 %75 جغرافیایی مقایسه مساحت دو کشور 5 %7/57 5 %3/60 تاریخی محل زیست فردوسی

6 %3/53 6 %7/58 جمعیتی جمعیت کشور 8 %9/25 7 %47 جمعیتی جمعیت شهر محل سکونت

7 %43 8 %4/7 سیاسی مجلس شهر مربوطهتعداد نمایندگان

وضعیت آگاهی در بین پاسخگویان. 7.1جدول آگـاهی در : هاي پاسخ صحیح در رابطه با موضوع آگاهی بـه ترتیـب شود که با توجه به باالترین نسبت مشاهده می

یکـا و انگلـستان، مورد محل شهر مکه، وابستگی استانی، انتخابات ریاست جمهوري، مقایسه مساحت دو کشور امر بومیت فردوسی، تعداد جمعیت ایران، تعداد جمعیت شهر و تعداد نمایندگان مجلس در شهر محل سکونت بیـشتر

در باالترین سطح از نظر شـناخت قـرار دارد و اطـالع از ) محل شهر مکه (بنابراین آگاهی جغرافیایی، مذهبی . است .ترین سطح است نتعداد نمایندگان مجلس در شهر محل سکونت در پایی

هاي عمـومی هاي میانگین شاخص آگاهی هاي آماري مبتنی بر تحلیل واریانس حاکی از معنادار بودن تفاوت آزمون، )سـوادان دارندگان مـدرك دانـشگاهی بـیش از بـی (، سواد)مردان بیش از زنان(اي که در مورد جنس است به گونه

، ) ساله و بیشتر55 ساله بیش از 16-24(، شغل، سن)ر فوت کرده افراد ازدواج نکرده پیش از افراد همس (وضع تأهل تفاوت قابل توجه افراد طبقه بـاال آگـاهی بیـشتري (و طبقه اجتماعی ) افراد با درآمد باال بیش از کم درآمدها (درآمدکننـده را دار است و در سایر شهرهاي مورد مطالعه نیز عوامل مزبور همین نقش متفاوت ها معنی این تفاوت ) دارند .و در برخی موارد تفاوتها هم زیاد است. دارند

بـا تأکیـد بـر (کمالی، افسانه، مطالعه تطبیقی اعتمـاد اجتمـاعی در دو حـوزه فرهنـگ و سیاسـت *

، 1383تهـران، نامه دوره دکتري جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتمـاعی ، پایان )هاي تخصصی سازمان

.آزادارمکی، تقی: راهنما :با سئواالت محوري به شرح ذیل روبه روستاین کار

داري ملت تأثیر معنـی -اعتمادي به نهادهاي سیاسی در حدودي قرار گرفته است که بر رابطه دولت آیا مسئله بی -داشته باشد؟ اگر چنین است، سطوح، حدود و میزان این تـأثیر بـه چـه انـدازه اسـت؟ آیـا حـوزه فرهنـگ نیـز از

اعتماد بنیـادي یـا اولیـه و اعتمـاد (یاسی متأثر شده است؟ آیا شکاف در ابعاد مختلف اعتماد اعتمادي به حوزه س بیها و مناطق بیشتر متـأثر از ایـن شـکاف و نیز مصداق دارد؟ در این صورت کدام اقشار، گروه ) متقابل بین شخصی

هـاي مـذکور در کنـار سـئوال توان به ترمیم این رابطـه اهتمـام نمـود؟ باشند؟ چگونه و از چه طرقی می جدایی می

179

گردد که در این کار مفـصل بیـشتر بـه آن سئوالی که براي این مطالعه از اهمیت خاصی برخوردار است و سعی می جنس، سن، نسل، زادگاه، مهاجرت، طول اقامت در شهر، : اي شامل هاي زمینه پرداخته شود بررسی وضعیت ویژگی

ت و پایگاه افراد در انواع اعتمـاد بـه عنـوان یکـی از عناصـر مفهـومی وضع تأهل، قومیت، فعالیت، سواد، تحصیال چارچوب نظري . اجتماعی و بر سایر متغیرهاي این تحقیق که در هر دو این کار به آنها پرداخته خواهد شد سرمایه

اصـرین این تحقیق از مرور نظریات کالسیک هربرت اسپنسر، پارسونز، تونیس، دورکیم، زیمل، مارکس، وبـر و مع تیموتی ارل، اریک اریکسون، رونالد اینگلهارت، براور، شودمن و هیوهون، پیتربالو، دیوید جانسون، مسعود چلبی، زاك و گلد، فرانسیس فوکویاما، الرنس کولبرگ، جیمز کلمن، دارایل کوهن، کریستوفر مور و آنتونی گیدنز پرداخته

.استاند و بخش عمده نظریـه مورد بررسی به سطح کالن تحلیل پرداخته هاي نظري به نظر نویسنده بخش عمده دیدگاه

البته این در حالی است که چلبی و . اند سطح تحلیل خرد را مورد توجه قرار داده) به غیر از فوکویاما(پردازان معاصر هاي فردي مـرتبط ارائه داده و اعتماد را تنها با کیفیت و ویژگی ) خرد و کالن (گیدنز آرایی در هر دو سطح تحلیلی

.اند اجتماعی را در آن مؤثر قلمداد کرده– اند و آثار تحوالت اقتصادي ندانستههاي چارچوب نظري این تحقیق که مسئله کانونی آن اعتماد و ابعاد آن است در نظر گـرفتن وجـوه یکی از ویژگی

اینگلهارت، چلبی، کلمن و گیـدنز این در حالی است که بخش عمده نظر معاصرین و غیر از . مختلف اعتماد است هاي مورد بررسی در ایـن نظریـات مـسئله مخـاطره و یکی دیگر از ویژگی . بر اعتماد متقابل شخصی استوار است

بسیاري از نظریه پردازان نظیر بک، لش و گیدنز جامعه جدید را . باشد نقش محوري آن در سامان جامعه معاصر می از این رو انتخاب نظریات کلمن و . اند و خصوصا بر رابطه آن با اعتماد تأکید کرده جامعه مخاطره آمیز قلمداد کرده

باشـند، بـه عنـوان گیدنز که واجد هر دو شرط یعنی توجه به مخاطره و توجه به اعتمـاد شخـصی و انتزاعـی مـی . یابد چارچوب تئوریک این مطالعه مزیت دوچندان می

جدول ذیل تشکیل شده است که متغیر اصلی و نهایی طرح، اعتماد انتزاعی به این تحقیق از ده متغیر اصلی به شرح هـاي هـاي موجـود در حـوزه به منظور ایجاد شناخت بیشتر و درك مستدل از تفاوت . هاي تخصصی است سازمان

مـورد هاي مختلف این متغیر نیز مورد تحلیلی جداگانه و به صورت متغیر وابـسته فرهنگ و سیاست، ابعاد یا عامل اعتمـاد بنیـادي، اعتمـاد : انـد کـه شـامل سایر متغیرها مستقل بوده که در ده محور مطالعه شده . اند تحلیل واقع شده

هاي مسئوالن، ارزیابی از کارگزاران اداري، ارزیابی از ساختار سـازمانی، متقابل، احساس امنیت، برداشت از ویژگی .اي هاي اعتماد، دسترسی و مصرف رسانه پیش فرض

180

جنس، سن، نسل، قومیت، وضع تأهل، بعد خانوار، زادگاه، نسبت بـا : متغیر شامل18اي هاي زمینه در حوزه ویژگی اجتماعی، مدت اقامت -سرپرست خانوار، طول مدت اقامت در شهر براي مهاجرت، وضع فعالیت، پایگاه اقتصادي

وضع مالکیت محـل مـسکونی مـورد بررسـی در شهر، مدت اقامت در محله، سواد، تحصیالت، تحصیالت عالی و متغیر جنس، سن، نسل، قومیت، وضع تأهل، زادگاه، مهاجرت، طول مدت اقامـت 12که در این میان . اند واقع شده

اجتماعی، سواد و تحـصیالت در تحلیـل واریـانس سـایر –در شهر براي مهاجران، وضع فعالیت، پایگاه اقتصادي .اند متغیرها آورده شده

تعریف عملیاتی معرف متغیر ردیف1

اعتماد بنیادي اعتماد به خود

اعتماد به زندگی اعتماد به دیگران

.اطمینان خاطر از رفتار خود و اعتقاد فرد به اینکه مشکلی براي ایجاد ارتباط با دیگران ندارد .بینی و باور به تداوم زندگی و عدم نگرانی از بابت رویدادهاي نامتناسب خوش .ي رابطه با آنهابرقرار

اعتماد متقابل بین 2 شخصی

امانت استمرار

.باور به تعهد متقابل افراد و نظم و استمرار در عملکرد آنان نسبت به خود .وجود رابطه نزدیک و خودمانی با افراد دیگر

اعتماد انتزاعی به 3هاي سازمان

تخصصی

کارآمدي استمرار

. و برخورداري از دقت، نظم و سرعت در انجام امورهاي دولتی اعتقاد به کارآیی سازمان .ها و تداوم و استمرار در عملکرد و وجود قوانین نسبتا دائمی ریزي اعتقاد به ثبات برنامه

4

احساس امنیت

اقتصادي جانی

سیاسی اجتماعی

گـذاري در مـسایل اقتصادي مثل سرمایه احساس آرامش خاطر و نداشتن ترس و نگرانی در عرصه .اقتصادي

.احساس آرامش خاطر و نداشتن ترس و نگرانی نسبت به جان و حیات فرديهاي فکري مثل امکـان انتقـاد آزادانـه از احساس آرامش خاطر و نداشتن ترس و نگرانی در عرصه

.دولتهاي اجتماعی مثل محترم بودن حیثیت و احساس آرامش خاطر و نداشتن ترس و نگرانی در عرصه

.دآبروي افرابرداشت از 5

هاي مسئوالن ویژگی تعهد عمومی هویت فردي

هاي ملی و سرنوشت مردم و داشتن برنامه و سیاست اعتقاد به تعهد متصدیان نسبت به حفظ سرمایه .مشخص

.ها هاي اخالقی و توانایی براي اجراي برنامه ها و آرمان اعتقاد به پایبندي متصدیان نسبت به ارزشارگزاران ارزیابی از ک 6

اداري .اعتقاد به عملکرد مثبت کارکنان و مسئوالن اجرایی در سطوح مختلف اداري -

7 ساختار سازمانی

ضوابط امکانات

هـاي اداري اعتقاد به وجود ضوابط و قوانین متناسب، نظام گزینش و نظـارت کارآمـد در سـازمان .کشور

.هاي اداري کشور در سازماناعتقاد به وجود امکانات متناسب مالی، مادي و تخصصی هاي پیش فرض 8

اعتماد .اي و ملیتی ، منطقه هاي سنی، جنسی، پایگاهی خوش بینی و اطمینان خاطر نسبت به گروه -

.ها و امکان دسترسی فرد به آنها استفاده از انواع رسانه - اي دسترسی رسانه 9 .ي مورد بررسی در واحد زمانها میزان استفاده از انواع رسانه - اي مصرف رسانه 10

تعریف عملیاتی متغیرهاي تحقیق. 8.1جدول

شهر مرکز استان کشور و واحد تحقیق کلیه افراد پاسخگو در هر یک از شهرهاي مورد بررسی 28قلمرو تحقیق در ـ 28 سال خانوارهاي معمولی ساکن در هر یک از مراکز 50 تا 15جامعه آماري افراد .است . انـد وده اسـتان کـشور ب

181

سال بوده 50 تا 15آماري نیز هر یک از افراد خانوارهاي معمولی ساکن که در زمان اجراي طرح سن آنها بین واحددر این روش ابتدا . اي استفاده شده است براي دستیابی به هدف این بررسی، از روش نمونه گیري دو مرحله . است

که 2هاي مرحله دوم اي به هم پیوسته از واحد متشکل از مجموعه که معموال 1گیري مرحله اول تعدادي واحد نمونه مرحلـه هـاي نمونـه شود و در مرحله دوم نیز در هر یک از همان واحد آماري است، به صورت نمونه انتخاب می

شود حجم نمونه هـم از فرمـول ، تعدادي واحد مرحله دوم یا واحد مرحله آماري به صورت نمونه انتخاب می اول .گردد نفر را شامل می8206ران محاسبه شده است و کل حجم نمونه کوک

اما این مطالعه به غیر از دو فرضیه اصلی که بر رابطه بین انواع اعتماد و احساس امنیت به موازات نو شدن زنـدگی و مراتـب بر تغییر الگوها) در مطالعه حاضر سطح استانی( اجتماعی سطح کالن–اجتماعی و تأثیر شرایط اقتصادي

هـا، اعتماد اشاره داشت، فرضیات متعددي را در مورد چهار متغیر اصلی مطالعه یعنی اعتمـاد انتزاعـی بـه سـازمان اعتماد متقابل بین شخصی، اعتماد بنیادي و احساس امنیت، و سایر متغیرهـاي تحقیـق را مـورد بررسـی قـرار داده

.است

1. primary sampling unite 2. second stage unite

182

سطح معناداري ضریب همبستگی فرضیه متغیر

اعتماد انتزاعی

رابطه مستقیم با اعتماد بنیادي رابطه مستقیم با اعتماد متقابل

رابطه مستقیم با اعتماد متقابل به دیگران دور رابطه مستقیم با احساس امنیت

هاي مسئوالن رابطه مستقیم با برداشت از ویژگی رابطه مستقیم با ارزیابی از کارگزاران اداري

بی از ساختار سازمانیرابطه مستقیم با ارزیا اي رابطه مستقیم با دسترسی رسانه اي رابطه مستقیم با مصرف رسانه

226/0 038/0 252/0 457/0 552/0 559/0 585/0 066/0- 024/0

++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++

اعتماد متقابل

رابطه مستقیم با اعتماد بنیادي رابطه مستقیم با احساس امنیت

اي رسی رسانه دسترابطه مستقیم با اي مصرف رسانهرابطه مستقیم با

172/0 231/0 101/0- 054/0-

++ ++ ++ ++

اعتماد بنیادي رابطه مستقیم با احساس امنیت اي رابطه مستقیم با دسترسی رسانه اي رابطه مستقیم با مصرف رسانه

262/0 079/0 048/0

++ ++ ++

احساس امنیت

هاي مسئوالن یرابطه مستقیم با برداشت از ویژگ ارزیابی از کارگزاران اداريرابطه مستقیم با

رابطه مستقیم با ارزیابی از ساختار سازمانی اي رابطه مستقیم با دسترسی رسانه اي رابطه مستقیم با مصرف رسانه

497/0 441/0 441/0 128/0- 043/0-

++ ++ ++ ++ ++

با این حال شدت و جهت این روابط . اند بط همگی تأیید شدهدهد که این روا نتایج حاصل در جدول فوق نشان می رفت روابطی اي که انتظار می در واقع دو متغیر دسترسی و مصرف رسانه. بعضا با پیش بینی اولیه یکسان نبوده است

جهـت بـه غیـر از (مستقیم، مثبت و قوي با سه متغیر اعتماد انتزاعی، اعتماد متقابل و احساس امنیت داشـته باشـند اي و احـساس به غیر از شدت رابطه مصرف رسـانه (روابطی معکوس و ضعیف) اي اعتماد انتزاعی و مصرف رسانه

بینی شده اما نـسبتا ضـعیف دهند و در مورد اعتماد بنیادین نیز این روابط اگرچه در جهت پیش را نشان می ) امنیت .است

) 585/0( مربوط به رابطه بـا ارزیـابی از سـاختار سـازمانی ترین همبستگی در مجموع، در مورد اعتماد انتزاعی قوي انجامد و بـرعکس در ها می است که به آن معناست که ارزیابی مثبت از ساختار سازمانی به اعتماد بیشتر به سازمان

عناست و به آن م) 262/0 و 231/0به ترتیب (ترین رابطه با احساس امنیت مورد اعتماد متقابل و اعتماد بنیادین قويامـا احـساس امنیـت خـود بـا . شـود که افزایش اعتماد متقابل و اعتماد بنیادین به تحکیم احساس امنیت منجر مـی

دهد که به آن معناست هرچـه افـراد برداشـت را نشان می) 497/0(ترین رابطه هاي مسئوالن قوي برداشت از ویژگی یت در ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادي و جانی در نزد هاي مسئوالن داشته باشند، احساس امن تري از ویژگی مثبت

فرضيات تحقيق. ٩.١جدول

183

هـاي هـاي فـردي و متغیـر بخش دیگري از فرضیات موردنظر در این مطالعه به رابطه ویژگـی . شود آنان تقویت می رسد که افرادي که در تماس بیشتر با اجزا و آثار مدرنیتـه به طور کلی به نظر می . شد اصلی مورد مطالعه مربوط می

هاي ثانویه در میان آنان مند باشند، الگوهاي مدرن اعتماد متقابل و اعتماد به گروه د از اعتماد انتزاعی باالتر بهرههستننتـایج تحلیـل واریـانس ایـن . در سطح باالتري باشد و از اعتماد بنیادي و احساس امنیت بیشتري برخوردار باشند

زادگاه، مهاجرت، طـول اقامـت در شـهر مهـاجران، وضـع اي جنس، سن، نسل، ویژگی زمینه 12متغیرها برحسب چنـان کـه . اجتماعی در جدول زیر آورده شده است –تأهل، قومیت، فعالیت، سواد، تحصیالت و پایگاه اقتصادي

تمرکز را بر چهار متغیر اصلی مورد مطالعه قرار دهیم، در مورد جنس روابـط عکـس فرضـیات پـیش بینـی شـده دهد، انتظار برآن بـود کـه به غیر از اعتماد متقابل که رابطه معناداري با جنسیت نشان نمی دیگر،به عبارت . باشند می

در مورد سن نیز انتظار اولیه برآن بود که . میزان اعتماد بنیادي و انتزاعی و احساس امنیت مردان باالتر از زنان باشد یشتري برخوردار باشند و در مقابل الگوي اعتماد متقابـل تر از اعتماد بنیادي، انتزاعی و احساس امنیت ب سنین پایین

دهـد، اي معنادار با متغیر سن نـشان نمـی به غیر از اعتماد انتزاعی که رابطه. در نزد آنان متفاوت با سنین دیگر باشد ـ ) 05/6(باشد و میانگین باالتري صرفا رابطه اعتماد بنیادي با سن به صورت پیش بینی شده می ن گـروه در میـان ای

اما در مورد متغیر نسل تنها رابطه احساس امنیت مطابق انتظار قبلی اسـت و میـانگین بـاالتري در . شود مشاهده می البته در مورد متغیر اعتماد متقابل هم در مورد سن و هم در مورد نـسل اختالفـات بـه ). 44/4(مورد آن وجود دارد

به ترتیـب .(نزد افراد با سنین باالتر و نسل انقالب بیشتر استصورت پیش بینی شده است و میانگین مورد نظر در ).92/5 و 97/5

ها برحسب آن معنادار نیست، تنها در مـورد در مورد زادگاه به غیر از اعتماد بنیادي که میانگین اختالفات بین گروه ) 85/5(اد متقابـل بـاالتري اعتماد متقابل انتظار اولیـه درسـت از آب درآمـده و افـراد بـا منـشاء روسـتایی از اعتمـ

همچنین ). 12/5 و 5/ 64ترتیب به(البته همین گروه اعتماد انتزاعی و احساس امنیت بیشتري نیز دارند . برخوردارنددهد، الگوي اي معنادار نشان نمی در میان دو گروه پاسخگویان مهاجر و غیر مهاجر به غیر از اعتماد بنیادي که رابطه

و احـساس ) 52/5(، اعتمـاد انتزاعـی )64/5(افراد مهاجر در مورد هر سه متغیر اعتماد متقابـل مشابهی وجود دارد و با این حال مدت اقامت در شهر مهاجران تفاوت معنـاداري در اعتمـاد . مندند از میانگین باالتري بهره ) 61/4(امنیت

قابـل بـه صـورتی متقابـل مهـاجران دهد و در مورد اعتماد بنیادي و اعتمـاد مت انتزاعی و احساس امنیت نشان نمی مندند که البته هر دو مورد صورت متعارضی با انتظار اولیه مدت از میانگین باالتري بهره ) 68/5(و بلند ) 10/6(کوتاه

.دهند نشان می

184

انتظار نظري در این مطالعه آن بوده است که اختالف میانگین چهار متغیر اصلی مورد بررسی برحـسب سـه متغیـر در مـورد پایگـاه اقتـصادي ـ اجتمـاعی تـصور . ل، قومیت و پایگاه اقتصادي ـ اجتمـاعی معنـادار نباشـد وضع تأه

برآن است که نوعی طرد اجتماعی در بخش پایین اجتمـاع و از سـوي دیگـر نـوعی طـرد خـود ) 1380:58(گیدنزبایست تأثیر مشخصی بر میـانگین لذا این متغیر نیز نمی . گیري در اقشار باالي اجتماعی وجود دارد خواسته و کناره

هـاي بـاالي اجتمـاعی در با این حال به غیر از اعتماد بنیادي که در میان پایگـاه . متغیرهاي مورد بررسی ایجاد کند و 60/5، 48/5بـه ترتیـب (، سه متغیر اعتماد متقابل، اعتماد انتزاعـی و احـساس امنیـت )02/6(باالترین سطح است

. تري است این موضوع قابل توجه و بررسی عمیق. بخش اجتماعی در باالترین سطح استترین در نزد پایین ) 77/4و احساس امنیـت در نـزد ) 84/5 و 97/5به ترتیب (در مورد وضع تأهل اعتماد بنیادي و متقابل در نزد افراد متأهل

البته اعتماد متقابل . ن معناستدر باالترین سطح و در عین حال رابطه با اعتماد انتزاعی بدو) 51/4(افراد بدون همسرتواند ناشی از اعتماد خانوادگی باال در نزد پاسخگویان و تـأثیر آن بـر افـزایش اعتمـاد باالتر در نزد افراد متأهل می

اي تصادفی باید محسوب رسد این رابطه بیشتر رابطه متقابل ناشی شده باشد، اما در مورد احساس امنیت به نظر می و ) 00/6 و 25/6ترتیب به(در میان اقوام مختلف مورد بررسی اعتماد بنیادي و متقابل در نزد اعراب ، همچنین. شود

این موضوع توان می. باالتر از سایر اقوام است) (90/4 و 88/5به ترتیب (اعتماد انتزاعی و احساس امنیت در نزد لرها .گیري کرد دقت بیشتري پیرا در بررسی استانی با

ظار اولیه مطالعه حاضر برآن بوده است که افراد شاغل، باسواد و با تحـصیالت بـاالتر از اعتمـاد بنیـادي، نهایتا انت با این حال، در مـورد وضـع . تري برخوردار باشند انتزاعی و احساس امنیت باالتر و برعکس از اعتماد متقابل پایین

اي مطابق انتظار اولیه ز به غیر از اعتماد متقابل که رویهفعالیت انتظارات اولیه کامال برعکس و در مورد تحصیالت نیها برحسب وضع در مورد اعتماد بینادي و انتزاعی اختالف میانگین . را دارد، بقیه موارد صورتی غیرقابل انتظار دارد

ترتیـب بـه (سوادان در سطوح بـاالتر سواد معنادار نیست و در هر حال در مورد اعتماد متقابل و احساس امنیت بی در مجموع چنـین . قرار دارند که بازهم در مورد احساس امنیت متعارض با تلقی اولیه مطالعه است ) 22/5 و 07/6

اجتمـاعی بـاالتر رونـدي -رسد که افراد باسواد، با تحصیالت باالتر، شـاغل و داراي پایگـاه اقتـصادي به نظر می . هندد معکوس نسبت به اعتمادهاي مورد انتظار را نشان می

اي فوق کـه بـراي تحلیـل واریـانس متغیر زمینه 12. هاي فوق ازجهتی دیگر قابل توجه است نتایج تحلیل واریانس مـورد ممکـن معنـادار بـوده 120 مـورد از 96 متغیر مورد مطالعـه بکـار رفتـه اسـت، در مجمـوع در 10میانگین

درصـد مـوارد متغیرهـاي متناسـبی بـراي 80 در اي هاي زمینـه این به آن معناست که این متغیر ). جدول زیر (استاي از ایـن هـاي زمینـه تـرین متغیـر و تحـصیالت قـوي اما سه متغیر قومیـت، فعالیـت . شوند بینی محسوب می پیش

185

به غیر از این موارد . شوند ترین مورد محسوب می ضعیف%) 40(و متغیر طول اقامت در شهر مهاجران %) 100(لحاظ 60 درصد موارد و متغیر سن تنهـا در 90 اجتماعی در -، وضع مهاجرت و پایگاه اقتصادي اصلی، متغیرهاي زادگاه

اي توسط تمـامی از سوي دیگر تنها اختالفات میانگین متغیر دسترسی رسانه . اند درصد موارد معنادار محسوب شده بـل، احـساس امنیـت و مـصرف به غیر از این مورد اعتمـاد متقا . اي مورد بررسی معنادار بوده است متغیر زمینه 12

هـاي متغیرهـاي اعتمـاد انتزاعـی بـه در مقابل اختالف میانگین. اند بینی شده اي پیش متغیر زمینه11اي توسط رسانهتوان چنین قلمـداد کـرد کـه لذا می. اند معنادار محسوب شده%) 58( متغیر7ها و الگوهاي اعتماد تنها توسط سازمان

.بینی این دو متغیر اصلی چندان مناسب نیستند اي پیشاي فوق بر متغیرهاي زمینهمتغیرهاي وابـسته ایـن ) رگرسیونی(با این حال چنان که در بخش قبل مورد بررسی واقع شد، در تحلیل چند جانبه

هـاي درصد در مورد اعتماد به سـازمان 8/3ها اي به صورتی مجزا درمورد اعتماد به سازمان تحقیق، متغیرهاي زمینه کنند، ولـی درصد از واریانس کل را تبیین می9/0هاي فرهنگی تنها درصد و در مورد اعتماد به سازمان1/4سی سیا

هاي مستقل دیگـر و یـا هاي رگرسیونی مزبور در هنگام بکارگیري با متغیر با این حال در افزایش قدرت تبیین مدل هاي سیاسـی و کـل ایسه با ارقام مشابه براي سازمانهاي مربوط به آنها خصوصا در مورد حوزه فرهنگ در مق عامل

اي به مدل تحلیلی با استفاده از هاي زمینه براي مثال افزودن متغیر. تري دارند هاي تخصصی تأثیر بسیار جدي سازمانی از هاي فرهنگ و در مورد سازمان) درصد افزایش7/ (3/64 به 9/56هاي سیاسی از را در مورد سازمان R2ها، عامل

ایـن موضـوع وابـسته بـه تـأثیر جـانبی و غیـر مـستقیم . دهد تغییر می ) درصد افزایش 2/39( درصد 0/68 به 8/28 .هاي فرهنگی و در عین حال جالب توجه است اي بر اعتماد به سازمان هاي زمینه ویژگی

186

مهاجرت زادگاه نسل سن جنس متغیرطول اقامت

در شهروضع تأهل

جمع پایگاه حصیالتت سواد فعالیت قومیت

9 * * - * * * * - - * * * اعتماد بنیادي 11 * * * * * * * * * * * - اعتماد متقابل

7 * * - * * - - * * - - * ها سازمان اعتماد انتزاعی به 11 * * * * * * - * * * * * احساس امنیت 7 - * - * * - - * * * * - الگوهاي اعتماد

10 * * * * * * - * * * - * نهاي مسئوال گی ویژ 10 * * * * * * * * * - - * کارگزاران اداري 8 * * * * * - - * * - - * ساختار سازمانی 12 * * * * * * * * * * * * اي دسترسی رسانه 11 * * * * * * - * * * * * اي مصرف رسانه

96 9 10 7 10 10 7 4 9 9 7 6 8 جمع

تغیرهاي مستقل با وابستهرابطه م. 10.1جدول

آنـومی در آنومی یا آشفتگی اجتماعی، پژوهشی در زمینه پتانسیل . پور، فرامرز، اعتماد و آنومی رفیع*

.1373شهر تهران، حـد ها، نیازهـا و آرزوهـاي بـی اي اهداف، ارزش محقق براساس نظریه دورکیم و مرتون معتقد است اگر در جامعه

ها را بپذیرند و در آنها به نیاز و آرزو تبدیل شود و اگر امکان دستیابی به این ف این ارزشگسترش یابند و اگر اهدالذا به بررسی این مسئله پرداخته شده که تا چـه . اهداف مسدود باشد، درآن صورت امکان بروز آنومی وجود دارد

د و چگونه این نیاز در آنها بوجود آمده کنن هاي جدید پذیرفته شده، تا چه اندازه مردم احساس نیاز می اندازه ارزش )97:همانجا.(است

شرط اساسی براي یک جامعه سالم را اعتماد اجتماعی متقابل بـین اعـضا و بـین مـردم و 1نویسنده به نقل از ویزه اي که وقتی اعتماد اجتماعی کـاهش یابـد، میـزان دزدي، انحرافـات و دزدي متقابـل داند بگونه مسئولین جامعه می

خواهد بـود و همـه اعـضاء بـه هـم کلـک 3، استراتژي غالب معماي زندانی 2براساس نظریه بازي . یابد زایش می افو در مجموع باید شرایطی بوجود آورند که از نظر اعضاي جامعه، رفتار صادقانه مقرون به صرفه باشد . خواهند زد

بلکه همه پی ببرند که رفتار صادقانه به نفـع رود، و این طرز تفکر را زدود که هر کس صادق باشد، سرش کاله می هایی را که موجب تشویق در کلک و حقه بازي می شوند، از ها و محرك از طرف دیگر باید تمام انگیزه . همه است

1.wise 2. game theory 3. prisoner's dilemma

187

اعتمـاد بـه «و » اعتماد به مردم «در این تحقیق براي سنجش اعتماد اجتماعی از دو معرف ) 42-43:همانجا.(بین برد 5دهد که از نظر پاسخگویان اعتماد مـردم نـسبت بـه هـم در مقیـاس نتایج نشان می . تفاده کرده است اس» مسئولین

همچنـین %. 2/3، % 9/0، %8/9، %4/18، %8/67: قسمتی به ترتیب از سطح خیلی کم تا خیلی زیاد عبـارت اسـت از ). 109:همانجا%(1/4، %1/6، %2/24، %3/21، %2/44: اعتماد مردم نسبت به مسئولین به همین ترتیب عبارت است از کند که در جدول زیر آورده شده هاي قبل مقایسه می به عالوه محقق نتایج این پرسش را با تحقیقات مشابه در سال

)110:همانجا.(است

1373 1371 1365 1356 سال مراتب

2/44 2/24 6/2 2/54 خیلی کم 3/21 2/15 4 4/10 کم 3/24 5/23 3/12 1/17 متوسط 1/6 5/18 5/18 4/7 زیاد

1/4 5/18 6/26 1/11 خیلی زیاد 100 100 100 100 درصد 342 302 302 302 تعداد

اي پاســخگویان و اعتمــاد تنهــا دو رابطــه از اهمیــت بیــشتري برخــوردار اســت، ســطح بــین خــصوصیات زمینــهدهد و به این معنی و منفی با اعتماد نشان مییک رابطه بسیار قوي) -2026/0( و سطح هزینه) -1874/0(تحصیالت

است که آنان که سطح تحصیالت باالتر و به طور واقعی وضـعیت اقتـصادي بهتـري داشـتند، اعتمـاد کمتـري بـه هاي سن، مدت اقامت در تهران و میزان مقایسه خود با دیگـران روابـط معنـاداري اما متغیر . اند مسئولین ابراز کرده

)123:همانجا.(اند نشان نداده

ارشـد، کارشناسـی : اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر برآن، مقطـع : امیرکافی، مهدي، اعتماد اجتماعی *

.چلبی، مسعود: ، راهنما1374دانشگاه شهید بهشتی، دهد که تأکید مشترکی بر چند ویژگی در بـین آنهـا وجـود دارد کـه محقق ضمن بررسی تعاریف مختلف نشان می

:عبارتند ازشـود و یکـی از گیـرد و تقویـت مـی روابط اجتماعی به این معنا که اعتماد در روابط اجتماعی شکل مـی ویژگی -

.هاي مهم آن است جنبه

٧٣ تا ٥٦وضعيت اعتماد اجتماعي بين سالهاي . ١١.١جدول

188

بـراي اعتمـاد تـأخر . شـود وابستگی امور آینده به این معنا که از مشروط بودن واقعیت اجتماعی ناشی می ویژگی -توان تعبیر این نکته را در قالب مفاهیم اقتصادي نیز می. اد ضروري است زمانی میان انتظارات فرد و اعمال سایر افر

.در روابط مبتنی بر اعتماد نوعی تأخر زمانی بین مبادله کاال و خدمات وجود دارد: کرد

افتد پیامـد عملـی را بتـوانیم بـا عدم تعین به این معنا است که کمتر اتفاق می ) عدم قطعیت (عدم تعین اجتماعی -گیرد باید متوجـه باشـد کـه آن کـار ممکـن اسـت کامل معین کنیم، بلکه وقتی کسی کاري را در پیش می اطمینان

هاي خود و همچنین از بنابراین افراد درگیر در روابط مبتنی بر اعتماد از موفقیت . اي داشته باشد هاي چندگانه پیامد .نتایج اعمالشان آگاهی کامل ندارند

ق به وضعی است که عملی خاص پیامدهاي ممکن و متعددي داشته باشد، اعم از مفهوم خطر کردن متعل: ریسک - .مطلوب و نامطلوب و هر کدام درجه خاصی از احتمال داشته باشد

رغم وجود عدم تعین اجتماعی، فقدان اطالعـات و حسن ظن مهمترین عنصر اعتماد است، زیرا علی : حسن ظن -عی به علت احساس مثبتـی کـه نـسبت بـه هـم دارنـد بـه ادامـه رابطـه احتمال خطر، افراد درگیر در روابط اجتما

.کنند هاي مختلف به یکدیگر اعتماد می پردازند و در موقعیت می

کنـد کـه ایـن امـر موجـب با توجه به این موارد محقق اعتماد را حسن ظن فرد نسبت به افراد جامعه تعریـف مـی معرف صداقت، صراحت، 6در این پژوهش از . شود د جامعه میگسترش و تسهیل روابط اجتماعی فرد با سایر افرا

سهیم کردن، تمایالت همکاري جویانه، اطمینان و اعتماد کردن براي سنجش، اعتماد متقابل بـین شخـصی اسـتفاده م هاي فوق که فضاي مفهومی اعتماد را در به نظر محقق متغیر . شده است گیرد، همه بر روي هـم چیـزي را يبر

دهیم که از شود و همه در این امر که منابعی را در اختیار طرف مقابل قرار می دهند که اعتماد خوانده می یل می تشکاجتمـاعی، امنیـت، متغیرهاي مستقل این پژوهش، تعامالت اظهاري، سـرمایه . شود، مشترکند حسن ظن ما ناشی می

منظور . باشند اي و خانوادگی می و متغیرهاي پیشینهتعهد به یک رابطه، تعهد درونی، دگرخواهی، مقبولیت اجتماعیاز تعامالت اظهاري، شکلی از مناسبات اجتماعی است که از مالحظات اقتصادي و حسابگري برکنار است، در این

شوند و عاطفه عامل اصلی پیونـد میـان افـراد اي براي رسیدن به هدف تلقی نمی نوع رابطه دیگران به عنوان وسیله هاي مختلـف و افـراد جامعـه کـه بـه فـرد امکـان اجتماعی، عبارت است از میزان رابطه فرد با گروه مایهسر. استامنیت، بیانگر آسودگی خاطر فرد است که نیازهایش در طول زمان . دهد مندي از منابع و امکانات موجود را می بهره

تعهـد بـه یـک . گـردد ل و آینده مربوط مـی گردند و به رهایی فرد از ترس و نگرانی و حفظ خود در حا ارضاء می رابطه، بیانگر تمایل فرد به حفظ رابطه با کسانی است که با آنها تعامل دارد، حتی اگر حفظ رابطه براي فرد پـاداش

هـاي اخالقـی تعهد درونی بیانگر اعمالی است که بدون ترس و بیم از دیگران و تنها براسـاس ارزش . دهنده نباشد

189

دگرخواهی، بیانگر اعمالی است که به منظور . شود داوطلبانه و از روي احساس تکلیف انجام میدرونی، به صورت شود و بـاالخره مقبولیـت اجتمـاعی، بیـانگر احتـرام و دستیابی به نتایج مثبت براي دیگران به هزینه خود انجام می

، با استفاده از روش 1374یق در آبان ماه این تحق. ارزشی است که سایر اعضاي جامعه به اعمال و گفتار فرد قائلند گیـري بـا احتمـال گیري در این پـژوهش براسـاس نمونـه نمونه. مصاحبه یا پرس و جوي شفاهی انجام شده است

شـهر تهـران 3،6،16 ساله و باالتر از سه منطقه 20 نفر، از شهروندان 210متناسب با حجم خوشه، و حجم نمونه . بوده است

درصـد در 38 درصد در سطح متوسط و 40 درصد از پاسخگویان در سطح کم، 22دهد که مجموعا نتایج نشان می محقق با استفاده ) 150-151:همانجا.(ها را داراست گیرند که توزیع نرمالی از پاسخ سطح زیاد اعتماد متقابل قرار می

که به صورت بـرش » تواند اعتماد کند ش نمی امروز آدم به نزدیکان «و » امروز نباید به کسی اعتماد کرد «از دو گویه قطبین مورد استفاده واقع شده است به بررسی اعتماد متقابل نسبت به نزدیکان که فرد با آنها تعامل دارد و دیگـران

درصد از پاسـخگویان 67دهد نتایج نشان می. پردازد تواند با آنها تعامل داشته باشد، می که فرد به صورت بالقوه می درصـد در 32انـد، در حـالی کـه در مـورد گویـه دوم درصد نمره خیلی زیاد داده7ویه اول نمره خیلی کم و به گ

دهـد کـه اعتمـاد به زعم محقق مقایسه این ارقـام نـشان مـی . درصد در بیشترین حد قرار دارند 29کمترین حد و نسبت به نزدیکان بسیار پـایین اسـت و از اجتماعی افراد نسبت به کل اعضاي جامعه در مقایسه با اعتماد اجتماعی

همچنین همبستگی کلیـه ) 156-159:همانجا.(باشد طرف دیگر اعتماد اجتماعی نسبت به نزدیکان نیز خیلی باال نمی ، در )r= 4425/0(ایـن روابـط در مـورد دگرخـواهی، . عوامل مستقل با اعتماد اجتمـاعی معنـادار و مـستقیم اسـت

محقـق در مـورد ). 171-174:همانجـا (ترین سطح قـرار دارد در ضعیف ) r=21/0(منیتترین سطح و در مورد ا قويیابد یـا در سـطح بـاالیی قـرار کند که هنگامی که اعتماد اجتماعی افزایش می گیري می رابطه اعتماد و امنیت نتیجه

ی، بـراي امنیـت و اعتمـاد اجتمـاع گیرد، کمتر تحت تأثیر امنیت قرار دارد و احتماال متغیر سومی، مانند سـرمایه می .شود اجتماعی علت مشترك محسوب می

مقبولیت اجتماعی دگرخواهی تعهد درونی تعهد در رابطه امنیت اجتماعی سرمایه تعامالت اظهاري

3640/0 مستقل

001/0=S

2852/0

001/0=S

2115/0

001/0=S 2309/0

001/0=S 3758/0

001/0=S 4425/0

001/0=S 2688/0

001/0=S تحصیالت تحصیالت فرد سن

همسرمیزان مطالعه

مطبوعاتمیزان مطالعه

کتابمیزان تماشاي

تلویزیون دفعات مسافرت

اي زمینه0448/0-

259/0=S

0142/0-

419/0=S 0343/0-

311/0=S

0421/0-

276/0=S 0198/0-

290/0=S 0453/0-

260/0=S 0530/0-

226/0=S

اي و مستقل با اعتماد اجتماعی رهاي زمینهتحلیل واریانس متغی. 12.1جدول

190

-168:همانجـا (دهـد اي را با اعتماد اجتماعی معنادار نـشان نمـی اما نتایج حاصل رابطه هیچیک از متغیرهاي زمینه به عالوه نتایج تحلیل واریانس شغل، جنس، قومیت و محل تولد نیز روابط معنـاداري بـین ایـن متغیرهـا و ). 163

اما همین آزمون تفاوت میانگین اعتمـاد اجتمـاعی را در منـاطق ). 168-117:همانجا(دهد نشان نمیاعتماد اجتماعی 3دهد که میانگین اعتماد اجتماعی در منطقه این نتایج نشان می . است Eta= 2413/0 تهران معنادار و مقدار 3,6,16

در مـورد تعـامالت R2سیون دو متغیر مقـدار نتایج حاصل از رگر . تر از سایر موارد است پایین 6باالتر و در منطقه درصـد، 14 درصد، تعهـد درونـی 5 درصد، تعهد در رابطه 4 درصد، امنیت 8اجتماعی درصد، سرمایه 13اظهاري

دهد و این بـه معنـاي درصـدي از تغییـرات درصد نشان می 7 درصد و نهایتا مقبولیت اجتماعی را 19دگرخواهی همچنین نتایج حاصل از رگرسیون چند متغیره ). 178:همانجا(دهند متغیرها توضیح می اعتماد اجتماعی است که این

براي هریک از متغیرهـاي مـستقل بـه ترتیـب βمقدار ). 178:همانجا(دهد درصد نشان می95/38 را R2مقدار کلی ، دگرخـواهی 20/0نی ، تعهد درو 14/0، تعهد در رابطه 15/0، امنیت 17/0اجتماعی ، سرمایه 26/0تعامالت اظهاري

اي در اما هنگامی که کلیه متغیرها اعـم از مـستقل و زمینـه ). 182:همانجا(باشد می 13/0 و مقبولیت اجتماعی 16/0هـاي فـوق بـه براي متغیرβیابد و ضرایب درصد افزایش می 77/41 به R2شوند مقدار تحلیل رگرسیونی واقع می

).199:همانجا(شود می19/0 و 20/0، 17/0، 14/0، 12/0، 22/0، 23/0ترتیب اجتماعی و دگرخواهی رابطه غیـر مـستقیم بـر اعتمـاد اما نتایج تحلیل مسیر تنها در مورد تعامالت اظهاري، سرمایه

).191-195:همانجا(شود دهد و در مورد سایر موارد تنها رابطه مستقیم تأیید می اجتماعی را نشان می

مقبولیت اجتماعی دگرخواهی تعهد درونی تعهد در رابطه امنیت اجتماعی سرمایه تعامالت اظهاري رابطه

1303/0 1630/0 1986/0 1425/0 1541/0 1653/0 2614/0 مستقیم - 2796/0 - - - 1199/0 1026/0 غیر مستقیم

رابطه مستقیم و غیرمستقیم متغیرها بر اعتماد اجتماعی. 13.1جدول

توان چنین دریافت که به رغم تقسیم اولیه اعتماد به بنیادي، متقابل و انتزاعی به در نهایت از مجموع این مباحث میاعتماد متقابل تنها بـا یـک . تبعیت از گیدنز، عمال محقق به سنجش اعتماد بنیادي پرداخته است و نه اعتماد متقابل .تواند باشد تماد متقابل نمیگویه و آن هم به صورتی کلی سنجش شده است که قادر به شناسایی جهت و ابعاد اع

پـژوهش و هـا، مؤسـسه اجتماعی دانشجویان دانـشگاه مرجائی، سید هادي، بررسی وضعیت سرمایه *

.1383ریزي آموزش عالی، تیرماه برنامه

191

در . هاي کلمن، پاتنام، فوکویاما و بوردیو تعریف شـده اسـت اجتماعی براساس دیدگاه در این تحقیق مفهوم سرمایه هنجارهـاي . 2هاي اجتماعی ساختارها یا شبکه . 1: اجتماعی از دو جنبه مختلف دیده شده است حقیق سرمایه این ت

اجتمـاعی در بـراین اسـاس بـاالترین سـطح سـرمایه . هاي اجتماعی حاکم بر رفتار در درون این ساختارهاي شبکه بل مالحظه وجود دارد و در جایی که روابط هاي بهم پیوسته با انباشت قا شود که در آن شبکه هایی دیده می موقعیت

بنابراین ارتباطات قوي و بهـم پیوسـته در سـطوح بـاالي . متقابل مبتنی بر هنجارهاي اعتماد و عمل متقابل، هستند . شـود اجتماعی ارزیابی می شود، در حالی که ارتباطات ضعیف در سطوح پایین سرمایه اجتماعی مشخص می سرمایه

این متغیر در میان دانشجویان . است“ اجتماعی سرمایه” به عنوان متغیر وابسته درنظر گرفته شده آنچه در این تحقیق اجتماعی میزان کارآمدي سیستم دانشگاهی در ایجاد سرمایه”شود و سئوال اساسی این است که دانشگاه سنجیده می

هـا چگونـه گذارند و دانشگاه عی تأثیر میاجتما یعنی چه عواملی بر سرمایه “ در میان دانشجویان به چه میزان است؟ اجتماعی از دوازده مؤلفه تشکیل شـده اسـت اجتماعی مؤثر باشند؟ در این تحقیق سرمایه توانند در ایجاد سرمایه می

هـاي فرهنگـی، اجتمـاعی، مـشارکت سیاسـی، اقتـصادي، اجتمـاعی، مخـاطرات مخاطرات شخصی، ارزش : شامل در نهادهاي مدنی، شناخت و آگاهی، اعتماد اجتماعی، اعتماد به اشـخاص بـه اجتماعی کالن، عضویت -اقتصادي

هاي جمعی به عنوان منابع اطالع رسانی، اعتماد به کاالهـاي فرهنگـی بـه رسانی، اعتماد به رسانه عنوان منابع اطالع .رسانی و سرمایه فرهنگی عنوان منابع اطالع

تعامـل علمـی بـین : مؤلفه تشکیل شده اسـت کـه عبارتنـداز 15یز از ها ن تأثیر فضاي ارتباطی و ساختاري دانشگاه اي اسـتاد، دانشجویان، تعامل استاد و دانـشجو و سـاختار دانـشکده، دانـشجو و فـضاي آکادمیـک، نظـارت حرفـه

آوردهـاي شـناختی محـیط هاي آکادمیک، خود اثر بخشی دانـشگاهی دانـشجویان، روحیـۀ جمعـی، دسـت مهارتي شغلی، ارزیابی از اثر بخشی دانشگاه، تجهیزات آموزشی و پژوهشی، برداشـت دانـشجویان از ها دانشگاه، فرصت

این تحقیق بصورت پیمایش .عملکرد اساتید، انتظارات درآمدي و موقعیتی، ارزیابی از وضعیت علمی پاسخگویان یق کلیه دانشجویان شـاغل جامعه آماري این تحق . آوري شده است ها از طریق پرسشنامه جمع صورت گرفته و داده

حجـم نمونـه براسـاس تعیـین دقـت . باشد می82-83به تحصیل در سه دانشگاه تهران، امیرکبیر و الزهرا، در سال دانشجو تعیین شده است که به 1155احتمالی، فرمول برآورد حجم نمونه، پیش برآورد واریانس و در نتیجه نمونه

ریزي آموزش ي براساس آخرین آمار بدست آمده از مرکز پژوهش و برنامها اي چند مرحله گیري خوشه روش نمونه هـا صـورت گیري با تحلیل عاملی و تحلیل روایـی مقیـاس اعتبار و روایی وسایل اندازه. عالی، صورت گرفته است

قادیر دهد که م ها بصورت تحلیل واریانس یکطرفه که نشان می هاي آماري تجزیه و تحلیل داده گرفته است و روش جنس، سن، وضعیت تأهل، وضعیت فعالیت، نوع : اي شامل به تفکیک متغیرهاي زمینه ) ها همانند مقیاس (متغیر کمی

192

شغل، ارتباط شغل با رشته تحصیلی، دانـشگاه محـل تحـصیل، دانـشکده محـل تحـصیل، رشـته تحـصیلی، مقطـع یگـر، هزینـه ماهیانـه پاسـخگو، وضـعیت تحصیلی، تعداد ترم، معدل کل دو ترم قبل، تجربه تحصیل در دانـشگاه د

تحلیـل واریـانس . اسکان، منبع درآمد، محل گذراندن تحصیالت ابتدایی و راهنمایی مورد بررسی قرار گرفته است گانـه فـضاي ارتبـاطی و سـاختاري هـاي پـانزده اجتمـاعی و هـم بـر مؤلفـه گانـه، سـرمایه هاي دوازده هم بر مؤلفه

هـاي اي فـوق صـورت گرفتـه اسـت کـه در اینجـا از مؤلفـه بـا متغیرهـاي زمینـه ) عوامـل دانـشگاهی (هـا دانشگاهاجتماعی مشارکت سیاسی، اقتصادي، اجتماعی، عـضویت در نهادهـاي مـدنی، شـناخت و آگـاهی، اعتمـاد سرمایه

رسانی و هاي جمعی به عنوان منابع اطالع رسانی، اعتماد به رسانه اجتماعی، اعتماد به اشخاص به عنوان منابع اطالع اي سن، جنس، وضعیت تأهل، وضعیت رسانی را با متغیرهاي زمینه اعتماد به کاالهاي فرهنگی به عنوان منابع اطالع

فعالیت، نوع شغل، هزینه ماهیانه پاسخگو، وضعیت اسکان، منبـع درآمـد و محـل گذرانـدن تحـصیالت ابتـدایی و .بندي شده است راهنمایی به شرح ذیل خالصه و جمع

:بندي ه و جمعخالصسـن، جـنس، (اي اجتماعی که ذکر شد بر برخی از متغیرهاي زمینـه هاي سرمایه نتایج تحلیل میانگین برخی از مؤلفه

وضعیت تأهل، وضعیت فعالیت، نوع شغل، هزینه ماهیانه پاسخگو، منبع درآمد و محل گذراندن تحصیالت ابتـدایی : به شرح ذیل است) و راهنمایی

:یان جنس پاسخگو-1 .بوده است) 62/9(بیشتر از مشارکت زنان) 4/11( مشارکت سیاسی، اقتصادي، اجتماعی مردان- .در نهادهاي مدنی عضویت داشتند) 73/1(بیشتر از زنان) 09/2( مردان- .داراي شناخت و آگاهی بودند) 24/21(بیشتر از زنان) 8/22( مردان- .از میانگین باالتري برخوردار بوده است) 45/21(نسبت به مردان) 9/22( اعتماد اجتماعی زنان- .رسانی اعتماد داشتند به اشخاص به عنوان منابع اطالع) 21/29(بیشتر از زنان) 15/31( مردان- .رسانی اعتماد داشتند هاي جمعی به عنوان منابع اطالع به رسانه) 34/25(بیشتر از زنان) 82/27( مردان- .رسانی اعتماد داشتند به کاالهاي فرهنگی به عنوان منابع اطالع) 4/31(بیشتر از زنان) 7/33( مردان- .اند رسانی اعتماد داشته هاي چندگانه به عنوان منابع اطالع به رسانه) 40/16(بیشتر از مردان) 86/17( زنان-

.دان اجتماعی برخوردار بوده هاي سرمایه به طورکلی مردان از ارزیابی بهتري از مؤلفه: گیري نتیجه : سن پاسخگویان-2

193

میزان شناخت و ) 5/15( ساله داراي کمترین30میزان شناخت و آگاهی و افراد ) 34( ساله داراي بیشترین33 افراد - .اند آگاهی بوده

: وضعیت تأهل-3ی و به ترتیب داراي بیشترین و کمترین میزان آگاه ) 20(و افراد بدون همسر با میانگین ) 7/23( متأهلین با میانگین -

.اند شناخت بوده : وضعیت فعالیت-4 .اند در نهادهاي مدنی عضویت داشته) 82/1(بیشتر از افراد بیکار) 36/2( افراد شاغل- .بوده است) 63/21(بیشتر از افراد بیکار) 59/23( میزان شناخت و آگاهی افراد شاغل- : نوع شغل-5میزان عضویت در نهادهاي ) 60/21(اند کمترین نداشته و افرادي که هیچ شغلی ) 63/25( مشاغل مهندسی بیشترین -

.اند مدنی را داشته : هزینه ماهیانه پاسخگو-6باشـد داراي بیـشترین میـزان شـناخت و آگـاهی هزارتومان می 122-151 دانشجویانی که هزینه ماهیانه آنها بین -آن ) 28/18( اسـت داراي کمتـرین میـزان هـزار تومـان بـه بـاال 301و دانشجویانی که هزینه ماهیانه آنها ) 18/24(

.باشند میهـاي داراي بیشترین میزان اعتماد به رسـانه . باشد هزار تومان می226-300 دانشجویانی که هزینه ماهیانه آنها بین -

اي هـزار تومـان بـه بـاال دار 301رسانی و دانشجویانی که هزینه ماهیانه آنها به عنوان منابع اطالع ) 20/21(چندگانه .آن بوده است) 07/13(کمترین میزان

: منبع درآمد-7 دانشجویانی که منبع درآمد آنها خودشان هستند و دانشجویانی که منبع درآمدشان خانواده است به ترتیـب داراي -

.میزان شناخت و آگاهی هستند) 75/21(و کمترین ) 22/23(بیشترین : محل گذراندن تحصیالت ابتدایی و راهنمایی-8اند و دانشجویانی که این تحصیالت را در خـارج از دانشجویانی که تحصیالت ابتدایی خود را در روستا گذرانده -

.اند میزان اعتماد اجتماعی بوده) 75/14(و کمترین) 52/22(اند به ترتیب داراي بیشترین کشور سپري کرده

194

اند و دانشجویانی که این تحـصیالت را در رانده دانشجویانی که تحصیالت ابتدایی خود را در خارج از کشور گذ -هاي جمعی بـه عنـوان میزان اعتماد به رسانه ) 39/26(و کمترین ) 34(اند به ترتیب داراي بیشترین شهرستان گذرانده

. اند رسانی بوده منابع اطالعوع رابطه آنها با یکدیگر اجتماعی بر یکدیگر و ن در قسمت آخر این مطالعه به بررسی و تعیین عوامل درونی سرمایه

اجتمـاعی بـر هـاي سـرمایه و همچنین بـه بررسـی مؤلفـه 1از طریق ضریب همبستگی چندگانه معادالت ساختاري انتظارات درآمدي و شغلی، کارآمـدي دانـشگاهی، تعـامالت بـین دانـشجویان، عوامـل شـناختی، اثربخـشی نظـام

.دانشگاهی، عوامل تعاملی و ساختاري پرداخته است

نامـه اجتمـاعی، پایـان طاهري، حمید، بررسی عملکرد شوراهاي روستایی با تأکید بر نقش سـرمایه *

.محمدجواد ناطق پور،: ، راهنما1382کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، شـوراهاي اجتمـاعی بـا عملکـرد این تحقیق به بررسی عملکرد شوراهاي روستایی، بررسی ارتبـاط نقـش سـرمایه

تأثیرگـذار بـر ) منفـی (اجتماعی در محیط روستا و شناسایی عوامـل سـلبی روستایی، شناسایی ابعاد و اجزاء سرمایه هاي روستایی بخش مرکزي قم جامعه آماري این تحقیق را تـشکیل خانواده. عملکرد شوراهاي روستاپرداخته است

و ) شـوراها (اجتمـاعی ستا است و متغیـر مـستقل سـرمایه در این تحقیق متغیر وابسته عملکرد شوراهاي رو . دهد میاجتماعی در این سرمایه. باشد و واحد مشاهده خانواده روستایی و سطح مشاهده فرد است خرده فرهنگ دهقانی می

هاي آنهـا هاي افراد، سازمان و گروه اجتماعی یا جامعه که موجب همکاري بین افراد و تسهیل کنش تحقیق ویژگی سئوال اصلی این تحقیق عوامل مـؤثر . هاي جامعه است و بعد مهم اعتماد اجتماعی و مشارکت از ویژگی د. شود می

.باشد و دو دسته عوامل در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است بر کارآمدي و کارآیی شورایی می . شورا) یبین گروه(اجتماعی و سرمایه) درون گروهی(اجتماعی بین مردم سرمایه: عوامل ایجابی . 1گرایی سه متغیر مهم وابستگی به قدرت دولتی، طائفه. شود این عوامل باعث ناکارآمدي شوراها می : عوامل سلبی . 2

.باشد و استبداد گرایی از عوامل تأثیرگذار منفی بر شوراها می

نتایج نشان داده . ددگر اجتماعی مردم، عملکرد و کارایی مثبت شوراها را باعث می در این تحقیق میزان باالي سرمایه اجتماعی بـین مـردم در شـوراهاي اما سرمایه. اجتماعی درون گروهی برخوردارند که دو گروه از روستاها ازسرمایه

موفق موجب عملکرد باالي این شوراها گشته است، مفهوم این نتیجه این است که روابط همکاري و کمک در بین بـه عبـارتی مـردم در روابـط روزمـره خـود، مطـابق بـا . برخوردار است مردم در این روستاها، از فراوانی مناسبی

1. squared multiple correlations for structural equations(SMCSE)

195

بـه نظـر محقـق . هنجارهاي جامعه خود، به همدیگر اعتماد داشته و در طیف مناسبی از همکاري با یکدیگر هستند م این همکاري کنـد تـا از نتـایج کمـک خـود در شخص به دیگري کمک مـی . بناي نظریه انتخاب عاقالنه است بر

بـاال ) درون گروهـی (اجتماعی بین مردم نتایج نشان داده که در روستاهایی که سرمایه. مند گردد اي نزدیک بهره دهآیناجتماعی پایین شوراها، باعـث شـده بـود کـه میـزان سرمایه. اجتماعی باالیی برخوردارند شوراها نیز از سرمایه . بود

. به شوراي روستا به عنوان نهادي کارگشا، عنـایتی نداشـته باشـند ها پایین بیاید و افراد مراجعه افراد در این روستا .اند ضمن اینکه سه متغیري که از آنان به عنوان عوامل سلبی یاد شد در عملکرد شوراها نقش منفی ایفاء نموده

اي توسـعه هـاي احمدآقایی، جعفر، نقش شوراهاي اسالمی در افزایش مشارکت روستائیان در طرح *

پایـان نامـه کارشناسـی تاهاي شهرستان پیرانشهر، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مطالعه روس

.طالب، مهدي: ، راهنما1381-82ارشد، اگر براساس مطالعات و تحقیقات، موانع تحقق شوراها در تبدیل شدن بـه یـک سـازمان و نهـاد موفـق در جامعـه

امل عوامل و موانعی هستند که در بیرون از محیط روسـتا قـرار دسته اول ش: روستایی ایران به دو دسته تقسیم شود اقتدارگرایی سیاسی و تمرکزگرایی شدید، عدم شفافیت در قوانین شوراها و وجـود تنـاقض در آن : مثل. می گیرند

و میزان اعتماد روسـتائیان بـه یکـدیگر، شـوراها : مثل. باشند و دسته دوم شامل عوامل و موانع درون روستا می ... وهدف ایـن تحقیـق شناسـایی عوامـل و . در این مطالعه به دسته دوم عوامل پرداخته شده است ... نهادهاي دولتی و

متغیرهاي اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی درون خود محیط روستا به عنوان بخشی از عوامل و موانع مؤثر برکـارآیی آمـاري ي روستایی شهرستان پیرانشهر است و نمونه ها جامعه آماري این تحقیق سرپرست خانواده . باشد شوراها می

. نفر خانوار بصورت تصادفی پرسشگري شده است95 روستا و در بین 13اعتماد اجتماعی، انـسجام اجتمـاعی، : متغیر وابسته این تحقیق مشارکت با شورا است و متغیرهاي مستقل عبارتنداز

ه اقتصادي، اجتماعی، بیگانگی، بیگانگی اجتماعی، نوگرایی، گرایی، میل به پیشرفت، پایگا مشارکت اجتماعی، خاص .باشد استبدادگرایی، فردگرایی و تصورخیر محدود می

آینـد و اجتماعی به حـساب مـی شود برخی از متغیرهاي مستقل از عناصر مفهومی سرمایه همانگونه که مالحظه می فاده کرده است و در بین متغیرهاي مستقل شـاخص اجتماعی پاتنام است پژوهشگر در بخش نظري از دیدگاه سرمایه

دار و مستقیم بیشتري با مشارکت مردم بـا شـوراها داشـته اسـت و ها رابطه معنی انسجام اجتماعی از سایر شاخص اجتمـاعی و -سپس شاخص هاي اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی در اشکال سنتی و قدیمی و پایگاه اقتصادي

.بوده استمتغیر میل به پیشرفت

196

گالبی، فاطمه، نقش اعتماد اجتمـاعی در امـر توسـعه بـا تأکیـد بـر عملکـرد و نقـش شـوراهاي *

اجتمـاعی تهـران، ، مقطع فوق لیسانس، دانشکده علوم )مطالعه موردي استان آذربایجان شرقی (اسالمی

.پور، محمدجواد ناطق: ، راهنما1383تماد اجتماعی در بین افراد جامعه و تـأثیر آن بـر روي مـشارکت در این پژوهش نقش شوراها در افزایش میزان اع

در این پژوهش از نظریات لوین، لیپست، لرنـر، آلمونـد و وربـا، دال، . مردم و در نهایت توسعه سنجیده شده است نگرند به عنوان چارچوب هانتینگتون و نلسون که از رویکرد روانشناسی اجتماعی به موضوع مشارکت و اعتماد می

بندي گیري احتمالی طبقه تحقیق در سطح استان آذربایجان شرقی و با روش نمونه . نظري تحقیق استفاده شده است نفر انتخاب 630اي صورت گرفته است و چهار شهر تبریز، مراغه، میانه، و اهر با حجم نمونه اي چند مرحله خوشهوزش، فرهنگ، بهداشت و درمـان، اشـتغال، مـسکن و آم(هاي توسعه هاي استان براساس شاخص البته شهر . اند شده

در این تحقیق از آمارهاي توصـیفی و . به سه طبقه تقسیم شده و از همه طبقات نمونه انتخاب شده است ) جمعیتمتغیر اعتمـاد اجتمـاعی از مجمـوع . استنباطی تحلیل واریانس، تحلیل رگرسیونی و تحلیل مسیر استفاده شده است

مـشارکت اجتمـاعی نیـز از سـنجش . به اعتماد به شورا و اعتماد به مسئولین بدست آمـده اسـت اعتماد به دیگران هاي گروهی و جمعی، اظهارنظر در مورد امور مختلف شهر، شرکت در جلسات وضعیت مشارکت مردم در انجمن

یابی مردم از ارز. شوراي شهر، پرداخت به موقع عوارض نوسازي و شرکت در انتخابات مختلف محاسبه شده استعملکرد شوراها در محورهاي نقش شورا در تشویق افراد به کار گروهی، آزادي بیشتر در ارائـه نظـرات، احـساس

رسانی به مردم، ایجاد روحیه همکاري با مردم، تسهیل عملیات اجرایی شهر، مسئولیت نسبت به امور شهري، اطالع هاي مردم، سهیم کردن مردم در تصمیمات مختلف، اطمینـان دگاهجلوگیري از اقتدار فردي، استفاده از نظرات و دی

به مردم در اجراي امور مختلف شهري و اهمیت دادن شورا به رأي مردم، اهمیت اعـضاي شـورا در نـزد مـردم و . آشنایی با اعضاي شورا نیز در قالب یک سئوال مطرح شده است. برخورد صادقانه شورا با مردم سنجیده شده است

مردم از کارایی و توانمندي شورا با این سئوال بررسی شده است که نظر مردم نسبت به توانایی و کـارایی احساس شورا در رفع مشکالت جامعه چیست؟

دهد که مشارکت اجتماعی به عنـوان متغیـر وابـسته از یـک مجموعـه از متغیرهـا تـأثیر نتایج این تحقیق نشان می رزیابی مردم از عملکرد شورا مهمترین عامل در میزان مشارکت اجتمـاعی محـسوب اي که متغیر ا گونه پذیرد، به میاعتماد . در مقابل، متغیر میزان آشنایی با اعضاي شورا داراي کمترین تأثیر بر روي مشارکت اجتماعی است. گردد می

197

میـت در تـأثیر بـر اجتماعی در مرتبه دوم اهمیت و احساس مردم از کارایی و توانمنـدي شـورا از مرتبـه سـوم اه .مشارکت اجتماعی برخوردار است

با بررسی تأثیر جنسیت بر روي میزان اعتماد اجتماعی این نتیجه بدست آمده است که میزان اعتماد در بین مردان -اي که هرچه سن بـاالتر بین سن و اعتماد اجتماعی نیز رابطه معناداري وجود دارد به گونه . بیش از زنان بوده است

داري وجـود دارد از طرف دیگر بین وضع تأهل و اعتمـاد نیـز رابطـه معنـی . شود رود از میزان اعتماد کاسته می میبین میزان درآمـد و تحـصیالت بـا اعتمـاد در ایـن تحقیـق . اي که افراد متأهل داراي اعتماد بیشتري هستند گونه به

اي متفاوت و اعتماد اجتماعی و به لحاظ توسعه بین متغیر محل سکونت در شهرهاي . اي مشاهده نشده است رابطهبین ارزیابی مردم از عملکرد شوراها و احساس مردم از توانمنـدي و کـارایی . اي وجود نداشت مشارکت نیز رابطه

شورا و اعتماد اجتماعی رابطه معنادار و مثبتی مالحظه شد و در تمایل به مشارکت اجتماعی در بـین مـردم رابطـه .مستقیم داشت

بین میزان آشنایی و شناخت و آگاهی مردم از اعضاي شوراها و میزان اعتماد اجتمـاعی در افـراد جامعـه رابطـه - .دار وجود داشت مثبت معنی

اجتمـاعی، هاي توسعه زاده، تبسم، سنجش عملکرد شوراهاي اسالمی نمونه با شاخص حاجی ابراهیم *

.محمدجواد پور، ناطق: ، راهنما1383ن، مقطع فوق لیسانس، دانشکده علوم اجتماعی تهراهاي توسعه و خـصوصا توسـعه در این تحقیق به بررسی عملکرد شوراهاي اسالمی از نظرگاه تطابق آن با شاخص

اجتماعی پرداخته شده است و این کار قصد دارد تا به ارائه یک الگوي تحلیل نظري بـه منظـور ارزیـابی عملکـرد در بخش نظري، این تحقیق به بررسی معناي توسعه به طور عـام و توسـعه اجتمـاعی بـه .شوراها در آینده بپردازد

سیر تحوالت مربوط به تعاریف توسعه از زمان جنگ جهانی دوم تا به امروز و همچنین . طور خاص پرداخته است بنـدي کلـی در خـصوص گیري آن بررسـی شـده اسـت و در پایـان بخـش نظـري یـک جمـع هاي اندازه شاخص

کنتـرل مهـاجرت و رشـد (تغییـرات جمعیتـی : هـا را شـامل هاي توسعه اجتماعی مطرح کـرده اسـت و آن خصشا، تغذیه مناسب، مسکن، بهداشت و تندرستی، حمل و نقل و ارتباطات، محیط زیـست، آمـوزش، مـصرف )جمعیت

فقرزدایـی و عـدالت (کاالهاي فرهنگی، اشتغال و شرایط کار، اوقات فراغت، امنیت فردي، توزیع درآمد و فرصـت تمرکززدایی و تفویض (ها ، نظام تقسیم نقش)آگاهی، مشارکت و اعتماد (اجتماعی ، تأمین اجتماعی، سرمایه )اجتماعی

موضوع و سئوال اصـلی ایـن تحقیـق آن اسـت کـه شـوراهاي . داند و تکنولوژي می ) هاي کوچکتر اختیار به بخش تـر عمـل هاي توسعه اجتمـاعی ضـعیف تر و در کدام زمینه موفقهاي توسعه اجتماعی اسالمی در کدامیک از زمینه

198

اي بوده است یا خیر؟ و همچنین این رساله به وظایف قانون گیري آنها در مسیر جریان توسعه اصوال جهت. اند کرده .هاي توسعه اجتماعی بررسی کرده است شوراها پرداخته و رابطه این وظایف را با شاخص

عملکـرد شـوراها پرداختـه اسـت و اله کیفی بوده و با مطالعه موردي و بررسی اسنادي، به روش تحقیق در این رس در ایـن . هاي توسعه اجتماعی و بومی کردن آنها از روش طوفان مغزهـا اسـتفاده کـرده اسـت براي تعیین شاخص

ر، بخش و روستا شوراي منتخب استانی از شه68گیري تصادفی از بین شوراي شاهد که به روش نمونه 16تحقیق انـد گانه توسعه اجتماعی بررسی و امتیازبندي شده هاي شانزده شوراي ملی نیز براساس مالك 16اند و انتخاب شده

هـاي توسـعه اي به ترتیب ذیل از اولویت میزان موفقیت در محـور هاي توسعه و براساس عملکرد شوراها در مالك ، بهداشت ها، فرهنگ اجتماعی تعلق داشت و بقیه، تقسیم نقش ه سرمایهاجتماعی برخوردار بودند و بیشترین میزان ب

و تندرستی، حمل و نقل و ارتباطات، تکنولوژي، آموزش، اشتغال و شرایط کـار، محـیط زیـست، توزیـع درآمـد و .فرصت، اوقات فراغت، تأمین اجتماعی، امنیت فردي، مسکن، تغذیه و تغییر جمعیت بودند

199

مطالعـه :هاي تولیـدي اجتماعی و نقش آن در تشکل فیروزآبادي، سیداحمد، سرمایهازکیا، مصطفی و *

.43-67ص ،1383، 4موردي حوزه آبریز کرخه، مجله جامعه شناسی ایران، دوره پنجم، شماره . شـده اسـت هـاي تولیـدي پرداختـه اجتماعی با تشکل در این مطالعه در حوزه آبریز کرخه به بررسی رابطه سرمایه

در شـهرهاي دشـت آزادگـان، ) منطقـه روسـتایی ( آبـادي 207اي که با مطالعه بر روي جامعه آماري شـامل گونه به خانوار حجم نمونه تحقیق 375 روستاي قلمرو مورد مطالعه و 49دهلران، شوش و اهواز با روش پیمایش بر روي

ها و قوم عرب و ، جامعه شناختی قومیتاست و همچنین با روش مطالعه اسنادي کلیه منابع مردم شناختی، تاریخی .برداري در گذشته و حال را مورد بررسی قرار گرفته است هاي بهره ها و تشکل نظام

ضریب تعیین جهت همبستگی میزان همبستگی داري سطح معنی اجتماعی عناصر سرمایه

33/0 مستقیم 577/0 0....../ اعتماد اجتماعی بین فردي

42/0 مستقیم 655/0 0....../ دياعتماد اجتماعی نها

24/0 مستقیم 492/0 0....../ هنجار تمایل به کار گروهی

10/0 مستقیم 2/0 0....../ )تعامل و تعاون اجتماعی(هنجار وفاق اجتماعی

رابطه عناصر سرمایه اجتماعی با یکدیگر. 14.1جدول بـرت پاتنـام و جیمـز کلمـن براسـاس محورهـاي هـاي را اجتماعی بـا دیـدگاه در این تحقیق در بعد نظري سرمایه

تعریـف و ) بین فردي و نهـادي (و اعتماد )تمایل به کار گروهی وتعامل و تعاون اجتماعی (هنجارهاي معامله متقابل .عملیاتی شده است

هاي درون گروهی بستگی

bonding پایین باال

بستگی هاي بین گروهیbridging

کشاورزان فقیر افراد مطرود پایین

هاي اعتباري مهاجرین از روستا به اعضاء موفق صندوق شهر

باال

هاي درون گروهی و بین گروهی بستگی. 15.1جدول

انـد و اجتماعی پرداختـه ها و تأثیر آن بر سرمایه در مقاله خویش به رابطه شبکه ) 225-249: 2000(ولکاك و نارایان

ل را شـام 1و پورتز2، مسی1اجتماعی که بارت اي در حوزه مطالعات سرمایه پردازان شبکه نظریه عالوه بر ذکر دیدگاه

1. burt 1. massey

200

اند کـه ازدو بعـد تـشکیل شـده و اجتماعی را مانند یک شمشیر دو لبه دیده هاي مربوطه سرمایه شود، اکثر نظریه میاي کـه هنجارهـاي گونه هاي درون گروهی به همبستگی. اند همزمانی این دو بعد را باعث ایجاد رشد و توسعه دیده

ولکـاك . شود باعث تقویت و انسجام گروهی می . شود می را شامل 2اعتماد و معامله متقابل در سطح درون گروهی اشـاره دارد کـه ایـن نـوع 3در کنار این نوع همبستگی به نوع دیگري از همبستگی یعنی همبـستگی بـین گروهـی

م ها همبستگی به ارتباط بین گروه آورد و وي مثالی از صندوق مالی براي پرداخـت وام بـه اعـضاء مـی . گردد يبرشود که افراد بتوانند از امکانات صندوق استفاده کنند و سـطح بـازدهی در بـین بتدا این امر باعث می گوید در ا می

لیکن از آنجا که امکانات صندوق محدود است با افزایش نسل بعدي جمعیـت، سـهم اعـضاي . اعضاء افزایش یابد ه خود به سمت کسب امکانات بیـشتر یابد در چنین شرایطی افراد فقیر خود را از جامع اولیه اندك اندك کاهش می

هـا کـه فرصـت اقتـصادي بهتـري دارنـد مـرتبط سـازند و کنند از طریق ارتباط با سایر گروه جدا کرده و سعی می اجتمـاعی درون گروهـی در بنابراین، سـرمایه . باشد مهاجرت از روستاها به شهرها، نمونه بارزي از این حرکت می

اما آنجا که نیاز به . باشد هاي بکارگیري موجود، موفقیت آمیز و مثبت می ت و زمینه سطح گروه تا زمان اشباع امکانا هـا مـدنظر باشـد الزم کسب امکانات محیطی بیشتر، خالقیت، نوآوري و ایجاد هرگونه کارآفرینی و توسعه فعالیت

ي الزم در توسعه به اجتماعی بین گروهی به گسترش بسترهاي سخت افزاري و نرم افزار است که از طریق سرمایه )231: همانجا. (منظور بکارگیري و بسیج تمامی امکانات مورد نیاز دست یافت

اند و در تحلیل اجتماعی به آن دست یافته اي در حوزه سرمایه دقیقا این همان فرمولی است که سایر مطالعات توسعهاجتمـاعی در این مطالعه استفاده از سرمایه. شداي همگی آنها پرداخته خواهد نهایی در این بخش به مطالعه مقایسه

گروهـی بـه منظـور اجتماعی بین در سطح درون بیت بصورت درون گروهی پیشنهاد گردید و در سطح سرمایه بـین بیتـی در سـطح (اجتماعی بین گروهـی وري و در یک کلمه توسعه، به بکارگیري سرمایه افزایش کارایی و بهره

در مطالعه مـوردنظر . نماید ت و نتایج تحقیق نیز موارد موفق را در همین چارچوب تبیین می توصیه شده اس ) طایفههاي زراعی بود و متغیرهاي مستقل تأثیرگذار متغیر وابسته مشارکت اجتماعی سازمان یافته در قالب و شکل تشکل

اعی بـین فـردي، اعتمـاد نهـادي، اعتماد اجتمـ : باشند شامل اجتماعی می که از عناصر مفهومی تشکیل دهنده سرمایه شـود همانگونه که در جـدول بـاال مالحظـه مـی . هنجار تمایل به کار گروهی و هنجار وفاق و تعامل اجتماعی بود

دار و مستقیمی دارند و اعتمـاد اجتمـاعی نهـادي بـاالترین اجتماعی با مشارکت رابطه معنی عناصر مفهومی سرمایه هـاي فرهنگـی و ویژگـی .نمایـد را تبیین می) مشارکت اجتماعی(انس متغیر وابسته درصد واری 42رابطه را داشته و

2. portes 3. bonding 4. bridging

201

ها که ریشه در اعتقادات و باورهاي دینی دارد نقش مهمی در هاي قومی عرب ها، هنجارها و شیوه اجتماعی، ارزش م صـور مختلـف همکـاري و مـشارکت در قالـب مراسـ . نمایـد وحدت و انسجام گروهی طوایف عرب ایفاء مـی

اي و اطاعت و ارادت نسبت بـه سـادات، عزاداري، عروسی، فصل، عونه یا تعاون، اخوت و برادري دینی و عشیره الیروبی : ریش سفیدان و بزرگان طایفه همراه و همگام با سابقه کارهاي جمعی با استفاده از همین منابع نفوذ مانند

هاي مشترك در امـور دام از مـصادیق شاورزي و همیاري هاي ک نهر براي انتقال آب به مزرعه، همکاري در فعالیت در بـین عـشایر . باشـد نشین حوزه آبریز کرخه می هاي عرب اي به ویژه در آبادي رفتارهاي مشارکتی قومی و عشیره

خانوار را در خـود 50 خانوار و در برخی موارد تا 20 تا 12نام دارد که “ بیت”عرب خوزستان کوچکترین تشکل

هـاي براساس یافتـه . باشد هد و این تشکل امروزه نیز داراي کارکردهاي سیاسی، اقتصادي و اجتماعی می د جاي می هـاي اي و عضویت در بیت براي نمونه در دشت عبـاس سـبب شـده تـا در نظـام تحقیق روابط و مناسبات عشیره

اعضاء بیت بسیار بیش از کردهـا هاي هاي تولید در بین عشایر عرب زبان همکاري برداري خانوادگی و تعاونی بهرهاي به همراه استفاده از دانش سنتی برداري عشیره حضور معنوي و نفوذ شیخ در نظام بهره. و لرهاي منطقه رواج یابد

باالیی را براي هاي عرب نشین، پتانسیل زایی بومی و وجود بیت به منزله سازمان تولید در آبادي و شیوه تولید درون بیت به عنوان یک واحد عینی و ملموس از قرابـت خـونی . است برداري فراهم نموده ي مطلوب بهره ها تقویت نظام

هـاي مـشارکتی در بـستر یـک آوري دهی به شیوه تولید بهینه با اتکاء بر فن نسبی، اهمیت و نقش مهمی در ساخت برداري مونه نیز مهمترین فایده نظام بهرههاي ن بردار آبادي از دیدگاه خانوارهاي بهره. نماید سازمان اجتماعی ایفاء می

درصد به آن اشـاره 7/39باشد که اي جلوگیري از خرد شدن اراضی مزروعی و حفظ یکپارچگی اراضی می عشیرهافـزایش میـزان ”و “ اعمـال مـدیریت تولیـد بـه نحـو مطلـوب ”، “گیـري بهتـر تـصمیم ”سپس به ترتیـب . اند کرده

در . رود اي بـه شـمار مـی برداري عشیره درصد از سایر فواید نظام بهره 8/15 و 5/17، 27با “ هاي تولیدي مشارکت

هاي متقابل همراه بـا هنجارهـاي عمـومی اعتمـاد و معاملـه در کالفی از وظایف و مسئولیت عضو بیت واقع افراد

ها ز روابط و شبکههاي درون گروهی بیت نوع دیگري ا متقابل از روابط نزدیکی برخوردار هستند که همراه با شبکه. سازد ها را در قالب و شکل زیر مجموعه طوایف خود، به یکدیگر مرتبط می وجود دارد که بین گروهی بوده و بیت

توان بطور در این رابطه نمی. گردد یعنی دامنه شعاع اعتماد در سطح بیت مانع از ارتباط بیوت طایفه با یکدیگر نمی گرایی مثبتی نـسبت قه تحقیق اظهار نظر کرد اما باید گفت هرچه یک بیت برون دقیق در مورد بیوت مستقر در منط

رود و بـه بیـوت دیگـر کـشانده به اعضاي بیوت دیگر داشته باشد، شعاع اعتماد بیت از حد داخلـی آن فراتـر مـی

اجتمـاعی نقـش از آنجا که عناصر سرمایه . در آینده قابل توجه است “ اي از بیوتات اتحادیه”شود که در تشکیل می

اجتماعی در بیت از سطح بـاالیی برخـوردار اسـت و نتـایج مستقیم و مؤثري بر مشارکت اجتماعی دارند و سرمایه

202

بنـابراین سـرمایه گـذاري و . تـرین واحـد عمـل اجتمـاعی بـوده اسـت دهد این واحد موفـق پیمایش نیز نشان می

در “ بین بیتی تا طایفه”ط این واحدها با یکدیگر در سطح اي و ترویجی در این سطح و ارتبا هاي توسعه ریزي برنامه

.بازدهی این واحد ها بسیار موثر خواهد بود

بـاالتر شـهر سـال و 18یزدان پناه، لیلی، بررسی عوامل مؤثر بر میزان مشارکت اجتماعی شهروندان *

.پیرامون: اهنمار ،1382شناسی، دانشگاه عالمه طباطبایی،، آبان ماه تهران، مقطع دکتري جامعههاي مناسب و امکانات و شرایط الزم جهت حصول مـشارکت هرچـه در این مطالعه سعی شده که بسترها و زمینه

اي که، شناسایی گونه به. بیشتر درنظر گرفته شود و دستیابی به این شناخت، یکی از اهداف اصلی این پژوهش است علمی و ارائه راهکارها به منظـور ایجـاد شـرایط مناسـب بـراي دقیق میزان مشارکت اجتماعی و موانع آن از منظر

نظریـه کـنش . باشـد رسیدن به مشارکت هرچه بیشتر و رفع مسائل و مشکالت در این راسـتا از بعـد کـاربرد، مـی آیزن و فیش بان، نظریه خود اثر بخش باندورا، نظریه از خود بیگانگی، : هاي خرد مشارکت پارسونز به عالوه نظریه

م هاي کالن مشارکت هانتینگتون و نلسون، ها ریه نابسامانی فردي و هومنز همراه با نظریه نظ اس، ناورزوف، چنن، بر سال و باالتر ساکن 18جامعه مورد تحقیق افراد . اجتماعی، بحث شده است راپاپورت و دیوید سون و نظریه سرمایه

گیري هر منطقه به عنوان یک طبقه درنظر باشد و در نمونه ی گانه شهر تهران بوده و واحد تحلیل فرد م22در مناطق گیري تصادفی سیستماتیک صورت گرفتـه اسـت و حجـم نمونـه ها نمونه گرفته شده و سپس در حوزه ها و بلوك

.و از تکنیک هاي تجزیه واریانس و ضرایب همبستگی و معنا داري استفاده کرده است. گردد نفر را شامل می827غـایی، امکانـات دهد که مشارکت اجتماعی به عنوان متغیر وابسته با متغیرهاي مـستقل ارزش یق نشان می نتایج تحق

اي رابطـه هـاي خـانوادگی و مشخـصات زمینـه موجود محل زندگی، مشخصات فرهنگی، نظام شخصیتی، ویژگـی ضمن اینکه خـود متغیرهـاي . مستقیم و اثر غیرمستقیم از مشخصات اجتماعی از طریق تأثیر بر نظام شخصیتی دارد

اي وجـود در ضمن بین جنسیت پاسخگویان و میزان مشارکت اجتماعی رابطه. مستقل نیز بر یکدیگر تأثیراتی دارند هاي اجتماعی در حالی که سن با مشارکت. سال نیز مشارکت اجتماعی بیشتري دارند 36-64هاي سنی گروه. ندارد

قه کار و سابقه سکونت در تهران و کارفرمایان مشارکت اجتمـاعی بیـشتري ساب. غیر رسمی تفاوت معناداري ندارد سطح تحصیل با میزان مشارکت اجتماعی در ابعاد رسمی و غیررسمی و کل رابطه مستقیم دارد و تحصیالت . دارند

در .گـذارد همسر نیز این رابطه را داشته و تحصیالت پدر فقط بر میزان مـشارکت اجتمـاعی غیررسـمی تـأثیر مـی هاي مکتوب، غیر مکتوب و دیداري ـ شنیداري بر میزان مشارکت اجتماعی تنها مطالعه بررسی اثر استفاده از رسانه

203

از طرفی هرچـه میـزان اعتمـاد بیـشتر . کتب غیر درسی با میزان مشارکت اجتماعی رابطه معنادار مثبت داشته است .شود تر میشود، مشارکت اجتماعی به طورکلی و غیررسمی نیز بیش می

: پیشینه تحقیقات انجام شده در خارج از ایران-2 تـا ایـن تـاریخ را بـصورت 2003هـاي سـال نامـه که پایان1 از سایت اینترنتی پروکوست 2004 آوریل سال 24در

ها معرفی می کند جستجویی صورت گرفـت و براسـاس کلیـدواژه هاي مختلف از برخی دانشگاه خالصه در رشته نامه را شامل گردید که با عطـف منطقـی عدد پایان 108 جستجو شد و تعداد 2تماعی به عنوان کلیداصلی اج سرمایه

اي بـودن عدد کاهش یافت که این امر نشان دهنده بین رشته59این موضوع با موضوع جامعه شناسی این تعداد به نامـه بـا کلیـدواژه مفهـوم مقطع دکتري پایـان هایی که در اي که سایر رشته باشد، به گونه اجتماعی می مفهوم سرمایه

علوم سیاسی، رفاه اجتماعی، مطالعات فردي و : گردید عبارت بودند از اجتماعی درعنوان اصلی را شامل می سرمایهاي، مطالعات قومی و نژادي، برنامه خانواده، جرم شناسی، ادیان، اقتصاد، ساختار اجتماعی و توسعه، ارتباطات توده

...اي و شهري، مدیریت بازرگانی و قهریزي منطاجتماعی و موضوع جامعه شناسی حدودا بیست و چهار عدد پایـان نامـه را شـامل جستجو براساس عنوان سرمایه

اجتمـاعی دارنـد، بـصورت اي و مفهومی از سرمایه گردید که در اینجا به معرفی برخی از آنان که بیشترجنبه توسعه .پردازیم مختصر می

1. proquest 2. keyword

204

اجتمـاعی، مطالعه شبکه اجتماعی و تعامـل : اجتماعی یک اجتماع ، بررسی سرمایه 1کري آن، آگنیش *

. 2003رساله دکتري دانشگاه ایالتی آیوا، استانی به نهادهاي محلـی و -این مطالعه در راستاي سیاست تمرکز زدایی و انتقال منابع و قدرت از سیستم فدرالی

دست آوردن و حرکت بخشیدن منابع در جهت دستیابی به اهداف گوناگون آنها در توانایی اجتماعات روستایی در باجتمـاعی و ظرفیـت هدف این مطالعه نیز بررسـی و آزمـون رابطـه بـین سـرمایه . آینده این مناطق اختصاص دارد

ر بسیج منابع آنها ها به منظو اجتماعی به معنی ارتباط افراد و گروه در این مطالعه سرمایه . باشد اجتماعی در عمل می روي دو اجتمـاع روسـتایی آیـوا صـورت در این تحقیق که بر . ته شده استدر جهت کسب اهدافشان در نظر گرف

هـاي مورد بررسی قرار گرفته و تـأثیر آن بـر مـشارکت 3 و بین گروهی 2اجتماعی درون گروهی گرفته است سرمایه اطالعـات ایـن تحقیـق از طریـق . عـه مطالعـه شـده اسـت هـاي عمرانـی در آن دو جام داوطلبانه و موفقیت پروژه

اجتمـاعی درونـی سرمایه. هاي اجتماعات محلی بدست آمده است نفر در پروژه116هاي چهره به چهره با مصاحبهاي اجتمـاعی بـین جامعـه کند، سـرمایه هاي محلی بازي می نقش موثري در مشارکت داوطلبانه شهروندان در پروژه

بـه عـالوه در ایـن تحقیـق تحلیـل . نماید هاي محلی ایفاء می ر بسیج منابع به منظور موفقیت پروژهاي د نقش بالقوه اجتماعی بین ها بین دو جامعه به منظور بررسی تأثیر سرمایه هاي اجتماعی بکار رفته تا به بررسی اشکال شبکه شبکهت تمرکزگرایـی و حـضور و عـدم حـضور در این تحقیق سنجش تراکم شبکه، تمرکزگرایی، شد. اي بپردازد جامعهها و تسهیل موفقیت کنش در جامعه و قدرت و ضعف در هرشبکه بررسـی ها به منظور ارزیابی اشکال شبکه جرگه

هـاي سـنتی فرامـوش هاي اجتماعی که اغلب توسط سـنجش نتایج تحلیل شبکه و تحلیل مستقیم شبکه . شده است نتایج ایـن تحقیـق بـه ارائـه پیـشنهاداتی در زمینـه . آشکار ساخته است هاي اجتماعی را هاي شبکه ، پیچیدگی شده

.اي و تحقیقات درآینده منتهی شده است هاي توسعه سیاست

مـشارکت اجتمـاعی، اعتمـاد، مطالعه بین کشوري سـرمایه : اجتماعی و توسعه اقتصادي ، سرمایه 4لو*

.2004 ، دانشگاه آالباما،1990-98 کشور، 38مدنی و رشد اقتصادي اجتماعی با توسعه اقتصادي کشورها پرداخته شده است، این تحقیق پنج یافته در این تحقیق به بررسی رابطه سرمایه

هـاي هـا در انجمـن عـضویت .2. تر در ارتباط اسـت اعتماد و هنجارهاي مدنی با رشد اقتصادي قوي. 1. عمده دارد

1. karry ann, agnitsch 2. bonding 3. briding 4. loh, joopin

205

اي ندارد، برعکس یافته پاتنام در مناطق ایتالیایی که در کتاب رابطهداوطلبانه عموما با کارایی اقتصادي بهتر کشورها گیري اعتماد و نه مستقیما شود به شکل بهرحال، عضویت نهادي منجر می . هاي مدنی آمده است دموکراسی و سنت

کـه بـه اعتماد با نهادهاي رسمی مستحکم رابطه مثبت و قوي داشته و در کـشورهایی . 3. گذاري رشد و یا سرمایه فرضـیه پاتنـام کـه در . 4. لحاظ اقتصادي و اجتماعی از نابرابري کمتر برخوردارند، این رابطه بیشتر و بزرگتر است

به طور تجربـی بـر روي . پردازد اجتماعی و مشارکت مدنی می کتاب بولینگ یکنفره مطرح شده که به رابطه سرمایه اجتمـاعی ایـن تحقیـق بطـور مثبـت و شـاخص سـرمایه . 5. کشور توسعه یافته و در حال توسعه صـحیح بـود 36

کشورهایی که این شاخص از میزان بیـشتري برخـوردار بـود میـزان . داري با رشد بیشتر در ارتباط بوده است معنیتـر را از تر، نابرابري درآمدي کمتر و نهادهاي رسـمی قـوي هاي مدنی بیشتر از درآمد سرانه، آموزش بهتر، جمعیت

.ه میزان کمتري از این شاخص را داشتند، به خود اختصاص داده بودندکشورهایی ک

مبتنـی بـر اجتمـاعی بررسی سه نوع از سـرمایه : اجتماعی و توسعه محلی ، سرمایه 1گرو، نیکول رنی *

.2003اجتماع درآیوا، دانشگاه ایالتی آیوا، ـ ادبیات اخیر پیرامون سرمایه . ک ویژگـی اجتمـاعی تبـدیل کـرده اسـت اجتماعی آن را از یک مفهـوم فـردي بـه ی

.باشـد اي بـا رفـاه اجتمـاعی و توسـعه محلـی مـرتبط مـی اجتماعی در بعد و سطح اجتماعی بطور فزاینـده سرمایهاجتماعی در سطح اجتماعی با توسـعه توجه به این موضوع، این مطالعه به بررسی میزان و چگونگی رابطه سرمایه با

اجتمـاعی در سـطح سـرمایه ) 2000(براساس چارچوب نظري لندولت و پورتز . خته است اقتصادي و اجتماعی پردا گیـري و همبستگی درونی تعریف و اندازه2اجتماع براساس سه مفهوم اعتماد یا ضمانت اجراء، ارزش درون فکنانه

دانـش مـشارکت شـهروندي و تولیـد : توسعه اجتماعی هم محدود به دو اصل توسعه اجتماعی شـامل . شده است آیند براساس سطح فعالیت توسعه اقتصادي در اجتماع توسعه اقتصادي هم در شکل یک فر . گیري شده است اندازه

اجتمـاع در آیـوا بـین 98هـاي جمـع آوري شـده از ها براسـاس کلیـه داده تحلیل داده . موردنظر بررسی شده است اجتماعی کـه در سـطح داللت دارند که سرمایههاي تحقیق بر این موضوع یافته. بوده است 1997 و 1994هاي سال

اجتماعی در سطح اجتمـاع به طور خالصه، سرمایه. گیرد بر توسعه اقتصادي و اجتماعی نقش دارد اجتماع شکل می هاي بحث شده در این تحقیق یافته. باشد و در شکل ارزش درون فکنانه، به طور قوي در ارتباط با توسعه محلی می

.آید ن تئوري، تحقیق آینده و فعالیت توسعه محلی به حساب میشواهدي براي ای

1. grewe, nicole renay 2. introjection

206

مشارکت مـدنی اجتماعی درون گروهی و بین گروهی و رابطه آن با ، سرمایه 1لوفلین، کاترین تورس *

. 2003سیاسی و اجتماعی، دانشگاه کارولیناي شمالی چپل هیل، هـاي اخیـر بیـشتر توجـه فعـاالن، نی در دهـه کاهش مشارکت مـد . مشارکت مدنی نقش مهمی در دموکراسی دارد

اي در حـوزه گرچـه مطالعـات گـسترده . پژوهشگران، رهبران سیاسی و بشردوستان را به خود جلـب کـرده اسـت اجتمـاعی درون و بـین هاي اجتماعی صورت گرفته اما کمتر پژوهشی در زمینه الگوهاي خاصی از سـرمایه شبکه

اجتمـاعی بـین گروهـی و مخصوصا، رابطه بین سـرمایه . ی صورت گرفته است گروهی و رابطه آن با مشارکت مدن اجتماعی درون انسیل رابطه بین سرمایهتبعالوه، تحقیقات گذشته پ. تنوع و تکثر جامعه، همچنان آزمایش نشده است

هــاي عــالوه بــراین، کمتــر پیرامــون ویژگــی. انـد گروهـی و بــین گروهــی و مــشارکت مــدنی را آزمــایش نکــرده این تحقیق بوسـیله سـنجش . اجتماعی باالي درون گروهی و بین گروهی و رابطه این دو مطالعه شده است سرمایه

همچنین به بررسـی . ها در پیشینه مباحث است اجتماعی و تنوع اجتماعی به دنبال شناخت این شکاف رابطه سرمایه هـاي یافته. پردازد مدنی سیاسی و اجتماعی میاجتماعی درون گروهی و بین گروهی و رابطه آن با مشارکت سرمایه

اجتماعی بین گروهی رابطه مستقیمی وجـود دارد و این تحقیق آشکار ساخت که بین تنوع نژادي و قومی با سرمایه اجتماعی درون گروهی و بین گروهی با مشارکت مدنی سیاسی و اجتماعی نیز رابطه وجـود در ضمن بین سرمایه

در . دار بـود اجتماعی درون و بین گروهی با مشارکت مدنی دراجتماع مثبـت و معنـی ل سرمایه همچنین، تعام . دارد -اجتماعی درون گروهی، بین گروهی و درون گروهـی مقایسه با بقیه جمعیت نسبت زیادي از کسانی که از سرمایه

بعالوه کسانی کـه . د باال بودندبین گروهی باالیی برخوردار بودند بیشتر متعلق به سنین میانی، با تحصیالت و درآم اجتماعی بین گروهی بیشتري برخوردار بودند بیشتر افرادي بودند که سفید پوست و داراي اقامت طوالنی از سرمایه

اجتمـاعی درون و بـین گروهـی و انـواع مـشارکت بحـث تحقیقات تجربی در حوزه سـرمایه . در محل خود بودند .طلبد هاي موجود، می فهم رابطه آنها و گسترش نظریههاي بیشتري در جدیدي است که پژوهش

دانـشگاه ،)اونتاریو(ها ها و چالش فرصت: اجتماعی و توسعه اقتصادي بومی ، سرمایه 2لویت، یال مینا *

.2003تورنتو کانادا، در بخـش نظـري بـه بررسـی و تحلیـل مطلوبیـت . این تحقیق از دو بخش نظري و روشـی تـشکیل شـده اسـت

کـار بـه بررسـی سـطوح مختلـف . هاي اخیر سیطره یافته است اجتماعی پرداخته است، مفهومی که در سال سرمایه

1. loflin, katterine torres 1. levitte, uael mina

207

ها هاي درون گروهی، قومی، متوسط وروابط بین گروهی و ضعیف که شبکه بستگی. اجتماعی پرداخته است سرمایهاجتمـاعی را بـه عنـوان نـوش ههایی کـه سـرمای را به یکدیگر و با قدرت متصل کرده است و صرف نظر از دیدگاه

یـابی و کنتـرل منـابع، داند، این پژوهش به بررسـی موضـوعاتی ماننـد دسـت هاي اجتماعی می داروي همه بیماري در ضمن، به عنوان بخش تجربـی . هاي اجتماعی پرداخته است هاي کژ کارکردي شبکه فشارهاي تاریخی و پتانسیل

نـشین در انتـاریو ینده توسعه اقتصادي در سـه منطقـه و اجتماعـات بـومی این کار به بررسی تاریخی و آ : و کاربرد بـا . هاي کیفیت زندگی بـاالیی برخـوردار اسـت کانادا در بین کشورهاي ثروتمند از شاخص . شمالی پرداخته است

بـومی ها که با هدف رشد و ارتقاء زندگی مـردم سیاست. اینحال سهم ساکنان اولیه از این برتري بسیار اندك است ایـن تحقیـق بـه . باشـد گیرد بیشتر مبتنی بریک استراتژي توسعه اقتصادي بطور خاص و کارآفرینی مـی صورت می

فـرض . پردازد می) آنترو پرونیورال (هاي اجتماعی در میزان موفقیت و یا شکست اینگونه پروژه بررسی نقش سرمایه هاي بین گروهی شده ماعات از اتصال و ایجاد شبکههاي جغرافیایی سبب جدایی افراد و اجت براین است که جدایی

هاي درون گروهی در چنین محالتی اغلب باعث دسترسی محدود به منابع انسانی و مالی شده اتکاء به شبکه . است. هاي بزرگتري از منابع بدست آمده است اند، مجموعه ها در وراي اجتماع گسترش یافته در جاهایی که شبکه . است

هـاي همگـون هاي قرن بیستم مؤثر بود چگـونگی سیاسـت وب قانون استعماري که در سیاستگذاري بررسی چارچ اجتماعی شده و نتیجتا تأثیر پیامدي آن بر توسـعه اقتـصادي و اجتمـاعی مالحظـه مانع سطوح تنوع سرمایه 1سازي

عی امـروزه جوامـع بـومی اجتمـا -در این تحقیق که به بررسی تحلیلی عوامل مؤثر بر مشکالت اقتصادي . شود میشده در چارچوب مناطق بومی پیشنهاد شده که در جاهـاي هاي آموخته پرداخته شده و راهکارهایی به منظور درس

هاي پیشنهادي اصالح مفـاهیم و بـسط اجتماعی و شیوه دیگر قابل بررسی است و در ضمن، نقدي بر نظریه سرمایه .کارایی آن مطرح شده است

بـراون، اجتماعی، نابرابري و رفاه در همسایگی بین المللی، دانـشگاه ، سرمایه 2 روسل هیات، ریموند *

2003. در این تحقیق به این . اجتماعی بستري براي بررسی اثرات روابط اجتماعی بر رفاه جمعیت شده است مفهوم سرمایه

از تعـاریف مختلـف اول، ایـن تحقیـق یـک رویکـرد نظـري منـسجمی . بررسی در سه قسمت پرداخته شده است ملـت -اجتماعی از بعد تجربه فردي در اجتماع به رفتار دولت دوم، مفاهیم سرمایه. اجتماعی ارائه داده است سرمایه

هـاي اطالعـاتی گونـاگون و بـزرگ و سوم، این پژوهش اسـتفاده از بانـک . الملل گسترش یافته است در سطح بین

2. assimilative 1. hyatt, raumond russell

208

ملـت شـرح و -اجتماعی در سطح تحلیل دولـت وضوعات سرمایه هاي کالن آماري پیشرفته را در شناخت م روش .بسط داده است

. گیري این مفهوم مدنظر قرار داده است اجتماعی در این پژوهش سه اصل عمده را در تعریف و شکل نظریه سرمایه و ) رانو وتـر بارت و گ(گردد اي مجسم می هاي شبکه آنچنان که در بستگی) پاتنام(هاي داوطلبانه مشارکت در سازمان

اختـصاص منبـع . اجتماعی بررسی شده است سه مکانیسم اولیه سرمایه ). کلمن(در بحث کنش اجتماعی و ساختار هاي ابزاري که منـابع را بـه حمایت. گیرد هاي گوناگون امنیت در برابر رفاه صورت می که بصورت معاوضه جایابی

هایی که ناشی از فشار همنوایی هنجاري از و برابري فرصتکند ها معرفی می گر اجتماعی در مواجهه با چالش کنشهاي زمانی در روش سري . چارچوب نظري این تحقیق در دو سطح عملیاتی شده است . عضویت در اجتماع است

سال، مشاهده سـالیانه در نظـر گرفتـه شـده 29 کشور در طول دوره 90تعیین رابطه مشارکت دولت در رفاه براي ه زندگی و مرگ ومیر نوزادان به عنوان سنجه رفاه استفاده شده اسـت، ایـن تحقیـق بـه ایـن نتیجـه از امید ب . است

مشارکت دولت باعث کاهش . الملل تأثیر مثبتی بر رفاه جمعیت داشته است رسیده که مشارکت دولت در سطح بین الملل گردیده و طریق تجارت بینسطح منابع اختصاص یافته به امنیت در برابر رفاه شده که باعث افزایش منابع از

اطالعات این پژوهش به مقایسه امید به زنـدگی و مـرگ و میـر . هاي بیشتري براي زنان فراهم آورده است فرصتنوزادان در برزیل و ژاپن در قرن بیستم پرداخته است و این مقایسه به عنوان یک مثال براي مطالعه موردي توسـط

. موارد دیگر پیشنهاد شده استچارچوب نظري این تحقیق براي

ها در سرمایه اجتماعی و توسعه سایر پژوهشاگرسطح سرمایه اجتماعی در سراسر جامعه اي باال باشد این تصور وجود دارد که بازده ها و اثرات مطلوبی را براي

اعث کاهش هزینه دارد و این ناشی از این حقیقت است که سرمایه اجتماعی ب 1توسعه اقتصادي و حکمرانی خوب تعامل می گردد و غلبه بر سواري مجانی در بحث کاالهاي عمومی را باعـث مـی گـردد، همچنـین شـبکه متـراکم

بنابراین تفاوتهـاي عملکردهـاي سیاسـی و . فعالیتهاي انجمنی باعث سبک کردن بار حکومت هاي محلی می شود : 2002:فـوش افـه و . ( توضیح و تبیین مـی باشـد اقتصادي در زمان و مکان بر اساس سطح سرمایه اجتماعی قابل

189 (

1. good governance

209

هایی که در سطح داخلی و خارجی به بررسی روابط سرمایه اجتماعی و نامه ها و پایان براي نمونه عالوه بر پژوهش هایی که به طور جـدي در ادبیـات توسـعه در سـایر کـشورها نقـش اند، در اینجا برخی از پژوهش توسعه پرداخته

کننـد مختـصرا اشـاره اي بررسـی مـی هـاي منطقـه تماعی را به عنوان یک عامل کلیدي در سطح توسـعه سرمایه اج .گردد می

م اند و معتقدند در مطالعات خود به بررسی علل و نتایج سرمایه اجتماعی در سطح فردي پرداخته) 1997(و ران برشارکت اجتماعی عملیاتی شده است و باور و اعتماد که بین سرمایه اجتماعی که با دو مفهوم اعتماد بین فردي و م

اي که سرمایه اجتماعی در بعد فردي باعث تغییر سرمایه به گونه. رابطه دو طرفه و نزدیکی وجود دارد1به حکومت. نتیجه فرآیند سرمایه اجتمـاعی اسـت 2گردد و معتقدند که اطمینان و اعتقاد به نهادها اجتماعی در سطح جمعی می

و 1972-94هـاي هاي زمانی پیمایش اجتمـاعی عمـومی بـین سـال هاي سري در این تحقیق با استفاده از داده آنان هـا از مـاتریس همبـستگی و تحلیـل سـاختارهاي در تحلیـل . انـد هایی از سایر منابع به بررسی خـود پرداختـه داده

. پرداخته اند رکورد32380 تا بیشترین 9118کواریانس ولیزرل به روي مقادیر کمترین و 3نیز در بررسی قسمت شرقی و غربی آلمان به تأثیر سرمایه اجتمـاعی بـر حاکمیـت خـوب ) 2002(فوش افه و

آنان با تحلیل ثانویه بر روي پیمایش عمومی کشور آلمان و مقایـسه بخـش شـرقی و . اند پرداخته 4کارایی اقتصادي اند که در جاهایی که ذخیره باالیی از سرمایه به اثبات رسانده غربی در تقسیم بندي سابق این کشور این موضوع را

شویم و سرمایه اجتماعی را به عنـوان شود با یک اقتصاد نیرومند و حکومت خوب مواجه می اجتماعی مالحظه می ار د بینند و بنابراین سطوح سرمایه اجتماعی در یک همبستگی معنی شرط الزم و کافی در پیدایش این دو ویژگی می

گیـري و تقویـت سـرمایه از طرفی دیگر توانایی و قـدرت حاکمیـت در شـکل . با کارایی اقتصادي و سیاسی است تواند باعث تشویق، تـسهیل هاي کارآمد در بخش عمومی می باشد و مدیریت راهبردي و سیاست اجتماعی مؤثر می )200: همانجا. (هاي انجمنی و انباشت سرمایه اجتماعی گردد و پرورش فعالیت

هـاي شـمالی و جنـوبی مـورد منطقه را در قسمت 20در بررسی معروف خود بر روي جامعه ایتالیا ) 1380(پاتنام هاي میدانی منظم، مطالعه موردي، مطالعه تاریخی و پیمـایش اسـتفاده کـرده بررسی قرار داده است، از انواع روش

انجام داده و به بررسـی 1989 تا 1970هاي ج بین سالهاي مرتبی را در چندین مو ها و نظرسنجی و مصاحبه . استهاي خود به وي در بررسی) 37-40: همانجا. ( پرداخته است1988 تا 1968هاي سیاسی مردم بین سالهاي مشارکت

کند چگونه بـا یاد می» جامعه مدنی«این نتیجه رسیده است که عملکرد نهادي و خصیصه زندگی مدنی که از آن به

2. confidence in government 3. confidence in institutions 4. good governance 5. economic performance

210

اي که به زعم دوتوکویل و تفسیر او از جامعه مدنی که اعضاي آن را شهروندانی فعـال و اند به گونه تبطیکدیگر مر داند نیز در برخـی از داراي روحیه جمعی، روابط سیاسی برابر و بافت اجتماعی برخوردار از اعتماد و همکاري می

هـا و شود و وجود همین شبکه مالحظه نمی خورد و در جاهاي دیگر چنین وضعیتی هاي ایتالیا به چشم می قسمت ) 41: همانجا. (هاي نهادي دارد هنجارهاي مشارکت مدنی در برخی از مناطق ایتالیا نقش کلیدي در توضیح موفقیت

هاي سرمایه اجتماعی در مناطق شمال و جنوب ایتالیا و حتی آمریکا به بحث تقـدم و پاتنام در مورد چرایی تفاوت : پایبند است و معتقـد اسـت کـه “ تحلیل تعادلی” و یا ساختار اجتماعی در ایجاد جامعه مدنی به تأخر بین فرهنگ

هاي فرهنگی و ساختارهاي اجتماعی و الگوهاي رفتاري کـه جامعـه اي بین هنجارها و نگرش ارتباط محلی پیچیده هــاي مــشارکت مــدنی و اعتمــاد اجتمــاعی، هنجارهـاي معاملــه متقابــل، شـبکه . ســازد، وجـود دارد مـدنی را مــی

هـا وجود نهادهاي همکاري جویانه کارآمد مستلزم مهارت . کنند موفقیت آمیز متقابال یکدیگر را تقویت می همکاريها و این اعتماد نیز بنوبه خود بوسیله همکاري سازمان یافته تلقـین و اما آن مهارت . باشد و اعتماد بین اشخاص می

کنند و به نوبه خـود بوسـیله ایـن هاي مشارکت مدنی به رفاه اقتصادي کمک می ههنجارها و شبک . شوند تقویت می البته ایشان در فصل پنجم کتاب خود بر رابطه و تأثیر مشارکت مدنی بر توسعه ) 309:همانجا(رفاه تقویت می شوند

)266-7: همانجا. (اقتصادي و نه بالعکس تأکید داردهاي مدنی، نتایج تحقیق پاتنام نشان داده است که سطح آمـوزش بـین ارکتدر بخش رابطه برخی از متغیرها با مش

: همانجـا . (تر از سطح آمـوزش شـهروندان شـمال ایتالیاسـت تر جنوب ایتالیا کمی پایین شهروندان مناطق غیرمدنی ویـت اي تجلیات تعصبات مذهبی و معنویت گرایی و تأکید بـر ه در ضمن در مطالعات پاتنام در سطح منطقه )178

پاتنام معتقد است کـه سـرمایه اجتمـاعی در ) 187: همانجا. (اي منفی با مشارکت مدنی ارتباط دارند گونه مذهبی به اي در یک اجتماع، باعث افزایش کارایی بیشتر نسبت به جامعه 1قالب و شکل هنجارهاي معامله متقابل تعمیم یافته

همان دلیل که پول کارایی بیشتري نسبت به مبادله پایاپاي دارد واگـر دقیقا به . برد اعتمادي رنج می شود که از بی میدو طرف معامله به کاالهاي یکدیگر نیاز نداشته باشند از طریق پول بـه عنـوان واسـطه عمـل مـی نماینـد وحجـم

بـین نیز همانند پول در زندگی اجتماعی عمل نمـوده و تعامـل فـراوان در اعتمادمبادالت به مراتب بیشتر می شود، مردم گوناگون باعث ایجاد هنجار معامله متقابل تعمیم یافته گردیده و مشارکت مـدنی و سـرمایه اجتمـاعی باعـث

) 21:2000. (گردد ایجاد تعهد متقابل و مسئولیت پذیري در انجام اعمال و رفتارها میاي مختلـف آمریکـا از طریـق هـ پاتنام در بخش چهارم کتاب بولینگ یکنفره به بررسی سرمایه اجتماعی در ایالـت

تحلیل ثانویه اطالعات پیمایش هاي ملی پرداخته است و از طریق شاخص سنجش سرمایه اجتماعی، سطح سرمایه

1. generalized reciprocity norms

211

ترین عناصر در سنجش مفهوم سرمایه اجتمـاعی در پـنج محـور عمده. اجتماعی را در هر ایالت بررسی کرده است :شوند عمده به شرح ذیل خالصه می

هاي مختلف اي را براي زیر شاخص در ایالت پاتنام از طریق بررسی یکسري آمار و ارقام نمره : انیزندگی سازم ) 1

درصد حضور در سازمان محلی در یکسال گذشـته، : که این اعداد و ارقام شامل . کشور امریکا مشخص کرده است هاي اجتماعی و محلی ازماندرصد خدمات در سازمان محلی یا کلوپ به عنوان متصدي در یکسال گذشته، تعداد س

در سال گذشته و میانگین تعـداد ... ها و هاي عمومی کلوپ به ازاء هر یکهزار نفر، میانگین تعداد حضور در نشست .باشد ها می عضویت در گروه

این زیر شاخص نیز از طریق بررسـی آمـار و ارقـام شـرکت در انتخابـات ریاسـت : مشارکت در امور عمومی ) 2

.درصد حضور در یک نشست عمومی در شهر یا امور مدرسه در سال گذشته بدست آمده استجمهور و میزان

هاي غیر دولتـی بـه ازاء هـر هـزار نفـر، این زیر شاخص از مجموع تعداد سازمان : مشارکت در امور داوطلبانه ) 3

داوطلبانـه در هاي اجتماعی در سال گذشته و میـانگین تعـداد دفعـات کـار میانگین تعداد دفعات شرکت در پروژه .باشد یکسال گذشته می

در بررسی و سنجش انجمن پذیري غیر رسمی میزان فعالیت با این دو گویه بررسـی : انجمن پذیري غیر رسمی ) 4

کنم و میانگین تعداد میهمانی در منزل ظرف یکسال من وقت زیادي را در مالقات با دوستان صرف می . شده است .گذشته

اکثـر . شاخص نیز با دو گویه و میزان موافقت با آنان به شرح ذیل بررسی شـده اسـت این زیر : اعتماد اجتماعی ) 5

.مردم قابل اعتماد هستند و اکثر مردم راستگو هستند

از مجموع بررسی پنج زیر شاخص فوق نمره شاخص سرمایه اجتماعی براي هر ایالت بدست آمده اسـت و پاتنـام هاي مختلف باعث ایجاد یک قدرت جادویی رمایه اجتماعی در ایالتدر بررسی خود معتقد است که میزان باالي س

.گردد میبه منافع فردي و اجتماعی سرمایه اجتماعی اشـاره ) 295-363:2000( کتاب بولینگ یکنفره 21 تا 17پاتنام از فصل

کـان داري بـین افـرایش سـرمایه اجتمـاعی و افـزایش سـطح آمـوزش و رفـاه کود هاي معنـی وي همبستگی . دارد، )84شـکل (هـاي خـشن ، کاهش جنایت)83شکل (، کاهش تماشاي تلویزیون توسط کودکان )82 و 81هاي شکل(

و ) 86شـکل (، برتري اقتصادي افراد، کاهش مرگ و میر، بهبود وضـع سـالمت )85شکل (کاهش نزاع و درگیري ه اجتمـاعی بردموکراسـی معتقـد پاتنام در بحث تأثیر سرمای . نماید مالحظه می ) 88شکل(بهبود احساس خوشبختی

212

ها و عوارض کـه رابطـه مـستقیم بـا سـرمایه است که با افزایش سرمایه اجتماعی و تعهد مردم در پرداخت مالیات .یابد طبیعتا کارایی حکومت و نهادهاي مدنی افزایش می) 89شکل(اجتماعی دارد

عی بـا رشـد و فقـر در بـین کـشورها در سـطح در مقاله خود به بررسی رابطه سرمایه اجتما ) 42-82: 2002 (ناك

امـا در . اکثر مطالعات بین کشوري معموال بحث رشد درآمد سرانه را مورد نظـر دارنـد . مطالعه کالن پرداخته است این مطالعه سعی شده است که توزیع درآمد و فقر از یکطرف و رابطه آن با سرمایه اجتمـاعی مـورد بررسـی قـرار

. باشد مطالعه سرمایه اجتماعی و کارایی اقتصادي مدنظر میگیرد، به عبارت دیگر . بندي و عملیاتی شده است در این مطالعه سرمایه اجتماعی در دو حوزه طبقه

هـاي سیاسـی، میـزان ، فراوانـی خـشونت 1هاي مدنی و سیاسی که شامل آزادي: سرمایه اجتماعی حکومتی - الف

ربخش داخلی و خارجی شاخص خـوبی از سـنجش حقـوق مالکیـت، د(، پیمایش کارآفرینان 2خطرپذیري سیاسی ....و) باشد ضمانت اجراء قراردادها و انسجام و کارآیی بوروکراتیک می

هـاي از طریـق بـستگی (که نقش تأثیرگذاري بر کارایی اقتصادي در دو سطح خـرد : سرمایه اجتماعی مدنی -ب

ت، کمک به ضمانت اجراء قراردادها و تسهیل دسترسی بـه اجتماعی و اعتماد بین فردي سبب کاهش هزینه معامال از طریق همبستگی اجتماعی و مشارکت مدنی باعث قدرتمند (و سطح کالن ) گردد اعتبار سرمایه گذاران فردي می

هـاي کردن حاکمیت دموکراتیک، ارتقاء کارایی و درستکاري مـدیریت بخـش عمـومی و بهبـود کیفیـت سیاسـت بودجه بموقع، (و کارایی حکومت ) ي فرهنگی و ورزشی، شرکت در انتخابات و تعلق به کاندیداها روزنامه، سازمان

، اعتمـاد تعمـیم یافتـه، ...)هاي مردم در کـسب اطـالع و نوآوري قانون گذاري، سرعت و صحت پاسخ به خواسته ه متأثر از اندیشه وبـر بـه هاي فرهنگی، ک و تبیین ... هاي قومی، دینی، بین گروه 3عضویت گروهی، فاصله اجتماعی

.باشد هاي قدرگرایانه می هاي اکتساب و کسب موفقیت و تالش در برابر نگرش بررسی انگیزه

بـین ICRG در پنج گروه درآمدي از کم تـا زیـاد شـاخص رشد درآمد کشور در دو متغیر 37هاي با تقاطع داده

شـماره افـزایش در 10طه وجود دارد و به ازاء هر شود که بین این دو متغیر راب مشخص می1970-1992هاي سالتـر بـین براي دوره کوتاه. گردد درصد در سال به رشد درآمد اضافه می6/1 به اندازه ICRGاي شماره 50شاخص

دهد که افزایش سرمایه اجتماعی حکومتی باعث افزایش درآمد هاي هر دوجدول نشان می یافته 1980-92هاي سال

ضـریب هاي مشابهی نیز در زمینه رابطه آزمایش). 2-3 و 2-2جداول . (گردد رآمدي در جامعه می هاي د همه گروه

به عنوان متغیر وابسته و سرمایه اجتماعی صورت گرفت که نشان 1970-92 بین سالهاي )نابرابري درآمد (جینی

1. civil liberties and political freedoms 2. international country risk guide (ICRG) , business environmental risk intelligence (BERI) and business international (BE) 1. social polarization

213

درجـه تغییـر 7ه ازاء هـر بطوري که ب . گردد باعث کاهش نابرابري درآمدي می BERI و ICRGدهد افزایش میICRG ،50درجه تغییر در 1و به ازاء هر . گردد اي باعث یک درجه کاهش در ضریب جینی می درجه BERI 16 عدد افزایش در 9 یا 8از طرفی دیگر به ازاء هر . آید درجه در ضریب جینی کاهش بوجود می 6/1اي، معادل درجه

)2-4جدول . (آید جینی بوجود میدرصداعتماد مردم یک درجه کاهش در ضریب

نیز در مقاله خود به بررسی رابطه سرمایه اجتمـاعی ) 85-124: 2002به نقل از گروتارت و باستلر (آفف کریشنا و

روستا مطالعات 64جمعی و نقش آن در حفظ و توسعه آب رسانی در راجستان هند بر روي در قالب و شکل کنش جلـسه بحـث 64 نفر به نسبت جنس و انجام 2397اي که در این مطالعه با مصاحبه هبه گون . اند مفصلی انجام داده

. گروهی با رؤسا و نمایندگان انتخاب شده روستا و کسب اطالعات خانوار از طریق منابع رسمی بررسی شده استسـرمایه . ت مورد بررسی قرار گرفتـه اسـ 2 و اشکال شناختی 1دو شکل عمده سرمایه اجتماعی یعنی اشکال ساختی

هـا و هاي اجتماعی که توسط قـوانین، رویـه ها و شبکه اجتماعی ساختی در کنش جمعی مفید از طریق تثبیت نقش هـا و باورهـاي هـا، طـرز تلقـی گیرد و سرمایه اجتماعی شناختی شامل هنجارهـا، ارزش سوابق تکمیل و شکل می

هر دو نوع سرمایه اجتماعی مکمل و تقویت . آورد جمعی متقابل و مفید فراهم می مشترك، شرایط را به سمت کنش اي بیرونی داشته و عینی است در حالی که نوع شناختی آن از جنبه درونی و کننده یکدیگر بوده و نوع ساختی جنبه

.باشد باشد و به سختی قابل تغییر می ذهنی برخوردار میانـد و نقـش سـرمایه اجتمـاعی و برخـی دیگـر از هدر مطالعات کریشنا دو متغیر به عنوان متغیر وابسته مطرح شـد

3شاخص توسعه زمین مـشترك : دو متغییر وابسته عبارتنداز . متغیرها به عنوان متغیر مستقل برآنها مطالعه شده است کمیت درصد زمین هاي مشترك تحت برنامه توسعه در روستا، کیفیت همکـاري در روسـتا : که شامل شش معرف

دهی، کنش داوطلبانه در پـنج ها، میزان محصول و بهره اي در کاهش درخت و درختچه وسعههاي ت درحمایت برنامه اي غیـر از آب رسـانی روسـتا هاي توسـعه ها که در پنج سال گذشته در برنامه سال گذشته در روستا، تنوع فعالیت

جتمـاع محلـی اي توسـط ا هـاي توسـعه هـایی از هزینـه شرکت داشته است، حمایت و رضایت در پرداخت سـهم متغیر وابسته دیگر شامل پتانسیل کنش جمعی در روستا که طبیعتا بـا شـاخص توسـعه زمـین . باشد روستاییان، می

اي کـه در هاي توسـعه تعداد پروژه: مشترك رابطه بسیار نزدیکی دارد و با سه متغیر اصلی سنجش شده است شامل هـاي مـشابه، نماینـدگی از ساختن مدرسه، راه و پـروژه : نندپنج سال گذشته در روستا انجام و اجراء شده است ما

سال گذشته به منظور ارائه تقاضا و یا شکایت به مقامات رسمی و یا اجرایی باال از 5طرف جمع توسط روستا در

1. structural forms 2. cognitive forms 3. common land development index

214

، خدمات بهداشتی: طریق حزب حاکم و سومین معیار شامل رضایت از خدمات عمومی دولت در روستا است مانند ...، تعاونی کشاورزي و آموزشی

یکسري از سـایر متغیرهـاي دیگـر در ) دو متغیر وابسته فوق (در بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با توسعه روستاها هاي تحـصیلی، ثـروت، کاسـت، هاي روستا براساس تفاوت بندي تقسیمات و دسته: رگرسیون وارد شده است مانند

گویی، رقابت سیاسی از طریق تعدد کاندیداهاي نماینـدگان و اجمـاع سن و طول اقامت، طرز تلقی و باور به راست هاي روستا، سطح سواد روستا، استفاده از ابـزار و ادوات مکـانیزه در کـشت ها و دسته بین طرفداران در میان گروه

تـا در روستا، سطح سواد و تحصیالت روستا و به منظور تسهیل محاسبات هریک از متغیرهاي فـوق از صـفر .... وقبل از رگرسیون براساس متغیرهاي فوق بین سرمایه اجتماعی و سـطح کـارایی . براي روستاها امتیازبندي شد 100اي کـه در هاي توسعه در روستاها براساس کنش جمعی همبستگی مستقیم ومعنی داري مالحظه شد به گونه برنامه

در سـطح 821/0 سرمایه اجتمـاعی ضـریب یک رگرسیون دو متغیره بین شاخص کنش جمعی مربوط به توسعه و .دار بود معنی879/0اي که با ضریب ثبت دیده شد به گونه 2R= 125/0 معنی داري با 01/0

معادله رگرسیون براساس متغیر وابسته شاخص کنش جمعی مربوط به توسعه با متغیرهاي سرمایه اجتماعی و سایر ) 3-11جدول : (ودمتغیرهایی که در باال اشاره شد به شرح زیر ب

بندي، تساهل در برابر دروغگویی و رقابت سیاسی بود کـه تنهـا مدل یک شامل چهار متغیر سرمایه اجتماعی، دسته .ضرایب سرمایه اجتماعی و رقابت سیاسی معنادار بود

اي رایی توسـعه ها بر کا اندازه روستا که معموال در نظریه. هاي دیگر سایر فرضیات مورد بررسی قرار گرفت در مدل و ) 1965: السون(دانند تر می جمعی را در روستاهاي کوچک آسان گیري کنش اي شکل اي که عده مؤثر است به گونه

: هـاردین (داننـد گیري توسعه جمعی مؤثر می مؤثر را در روستاهاي بزرگتر در شکلگروه هاي کلیدياي دیگر عده، 1مکانیزاسیون، زیرسـاختار ( متغیر و سایر متغیرهاي مدرنیزاسیون اما ضریب معادالت براي هیچ یک از این ) 1982

.هاي گروهی در روستا معنی دار نبود ، تعداد کاستها در روستا و تقسیمات و دسته بندي)فاصله از بازارن نیز ها و اجتماع رأي دهندگا خواندن روزنامه، تعداد انجمن: سه متغیري که پاتنام در تحلیل خود اشاره دارد شامل

.داري برخوردار نبودند در رگرسیون چند متغیر از ضرایب معنیداري داشتند، متغیر اول، شاخص سرمایه اجتماعی رابطه قوي و محکمی داشت و ضریب تنها دو متغیر رابطه معنی

7/0عـث بود که این امر داللت بر این نکته دارد که یک درصد افزایش در سرمایه اجتماعی با 69/0 -72/0آن بین ومتغیر دوم شاخص رقابت سیاسی نیز رابطه قوي داشته و . گردد درصد افزایش در کنش جمعی مؤثر در توسعه می

تسهیالت آموزشی، بهداشتی، ارتباطی، حمل و نقل و برق. 1

215

درصـد تغییـر در 4/0اي که یک درصد افزایش در رقابت سیاسی باعث به گونه. بوده است 0/ 42/0ضریب آن بین .گردد کنش جمعی مؤثر در توسعه می

اي که یک درصد افزایش در سطح سواد باعث تغییر کارایی باشد به گونه دار می سوم معنی سواد نیز به عنوان متغیر .گردد درصدي می47/0-73/0اي توسعه

دهد که متغیرهـاي مـؤثر نشان می) 3-12جدول (نتایج براي متغیر وابسته دیگر یعنی شاخص توسعه زمین مشترك رقابت سیاسی یعنی سرمایه اجتماعی، . تر تأثیرگذار هستند اي گسترده در کارایی برنامه بطور یکسانی بر متغیر توسعه

به عالوه متغیر کارایی پرسنل و کارگزاران توسعه براساس رقابت سیاسی یک درصـد ) 113: 3-12جدول (و سواد یر از سایر البته ضریب این متغ. درصدي با کارایی برنامه دارد25/0اي رابطه تغییر در سطح کیفیت کارگزاران توسعه

تر است و تأثیر این متغیر وقتی مشهود است کـه بـا دو متغیـر سـرمایه اجتمـاعی و رقابـت سه متغیر دیگر ضعیف .گردد سیاسی همراه می

در مقاله خود با طرح این سئوال که آیـا ) 188-212: 2002: به نقل از گروتارت وبارسلز(پاراگال، گلیگان و هوك

باشـد؟ در مطالعـه خـود در داکـا آوري ضـایعات مـی زایش مشارکت در مدیریت جمـع سرمایه اجتماعی قادر به اف کنند که چرا برخی از اند، آنها بحث خود را با این دو سئوال محوري آغاز می بنگالدش، به بررسی و تحقیق پرداخته

هـاي ویژگـی کننـد؟ و چـه تري در برخورد با کـاالي عمـومی عمـل مـی جوامع در سازماندهی خود به طور موفق شود؟ اجتماعی مثبت یا منفی باعث پیدایش فعالیت و همکاري در بین همسایگان می

آوري از آوري زباله کـه توسـط جمـع هاي اصلی جمع آوري زباله در داکا در بنگالدش از طریق محل سیستم جمع واقـع کـه خـدمات شـهري در برخی م. گیرد ها تغذیه می شود، صورت می ها و خیابان هاي کوچکتر در کوچه محلهایی روبه روست برخی محالت با تشکیل یک اجتماعی از افراد داوطلبانه بـه همـاهنگی آوري زباله با نقصان جمع

آمیـزي را بـا پردازند و نتایج موفقیـت جهت انعقاد قرارداد به منظور جایگزینی خدمات شهري جمع آوري زباله می کنند و محالت دیگر فاقـد آمیزي عمل می محالت به این صورت موفقیت اما چرا برخی . خود به همراه داشته است

چنین حرکات داوطلبانه و منسجم و هماهنگی هستند؟ ریشه چنین کنش جمعی توسط نویـسندگان ایـن مقالـه در سرمایه اجتماعی افراد این محالت که ناشی از تعامالت و نهادهاي سنتی، میراث، زمینـه ارزشـی، قـومی یـا دینـی

این تحقیق با یک پیمایش درصدد بررسی سهم این عوامل در سرمایه اجتماعی و به تأثیر سـرمایه . باشد ترك می مش .آوري زباله است گیري کمیته هاي جمع اجتماعی بر شکلشود محالت ثروتمنـد بـه علـت فعالیـت خـوب کیلومترمربع وسعت شهر داکا را شامل می 360در این تحقیق که

آوري ضایعات در آنها وجود نشین که سیستم مدیریت داوطلبانه جمع نها و محالت فقیر حاشیه خدمات شهري در آ

216

محلـه کـه 45 محله که این سیستم در آنجا برقرار بود و 55نداشت از جامعه آماري حذف شدند و نمونه گیري از محله انتخاب شد و بـه 1058ه از و در مجموع نودونه محل. این سیستم داوطلبانه در آنها برقرار نبود انتخاب شدند

محلـه کـه فاقـد ایـن 30آوري زبالـه بودنـد و محله که داراي سیستم مدیریت داوطلبانه جمع 35صورت تصادفی .سیستم بودند انتخاب شدند و در هر محله به طور متوسط از ده خانواده پرسش صورت گرفت

اول، متغیرهاي مربوط به سطح محله شامل تعداد ساکنین، . شد ها نیز از سه بخش عمده تقسیم می ساختار پرسشنامهها و تعداد اعـضاء ها، فراوانی نشست ها، ترکیب مالکین و غیرمالکین و سن محله و تعداد انجمن ریشه سکنه بلوك

دوم، پیمایش خـانوار بـود کـه سرپرسـت . شد که این سئواالت از فرد صاحب نفوذ و مطلع در هر محل سئوال می هـایی از شد در ضـمن سـئوال ر مورد درآمد و هزینه، آموزش، سن و شغل اعضاء خانواده از او سئوال می خانوار د

.شد هاي اصلی سرمایه اجتماعی را شامل می شد، که پایه اعتماد، هنجارهاي معامله متقابل و مشترکات سئوال میهاي آنان و شد تااز ویژگی ایعات سئوال میآوري ض هاي مدیریت داوطلبانه جمع سومین، قسمت نیز از متولیان نظام

.این افراد در برپایی این نظام داوطلبانه جویا شویم انگیزههـاي داوطلبانـه سـابقه زنـدگی در کـشورهاي خـارج ترین پیشگامان و متولیان برپایی ایـن نظـام دو تن از قدیمی

. دندهاي زندگیشان بو بابرخورداري از سیستم دفع زباله و فاضالب در محل خانوار استخراج شد و سرمایه اجتماعی نیز براساس دیدگاه کلمن و پاتنام 652 محله و 65در مجموع اطالعات از

هـر یـک از عناصـر . با اعتماد، هنجارهاي معامله متقابل و مشترکات و کارهاي دسته جمعی عملیـاتی شـده اسـت درنظر گرفته شد و در سه مـدل براسـاس متغیرهـاي مفهومی سرمایه اجتماعی به عنوان یک متغیر وابسته ساختگی

، درصـد مـشاغل هـاي تجمـع عمـومی هاي عمومی و خصوصی در محل، تعداد مکـان تعداد سازمان : مستقل شامل تجاري در محل، درصد مالکین در محل، کسانی که ریشه چیتاگون داشتند، متوسط تعداد سالهاي اقامـت افـراد در

. آوري ضایعات بود اوطلبانه جمعمحل، حضور مستقیم مدیریت دداري با به این شرح بود که درصد شاغل تجاري و مالکیت خانه رابطه مثبت و معنی ) 6-3جدول (نتیجه رگرسیون

البته تأثیر شغل تجاري معلوم نیست که ناشی از شبکه اجتماع تجار . هر سه عنصر مفهومی سرمایه اجتماعی داشت جتماع محلی است یا اینکه اصوال اجتماع تجار معموال به پرورش بیشتري از اعتماد و و تعمیم آن به سایر اعضاي ا تـري برخـوردار اجتماعی گـسترده ها از شبکه افراد مالک نسبت به اجاره نشین . پردازند هنجارهاي معامله متقابل می

اي معامله متقابل بیـشتري برخـوردار ها بودند از هنجاره افرادي که از چیتاگون . رفت بودند که این نتیجه انتظار می جاي تعجب اینکه تعداد تسهیالت اجتماعی در محل . داري با سایرین نداشت بودند گرچه اعتماد آنها تفاوت معنی

اما بطور منفی با اعتماد رابطـه . گیري هنجارهاي معامله متقابل شده است هاي اجتماعات باعث شکل و تعداد مکان

217

پردازد در اصـل سـطح توسـعه محـالت را سـنجش که به سنجش ساختار فیزیکی محله می این متغیر . داشته است هـاي مالقـات هاي اجتماعی غیر رسمی بیشتري دارد که وابسته به مکان محالت کمتر توسعه یافته بستگی . نماید می

.اي نیست بلکه متکی و یا شاید ناشی از سطوح باالتر اعتماد است ساخته شدهگیري سرمایه اجتمـاعی مـؤثر هاي مدنی که پاتنام در آمریکا و ایتالیا در شکل ه مشارکت در انجمن نکته جالب اینک

گانه سرمایه اجتماعی رابطه نداشـت و بـاالخره حـضور مـستقیم داند در اینجا با هیچ یک از عناصر مفهومی سه میگیـري ایـن علت آن نو بـودن شـکل سیستم جمع آوري زباله جزء تعیین کننده هاي سرمایه اجتماعی نبود و شاید

)200-201: 2002: پاراگال و دیگران. (ها باشد زیرا اکثر آنها سه سال قبل از پیمایش شکل گرفته بودند تشکلوجود سیستم مدیریت داوطلبانه ضایعات نیز به عنوان متغیر وابسته در یک رگرسیون با متغیرهاي مستقل در ارتباط

گیري آن، به تفکیک تک تک عناصر مفهومی سـرمایه اجتمـاعی بـا متغیرهـاي ر بر شکلقرار داده شد و عوامل مؤث هاي خصوصی و عمـومی مـورد بررسـی ها، تعداد سازمان درآمد، آموزش، درصد همنوایی در محل، تعداد خانواده

) 834/0تاندارد با انحراف اس (69/2اي با ثابت نمودن همه متغیرهاي مستقل تأثیر حاشیه ) 6-4جدول (قرار گرفت گیري درصد بر احتمال شکل27 واحد این متغیر 1/0نماییم، یعنی افزایش را براي هنجار معامله متقابل مالحظه می

از سه عنصر مفهـومی سـرمایه اجتمـاعی، هنجـار معاملـه . گذارد سیستم داوطلبانه مدیریت ضایعات تأثیر مثبت می . هاي داوطلبانه داشته است سیستمگیري این متقابل بیشترین تأثیر را بر شکل

هاي داوطلبانه مدیریت ضایعات داشته اسـت داري بر شکل گیري سیستم هنجارهاي مشترك نیز تأثیر مثبت و معنی بر متغیـر وابـسته داشـته ) 736/0با انحراف استاندارد (25/2و تقریبا اندازه هنجار معامله متقابل بوده است و تأثیر

تـاثیر . گیري سیـستم داوطلبانـه مـدیریت ضـایعات نبـوده اسـت تماد تعیین کننده مهمی در شکل برعکس اع . استدهـد اعتمـاد بـه دار بوده است که نـشان مـی و غیر معنی485/0 با انحراف استاندارد 600/0اي متغیر اعتماد حاشیه

ت مؤثر نبوده است و به علـت هاي مدیریت داوطلبانه ضایعا گیري سیستم تنهایی در بین همسایگان محلی در شکل هاي دفع ضـایعات داوطلبانـه، بنـابراین هنجارهـا دهی سیستم اي بودن کنش تعاون محالت در شکل ماهیت معامله

وقتی تمام متغیرهاي سـرمایه اجتمـاعی بـا همـدیگر وارد . نماید ترین نقش را ایفا می معامله متقابل بیشترین و قوي هاي مدیریت داوطلبانـه ضـایعات از گیري سیستم جتماعی در تأثیرگذاري شکل شوند قدرت سرمایه ا رگرسیون می

.باشد رود و این شاید به علت همبستگی خطی بین متغیر هاي مستقل در بین این سنجش می بین میدار شود نقـش متوسـط سـطح آمـوزش خـانوار معنـی هنگامی که سرمایه اجتماعی با مفهوم مشترکات سنجیده می

یکـسان هـستند در محـالت بـا ...) نژادي، قـومی و (اي ابطه بین تمرکز خانوارهایی که به لحاظ ریشه گردد و ر میهاي داوطلبانه مدیریت ضایعات قوي و منفی است و این شاید به علت کمبود باز بـودن شـرایط در وجود سیستم

218

درآمـد سـرانه . شدت یکنواخت باشدهاي جدید انجام کارها و یا ابتکار و خالقیت نودر یک گروه به اعمال شیوه انـدازه . ها نداشت گرچه در چهار مدل رگرسیونی در سه مدل منفی بـود گیري این سیستم داري با شکل رابطه معنی

هاي خـصوصی تـأثیر تعداد سازمان. آوري زباله نیز رابطه نداشت هاي داوطلبانه جمع گیري سیتسم محله نیز با شکل دار مثبت هاي عمومی تنها با هنجارهاي معامله متقابل رابطه معنی ها داشت و انجمن مانگیري این ساز منفی در شکل

.داشتهاي تحقیق دیده است که معموال افراد پردرآمد در کار خود با بررسی برخی مقاالت و مرور یافته )1384(وینسترا

تـر الص سرانه بیشتري هستند الزاما سـالم هایی که داراي درآمد ناخ از تندرستی بیشتري برخوردار هستند ولی ملت وي در بررسـی کـار . اي وجـود دارد به عبارتی بین نابرابري درآمد و وضـعیت تندرسـتی جمعیـت رابطـه . نیستند

انـسجام برنـد از شـدیدي رنـج مـی نـابرابري درآمـد ویلکینسون، لینچ و کاپالن مالحظه می کند جوامعی کـه از

ی از دادهاي تأثیر نابرابري درآمد بر تندرستی، وجـود یـا عـدم وجـود ایـن منبـع کمی برخوردارند و یک اجتماعی

اي کـه اجتماعی است به گفته ویلکینسون انسجام جامعه با میزان نابرابري اجتماعی ارتباط مستقیمی دارد، به گونـه ا روابط اجتماعی مبتنی افزایش برابري اجتماعی ب . انسجام و نابرابري دو گرایش متضاد در ساختار اجتماعی هستند

خوانی دارد و فرض براین است که روابطی همچـون تعـاون، رابطـه متقابـل، بر همکاري و حمایت از یکدیگر هم وینـسترا در قـسمت . اشتراك، پذیرش اینکه نیازهاي دیگران نیازهاي ما نیز هست، تأثیر عمیقی بر تندرستی داردند

کاماجی، بروس کاندي و همکارانش در مناطق مختلف امریکا اشـاره دارد دیگري از مقاله خود به کارهاي ایچیر و سرمایه اجتماعی که . اند اي تجربی بررسی کرده که نابرابري درآمد، انسجام اجتماعی و فرضیات بهداشتی را به شیوه

براي درآمد و از طریق سه پژوهش درباره اعتماد و یک پرسش درباره مشارکت تا سطح ایالت سنجیده شده، با نابرا آنها چنین نتیجه گیري کردند که سرمایه اجتماعی به واقع واسطه رابطه . میزان مرگ و میر ارتباط قدرتمندي داشت

اعتمـادي نابرابري بیشتر به کاهش مشارکت در فضاي عمومی و افزایش بـی . میان نابرابري درآمد و تندرستی است )496: همانجا. (گذارند شود که هر دو بر تندرستی تأثیر می منجر می

هاي اجتماعی موجود در فـضاي مـدنی بـر تندرسـتی را وینسترا در مقاله خود قصد دارد که تأثیرات بالقوه سرمایه ارتبـاط . ترین تأثیر را بـر سـالمت دارد تشریح کند ولی ادعایی ندارد که جامعه مدنی از نظر ساختار اجتماعی بیش

ت اجتماعی به این معناست که پژوهشگرانی که درباره بهداشت جمعیت تحقیق متقابل این سه حوزه با ژرفاي ساخبه زعم . تر قرار دهند اقتصادي گسترده - سیاسی -توانند جامعه مدنی را در درون بافت اجتماعی کنند همواره می می

هـاي یق و نقـش هاي عم هاي کامل و جامع عوامل اجتماعی تندرستی باید تعارضات اجتماعی و نابرابري وي نظریه .ها را نیز توضیح دهند دولت و اقتصاد را در تأمین تندرستی جمعیت

219

هـاي مـردم بـا وقـف داند که در آن گروه سرمایه اجتماعی را شکلی از همبستگی سنتی جامعه می) 1384(مرنیسی

یزي و اجراي موفقیت ر وي این نکته را رمز برنامه . کنند هاي اجتماعی نفع فردي خود را دنبال می خویش در پروژه .داند هاي اطلس علیا در جنوب مراکش می روستاي بربر در کوهستان45هاي تأمین آب و برق در آمیز پروژه

شود که سنت جامعه عمیقا در تاریخ یک گوید اگر سرمایه اجتماعی به زعم فوکویاما در جایی یافت می نویسنده میدر آنجـا . ت منطقه اطلس علیا با چنین شکل و شمایلی همخـوانی دارد در این صور . قوم یا ملت ریشه داشته باشد

، جوامع را قادر ساخته تا به مـدد رویکردهـاي نـوین بـر همکـاري نظیـر آنچـه در بطـن »انجمن«یا » جمع«سنت اي هگنجین» جمع«. هاي غیردولتی نهفته است، نیروهاي اجتماعی را بسیج کنند و دست به مدرنیزاسیون بزنند سازمان

اعضاي جمع نشـست تـشکیل . اند هاي گذشته براي مراکش امروز به ارث گذاشته از همبستگی سنتی است که نسل ن«اي به نام دهند و نماینده می ن «. هاي اساسی براي بقاء جامعه است کنند که مسئول فعالیت انتخاب می » 1مقد مقـد «

هاي ناشـی از محـیط جغرافیـایی نامـساعد مقابله با چالشکند تا کلیه وظایف الزم براي اهالی روستا را دعوت می هاي آبیاري، مبارزه با ملخ و فراهم آوردن وسـایل پـذیرایی از ها و کانال روستایی، شامل تعمیر و الیروبی حوضچه

قرار به زغم نویسنده همبستگی جمع، در نزد بربرها شکلی از سرمایه اجتماعی است که اگر . مسافران را انجام دهندایـن . است به عنوان یک ابزار راهبردي توسعه مؤثر واقع شود باید با نهادهاي مدرن اجتماعی در پیوند قـرار گیـرد

. اند انجام داده-اي خودشان شکل سنتی همبستگی طایفه-» 2کایرت سو«ها با دقیقا کاري است که ژاپنیاي مبتنـی بـر خـون و نـژاد و عـدم فعالیـت و قبیلـه در قسمت آخر نویسنده براین باوراست که به علت عضویت

و موفقیت چشمگیري در اجـراي ها از فعالیت هاي انجمنی ضمن اینکه این انجمن گیري بکارگیري زنان در تصمیم اند لیکن، هبستگی جمع ارزش مدرن نخواهد داشت مگر آنکه در سطوح ملـی، مغربـی، اي داشته هاي توسعه پروژه

بـه زعـم وي آمیـزش سـرمایه اجتمـاعی بـا . المللی با راهبردهاي اقتصادي و اجتمـاعی درآمیـزد بیناي و مدیترانهاي در آستانه قرن بیـست و یکـم بـا آن راهبردهاي مدرن اقتصادي و اجتماعی چالشی است که کشورهاي مدیترانه

.مواجهند

مورد از مطالعات در حوزه سرمایه اجتماعی 36فراتحلیل کیفی

مرور نقلی متـون و منـابع، از مـدتها قبـل از ایجـاد روش . ه ترکیب و تلفیق اطالعات پدیده جدیدي نیست اقدام ب شده است و در ابتدا این روش در بین دانشمندان علوم اجتماعی رایج گردید و سـپس توسـط انجام می 3فراتحلیل

1 .Mogaddenرسد تر به نظر می ، این واژه در جاي دیگر مقدم آمده که صحیح.

2. keiretsu 1. meta-analysis method

220

ه سـازي تحقیقـات گذشـته اسـت، فراتحلیل مهمتـرین روش بـراي خالصـ . ها نیز پذیرفته شد محققین سایر رشته گیري مطمئنی رسید و یا به لحـاظ خصوصا هنگامیکه حجم نمونه در یک مطالعه، آنقدر کم باشد که نتوان به نتیجه

روشی برخی از عناصر مفهومی موردنظر در تحیقیقات گذشته نیز تحت عناوین متفاوتی بررسی شـده باشـد و مـا متر داشته باشیم اما استفاده از عناصر مفهومی موضوع تحقیـق خـود را تحقیقی مشخص در زمینه موضوعی خود ک

سرمایه اجتماعی که در ایران کمتر تحقیق مستقل بر روي آن صورت گرفتـه : مثل. در تحقیقات گذشته بررسی کنیم جتماعی هاي ا اعتماد و هنجارهاي تعامل و تعاون و کمک متقابل و یا مشارکت: است لیکن عناصر مفهومی آن مانند

اي و سایر متغیرها بر روي آنها بررسـی شـده اسـت کـه در در تحقیقات مختلف بکار رفته و تأثیر متغیرهاي زمینه . توان از عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی نیز به مرور پیشینه پرداخت تحلیل پیشینه مطالعات انجام شده می

، تحلیل آماري مجموعـه بزرگـی از نتـایج 1ر بعد کمی فراتحلیل د . مطرح است کیفی و کمی فرا تحلیل در دو بعد

هـر یـک از آن مطالعـات، در واقـع واحـد . هاسـت بدست آمده از مطالعات منفرد متعدد و با هدف تلفیق آن یافته گردند و چون فراتحلیل اساسا به اطالعات مطالعات اولیه وابسته اسـت، اغلـب بـه آن پژوهش فرا تحلیل تلقی می

.گویند م میتحلیل تحلیل ههـاي تحقیقـاتی، محققـان بـا ایـن مـسئله مواجـه با تجمع یافته . باشد ، می 2اما در اینجا هدف انجام فراتحلیل کیفی

ها را با هم تلفیق نمایند، فراتحلیل کمـی از مـدتها قبـل بعنـوان روشـی بـراي تلفیـق شوند که چگونه این یافته می. اسـت اند، بکار رفته شده و به روش تجربی و آزمایشگاهی انجام می تحقیقات کمی که سئوال تحقیق مشابهی داشته

ولی در اینجا هدف ما این است که از روش فراتحلیل کیفی، از تحقیقاتی که به نوعی از برخی از عناصـر مفهـومی ند، به عنوان ا سرمایه اجتماعی و یا خود مفهوم سرمایه اجتماعی به عنوان متغیرهاي مستقل و یا وابسته استفاده کرده

اي در جهت بسط مدل نظري و فکري خود از اینگونه مفـاهیم و عناصـر مفهـومی مـورد بررسـی در ایـران وسیله: سه کاربرد عمده فراتحلیل کیفی را شامل) 179: 1382: به نقل از صلصالی: 1997(اسکریبر و دیگران . استفاده کنیم

هـاي در هر یک از این سه نوع کاربرد محقق از روش . دانند ساخت نظریه، روشن سازي نظریه و تفاسیر نظري می .کند استفاده می... ، تحلیل، و آوري داده گیري و جمع مختلفی براي نمونه

گیري تحقیق نمونهگیري کنیم، ارتباط نزدیکی با بحث قبلی دارد که چه چیز را داده تلقی کنیم؟ محقـق در بررسـی اینکه چگونه نمونه

آیـا ایـن مـسئله در مـورد . گیري مبتنی بر هدف را به عنوان اصل ضـروري پذیرفتـه اسـت نمونه کیفی خود نوعی

2. quantitative meta analysis 3. qualitative meta analysis

221

کند، آیا محقق می تواند براساس برخی معیارها بـراي حـصول اسـتحکام در تحقیـق، فراتحلیل کیفی نیز صدق می نمونه را محدود سازد؟

پاسخ بـستگی دارد بـه هـدف عملـی تحقیـق و ) 181: 1382: به نقل از صلصالی : 1995(به اعتقاد جانسون و آلن . گیرد که چه چیز جزء مفهوم موردنظر است و چه چیز نیست می براین اساس است که محقق تصمیم. دیدگاه محقق

حتـی اینکـه . ها پر شوند و اشباع اطالعـات حاصـل گـردد آنچه مهم است، این است که همه جاهاي خالی با داده کـار فراتحلیـل از . گیري کند نیز به سـئوال تحقیـق بـستگی دارد خاب کند یا از آن نمونه محقق کل یک مقاله را انت

خود نیز برخوردار است که مالحظه و بررسی آنها نقش مهمی در اعتبار فراتحلیل دارد تنوع هاي خاص حساسیت

از بـا یکـدیگر در هـاي متفـاوت و گـاه ناهمـس در مبانی فلسفی، شرایط تاریخی متنوع مطالعات، روشـها و نمونـه جغرافیـایی و یـا روشـی -ها، پراکندگی، تنوع و تفاوت در نتایج تحقیقات که ممکن است از شرایط زمـانی تحقیق

مخـصوصا در مـواقعی کـه بحـث . تواند در فراتحلیل مشکالتی را ایجاد نماید متفاوت ناشی شده باشد، همگی می رشـد چـشمگیري از تحقیقـات اجتمـاعی در ایـران توسـط از آنجا که در دهه گذشـته .کمی فراتحلیل مطرح است

هـاي نامـه هـا و پایـان هاي پژوهشی و مراکز اجرایی کـشور و دانـشگاه ها و مراکز مختلف تحقیقاتی، بخش سازمانمختلف و متنوع در حوزه مطالعات اجتماعی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتري را داشتیم و از طرف دیگر برخـی

بنابراین اسـتفاده از روش فراتحلیـل و بررسـی . اند نشده1هاي نظري در جامعه ایران هنوز بومی دگاهاز مفاهیم و دی عمیق تحقیقات انجام شده نقش مفیدي در استحکام تحقیق اجتمـاعی براسـاس نتـایج تحقیقـات گذشـته بدسـت

ـ . دهد می عناصـر بـر متمرکـز ران بیـشتر در اینجا نیز فراتحلیل به دلیل سابقه جدید مفهوم سرمایه اجتمـاعی در ای

خواهد بود و عوامل مؤثر و متأثر از این مفهوم در فراتحلیل به لحاظ نظري مورد بررسی مفهومی سرمایه اجتماعی

.گیرد قرار می

سازي نقش فراتحلیل در نظریه -ز نگـاه بنـسون و ها از راه بررسی مطالعـات تجربـی، ا دهی نظریه به منظور بررسی نقش سرمایه اجتماعی در شکل

شـود در ایـن همانگونه کـه مالحظـه مـی ) شکل پایین. (ایم استفاده کرده) 6: 2002: به نقل از یانگ 1996(هاگوت به عبـارتی در هـر تحقیـق تجربـی سـطوح . چارچوب رابطه بین نظریه، سنجش و تحلیل داده مشخص شده است

.نظري و تجربی دو عنصر عمده در فرآیند نظریه سازي هستند

1. localized

222

نظام ساختارها «، یک نظریه )1989(به زعم با کارك . باشند پردازي، ساختارهاي نظري مرکز توجه می درسطح نظریه به یکدیگر متصل بوده و متغیرها از طریق فرضیات و کل نظام 1ها و متغیرهاست که در آن ساختارها به وسیله گزاره

هاي اکثر نظریه) 301: 2002: به نقل از یانگ 496: 1989: كباکار. ( به یکدیگر متصل هستند 2ها فرض از طریق پیش هـا رفتاري و اجتماعی شامل چندین ساختار نظري است که عناصر اصلی آنها در قالب وشـکل فرضـیات و گـزاره

.باشند می

Yang / META-ANALYSIS

رنامه آموزشی تأثیرات مستقیم و مثبتی دهد که ب ، اصل را براین قرار می3ساده) آموزش(براي مثال، یک نظریه انتقال بـه عبـارت . دارد و تأثیرات غیر مستقیمی از طریق شیوه یادگیري افـراد یادگیرنـده دارد ) ها انتقال آموخته (بر نتایج

اي در تأثیرگـذاري بـر برنامـه دیگر، این نظریه براین پیش فرض مبتنی است که شیوه فراگیري بـه عنـوان واسـطه . کند ها عمل می موختهآموزشی انتقال آ

کـه بـه 6 و انتقـال آموختـه هـا 5، شیوه یادگیري4ریزي آموزشی برنامه: بنابراین سه عنصر اصلی این نظریه عبارتنداز کنند و روابط بین این ساختارها قبل از بکارگیري فراتحلیل پیش فـرض انگاشـته شـده ، عمل می 7عنوان ساختارها

براي شیوه C2ها، براي انتقال آموخته C1(ن داده شده است و این ساختارها با در شکل باال چنین روابطی نشا .است

1. propositions 2. assumptions 1. simple transfer theory 2. training design 3. learning style 4. transfer of learning 5. constructs

223

اند زیـرا دیـدگاههاي نظـري و انتزاعـی را کـه مـستقیما را ساختار گفته ) ریزي آموزشی براي برنامه C3یادگیري و .گردد بررسی و سنجش نشده را شامل می

بینی هاي اجتماعی انتزاع نموده و به عنوان مبنایی در تبیین، پیش هها ساختارهایی را به منظور تشریح پدید اکثر نظریههاي علمی با مرور گذشته در سطوح علوم تجربـی و دانشمندان در همه شاخه . برند و کنترل جهان تجربی بکار می

ر به بـرآوردن پردازند و عمال فراتحلیل بالقوه قاد هاي خود می نظري به عملیاتی نمودن، آزمایش و بکارگیري نظریه یعنی بسط و گسترش مفهومی، عملیاتی نمودن مفـاهیم، . هاي کاربردي است نیازهاي ما در ساخت نظریه در حوزه

در سـطح ). 302: 2002: به نقل از یانـگ : 2002: لینام . (باشد قبول یا رد و پاالیش به منظور توسعه مبانی نظري می وزه از ساختارهاي نظري مربوط هستند، شـکل بـاال ایـن حـوزه را تجربی، همه مطالعات تجربی مستقیما به یک ح

هاي ممکن در سنجش سـاختارهاي پیـشنهادي از طریـق تعریـف حوزه تجربی به مقایسه همه شیوه . دهد نشان می بهرحال نه همـه مطالعـات ) 303: 2002: به نقل از یانگ85 -86: 1996: بنسون و هاگوت . (حوزه نظري می پردازد

یابی و بررسی است و نه همه مشاهدات از اعتبار و روایی الزم برخـوردار هـستند بـه سادگی قابل دست تجربی به هاي مناسب براي ساختارهاي نظـري همین خاطر پژوهشگران مجبور به بررسی یک مجموعه محدودي از شاخص

شـده اسـت کـه حـوزه معرفـی MSیک نمونه از اینگونه مشاهدات از حوزه مطالعات تجربی در شکل بـا . هستنددهد و تعریف عملیاتی از حوزه نظري است که در سایر مطالعات مشهود سنجش ساختار نظري مربوطه را نشان می

.و معین استباشد نیز از ابزار هاي یادگیري که به نظر کمتر قابل مناقشه می از طرف دیگر، ساختارهاي نظري مانند هوش و شیوه

براي مثال، سنجش سطح هوش انسان بعد از یک قرن هنوز مورد بحث . ر نیستند و روش سنجش یکسانی برخوردا و یا تعداد زیادي ابزار سنجش شیوه یادگیري ساخته شده و هـیچ یـک از آنهـا مـورد اجمـاع و توافـق بوده و جدل

).303: 2002به نقل از یانگ : 1993: بالنک.و.جیمز. (صدرصد نیست نظریه و ساختارهاي نظري مربوط به آن بررسی تعدادي از مطالعات تجربی گونـاگون نتیجتا، به منظور بررسی یک

درشکل باال نشانگر تعدادي از همین مطالعات تجربی Ssکه هریک از منظر خاصی به آن بپرازند، مورد نیاز است و .باشد در حول یک مجموعه از ساختارهاي نظري مربوطه می

در این بخش بر تحلیل هاي خاص این روش اشاره شد به دو دلیل فراتحلیل ساسیتهمانگونه که در باال به بحث ح دلیل اول، . هاي گذشته نپرداخته و بر تحلیل کیفی مبانی نظري و رابطه متغیرها استوار است توصیفی کمی پژوهش

یـن مفهـوم بـه تنهـایی گردد که بر روي ا به سابقۀ مفهوم سرمایه اجتماعی و جدید بودن این مفهوم در ایران بر می صورت ... اعتماد، مشارکت، و: کمتر تحقیقی انجام شده و بیشتر تحقیقات بر عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی مانند

224

هاي ملی و طولی بـا شـرایط جغرافیـایی، جامعـه آمـاري و دلیل دوم، نیز به دلیل کمی سابقه پیمایش . گرفته است هاي آمـاري و کمـی فراتحلیـل بـر اي و انجام عملیات ه لحاظ مقایسهمالحظات روشی گوناگون و غیر یک شکل ب

.باشد هاي فوق، غیرممکن می روي آنها و به لحاظ گوناگونی بستر

سئوال و محورهاي عمده بررسی فراتحلیل :باشد در این مطالعه سئواالت و محورهاي اساسی تحقیق به شرح زیر می

در مورد سرمایه اجتماعی و یا عناصر مفهومی آن کدامند؟ترین تحقیقات انجام شده در ایران عمده . 1وضعیت انجام تحقیقات در زمینه سرمایه اجتماعی به لحاظ کمی و در رشته جامعه شناسی به چه صورت است؟ . 2

باشد؟ هایی از این نوع تحقیقات در چه محورهاي موضوعی می و نمونه

اجتمـاعی در محورهـاي محقـق، زمـان، موضـوع وضعیت عناصر کمی و توصیفی تحقیقـات پیرامـون سـرمایه . 3مطالعاتی، مکان، شیوه مطالعه، ابزار جمع آوري اطالعات، حجم نمونه، روش نمونه گیري و تکنیک تجزیه و تحلیل

به چه صورت است؟

ایـم، وابسته و مستقل در تحقیق ها و یا متغیري که مـا در ایـن تحقیـق مـدنظر داشـته ] هاي[در بعد نظري متغیر . 4 مستقل تأثیرگذار و نوع رابطه آنها به چه صورت است؟] هاي[یرمتغ

مدل نظري متغیرهاي مؤثر بر سرمایه اجتماعی و یا عناصر مفهومی آن به چه صورت است؟ . 5

225

هاي مورد بررسی حجم پژوهشهـایی شدر اینجا به لحاظ عدم سابقه مباحث نظري و پیمایشی در حوزه موضوعی سرمایه اجتماعی در ایران، پیمای

که یا به این حوزه مستقیما مربوط بوده و یا برخی از عناصر مفهومی این موضوع را شامل گردیـده مـورد بررسـی .اند تا به لحاظ مدلی و روابط متغیرها، این تحقیقات مورد تحلیل کیفی قرار گیرند قرار گرفته

هـاي مطالعات انجام شده در پایان نامه عدد و 20آوري شده در بخش مطالعات داخل کشور، مجموع مطالعات جمع کــه 2004 آوریــل 24مقــاطع تکمیلــی از روي بانــک اطالعــات پروکوســت بــر روي ســایت اینترنتــی در تــاریخ

کنـد، جـستجویی هـا معرفـی مـی هاي مختلف از برخی دانـشگاه تا این تاریخ را در رشته 2003هاي سال نامه پایان عـدد 108به عنوان کلیدواژه اصلی جـستجو شـد و تعـداد “ یه اجتماعی سرما”صورت گرفت و براساس کلیدواژة

عدد کاهش یافت و از 59این تعداد به “ جامعه شناسی”پایان نامه را شامل گردید که با عطف منطقی آن با موضوع غیر از هاي مطالعاتی سرمایه اجتماعی سایر حوزه . عدد در این کار انتخاب و بررسی شده است 6این تعداد حدود

علوم سیاسی، رفاه اجتماعی، مطالعات فردي و خانواده، جرم شناسی، ادیان، اقتصاد، : جامعه شناسی عبارت بودند ازاي و شـهري، مـدیریت ریـزي منطقـه اي، مطالعات قومی و نژادي، برنامه ساختار اجتماعی و توسعه، ارتباطات توده

...بازرگانی و

یی که در ایران و سایر کشورهاي جهان پیرامون سرمایه اجتماعی و عناصر عالوه براین تعدادي از پژوهش هاتشکیل دهنده آن و اثرات سرمایه اجتماعی به عنوان متغیر مستقل یا وابسته صورت گرفته، در جدول آمده است و

. مورد پژوهش را شامل می گردد36در مجموع

226

پیمایش: شیوه مطالعه استان فارس: مکان ه اجتماعی بر کارایی شوراهاي محلیتآثیر سرمای: موضوع مطالعاتی 1382تاجبخش، : محقق

ضریب همبستگی، رگرسیون: تکنیک تجزیه و تحلیل اي مناسب با حجم طبقه: گیري روش نمونه نفر2550 –شهر 25: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

و ) شورایی،اجتماعی و سیاسی(، مشارکت )اجتماعی و نهادي(آگاهی، اعتماد : سرمایه اجتماعی شامل: رهاي مستقل تأثیرگذارمتغی کارایی شوراهاي محلی: متغیرهاي وابسته نوسازي اقتصادي

1

، آگاهی و )-(، آگاهی با اعتماد نهادیرابطه معنا دار دارد، پایگاه اقتصادي با اعتماد نهادي و اجتماعی (+)، آگاهی با اعتماد اجتماعی (+)گاهی ، آموزش و پایگاه اقتصادي و اجتماعی با آ)-(اندازه شهر با آگاهی : متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه ) ـ(اما با مشارکت شورایی (+) سیاسی ، اعتماد به نهادها با مشارکت اجتماعی و (+)، آگاهی با همه انواع مشارکت (+)، آگاهی با همه انواع مشارکت (+)اعتماد با مشارکت

فرهنگی و مشارکت سازمان یافته -هاي اجتماعی ویژگی: موضوع مطالعاتی 1380غفاري، : محقق اقتصادي-اجتماعی

پیمایش: شیوه مطالعه روستاهاي کاشان: مکان

-پرسشنامه، تاریخی: آوري اطالعات ابزار جمع اسنادي، تحلیل ثانویه

دو، ضریب همبستگی و رگرسیون خی: تکنیک تجزیه و تحلیل اي مناسب با حجم طبقه: گیري روش نمونه 170: حجم نمونه

اي شخصیتی، ه ، ویژگی)ها اعتماد افراد، اعتماد به نهادها و سازمان(اي، سرمایه اجتماعی امکانات توسعه: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار اجتماعی-یافته اقتصادي مشارکت سازمان: متغیر وابسته ساختار سیاسی و پایگاه اقتصادي و اجتماعی

2

) (+هاي شخصیتی ، سرمایه اجتماعی با ویژگی(+)اجتماعی -، سرمایه اجتماعی با مشارکت سازمان یافته اقتصادي)-(اي با سرمایه اجتماعی امکانات توسعه: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه

در مرحله (الحسنه، مدرسه سازان بنیادها، خیریه، وقف، قرض: مکان سرمایه اجتماعی و موفقیت نظام تأمین اجتماعی: موضوع مطالعاتی 1382تاجبخش، : محقق ) دوم تحقیق

اسنادي و در مرحله دوم میدانی: شیوه مطالعه

آمار توصیفی: تکنیک تجزیه و تحلیل -: گیري روش نمونه -: حجم نمونه مصاحبه: آوري اطالعات ابزار جمع

سرمایه اجتماعی و همکاري و همیاري داوطلبانه: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار موفقیت نظام تأمین اجتماعی:متغیرهاي وابسته

3

-: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه

پیمایش: شیوه مطالعه گانه تهران19مدارس : مکان سرمایه اجتماعی و سلوك اجتماعی: وع مطالعاتیموض 1383موسوي خامنه، : محقق

ونی هاي عاملی، واریانس، رگرسی تحلیل: تکنیک تجزیه و تحلیل اي مناسب با حجم طبقه: گیري روش نمونه آموز پایه سوم دانش975 مدرسه 50: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع اي و خوشه

همیاري و) شخصی، تعمیم یافته و نهادي(گروهی و انجمنی، اعتماد عام فعالیت: سرمایه اجتماعی شامل: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار ) هاي مدنی گرایی و فعالیت قانون(و رفتارهاي مدنی ) گرایی و بردباري سازگاري، عام(هاي مدنی نگرش: سلوك اجتماعی شامل:متغیرهاي وابسته تعمیم یافته

4

، (+)هاي ریاضی و تجربی و وضعیت تحصیلی مناسب با سابقه عضویت انجمنی ، رشته(+)، وضعیت تحصیلی مناسب با عضویت داوطلبانه (+)اجتماعی و وضعیت تحصیلی با عضویت انجمنی -پایگاه اقتصادي: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطهاال، اجتماعی متوسط و ب-هاي اقتصادي ، دانش آموزان دختر،دانش آموزان با پایگاه(+)آموزان تجربی، سپس ریاضی و با وضعیت تحصیلی بهتر اجتماعی باال و دانش-، پایگاه اقتصادي(+)، مسئولیت پذیري انجمنی با دانش آموزان دختر (+) فرهنگی -هاي علمی بعد خانوار با فعالیت انجمن

اجتماعی باالتر و دانش آموزان ریاضی و -، پایگاه اقتصادي(+) اجتماعی متوسط و باال و پاسخگویان با وضعیت تحصیلی متوسط و باال با همیاري تعمیم یافته -، پایگاه اقتصادي(+)هاي ریاضی و تجربی و دانش آموزان با وضعیت تحصیلی خوب با مشارکت جمعی دانش آموزان رشته

227

(+).ی و با وضعیت تحصیلی بهتر با اعتماد کل تجرب

پیمایش: شیوه مطالعه ) گنبد–آباد علی(گلستان : مکان آموزان سرمایه اجتماعی و نوع دینداري در بین دانش: موضوع مطالعاتی 1381مالحسنی، : محقق

تحلیل رگوسیون، واریانس آزمون تی، : تکنیک تجزیه و تحلیل اي چند مرحله: روش نمونه گیري نفر مصاحبه30نفر پرسشنامه، 392: حجم نمونه مصاحبه–پرسشنامه : آوري اطالعات ابزار جمع گاما پیرسون و اسپرمن

5

) اي عمل متقابل و بعد شبکهبعد هنجاري اعتماد و (سرمایه اجتماعی : متغیرهاي مستقل تأثیرگذار ) سنتی، سکوالر، نیت پاك، تکثر گرا و قومیت گرا(نوع دینداري : متغیرهاي وابسته

پیمایش: شیوه مطالعه تبریز: مکان سرمایه اجتماعی و فرهنگی با نگرش به رشته تحصیلی و عملکرد: موضوع مطالعاتی 1380میرزاخانی، : محقق

تحلیل رگرسیون و همبستگی : زیه و تحلیلتکنیک تج اي متناسب با حجم طبقه: روش نمونه گیري نفر378: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

فعالیت اجتماعی، روابط اجتماعی با خانواده، دوستان و : سرمایه اجتماعی شامل. سرمایه اجتماعی و فرهنگی: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار عملکرد تحصیلی –رشته تحصیلی : متغیرهاي وابسته همسایگان و اعتماد اجتماعی

6

.هاي علوم تربیتی و روانشناسی بیشترین میزان سرمایه اجتماعی و دانشجویان ریاضی کمترین میزان سرمایه اجتماعی را دارند ، رشته(+)سرمایه اجتماعی با عملکرد تحصیلی : ا سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطهمتغیرهاي در رابطه ب

اجتماعی و اقتصادي خانواده با موفقیت سرمایه فرهنگی و : موضوع مطالعاتی 1379سمیعی، : محقق تحصیلی و شغلی

اسنادي-پیمایشی، توصیفی : شیوه مطالعه تهران: مکان

تحلیل عاملی و واریانس: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري نفر340: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

سرمایه فرهنگی و اجتماعی و اقتصادي : متغیرهاي مستقل تأثیرگذار موفقیت تحصیلی و شغلی: متغیرهاي وابسته7

ایه اجتماعی با شغل پدر و موفقیت تحصیلیرابطه معنی دا دارد، سرمایه ، سرم(+)سرمایه اجتماعی مردان بیشتر از زنان، شاغلین بیشتر از بیکاران، خانواده مادر شاغل بیشتر، سرمایه اجتماعی با موفقیت شغلی : متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه (+).و سرمایه فرهنگی با سرمایه اجتماعی (+) اجتماعی با سرمایه اقتصادي

پیمایش: شیوه مطالعه هاي تهران، امیرکبیر و الزهرا دانشگاه: مکان ها وضعیت سرمایه اجتماعی دانشجویان دانشگاه: موضوع مطالعاتی 1383مرجائی، : محقق

تحلیل عاملی و تحلیل واریانس: تکنیک تجزیه و تحلیل اي اي چند مرحله خوشه: روش نمونه گیري 1155: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

ها و دانشگاه) اي زمینه(عوامل تأثیرگذار در : رمتغیرهاي مستقل تأثیرگذا ) هاي اجتماعی هنجارها و ساختارها و شبکه(سرمایه اجتماعی : متغیرهاي وابستهرسانی اعتماد داشتند، به کاالهاي بعنوان منابع اطالعهاي جمعی رسانی اعتماد داشتند، به رسانه مردان بیش از زنان در نهادهاي مدنی عضو بودند، داراي شناخت و آگاهی بودند، به اشخاص به عنوان منابع اطالع: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه 8

مجردین و بیکاران شناخت و آگاهی داشتندو شاغلین بیش از بیکاران، متأهلین و شاغلین بیش از . ساله کمترین شناخت و آگاهی را داشتند30 ساله بیشتر و افراد 33افراد . رسانی اعتماد داشتند هاي چندگانه به عنوان منابع اطالع رسانی اعتماد داشتند و به رسانه فرهنگی به عنوان منابع اطالعاند به ترتیب بیشترین و را در روستا و خارج از کشور گذراندهها شناخت و آگاهی داشتند، دانشجویانی که تحصیالت ابتدایی دانشجویان وابسته مالی به خانواده کمتر از مستقل) -(هاي چندگانه در نهادهاي مدنی عضویت داشتند، هزینه زندگی با شناخت و آگاهی و اعتماد به رسانه

.اند هاي جمعی داشته اند به ترتیب بیشترین و کمترین اعتماد را به رسانه کمترین اعتماد اجتماعی را داشتند و دانشجویانی که مقاطع تحصیلی ابتدایی را در خارج و شهرستان بوده

پیمایش: شیوه مطالعه بخش مرکزي روستاهاي قم: مکان سرمایه اجتماعی و عملکرد شوراهاي روستایی: تیموضوع مطالعا 1382طاهري، : محقق

9 همبستگی: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري -: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

سرمایه اجتماعی و خرده فرهنگ دهقانی: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار عملکرد شوراهاي روستایی: متغیرهاي وابسته

228

نقش شوراهاي روستایی در افزایش مشارکت : موضوع مطالعاتی 1382احمدآقایی، : محقق روستایی

پیمایش: شیوه مطالعه پیرانشهر: مکان

: تکنیک تجزیه و تحلیل تصادفی: روش نمونه گیري روستا13: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

-گرایی، میل به پیشرفت، پایگاه اقتصادي اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، خاص: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار مشارکت با شورا:متغیرهاي وابسته اجتماعی بیگانگی، نوگرایی، استبدادگرایی، فردگرایی و تصور خیر محدود

10

(+) اجتماعی و میل به پیشرفت با مشارکت با شوراها -و مشارکت اجتماعی در اشکال سنتی و قدیمی، پایگاه اقتصادي(+) ، اعتماد اجتماعی با مشارکت شوراها (+)انسجام اجتماعی با مشارکت شوراها : عناصر مفهومی آن و نوع رابطهمتغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و

ر اعتماد اجتماعی، مشارکت و نقش شوراها د: موضوع مطالعاتی 1383گالبی، : محقق توسعه

پیمایش: شیوه مطالعه آذربایجان شرقی: مکان

هاي مسیر، واریانس و رگرسیون تحلیل: تکنیک تجزیه و تحلیل اي بندي خوشه طبقه: روش نمونه گیري نفر630: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

ارزیابی از عملکرد شوراها، اعتماد اجتماعی، احساس از کارایی و توانمندي شوراها و میزان آشنایی با : متغیرهاي مستقل تأثیرگذار مشارکت اجتماعی: متغیرهاي وابسته اعضاي شوراها

11

اي نبود، بین محل سکونت در شهرهاي به ، متأهلین اعتماد بیشتري داشتند، بین میزان درآمد و تحصیالت با اعتماد در رابطه)-(اد اجتماعی رابطه بود مردان بیش از زنان اعتماد اجتماعی داشتند، بین سن و اعتم: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه(+) دار ، ارزیابی مردم از عملکرد شوراها و احساس مردم از توانمندي و کارایی شورا با اعتماد اجتماعی رابطه معنی(+)تماعی رابطه معنادار وجود دارد اي نبود، میزان آگاهی و شناخت مردم از اعضاي شورا با میزان اعتماد اج اي متفاوت و اعتماد اجتماعی و مشارکت رابطه لحاظ توسعه

.داشت

) موردي و طوفان مغزها(ادي و کیفی اسن: شیوه مطالعه -: مکان هاي توسعه اجتماعی عملکرد شوراها و شاخص: موضوع مطالعاتی 1383حاجی ابراهیمی، : محقق

آمار توصیفی: تکنیک تجزیه و تحلیل تصادفی: روش نمونه گیري شورا32: حجم نمونه تحلیل ثانویه: آوري اطالعات ابزار جمع

12 عملکرد شوراهاي نمونه: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار توسعه اجتماعی : متغیرهاي وابسته

ها، فرهنگ، بهداشت و تندرستی، حمل و نقل وارتباطات، تکنولوژي، آموزش، اشتغال و شرایط کار، محیط زیست، توزیع درآمد و سرمایه اجتماعی، تقسیم نقش: هاي توسعه اجتماعی عبارتند از هاي تأثیرگذاري شورا بر شاخص اولویت: ایه اجتماعی و توسعهمتغیرهاي در رابطه با سرم ، امنیت فردي، مسکن، تغذیه و تغییر جمعیتفرصت، اوقات فراغت، تأمین اجتماعی

تحلیل ثانویه: شیوه مطالعه -: مکان هاي فرسایش سرمایه اجتماعی پیامد: موضوع مطالعاتی 1380پور، شارع: محقق

آمار توصیفی: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري -: حجم نمونه -: آوري اطالعات ابزار جمع

13 تحصیالت: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار سرمایه اجتماعی:متغیرهاي وابسته

تري بودن، خودخواه بودن معموال تحصیلکردگان نگاه منفیهاي نسبت به مردم، در زمینه فعال بودن، تکرو بودن، تنبل بودن، پایبندي به اخالق، متقلب و در قضاوت) -(رابطه بین تحصیالت و راستگو دیدن مردم : متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه .دارند

تنزل سرمایه اجتماعی در اقتصاد : فصل سوم: موضوع مطالعاتی 1381نیاز، بی: محقق ایران

تحلیل نظري: شیوه مطالعه ایران: مکان14

-: حلیلتکنیک تجزیه و ت -: روش نمونه گیري -: حجم نمونه -: آوري اطالعات ابزار جمع

229

سرمایه اجتماعی: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار توسعه اقتصادي: متغیرهاي وابسته

، مالکیت خانه (+)هاي اجتماعی با سرمایه اجتماعی ، مهارت)-(بجایی فرد با سرمایه اجتماعی گلیر،الیبسون و سکردت معتقدند که رابطه بین فرد و سرمایه اجتماعی ابتدا فزاینده و بعد کاهنده است، تحرك و جا: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه (+).ماعی هاي با سرمایه اجتماعی باال با سرمایه گذاري در سرمایه اجت ، عضویت در گروه(+)، سرمایه انسانی با سرمایه اجتماعی )-(، بعد فیزیکی مسافت با سرمایه اجتماعی (+)با سرمایه اجتماعی

پیمایش: شیوه مطالعه 16,6,3تهران، مناطق : مکان عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی: موضوع مطالعاتی 1374امیرکافی، : محقق

ن، تحلیل مسیر و تحلیل تحلیل رگرسیو: تکنیک تجزیه و تحلیل اي با احتمال متناسب با حجم خوشه: روش نمونه گیري 210: حجم نمونه مصاحبه: آوري اطالعات ابزار جمع واریانس

تعامالت اظهاري، سرمایه اجتماعی، امنیت، تعهد به یک رابطه، تعهد درونی، دگرخواهی، مقبولیت اجتماعی : متغیرهاي مستقل تأثیرگذار اعتماد: متغیرهاي وابسته و متغیرهاي پیشینه اي و خانوادگی

15

اي شغل، جنسیت، قومیت، محل تولد، سن، تحصیالت فرد، تحصیالت همسر، میزان مطالعه مطبوعات و کتاب، میزان تماشاي تلویزیون و دفعات مسافرت با متغیر وابسته تحقیق یعنی اعتماد اجتماعی هیچ رابطه: فهومی آن و نوع رابطهمتغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر م .ترین اعتماد را داشتند پایین6و منطقه باالتر 3نداشتند، مناطق اعتماد متفاوت داشتند و منطقه

-: شیوه مطالعه -: مکان اعتماد و آنومی: موضوع مطالعاتی 1373پور، رفیع: محقق

-: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري -: حجم نمونه : آوري اطالعات ابزار جمع

) اعتماد به مردم و مسئولین(اعتماد : متغیرهاي مستقل تأثیرگذار .) ..دزدي، انحرافات، دزدي متقابل و(آنومی : متغیرهاي وابسته16

.اي نداشتند د رابطهو متغیرهاي سن، مدت اقامت در تهران و میزان مقایسه خود با دیگران با اعتما) -(و سطح هزینه با اعتماد ) -(سطح تحصیالت و اعتماد : متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه

پیمایش : شیوه مطالعه ) شهر مرکز استان28(کشور : مکان اعتماد در دو حوزه فرهنگ و سیاست: موضوع مطالعاتی 1383کمالی، : محقق

عاملی، واریانس و رگرسیونتحلیل : تکنیک تجزیه و تحلیل اي گیري و مرحله نمونه: روش نمونه گیري : حجم نمونه پرسشنامه : آوري اطالعات ابزار جمع17

هاي مسئوالن، ارزیابی از کارگزاران اداري، اعتماد بنیادي، اعتماد متقابل، احساس امنیت به برداشت از ویژگی: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار هاي تخصصی اعتماد به سازمان: متغیرهاي وابسته اي صرف رسانههاي اعتماد، دسترسی و م ارزیابی از ساختار سازمانی، پیش فرض

و در سنین . ادین بیشتر داشتندداري با سن نداشت و سنین کمتر اعتماد بنی اعتماد متقابل رابطه معنادار با جنسیت ندارد و اعتماد بنیادي، انتزاعی و احساس امنیت زنان بیش از مردان بود، اعتماد انتزاعی رابطه معنی: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطهمتغیر اعتماد متقابل، اعتماد انتزاعی و معنی داشت و سه اي ندارد و اعتماد متقابل و بنیادي نسل انقالب بیش از نسل جوان است، اعتماد بنیادي نسبت به زادگاه رابطه بی بیشتر اعتماد متقابل و احساس امنیت بیشتر بود، نسل جوان احساس امنیت بیشتري دارد و نسل با اعتماد انتزاعی رابطه در شهر مهاجران در اعتماد انتزاعی و رابطه و سه متغیر اعتماد متقابل، اعتماد انتزاعی و احساس امنیت براي مهاجرین از سطح باالتري برخوردار بود، مدت اقامت احساس امنیت در روستائیان از سطح بیشتري برخوردار بودند، نسبت به مهاجرین و غیر مهاجرین نیز اعتماد بنیادي بی

بیشترین سطح را دارد، اعتماد بنیادي هاي پایین ایگاههاي باال در باالترین سطح است و سه متغیر اعتماد متقابل، اعتماد انتزاعی و احساس امنیت در پ باشد، اعتماد بنیادي در پایگاه احساس امنیت بی رابطه و اعتماد بنیادي مهاجران کوتاه مدت بیشتر و اعتماد متقابل مهاجران بلندمدت بیشتر مید بنیادي، انتزاعی و احساس امنیت پایین و اعتماد متقابل باال ها بیشتر و اعتماد انتزاعی و احساس امنیت نزد لرها بیشتر است، افراد شاغل اعتما و متقابل متأهلین بیشتر و احساس امنیت در بدون همسرها بیشتر و رابطه تأهل با اعتماد انتزاعی بی معناست، اعتماد بنیادي متقابل نزد عرب

..سوادان بیشتر و دو متغیر اعتماد بنیادي و انتزاعی دیگر با وضع سواد بی رابطه اند است، احساس امنیت و اعتماد متقابل بی) -(و با سه متغیر دیگر نیز رابطه ) -(دارند، بین تحصیالت و اعتماد متقابل رابطه

-ها و رفتارهاي اجتماعی ها، نگرش آگاهی: موضوع مطالعاتی 1374محسنی، : محقق فرهنگی در ایران

پیمایش: شیوه مطالعه ) تهران، آذربایجان غربی، مازندران، کرمان و فارس( استان 5: مکان18

داري هاي معنی آمار توصیفی و آزمون: یلتکنیک تجزیه و تحل : روش نمونه گیري 3540: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

230

اي متغیرهاي زمینه: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار هاي غیر رسمی، آگاهی اعتماد، راستگویی، دررویی، تقلب، روابط اجتماعی رسمی، رفتارهاي مذهبی و مشارکت):انتخابی(متغیرهاي وابسته

ها، صاحبان درآمد ها و صاحبان درآمد پایین به راستگویی مردم بیشتر باور دارند، زنان، جوانان، افراد لیسانس و باالتر، ازدواج نکرده هاي سنی باال، افراد تا تحصیالت سطح راهنمایی، همسرداران و بیوه ها، گروه زن: ومی آن و نوع رابطهمتغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفههاي هاي علمی، فرهنگی، خانه و مدرسه، انجمن اسالمی، اتحادیه هاي ورزشی، انجمن باشگاه(هاي رسمی ها باور دارند، در مشارکت ه ها و صاحبان درآمدهاي باال به متقلب بودن مردم بیشتر از سایر گرو ها، و مطلقه ، افراد دیپلم و باالتر، ازدواج نکردهباال به دورویی مردم بیشتر باور دارند

. هاي شغلی بیشترین عضویت را دارند ها نیز در دسته رتبه و بازرگانان و تولیدکننده شاغلین ودانشجویان از بقیه بیشتر عضو هستند، کارمندان عالی) خانه و مدرسه مساوي است جز در انجمن(عضویت مردان بیشتر . تر است ها از سایر شهرها پایین رکت تهرانیمشا) صنفی و جهاد دانشگاهیها، افراد طبقه پایین و کسانی که درآمد آنها بیش از ها، دارندگان مدارك تحصیلی دانشگاهی، ازدواج نکرده ساله16-24خوانی مشارکت دارند و مردان، سایر شهرها از تهران بیشتر در روضه) خوانی، نماز جماعت و پرداخت فطریه روضه( رفتارهاي مذهبی هاي غیر رسمی و در مشارکت

ها به جزء ها، متعلقین به طبقات باال، پردرآمدها و همین گروه ها، دانشگاه دیدگان، ازدواج نکرده ساله16-24زنان، : روند عبارتنداز جنسیت رابطه ندارد کسانی که کمتر از بقیه به مسجد می. روند و سواد الگوي مسلط در این نوع رفتار است ضه خوانی میهزار تومان است کمتر به رو100ها، درآمد باالها، طبقه اجتماعی باال و شاغلین بیش از آگاهی در بعد جغرافیایی، سیاسی، جمعیتی، مذهبی و تاریخ تحت عنوان آگاهی عمومی مطرح شده است و مردان، دارندگان مدرك دانشگاهی، ازدواج نکرده. زند و جنسیت رابطه معنادار با پرداخت فطریه نداردپردا زنان کمتر فطریه می

. آگاهی دارندسایرین به طور معنادار

پیمایش: شیوه مطالعه شهر مرکز استان28: مکان رفتارهاي فرهنگی ایرانیان: موضوع مطالعاتی 1382رفتارهاي فرهنگی، : محقق

داري هاي معنی ی و آزمونآمار توصیف: تکنیک تجزیه و تحلیل احتمالی متناسب با حجم خوشه: روش نمونه گیري 6544: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

الیت و شغلسن، جنس، دین، زبان، محل تولد، تحصیالت، مدت اقامت، وضع تأهل، وضع فع: اي زمینه: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار هاي مذهبی، رفت و آمد خانواده، مشارکت اجتماعی، برگزاري جشن تولد مطالعه مطبوعات، دیدن تلویزیون، فعالیت): انتخابی(متغیرهاي وابسته

19 ، پایگاه (+)ون ، محصلین با تماشاي تلویزی)-(، سن و تماشاي تلویزیون (+)، مردان، دانشجویان، شاغلین، متأهلین و افراد با تحصیالت باال با مطالعه مطبوعات (+)اجتماعی با مطالعه مطبوعات -پایگاه اقتصادي: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه

اجتماعی نسبت رفت و آمد -ها فعالیت مذهبی دارند، با باال رفتن پایگاه اقصادي دار بیش از سایر گروه ، زنان فعالیت بیشتر مذهبی دارند، افراد خانه(+)، تأهل با فعالیت مذهبی (+)دار ندارد، سن با زمان اختصاص به فعالیت مذهبی اقتصادي و اجتماعی خانواده با فعالیت مذهبی رابطه معنی) جزء مشارکت بسیج(کند، با افزایش ارزش منطقه سکونت و بهبود وضع اقتصادي مشارکت اجتماعی رسمی یابد اما با افزایش ارزش منطقه سکونت و بهبود وضع اقتصادي تغییري نمی یابد، با باال رفتن منزلت اجتماعی رفت و آمد با همسایه کاهش می با دوستان و همکاران افزایش می

، )-(نجمن اسالمی خانه و مدرسه فعالند، سن با شرکت درا بیشتر در انجمن64 تا 26دار و سنین کنند، زنان و افرادخانه هاي بسیج شرکت می ، مردان، محصالن و دانشجویان بیشتر در فعالیت(+)، مشارکت در بسیج با افزایش تحصیالت )-(یابد، مشارکت در بسیج با افزایش سن افزایش می تولد افزایش اجتماعی خانواده برگزاري جشن تولد و دعوت اعضاء به جشن–هاي خیریه شرك دارند، با باال رفتن پایگاه اقتصادي ، مردان، شاغلین، داراي درآمدهاي بدون کار و متأهلین بیشتر در انجمن(+)هاي خیریه ، سن با شرکت در انجمن(+)تحصیالت با شرکت در انجمن اسالمی

.یابد می

پیمایش : شیوه مطالعه شهر مرکز استان28: مکان هاي ایرانیان ها و نگرش ارزش: موضوع مطالعاتی 1382ارزشها و نگرشها، موج دوم: محقق

دار هاي معنی آمار توصیفی و آزمون: ه و تحلیلتکنیک تجزی احتمالی متناسب با حجم خوشه: روش نمونه گیري 16824: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

اي متغیرهاي زمینه: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار آگاهی، اعتماد و مشارکت):انتخابی(متغیرهاي وابسته

20

، رابطه معنی دار دارد و بازنشسته ها و شاغلین بیش از خانه دارها،بیکاران و محصلین اخبار سیاسی کشور را (+)، تاهل (+)، مرد (+)، تحصیالت (+)با سن آگاهی، دنبال کردن اخبار سیاسی کشور ،)موج دوم: (متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطهداردو شاغلین بیش از سایر گروههاي خانه ،رابطه )ـ(، تاهل (+)تحصیالت ،)ـ(، سن (+)خواندن روزنامه و مجله با مرد .اران، بازنشسته ها و خانه داران می باشدرابطه داردو در بین محصلین و شاغلین بیش از بیک) ـ(، تاهل (+)، سواد (+)دسترسی به اینترنت با متغیر جنس . دنبال می کنند

، انجمن هاي صنفی و حرفه اي، انجمن هاي اسالمی، همکاري با احزاب و گروههاي سیاسی، انجمن هاي علمی، فعالیت در پایگاههاي بسیج و هیات هاي در مشارکتهاي رسمی، همکاري با شوراي محل،انجمن هاي ورزشی و تفریحی. دار، بازنشسته وبیکار روزنامه مطالعه می کننددارد و با شرکت در انجمن (+) سن در همکاري با شوراي محل، انجمن حمایت از بیماران و همکاري با هیات هاي مذهبی رابطه . رابطه است، است و با همکاري در انجمن حمایت از بیماران بی)ـ(، دارد و در همکاري با انجمن اولیا و مربیان رابط (+)مذهب متغیر جنس مرد رابطه

تحصیالت با شرکت در انجمن هاي فنی و حرفه اي، ورزشی و تفریحی،انجمن اسالمی، . اب و گروههاي سیاسی بی رابطه استدارد و در شرکت در اتحادیه هاي صنفی و حرفه اي، انجمن هاي اسالمی و احز ،)ـ(هاي هنري و ادبی، ورزشی و تفریحی و شرکت در پایگاه بسیج رابطه شرکت در احزاب سیاسی، انجمن هاي . یماران بیسوادان و تحصیالت ابتدایی بیش از دیگران مشارکت دارندهیات هاي مذهبی، شوراهاي محلی و انجمن هاي حمایت از ب: دارد و در سایر فعالیتها رابطه معنی دار است و در برخی مانند(+) احزاب سیاسی و انجمن هاي علمی رابطه

دارند و محصلین در پایگاه بسیج، انجمن (+) شاغلین و بازنشسته ها در اکثر فعالیتها . دارد ،(+)ا رابطه دارد و با سایر فعالیته ،)ـ(اسالمی و انجمن هاي صنفی و حرفه اي با تاهل بی رابطه و همکاري با انجمن هاي ادبی و هنري، ورزشی و تفریحی،انجمن هاي علمی و پایگاه بسیج رابطه عزاداري تاسوعا و عاشورا، دعاي کمیل و رفتن به مساجد غیر از مراسم ترحیم بدانیم، این متغیر ها شرکت در نماز جماعت، نماز جمعه، مجالس روضه و عزاداري، هیات هاي مذهبی، : اگر مشارکت هاي غیر رسمی را شامل. دارند ،(+)ادبی، علمی و ورزشی و تفریحی رابطه -هاي هنري

231

سال قرار دارند، البته در برخی مانند مراسم تاسوعا و عاشورا و دعاي کمیل و 15-29باال و و بعد به 50 سال بیشترین مشارکت و بعد 30-49و در اکثر موارد با سن رابطه معنی دار داشته و سنین ،(+)به جزء شرکت در مراسم روضه و عزاداري و دعاي کمیل،در بقیه موارد با جنس مرد فعالیت رابطه معنی دار داشته و عمدتا بازنشسته ها، شاغلین و خانه دارهابیش از بیکاران و دارند، همگی متغیر ها با وضع (+) و با تاهل رابطه ) ـ( سال حضور دارند، همه مشارکتهاي غیر رسمی فوق با تحصیالت رابطه 30-49 سال به باال بیش از 50شرکت در هیات هاي مذهبی

ها بیش از دارها، شاغلین و بازنشسته باشد و در بین خانه فراد داراي تحصیالت بیشتر میتر بیش از مجردین و ا سوادان و افراد داراي تحصیالت پایین هاي مختلف جنسی و سنی یکسان است و در بین متأهلین و بی باور به گذشت، در بین گروه. محصلین در این گونه مراسم حضور دارندتر باور به امانتداري مردم بیشتر است و در بین و سنین پایین و افراد داراي تحصیالت پایینسوادان اي که در بین زنان، مجردین، بی دار دارد به گونه هاي سنی، جنسی، تحصیلی، شغلی و مجرد و متاهل رابطه معنی باور به امانتداري، مردم در بین همه گروه. باشد بیکاران و محصلین می

سوادان و افراد داراي تحصیالت پایین نسبت به با انصاف بودن مردم باور بیشتري دارند متأهلین و بیداري بین مردم ندارند و هاي جنسی و سنی تفاوت معنی باور به انصاف، در بین متغیرها، گروه. ها است دارها بیشتر از بیکاران، شاغلین و بازنشسته هاي عمده فعالیت محصلین و خانه گروهدر باور مردم به صداقت و راستگویی، در بین . کاران به وجود حس کمک به دیگران در بین مردم باور دارندزنان بیش از مردان و خانه دارها و محصلین بیش از بازنشسته ها، شاغلین و بی.ها و بیکاران به با انصاف بودن مردم باور دارند دارها و شاغلین بیش از محصلین، بازنشسته و خانه

ها بیش از بیکاران و محصلین به صداقت و راستگویی دارها و بازنشسته راستگویی مردم دارند و شاغلین، خانهسوادان و داراي تحصیالت پایین و متأهلین باور بیشتري نسبت به صداقت و اي که افراد داراي سن باالتر، بی گونه داري وجود دارد به ها بجزء گروه جنسی تفاوت معنی همه گروهاي شود به گونه بین متغیر جنس و اعتماد عمومی رابطه مستقیم دیده می. ها به صورت یکسان است ارد و در همه گروهدار ند هاي سنی، جنسی، تحصیلی، شغلی و مجرد و متاهل باور به پایبندي به قول و قرار مردم تفاوت معنی باور به پایبندي به قول و قرار، در تمام گروه.مردم باور دارند

اي که با افزایش سن میزان گونه باشد به دار دارد و نوع رابطه بصورت مستقیم و مثبت می سن نیز با اعتماد رابطه معنی. بینند میدار دارد و متأهلین بیش از مجردها مردم را قابل اعتماد از طرف دیگر تأهل نیز با اعتماد عمومی رابطه معنی. بینند که مردان بیش از زنان مردم را قابل اعتماد میاي که وضع فعالیت نیز با اعتماد عمومی رابطه مستقیم دارد به گونه. بیش از افراد داراي تحصیالت متوسطه و دیپلم اعتماد عمومی دارندسوادان و افراد داراي تحصیالت ابتدایی و عالی اي که بی دار دارد به گونه سواد، با اعتماد رابطه معنی. شود اعتماد عمومی به مردم نیز بیشتر می

.ها و شاغلین بیشترین میزان اعتماد را داشته و به ترتیب از زیاد به کم خانه دارها، محصلین و بیکاران اعتماد کمتري دارند بازنشسته اعتماد به اقوام و. ، دارد و به طور معنی داري بازنشسته ها و شاغلین بیش از محصلین خانه دارها و بیکاران به اعضاي خانواده اعتماد دارند(+)، تاهل (+)، تحصیالت (+)، سن (+) وضع سه نوع اعتماد فردي به این گونه بود که،اعتماد نسبت به اعضاي خانواده، با جنس مرد ،)وج اولم(در

تر به غیر از بیسوادان که از همه بیش(+) ، تحصیالت (+)،دارد و به طور معنی داري بازنشسته ها، خانه دار ها و شاغلین بیش از بیکاران و محصلین به اقوام و خویشان خود اعتماد دارند و اعتماد به دوستان، نیز با جنس مرد (+)، تاهل )ـ(، تحصیالت (+)، سن (+)خویشان، با جنس مرد ، و به طور معنی داري محصلین و بازنشسته ها بیش از بیکاران، شاغلین و خانه دارها به دوستان خود اعتماد دارند (+)اعتماد دارند، تاهل

پیمایش: شیوه مطالعه حوزه آبریز کرخه: مکان سرمایه اجتماعی و تشکل هاي تولیدي: موضوع مطالعاتی 1383ازکیا و فیروزآبادي، : محقق

21 داري هاي معنی آمار توصیفی و آزمون: تکنیک تجزیه و تحلیل احتمالی متناسب با حجم خوشه: روش نمونه گیري آبادي207 روستاي نمونه در میان 49 خانوار از 375: حجم نمونه پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

) اعتماد اجتماعی بین فردي، نهادي، هنجار تمایل به کار گروهی و وفاق اجتماعی(سرمایه اجتماعی : تقل تأثیرگذارمتغیرهاي مس وضعیت تشکل هاي تولیدي):انتخابی(متغیرهاي وابسته

عوامل مؤثر بر میزان مشارکت اجتماعی : موضوع مطالعاتی 1382یزدان پناه،: محقق شهروندان

پیمایش: شیوه مطالعه تهران گانه22مناطق : مکان

هاي تجزیه واریانس و آزمون: تکنیک تجزیه و تحلیل تصادفی سیستماتیک: روش نمونه گیري نفر827 :حجم نمونه پرسشنامه: العاتآوري اط ابزار جمع داري معنی

هاي خانوادگی ی، ویژگیغایی، امکانات موجود محل زندگی، مشخصات فرهنگی، نظام شخصیت ارزش: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار مشارکت اجتماعی): انتخابی(متغیرهاي وابسته 22 اي ومشخصات زمینه

اجتماعی غیر رسمی تفاوت معناداري هاي در حالی که سن با مشارکت. سال نیز مشارکت اجتماعی بیشتري دارند36-64هاي سنی گروه. اي وجود ندارد بین جنسیت پاسخگویان و میزان مشارکت اجتماعی رابطه: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطهزان مشارکت اجتماعی غیر سطح تحصیل با میزان مشارکت اجتماعی در ابعاد رسمی و غیررسمی و کل رابطه مستقیم دارد و تحصیالت همسر نیز این رابطه را داشته و تحصیالت پدر فقط بر می. سابقه کار و سابقه سکونت در تهران و کارفرمایان مشارکت اجتماعی بیشتري دارند. ندارد

مشارکت اجتماعی به شود، از طرفی هرچه میزان اعتماد بیشتر می. هاي مکتوب، غیر مکتوب و دیداري ـ شنیداري بر میزان مشارکت اجتماعی تنها مطالعه کتب غیر درسی با میزان مشارکت اجتماعی رابطه معنادار مثبت داشته است در بررسی اثر استفاده از رسانه. گذارد رسمی تأثیر می .شود طورکلی و غیررسمی نیز بیشتر می

232

رم : محقق هاي زمانی پیمایش اجتماعی عمومی بین سري: شیوه مطالعه ایاالت متحده امریکا: مکان بررسی علل و نتایج سرمایه اجتماعی: موضوع مطالعاتی 1997و ران، ب 1972-94هاي سال

ماتریس همبستگی و تحلیل : تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري 32380 تا 9180 :حجم نمونه یل ثانویه داده هاي پرسشنامهتحل: آوري اطالعات ابزار جمع ساختارهاي کواریانس ولیزرل

باور و اعتماد به حکومت): انتخابی(متغیر وابسته

ر رابطه متقابل با متغیر وابستهد) اعتماد بین فردي و مشارکت اجتماعی(سرمایه اجتماعی : متغیر مستقل23

ازه شهرپاسخگویان، زندگی در سالگی، خواندن روزنامه، اند16، طول اقامت در همان شهر از سن )تماشاي تلویزیون، تعداد فرزندان مدرسه نرفته(حمایت و طرفداري سیاسی، آموزش، درآمد واقعی خانوار، هزینه فرصت شامل : متغیر ها مستقل تأثیرگذار در رابطه با سرمایه اجتماعی .طه دارند عمومی راب-، بیکاري، نابرابري درآمد و خواندن روزنامه با اعتماد بین فردي)نسلی(، آموزش، تجربیات جمعی ...)طالق، دزدي، قربانی جنایت بودن و(جنوب آمریکا با مشارکت مدنی در ارتباط هستند و سطح پایین خانوار، طالق والدین، تجربیات طول زندگی

تاثیر سرمایه اجتماعی بر حاکمیت خوب و : موضوع مطالعاتی 2002،فوش افه و : محقق کارایی اقتصادي

هاي زمانی پیمایش اجتماعی عمومی بین سري: شیوه مطالعه ) قسمت شرقی و غربی(آلمان : مکان 1972-94هاي سال

رگرسیون و همبستگی: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري - :حجم نمونه شنامهتحلیل ثانویه داده هاي پرس: آوري اطالعات ابزار جمع

سرمایه اجتماعی: متغیر هاي مستقل تأثیرگذار در رابطه رابطه متقابل با متغیرمستقل) سطح دوم(حاکمیت خوب و کارایی اقتصادي ): انتخابی(متغیر وابسته 24

شهر در برابر حومه، اندازه خانوار، جنس، مشارکت بازار کار آموزش، سن، ،)باوري و تعهد دینی دین(، دین، )امنیت شغلی، وضع درآمد و وقت(درآمد خانوار و وضعیت بازارکار، شاخص ترکیبی وضعیت شمالی : و عناصر مفهومی آن و نوع رابطهمتغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی زنان

پیمایش: شیوه مطالعه راجستان هند : مکان تاثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه روستایی: لعاتیموضوع مطا 2002کریشنا وافف، : محقق

رگرسیون و همبستگی: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري نفر2397 روستا، 64 از :حجم نمونه مصاحبه و بحث گروهی: آوري اطالعات ابزار جمع

25 ) در شکل ساختی و شناختی(سرمایه اجتماعی : متغیر هاي مستقل تأثیرگذار در رابطه زمین مشترك، پتانسیل کنش جمعی در روستاشاخص توسعه ): انتخابی(متغیر وابسته

، اطالعات و مدرنیزاسیون، باور به قانونمند بودن و ضمانت اجراي قانونهاي بصورت جمعی گیري اند، تصمیم خانواده هایی که به حل مشکل اجتماعی پرداخته: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه

تاثیر سرمایه اجتماعی بر مشارکت در جمع آوري : موضوع مطالعاتی 2002پاراگال، گلیگان و هوك،: محقق ضایعات

پیمایش: شیوه مطالعه داکا، بنگالدش : مکان

محله 30 محله داراي سیستم و 35(تصادفی : روش نمونه گیري خانوار652 محله و 1058 محله از 65 :حجم نمونه مصاحبه و پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع ) فاقد سیستم داوطلبانه

رگرسیون و همبستگی: تکنیک تجزیه و تحلیل

) اعتماد، هنجارهاي معامله متقابل، شراکت(سرمایه اجتماعی : متغیر هاي مستقل تأثیرگذار در رابطه مشارکت داوطلبانه در جمع آوري زباله): انتخابی(متغیر وابسته 26

داشت، ) ـ(و با اعتماد رابطه (+) اي معامله متقابل رابطه در محالت با هنجاره) ارچیتاگون ها(داشت، قومیت (+) درصد مشاغل تجاري در محل و مالکیت منزل مسکونی با هر سه عنصر سرمایه اجتماعی رابطه : متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه .ا عناصر سه گانه سرمایه اجتماعی بی رابطه بودداشتند و مشارکت در انجمن هاي مدنی ب(+) داشت، محالت کمتر توسعه یافته با بستگی هاي اجتماعی غیر رسمی و اعتماد رابطه ) ـ(و با اعتماد (+) میزان تسهیالت اجتماعی و مکان هاي اجتماعات با هنجارهاي معامله متقابل

233

پیمایش: شیوه مطالعه در کشورها: مکان تاثیر سرمایه اجتماعی بر تندرستی در جوامع: موضوع مطالعاتی 1384وینسترا، : محقق

رسیون و همبستگیرگ: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري - :حجم نمونه تحلیل ثانویه: آوري اطالعات ابزار جمعبرابري اجتماعی بر روابط اجتماعی مبتنی بر همکاري و حمایت، همچون تعاون، رابطه متقابل، : متغیر هاي مستقل تأثیرگذار در رابطه تندرستی): انتخابی(متغیر وابسته 27

.اشتراك، پذیرش اینکه نیازهاي دیگران نیازهاي ما نیز هست

تاثیر سرمایه اجتماعی بر موفقیت پروژه هاي : طالعاتیموضوع م 1384مرنیسی، : محقق تامین آب و برق

پیمایش: شیوه مطالعه هاي اطلس علیا در جنوب مراکش کوهستان: مکان

محله 30 محله داراي سیستم و 35(تصادفی : روش نمونه گیري روستاي بربر45: حجم نمونه مصاحبه و پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع ) سیستم داوطلبانهفاقد

28 رگرسیون و همبستگی: تکنیک تجزیه و تحلیل

) همبستگی طایفه اي(سرمایه اجتماعی درون گروهی مبتنی بر خون، نژاد و قبیله : متغیر هاي مستقل تأثیرگذار در رابطه موفقیت پروژه عمرانی): انتخابی(متغیر وابسته

تحلیل ثانویه: شیوه مطالعه بین کشوري : مکان اجتماعی و کارایی اقتصاديسرمایه : موضوع مطالعاتی 2002ناك، : محقق

رگرسیون و همبستگی: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري کشور37 :حجم نمونه تحلیل ثانویه: آوري اطالعات ابزار جمع 29

رشد درآمد کشورها): انتخابی(متغیر وابسته

سرمایه اجتماعی حکومتی و سرمایه اجتماعی مدنی: رابطهمتغیر هاي مستقل تأثیرگذار در

تاریخی و مطالعات موردي-پیمایش، اسنادي: شیوه مطالعه ایتالیا : مکان عملکرد نهادي و خصیصه زندگی مدنی: موضوع مطالعاتی 1380پاتنام، : محقق

رگرسیون و همبستگی: تکنیک تجزیه و تحلیل -: نمونه گیريروش منطقه20 :حجم نمونه مصاحبه و پرسشنامه: آوري اطالعات ابزار جمع

30 سرمایه اجتماعی : متغیر هاي مستقل تأثیرگذار در رابطه موفقیت و عملکرد نهادي): انتخابی(متغیر وابسته ،(+)دارند و سطح تحصیالت با مشارکت مدنی ) ـ(د بر هویت مذهبی با مشارکت مدنی رابطه تعصبات مذهبی، معنویت گرایی و تأکی: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه

تحلیل ثانویه پیمایش هاي ملی: شیوه مطالعه ایاالت متحده امریکا: مکان بولینگ یکنفره: موضوع مطالعاتی 2000پاتنام، : محقق

رگرسیون و همبستگی: تکنیک تجزیه و تحلیل -: وش نمونه گیرير - :حجم نمونه تحلیل ثانویه: آوري اطالعات ابزار جمع31

هاي خشن، کاهش نزاع و افزایش سطح آموزش و رفاه کودکان، کاهش تماشاي تلویزیون توسط کودکان، کاهش جنایت): انتخابی(متغیر وابسته وشبختیدرگیري، برتري اقتصادي افراد، کاهش مرگ و میر، بهبود وضع سالمت و بهبود احساس خ

سرمایه اجتماعی : متغیر هاي مستقل تأثیرگذار در رابطه

پیمایش: شیوه مطالعه روستاي آیوا2: مکان سرمایه اجتماعی و ظرفیت اجتماعی : موضوع مطالعاتی 2003آن، کري: محقق

32 تحلیل شبکه و همبستگی :تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري 116: حجم نمونه مصاحبه: آوري اطالعات ابزار جمع

سرمایه اجتماعی: متغیر مستقل تأثیرگذار تسهیل موفقیت کنش:متغیرهاي وابسته

234

تحلیل ثانویه: شیوه مطالعه کشور38: مکان سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادي : موضوع مطالعاتی 2004 لو، : محقق

-: تکنیک تجزیه و تحلیل -: مونه گیريروش ن کشور38: حجم نمونه -: آوري اطالعات ابزار جمع

33 سرمایه اجتماعی : متغیر مستقل تأثیرگذار توسعه اقتصادي کشور:متغیر وابسته

شود و این رابطه در کشورهایی که نابرابري کمتر دارند بیشتر گیري اعتماد منجر می اي ندارد، و به شکل رایی اقتصادي رابطههاي داوطلبانه با کا ، عضویت در انجمن(+)اعتماد و هنجارهاي مدنی با رشد اقتصادي : متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه . رابطه مثبت دارندتر تر، نابرابري درآمدکمتر و نهادهاي رسمی قوي هاي مدنی ، سرمایه اجتماعی با درآمد سرانه، آموزش بهتر، جمعیت(+)است، سرمایه اجتماعی و مشارکت مدنی

-: شیوه مطالعه 1994-7 اجتماع در آیوا، 98: مکان سرمایه اجتماعی و توسعه ملی: موضوع مطالعاتی 2003گرو، : محقق

-: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري اجتماع آیوا198: حجم نمونه -: آوري اطالعات ابزار جمع34

ملی توسعه محلی و:متغیرهاي وابسته

سرمایه اجتماعی: متغیر مستقل تأثیرگذار

سرمایه اجتماعی نابرابري و رفاه در همسایگی : موضوع مطالعاتی 2003هیات، : محقق المللی بین

سال29سري زمانی در : شیوه مطالعه کشور90: مکان

ته تحلیل واریانس و آمار پیشرف: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري کشور90: حجم نمونه ثانویه: آوري اطالعات ابزار جمع رگرسیون

35

سرمایه اجتماعی: متغیرهاي مستقل تأثیرگذار ) امید به زندگی و مرگ و میر نوزادان( رفاه :متغیرهاي وابسته

سرمایه اجتماعی درون و برون گروهی و : موضوع مطالعاتی 2003لوفلین، : محقق مشارکت مدنی

-: شیوه مطالعه -: مکان

-: تکنیک تجزیه و تحلیل -: روش نمونه گیري -: حجم نمونه -: طالعاتآوري ا ابزار جمع

سرمایه اجتماعی درون گروهی و بین گروهی: متغیر مستقل تأثیرگذار مشارکت مدنی سیاسی و اجتماعی: متغیر وابسته36

ن گروهی و بین گروهی در سنین میانی و افراد با تحصیالت و درآمد باالتر، بیشتر است و دربین سفید پوستان و افراد داراي اقامت طوالنی در محل سرمایه اجتماعی برون گروهی بیشتري سرمایه اجتماعی درو: متغیرهاي در رابطه با سرمایه اجتماعی و عناصر مفهومی آن و نوع رابطه .شود لی مؤثر بوده و منابع بیشتري حاصل میگروهی در دسترسی به منابع انسانی و ما هاي بین در شرایط جدایی جغرافیایی و بومی شبکه. داشتند

237

هاي تحقیق یافتهاجتماعی و عناصر تشکیل دهنده آن در تحقیقات مختلـف، به عنوان یکی از متغیرهاي تأثیرگذار بر سرمایه سن، -

ب، اي که در برخی از تحقیقات تأثیر این عامل بـر مطالعـه مطبوعـات و کتـا گونه اثرات گوناگونی داشته است به ) 1374امیرکافی، : 1373پور، رفیع(، اعتماد اجتماعی )1374امیرکافی، (میزان تماشاي تلویزیون و دفعات مسافرت

هاي اسالمی، احزاب اي، انجمن هاي صنفی و حرفه و مشارکت در اتحادیه) 1383کمالی، (نهادي /و اعتماد انتزاعیهـاي ، مـشارکت )ارشاد، موج دوم(ي مردم به قول و قرارها ، باور به پایبند )ارشاد، موج دوم (هاي سیاسی و گروه

در برخی دیگر از تحقیقات این متغیـر بـا آگـاهی بـه . بوده است رابطه بی) 1383یزدان پناه، (اجتماعی غیررسمی ، )1383کمالی، (، اعتماد بنیادي )1383گالبی، (،اعتماد اجتماعی )ارشاد، موج دوم (و مجله معناي خواندن روزنامه

، مـشارکت رسـمی )1374محسنی، (خوانی، نماز جماعت و پرداخت فطریه هاي غیررسمی چون روضه شارکتمارشاد، (هاي هنري و ادبی، ورزشی و تفریحی و پایگاه بسیج و انجمن) 1382زاده، رجب(بسیج و انجمن اسالمی

، )ارشـاد، مـوج دوم (اسـی کـشور و باالخره آگاهی به معناي دنبال کـردن اخبـار سی . دارد رابطه منفی ) موج دوم ، اعتماد به اعـضاي خـانواده، )1383کمالی، (، اعتماد متقابل و احساس امنیت )1383مرجائی، (شناخت و آگاهی

، بـاور بـه )ارشـاد، مـوج دوم (اعتماد به اقوام و خویشان، اعتماد عمومی، باور بـه صـداقت و راسـتگویی مـردم هاي رسمی در شوراهاي محل، انجمن حمایت از بیماران و همکاري ، مشارکت )1374محسنی، (راستگویی مردم

، مشارکت رسـمی در 26-64خانه و مدرسه در سنین ، مشارکت در انجمن )موج دوم , ارشاد(هاي مذهبی با هیأت شـرکت در نمازجماعـت، نمازجمعـه، : هاي غیر رسـمی ماننـد و مشارکت ) 1382زاده، رجب(هاي خیریه انجمن

هاي مذهبی، عزاداري تاسوعا و عاشورا، دعاي کمیل و رفتن به مـساجد غیـر از عزاداري، هیأت مجالس روضه و ، مشارکت غیررسمی زمان اختصاص بـه )ارشاد، موج دوم( سال به باال 50 سال و 30-49مراسم ترحیم در سنین

. دارندرابطه مثبتیر سن با متغ) 1383یزدان پناه، ( و مشارکت اجتماعی) 1382زاده، رجب(هاي مذهبی فعالیتضمن اینکه نسل جوان در برابر نسل انقالب احساس امنیت و اعتماد متقابل و بنیادي بیـشتر دارنـد و نـسبت بـه

و برخی دیگر از تحقیقات در ) 1383کمالی، (شود ها دیده نمی داري در بین نسل نهادي رابطه معنی/اعتماد انتزاعی محـسنی، . (انـد دار دیـده یق و میزان باور به دورویی مردم، رابطه مثبت معنـی گذشته بین نسل جوان در زمان تحق

1374 (

اجتماعی و عناصر تـشکیل دهنـده آن تـأثیرات نیز به عنوان یکی دیگر از متغیرهاي تأثیرگذار بر سرمایه جنس، -

، اعتماد متقابـل )1374فی، امیرکا(اي که اعتماد اجتماعی گونه به. تري داشته است گوناگون ولی به نسبت همشکل

238

، باور به پایبندي مردم به قول و قرار، باوربه گذشت مردم، انصاف مـردم، صـداقت و راسـتگویی )1383کمالی، (و مشارکت رسمی در انجمن حمایـت از بیمـاران ) 1383پناه، یزدان(، مشارکت اجتماعی )ارشاد، موج دوم (مردم

از طرف دیگر اعتماد بنیادي، اعتماد . استهرابط بیبا متغیر جنس ) ارشاد،موج دوم() 1374محسنی، (، باور به راستگویی مردم و باور به دورویی مردم )1383کمالی، (نهادي، احساس امنیت /انتزاعی

، مـشارکت رسـمی انجمـن خانـه و )1383موسـوي، (پذیري انجمنـی آموزان، مسئولیت و مشارکت جمعی دانش و باالخره . داردرابطه منفیبا متغیر جنس مرد ) ارشاد، موج دوم( اولیاء و مربیان ، انجمن )1374محسنی، (مدرسه

، آگـاهی بـه )1374محـسنی، (، آگاهی جغرافیایی، مذهبی، سیاسی و تاریخی )1383مرجائی، (شناخت و آگاهی ، اعتمـاد )وج دومارشاد، م(معنی دنبال کردن اخبار سیاسی کشور، دسترسی به اینترنت و خواندن روزنامه و مجله

، مشارکت رسمی عضویت در نهادهـاي مـدنی )ارشاد، موج اول (به اعضاي خانواده و اعتماد به اقوام و خویشان هـاي هـاي ورزشـی و تفریحـی، انجمـن ، مشارکت رسمی در همکاري با شوراي محل، انجمـن )1383مرجائی، (

هـاي محلـی، فعالیـت در هاي سیاسی، انجمـن هاي اسالمی، همکاري با احزاب و گروه اي، انجمن صنفی و حرفه هاي غیررسمی شرکت در نمازجماعت، نمازجمعه، ، مشارکت )ارشاد، موج دوم (هاي مذهبی پایگاه بسیج و هیأت

، )ارشـاد، مـوج دوم (هاي مذهبی، عزاداري تاسوعا و عاشورا و رفتن بـه مـسجد بـه جـزء مراسـم تـرحیم هیأت . داردرابطه مثبت متغیر جنس مرد با) 1379سمیعی، (اجتماعی سرمایه

اجتماعی و عناصـر تـشکیل دهنـده آن تـأثیرات نیز به عنوان یکی دیگر از متغیرهاي تأثیرگذار بر سرمایه تأهل، -

، باور به پایبندي )1383کمالی، (نهادي /اي که با اعتماد انتزاعی گونه گوناگونی در تحقیقات مختلف داشته است به هـاي اسـالمی و هاي رسمی شرکت در احزاب سیاسی، انجمن و مشارکت ) ارشاد، موج دوم (مردم به قول و قرار

از طرف دیگر آگاهی در خواندن روزنامه . است رابطه بیبا تأهل ) ارشاد، موج دوم (اي هاي صنفی و حرفه انجمنمعیتـی، مـذهبی و ، آگـاهی در بعـد جغرافیـایی، سیاسـی، ج )ارشاد، موج دوم(و مجله و در دسترسی به اینترنت

محسنی، (، باور به دورویی و باور به متقلب بودن مردم )1383کمالی، (، احساس امنیت )1374محسنی، (تاریخی و ) 1374محــسنی، (خــوانی و مـساجد و پرداخــت فطریـه هـاي غیررســمی رفـتن بــه روضـه ، مـشارکت )1374

ارشاد، موج (ریحی، علمی و پایگاه بسیج هاي ادبی و هنري، ورزشی و تف هاي رسمی همکاري با انجمن مشارکتارشـاد، (و باالخره آگاهی در دنبال کردن اطالعات و اخبـار سیاسـی کـشور . داردمنفیبا متغیر تأهل رابطه ) دوم

، اعتمـاد اجتمـاعی )1383کمالی، (، اعتماد بنیادي و اعتماد متقابل )1383مرجائی، (، شناخت و آگاهی )موج دوم ماد عمومی، اعتماد به اعضاي خانواده، اعتماد به اقوام و خویشان، اعتماد به دوستان، باور بـه ، اعت )1383گالبی، (

گذشت مردم، باور به انصاف مردم، باور به صداقت و راستگویی مردم و باور به پایبندي مـردم بـه قـول و قـرار

239

رجـب ( فعالیـت مـذهبی هاي خیریه و مشارکت غیررسـمی هاي رسمی در انجمن و مشارکت ) ارشاد، موج دوم (هـاي غیررسـمی شـرکت در نمـاز جماعـت، نمازجمعـه، مجـالس روضـه و عـزاداري، و مشارکت ) 1382زاده، ارشـاد، مـوج (هاي مذهبی، عزاداري تاسوعا و عاشورا، دعاي کمیل و رفتن به مساجد غیراز مراسم ترحیم هیأت . داردرابطه مثبتبا متغیر تأهل ) دوم

اجتمـاعی و عناصـر تـشکیل دهنـده آن ترین متغیرهاي تأثیرگذار بر سرمایه ه عنوان عمده ب سواد و تحصیالت، -

، اعتماد بنیـادي )1383گالبی، : 1374امیرکافی، (باشد و نوع رابطه آن به این شرح است که با اعتماد اجتماعی میتـاجبخش، ( و اجتمـاعی در برخـی دیگـر از تحقیقـات اعتمـاد نهـادي . است رابطه بی) 1383کمالی، (و انتزاعی

، )1383کمـالی، (، اعتماد متقابل، انتزاعـی، بنیـادي و احـساس امنیـت )1373پور، رفیع(، اعتماد اجتماعی )1382، باور به گذشت مردم، باور به انـصاف مـردم، بـاور بـه صـداقت و )ارشاد، موج دوم (اعتماد به اقوام و خویشان

نسبت به مردم در فعال بودن، تکرو بودن، تنبل بودن، متقلب بـودن، ، قضاوت )ارشاد، موج دوم (راستگویی مردم شرکت در نمازجماعت، نمازجمعه، مجـالس : هاي غیررسمی شامل و مشارکت ) 1380پور، شارع(خودخواه بودن

هاي مذهبی، عزاداري تاسوعا و عاشورا، دعاي کمیل و رفتن به مـساجد غیـر از مراسـم روضه و عزاداري، هیأت . دارندرابطه منفیبا متغیر سطح تحصیالت ) ارشاد، موج دوم(ترحیم

، آگاهی در بعد جغرافیایی، سیاسـی، جمعیتـی، مـذهبی و تـاریخی در )1382تاجبخش، (و از طرف دیگر،آگاهی ، آگاهی در دنبال کردن اطالعات و اخبار سیاسی کشور، دسترسی )1374محسنی، (افراد داراي مدارك دانشگاهی

، اعتماد عمومی، اعتماد بـه اعـضاي خـانواده، اعتمـاد بـه )ارشاد، موج دوم ( خواندن روزنامه و مجله به اینترنت، سـوادان با تحصیالت رابطه مثبت دارد، در بی) ارشاد، موج دوم(سوادان که از همه بیشتر است دوستان، غیر از بی

ا سطح راهنمایی باور به راسـتگویی مـردم بیشتر است، در افراد ت ) 1383کمالی، (اعتماد متقابل و احساس امنیت بیشتر است، درافراد لیسانس و باالتر، باور به دورویی مردم و افراد دیپلم و باالتر باور به متقلب بودم مردم بیـشتر

هاي علمی و فرهنگی، هاي ورزشی، انجمن ه هاي رسمی در باشگا ، دانشجویان در مشارکت )1374محسنی، (است ، مشارکت رسـمی بـسیج و انجمـن اسـالمی )1374محسنی، (مدرسه، صنفی و جهاد دانشگاهی اسالمی، خانه و

اسـالمی، احـزاب اي، ورزشی و تفریحی، انجمن و حرفه هاي فنی هاي رسمی انجمن ، مشارکت )1382زاده، رجب(ت ابتـدایی در سـوادان و افـراد داراي تحـصیال ، بی)ارشاد، موج دوم (هاي علمی بیشتر فعال اند سیاسی و انجمن

ارشـاد، (انـد هاي مذهبی، شوراهاي محلی و انجمن حمایت از بیماران بیشتر فعـال هاي غیررسمی هیأت مشارکت دارد، رابطه مثبتنیز با متغیرتحصیالت ) 1382پناه، یزدان(، مشارکت اجتماعی رسمی، غیررسمی و کل )موج دوم

تحصیالت رابطـه مثبـت داشـتند کـه اشـاره شـد، وضـعیت البته غیر از برخی از متغیرها که با سطوح خاصی از

240

پذیري انجمنی، مشارکت تحصیلی بهتر با عضویت انجمنی، عضویت داوطلبانه، سابقه عضویت انجمنی، مسئولیت هاي علـوم از یکطرف و دانشجویان رشته ) 1383موسوي، (یافته و اعتماد کل آموزان، همیاري تعمیم جمعی دانش

اجتمـاعی بـا سـرمایه ) 1380میرزاخـانی، (ی نسبت به دانشجویان ریاضی و عملکرد تحـصیلی تربیتی و روانشناس . داردرابطه مثبت

شغل پـدر بـا . اجتماعی و عناصر مفهومی آن است نیز از دیگر متغیرهاي تأثیرگذار بر سرمایه وضعیت فعالیت، -

کمالی، (ماد بنیادي، انتزاعی و احساس امنیت شاغل بودن با اعت . است رابطه بی) 1374امیرکافی، (اجتماعی سرمایه بـه ایـن رابطه معناداري اجتماعی و عناصر مفهومی آن دارد و انواع وضعیت اشتغال با سرمایه رابطه منفی ) 1383

هـا و شـاغلین، آگـاهی در آگاهی در دنبال کردن اطالعات و اخبار سیاسی کـشور در بـین بازنشـسته : شرح دارد ارشاد، موج (در بین محصلین و شاغلین، آگاهی در خواندن روزنامه و مجله در بین شاغلین دسترسی به اینترنت

، اعتماد عمـومی )1382زاده، رجب(، مطالعه مطبوعات )1374؛ محسنی، 1383مرجائی، (، شناخت و آگاهی )دوم و شاغلین، اعتماد به اقـوام ها ، اعتماد به اعضاي خانواده در بازنشسته)ارشاد، موج دوم(ها و شاغلین در بازنشسته

ارشـاد، (هـا دارها و شاغلین و اعتماد به دوستان در بین محصلین و بازنشسته ها، خانه و خویشان در بین بازنشسته دارها و شـاغلین دارها، باور به انصاف مردم در بین خانه ، باور به گذشت مردم در بین محصلین و خانه )موج اول

دارهـا و دارها، باور به انصاف مردم در بین خانه به گذشت مردم در بین محصلین و خانه ، باور )موج اول , ارشاد(محـسنی، :1383مرجـائی، (، مشارکت رسـمی )1383کمالی، (، اعتماد متقابل با اشتغال )ارشاد، موج دوم (شاغلین

اجتماعی در بین شاغلین ه، سرمای )1382پناه، یزدان(در بین شاغلین، مشارکت اجتماعی در بین کارفرمایان ) 1374رابطـه ) 1379سـمیعی، (اجتماعی خانواده مادر شاغل، شاغلین و موقعیت شـغلی پـدر ، سرمایه )1374امیرکافی، (

. داردمثبت

اعتمـاد . اجتماعی و عناصـر مفهـومی آن اسـت نیز از متغیرهاي تأثیرگذار بر سرمایه پایگاه اقتصادي و درآمد، -

با سطح درآمـد ) 1382زاده، رجب(و رفت وآمد با همسایگان ) 1383زاده، رجب(هبی مذ ، فعالیت )1383گالبی، (تـاجبخش، (، اعتمـاد نهـادي و اجتمـاعی )1383مرجائی، (شناخت و آگاهی . است رابطه بیو وضعیت اقتصادي

، )1383الی، کمـ (، اعتماد متقابل، انتزاعی و احـساس امنیـت )1373پور، رفیع(، اعتماد به مردم و مسئولین )1382با پایگاه اقتصادي همگی ) 1382زاده، رجب(مد با همسایگان و رفت وآ ) 1374محسنی، (باور به راستگویی مردم

، آگاهی جغرافیایی، سیاسـی، جمعیتـی، مـذهبی و تـاریخی )1382تاجبخش، (و باالخره آگاهی . دارد رابطه منفی ، اعتمـاد کـل )1383کمـالی، (، اعتمـاد بنیـادي )1382، زاده رجب(، آگاهی در مطالعه مطبوعات )1374محسنی، (

241

هـاي اجتمـاعی رسـمی جـزء ، مشارکت)1374محسنی، (، باور به دورویی و متقلب بودن مردم )1383موسوي، (ــسیج ــشارکت در ب ــب(م ــوراها )1382زاده، رج ــشارکت در ش ــدآقایی، (، م ــی، )1382احم ــضویت انجمن ، ع

، )1383موسـوي، (آمـوزان و همیـاري تعمـیم یافتـه دانشپذیري انجمنی، مشارکت جمعی مسئولیتهاي غیررسمی رفت وآمد با دوستان و همکاران، رفتن بـه جـشن تولـد و برگـزار کـردن جـشن تولـد مشارکت

. داردرابطه مثبتبا پایگاه اقتصادي و درآمد ) 1382زاده، رجب(

) 1383کمالی، (اند، اعتماد متقابل، انتزاعی و احساس امنیت هکسانی که در شهر مورد بررسی متولد شد زادگاه، -

ضمن اینکه تحصیالت ابتـدایی . استرابطه بیبا تولد در همان شهر ) 1383کمالی، (کمتري دارند واعتماد بنیادي و تحـصیالت ابتـدایی در شهرسـتان بـا اعتمـاد بـه رابطـه مثبـت ) 1383مرجـائی، (در روستا با اعتماد اجتماعی

. داردرابطه منفی) 1383مرجائی، (هاي جمعی انهرس

و بـا اعتمـاد بنیـادي رابطه مثبـت ) 1383کمالی، (با اعتماد متقابل، اعتماد انتزاعی و احساس امنیت مهاجرت، -

. استرابطه بی) 1383کمالی، (

رابطـه بـی ) 1373ور، پ رفیع(و اعتماد ) 1383کمالی، (با اعتماد انتزاعی و احساس امنیت مدت اقامت در شهر، -

، مشارکت اجتمـاعی )1383کمالی، (رابطه منفی است و با اعتماد متقابل ) 1383کمالی، (است و با اعتماد بنیادي لـوفلین، (اجتماعی بین گروهی و اعتماد بـا مـدت اقامـت در محـل دارد و سرمایهرابطه مثبت) 1383پناه، یزدان(

. داردرابطه مثبت) 2003

بیشتري دارند و لرها اعتماد انتزاعی و احساس امنیـت ) 1383کمالی، (ها اعتماد متقابل و بنیادي عرب قومیت، -

.بیشتري دارند) 1383کمالی، (

اجتمـاعی یعنـی است و با سـرمایه رابطه بی) 1383گالبی، ( با اعتماد اجتماعی و مشارکت اي، امکانات توسعه -

3(ضمن اینکه برخی از مناطق تهران . دارد رابطه منفی ) 1383اري، غف(ها اعتماد به افراد و نهادها و سازمان .دار داشتند تفاوت معنی) 1374امیرکافی، (اجتماعی در سرمایه) 6و

ــانوار، - ــد خ ــن بع ــت در انجم ــا فعالی ــی ب ــاي علم ــی -ه ــوس( فرهنگ ــت ) ١٣٨٣وي، م ــه مثب . داردرابط

241

درآمدوپایگاه اقتصادي و اجتماعی

تأهل

شاغلین

تحصیالت

)مرد (جنس

آگاهی و توجه به امور عمومی اجتماعی -سیاسی

سن

rهاي فراتحلیل اجتماعی از یافته دیاگرام رابطه عوامل تأثیرگذار بر سرمایه

درآمد

ها نسبت به شاغلین و بازنشسته دارها و محصلین و بیکاران خانه

سوادان و سطوح تحصیلی ابتدایی بی و عالی نسبت به دیپلم و متوسطه

تأهل

جنسیت

فردياعتماد - یعموم

يدنها احساس امنیت-باور به صداقت،راستگویی،انصاف، -

گذشت و پایبندي به قول و قرار مردم باور به عدم تقلب و دورویی مردم-

سن

مهاجرین

بی رابطه

درآمد و پایگاه اقتصادي و اجتماعی

اقامت طوالنی در شهر و محل

تحصیالت

)مرد (جنس

هاي رسمی رکتامش

سن

شاغلین

تأهل

درآمد و پایگاه اقتصادي و اجتماعی

ها و شاغلین نسبت به بازنشسته ها و محصلین و بیکاران دار خانه

تحصیالت

)مرد (جنس

)سال به باال30از (سن

اي و رفت آمد خیریهبا هاي غیررسمی مشارکت

) آمدفت واي، ر مذهبی، خیریه (

با مذهبی

تأهل

242

گیري نتیجهاجتمـاعی و گیري سرمایه شود متغیرهاي مؤثر در شکل هاي تحقیق مشخص می رسی از یافته همانگونه که در این بر

اي که در برخی از تحقیقات دهنده این مفهوم در تحقیقات مختلف اثرات گوناگونی داشتند به گونه یا عناصر تشکیل ه البته این امر ممکن است به رابطه داشتند ک متغیرهاي یکسان بر روي یک متغیر مشخص اثرات مثبت، منفی و یا بی

ها و هاي متفاوت اجراي تحقیق، جوامع آماري گوناگون، شیوه توان به زمان دالیل گوناگون باشد که از جمله آنها میهاي نتـایج، رغم تفاوت اما در مجموع علی. گیري اشاره داشت هاي متفاوت عملیاتی نمودن مفاهیم و یا نمونه روش

جـا بـه خورد کـه درایـن هاي بیشتري بر روي برخی از روابط در بین متغیرها نیز به چشم می ها و فراوانی همسانی .پردازیم برخی از آنان می

هاي عمومی اجتماعی، سیاسی، جغرافیایی، تاریخی و دنبال کردن اخبار سیاسی آگاهی و یا شناخت، نسبت به حوزههاي آن پرداختـه که در تحقیقات مختلف به برخی از جنبه کشور، دسترسی به اینترنت و یا مطالعه روزنامه و مجله

، مردان، متأهلین، افراد داراي تحـصیالت بـاالتر، )به جزء دسترسی به اینترنت (شده بود در مجموع در سنین باالتر .باالتر، از میزان بیشتري برخوردارند شاغلین و افراد به لحاظ درآمدي در سطح

نهادي و احساس امنیت از یکطرف و احساس عمومی نسبت به مـردم از / انتزاعی اعتماد در سطوح فردي، عمومی، هـاي دیگـري از هاي دورویی، تقلب، صداقت و راستگویی، انصاف، گذشت، پایبندي به قول و قرار که جنبـه جنبه

معموال در دهند نیز در تحقیقات مختلف با متغیرهاي مورد بررسی روابط گوناگونی داشتند و اعتماد را تشکیل می سنین باالتر اعتماد عمومی و متقابل و احساس امنیت بیشتري وجود دارد ضمن اینکه اعتماد در سطح فردي شـامل

در بیشتر تحقیقات جنسیت با انواع اعتماد . اعتماد به اعضاي خانواده و اقوام و خویشان در سنین باالتر بیشتر است دار نداشته است و در برخی از تحقیقات مردها در اعتمـاد اجتمـاعی و یو عناصري که در باال اشاره شد رابطه معن

هاي چندگانه از سطح بیشتر برخوردار بودند واعتماد بنیادي، ها، کاالهاي فرهنگی و رسانه اعتماد به اشخاص، رسانهمتـأهلین از . ر بـود نهادي، احساس امنیت و باور به دورویی و راستگویی مردم، در بین زنان از مردان بیـشت /انتزاعی

در زمینه سـطح تحـصیالت و رابطـه آن بـا . میزان بیشتري از اعتماد در همه اشکالی که اشاره شد برخوردار بودند ها مانند اعتماد به اعضاي خانواده و دوستان با سطح تحصیالت رابطه مثبت بود اما مجموعا اعتماد در برخی از جنبه

سوادان بیش از افراد تحصیلکرده است و با افزایش سطح تحصیالت از میزان بیعناصر اعتماد که اشاره شد در بین سوادان و افراد داراي تحصیالت ابتدایی و کسانی که شود و در تحقیقات اخیر میزان اعتماد عمومی بی آن کاسته می

در . تر شـده اسـت از سطوح عالی تحصیلی برخوردارند، نسبت به کسانی که تحصیالت متوسطه و دیپلم دارند بیش

243

هـا و شـاغلین از میـزان اعتمـاد بیـشتري برخوردارنـد ضـمن اینکـه برخـی از هاي فعالیتی معموال بازنشسته گروه .دهد نهادي شاغلین را کمتر نشان می/ تحقیقات، اعتماد انتزاعی

اي کـه افـراد بـا گونـه بهدارد سطح درآمد و پایگاه اقتصادي نیز با اعتماد در اشکال مختلف مورد اشاره رابطه منفی هـا و یـا افـرادي کـه زادگـاه آنـان در شهرسـتان . درآمد بیشتر از اعتماد کمتري در اشکال گوناگون آن برخوردارند

روستاها بوده است از سطح اعتماد بیشتري برخوردار هستند و سطح توسعه یافتگی با اعتماد در برخی از تحقیقات . رابطه عکس دارد

-هاي ورزشی هاي رسمی جزء برخی مانند بسیج، انجمن اسالمی، انجمن ها و گروه ی در انجمن هاي رسم مشارکت سـال از 30-64هـاي سـنی تفریحی و یا هنري معموال در سایر اشکال با سن رابطه مستقیم دارد ضمن اینکه گروه

) سـنین بـاالتر ادامـه دارد اي تـا هـاي خیریـه که البته مشارکت. (هاي رسمی برخوردارند سطح بیشتري از مشارکت ها مانند هاي رسمی بیشتري دارند که ناشی از اشتغال آنان می باشد و در برخی از مشارکت معموال مردان مشارکت

هـا ماننـد باشد، متأهلین به غیر از برخی از فعالیت انجمن خانه و مدرسه یا اولیاء و مربیان مشارکت زنان بیشتر می ها مشارکت بیشتري هاي علمی در سایر فعالیت ورزشی و تفریحی، ادبی و هنري و انجمن هاي پایگاه بسیج، انجمن

هـاي کارفرمایـان بیـشتر ها و گروه هاي رسمی در بین شاغلین و بازنشسته هاي فعالیت مشارکت در بین گروه . دارندـ ها مانند بسیج، انجمن است و محصلین در برخی از مشارکت ی و هنـري مـشارکت هاي ورزشی و تفریحـی و ادب

هاي اجتماعی رسمی رابطه مثبت دارد ضـمن معموال سطح تحصیالت با مشارکت . بیشتري نسبت به شاغلین دارند هاي رسمی در بین سطوح تحصیلی باالتر و دانـشجویان، بیـشتر اسـت، ماننـد مـشارکت در اینکه برخی از فعالیت

هاي صـنفی، جهـاد دانـشگاهی و هاي ورزشی، انجمن شگاههاي علمی و فرهنگی، هنري و ادبی، اسالمی، با انجمنهاي رسمی به جزء مشارکت در بسیج در بین کسانی احزاب سیاسی و به لحاظ پایگاه اقتصادي و درآمدي مشارکت

تـري در شـهر و مشارکت رسمی افرادي که اقامت طوالنی . که از وضعیت اقتصادي بهتري برخوردارند باالتر است .تر استمحل دارند، بیش

اي و رفـت وآمـد و هـاي اجتمـاعی دینـی و خیریـه ها و مـشارکت هاي غیررسمی که شامل انواع فعالیت مشارکت سال به باال، از حجم بیـشتري برخـوردار 30شود معموال در سنین باالتر مخصوصا از معاشرت با مردم را شامل می

هـاي غیـر رسـمی همـه حظه نشده است و مـشارکت داري مال است ضمن اینکه در برخی از تحقیقات رابطه معنی باشـد و هاي غیر رسـمی مـردان بـه نـسبت بـیش از زنـان مـی معموال مشارکت . هاي سنی یکسان بوده است گروه

هـاي غیررسـمی کـه جنبـه رفـت وآمـد و مشارکت. هاي غیررسمی با میزان تحصیالت رابطه عکس دارد مشارکتاي دارد، با سـطح درآمـد و پایگـاه اقتـصادي رابطـه مثبـت دارد و یریههاي خ برگزاري جشن و شرکت در فعالیت

244

تر درآمدي و اقتصادي شود در سطوح پایین هاي مذهبی را شامل می هاي غیررسمی که بیشتر جنبه فعالیت مشارکتلین و دارها بـیش از محـص ها، شاغلین و خانه هاي غیررسمی بازنشسته معموال بطور معناداري مشارکت . بیشتر است .باشد بیکاران می

سال به باال در بـین 16 نفر 1759با مقایسه نتایج این فراتحلیل با آخرین پیمایش پیرامون سرمایه اجتماعی بر روي نتایج به این صورت بود که اگر ) 1384فیروزآبادي، ( گانه شهر تهران در سال جاري صورت گرفته است 22مناطق

.زیر در هفت معرف تعریف شودسرمایه اجتماعی بر اساس جدول

R تعریف عملیاتی معرف متغیر

1 آگاهی و توجه به

امور عمومی

امورآگاهی به عمومی، سیاسی و

اجتماعی

. آگاهی از دوره ریاست جمهوري که، اولین انتخاب عمومی شوراهاي شهر بعد از انقالب را برگزار کرد .شوند انتخاب میآگاهی ازاینکه اعضاي شوراي شهر براي چه مدت

اي آگاهی از مرجع رسیدگی و حل اختالفات دولت ومجلس بر سر تصویب طرح یا الیحه آگاهی از چگونگی تعیین ریاست قوه قضائیه

تهرانلی شهرعآگاهی و شناخت شهردار ف

اعتماد عمومی

. طورکلی مردم چقدر قابل اعتماد هستند به .کنند ارهاي خود عمل میوقر مردم تاچه اندازه به قول

. اندازه به حفظ و نگهداري وسایل امانت گرفته شده پایبند هستند مردم تاچه .چه اندازه در هنگام فروش اجناس خود حاضر به بیان عیب و نقص اجناس و کاالهاي خود هستند مردم تا

.دوستان شما چقدر قابل اعتماد هستند اعتماد 2

طور مستقیم با آنها در ارتباط هستند، اعتمـاد به عملکرد گروهها، اصناف و اداراتی که به اندازه مردم تاچه اعتماد نهادي .دارند

هاي روزمره زندگی کمک اینکه آیا فرد درطول یکسال گذشته همسایه و دوستان خود را در انواع فعالیت همیارانه .کرده است

خیریه اي

مشارکت 3 .اي در یکسال گذشته شرکت داشته است هاي خیریه اینکه فرد در انواع کمک غیررسمی

و مذهبی

.اینکه فرد در انواع مراسم و مناسک دینی شرکت دارد

مشارکت 4 رسمی

شرکت در ها، اتحادیه

ها ها سازمان انجمنو مؤسسات مدنی

رسمی

تمایز (هاي رسمی و نوع شرکت به لحاظ عادي، فعال و داراي مسئولیت شرکت و همکاري با انجمنمشارکت رسمی با غیررسمی مشخص بودن هویت افراد از طریق ثبت نام و یا اطالعات ثانویه و در برخی

.)باشد می... اي و الزحمه و انتظار شرکت در جلسات دوره از اشکال پرداخت حق

.در آن صورت نتایج به این شرح می باشدهاي نظري، به ترتیب اهمیت از عواملی به این ان براساس مدلاجتماعی در ایر هاي این تحقیق سرمایه براساس یافته

شـناختی یعنـی -اجتماعی در ابعـاد ذهنـی ، همبستگی مستقیم و مثبت بر سرمایه تعهد دینی : شرح تاثیر می پذیرد

، نیـز از تحصیالت. مشارکتی، انواع مشارکت رسمی و غیررسـمی دارد -اعتماد عمومی و نهادي و در ابعاد رفتاري

اي که رابطه آن با سرمایه اجتماعی به لحاظ اهمیت باشد به گونه یر عوامل مؤثر تأثیرگذر بر سرمایه اجتماعی می ساآید و رابطه آن با عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی به این صورت به عنوان دومین عامل تأثیرگذار مثبت به شمار می

245

معکـوس بـا آن دارنـد بـا سـایر عناصـر مفهـوم سـرمایه رسمی که همبستکی هاي غیر است که به غیر از مشارکت . هـاي رسـمی همبـستگی معنـادار مـستقیم دارد اجتماعی یعنی اعتماد عمومی، نهادي، آگاهی و توجه و مـشارکت

اجتماعی رابطه معنادار و مثبـت دارد و بـا عناصـر مفهـوم ، نیز با سرمایه مشارکت رسمی یکی از اعضاي خانواده

رابطه است با سایر عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی، رابطه مثبـت و غیر از اعتماد نهادي که بی سرمایه اجتماعی به

اجتمـاعی سال از سـرمایه 25 سال نسبت به جوانان با میانگین سنی 51با میانگین سنی میانساالن، . معناداري دارد

مـاعی بـه غیـر از آگـاهی و توجـه و باالتري برخوردار هستند و این موضوع در بین عناصر مفهـومی سـرمایه اجت نسبت به غیر مهاجرین،. ربطه است با سایر عناصر سرمایه اجتماعی رابطه معنادار مثبت دارد رسمی که بی مشارکت

مهاجرین از سرمایه اجتماعی بیشتري برخوردار هستند و در بین عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی به غیر از اعتمـاد ري با مهاجرت ندارد، اعتماد نهادي، آگـاهی و توجـه، مـشارکت رسـمی و مـشارکت غیـر عمومی که رابطه معنادا

اي و همیارانـه طور معناداري بیش از مهاجرین است و مـشارکت غیررسـمی خیریـه رسمی مذهبی غیرمهاجرین به

زنـان بـه نـسبت از سـرمایه اجتمـاعی بیـشتري از مـردان، . طور معناداري بیش از غیرمهاجرین اسـت مهاجرین به

هـاي غیررسـمی برخوردارند اما در عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی سطوح اعتماد عمـومی و نهـادي و مـشارکت طـور هـاي رسـمی مـردان بـه همیارانه در بین زنان و مردان تفاوت معناداري ندارد و آگاهی و توجـه و مـشارکت

هاي غیررسمی مذهبی زنان اي و مشارکت هاي غیررسمی خیریه معناداري از زنان بیشتر است و در عوض مشارکت

تري نسبت به تعهد دینی برخوردار است بر روي سـرمایه که از شدت ضعیفدین باوري، . باشد از مردان بیشتر می

رسمی رابطه معناداري نـدارد و بـا سـایر اجتماعی تأثیر مثبت دارد و با اعتماد عمومی، آگاهی و توجه و مشارکت اي، مـذهبی و همیارانـه رابطـه هاي غیررسمی خیریه اجتماعی یعنی اعتماد نهادي، مشارکت عناصر مفهومی سرمایه

.معنادار مثبت داردشناختی سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد عمـومی -شود که عناصر ذهنی در مجموع، از ماتریس همبستگی مشخص می

مـشارکتی، همبـستگی مـستقیم -تـاري و نهادي همراه با آگاهی و توجه از یکطرف و مشارکت رسمی از عناصر رف هـاي غیـر رسـمی همبـستگی از طرف دیگر، اعتماد عمومی، نهادي و آگاهی و توجه با مـشارکت . معناداري دارند

.هاي رسمی و غیررسمی در ارتباط و همبستگی معنادري با یکدیگر هستند ضمن اینکه، مشارکت. معناداراي ندارندهاي چهارگانه گانه سرمایه اجتماعی را به عامل بینی، عناصر هفت قابل پیش شکلاز طرفی دیگر تحلیل عاملی نیز به

گونـه گانـه مـذکور ایجـاد شـده بـود بـه ها که از ترکیب عناصر مفهومی هفت اصلی تقلیل داد و سنخیت این عامل ي عمـومی و شـناختی یعنـی اعتمادهـا –هاي نظري، حفظ گردید بطوریکه عناصر ذهنی معناداري براساس دیدگاه

هاي رسمی و آگاهی هاي غیررسمی را در یک عامل و مشارکت نهادي را در دو عامل جداگانه قرار داد و مشارکت

246

افـردي کـه . متغیرهاي مؤثر بر چهار عامل مذکور بـه ایـن شـرح اسـت . بندي نمود و توجه را در عامل دیگر دسته فاقد تجربه تلخ در گذشته خود بودند، نسل میانسال نـسبت کسانی که: را دارند عبارتنداز“ اعتماد عمومی ”بیشترین

خوانند و احیانا خبرهـاي ناامیـد کننـده و سـلب ها، کسانی که کمتر روزنامه و مجله می به نسل جوان، تحصیلکرده شوند، کسانی که تعهد دینی بیشتري داشته و سابقه فعالیت و مشارکت رسمی در اعتماد کننده کمتري را متوجه می

. خانواده آنان وجود داشته استنسل میانسال نسبت به نسل جوان، غیر : را دارند نیز به ترتیب اهمیت عبارتند از“ اعتماد نهادي”افرادي که بیشترین باوران، افراد به نسبت کم درآمدتر و مردان در برابر ها نسبت به مهاجرین، افراد تحصیلکرده، دین مهاجرین و تهرانی

.زنانکـسانی کـه سـابقه : را دارند به ترتیـب اهمیـت عبارتنـد از “ مشارکت رسمی و آگاهی و توجه”ي که بیشترین افراد

مشارکت رسمی در خانواده آنها وجود داشته است، افراد داراي تعهد دینی، مردان در برابر زنـان، افـراد شـاغل در .باشد برابر غیرشاغلین و میانساالن در برابر جوانان می

اي، مذهبی و همیارانه را دارند، هاي غیررسمی خیریه شامل مشارکت “ هاي غیررسمی مشارکت” بیشترین افرادي که کسانی که از تعهد دینی بیشتري برخورداراند، میانساالن در برابر جوانان، زنان در برابر مردان، کسانی که : عبارتند از

.تري را در محل دارند نیخوانند و افرادي که اقامت طوال روزنامه و مجله بیشتري میهاي چهارگانه فوق به عنوان عامل مثبت وارد شده و عامل شود متغیر نسل میانسال در همه همانگونه که مالحظه می

هـاي مـشارکتی دیـده هاي اعتماد عمومی ونهادي تاثیر مثبت داشته است و در عامل متغیر تحصیالت، تنها در عامل باوري به جاي تعهـد دینـی آمـده که البته در اعتماد نهادي، دین( عامل اعتماد نهادي تعهد دینی به غیر از . شود نمیهاي مشارکت رسمی و آگاهی و اعتماد مردان در مقایسه با زنان در عامل. در سه عامل دیگر وارد شده است ) است

بـه مـردان از نـسبت در صورتیکه زنان در عامل مشارکت غیررسـمی نـسبت . نهادي از میزان باالتري برخوردارند هاي رسمی وآگاهی و توجه با ها هم سه عامل اعتماد عمومی، نهادي و مشارکت در بین عامل . بیشتري برخوردارند

هـاي رسـمی و آگـاهی و توجـه بـا یکدیگر همبستگی معنادار مستقیم دارند و از میان این سه عامل فقط مشارکت .دارندهاي غیررسمی همبستگی معنادار مستقیم مشارکت

247

:راهکارها و پیشنهادات

گیري بخش فراتحلیل تحقیقات سرمایه اجتماعی، راهکارهاي ارتقاء سـرمایه اجتمـاعی ها و نتیجه از بررسی و یافته :در ایران به شرح ذیل پیشنهاد می گردد

ـ ترین عوامل تأثیرگذار بر مفهوم سرمایه عمدهبر اساس آخرین پژوهش، -1 ه ترتیـب اولویـت اجتماعی در ایـران بتعهددینی، سطح تحصیالت، مشارکت اجتماعی یکی از اعضاي خانواده و سن یا نسل و متغیرهاي کمتر : عبارتنداز

اولویـت برنامـه ریـزي و و اهمیـت ، ترتیـب همـین در اینجا نیز بـر اسـاس .باشد مهم، سابقه اقامت و جنس می .دسیاستگذاري جهت ارتقاء سرمایه اجتماعی مشخص می گرد

سال یعنی نسل انقالب و 51شود که نسل میانسال با میانگین سنی بندي دوگانه نسلی مالحظه می در یک تقسیم -2رسمی کـه بـین دو نـسل تفـاوت سال به غیر از آگاهی و توجه و مشارکت 25جنگ از نسل جوان با میانگین سنی

ریزي جامعی بنابراین الزم است که برنامه. دار استاجتماعی باالتري برخور از میزان سرمایه ،معناداري مالحظه نشد اي، مـذهبی و همیارانـه بـراي هاي غیررسمی خیریـه منظور افزایش سطح اعتماد عمومی، اعتماد نهادي، مشارکت به

اجتماعی بیشتري برخوردار هستند بـه که از سرمایه ) نسل انقالب و جنگ (نسل جوان صورت گیرد و نسل میانسال ریزي باید با اولویت بسیار باال دهند و بنابراین بررسی و اجراي چنین برنامه را به نسل جوان می سرعت جاي خود

.صورت گیرداي و مذهبی رابطه معکوس دارد و این امـر نـشان هاي غیررسمی خیریه سطح تحصیالت و آموزش با مشارکت -3

کمک به همنوع را بـه مخـاطبین خـود منتقـل دهد که نظام آموزشی ما نتوانسته است هنجارهاي خیرخواهانه و میهاي غیررسمی مذهبی نیز نتوانسته است از طریق آموزش و تحصیالت به محصلین و دانشجویان نماید و مشارکت

و بیسوادها از مشارکت غیررسمی خیرخواهانه و مـذهبی بیـشتري نـسبت بـه تمـام سـطوح . انتقال و آموخته شود ها دهد که نظام آموزشی قبل از دانشگاه و دانشگاهی در بکارگیري شیوه نشان میاین موضوع. تحصیلی برخوردارند

سال از انقالب اسالمی به 27هاي غیررسمی خیرخواهانه و مذهبی پس از دهی مشارکت هاي خود در شکل و روش .ها و متون درسی نیازمند است بازنگري جدي در روش

قوي برخوردارنـد سمی در دو شکل مذهبی و همیارانه خود به گونه مهاجرین در تهران از میزان مشارکت غیرر -4تر از غیرمهاجرین ولیکن اعتماد نهادي، مشارکت رسمی، مشارکت غیر رسمی خیریه اي و آگاهی و توجه آنها پایین

است و عکس این قضیه نیز براي غیرمهاجرین وجود دارد که از میزان مشارکت غیررسمی پـایین برخوردارنـد کـه .باشد اجتماعی در دو گروه مهاجر و غیرمهاجر می ریزي جهت تقویت عناصر فوق از سرمایه نیازمند برنامه

248

زنان در مشارکت رسمی، آگاهی و توجه از میـزان کمتـري نـسبت بـه مـردان برخـوردار هـستند و در عـوض -5ریزي دقیقی براي رشد و برنامهاي و مذهبی بیشتري نسبت به مردان دارند که الزم است مشارکت غیررسمی خیریه

.ارتقاء مشارکت رسمی و آگاهی و توجه در بین زنان صورت گیرد به عنوان عامل مهمی در رشـد و گـسترش اجتماعی و عناصر مفهومی آن مایه اهمیت دیگري مهم، در زمینه سر -6

ارکت دادن برخـی از اعـضاي مـش از طریـق ریزي منـسجمی اي که با برنامه گونه گردد به می اجتماعی تلقی سرمایه مـشارکتهاي ها، سربازي ومحل هاي کار، در یکی از اعضاي خانواده در مدارس، دانشگاه یکی از خانواده براي مثال

جامعـه، سـطح کـالن نتیجـه در خانواده و در سایر افراددر را اجتماعی رشد و ارتقاء سرمایه زمینه رسمی انجمنی، .دیگر باعث

اجتمـاعی کـل دارد اجتمـاعی و سـرمایه هددینی نقش مؤثري بـر رشـد عناصـر مفهـومی سـرمایه باوردینی و تع -7اي که در صورت انتقـال صـحیح باورهـاي دینـی و تعهـدات دینـی بـه جامعـه، ایـن امـر باعـث افـزایش گونه به

و تعهـد دینـی جامعـه از میـزان بـاالیی از بـاور در آن زمان گردد و تجربه انقالب و جنگ که اجتماعی می سرمایهاجتماعی عظیمی که در آن دوران شکل گرفت و نسل بجاي مانده از آن زمان هنـوز داراي برخوردار بود در سرمایه

.باشند، از مصادیق عینی این موضوع است آن میهی اي که شاغلین در مقایـسه بـا سـایرین از آگـا گونه اجتماعی دارد به اشتغال در مجموع تأثیر مثبتی بر سرمایه -8

. از دیگران وضع بهتري دارند ... بیشتري برخوردارند و در مطالعه منابع خبري اعم از اینترنت، روزنامه و مجالت و رسمی و اعتماد، شاغلین وضع بهتري نـسبت بـه دیگـران دارنـد، بنـابراین هرگونـه ضمن اینکه، به لحاظ مشارکت

.رتقاء سرمایه اجتماعی نیز به حساب می آیدفعالیت در زمینه اشتغال زایی گامی مؤثر در جهت رشد و ا از آنجا که سرمایه اجتماعی در این تحقیق در بین کسانی که از پایگاه اقتصادي و اجتماعی متوسطی برخـوردار -9

باال قـرار داشـت، بنـابراین هرگونـه و اجتماعی پایین -بودند به طور معناداري بیش از افراد داراي پایگاه اقتصادي که باعث گسترش طبقه ههاي اقتصادي و اجتماعی و قطبی شدن جامع ریزي وحرکتی در جهت کاهش شکاف برنامه

.متوسط شود، افزایش سرمایه اجتماعی جامعه را به همراه خواهد داشتدار دارند، بنابراین بـه منظـور تقویـت و چون مشارکتهاي رسمی و غیر رسمی با یکدیگر همبستگی هاي معنا -10

مراکز برپـایی : هاي عمومی مشارکتهاي غیر رسمی مانند توان از طریق عرصه ترش مشارکتهاي رسمی میرشد و گس هـاي رسـمی آن در مـشارکت هاي رسمی، استفاده نمود کـه نمونـه مناسک و مراسم مذهبی براي تشویق مشارکت

توانـد، شـامل نیـز مـی خورد و سایر اشکال مشارکت رسمی را هاي قرض الحسنه به چشم می اي و صندوق خیریه .گردد

249

ترتیب اهمیت تبیینی عناصر مفهومی سرمایه اجتمـاعی بـر اسـاس تحلیـل بر اساس آخرین پژوهش در ایران، -11کالنتري، (اعتماد نهادي : هایشان بر اساس اولویت عبارت است از عاملی و تبیین واریانس به ترتیب متغیرها و گویه

هـا و ها، هواپیمایی، بیمارستان هاي دولتی، شهرداري ها، ثبت و احوال، بانک ادگاهفرمانداري و بخشداري، دارایی، د اي، خیریـه (هـاي غیـر رسـمی ، مـشارکت )ها، مخابرات، آموزش و پرورش و پلیس راهنمایی و راننـدگی درمانگاه

مردم، تعهد مردم بـه تعهد مردم به قول و قرارهایشان، اعتماد عمومی نسبت به (، اعتماد عمومی )مذهبی و همیارانه حفظ و نگهداري وسایل امانت گرفته شده، اعتماد به دوستان و پایبنـدي بـه بیـان عیـب و نقـص کـاال در هنگـام

تواند ترتیب اهمیـت ، آگاهی و توجه نسبت به امور عمومی و در آخر مشارکت رسمی، که این موضوع می )فروش .و سیاستگذاري جهت ارتقاء آنها را به ما نشان دهدریزي عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی براي برنامه

اجتماعی متوسط به شکل معناداري بیش از سرمایه اجتماعی در – سرمایه اجتماعی در افراد با پایگاه اقتصادي -12 بنابراین اگر اولویت در کاهش شکاف طبقاتی در جامعه مدنظر. اجتماعی پایین و باال است-افراد با پایگاه اقتصادي

هاي رسمی تأثیر مثبتـی باشد، این موضوع بر ارتقاء سرمایه اجتماعی و افزایش اعتماد عمومی و آگاهی و مشارکت .خواهد گذاشت

گذارد و به غیر از عنصر اعتمـاد کـه خواندن روزنامه و مجله بر ارتقاء و رشد سرمایه اجتماعی تأثیر مثبت می -13ر سرمایه اجتماعی یعنی آگاهی، مـشارکت رسـمی، مـشارکت غیررسـمی ها کمتر است بقیه عناص در روزنامه خوان

.ها بیشتر است خوان اي، مذهبی و همیارانه در بین روزنامه خیریهاي، مذهبی و همیارانه وي تأثیر مثبت دارد هاي غیررسمی خیریه میزان اقامت فرد در محل بر افزایش مشارکت -14

تر و مهاجرپذیرتر هستند، یا جابجـایی در بـین سـکنه آنهـا صـورت وانو بنابراین در محالتی که بافت جمعیت ج ریزي به منظور ارتقاء و رشد اینگونـه عناصـر سـرمایه اجتمـاعی بـیش از سـایر نقـاط گیرد لزوم توجه و برنامه می

. گردد پیشنهاد میرآمد برخـی از عناصـر سـرمایه میزان درآمد خانواده با سرمایه اجتماعی رابطه معناداري دارد ولی با افزایش د -15

یابد اما آنچه در این اعتماد عمومی، مشارکت رسمی و آگاهی و توجه به گونه معناداري افزایش می : اجتماعی مانند باشـد کـه هـاي غیررسـمی مـذهبی مـی بین از اهمیت برخوردار است کاهش معنـادار اعتمـاد نهـادي و مـشارکت

ناصر مذکور در مناطق محروم و مرفه را به تناسب کاهش و افزایش عناصر ریزي و سیاستگذاري و توجه به ع برنامه . کند مذکور، طلب می

گونه معنـاداري اعتمـاد عمـومی، آگـاهی و توجـه، مـشارکت رسـمی و مـشارکت تر به در مناطق توسعه یافته -16هـاي و مـشارکت باشـد و اعتمـاد نهـادي غیررسمی همیارانه بیشتر است و مشارکت غیررسمی مـذهبی کمتـر مـی

250

اي متفاوت، تفاوت معناداري ندارد و این موضوع لزوم توجه به رشد اي در مناطق به لحاظ توسعه غیررسمی خیریه هاي رسمی و غیررسمی همیارانه را در مناطق کمتر توسعه یافته ایجـاب و ارتقاء عناصر اعتماد، آگاهی و مشارکت

هاي غیررسـمی مـذهبی در ایـن منـاطق از ایـن زایش و برتري مشارکت گردد که نظر به اف نماید که پیشنهاد می می .موضوع در جهت رشد و ارتقاء سرمایه اجتماعی استفاده گردد

شرکت در مراسم و مناسک مـذهبی اسـت کـه : هاي غیررسمی مانند یکی از ابعاد سرمایه اجتماعی، مشارکت -17 16-24 هاي سنی مشارکت غیر رسمی گروه. یز می باشدهاي غیر رسمی ن هاي مشارکت یکی از منابع ایجاد شبکههاي اجتماعی و تعامالت ناشی از رسد از آنجا که شبکه هاي سنی کمتر است و به نظر می ساله نسبت به سایر گروه

دهـد، اجتماعی فرد را در بعد خرد و اجتمـاع را در بعـد کـالن افـزایش مـی حضور در اینگونه مراسم سهم سرمایه .ان الزم و ضروري می باشد ریزي به منظور رشد و ارتقاء این بعد از سرمایه اجتماعی در بین جوان ین برنامهبنابرا

هـا و مناسـک ها، عزاداري ها و مولودي از آنجا که در ایران بسیاري از مشارکتهاي غیررسمی در مراسم، جشن -18ماعی در سایر کشورها، در ایران با گستردگی و تنوع ها در تعامالت اجت ها و کلوپ دینی و ملی است و نقش باشگاه

منظـور گیـرد، بنـابراین بـه هـا صـورت مـی گونه، مـشارکت پایگاههاي اقتصادي و اجتماعی شرکت کنندگان دراین منظور جذب بیشتر تحصیلکردگان ریزي به ها بهتر است که برنامه هاي موجود در اینگونه مشارکت سازي شبکه بهینه

شبکه هاي تعاملی بر رشـد هاي با تحصیالت کمتر دارند، صورت گیرد تا تنوع متري نسبت به گروه که مشارکت ک . سرمایه اجتماعی بیفزایدءو ارتقا

آگـاهی، اعتمـاد فـردي، اعتمـاد اجتمـاعی، : اجتماعی ماننـد از آنجا که تأهل رابطه مستقیمی با عناصر سرمایه -19اي دارد و در باور نسبت به مردم در داشتن گذشت، انصاف، خیریه هاي رسمی هاي غیررسمی و مشارکت مشارکت

بنابراین، هرچه ساختار وضعیت تأهل در جامعه به نفع افـزایش . صداقت و پایبندي به قول و قرار تأثیر مثبت دارد ی، اعتمادها و تعداد مجردین و افزایش سن ازدواج تغییر کند، از میزان سرمایه اجتماعی در کلیه ابعاد آن یعنی آگاه

هاي کالن دولت در بحـث شود و بنابراین در کنار سیاست هاي غیررسمی کاسته می ها مخصوصا مشارکت مشارکتاجتمـاعی در سـطح سـرمایه ارتقـاء سازي و تشویق جوانان به ازدواج نقش مؤثري در رشـد و زایی، فرهنگ اشتغال

.جامعه دارد لر، کرد، عرب و بلوچ معموال لرهـا از میـزان اعتمـاد نهـادي و احـساس در میان اقوام گوناگون اعم از ترك، -20

تـوان از هاي قومی برخوردارند و بنابراین در شهرهایی که تنوع قومی دارند، می امنیت بیشتري نسبت به سایر گروه آن شـهر کمـک اجتماعی در ریزي جهت رشد و ارتقاء سرمایه ها براي برنامه تفاوت وضعیت اعتماد در میان قومیت

.گرفت

251

استخراج گردد و سنجش سرمایه اجتمـاعی سنجش سرمایه اجتماعی مدل بومی و ایرانی پیشنهاد می گردد که -21بصورت مطالعات ملی و دوره اي در سطوح مختلف فردي، خانواده، محله، روستا و سازمانی صورت گیرد و رابطه

.ی شودآن با انواع توسعه اقتصادي، فرهنگی و سیاسی بررس

انتقادات سرمایه اجتماعی

تا کنون با مطالعه مفهوم سرمایه اجتماعی آثار مثبت فراوانی از این مفهوم در مباحـث جامعـه شناسـی و مطالعـات نقـش ) دهی منبع کنترل اجتمـاعی ب شکل) اي مطرح شده است که براي نمونه سرمایه اجتماعی را در الف توسعه

هاي ممکن در رابطه سرمایه اجتمـاعی و بحث(اعی به عنوان یکی از منابع حفظ و حمایت خانوادگی سرمایه اجتم خانوادگی، معرفی نموده سرمایه اجتماعی به عنوان منبعی براي کسب فواید و مزایاي خارج از شبکه ) و ج ) انسانیزهاي خوب را نتیجه جامعـه پـذیري و هایی که در جامعه شناسی چی اما الزم به ذکر است که همان سازوکار . است

252

تواند به عنـوان سـرمایه اجتمـاعی از سـوي افـراد و داند، می می) فراگرا(چیزهاي بدرا نتیجه رفتار انسان اقتصادي در اینجا چهار پیامد منفـی سـرمایه اجتمـاعی کـه توسـط برخـی از . ها بصورت امور کمتر مطلوب ارائه شود گروه

:آید شرح ذیل میمنتقدین مطرح شده است به آورنـد، هاي قومی که براي اعضاي یک گروه، نفعی به ارمغان می ها، یعنی همان پیوند به حاشیه راندن غیرخودي . 1

اعمال انحـصار : براي مثال. سازد تا راه دیگران را براي برخوردار شدن از منابع سد کنند عموما آن گروه را قادر می الماس در نیویورك و یا کنترل شدیدي که بر روي بازارهاي خـاص و انحـصاري سنتی تاجران یهودي بر تجارت

هـاي مـشابه را بـراي شود کـه نـوع خاصـی از اشـتغال را از آن خـود کننـد و فرصـت اي اعمال می قومی به گونه .ها محدود کنند غیرخودي

از “ درون گروهـی ”روابـط صـمیمی اي کـه دومین اثر منفی سرمایه اجتماعی نقطه مقابل اثر اول است، به گونه . 2

اي که به گونه. تواند باعث ایجاد مشکل سواري مجانی گردد شود می نوعی که در جوامع به شدت همبسته یافت می هاي خود را به دل گرمی و پـشتوانه سـاختار گروهی که از پشتکار کمتري برخوردارند درخواست افرادي در شبکه

کنند و خود را در برخورداري از منابع دیگر اعضاي گروه تر هستند تحمیل می قهنجاري مشترك، بر آنهایی که موف هـاي اقتـصادي از آوردهاي ناشی از زندگی و ابتکار در فعالیـت دانند و در این میانه فرصت انباشت دست محق می .رود دست می

ه همرنگ با جامعه باشند، در مستلزم آن است که افراد جامع) مخصوصا در شکل غیر رسمی (مشارکت اجتماعی . 3

توانند از مغازه نسیه شناسند و می یک اجتماع کوچک همسایگان و یا یک روستا و شهر کوچک افراد یکدیگر را میخرید کنند، فرزندانشان آزادانه در برابر چشمان مراقب بزرگساالن در خیابان بازي کنند و سطح کنترل اجتماعی در

هاي شخصی را کامال مقید به قواعد و ضـابطه اي است که آزادي در عین حال به گونه هایی باالست و چنین محیط .کنند هایی را ترك می ها و افراد با منش استقالل طلبانه همواره چنین محیط کند و معموال جوان می

کـالن ”دو راهی همبستگی اجتماعی و آزادي فردي، معماي بسیار قدیمی است که زیمل هـم در رسـاله کالسـیک و در زمان .تحلیل کرده است و در آن رساله از خودمختاري و مسئولیت فردي دفاع کرده است“ شهر و حیات ذهنی

تـر و رعایـت هنجـار را بـراي برقـرار هاي قوي اي از نویسندگان، شبکه حاضر، چرخ زمان به عقب بازگشته و عده

253

نبه مطلوب سرمایه اجتماعی، به سیر قهقرایـی ایـن که در اینجا ضمن توجه به ج . کنند کردن مجدد کنترل طلب می .کارکرد نیز باید توجه شود

شـود در در مواقعی که همبستگی گروه بر اثر تجربه مشترك خصومت و ضدیت با بدنه اصلی جامعه تشدید می . 4

زي نزولـی سـا زند و نتیجه چنین چیزي هنجارهاي هم سطح چنین شرایطی کامیابی فردي به انسجام گروه لطمه می شود دارد و همین باعث می را در جایش نگه“ تو سري خورده”عملکرد هنجارهاي مذکور این است که گروه . است

.که افراد بلند پروازتر گروه، راه فرار از آن را در پیش بگیرند و دوري ) ن گـویی این همـا (شود تاتولوژیک یکی از ایراداتی که به کارهاي پاتنام در سرمایه اجتماعی گرفته می . 5

ها و افراد هـم زمـان، اي که سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از متعلقات جوامع و ملت بودن منطق آن است به گونه سرمایه اجتماعی به نتایج مثبتـی چـون توسـعه اجتمـاعی و کـاهش جـرم و جنایـت . هم علت و هم معلول است

شهرهایی که تحت حکومت مطلوب قـرار دارنـد و در . شود انجامد و موجودیتش نیز از همین نتایج استنتاج می میانـد کـه سـطح سـرمایه اجتمـاعی در آنهـا کنند به این دلیل در چنین وضعی واقع راه پیشرفت اقتصادي حرکت می

هاي پاتنام بر جامعه ایتالیا، اگـر به بیان دیگر بیشتر در تحلیل . شهرهاي فقیرتر این فضلیت مدنی را فاقدند . باالستدر تحلیـل پاتنـام از . گیـرد گیرد و اگر نامدنی باشد انجام نمـی ر شما مدنی باشد کارهاي مدنی در آن انجام می شه

هاي سیاسـی، ایـن هاي توسعه اقتصادي، آموزش و پرورش، یا گرایش شهرهاي ایتالیا، عواملی چون سطوح تفاوت تر شـده ترتیب مسیر جستجوي علت اصلی باریکبینی کنند، بدین قدرت را نداشتند که به طور کامل آینده را پیش

مدنی ختم شده است و فضیلت مدنی در شـهرهایی وجـود دارد کـه سـاکنانش در دادن رأي شـرکت و به فضیلت اند و خود را به خیر عامه کنند و رهبرانشان شریف دهند، با یکدیگر همکاري می کنند، تن به اطاعت از قانون می می

.دانند متعهد میهـاي هـا و مـشارکت اي معتقدند که پاتنام در بحث از سرمایه اجتماعی و دموکراسی، بیشتر به نقش انجمـن عده. 6

و منشأ همه کارهاي مهم در آثار اولیه او شـهروندان . مدنی و اجتماعی مردم در کارآمدي دموکراسی پرداخته است عده اي از اینکه پاتنام نقـشی . ز شمرده شده استگیري سرمایه اجتماعی یا اعتماد ناچی هستند و اثر دولت در شکل

اند و دلیـل آن را براي نهادهاي دموکراتیک نظیر حکومت در خلق سرمایه اجتماعی قائل نیست بر او خورده گرفته هاي داوطلبانه بـا پیـشرفت نهادهـاي دموکراتیـک هاي مدنی در انجمن محلی و خطی میان مشارکت برقراري رابطه

اي دیگر نیز پاتنام را به خاطر تأکید زیادش بر مشارکت عده.اند پویا و متقابل میان این دو بیان کردهبجاي یک رابطه

254

هاي افقی متشکل از همسانان، نقد کرده اند و معتقدند وي عمال نقش قانون و نهادهاي سیاسی شهروندان در انجمن حالی که بدون مشارکت نهادهاي سیاسی و کمک در. گیري و حفظ سرمایه اجتماعی نادیده گرفته است را در شکل

هاي کوچـک داراي روابـط چهـره بـه تواند اعتماد شکل گرفته میان افراد در گروه قانون هیچ مکانیسم دیگري نمی .چهره را به اعتماد عمومی میان فرد و سایر افراد جامعه تبدیل کند

و در کنار عواملی نظیر تکنولوژي و نقش رهبـران سیاسـی و پاتنام در آثار جدید خود تلویحا این انتقاد را پذیرفته هـا از طریـق نهادهـاي حکـومتی و اخالقی، نقش دولت را مورد تأکید قرار داده و به اشـکال مختلفـی کـه دولـت

از جملـه آنهـا . گیري و افزایش سرمایه اجتماعی مؤثر باشند، اشاره کرده است توانند در شکل هاي معین می سیاستهاي شـهروندي هاي داوطلبانه، تمرکز زدایی جهت مشارکت بیشتر گروه ن برقراي یارانه مالیاتی براي سازمان توا می

بینی کننده قوي سرمایه اجتماعی اسـت که پیش-هاي عمومی جمعی در موضوعات عمومی، فراهم نمودن آموزش توانند سرمایه اجتماعی را ها می رد که دولتشماري وجود دا دارد که طرق بی ولی در عین حال بیان می. را نام برد–

حمایت نمایند و یا برعکس که البته پیرامون نقش و اثر هیچکدام از آنها تحقیقی صورت نگرفته است و این روابط .باشند نامکشوف می

اي به طرح این بحث که با جمع کردن صرف سرمایه اجتمـاعی، معیـاري بـراي سـنجش منـابع موجـود در عده. 7کارگیري دانند که براساس آن اقتصاددانان با به امعه یا نظام سیاسی موجود فراهم آوریم را معادل همان خطایی میج

معتقدند شاخص معتبري براي سنجش میزان توسعه اقتصادي در سطح ملی ) (GNPسرانه محصول ناخالص ملی .اند ارائه کرده

هاي کوچکتر جامعه ها را میان گروه رآمدها، ثروت و فرصتهاي شدید در توزیع د در حالی که این شاخص تفاوت در هـر دو حالـت . هـا نـابرابر اسـت کند، زیرا سطح ثروت، نابرابري و فقر در هر یک از این گروه از نظر پنهان می

شوند زیـرا بـا آمیزند و از این حیث دچار خطا می گران به شیوه نامناسبی سطوح مختلف تحلیل را درهم می تحلیلهاي اجتماعی که اصوال در سطح فرد، شبکه یا زیر گروه ) درآمد یا سرمایه اجتماعی (جمع کردن معیارهاي مختلف

هایی براي نشان دادن موقعیـت کند، به کار بردن این معیارها در سطح جامعه آنها را به عنوان شاخص معنی پیدا می ندگان فرهنگ سیاسی از آلموند و وربا گرفته تا اینگهارت که این نقد به پژوه. دهند کل جامعه مورد استفاده قرار می

انـد، معیارهـایی بـراي سـنجش ارقام و اعداد بدست آمده براي متغیرهاي رفتاري را که در سطح ملی جمـع شـده .دانند، نیز وارد است ها می »فرهنگ«

255

اي کـه در به گونه: کند م بروز میهاي علت و معلولی این مفهو یکی دیگر از مشکالت سرمایه اجتماعی در بحث . 8هـا را نادیـده گیري سرمایه اجتمـاعی جنبـه گزینـشی داشـته و سـایر زمینـه تحلیل تجربی متغیرهاي مؤثر در شکل

اقتصادي ناشی از تغییر محل سـکونت دوران کـودکی اهمیـت سـرمایه -هاي اجتماعی پیامد –براي مثال . گیرد میتـر سـکونت داشـته باشـد از سـرمایه اي در محلی بصورت طـوالنی ه خانواده کند که هرچ اجتماعی را منعکس می

توان به موضوع نگـاه اقتصادي برخوردار است و یا از منظر دیگر نیز می-تر اجتماعی اجتماعی باالتر و اثرات مثبت هـاي یجه ویژگیکرد و تغییر محل سکونت و اثرات منفی آن را نه ناشی از کاهش سرمایه اجتماعی خانواده بلکه نت

هـایی کـه در ویژگی. اند بدانیم ه اند با آنهایی که تغییر نداد هایی که محل سکونت خود را تغییر داده متفاوت خانواده .اند ها نادیده گرفته شده اینگونه پدیده

عی هـاي اجتمـا آیـا شـبکه . مطالعات سرمایه اجتماعی هنوز باید مصداق روشنی براي جهت علیت ارائـه دهنـد . 9

کنند؟ شدند، یا آیا جوامع موفق اینگونه پیوندهاي اجتماعی را ایجاد می بناکننده اعتماد، به جوامع کارا منجر می

اي مفهوم پردازي در خصوص سرمایه اجتماعی باید با دقت و حساسیت بیشتر و احتـساب آن بـه به زعم عده . 10هـاي ها و شـبکه سازمان پذیرد، منبعی که خود از ویژگی عنوان یکی از منابع ساختاري و ارتباطی اجتماعی صورت

بنابراین هنجارهایی چون اعتماد و داد و ستد متقابل که پانتام الهام بخش طرح آنها بود، باید . شود اجتماعی تلقی میث از مباحـ 50هاي فرهنگ مدنی، آلموند و وربـا در دهـه از دیدگاه 90کنار گذاشته شوند و قرائت جدید در دهه

هاي مربوط بـه ها و روابط اجتماعی و شبکه سرمایه اجتماعی باید کنار گذاشته شود و حق مباحث مربوط به شبکه . روان شناختی نباید ضایع گردد–آنها به نفع متغیرهاي اجتماعی

نـان ضمن اینکه خود کلمن نیز در بحث هنجارها ي معامله متقابل که ویژگی بستر اجتمـاعی خاصـی ماننـد بازرگا شـود و اگـر آنـان بخواهنـد بـراي مثـال اتـومبیلی خریـداري کننـد باشد فقط در همان بستر خالصه می الماس می

ها و هنجارها نیـز توضیحات دالل را نخواهند پذیرفت و فقط به نظر مکانیک توجه خواهند نمود و بنابراین ارزش ، از )306-318: همانجا(ارزشی نداشته باشند مربوط به بستر خاصی هستند و خارج از چنین وضعیتی ممکن است

گیري سـرمایه اجتمـاعی و تـسهیل کـنش یـا عملکـرد دیگـران ها نیز به لحاظ شکل ها و شبکه طرف دیگر سازمان هاي مدنی با روابط رودر روي و شناخت اعضاء از یکدیگر با اهداف و عضویت متغیر و متفاوت هستند و سازمان هایی که اهداف ثابت داشته و یا اعضا از طریق پرداخت حق عـضویت و مطالعـه سازماندلبخواهی افراد نسبت به

.نشریه آن سازمان فقط در عضویت شرکت دارند و کمتر تعاملی با یکدیگر دارند، متفاوت است

256

257

:ها پانوشت :رسد عبارتنداز برخی از سئواالت که در این میان به نظر می. 1 ؟ ویید بیشتر مردم قابل اعتماد هستند و یا اینکه شما خیلی الزم نیست مراقب مردم باشیدتوانید بگ آیا شما می-کنید مردم در صورتی که فرصتی بیابند در صدد کسب منفعـت از طـرف شـما هـستند یـا اینکـه آیا شما فکر می -

منصف و خوب هستند؟ .ال مطرح کردتوان پرسشی را براي مث ها نیز می ها و طرز تلقی پیرامون ارزش- توانیم اغلب اوقات بگوییم مردم مفید هستند و یا اینکه آنها اکثرا به دنبال منافع خود هستند؟ آیا می-هاي مدنی و یا ها معموال از عضویت در نهادهاي داوطلبانه و سازمان در پرسش از مشارکت اجتماعی در پیمایش. 2

یا اینکه آیا فرد در یک گروه محلی بصورت داوطلبانه شرکت دارد ساعات صرف شده پیرامون کارهاي داوطلبانه و و یا در شش ماه گذشته در یک اجتماع محلی مشارکت کرده است؟

Social هاي محلی را عوامل بستگی اجتمـاعی البته پاتنام اعضاي کلوپ ورزشی، دسته سرود و خواندن روزنامه

Cohesiveness)( ها قابـل هاي غیر رسمی مانند شبکه دوستان و هم محلی شبکهالبته در مدل کلمن . داند میهـا کـه هـاي ملـی و اتحادیـه زیرا مطالعه آنها بصورت رسمی بسیار مشکل است و همچنین سازمان. بررسی نیست

:به نقل از. گردند ساختار عمومی و بروکراتیک دارند باعث افزایش سرمایه اجتماعی نمیMc Grail, Km, Ostry, A, Salazar Thomes, V and Sanamartin, C (1998) Determinats of Population Health: a Synthesis of Literature Health Canada.

. براي مثال کاواچی به عملیاتی نمودن شاخص سرمایه اجتماعی فضایی براي سالمتی و بهداشت پرداخته اسـت . 3 :که کارهاي وي عبارتند از

Kawach: I, Kennedy BP, Lochner K and Prothrow – Stith D (1997), Social Capital, Income Inequality and mortality. American Journal of Public Health 89 (8): 1187-1193.

Kawachi I, Kennedy B Pand Glass R (1999) Social Capital and Selfralated Health: A Contextual Analysis. American Journal of Public Health 87 (9): 1491-1498.

Kawachi I, Kennedy BP and Wikinson RG (1999) Crime: Social Disorgonization and Relative Deprivation. Social Science and Medicine 4: 719-731.

258

:ین مباحث عبارتندازآمده است برخی از ا) 1998(عالوه بر ارجاعاتی که در مقاله کلمن . 4

Parcel TL and Menaghan EG (1994). Early Parental Work, Family Social Capital and early childhood Outcomes. American Journal of Sociology 99:972-1000.

Runyan DK, hunter WM, Socolar RS et al (1998) Children Who Prosper in Unfavorable Environments: The Relationship to Social Capital. Pediatrics 101 (1): 12-18.

High P, Hopman M, Lagasse L, sege R, Moran J, Guiterrez C, Becker,s (1999) Child Centered Literacy Orientation a Form of Social Capital ? Pediatrics 103: e55.

Hagan J, Mac Millan R, Wheaton B (1996), Newkid in town: Social Capital and the Life Effects of Family Migrationin Children. Am Social Rev 61: 368-85.

Jack G and Jordan B (1999), Social Capital and Child Welfare. Children and Society 13 (4): 242-256.

دهد که در اینجا مستقیما از آن پیشینه جالبی پیرامون بحث سرمایه اجتماعی ارائه میاین اثر یک ادبیات و . 5 .استفاده نشده است

Winter, Ian. (2000). Major Thems and Debates in the Social Capital Literature: The Australian Connection, Published in Social Capital and Public Policy of Australia.

259

:منابع ومآخذ . 1369پویان،حسن، چاپخش : ، مترجممبانی و رشد جامعه شناسیاچ، . آبراهامز، جی -

18، شماره نشریه مهارتآل یاسین، میترا، نگاهی به وضعیت اشتغال زنان در ایران، -

کده مطالعات راهبردي، حبیبی مظاهري، تهران، انتشارات پژوهش : ، ترجمه تغییر اجتماعی و توسعه آلوین، سو، -

1378.

اي مطالعـه هاي توسـعه نقش شوراهاي اسالمی در افزایش مشارکت روستائیان در طرححمدآقایی، جعفـر، ا -

، 1381-82، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، پایـان نامـه کارشناسـی ارشـد، روستاهاي شهرستان پیرانشهر

.طالب، مهدي: راهنما

مطالعه مـوردي : هاي تولیدي اجتماعی و نقش آن در تشکل سرمایهبادي، سید احمد، ازکیا، مصطفی و فیروزآ -

.49-73، ص 1383، 4دوره پنجم، شماره ه، مجله جامعه شناسی ایران، حوزه آبریز کرخ

.1380، طرح پژوهشی مرکز مشارکت زنان، 80 پیش بینی تحوالت بازار کار زنان در دههافشاري، ندا، -

کارشناسـی ارشـد، دانـشگاه : ، مقطـع اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر برآن : عتماد اجتماعی اامیرکافی، مهدي، -

.چلبی،مسعود: ، راهنما1374شهید بهشتی،

، هاي ایرانیان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسـالمی ها و نگرش ارزش: اجتماعی در طرح برخی از عناصر سرمایه -

.1382و موج دوم 1379موج اول

، مقطـع دکتـري، دانـشکده ی ابعاد پولی هم پیوندي اقتصادي ایران با مناطق یورو و دالر بررسنیاز، علی، بی -

متوسلی، محمود: ، راهنما1381اقتصاد دانشگاه تهران، .1380دلفروز، تهران، انتشارات روزنامه سالم، : ، ترجمههاي مدنی دموکراسی و سنتپاتنام، رابرت، -

، چاپ شده در تاجبخش، کیـان، سـرمایه ه اجتماعی و زندگی عمومیجامعه برخوردار، سرمایپاتنام، رابرت، -

.1384خاکباز، افشین، پویان، حسن، شیرازه، تهران، : اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، مترجمین

بررسی مقدماتی کاربرد نظریه سرمایه اجتماعی در تحلیل وضـعیت سـرمایه اجتمـاعی در تاجبخش، کیان، -

.1383، 16ین اجتماعی، شماره ، فصلنامه تامایران

خاکبـاز، افـشین، پویـان، حـسن، : ، متـرجمین سرمایه اجتماعی اعتماد دموکراسی و توسـعه تاجبخش، کیان، -

.1384شیرازه، تهران،

260

، معاونـت امـور اجتمـاعی و سرمایه اجتماعی و مـشارکت در شـوراها در اسـتان فـارس تاجبخش، کیـان، -

. 1382شوراهاي وزارت کشور،

، مقطـع هاي توسعه اجتمـاعی سنجش عملکرد شوراهاي اسالمی نمونه با شاخصزاده، تبسم، براهیمحاجی ا -

.پور، محمدجواد ناطق: ، راهنما1383فوق لیسانس، دانشکده علوم اجتماعی تهران،

1382، هاي ملی ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی،دفتر طرحرفتارهاي فرهنگی ایرانیانرجب زاده، احمد، -

، نـشریه 1378 تـا 1371آمارهاي ازدواج و طالق ثبت شـده در کـشور در سـالهاي ، …، عـزت ا رحم دل -

.33 و 345جمعیت، شماره

، پژوهشی در زمینـه پتانـسیل آنـومی در شـهر آنومی یا آشفتگی اجتماعی . اعتماد و آنومی رفیع پور، فرامرز، -

.1373، تهران

، شهرهاي جدید فرهنگی نی در مناطق مختلف شهري شناخت عوامل مؤثر برقیمت زمین مسکو رفیعی، مینو، -

. 1371جدید در شهر نشینی،وزارت مسکن و شهرسازي،

بررسی مسائل توسعه شهري شناخت مقـدماتی شهرداري تهران، معاونت شهرسازي و معماري، ، مینو ،رفیعی -

ایش سـوم، مردادمـاه ، ویـر اجتماعی، مهندسین مشاور استان -منطقه، مبحث پنجم، مطالعات جمعیتی و اقتصادي

1382.

جلـد اول جمعیـت، مرکـز مطالعـات و تحقیقـات شـهر جمعیت و شهرنشینی در ایران،، …زنجانی، حبیب ا -

.1370، 40سازي و معماري ایران

، 30، نامه انجمن جامعه شناسی ایـران، شـماره فرسایش سرمایه اجتماعی و پیامدهاي آن شارع پور، محمود، -

1380.

هاي فرهنگی و اجتماعی و اقتصادي خانواده بر روي موفقیت تحـصیلی سی تأثیر سرمایه بررسمیعی، زهره، -

آبادي، فاطمه شمس نجف: ، راهنما1379، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراء، و شغلی فرزندان در تهران

.1382،نشر بشري، تهران،روش هاي تحقیق کیفیصلصالی، مهوش ودیگران، -

، پایان نامـه کارشناسـی اجتماعی ررسی عملکرد شوراهاي روستایی با تأکید بر نقش سرمایه بطاهري، حمید، -

.ناطق پور، محمدجواد: ، راهنما1382ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران،

– 59، صـفحات 119، نشریه گزارش، شماره نمایش خط فقر ایرانیان بر روي منحنی لورنس طالع، هوشنگ، -57.

261

توسلی، غالمعباس، جامعه ایرانیان، تهران، : ، مترجماجتماعی و حفظ آن پایان نظم سرمایه ما، فرانسیس، فوکویا -

1379.

نامه دکتري ، پایانگیري آن در تهران اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل بررسی سرمایهفیروزآبادي، سیداحمد، -

.1384شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، جامعه

، اقتصادي روسـتاییان – فرهنگی در مشارکت سازمان یافته اجتماعی –هاي اجتماعی تعیین ویژگی ري، غفا -

ازکیا، مصطفی: ، راهنما1380دکتري، دانشکده علوم اجتماعی تهران، : مقطع

مطالعـه (نقش اعتماد اجتماعی در امر توسعه با تأکید بر عملکرد و نقش شوراهاي اسـالمی گالبی، فاطمه، -

پـور، نـاطق : ، راهنمـا 1383 مقطع فوق لیسانس، دانشکده علوم اجتماعی تهـران، ،) استان آذربایجان شرقی موردي

.محمدجواد

.1373توسلی، غالمعباس، قومس،:، مترجمآینده بنیانگذاران جامعه شناسیکانمن ودیگران، -

.1377صبوري، تهران، نشر نی، : ترجمه ،بنیادهاي نظریه اجتماعیکلمن، جیمز، -

هـاي با تأکیـد بـر سـازمان (مطالعه تطبیقی اعتماد اجتماعی در دو حوزه فرهنگ و سیاست الی، افسانه، کم -

آزادارمکی، تقی: ، راهنما1383 پایان نامه دوره دکتري جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی تهران، ،)تخصصی

له علوم اجتمـاعی و انـسانی دانـشگاه مج ، نابرابري ها و قشربندي اجتماعی در ایران، لهسائی زاده، عبدالعلی -

.32شیراز، شماره

نقدي بر همبستگی سـنتی در (مورد انجمن روستاي ایت ایکتل : اجتماعی در عمل سرمایهمرنیسی، فاطمه، -

خاکبـاز، : ، چاپ شده در تاجبخش، کیان، سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، متـرجمین )کشور مراکش

.1384، شیرازه، تهران، افشین، پویان، حسن

تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد بررسی آگاهی ها، رفتارهاي اجتماعی و فرهنگی در ایران، محسنی، منوچهر، -

.1375اسالمی،

، فرهنگـی در ایـران -ها و رفتارهاي اجتماعی ها، نگرش بررسی آگاهی: ها و اعتماد نگرشمحسنی، منوچهر، -

.1374نشر زهد، تهران،

ریـزي ، مؤسسه پژوهش و برنامهها اجتماعی دانشجویان دانشگاه بررسی وضعیت سرمایه د هادي، مرجائی، سی -

.1383آموزش عالی، تیرماه

262

اجتماعی و نوع دینداري در بین دانش آموزان سال سـوم بررسی رابطه بین میزان سرمایه مالحسنی، حسین، -

پی، امیر نیک: ، راهنما1381ربیت مدرس، پاییز مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه ت،دبیرستان در استان گلستان

،)اجتماعی در مـدارس پیامدهاي مدنی سرمایه (اجتماعی و سلوك اجتماعی سرمایهموسوي خامنه، مرضیه، - توسلی، غالمعباس: ، راهنما1382-83رساله دکتري جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران،

، دانـشکده تحصیلی و عملکرد تحصیلی اجتماعی و فرهنگی با نگرش به رشته هاي رابطه سرمایه میرزاخانی، -

.1380قلضی طباطبائی،: علوم اجتماعی تبریز، راهنما

اجتماعی، اعتماد، ، چاپ شده در تاجبخش، کیان، سرمایه اجتماعی، تندرستی و نابرابري سرمایهوینسترا، گري، -

. 1384ویان، حسن، شیرازه، تهران، خاکباز، افشین، پ: دموکراسی و توسعه، مترجمین

، چـاپ شـده در تـاجبخش، کیـان، اجتمـاعی، تندرسـتی و نـابرابري سـرمایه ولکاك، مایکل و نارایان، دیپا، -

.1384خاکباز، افشین، پویان، حسن، شیرازه، تهران، : اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، مترجمین سرمایه

، سال و باالتر شـهر تهـران 18ر بر میزان مشارکت اجتماعی شهروندان بررسی عوامل مؤث یزدان پناه، لیلی، -

.پیرامون: ، راهنما1382مقطع دکتري جامعه شناسی، دانشگاه عالمه طباطبایی،، آبان ماه

.2003، دانشگاه براون، اجتماعی، نابرابري و رفاه در همسایگی بین المللی سرمایههیات، ریموند روسل، -

263

http://www.worldvaluessurvey.org/services/ ضمايم References AIFS (1991). Australian Living Standards Study, Unpublished questionnaire. AIFS (1996). Australian Life Course Survey, Unpublished questionnaire. Alesina, A., and E. LaFerrara (2000). “Participation in Heterogeneous Communities”, Quarterly Journal of Economics, 115 (3): 847-904. Amato, P. (1998). "More than money? Men’s contribution to their children’s lives", in A. Booth and A. Creuter (eds.) Men in Families: When do they get involved? What difference does it make?, Lawrence Erlbaum , New Jersey. Almond.G & Verba.S (1963). The civic culture: political attitudes and democracy in five nations, Princeton: Princeton university press Bacharach, S. B. (1989). "Organizational theories: Some criteria for evaluation", Academy of management review, (4) , 496-515. Bain, K. and Hicks, N (1998). "Building Social and Reaching out to Excluded groups: The Challenge of Partnerships". Paper Presented at CELAM Meeting on the Struggle against Poverty Toward the Turn of Millenium, Washington D.C. Baum, F., Cooke, R. and Murray, C. (1998). "Community-Based Health Promotion: Evaluation and development", South Australian Community Health Research Unit, Adelaide. Baum, F., Palmer, C., Modra, C, Murray, C and Bush, R. (2000). "Families, social capital and health", in I. Winter (ed.) Social Capital and Public Policy in Australia, Australian Institute of Family Studies, Melbourne, pp. 250-275. Benson, J., & Hagtvet, K. (1996). "The interplay among design, data analysis, and theory in the measurement of coping", In M. Zeidner&N. S. Endler (Eds.) handbook of coping:theory, research, application (pp. 83-106). New York: John Wiley. Black, A. and Hughes, P. (2000). "Social capital in urban life", Paper presented to Quality of Life Conference, Singapore, February 2000.

264

Blau PM. (1964). Exchange and Power in Social Life, New York: Wiley Policy 3:375-404. Booth and A. Creuter (eds.) Men in Families: When do they get involved? What difference does it make?, Lawrence Erlbaum, New Jersey. Bott, E. (1971). Family and Social Network: Roles, norms and external relationships in ordinary urban families, Second edition, The Free Press, New York. Bourdieu, P. (1985). "The forms of capital" in Handbook of theory and research for the sociology of education. ed. JG. Richardson , New york: Greanwood, pp.241-258. Bourdieu, P. (1993). Sociology in Question, Sage, London. Bowling, A. (1997). Measuring Health: A review of quality of life measurement scales, Second Edition, Open University Press, Buckingham. Research Paper No.24, February 2001 Australian Institute of Family Studies 35 Brady, Henry E., Sidney Verba, and Kay Lehman Schlozman (1995). "Beyond SES: A Resource Model of Political Participation." American Political Science Review, 89:271-94. Brehm, John & Rahn Wandy, (1997). "Individual-Level Evidence for the Causes and Consequances of Social Capital", American Journal of Political Science, volume 41, Issue 3 (Jul.,1997), 999-1023. Bullen, Panlandonyx, Jenny, (1998). "Measuring Social Capital in Five Communities in NSW" is Accessible at http://www.mapl.com.au/A2.htm Chalmers, Johnson. (1982). MITI and the Japanese miracle, Stanford University Press. Cochran, M., Larner, M., Riley, D., Gunnarsson, L. and Henderson, C. R. (1990). Extending Families: The social networks of parents and children, Cambridge University Press, Cambridge. Coleman, J. (1988a). "Social capital in the creation of human capital", American Journal of Sociology, 94:S95-120. Coleman, J. (1988b). "The creation and destruction of social capital: implications for the law", Notre Dame Journal of Law, Ethics and Public Policy, vol. 3, pp. 375-404. Coleman, J. (1990). Foundations of social theory, cambridge mass: Harvard university press.

265

Coleman JS. 1993. "The rational reconstruction of society", (1992 Presidential Address). Am. Sociol. Rev. 58:1-15 Coleman JS. (1994a). "A rational choice perspective on economic sociology", In Handbook of Economic Sociology, ed. NJ Smelser, R Swedberg, pp. 166-80. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press Coleman JS. (1994b). "The realization of effective norms", In Four Sociological Traditions: Selected Readings, ed. R Collins. pp. 171-89. New York: Oxford Univ. Press Cox, E. (1995). A Truly Civil Society, ABC Books, Sydney. Cox, E. (1997). ‘Building social capital’, Health Promotion Matters, Vol. 4, pp. 1-4. Cox, E. and Caldwell, P. (2000). "Making Policy Social", in Winter, I (ed) Social Capital and Public Policy in Australia, Australian Institute of Family Studies, Melbourne, pp. 43-73. Dasgupta, P. (1988). "Trust as a commodity", in D. Gambetta (ed.) Trust, Basil Blackford, Oxford, pp. 49-72. Dasgupta, P. and Serageldin, I (2000). Social capital: a multifaceted perspective, World Bank, Washington DC. De Vaus, D. and Qu, L. (1999). "Intergenerational family transfers: dimensions of inequality",Family Matters, No. 50 Winter, pp. 27-30. http://www.aifs.org.au/institute/pubs/fm/fm50dd.pdf DiPasquale, D., and E. Glaeser (1999). "Incentives and Social Capital: Are Homeowners Better Citizens?", Journal of Urban Economics, 45 (2): 354-384. Duncan, CM (1999)."Equality and Social Capital in Poor rural Communities", Paper Presented at Social Capital and Poor Communties: Building and Using Social Capital to Combat Poverty, Conference, New York City, USA, March 1990. Dubowitz, H., Browne, D. H., Bangdiwala, S. I. and Mathew, R. M. (1998). "Children who prosper in unfavorable environments: the relationship to social capital", Pediatrics, Vol. 101, No. 1, pp. 12-18. Durkheim, Emile (1893) 1984. The Division of Labor in Society, New York: Free Press. Durlauf, S. N. (1999). "The case “against” social capital", Focus, Vol. 20, No. 3, pp. 1-5.

266

Easterlin, Richard A., and Eileen M. Crimmins. (1991). "Private Materialism, Personal Self-Fulfillment, Family Life, and Public Interest.", Public Opinion Quarterly, 55:499-533. Elster, Jon. 1989. The Cement of Society: A Study of Social Order, New York: Cambridge University Press. Feraro, Kenneth F. (1995). Fear of Crime, Albany, NY:state university press of New York. Finch, J. (1989). Family Obligations and Social Change, Polity Press, Cambridge. Finch, J. and Mason, J. (1993). Negotiating Family Responsibilities, Tavistock Routledge, London. Fukuyama, F. (1995). Trust: the social virtues and the creation of prosperity, Penguin, London. Fukuyame. Francis, (1999). "Social Capital and Civil Society" is Accessible at http://www.prospect.org/print/V4/13/Putnam-r.html Furstenberg, F. F. (1996). "Social capital and the role of fathers in the family", Paper presented to National Symposium on Men in Families, Penn State, University Park, PA, October 31-November 1, 1996. Furstenberg, F. F. and Hughes, M. E. (1995). "Social capital and successful development among at-risk youth", Journal of Marriage and the Family, Vol. 57, August, pp. 580-592. Giddens, A. (1990). The Consequences of Modernity, Polity Press, London. Glaeser, Edward L. (2001). "The Formation of Social Capital", Organisation for Economic Co-operation and Development, www.oecd.org/dataoecd/5/17/1824983.pdf Glaeser, E., D. Laibson, and B. Sacerdote (2000). "The Economic Approach to Social Capital", NBER Working Paper No. 7728 (Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research). Gouldner.w, (1960). The norm of reciprocity: A preliminary statement , American Sociological Review, 25 (april 1960):161. Granovetter, M. (1973) "The strength of weak ties", American Journal of Sociology, Vol. 78, No.6, pp. 1360-1380.

267

Granovetter, M. (1982). Economic Action and Social Structure, Albert Breton and Ronald Wintrobe,The Logic Brucratic Conduct, New York: Cambridge university press , pp.61-88. Granovetter, Marc. (1985). "Social Structures and Economic Action: The Problem of Embeddedness", American Journal of Sociology, 91 (3): 481-510. Grewe, Nicole Renay. (2003). Social capital and local development: An exploration of three forms of community-based social capital (Iowa), IOWA STATE UNIVERSITY Grootaert, C. (1998). "Social Capital: The missing link?, Social Capital Initiative", Working Paper No. 3, The World Bank, Washington DC. http://www.worldbank.org/poverty/scapital/wkrppr/wrkppr.htm Grootaert ,C. (1999). Social Capital ,Household Welfare and poverty in Indonesia, Local level Institutions, Working Paper 6. World Bank, Social Development Department, Washington, DC Grootaert, C and Bastelaer,T. (2002). The Role of Social Capital in Development, Cambridge Univ. Press. Hofferth, S., Boisjoly, J. and Duncan, G. J. (1995). "Do Families “Invest” in Social Capital?", Research Report no. 95-353, Population Studies Center, University of Michigan, Ann Arbor, Michigan. Hogan, D. and Owen, D. (2000). "Social capital, active citizenship ad political equality in Australia", in I. Winter (ed.) Social Capital and Public Policy in Australia, Australian Institute of Family Studies, Melbourne, pp. 74-103. Homans GC. (1961). Social Behavior: Its Elementary Forms, New York: Harcourt, Brace & World Hughes, P., Bellamy, J. and Black, A. (1998). "Social capital and religious faith", Zadok Paper, S97, Spring Summer 1998/1999. Hughes, P., Bellamy, J. & Black, A. (1998). "Social capital and religious faith", Zadok Paper, S97, Spring Summer 1998/1999. Hughes, P., Bellamy, J. and Black, A. (2000). "Building social trust through education", in I.Winter (ed.) Social Capital and Public Policy in Australia, Australian Institute of Family Studies, Melbourne, pp. 225-249.

268

Hume, David, (1740). Book 3, Part2, Section5, as quated in Robert Sugden, The Economics of Rights, Co-opration and Walfare, (Oxford: Basil Black Well, 1986) P.106. Hyatt, Raymond Russell, (2003). Social capital, inequality, and well-being in the international neighborhood, BROWN UNIVERSITY. Hardin, r., (1982). Collective Action, Baltimore: John Hopkins University Press James, W. B., & Blank, W. E. (1993). "Review and critique of available learning style instruments for adults", In D. D. Flannery (Ed.), Applying Cognitive Learning Theory to Adult Learning, (New Directions for Adult and Continuing Education, No. 59, pp. 47-57). San Francisco: Jossey-Bass. Jensen, L.A & Allen,M.N. (1996). "Meta-Analysis of qualitative finding", Qualitative Health Research, 6 (5), 555-562. Kerry Ann, Agnitsch, (2003). Locating community social capital: A study of social networks and community action, IOWA STATE UNIVERSITY. Knack, S. and Keefer, P. (1997). "Does social capital have an economic payoff? A crosscountry investigation", The Quarterly Journal of Economics, November, pp. 1251-1288. Knack, S , (2002). Social Capital, Growth and Poverty: a survey of cross country evidence, In Grootaert, C and Bastelaer,T. (2002) ,The Role of Social Capital in Development,Cambridge Univ. Press. Kramer, R. M. and T. R. Tyler (eds.) (1996). Trust in Organizations: Frontiers of theory and research, Sage, California. Kreuter, M. W., Lezin, N. A. and Koplan, M. (1997). "National Level Assessment of Community Health Promotion Using Indicators of Social Capital", Prepared for WHO/EURO Working Group on Evaluating Health Promotion Approaches & Division of Adult and Community Heath, National Center for Chronic Disease Prevention & Health Promotion, Centers for Disease Control & Prevention, Atlanta, Georgia. Kreuter, M. W., Young, L. A. and Lezin, N. A. (1999). Measuring Social Capital in Small Communities, Study conducted by Health 2000 Inc., Atlanta GA in cooperation with St. Louis School of Public Health, Atlanta, Georgia. Krishna, A. and Shrader, E. (1999). "Social Capital Assessment Tool, Social Capital Initiative", Working Paper No. 22, The World Bank, Washington DC. http://www.worldbank.org/poverty/scapital/wkrppr/wrkppr.htm

269

Australian Institute of Family Studies Research Paper No.24, February 2001 36 Krishna, A and Uphoff, N, (2002). Mapping and measuring social capital through assesment of collective action to conserve and develop watersheds in Rajasthan,India.. Published in Grootaert, C and Bastelaer,T. (2002) The Role of Social Capital in Development, Cambridge Univ. Press. Krishna, A. (2003). Understanding measurment and utilizing social capital:clarifying concepts and presenting a field application from India, International food policy research institute,Washington, DC Lane, Robert E. (1959). Political life: Why and How People Get Involved in Politics, New York: Free Press. Latham, M. (1998). Civilising Global Capital: New thinking for Australian Labor, Allen and Unwin, Sydney. Latham, M. (2000). "If only men were angels’: social capital and the Third Way", in I. Winter (ed.) Social Capital and Public Policy in Australia, Australian Institute of Family Studies, Melbourne, pp. 192-224. Levi, M. (1996). "Social and unsocial capital: a review essay of Robert Putnam's Making Democracy Work", Politics and Society, vol. 24, no. 1, pp. 45-55. Levitte, Yael Mina. (2003). Social capital and Aboriginal economic development: Opportunities and challenges, (Ontario), UNIVERSITY OF TORONTO (CANADA). Lindon J. Robison; Marcelo E. Siles. (1999). "Social Capital and household income distributions in the United States: 1980, 1990", The Journal of Socio-Economics, Jan-Feb 1999 v28 i1 p43 (5) Lipset.SM, (1963). "Economic Development and Democracy", in political Man Garden city, NY:Anchor Lochner, K., Kawachi, I. and Kennedy, B. P. (1999). "Social capital: a guide to its Measurement", Health and Place, No. 5, pp. 259-270. Loflin, Katherine Torres. (2003). Bonding and bridging social capital and their relationship to community and political civic engagement, THE UNIVERSITY OF NORTH CAROLINA AT CHAPEL HILL.

270

Loury GC, (1977). "A dramatic theory of racial income differences", In women, minorities and employment discrimination, ed PA Wallace, AM La Mond, pp.153-186.Lexington,MA: Health Loh, Joopin. (2003). Social capital and economic development: A cross-national study of social capital, trust, civic engagement, and economic growth of 38 countries, 1990—1998, THE UNIVERSITY OF ALABAMA. Lynham, S. A. (2002). "The general method of theory-building research in applied disciplines", Advances in Developing Human Resources 4 (3), 221-241. Lyons, M. & Fabiansson, C. (1998). "Is volunteering declining in Australia?", Australian Journal on Volunteering, vol. 3, no. 2, pp. 15-21. Lyons, M. (2000). "Non-profit organisations, social capital and social policy in Australia", in I. Winter (ed.) Social Capital and Public Policy in Australia, Australian Institute of Family Studies, Melbourne, pp. 165-189. Mangen, D. J. and Westbrook, G. J. (1988). "Measuring intergenerational norms", in D. J. Mangen, V. L. Bengston and Landry, P. H. (eds.) Measurement of Intergenerational Relations, Sage, California. Marjoribanks, K. and Kwok, Y. (1998). "Family capital and Hong Kong adolescents’ academic achievement", Psychological Reports, No. 83, pp. 99-105. Marx K. 1967. (1894). Capital, Vol. 3. New York: International Marx K, Engels F. 1947 (1848). The German Ideology, New York:International McClosky, Herbert. (1967)."Personality and Attitude Correlates of Foreign Policy Orientation", In Domestic Sources of Foreign Policy, ed. James N. Rosenau. New York: Free Press. Milbrath, Lester W., and M. L. Goel. (1977). Political Participation. 2nd ed. Chicago: Rend McNally. Millward, C. (1999). "Understanding Links Between Family Experience, Obligations and Expectations in Later Life", Working Paper No. 19, Australian Institute of family Studies, Melbourne. http://aifs32/institute/pubs/millward2.html Misztal, B. A. (1996). Trust in Modern Societies, Polity Press, Cambridge UK.

271

Mitchell, J. C. (1969). "The concept and use of social networks", in J. C. Mitchell (ed.) Social Networks in Urban Situations: Analysis of personal relationships in Central African towns, Manchester University Press, Manchester. Mullen, Brian. (1991). "Group Composition, Salience, and Cognitive Representations: The Phenomenology of Being in a Group", Journal of Experimental Social Psychology, 27:297-323. Nadel, S. F. (1957), The Theory of Social Structure, Cohen and West, London. Narayan, D and Pritchett,L (1997). "Cents and Sociability: Household Incom and Social Capital in Rural Tanzania.Policy Research", Working Paper 1786,World Bank, Social Development Departmentand Development Research Group, Wshington,DC Narayan, D. (1999). Bonds and Bridges: Social capital and poverty, Word Bank, Washington DC. Newton, K. (1997). "Social capital and democracy", American Behavioural Scientist, vol. 40, no. 5, pp. 575-586. North (1994). Institutions, Institutional Change and Economic Performance, pp.36-45. Norton, A. (1997). "Social capital and civil society: some definitional issues", in A. Norton et al. Social Capital: The Individual, Society and the State, Centre for Independent Studies, Sydney. Offe, Claus and Fuchs, Susanne (2002). "A decline of Social Capital ? The German Case", Published in Putnam, Robert D,. (2002). Democracy in Flux: The Evolution of Social Capital in Contemporary Society, New York: Oxford University Press. Olson, Mancur. (1982). The Rise and Decline of Nations, New Haven, Yale University Press. Onyx, J. and Bullen, P. (1997). "Measuring Social Capital in Five Communities in NSW: An analysis", Centre for Community Organisations and Management Working Paper Series No. 41, University of Technology, Sydney. Onyx, J. & Bullen,P. (1998). Measuring Social Capital in Five Communities in NSW: A Practitioner's Guide, Management Alternatives Pty Ltd, Sydney. Onyx, J. and Bullen, P. (2000). "Sources of social capital", in I. Winter (ed.) Social Capital and Public Policy in Australia, Australian Institute of Family Studies, Melbourne, pp. 105-134.

272

Olson, M, (1965). The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups, Cambridge, MA: Harvard University Press Ostrom, E. (1997). "Investing in Capital, Institutions and Incentives", in Clague, C. (ed) Institutions and Economic Development: Growth and governance in less-developed and postsocialist countries, John Hopkins University Press, Baltimore. Paldam, M. and Svendsen, T. G. (1999). "Is Social Capital and Effective Smoke Condenser? An essay on a concept linking the social sciences, Social Capital Initiative", Working Paper No. 11, The World Bank, Washington DC. http://www.worldbank.org/poverty/scapital/wkrppr/wrkppr.htm Papadakis, E. (1988). "Attitudes to State and Private Welfare, Australia", User’s Guide, SSDA Study No. 595. Paxton, P. (1999). "Is social capital declining in the United States? A multiple indicator assessment", American Journal of Sociology, Vol. 105, No. 1, pp. 88-127. Paxton, P. (2002). "Social capital and democracy:An interdependent relationship", American sociological Review , Albany, Apr 2002. Pollitt, K. (1999). "Subject to debate: For whom the ball rolls", The Nation.com http://www.thenation.com/issue/960415/0415poll.htm Portes, A & Sensenbrenner, Julia. (1993). "Embeddedness and Imigration: Notes on Social Determinantes of Social Action" , American Journal of Sociology, volume.98, number6, pp. 1320-50. Portes, A. (1998). "Social capital: its origins and applications in modern sociology", Annual Review of Sociology, vol. 24, pp. 1-24. Portes and Light (1995). In World Bank Group (1999). Social Capital for Development Portes, A. (1998). "Social capital: its origins and applications in modern sociology", Annual Review of Sociology, Vol. 24, pp. 1-24. Portney, K. E. and Berry, J. M. (1997). "Mobilizing minority communities: social capital and participation in urban neighbourhoods", American Behavioral Scientist, Vol. 40, No. 5, pp. 362-644. Pope. Jeanette (1999). "Social Capital and Social Capital Indicators", Public Health Information Development Unit, University of Adelaide.

273

Putnam, R. D. with Leonardi, R. and Nanetti, R. Y. (1993). Making Democracy Work: Civic traditions in modern Italy, Princeton University Press, Princeton, New Jersey. Putnam, R. (1993a). "The prosperous community: social capital and public life", The American Prospect, Spring, pp. 35-42. Putnam, Robert P. (1995a). "Bowling Alone: America's Declining Social Capital." Jouranl of Demicracy, 6:65-78. Putnam, Robert P. (1995b). "Tuning In, Tuning Out: The Strange Disappearance of Social Capital in America", PS: Political Science and Polities, 28:664-83. Putnam, R. (1996). "The strange disappearance of civic America", Policy, Autumn, pp. 3-15. Putnam, R. D. (1998). "Foreword", Housing Policy Debate, Vol. 9, No. 1, pp. V-viii. Putzel, J. (1997). "Accounting for the ‘dark side’ of social capital: reading Robert Putnam on democracy", Journal of International Development, Vol. 9, No. 7, pp. 939-949. Putnam, R. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, Simon and Schuster, New York Putzel, J. (1997). "Accounting for the dark side of social capital": reading Robert Putnam on democracy', Journal of International Development, vol. 9, no. 7, pp. 939-949. Rahn, Wendy M., (1995). "A Cohort Analysis of the GSS Interpersonal Trust Question", Presented at the Round table on Civic Culture and Social Capital, University of North Carolina-Chapel Hill, Chapel Hill. Robert D. Putnam and Lewis M. Feldstein ; with Don Cohen. (2003). Better together: restoring the American community, New York: Simon & Schuster Rose, R. (1998)."Getting Things Done in an Anti-Modern Society: Social capital networks in Russia", Social Capital Initiative Working Paper No. 6, The World Bank, Washington DC. http://www.worldbank.org/poverty/scapital/wkrppr/wrkppr.htm Research Paper No.24, February 2001 Australian Institute of Family Studies 37 Rose, R. (1999). "What Does Social Capital Add to Individual Welfare?", An empirical analysis of Russia, Social Capital Initiative Working Paper No. 15, The World Bank, Washington DC.

274

http://www.worldbank.org/poverty/scapital/wkrppr/wrkppr.htm Rosenstone, Steven J., and John Mark Hansem. (1993). Mobilization, Participation, and Democracy in America, New York: MacMillan Publishing Company. Raudenbush, S. W. and Earls, F. (1997). "Neighborhoods and violent crime: a multilevel study of collective efficacy", Science, 277, pp. 918-924. Schiff M. (1992). "Social capital, labor mobility, and welfare", Ration, Soc. 4:157-75 New York Univ. Press Schreiber. R; et al. (1997). "Qualitative Meta-Analysis", in morse.j. M. Completing a qualitative project:detailes and dialogue, Thousand. Oask,CA:sage. Scott, J. (1991). Social Network Analysis: A handbook, Sage Publications, London. Short, P. (1996). "Kinship, reciprocity and vulnerability: social relations in the informal economy", Australian Journal of Social Issues, Vol. 31, No. 2, pp. 127-145. Simmel G. 1964. [1902]. "The metropolis and mental life". In The Sociology of Georg Simmel, ed./transl. KH Wolff, pp. 409-24. New York: Free Press Skocpol, T. (1996). "Unravelling from above", The American Prospect, vol. 25, pp. 20-25. Skocpol, T. (1999). "Associations without members", The American Prospect, No. 45, July-August 1999, pp. 1-8. http://www.epn.org/prospect/45/45rosenzweig.html Smart, C. and Neale, B. (1999). Family Fragments?, Polity Press, Cambridge. Spellerberg, A. (1997) "Towards a framework for the measurement of social capital", in D. Robinson (ed.) Social Capital and Policy Development, Institute of Policy Studies, Victoria University of Wellington, Wellington NZ. Stewart-Weeks, M. and C. Richardson (eds) (1998). "Social Capital Stories: How 12 Australian households live their lives", Policy Monograph 42, The Centre for Independent Studies, Sydney. Stolle, D. (1998). "Making associations work: group memberships, membership and generalized trust", Paper presented to the American Political Science Association, 3-6 September 1998, Boston. Stolle, D. and Rochon, T. R. (1998). "Are all associations alike? Member diversity, associational type, and the creation of social capital", American Behavioral Scientist, Vol. 42, No. 1, pp. 47-65.

275

Stone ,W , (1990). "Measuring social capital: Towards a theoritical informed measurment framework for researching social capital in family and community life", Research paper No.24, AIFS. Sullivan, John L., James Piereson, and George E. Marcus. (1982). Political Tolerance and American Democracy, Chicago, IL: University of Chicago Press. Tocqueville, Alexis. (1969). Democracy in America, ed. J. P. Mayer. Garden City, NY: Anchor Books. UK Centre for Applied Social Surveys (1999). UK Voluntary Survey 1991 Uslaner, E. M. (1999). "Trust but verify: Social capital and moral behavior", Social Science Information, Vol. 38, March, pp. 29-56. http://www.bsos.umd.edu/gvpt/uslaner/working.htm Uslaner, E. M. (1999a). "Trust and consequences", Paper presented to the Communitarian Summit, February 1999, Arlington, VA. http://www.bsos.umd.edu/gvpt/uslaner/working.htm Verba, Sidney, and Norman H. Nie. (1972). Participation in America: Political Democracy and Social Equality, New York: Harper & Row. Warburton, J. (1997). "Older people as a "rich resource" for volunteer organizations: an overview of the issues", Australian Journal of Volunteering, vol. 2, no. 1, pp. 17-25. Winter, I. (ed.) (2000). "Social Capital and Public Policy in Australia", Australian Institute of Family Studies, Melbourne. Williams.B, (1970). "Formal structures and social reality", in trust, ed Gambetta, p.8, p.12. Winter, I. (2000). "Family Life and Social Capital: towards a theorised understanding", Working Paper No. 21, Australian Institute of Family Studies, Melbourne. http://aifs32/institute/pubs/winter4.html Woolcock, M. (2000). "Why should we care about social capital?", Canberra Bulletin of Public Administration, No. 98, pp. 17-19. Woolcock M, and Narayan, D. (1999). "Social Capital: Implications for Development Theory", Research, and Policy, Final version submitted to the World Bank Research Observer, To be published in Vol. 15 (2), 2000

276

World Bank (1998). "The Inititative of Defining, Monitoring and Measuring Social Capital: verview and program description", Social Capital Initiative Working Paper No. 1, the World Bank, Washington DC. http://www.worldbank.org/poverty/scapital/wkrppr/wrkppr.htm Wolfinger, Raymond E., and Steven J. Rosenstone. 1980. Who Votes?, New Haven: Yale University Press. Wrightsman, Lawrence S. (1992). Assumptions about Human Nature, 2nd ed. Newbury Park, CA: Sage. Wrong, Dennis H. (1994). The Problem of Order, Cambridge, MA: Harvard Yang , Baiyin. (2002). "Meta-Analysis Research and Theory Building Advances" in Developing Human Resources, Aug 4: 296 - 316.